khovd.mecs.gov.mnkhovd.mecs.gov.mn/storage/app/public/Angi_devshih/8 mon.docx · Web viewӨглөөд ерцөнтийн өнгө зүс, үнэр, амт, аялгуу эгшиг

8-Р АНГИЙН АНГИ ДЭВШИХ ШАЛГАЛТЫН ЖИШИГ ДААЛГАВАР-1САНАМЖ, ЗӨВЛӨГӨӨ

Нийт 35 оноо Шалгалт 60 минут үргэлжилнэ. Шалгалтын материал 2 хэсгээс бүрдэх ба нэгдүгээр хэсэг нь унших чадвар сорьсон,

хоёрдугаар хэсэг нь бичих чадвар сорьсон задгай хэлбэрийн даалгавраас бүрдэнэ. Даалгавар бүрийн хариултыг өгөгдсөн зайд бичиж тэмдэглэнэ.

НЭГДҮГЭЭР ХЭСЭГ. УНШИХ ЧАДВАР СОРЬСОН ДААЛГАВАР -15 оноо

Эхийг уншаад дараах даалгаврыг гүйцэтгээрэй.

Өглөөний сэрүүн тунгалаг Орчлонгийн хамгийн сайхан цаг бол өглөө. Өглөө надад залуу нас шиг санагддаг. Өглөөд харагдах бараа тод , малын зүс өнгөлөг , ногооны өнгө нялх, өчигдөр оройхон дэргэдүүр нь давхиж явсан ухаа толгод , усалж гаргасан адуу малаа өглөө дахин харахдаа би урьд өмнө нь олж хараагүй өнгө зүсний нь сайхныг нь олж хардаг . Өглөөний айраг шиг уруул чимчигнүүлсэн сайхан айргийг хүн тэр өдөртөө дахин амсдаггүй. Үд дөхөхөөр айраг гөлийн, үдээс хойш бүлээсч, оройдоо хатуурч эхэлдэг. Өглөөд адуу янцгаах нь хүртэл үдшийнхээс өөр, цаанаа нэг цовоо, гунигийн сүүдэргүй байдаг. Өглөөний агаар шиг тийм сэрүүн тунгалаг агаар гэж хаана ч үгүй. Нар дээшлэн хөөрч, ханын элгэнээс буумагц агаар өтгөрч, цаашлах тусмаа таана хүмүүл, агь ганга газрын үнэр, нарны аагтай холилдон халуун уур шиг болдог. Хэдийгээр орой үдэш сэрүүсэвч өглөөнийх шиг сэрүүн бус байдаг. Өглөөд ерцөнтийн өнгө зүс, үнэр, амт, аялгуу эгшиг зөвхөн харагдаж үнэртэж, амтагдаж, сонсдох бус бүхийл бие цогцсонд мэдрэгдэж, алив хүслэнгийн галыг бадраадаг. Өглөө миний сэтгэл мөрөөдөл тэмүүлэл, итгэл хайраар бялхан, авах идэх , атаархах хорсох, шунах тачаахын нүгэл хүслэнгээ би огоорсон байдаг. Өглөөд би бяр тэнхээгээ мэдэрч, билэг оюуныхаа хэдий хэр саруул болохыг ухаардаг. Өглөө шиг би аз хиймортой байх нь ховор. Үд дөхмөгч хүсэл сэтгэлийн эрч сүлран нозоорч орой тийшээ хүссэндээ хүрч чаддаггүйн гуниг хүчин мөхөстсөний гутрал ирдэг. Маргааш хэмээн хойш тавих назгайрал ирдэг. Мөнөөх өглөө үгүй байсан авах идэх , атаархах хорсох, шунах тачаахын хүсэл цухалзаж, сэтгэл хямардаг. Тэр өдрийн үйлдсэн буянт үйл хэдий бага байх тутам нойр сэрвэлзэн өдрийн явдал сэтгэл зовоодог. Гэмээ хэчнээн наминчлавч баруун зүгт жаргасан энэ өдрийн нар эргэж ирэхгүй гэдгийг ухаарч өглөөний сэрүүн тунгалагт бие сэтгэлээ ариусгаж чадаагүйдээ гутарна. Энэ л үед өглөө гэгч залуу нас бөгөөд үд хавьцаа нас тогтож төдөлгүй орой болох мэт өтөл нас ирдэг юм шиг санагддаг. Өглөөний тунгалагт юуч амжуулж чадаагүйдээ өөрийгөө зэмлэж эхэлнэ. Ядаж тэмээг салхидаж явхад нь буцаачих минь яалаа гэж бодогдоно. Үдээс хойш тэмээ рүүгээ мордсон айлын өвгөнийг ирэхгүй байх тусам сэтгэл зовнин өөрийгөө зэмлэн авч улам улам өтгөрөх гадаах харанхуйд мухардан дэмий л чимээ чагнан эргэж хөрвөөж өөрийгөө улам улам зэмлэж хэвтэнэ. Д. Батбаяр 1. Эхээс мэдэрхүйн эрхтнүүдэд мэдрэгдэж байгаа зүйлсийг олж бичээрэй.\2оноо\ Харах ................................................................................... Сонсох ...................................................................................................................... Үнэрлэх ................................................................................................................. Амтлах ...................................................................................................................... Хүртэх ...........................................................................................................2. “ Орчлонгийн хамгийн сайхан цаг бол өглөө. Өглөө надад залуу нас шиг санагддаг.” гэсэн өгүүлбэрийг шалтгааны утгатай угсарсан нийлмал өгүүлбэр болгож бичээрэй . \ 2оноо\

.........................................................................................................................................................

....................................................................................................................................3.” Үдээс хойш тэмээ рүүгээ мордсон айлын өвгөнийг ирэхгүй байх тусам сэтгэл зовнин өөрийгөө зэмлэн авч улам улам өтгөрөх гадаах харанхуйд мухардан дэмий л чимээ чагнан эргэж хөрвөөж өөрийгөө улам улам зэмлэж хэвтэнэ. “ гэсэн өгүүлбэрт тохирох хэлц хоёрыг олж бич. \2 оноо\

.............................................................................................................. ..............................................................................................................

4. Дараах үгсийн зөв бичих дүрмийг тайлбарла . \ 2оноо\ Айргийг ................................................................................ Өвгөнийг .. Гунигийн .................................................................................

5.” Өглөө миний сэтгэл мөрөөдөл тэмүүлэл, итгэл хайраар бялхан, авах идэх , атаархах хорсох, шунах тачаахын нүгэл хүслэнгээ би огоорсон байдаг.” Өгүүлбэрийн тодруулсан үг өгүүлбэрт ямар гшиүүн болох вэ? \ 1оноо\................................................................................................................................6. Алдаагаа ухаарсны илрэл болсон өгүүлбэрийг олж бич .\1 оноо \................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................7.Дараах өгүүлбэрийг кирилл бичигт хөрвүүлэх бич . \5 оноо\

ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ: БИЧИХ ЧАДВАРЫГ СОРЬСОН ДААЛГАВАР- 20 оноо

8. “Өглөөний сэрүүн тунгалаг ” эхийн бүтэц хэв шинжийг дуурайн “Намуун үдэш ” сэдвээр 150-180 үгтэй эх зохион найруулж бич





Ч.Мягмарсүрэн Зулзагаа үүрсэн мануул

Олон жилийн өмнө. Хавар цаг. Шинжилгээний ангийхан Дорнодын талд явж байв. Тэр өдөр хамхуул хийссэн салхитай өдөр байлаа. Машин зогсож, хүмүүс бууж тоос шороогоо

ForkijO Blde( FoikEI.GedesO bEa Sogoleo& FoikEI FkilekEoa Soia Dosogede( BikEoaFoikEI.GedesO

гүвэв. Геологич Васил нэг нөхрийн хамт машин дээр суусаар хоцорлоо. Гэтэл нөгөө нөхөр нь Василийг нударч “Энд нэг хамхуул хийсч байснаа гэнэтхэн зогсчихлоо” гэв. Нээрэн цулгай газар торох юу ч байхгүй атлаа хамхуул хийсэхгүй тогтоод байх юм гэнэ. Бас урьд нь анзаарсангүй юу сая босчихов уу? Үхрийн хатсан аргал босоогоороо тогтсон байх аж. Ер бусын ид шидээр тогтож буй мэт. Эдгээрийг нэлээд анхааралтай ажиглаж байснаа “Васил аа, мэдлээ энэ юмнуудын ард мануул байгаа юм байна” гэв. Мануул тийм зантай амьтан аж. Хүнтэй халз тааралдвал аргал хомоолхон юу л байна ард нь хярчихдаг гэнэ. Замаар хүн, машин явж өнгөрөхөд түүнийг дагуулан нүүрээ халхалсаар байгаад өнгөрөөчихдөг аж. Васил үүнийг нотлохын тулд хамхуулыг буудахаар шийдэв. Буу дуугарангуут нэг навтайсан амьтан аргалын ардаас босоод давхилаа. Тэр үнэхээр мануул мөн байв. Бас нэг нь хамхуулын цаана хэвтээд үлдэв. Тэр бол Василд буудуулсан мануул юм. Хүмүүс санамсаргүй ан авлачихсандаа баярлан гүйлдэн очоод тун харамсалтай юм үзэв. Эм мануул хоёр зулзагаа нуруундаа үүрч явжээ. Хоёр зулзага нь үхсэн эхийнхээ сэрвээнээс байдгаараа зуурчихсан чарлалдан уйлж байв. Тэднийг арай хийж салгалаа. Хөөрхий эх хүүхдүүдээ үүрч холыг туулсан бололтой. Түүний гэдэсний үс халцраад эвэршчихсэн байв. Түрүүний хаяад давхидаг эр нь байлгүй. Тал нутагт гантай байсан тул тэд хангайг зорьж явжээ. Эр нь газарчилж, эм нь хүүхдүүдээ үүрч цүдийтлээ дагаж энд ирсэн бололтой. Шинжилгээнийхэн хоёр нялх зулзагыг хээр хаялгүй аваад явав. Тэд зулзагануудтай зунжингаа хоолоо хувааж идээд намар экспедиц буухад нутагт нь орхисон гэдэг.

1. Мануул хүнтэй халз тааралдвал юуны ард хярдаг вэ? \2 оноо\.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2. Балархай эгшгийн зөв бичих дүрмийг тайлбарлаарай. \2 оноо\

Нөхрийн .....................................................................................................

.....................................................................................................

Хийсэх...........................................................................................................

.......................................................................................................

3.Амьтдын амьдралын төлөөх тэмцлийг харуулсан хоёр баримт гаргаж бичээрэй. \2оноо\

1. ....................................................................................................................................................................................................................................................2. ....................................................................................................................................................................................................................................................

4.”Газарчилна” гэдэг үгийн утгыг тайлбарлаарай. \1оноо\

..........................................................................................................................................

........................................................................................................................................

5. Хүмүүс харамсах болсон шалтгааныг бичнэ үү? \1оноо\

..........................................................................................................................................

............................................................................................................................................

6.”Хөөрхий эх хүүхдүүдээ үүрч холыг туулсан бололтой. Түүний гэдэсний үс халцраад эвэршчихсэн байв” гэсэн өгүүлбэрээс ямар дүгнэлт хийж болох вэ? \2оноо\

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

................................................................................................................................

7.Үндэсний бичгээс кирил бичигт хөрвүүлээрэй. \5оноо\

ᠠᠷᠠᠳ ᠳᠦᠮᠡᠨ  ᠤ ᠳᠤᠮᠳᠠ ᠡᠷᠳᠡ ᠳᠡᠭᠡᠷ  ᠡ ᠦᠢ  ᠡ ᠡᠴᠡ ᠡᠷᠳᠡᠨ  ᠦ ᠰᠠᠢᠢᠬᠠᠨ ᠭᠡᠳᠡᠭ ᠳᠠᠭᠤᠤ ᠵᠢ ᠬᠠᠭᠠᠨ  ᠦ ᠳᠦᠷᠦ ᠵᠢᠨ‘

ᠳᠠᠭᠤᠯᠠᠯ ᠪᠤᠶᠤ ᠰᠦᠯᠳᠡ ᠳᠠᠭᠤᠯᠠᠯ ᠬᠡᠮᠡᠨ ᠶᠡᠭᠡᠳᠡ ᠬᠦᠨᠳᠦᠯᠡᠳᠡᠭ ᠪᠠᠢᠢᠪᠠ᠃

.................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ: БИЧИХ ЧАДВАРЫГ СОРЬСОН ДААЛГАВАР- 20 оноо 8. “Эхийн сэтгэл” сэдвээр 150-180 үгтэй эх зохион бичээрэй.





Модны эмч

Тоншуул мод тоншиж амьдардгийг уншигчид маань андахгүй байх. Хүмүүс ойн эмч ч гэж нэрлэдэг. Түүний хараа сонсгол сайн хөгжсөн гэж хэлж болно. Өвчилсөн өттэй модонд хацраа наан чагнасаар байгаад өт хаана байгааг яг олно. Тэгээд цүүц маягийн гурвалжин урт хошуугаараа гаднаас нь тоншиж цоолон хошуугаа шургуулан оруулж өтийг хэлээрээ сугалан гаргаж ирдэг аж. Хэл нь 10-12 см урт нарийхан наалдамхай. Хошуу нь багтахгүй юм уу, хүрэхгүй нүхэнд байгаа шавжийг нарийн өвс мөчрийн хугархайгаар хатгаж барьж авна.Ойн эмчийг ахархан настай амьтан гэдэг. Үүнийг цаг үргэлж мод тоншиж тархиа доргиож байдагтай холбон тайлбарладаг. Тэр голдоо нүхтэй хуурай модыг цүүцдэн ухаж жилд нэг үүр засна. Үүрний ёроолд өд сөд, өвс дэвсэхгүй. Модон шалан

дээр ангаахай нь торнидог. Хөлийнх нь уланд хатуу эвэр ургуулах гэж буй нь тэр. Яагаад гэвэл тэр том болоод бас л ургаа модноос хөлөөрөө дүүжлээстэй амьтан болох билээ. Гэвч энэ шувуу хойтон жил нь үүрээ дахиж ашигладаггүй. Бусад шувуунуудад “яг хийсэн ясан гэр” олдож бөөн баяр хөөр болдог байлгүй. Тоншуул гол тэвээргээ модны өт, авгалдайнаас авдаг боловч бусад шавж, аалз ялааг ч их хэмжээгээр идэж устгана. Харин өвлийн улиралд ургамлын үр, модны боргоцойгоор хооллоно. Самар цөмөх нь их онцлог. Тэр модонд дандаа босоо байрлалтай байгаад сурчихсан байдаг тул газарт тэгшхэн суугаад тоншиж чадахаа больчихжээ. Газарт байгаа боргоцойг заавал модонд хавчуулж байж цөмж эхэлдэг аж.

Тоншуулыг хөх бух дагамтгай. Тоншуул тэрнийг ер хөөхгүй. Харин ч бүүр дуртай. Юу л олдоно хагасыг нь тэр муу өөдөсхөн шувуунд хаяж өгдөг гээч. Яагаад ингэж хөл алдаад байна вэ гэвэл ийм учиртай.

Тоншуул мод тоншиж байхдаа хойноо юу болж байгааг мэддэггүй. Хэрэв харцага ирвэл яахав. Харцага ар шил рүү цоо тоншин унагаж мэднэ. Харин хөх бух байвал санаа зоволтгүй. Хөх бух түгшүүрийн дохио өгч байдгаараа хашхирна. Тоншуул ч бушуухан амиа хоохойлох аргаа бодно. Найзын тус ийм сайхан. Тоншуул урт наслах болтугай. Яагаад гэвэл ой мод маань улам улам илааршина шүү дээ.

(Ж. Мягмарсүрэн “Унагаа зуусан хулан буюу амьтдын тухай өгүүллэгүүд” ном, УБ хот 2003 он, хуудас 39)

1. Эхэд байгаа дараах үгсийн утгыг тайлбарлаарай. (2 оноо)

Утгыг тайлбарлах үгс Үгийн утгыг тайлбарлаЦүүцТэвээрэг

2. Эхээс шалтгаан, үр дагаврын холбоог илэрхийлэх жишээ 2-ыг олж бичээрэй. (2 оноо)

Учир шалтгаан Үр дагаврыг

3. Тоншуулыг хөх бух дагамтгай. Тоншуул тэрнийг ер хөөхгүй. Харин ч бүүр дуртай. Юу л олдоно хагасыг нь тэр муу өөдөсхөн шувуунд хаяж өгдөг гээч. Яагаад ингэж хөл алдаад байна вэ? учрыг эхийн жишээгээр батлан тайлбарлана уу. (2 оноо)

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

........

4. Тоншуул ойн эмч болохыг батлах 2 баримтыг эхээс олж бичнэ үү?. (2оноо)

...................................................................................................................................

............................................................................................................................................

..........................................................................................................................................5. Эхээс зөв бичгийн дүрмээр бичсэн үгсийн жишээ тус бүр нэгийг олж бичнэ үү.(2

оноо)

Зөв бичгийн дүрэм Эхээс тохирох жишээ Зөв бичгийн дүрмийн тайлбар

Балархай эгшгийг гээж бичсэн

амьдардгийг

Үйл үг бүтээх-л дагавар

6.Түүний хараа сонсгол сайн хөгжсөн гэж хэлж болно. Өвчилсөн өттэй модонд хацраа наан чагнасаар байгаад өт хаана байгааг яг олно. гэсэн өгүүлбэрийг шалтгааны утгатай угсарсан нийлмэл өгүүлбэр болгож, шалтгааны утга илэрхийлж байгаа холбох хэрэглүүрийн утга, үүргийг тайлбарлана уу.(2 оноо)

7.Үндэсний бичгээр хөрвүүлэн бичээрэй. \3 оноо\

Манай сургуулийн төгсөгчид эрдмийн баяраараа сурсан мэдсэнээ тайлагналаа.

Оролдлого сайтай хүн оройд нь гардгийг санацгаагаарай.

ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ: БИЧИХ ЧАДВАРЫГ СОРЬСОН ДААЛГАВАР- 20 онооТайлбарламж эх зохион найруулж бичээрэй. (үгийн тоо – 150-180)

“Модны эмч” эхэд байгальд тустай шувууны талаар мэдээлэн тайлбарлажээ. Ямар нэг амьтан, ургамал болон хүний байгальд ээлтэй, ач тустай үйл ажиллагааны талаар тайлбарлаж бичээрэй.

Эхийг бичсэн арга хэлбэрийг дуурайн, тайлбарламж эх найруулж бичээрэй.

Эхлэл хэсэгт - Ямар нэг амьтан болон хүний байгальд ээлтэй, ач тус үзүүлсэн зүйлийн талаар мэдээлэл өгөх

Гол хэсэгт – Байгальд тустай үйл хийхийн ач тус, учир шалтгаан, үр дагаврыг баримтаар дэлгэрүүлэн бичих

Төгсгөл хэсэгт – байгальд ээлтэй ачтай тустай үйл хийдэг эдгээр амьтдыг хайрлаж хамгаалах, өсгөж үржүүлэх талаар өөрийн үзэл бодлыг дүгнэн бичиж төгсгөх





Өргөс нь гаднаа ээж

Нээрэн тийм шүү. Түүнд амьд явах баталгаа хангалттай бий. Аюул тохиомогц хөл, толгойгоо хумьж битүү өргөстэй арьсаараа биеэ ороож нуугдана. Бөөрөнхийлж хуйлчихсан өргөстэй тор шиг юм руу чинь ер нь хэн халдаж дөнгөх билээ. Баавгай ч түүнийг бяц алгадаж чадахгүй. Нохой бол өргөсөнд нь хамраа хатгуулчхаад л гаслаад байна. Гэвч аливаа амьтан заавал ч үгүй дайсантай байх хуультай гэнэ. Зарааны цор ганц дайсан бол хэрээ юм. Хэрээ яадаг гэж санана. Бөөрөнхийлж уурласан зарааг хошуугаараа түлхэн өнхрүүлж гэдрэг нь харуулчихна. Хэвлийн тус газар өргөст нөмрөг дутсанаас болж хэрээний хошуу дөнгөж багтах нүх үлдсэн байна. Нүх рүү хэрээ тоншиж гарна. Өвдөхийн эрхэнд зараа булчингаа суллаж, өргөс нөмрөг нь тавигдаж гэдэс нь ил гарчихна. Зараа түрүүлгээ эргэх гээд тийчлээд л байна. Тэр хооронд хэрээ нөгөө муугийн чинь бөөрийг гаргаж дөнгөх бөлгөө.

Зараа нь оготно, хулгана, ангаахай, дэгдээхэйд гөрөөлнө. Могойг бол тун ухаалаг намнана. Гүйж яваа могойн сүүлнээс үмхээд нугдайчихна. Могой уурлаж, зарааг бүх биеэрээ шавхуурдана. Хоёр шавхуурдана, гурав дахь дээрээ эргэж өндийх тэнхэлгүй болж гулдайна. Аргагүй шүү дээ, арьсгүй шахам биеэрээ “өргөстэй бут” ороолгоод байгаа юм чинь. Могойг үхмэгц бөгснөөс нь эхэлж идэж дуусгана. Мань гайхал бас шувууны өндөг сорох дуртай. Шүдээрээ хальсыг нь нүхэлж түүгээрээ өндгийг сорчихдог байна.

Зараа 5-6 зулзага төрүүлдэг. Тэд маш хөөрхөн. Өргөсгүй, харин өргөсний оронд дэгдээхэйн ноолуур шиг турьхан үс өрвийж байна. Эх нь зулзагануудаа гахай шиг хэвтэж байж хөхүүлдэг гэнэ. Энэ нь зулзагаа өргөсөөрөө хатгачихвий гэхээс болгоомжилж буй хэрэг юм.

Ч.Мягмарсүрэн.

1. Дараах даалгаврыг хийж гүйцэтгээрэй. \2 оноо \

А. Дээрх эхэд зарааны дайсан нь юу байсан бэ? \1 оноо\

А. Баавгай B. Нохой С.Хэрээ D.Могой

Б.“турьхан” гэсэн үгийн утгыг хам сэдвээс зөв тайлбарласан хэсгийг олоорой. \1оноо\

А. туранхай эцэнхий С. Биеийн тамир тэнхээ муу

В. сул дорой D. Зөөлөн нарийн

2. Эхээс зарааны ухаалаг болон зальтай зан чанарыг илэрхийлсэн 1 баримт олж бичнэ үү \2оноо\

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3. Эхээс шалтгааны утгатай өгүүлбэр 1-ийг олж бичээрэй \2оноо\

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4. Дараах өгөгдлийн дүрслэх ур маягийг тодорхойлж, тайлбарлан бичээрэй. \2оноо\

... Бөөрөнхийлж хуйлчихсан өргөстэй тор шиг юм руу чинь ер нь хэн халдаж дөнгөх билээ.

Тайлбар нь: .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

5. Дараах даалгаврыг хийж гүйцэтгээрэй. \2 оноо\

А. Балархай эгшгийн дүрмийг тохирох жишээтэй нь зөв харгалзуулсыг олоорой \2оноо\

№ Дүрэм № Жишээ

1

Гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд урт эгшгээр эхэлсэн залгавар залгахад эцсийн гийгүүлэгчийн өмнөх балархай эгшиг гээгдэнэ

A Зулзагаа

2 Цагт нэрийн –Х –ийн өмнөх балархай эгшгийг гээхгүй B Дутсанаас

3И-гээс бусад богино эгшгээр төгссөн үгэнд урт эгшгээр эхэлсэн залгавар залгахад уг үгийн эцсийн богино эгшиг гээгдэнэ

C Хамраа

4 Заримдаг гийгүүлэгчийг эгшигжүүлэх үүрэгтэй балархай эгшгийг гээхгүй D Өвдөхийн

А. 1c2d3a4b B. 1c2d3b4a C. 1a2b3d4c D. 1a2c3d4b

6. Дараах даалгаврыг хийж гүйцэтгээрэй. \3 оноо\

А. Дараах үгсээс холбох эгшгийн дүрэмтэй үгийг олоорой \1оноо\

. Б. Монгол бичгийн эхийг уншаад зөв хөрвүүлснийг олоорой \2оноо\

7. Дараах зохиолыг төрөл зүйлтэй нь зөв тохируулсныг олоорой \2оноо\

№ Дүрэм № Жишээ1 Тэхийн зогсоол A Өгүүллэг2 Үрэгдсэнийг хүлээгч B Шүлэг3 Усны эргүүлэг буюу Борзооны явдал C Тууж4 Хүмүүн бичиг D Дууль

A. 1a2b3c4d B. 1d2c3a4b C. 1a2c3b4d D. 1d2a3c4b

ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ: БИЧИХ ЧАДВАРЫГ СОРЬСОН ДААЛГАВАР- 20 онооДараах 2 өгөгдлөөс аль нэгийг нь сонгож бичээрэй

А. “Өргөс нь гаднаа ээж” эхийн найруулгын арга, хэлбэр маягийг ашиглан өөрийн сайн мэдэх амьтны амьдралын өвөрмөц содон сониныг үеийнхэндээ зориулж танин мэдүүлэх, амьтныг хайрлан хамгаалахыг учирласан “Миний хайртай амьтан” сэдвээр 150-180 үгтэй эх зохиогоорой

Б. Б.Явуухулангийн “Тэхийн зогсоол” дуулиас мэдрэмж сэтгэгдлээ илэрхийлэн бичээрэй

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................





Би өгсөх дуртай Би өгсөж өөдөө гарч явах дуртай. Өгсөж өндөрт гарсан хүнд хамаг юм ил тодорхой харагдаж, сэтгэл дотор уужраад, уйтан бачим, уур уцаар арилж ухаан бодол тэнийдэг. Олон хүнтэй хамт явахдаа түрүүнд нь явж бай. Амарч суухдаа газрын дээд талд суу. Хүн малын цээжний багтраа амьсгаа хортой байдаг гэнэ лээ... Алсын замд өгсөх уруудах аль нь ч бий. Аяны хүн газрын цээжийг барьж өгсөж явангаа алсын барааг харж буурилах газар, малын өвс усны шимтэй соргогийг ажиж явдаг юм. Өгсүүр зам хүн малын бие зүдрээдэг ч бодол ухаан тогтоож, нэг зүг зорин тэмүүлэхийн ухааныг хайрладаг. Гэтэл уруудах зам зам өгсөхөөсөө адармаатай бэрх, унаж бэртчих гээд осолтой. Өндөр уулнаас арайхан буугаад ирэхэд бэлийн амьдрал бэрхшээлтэй угтдаг. Ер нь бэрхшээл хүнийг хатуужуулж, хүчтэй чадалтай болгодог байхад бэрхшээлгүй хөнгөн амар юм хүнийг арчаагүй сул дорой болгодог юм. Өөдлөх уруудах хоёрын уг чанар нэг мөртлөө

амьдралын гүн ухааны утга нь хоёр өөр ажгуу. Тиймээс ч манай ард түмэн уруудахыг урагшгүйн шинж, өгсөхийг өөдлөхийн шинж гэж бэлгэшээдэг билээ. 1.Эхийн гол санааг илэрхийлж буй хэлцийг ол. /1оноо/

А. Амны бэлгээс ашдын бэлэг Б. Ах настын үгийг сонсож, ахаа алд хүндэл, дүүгээ дэлэм хүндэлВ. Уруудахад унтах идэх, өөдлөхөд санах сэрэх Г. Ажил хийж хүн болдог,ар давж хүлэг болдог

2.Эхийн тулгуур өгүүлбэрийг олоорой. /2 оноо/ ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 3.Дараах бүлэг үгсээс найрч угсарсан холбоо үгтэй хэсгийг олоорой. /2оноо/ А. Газрын цээж, зорин тэмүүлэх, усны шим, ухаан бодол Б. Гүн ухаан, ард түмэн, учир утга, бэлийн амьдрал В. Өгсөх өөдлөх, амны бэлгэ, алсын бараа, аяны хүн Г. Амсхийх чөлөө, гар хумхилгүй, ухаан тогтох, сул дорой4. Үгийг зөв задалсан хэсгийг олоорой. /2оноо/ А. Хайр+ ла + даг Б. Хай+рал+даг В. Хайрла+даг Г. Хайр+л+0+0+даг5. Утга ялгаж холбоо үг бүтээж зөв бичнэ үү. 3оноо Будаг.................... .......................рашаан нүдэнд............................ .................. балчир минж .......................... модон ...........................6. Дараах өгүүлбэрийг өгүүлбэрийн гишүүдээр зураад, хэв шинжийг нь тодорхойл. /2 оноо/ Өгсүүр зам нэг зүг зорин тэмүүлэхийн ухааныг хайрладаг. А. ЗНӨ Б. УНӨ В. Энгийн өгүүлбэр Г. ХоНӨ7. Монгол бичгээр бичээрэй. /3оноо / Буусан айл маань баян болог Буцалсан цай нь бурам болог ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ: БИЧИХ ЧАДВАРЫГ СОРЬСОН ДААЛГАВАР- 20 оноо8. “Хүний үр ямар байх ёстой вэ?” өөрийн үгээр тайлбарлаж бичээрэй. Бичихдээ бүтэц, хэв шинж, сэдэв, агуулгын харьцаа болон найруулга зүйн шаардлагыг сайтар тооцоолж, баримт мэдээлэл болон дүрслэх ур маягийг зохистой ашиглаарай. Бичгийн соёл оноонд нөлөөлөх тул хичээнгүй, гаргацтай бичээрэй. Үгийн тоо 180-200 /20 оноо/





Хайр

Бороогүй өдөр ч хайрын сэтгэлд бодлын солонго л татна. Тэнгэр гижигдэх цэцгийн цоморлиг бүхэн нарны гэгээн туяатай. Цэцгээр наадах салхи хөгжмийн уяхан эгшигтэй. Бороо орохгүй нь гэж цэцэг тунирхах мэт ишин дээрээ туяхан найгана. Үүлс түүнийг аргадах мэт чимээгүйхэн зөөлөн нүүнэ. Хайр-баярлах, тунирхах, аргадах гурав шиг санагдана. Баярлахад орчлонгийн бүх өнгөний нийлбэр цогцлон, түүнийг нэрлэх үг, будах өнгө эс олдоно. Тунирхах нь нартай борооны том том дусал цэцэгсийн иш даган, нэг хоёр, нэг хоёроороо бөнжгөнөн мэлтгэнэх мэт. Аргадах нь чиний амьсгаа шиг бүлээн салхи илбэн, хурын үнэр тээж авчирна. Хайр хайрлахын учир утгад хөтөлнө. Түүнд эс хөтлөгдөх аваас хайр биш ажээ.

1.Эхийн хэв маягийг тодорхойлно уу. /1оноо/ А. Эхийн хэрэг явдал цаг хугацааны дараалалтай тул хүүрнэмжБ. Эхийн хэрэг явдал учир шалтгааны холбогдолтой тул эргэцүүлэмжВ. Эхийн хэрэг явдал орон зайд өрнөж буй тоочимжГ. Эхийн хэрэг явдлын учир шалтгааныг тайлбарласан тайлбарламж2.Эхийн тулгуур өгүүлбэрийг олоорой. /2 оноо/ ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................3.Дараах бүлэг үгсээс нутгийн аялгууны үгтэй хэсгийг олоорой. /2оноо/ А. Хэрэм, тооно, сэвгэр, бугуй Б. Гар татах, унь, үрэн хүүхэд В. Басган, гос, хайс, тэрэм, хоовон, Г. Нялх балчир, нүд үзүүрлэх, ах дүү, 4. Үгийг зөв задалсан хэсгийг олоорой. /2оноо/ А. Са-наг-да-на Б. Сана-гд--0-на В. Санагд-на Г. Сана-гд-на5. Утга ялган холбоо үг бүтээж зөв бичнэ үү. 3оноо ............... дарга элгэн .................. дүр................... .............. найз малын ................... хүү ...................6. Дараах өгүүлбэрийг өгүүлбэрийн гишүүдээр зураад, хэв шинжийг нь тодорхойл. /2оноо/ Бүлээн салхи хацар илбэн, хурын үнэр тээж авчирна. А. ЗНӨ Б. УНӨ В. Энгийн өгүүлбэр Г. ХоНӨ7. Монгол бичгээр бичээрэй. /3оноо / Өдөр бүр өлзий хутаг орших болтугай Сар бүр сайн буян дэлгэрэх болтугайХОЁРДУГААР ХЭСЭГ: БИЧИХ ЧАДВАРЫГ СОРЬСОН ДААЛГАВАР- 20 оноо8. “ Ном уншихын ач тус ” сэдвээр өөрийн үгээр тайлбарлаж бичээрэй. Бичихдээ бүтэц, хэв шинж, сэдэв, агуулгын харьцаа болон найруулга зүйн шаардлагыг сайтар тооцоолж, баримт мэдээлэл болон дүрслэх ур маягийг зохистой ашиглаарай. Бичгийн соёл оноонд нөлөөлөх тул хичээнгүй, гаргацтай бичээрэй. Үгийн тоо 120-150 /20 оноо/


Нийт 35 оноо Шалгалт 60 минут үргэлжилнэ.

Шалгалтын материал 2 хэсгээс бүрдэх ба нэгдүгээр хэсэг нь унших чадвар сорьсон, хоёрдугаар хэсэг нь бичих чадвар сорьсон задгай хэлбэрийн даалгавраас бүрдэнэ.

Даалгавар бүрийн хариултыг өгөгдсөн зайд бичиж тэмдэглэнэ.


Эхийг уншиж ойлгоод даалгаврыг гүйцэтгээрэй.

Тэгж байтал Алун-гуа эх нь үгүй болов. Эх Алун-гуаг үгүй болсны хойно ах дүү тавуулаа адуу малаа хуваах болж, Бэлгүнүтэй, Бүгүнүтэй, Буха хатаги, Бухату салжи дөрвүүлээ юмаа хувааж аваад, дүү Бодончар мунхагийг “бядуу” гэж урагт үл тооцож, хувь эс өгөв.

Бодончар урагт эс тоологдох атал, “Энд юу хийж сууна” гээд, гол дайрт годил сүүлт орог шинхул морио унаж, “Үхвэл үхье, амьдарвал амьдаръя” гэж Онон мөрнийг зорьж одов.

Тэнд Балжийн арал гэдэг газар хүрч, өвсөн эмбүүл барьж суув. ( Монголын нууц товчооноос )

1. Дөрвөн ах нь отгон дүүдээ хувь хүртээгээгүйн учир нь юунд байв? / 1 оноо/ . . . .. . . .. . .. . .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . ..

2. Бодончар ямар шийдвэр гаргасан бэ? / 2 оноо/ . . . .. . . .. . .. . .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . . . . .. . . .. . .. . .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .

3. Эхэд байгаа дараах үгсийн утгыг тайлбарлаарай. / 2 оноо/ ураг . . . .. . . .. . .. . .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . эмбүүл . . . .. . . .. . .. . .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .

4. Эхээс шалтгааны утгатай нийлмэл өгүүлбэрийг олж бичээд шалтгаан үр дагаврыг зааглана уу? / 3 оноо/

Өгүүлбэр нь ............................................................................... Шалтгаан нь . . . .. . . .. . .. . .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . Үр дагавар нь . . . .. . . .. . .. . .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .

5. Дараах үгсийг бичсэн зөв бичгийн дүрмийг тайлбарлаарай. / 2 оноо/ мөрнийг- . . . . . . . . . . . .. . . . . . .. . . үхье- . . .. . . . .. . . .. . .. . . .. . . .. . . . .

6. Эхийн гол санааг хэлцээр илэрхийлнэ үү? / 2 оноо/ ........................................................................................

7. Үндэсний бичгээс кирил бичигт хөрвүүлээрэй. /3 оноо/feseeO NI fergede& bElkEt iia foikEt MedO. JerkElekEoa DoileK dO NorejO foneeeO foikEI.fedogoa O KikEt Homo& iie* Soia KikEroKldeet. Ge& NI JoikElea Blogeoa Sirge& foiehkEt DeI.

ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ: БИЧИХ ЧАДВАРЫГ СОРЬСОН ДААЛГАВАР- 20 онооХүүхдүүд та нар Алун-гуа эхийн таван хүүдээ эв найрамдалтай байхыг жишээлэн

сургасныг мэднэ. Дээрх эхэд ээжийн сургаж хэлснийг мартсан хөвүүдийн тухай өгүүлжээ. “Эрхмийн дээд эв эе” сэдвээр 150-180 үгтэй дүрслэн тайлбарласан эх зохион бичээрэй. / 20 оноо /


Нийт 35 онооШалгалт 60 минут үргэлжилнэ.Шалгалтын материал 2 хэсгээс бүрдэх ба нэгдүгээр хэсэг нь унших чадвар сорьсон,

хоёрдугаар хэсэг нь бичих чадвар сорьсон задгай хэлбэрийн даалгавраас бүрдэнэ.Даалгавар бүрийн хариултыг өгөгдсөн зайд бичиж тэмдэглэнэ.


Нэхий дээл ( Д.Намдаг “Цаг төрийн үймээн” романаас)

Энэ дээл бол жирийн нэг дээл биш, нэхийг өөрийн гараар ёстой нохой дааж урамгүй болтол элдсэнийг хэлэх үү? Оёдлы нь бол орчин тойрондоо үйл үрдсэнд сүрхий гэгдсэн эх нь үхрийн нарийн шөрмөсөөр давхар хүвэрдэн оёжээ. Энэ дээлийг Данзан гэрээс анх гарахдаа өмссөн бөгөөд эдүгээ халуун илч нь тал талаас төөнөн, зөөлөн элдүүр нь нойтон юм шиг намилзаад, хүн төрөлхтний алтан хэлхээ болсон үр хүүхэд гэгч л ёстой эхийнхээ ариун хэвлийд л ийм байдаг болов уу? гэмээр бодогдоно.

1. Эхийн тулгуур үгсийг зөв бүлэглэсэн хэсгийг олоорой [2 оноо]а. Нэхий дээл, Данзан, зөөлөн элдүүр, эх, өмсөх б. Данзан, зөөлөн элдүүр, үр хүүхэдв. Данзан, нэхий дээл, эх, үр хүүхэд, зөөлөн элдүүр

г. Нэхий дээл, Данзан, зөөлөн элдүүр, оёдол, ариун хэвлий2. Эх хэдэн цогцолбороос бүтсэн бэ? [2 оноо]

.....................................................................................................................................3. Эхийн сэдвийг зөв тодорхойлсон хэсгийг олоорой. [2 оноо]

а. Сайн элдэж хийсэн нэхий дээлийн чанар чансааны тухайб. Эхийн үр хүүхдээ гэсэн сэтгэлийн тухайв. Данзан хөдөө хүйтэнд даарч буй тухайг. Зөөлөн намирсан нэхий дээлийн тухай

4. Дараах үгсийн утгыг тайлбарлаарай. [ 2 оноо]

Нохой дааж урамгүй: .................................................................................................................................................................................................................

Үйл үрдсэнд сүрхий:....................................................................................................................................................................................................................

5. “Эдийн чанарыг эдэлж таньдаг Эрдмийн шидийг сурч мэддэг” гэсэн хэлцийн утгыг тайлбарла. [2 оноо]........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

6. “Сүүдрээ хараад, сүхээ барина ”. гэсэн өгүүлбэрийг өгүүлбэрийн гишүүдээр зураад, тайлбарлаарай. [2 оноо]................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

7. Монгол бичгээс кирил бичигт буулгаарай. [3 оноо]

Moehgo& feU&

FrokEt BirI kE* DO bEa M

oria Hogo* DeI bEUeeO iI frkEm

ledeit. FoiehkEt M

oiehK,MinO

ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ: БИЧИХ ЧАДВАРЫГ СОРЬСОН ДААЛГАВАР [20 оноо]

“ Ээжтэйгээ байгаа хүн бүхэн жаргалтай ”сэдвээр 150-180 үгтэй эх зохион найруулж бичнэ үү?

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................





Гар

Гарын ариун цэвэр гэдэг үгийг бид маш олон сонссон. Яагаад ингэж их ярих болсон нь ч учиртай.Учир нь хүний гар бол юм бүхэнд хүрч байдаг болохоор хамгийн амархан бохирддог эрхтэн юм. Иймд гарыг хоол идэхийн өмнө заавал угаах хэрэгтэй. Түүгээр ч барахгүй гаднаас гэртээ орж ирэх болгондоо л угаах ёстой байдаг. Гараа угаахгүй байхын хор уршиг их. Бохир гарын өвчин болох шар өвчин, гэдэсний өвчин зэрэг нь бохир гарыг дамжин халдварладаг. Гарын хумсыг савантай бүлээн усаар сайтар сойздон цэвэрлэвэл

Moehgo& feU&

FrokEt BirI kE* DO bEa M

oria Hogo* DeI bEUeeO iI frkEm

ledeit. FoiehkEt M

oiehK,MinO

хир нян нь амархан арилна. Гараа цаг ямагт арчилж цэвэр байлгавал хүний нүдэнд сайхан харагддаг. Гар маань бүх л ажил хөдөлмөрийг хийж, бид бүхэндээ цаглашгүй их тус болдог, мөн ч их чухал эрхтэн юм.

1. Гар яагаад хамгийн хурдан бохирддог эрхтэн бэ? (2 оноо)

...........................................................................................................

2. Эхээс шалтгаан ба үр дагаврын жишээ 3-ыг олж бичээрэй. (2 оноо)

............................................................................................................

............................................................................................................

............................................................................................................3. Дээрх эхээс шалтгааны утгатай өгүүлбэрийг олж бичнэ үү! (2 оноо)

.................................................................................................................

4.“Гар бариад бугуй барих” хэлц үгийн утгыг тайлбарлаад, хэлцээ оролцуулан өгүүлбэр зохио. (1 оноо)

5. Зөв бичсэн үгийг олоорой. (1 оноо)

А. Унагыг=унага+ыгБ. Үзүүлсэний=үзүүлсэн+ийВ. боловсорол=боловсор+лГ. Бодоё=бод+ё

6. Дээрх эхийн хэв маягийг тодорхойлоорой. (1 оноо)

А. ХүүрнэмжБ. ТоочимжВ. ЭргэцүүлэмжГ. Тайлбарламж

7. Дараах зохиолуудыг зохиолчидтой нь зөв харгалзуулаарай. (4 оноо)

1. Д. Нацагдорж а. Үрэгдсэнийг хүлээгч2. Д. Пүрэвдорж б. Монгол хэл3. Б. Ринчен в. Тусгаар тогтнол4. Д. Намдаг г. Миний нутаг

8. Дараах өгүүлбэрийг үндэсний бичгээр бичээрэй. (2 оноо)

Энэ бол мину төрүгсэн нутуг

Монгол-ун саиихан орун

ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ: БИЧИХ ЧАДВАРЫГ СОРЬСОН ДААЛГАВАР- 20 оноо “Эх нутаг минь” сэдэвт эх зохион бичээрэй. (150-180 үг)





Хадны дунд хавчуулагдсан халиуны зулзага л хөөрхий

Монголд халиу устсан байж магадгүй. Түүний сураг дуулдахаа болиод хорь гаруй жил болж байна. Түүнийг 1640 онд дархалжээ. Гэхдээ хаад ноёдын хэрэгцээнд халиугаар малгай, дээлний нударга хийхийг хориглоогүй байна. Тэр үед халиу Хангай, Хэнтий, Хөвсгөлийн голуудад ердийн тархалттай амьтан байжээ. Түүнээс хойш 360 жил цаазтай байсан боловч устжээ хөөрхий.

Сахлын хялгасаа сөрвийлгөчхөөд эрүүгээрээ нугжийчихсан жаргалтай ч гэж жигтэйхэн, ихэмсэг гэдэг нь ч хачин. Жигд тачирхай үстэй. Үс нь ердөө нордоггүй юм гэсэн. Хуруунууд нь сэлэхэд зориулагдсан салбангуудтай. Халиу 2-4 бөлтрөг гаргана. Бөлтрөг эхийнхээ хөхийг хөхөж торнино. Нүдээ нээнэ. Энэ үеэс эхэлж усанд сэлж сургах, бор хоолонд оруулах хэрэгтэй болдог аж. Эх зулзагануудаа гэдсэн дээрээ суулган хөвүүлж загасны мах зажлан өгч тэжээдэг. Зулзагаа элгэндээ тэврээстэй чигээрээ л усанд шунгана.

Хадны завсар хавчуулагдсан

Халиуны зулзага хөөрхий гэх ардын дуу байдгийг уншигчид сайн санаж буй байх.

Эх халиу голд гөрөөлөхөөр одохдоо зулзагануудаа тарчихна гэж болгоомжилж хад, модны завсраар бэлхүүсээр нь хавчуулчихдаг байна. Бөлтрөгний бэлхүүс нарийхан тасархай, бөгс нь тонтгор. Тийм учир эхийгээ иртэл мултарч чадахгүй тэлчлээд байж байдаг аж. Дууны үг энэ явдлаас сэдэвлэж үүссэн буй.

Ийм нэгэн ухаалаг амьтан бидэнтэй цуг амьдарч байжээ. Одоо дууссан. Монголд түүнийг олж харахгүй болсон. Харин халиун малгай олоод ир гэвэл хэн нэг нь авдрынхаа ёроолоос гаргаад ирж байж мэдэх юм. Заримдаа малгай амьтнаас удаан насалдаг байна шүү. /Ж.Мягмарсүрэн/

1.Эхийн сэдэв ба гол санааг тодорхойл /2 оноо /

........................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................

2. Эхийг цогцолбороор зааглан, цогцолбор бүрийн утга санааг 1 өгүүлбэрээр илэрхийл. /4 оноо/

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

3.’’Хадны завсар хавчуулагдсан

Халиуны зулзага хөөрхий’’ гэх дууны үг юунаас сэдэвлэж үүссэн бэ? /1 оноо/

4.Дараах үгсийн утгыг тайлбарла. / 2 оноо /

шунгана-

тачирхан-

5.Эхээс угсарсан нийлмэл үг 4-ийг олж бичнэ үү. /2 оноо /

6.’’гөрөөлөхөөр’’ хэмээх үгийн зөв бичих дүрмийг тодорхойлно уу. /1 оноо/

7. Дараах шүлгийн хэсгийг үндэсний бичигт хөрвүүлж бичнэ үү. /3 оноо /

Зэрлиг халигун бугу

Мөчир-и ни хөндэдэг үгэи шигуи

Зисү ни цохур инзаг-а ни

Сөгүдчү төрүдэг ханггаи /3 оноо/

ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ: БИЧИХ ЧАДВАРЫГ СОРЬСОН ДААЛГАВАР- 20 оноо ‘’Ховордож буй ан амьтнаа хайрлан хамгаалцгаая’’ сэдвээр эх зохион бичнэ үү. 150-180 үгтэй /20 оноо/





Эхийн баримт дүрслэл үзэл бодлыг ялган уншаарай. Дараа нь даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү.

С.ПүрэвОоно шаргачин хоёр

Ооно шаргачин хоёр гэдгийг Мэнэнгийн их талд л барааг нь харав даа. “Ооно шаргачин хоёр огло огло харайна” гэсэн эртний үлгэрийг гэнэт санан Мэнэнгийн халиун өвсөн дотроос алтан бэлзэг олох мэт баярлаж билээ. Амьтан л болсон хойно шаргачин нь эрхэлж, ооно нь эрхэмсэнэ. Салхи сөрөн сэртэлзэж, анир аван хулжиж, намрын шаргал талдаа алтан амиа тээнэ. Дэлхийн хязгаарт хүрчих юм шиг дэгдэж дүүлэн, ухаа толгод арлаж өвөрлөн хүч тамираа барна. Салхин дундаа жаргаж яваа нь ч тэр юм уу. Жаргал гэхэд бас ч айдас нүүрлэсэн орчлонд сүүдрээсээ сочин бусгах нь адтай. Үгүйрч дундардаг орчлонд үр удмаа үлдээх гэж утсан чинээ улаан голоо салхин сэвшээнээс хүртэл харамлаж яваа нь тэр биз дээ, хөөрхийс Араатан сүрэглэсэн их талд амь тээх амаргүйг нүдээр үзсэн хүний үр би бээр бөхөлзөж нахилзсан халиун боргон дунд уйтгарт автан сууна. Ооно шаргачин хоёр оройн наран доор алтан гөрөөс шиг гэрэлтэнэ. Бие биедээ л хань болон бөртөлзөлзөх хөөрхий амьтан орчлон хатуу нүүрээ л харуулсан мэт санагдсанаас Матадын буурал толгодын сүүдэр Мэнэн их талдаа бус миний сэтгэлд хүүшлэх лугаа нэгэн адил бүрэг бараг. Орчлон энэ л амьтдаар илүүдсэн юм шиг аашилж байхад ооно шаргачин хоёр орчлон энэ л биднээр дутна шүү гэж сануулах мэт аминаасаа амь тавин үржинэ. Үржлээ гээд од шиг олон ч болох биш дээ. Харин ч эд чинь хурмаст уйлам цөөрч байна. Зээр сүрэглэхэд Мэнэгийн тал хөдлөх шиг болдог гэсэн үг ”Гэсэр”, “Жангар” шиг алслах вий гэхээс дахиад л сэтгэлд уйтгар нөмөрнө. Уйтгар бүрийлэхийн цагт үзсэнээс сонссон нь дээр санагдавч хүнд үзээгүй харуусал гэгч бас бий. Ооно шаргачин хоёр огло тогло харайна. Айсандаа алтан амиа харамласандаа харайна. Хоёр их хангайн өрийг цөмлөсөн дэлгэр талдаа л харайна. Энэ чухамдаа эртээ урьдын цагт зээр гэдэг будаа шиг буцалж байсан юм гэсэн, хайрхаан Мэнэнгийн талд сүүдэр хүүшилнэ. Сүүдэртэй хамт айдас наашилна. Уул нь уулаараа, тал нь талаараа хорвоод ургахын улаан нарыг халуун бүлээрээ угтаарай. Чамд ерөөл тавья.

1. “Мэнэнгийн талд сүүдэр хүүшилнэ. Сүүдэртэй хамт айдас наашилна” гэснийг хэрхэн ойлгосон бэ? Талд сүүдэр унахад хүнд айдас төрдгийн учир \2 оноо\

2. Үгсийг холбоо үг болгон утгыг жишээгээр тайлбарлаарай. \2 оноо\

- хүүшлэх- сэвшээ- хулжих

3. Эхээс шалтгаан ба үр дагаврыг ялгана уу. \2 оноо\

- Шалтгаан:- Үр дагавар:

4. Эхээс эсрэг болон ойролцоо санаа бүхий өгүүлбэрийг ялган бичээрэй. \2 оноо\- Эсрэг санаатай өгүүлбэр- Ойролцоо санаатай өгүүлбэр

5. “Хоёр их хангайн өрийг цөмлөсөн дэлгэр талдаа л харайна.” өгүүлбэрийг шалтгааны утгат НӨ болгон хувиргаарай \2 оноо\

6. “Чамд ерөөл тавья.” гэж зохиолч төгсгөсөн. Ямар ерөөл тавьсныг гүйцээнэ үү. Эхийн утгыг дүгнэн ерөөл, билгийн 20 орчим үгтэй нэг өгүүлбэрээр бичнэ үү. \2 оноо\

7. Үндэсний бичгээр бичсэн өгүүлбэрийг уншаад хөрвүүлж бичнэ үү. \3 оноо\

Noyea Kimoa Nodo( DO bEa KiedO DeI No^ DeI Kimoa Geje* BirI dO KiedO DeI


8. Зээр (ооно, шаргачин) –ийн тухай мэдээлж тайлбарласан эх зохио. Үзэл бодол, сэтгэгдэл, баймж санаа оруулж илэрхийлэн бичээрэй. 150-180 үгтэй \20 оноо\


Нийт 35 оноо

Шалгалт 60 минут үргэлжилнэ.Шалгалтын материал 2 хэсгээс бүрдэх ба нэгдүгээр хэсэг нь унших чадвар сорьсон,



Өргөс нь гаднаа ээжНээрэн тийм шүү. Түүнд амьд явах баталгаа хангалттай бий. Аюул тохиолдмогц

хөл, толгойгоо хумьж битүү өргөстэй арьсаараа биеэ ороож нуугдана. Бөөрөнхийлж хуйлчихсан өргөстэй тор шиг юм руу чинь ер нь хэн халдаж дөнгөх билээ. Баавгай ч түүнийг бяц алгадаж чадахгүй. Нохой бол өргөсөнд нь хамраа хатгуулчхаад л гаслаад байна. Гэвч аливаа амьтан заавал ч үгүй дайсантай байх хуультай гэнэ. Зарааны цор ганц дайсан бол хэрээ юм. Хэрээ яадаг гэж санана. Бөөрөнхийлж уурласан зарааг хошуугаараа түлхэн өнхрүүлж гэдрэг нь харуулчихна. Хэвлийн тус газар өргөст нөмрөг дутсанаас болж хэрээний хошуу дөнгөж багтах нүх үлдсэн байна. Нүх рүү хэрээ тоншиж гарна. Өвдөхийн эрхэнд зараа булчингаа суллаж, өргөс нөмрөг нь тавигдаж гэдэс нь ил гарчихна. Зараа түрүүлгээ эргэх гээд тийчлээд л байна. Тэр хооронд хэрээ нөгөө муугийн чинь бөөрийг гаргаж дөнгөх бөлгөө.

Зараа нь оготно, хулгана, ангаахай, дэгдээхэйд гөрөөлнө. Могойг бол тун ухаалаг намнана. Гүйж яваа могойн сүүлнээс үмхээд нугдайчихна. Могой уурлаж, зарааг бүх биеэрээ шавхуурдана. Хоёр шавхуурдана, гурав дахь дээрээ эргэж өндийх тэнхэлгүй болж гулдайна. Аргагүй шүү дээ, арьсгүй шахам биеэрээ “өргөстэй бут” дуусгана. Мань гайхал бас шувууны өндөг сорох дуртай. Шүдээрээ хальсыг нь нүхэлж түүгээрээ өндгийг сорчихдог байна.

Зараа 5-6 зулзага төрүүлдэг. Тэд маш хөөрхөн. Өргөсгүй, харин өргөсний оронд дэгдээхэйн ноолуур шиг турьхан үс өрвийж байна. Эх нь зулзагануудаа гахай шиг хэвтэж байж хөхүүлдэг гэнэ. Энэ нь зулзагаа өргөсөөрөө хатгачихвий гэхээс болгоомжилж буй хэрэг юм. Зарааны биеийн хэвлий энгэр тал нь өргөсгүй нүцгэн байдаг байна. Энэ бол алаг үрээ хөхүүлж, амраг хонгороо тэврэг гэж бурхнаас үлдээж өгсөн алгын чинээ хишиг юм.

1. Зарааны тухай ямар оньсого мэдэх вэ ? 1 оноо.............................................................................................................................................................................................................

2. Зарааны арьсыг юу юу гэж дүрсэлсэн байна вэ ? 2 оноо...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3. Эхэд өгүүлснээр зарааны хоол тэжээл нь юу байна вэ ? 2 оноо................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4. Өгсөн үгийн утгыг хам сэдвийн хүрээнд тайлбарлаарай. 2 оноо Турьхан........................................................... Гулдайна..........................................................

5. Амьтан бүхэн идэш тэжээлээ олж идэх уран аргатай гэдэгт тохирох жишээг эхээс олж бичээрэй. 2 оноо

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

..............................................................................................................................6. Дараах асуултын дагуу хүснэгтийг нөхөж бичээрэй. 4 оноо

Цогцол-борын дугаар

Цогцолборын утга санаа

Цогцолборын нэр Эхийн гол санаа

1

2

3

7. Үндэсний бичгийг уншаад кирил бичигт хөрвүүлнэ үү. 3 оноо

II. ХЭСЭГ

ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ: БИЧИХ ЧАДВАРЫГ СОРЬСОН ДААЛГАВАР- 20 оноо8.Үрэгдсэнийг хүлээгч зохиолын “Нямаа” өвгөнд худал хэлэх нь зөв эсвэл буруу гэдгийг баталсан тайлбарламж эх зохиож бичнэ үү. 150-180 үг




ᠪᠡᠶ   ᠠ ᠪᠠ

ᠭᠠᠳᠥᠷ ᠪᠤ

ᠯ

ᠨᠢᠭᠡᠨ ᠦᠶ  ᠠ

 ᠢᠢᠨ ᠪᠠ

ᠭᠠᠳᠥᠷ


Цам харайТогоруу гэдэн гэдэн алхална. Газар цөмлөчих вий гэж ийнхүү гэтэж явдаг гэж

хүмүүс дооглодог юм. Усны шувуу гэх боловч ихэвчлэн тал, хээр нутагт тааралддаг. Үүр ноохойд нь дөхөж очиход гүйж ирээд, далавчаа дэвсэн тонголзон бөхөлзөж, ая тал засах нь зөөлөн сэтгэлт хүнийг зүг чигээ өөрчлөхөөс аргагүйд хүргэдэг. Ихэвчлэн хоёр өндөг гаргана. Монголчууд үр хүүхдээ шувууны үүрэнд сүүдрээ бүү хүргэ. Эх нь тоохоо больж, хүүхдүүд нь харангадаж үхдэг гэж сургадаг бөлгөө. Басхүү тогорууны үүрийг сандаачиж, өндгийг нь няцалбал төмөр дөрөө сэтэртэл хараадаг гэдэг.

Тогоруу ихэвчлэн ургамлын гаралтай зүйлээр хооллох боловч шавж, авгалдайг ч бас иднэ. Намар тариа боловсрох үед тариан түрүүгээр хооллох нь ихэснэ. Тариан талбай үтрэм бараадаж, хэдэн зуугаараа цуглардаг юм. Өдрийн аагим халуун эхлэхэд шонгийн модны сүүдэрт эцэг эх шувуу хоёр бор дэгдээхийн хамт сүүдэр даган цувраад жагсчихсан байгаа харагддаг. Хэд хоногийн халуунд чив чимээгүй байснаа гэнэтхэн нэг өдөр агаарт эргэлдэн ганганалдаж эхлэхэд “Тогорууны бөгс хатчихжээ, тэнгэрээс хур дуудаад эхэллээ, ашгүй борооших байгаа” гэцгээдэг сэн. Үнэхээр маргаашнаас нь бороо орж эхэлнэ дээ. Үүнийг бороо дөхөхөөр агаар дахь чийг дуслын хэмжээ ихсэж, газар байснаас тэнгэрт байсан нь хамаагүй сэрүүхэн болдогтой холбон тайлбарлаж болох юм.

Хөдөөний хүүхдүүд , сүрэглэн алхах тогорууг харж Тогоруу сайхан Тогоруу муухай

Тоодог муухайТогоруу, тогорууЦам харай, цам харай гэж хашхиралддаг. Үүнийг сонсоод тогоруунууд

үнэхээр хөдөлгөөнд ороод явчих шиг санагддаг. Далавчаа дэвж, гэдэлзэж, годолзож гүйгээд л. Тэгэхдээ энэ нь хүүхдүүдийн үгэнд онгироод цам харайгаад байгаа юм биш. Өөр лүү нь харж хашхиралдаад байхад ямар ч амьтанд түгшүүр төрж үймэлдэлгүй яах вэ дээ.

Харин жинхэнэ цам харайх нь өөр учиртай явдал юм. Тогоруунууд хавар ирснийхээ дараа... олноороо цугларч, эр нь эм шувуудаа бүжигт урих мэт элэн халих хөдөлгөөн хийж, нисэх гүйх хоёрыг хослуулан бүжихийг цам харайх гэдэг. Цам харайх бүжиг хоёр гурван хоног үргэлжлэх бөгөөд энэхүү “таанц” –аас тарахдаа ижил ханиа олцгоож, хос хосоороо хорвоогийн зүг зүг тийш нисэн одоцгоодог юм. Ж.Мягмарсүрэн

1. Дараах үгсийн утгыг тайлбарлаарай. 3 онооЦам............................Ноохой................................“Таанц”.......................................2. Эхийг уншаад дараах асуултанд хариулж бичээрэй. 2 оноо

- Хүмүүс яагаад тогорууны үүр ноохойд ойртож чадалгүй буцдаг вэ ?- Монголчууд яагаад үр хүүхдэдээ “Шувууны үүрэнд сүүдрээ бүү хүргэ. Эх нь

тоохоо больж, хүүхдүүд нь харангадаж үхдэг” гэж сургадаг вэ ?3. Цогцолбор бүрээс гол санаа илэрхийлсэн өгүүлбэрийг олж, тэмдэглээрэй. 2 оноо

1.................................................................2...........................................................3...................................................

4.Эхэд өгүүлснээр тогорууны идэш тэжээл нь юу вэ ? 1 оноо

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................5.Дараах үгийг тийн ялгалын нөхцөлөөр хувилган бичнэ үү. 2 оноо Групп6. Дараах өгүүлбэрээс алдаатай бичсэн үгийг олж засаж бичнэ үү. 2 онооХайрт найз чамдаа төрсөн өдрийн мэнд хүргье. Найздаа сурлагын амжилт , сайн сайхан бүхнийг хүсэе.

7.Үндэсний бичгээс кирил бичигт буулгаарай. 3 оноо


8. ”Тэхийн зогсоол” найраглалын аавын дүрээс үлгэрлэн “Аав” сэдэвт эх зохиож бичнэ үү. 150-180 үг

8-Р АНГИЙН АНГИ ДЭВШИХ ШАЛГАЛТЫН ЖИШИГ ДААЛГАВАР-14

САНАМЖ, ЗӨВЛӨГӨӨ

Нийт 35 оноо

Шалгалт 60 минут үргэлжилнэ.Шалгалтын материал 2 хэсгээс бүрдэх ба нэгдүгээр хэсэг нь унших чадвар сорьсон,



ЗАГ МОД

Хүний хүчин зүйлийн нөлөөгөөр түлшинд хэрэглэхээр хамгийн ихээр сүйтгэж буй модлог ургамал бол заг юм. Заг нь Монгол улсын "Ойн тухай хууль”-ийн 8 дугаар зүйлийн 8.1. дэх хэсэгт зааснаар хамгаалалтын бүсийн ойд хамаарна. Заган ой байгалийн маш хатуу ширүүн нөхцөлд ургаж байдгаараа онцлогтой. Хүний буруу үйл ажиллагааны нөлөөнд өртвөл нэн эмзэг, өөрийнхөө аясаар сэргэн ургах процесс маш төвөгтэй хязгаарлагдмал ургамал юм. Тиймээс говийн ард түмэн дээр үеэсээ загийг түлшинд хэрэглэхдээ хөгширч хатаж унаснаас нь түүж авч хэрэглэдэг нарийн дэг жаягтай байлаа. Харин сүүлийн жилүүдэд энэ дэг ёс алдагдаж хүмүүс машин техникийн хүчээр хүрч болох бүх л газраас загийг талбайгаар нь хавтгайруулан түүж түлшиндээ хэрэглэхээс гадна шинэ залуу загийн ургах боломж нөхцөлийг хязгаарлаж байгаа нь цөлжилтийн эхлэлийг өөрсдөө тавьж байгаа хэрэг. Энэ замбараагүй ашиглалтаас шалтгаалан говь цөлийн

MorI FonoeeO dO

UlogO kErekdeI, Frde^ SoreeO dO buciet kErekdeI.Kim

oa Fer)T bE*

бүсэд эзлэх заган ойн талбайн хэмжээ жилээс жилд буурч зарим газарт заган ой устаж, хөрс шороо сулран элсний нүүлт хөдөлгөөн ихэсч, ургамал амьтан цөөрч устах аюул нүүрлэлээ.

Мөн загийн салмай нь малын амин чухал тэжээлийн нэг болдог. Олон мал зулзаган загийн салмайг идэж сүйтгэхээс гадна тэдний хөлд шинэ залуу загийн ургац устаж нөхөн сэргэх явцад саад учраад байна. Дэлхий нийтийг хамраад байгаа цаг уурын дулааралтай холбоотойгоор жилд орох хур тунадасны хэмжээ багассанаас заган ой хатаж хуурайшин сийрэгжиж байна. Байгаль экологийн тэнцвэртэй байдлыг хангах, устаж үгүй болохоос урьдчилан сэргийлэх, нөхөн сэргээх арга хэмжээ, эрх зүйн орчны талаар уншигч тантай саналаа хуваалцахын зэрэгцээ зөвлөгөө болгох үүднээс бичиж сууна.

Байгаль хамгаалах ажилд орон нутгийн иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх зорилгоор нутгийн иргэдийн сайн дурын нөхөрлөл байгуулах, ойн санг иргэдийн нөхөрлөлд эзэмшүүлэх талаар сургалт сурталчилгаа явуулах, заган ойг нөхөн сэргээх, ойжуулах ажилд төрийн бодлого, шийдвэрийг түлхүү тусгаж ажиллах. Говь цөлийн бүсэд ургадаг заг болон бусад ховор мод бутлаг ургамлын тарьц суулгац бэлтгэх зэрэг ажлуудыг ард иргэдийн дунд зохион байгуулалттайгаар явуулах.

Загийг түлшинд хэрэглэх явдлыг таслан зогсоох тухай Монгол улсын "Ойн тухай хууль”, БОАЖЯ-ын сайдын 2011 оны 8 дугаар сарын 15-ны өдөр баталсан А-269 тоот тушаал болон бусад эрх бүхий байгууллагуудаас гаргасан эрх зүйн актуудыг ард иргэд мөрдөж ажиллах шаардлагатай байна. Манай байгууллага хэчнээн ярьж хэлээд ард түмэн та бүхэн амьдралдаа хэрэгжүүлэхгүй бол хэдхэн жилийн дараа заган ойгүй болох аюул нүүрлэх болно. 2001 онд батлагдсан "Ойн тухай үндэсний хөтөлбөр"-т заган ойг хамгаалах зорилгоор говь, цөлийн бүсийн зарим аймаг, сумдын түлшний хэрэгцээг хангайн бүсээс ойн цэвэрлэгээний журмаар бэлтгэсэн модоор хангаж, түүний тээврийн зардлыг улсын төвлөрсөн төсөвт тусгаж санхүүжүүлнэ гэсэн заалтыг хэрэгжүүлэх арга хэмжээг орон нутгийн сумдын засаг дарга нар анхаарах шаардлагатай байна.

Монголчууд эрт дээр цагаас байгаль хамгаалах, байгалийн баялгийг ариг гамтай ашиглах, нөхөн сэргээхэд ихээхэн анхаарч төрийн бодлогын тэргүүлэх чиглэлийн нэг болгож холбогдох хууль цаазын бичигтээ тусгасаар ирсэн баялаг уламжлалтай ард түмэн билээ.

Эдгээрээс тойм төдий дурдахад "Их засаг" хууль "Алтан хааны цааз", 1640 оны Ойрад цааз, "Халх журам зэрэг сурвалж бичгүүдэд байгаль хамгаалах асуудлыг тодорхой заалтуудаар зохицуулж байсан байдаг. Тухайлбал "Их засаг" хуульд "Хэн ус руу шээвээс, өвс ургасан хойно газар нүхэлбээс, гал алдаж бэлчээр шатааваас цаазална" хэмээн байдаг нь байгаль хамгаалахад хэчнээн их анхаарч хууль цааз зөрчигсдийг хатуугаар цээрлүүлэн шийтгэж байсны нэг жишээ юм.

Тухайн үед шашны сургаалыг байгаль хамгаалахад ихээхэн ашиглаж байсан нь сүсэг бишрэл ихтэй монголчуудын хувьд цаг үеэ олсон зөв арга байсан талаар манай эрдэмтэн мэргэд тэмдэглэн үлдээсэн Жишээ нь: Зохисгүй цагт ан хийж буга, согоо, бодон гахай агнасан бол таван үхрээр торго, зээр, гур агнасан бол таван хониор торго гэх мэтээр тэр үед монголд байсан бараг амьтан бүрээр зааж өгсөн байх юм.

1. Заг мод ямар нөхцөлд ургадаг вэ? \1 оноо\......................................................................................................................................................................................................................................................

2. Заг модыг хамгаалахын тулд та юу хийж чадах вэ? \2 оноо\................................................................................................................................

3. Заг мод устаж үгүй болоход ямар шалтгаан хүчин зүйлүүд нөлөөлж байна вэ? \3 оноо\

................................................................................................................ ................................................................................................................. .................................................................................................................

4. Өгүүлбэрийг гишүүдээр зурж шалтгааны утгат байц гишүүн өгүүлбэртэй УНӨ болохыг батал. \1 оноо\

Хүний буруу үйл ажиллагааны нөлөөнд өртвөл нэн эмзэг, өөрийнхөө аясаар сэргэн ургах процесс маш төвөгтэй хязгаарлагдмал ургамал юм.

5. Дараах гадаад үгийн утгыг тайлбарлан бичээрэй. \2оноо\ Процесс......................................................................... Эрх зүйн акт.....................................................................................

6. Дараах тулгуур бичиглэлд тохирох үгийг эхээс олж бичээрэй \3 оноо\

7. Дараах эхийг уншаад кирил бичигт хөрвүүлэн бичнэ үү \3 оноо\


8.“Гадаа гандаж,хөдөө хөхрөх” гэсэн хэлцийг нүүдэлчин монгол ахуйтай холбон эх зохион бичээрэй. Бичихдээ бүтэц, өнгө аяс, сэдэв, агуулгын харьцааг оновчтой гаргаж, дүр дүрслэл, баримт мэдээллийг зохистой ашиглан зөв найруулгатай бичээрэй. Бичгийн соёл оноонд нөлөөлнө гэдгийг анхаарна уу. 150-180





Дараах эхийг уншиж ойлгоод, даалгаврыг анхааралтай хийж гүйцэтгэнэ үү.

Намар

Намар надад аймшигтай санагддаг. Гуниг нөмөрсөн хүмүүс. Бөгтийсөн гудамж. Надаас тасарсан навчис газраар нэг хөглөрч.... Хөглөрөх навчис хүмүүсийн хөлд гишгэгдэхэд доромжлуулсан мэт санагддаг. Санаа алдахад минь салхи исгэрэх шиг жихүүцэл төрдөг. Намар надад аймшигтай санагддаг. Гинших навчсын чимээ гэртээ байхгүй эмээг минь санагдуулдаг. Харц минь шарлаж хагдарч сэмэрсээр нүв нүцгэнээрээ үлдэхэд хамгийн сүүлчийн бээрсэн шувуу цээжний гүнд үүрээ засдаг. Тэр шувуу надтай хамт даарч, тэр шувуу надтай хамт дуугаа хурааж, зөвхөн цасны тухай, өвлийн тухай бодлогоширно. Намар надад эмгэнэлтэй санагддаг.

Зүсэр бороо нь зүүгээр шивэх шиг зүсийг минь, арьсыг минь гэмтээж орхидог. Удахгүй өвөл болно. Удахгүй үс минь цайна. Бүр цав цагаан болно. Удахгүй зүрх даарч, амьсгал цантаж эхэлнэ. Гар, хөл нүд, уруул бүгд цав цагаан болно. Хөмсөг ч ялгаагүй. Гишгэсэн мөр инээд минь хүртэл цагаан болно. Удахгүй хүмүүс бүгдээрээ над шиг болно. Намар бидэнд юу бэлдсэнийг хараач. \Х.Болор-Эрдэнэ\

1. Хувь хүнээс асуудал шийдэх мэдэл бүхий албан газар, албан тушаалтанд хувийн

хүсэлтээ бичин, өргөн барьсан албан бичгийг ......................... гэнэ.\2оноо\

2. Эхийг сайтар уншаад дараах үр дагаврын шалтгааныг тайлбарлаарай.\2оноо\

№ Шалтгаан Үр дагавар

1 Намар надад аймшигтай

санагддаг.

3. Эхээс угсарсан нийлмэл үг 2-ыг олж бичээрэй.\2 оноо\

4. Дараах өгүүлбэрийг гишүүнээр зурж, тодорхойлоорой.\2 оноо\

“Санаа алдахад минь салхи исгэрч, жихүүцэл төрдөг учраас намар надад

аймшигтай санагддаг.”

5. Дараах үгсээс нутгийн аялгууны үгийг ялгаж бичнэ үү.\2оноо\

“Данх, чүүг, чоно, таглаа, гутал, туужуур, мөндөл, тооно, цүнх, ёочин”

6. Эхээс дараах үгтэй адил зөв бичих дүрмээр бичигдсэн үг 2-ыг олж бичнэ үү.\2оноо\

“газраар” , ..........................., ............................

7. Дараах үгийг үйл үгийн биеэр төгсгөх нөхцөлөөр хувилгаж, үндэсний бичгээр

бичээрэй.\3 оноо\

“Бол”\галигаар бичив\

ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ: БИЧИХ ЧАДВАРЫГ СОРЬСОН ДААЛГАВАР- 20 оноо8. Дээрх эхээс санаа авч “Хавар” сэдэвтэй мэдээлэн тайлбарласан эх зохион

бичээрэй. Үгийн тоо 150-180 \20 оноо\


Нийт 35 онооШалгалт 60 минут үргэлжилнэ.

Шалгалтын материал 2 хэсгээс бүрдэх ба нэгдүгээр хэсэг нь унших чадвар сорьсон, хоёрдугаар хэсэг нь бичих чадвар сорьсон задгай хэлбэрийн даалгавраас бүрдэнэ.

Даалгавар бүрийн хариултыг өгөгдсөн зайд бичиж тэмдэглэнэ.


Өгөгдөл эх:

ЗУЛЗАГАА ҮҮРСЭН МАНУУЛ

Олон жилийн өмнө. Хавар цаг. Шинжилгээний ангийнхан Дорнодын талд явж байв. Тэр өдөр хамхуул хийссэн салхитай өдөр байлаа. Машин зогсож хүмүүс бууж тоос шороогоо гүвэв. Геологич Васил нэг нөхрийн хамт машин дээр суусаар хоцорлоо. Гэтэл нөгөө нөхөр нь Василийг нударч “Энд нэг муу хамхуул хийсч байснаа гэнэтхэн зогсчихлоо” гэв. Нээрэн цулгай газар торох юу ч байхгүй атлаа хамхуул хийсэхгүй тогтоод байх юм гэнэ. Бас урьд нь анзаарсангүй юу сая босчихов уу? Үхрийн хатсан аргал босоогоороо тогтсон байх аж. Ер бусын ид шидээр тогтож буй мэт. Эдгээрийг нэлээд анхааралтай ажиглаж байснаа “Васил аа, мэдлээ энэ юмнуудын ард мануул байгаа юм байна ” гэв. Мануул тийм зантай амьтан аж. Хүнтэй халз тааралдвал аргал хомоолхон юу л байна ард нь хярчихдаг гэнэ. Замаар хүн машин явж өнгөрөхөд түүнийг дагуулан нүүрээ халхалсаар байгаад өнгөрөөчихдөг аж. Васил үүнийг нотлохын тулд хамхуулыг буудахаар шийдэв. Буу дуугарангуут нэг навтайсан амьтан аргалын ардаас босоод давхилаа. Тэр үнэхээр мануул мөн байв. Бас нэг нь хамхуулын цаана хэвтээд үлдэв. Тэр бол Василд буудуулсан мануул юм. Хүмүүс санамсаргүй ан авлачихсандаа баярлан гүйлдэн очоод тун харамсалтай юм үзэв. Эм мануул хоёр зулзагаа нуруундаа үүрч явжээ. Хоёр зулзага нь үхсэн эхийнхээ сэрвээнээс байдгаараа зуурчихсан чарлалдан уйлж байв. Тэднийг арай хийж салгалаа. Хөөрхий эх хүүхдүүдээ үүрч холыг туулсан бололтой. Түүний гэдэсний үс халцраад эвэршчихсэн байв. Түрүүний хаяад давхидаг эр нь байлгүй. Тал нутагт гантай байсан тул тэд хангайг зорьж явжээ. Эр нь газарчилж, эм нь хүүхдүүдээ үүрч цүдийтлээ дагаж энд ирсэн бололтой. Шинжилгээнийхэн хоёр нялх зулзагыг хээр хаялгүй аваад явав. Тэд зулзагануудтай зунжингаа хоолоо хувааж идээд намар экспедиц буухад нутагт нь орхисон гэдэг.

Ч.Мягмарсүрэн

1. Тодруулсан хэсгийн гол санаанд тохирох хэлцийг олоорой \2оноо\

А. Өр өвдөх B. Аз харих С. Гай газар дороос D. Үхтэл үр харам

2. Эхээс мануулын зан чанарыг тодорхойлсон 1 баримт олж бичнэ үү \2оноо\

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................


..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................


... Хоёр зулзага нь үхсэн эхийнхээ сэрвээнээс байдгаараа зуурчихсан чарлалдан уйлж байв.

Тайлбар нь: .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

5. Балархай эгшгийн гээгдэхгүй тохиолдлыг тохирох жишээтэй нь зөв харгалзуулсыг олоорой \2оноо\


1 Оноосон нэрийн төгсгөлийн гийгүүлэгчийн өмнөх балархай эгшгийг гээхгүй a буудахаар

2 Цагт нэрийн –Х –ийн өмнөх балархай эгшгийг гээхгүй b аргалын

3 Ялгах үүрэгтэй балархай эгшгийг гээхгүй c Дорнодын

4 Зөөлрүүлэх үүргээр орсон –И эгшгийг гээхгүй d гурилыг

А. 1a2b3c4d B. 1a2b3d4c C. 1c2a3b4d D. 1c2d3a4b

6.Дараах зохиолын хэсгийг төрөл зүйлтэй нь зөв тохируулсныг олоорой \2оноо\


1 ...Хорол эрдэнэ тоонотойНоров эрдэнэ уньтай... a Хан Харангуй

2...Харилтгүй зоригтХурц гарамгайХурдан шаламгай...

b Морины цол

3...Эрхийтэнд авталгүйЭгэмтэнд дийлдэлгүйЭрийн эрдэм төгссөн...

c Гэрийн ерөөл

4 ...Заан дөрвөн соёог яралзуулсанЗаамал зургаан хүзүүг сунгасан d Бөхийн цол

B. 1a2b3c4d B. 1c2d3a4b C. 1c2d3b4a D. 1b2a3c4d

7. Монгол бичгийн эхийг уншаад зөв хөрвүүлснийг олоорой \3 оноо\

ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ- БИЧИХ ЧАДВАРЫГ СОРЬСОН ДААЛГАВАР [ 20 ОНОО]

8.Дараах 2 өгөгдлөөс аль нэгийг нь сонгож бичээрэй

А. “Зулзагаа үүрсэн мануул” эхийн найруулгын арга, хэлбэр маягийг ашиглан өөрийн сайн мэдэх амьтны амьдралын өвөрмөц содон сониныг үеийнхэндээ зориулж танин мэдүүлэх, амьтныг хайрлан хамгаалахыг учирласан “Миний хайртай амьтан” сэдвээр эх зохиогоорой


.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

....................................





Өгөгдөл эх:

Өргөс нь гаднаа ээж

Нээрэн тийм шүү. Түүнд амьд явах баталгаа хангалттай бий. Аюул тохиомогц хөл, толгойгоо хумьж битүү өргөстэй арьсаараа биеэ ороож нуугдана. Бөөрөнхийлж хуйлчихсан өргөстэй тор шиг юм руу чинь ер нь хэн халдаж дөнгөх билээ. Баавгай ч түүнийг бяц алгадаж чадахгүй. Нохой бол өргөсөнд нь хамраа хатгуулчхаад л гаслаад

байна. Гэвч аливаа амьтан заавал ч үгүй дайсантай байх хуультай гэнэ. Зарааны цор ганц дайсан бол хэрээ юм. Хэрээ яадаг гэж санана. Бөөрөнхийлж уурласан зарааг хошуугаараа түлхэн өнхрүүлж гэдрэг нь харуулчихна. Хэвлийн тус газар өргөст нөмрөг дутсанаас болж хэрээний хошуу дөнгөж багтах нүх үлдсэн байна. Нүх рүү хэрээ тоншиж гарна. Өвдөхийн эрхэнд зараа булчингаа суллаж, өргөс нөмрөг нь тавигдаж гэдэс нь ил гарчихна. Зараа түрүүлгээ эргэх гээд тийчлээд л байна. Тэр хооронд хэрээ нөгөө муугийн чинь бөөрийг гаргаж дөнгөх бөлгөө.

Зараа нь оготно, хулгана, ангаахай, дэгдээхэйд гөрөөлнө. Могойг бол тун ухаалаг намнана. Гүйж яваа могойн сүүлнээс үмхээд нугдайчихна. Могой уурлаж, зарааг бүх биеэрээ шавхуурдана. Хоёр шавхуурдана, гурав дахь дээрээ эргэж өндийх тэнхэлгүй болж гулдайна. Аргагүй шүү дээ, арьсгүй шахам биеэрээ “өргөстэй бут” ороолгоод байгаа юм чинь. Могойг үхмэгц бөгснөөс нь эхэлж идэж дуусгана. Мань гайхал бас шувууны өндөг сорох дуртай. Шүдээрээ хальсыг нь нүхэлж түүгээрээ өндгийг сорчихдог байна.

Зараа 5-6 зулзага төрүүлдэг. Тэд маш хөөрхөн. Өргөсгүй, харин өргөсний оронд дэгдээхэйн ноолуур шиг турьхан үс өрвийж байна. Эх нь зулзагануудаа гахай шиг хэвтэж байж хөхүүлдэг гэнэ. Энэ нь зулзагаа өргөсөөрөө хатгачихвий гэхээс болгоомжилж буй хэрэг юм.

Ч.Мягмарсүрэн.

1. Тодруулсан хэсгийн гол санаанд тохирох хэлцийг олоорой \2оноо\

А. Аргыг олбол бэрхийг давна B. Ховдог хүнд хонины бөөр ихтэй багатай С. Хүчтэний өмнө хүчгүй нь буруутай D. Уур нь урдаа, ухаан нь ардаа

2. Эхээс зарааны ухаалаг болон зальтай зан чанарыг илэрхийлсэн 1 баримт олж бичнэ үү \2оноо\

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................


..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................


... Бөөрөнхийлж хуйлчихсан өргөстэй тор шиг юм руу чинь ер нь хэн халдаж дөнгөх билээ.

Тайлбар нь: .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

5. Балархай эгшгийн дүрмийг тохирох жишээтэй нь зөв харгалзуулсыг олоорой \2 оноо\


1

Гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд урт эгшгээр эхэлсэн залгавар залгахад эцсийн гийгүүлэгчийн өмнөх балархай эгшиг гээгдэнэ

a зулзагаа

2 Цагт нэрийн –Х –ийн өмнөх балархай эгшгийг гээхгүй b дутсанаас

3И-гээс бусад богино эгшгээр төгссөн үгэнд урт эгшгээр эхэлсэн залгавар залгахад уг үгийн эцсийн богино эгшиг гээгдэнэ

c хамраа

4 Заримдаг гийгүүлэгчийг эгшигжүүлэх үүрэгтэй балархай эгшгийг гээхгүй d өвдөхийн

А. 1c2d3a4b B. 1c2d3b4a C. 1a2b3d4c D. 1a2c3d4b

6.Дараах зохиолыг төрөл зүйлтэй нь зөв тохируулсныг олоорой \2оноо\

№ Дүрэм № Жишээ1 Тэхийн зогсоол a өгүүллэг2 Үрэгдсэнийг хүлээгч b шүлэг3 Усны эргүүлэг буюу Борзооны явдал c тууж4 Хүмүүн бичиг d дууль

C. 1a2b3c4d B. 1d2c3a4b C. 1a2c3b4d D. 1d2a3c4b

7. Монгол бичгийн эхийг уншаад зөв хөрвүүлснийг олоорой \3 оноо\

ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ- БИЧИХ ЧАДВАРЫГ СОРЬСОН ДААЛГАВАР [ 20 ОНОО]

8.Дараах 2 өгөгдлөөс аль нэгийг нь сонгож бичээрэй

А. “Өргөс нь гаднаа ээж” эхийн найруулгын арга, хэлбэр маягийг ашиглан өөрийн сайн мэдэх амьтны амьдралын өвөрмөц содон сониныг үеийнхэндээ зориулж танин мэдүүлэх, амьтныг хайрлан хамгаалахыг учирласан “Миний хайртай амьтан” сэдвээр 150-180 үгтэй эх зохиогоорой


.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

........................................................................................................................

ТҮЛХҮҮР-1Даалгавар 1. Харах : Малын бараа тод , малын зүс өнгөлөг , ногооны өнгө нялх Сонсох : Өглөөний адуу янцгаах нь хүртэл үдшийнхээс өөр , Үнэрлэх : таана хөмхүүл агь гангын үнэр нарны аагтай холилдон халуун уур болдог. Амтлах: Өглөөний айраг шиг уруул чимчигнүүлсэн сайрхан айргийг хүн тэр өдөртөө дахин амсдаггүй . Хүртэх: өглөө би бяр тэнхээгээ мэдэрч...Даалгавар 2.Өглөө надад залуу нас шиг санагддаг учраас орчлонгийн хамгийн сайхан цаг бол өглөө .Даалгавар 3. Өнгөрсөн борооны хойноос цув нөмрөх , ниргэсэн хойно нь хашгирах Даалгавар 4. айргийн – гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд урт эгшгээр эхэлсэн залгавар залгахад эцсийн гийгүүлэгчийн өмнөх балархай эгшиг үүрэггүй бол гээгдэнэ .Хоолойн “г” дараа эм үгийн “ий” бичнэ. Эгшигт гийгүүлэгчийг эгшигжүүлэх үүрэгтэй байгаа учраас балархай эгшгийг гээхгүй . Ялгах , зөөлрүүлэх үүрэгтэй байгаа учраас балархай эгшгийг гээхгүй .Даалгавар 5. Шууд бус тусагдахуун Даалгавар 6. Ядаж айлынхаа тэмээг салхидаж явахад нь буцаачих минь яалаа гэж бодогдоно. Үдээс хойш тэмээрүүгээ мордсон айлын өвгөнийг ирэхгүй байх тусам сэтгэл зовнин өөрийгөө зэмлэх \аль нэгийг бичсэн бол оноог өгнө. \Даалгавар 7 Даалгавар 8. Эх засах шалгуурын дагуу

ТҮЛХҮҮР-2

1. Мануул хүнтэй халз тааралдвал аргал хомоолхон юу л байна ард нь хярчихдаг гэнэ.

Нөхрийн- гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд урт эгшгээр эхэлсэн залгавар залгахад эцсийн гийгүүлэгчийн өмнөх балархай эгшиг бусад дүрэмд харшлахгүй бол гээгдэнэ.

Хийсэх –Тодотгон холбохын “х”нөхцөл өмнөө эгшигтэй бичигдэнэ.

2.-Замаар хүн, машин явж өнгөрөхөд түүнийг дагуулан нүүрээ халхалсаар байгаад өнгөрөөчихдөг.

- Эм мануул хоёр зулзагаа нуруундаа үүрч, тал нутгаас хангайг зорьсон. - Түүний гэдэсний үс халцраад эвэршчихсэн байв.3. “Газарчилна”- гэдэг нь: Бусдад зам заан удирдан явах 4. Хүмүүсийн харамсах болсон шалтгаан нь: - Эх үрийн хагацал

-Түүний гэдэсний үс халцраад эвэршчихсэн байсанд

-Санамсаргүй үйлдэл хийсэндээ

5. -Эх хүн үр хүүхдийнхээ төлөө амь биеэ үл хайрлах тухай

-Эх хүний үрээ гэсэн сэтгэлийн тухай

6. Ард түмний дунд эрт дээр үеэс “Эртний сайхан” гэдэг дууг хааны төрийн дуулал буюу сүлд дуулал хэмээн ихэд хүндэлдэг байв.

ТҮЛХҮҮР -3

1. Эхэд байгаа дараах үгсийн утгыг тайлбарлаарай. (2 оноо)

Утгыг тайлбарлах үгс Үгийн утгыг тайлбарлаЦүүц Мод зэргийг ухаж цоолох, ховил гаргахад

хэрэглэдэг, тал иртэй цоолтуур багажБоргоцой Мал амьтны тарга хүч

2. Эхээс шалтгаан, үр дагаврын холбоог илэрхийлэх жишээ 2-ыг олж бичээрэй. (2 оноо)

Учир шалтгаан Үр дагаврыг Тэр модонд дандаа босоо байрлалтай байгаад сурчихсан байдаг.

Газарт тэгшхэн суугаад тоншиж чадахаа больчихжээ

Тоншуулыг хөх бух дагамтгай. Тоншуул тэрнийг ер хөөхгүй. Харин ч бүүр дуртай. Юу л олдоно хагасыг нь тэр муу өөдөсхөн шувуунд хаяж өгдөг

Хөх бух түгшүүрийн дохио өгч байдгаараа хашхирна. Тоншуул ч бушуухан амиа хоохойлох аргаа бодно

Үүрний ёроолд өд сөд дэвсэхгүй Модон шалан дээр ангаахай торнидогХөлийнх нь уланд хатуу эвэр ургуулах

Модон шалан дээр ангаахай торнидог

3. Тоншуулыг хөх бух дагамтгай. Тоншуул тэрнийг ер хөөхгүй. Харин ч бүүр дуртай. Юу л олдоно хагасыг нь тэр муу өөдөсхөн шувуунд хаяж өгдөг гээч. Яагаад ингэж хөл алдаад байна вэ? учрыг эхийн жишээгээр батлан тайлбарлана уу. (2 оноо)

Тоншуул мод тоншиж байхдаа хойноо юу болж байгааг мэддэггүй. Хэрэв харцага ирвэл яахав. Харцага ар шил рүү цоо тоншин унагаж мэднэ . Хөх бух түгшүүрийн дохио өгч байдгаараа хашхирна. Тоншуул ч бушуухан амиа хоохойлох аргаа бодно4. Тоншуул ойн эмч болохыг батлах 2 баримтыг эхээс олж бичнэ үү?. (2оноо)

Өвчилсөн өттэй модонд хацраа наан чагнасаар байгаад өт хаана байгааг яг олно. Тэгээд цүүц маягийн гурвалжин урт хошуугаараа гаднаас нь тоншиж цоолон хошуугаа шургуулан оруулж өтийг хэлээрээ сугалан гаргаж ирдэг аж.

Тоншуул гол тэвээргээ модны өт, авгалдайнаас авдаг боловч бусад шавж, аалз ялааг ч их хэмжээгээр идэж устгана

5. Эхээс зөв бичгийн дүрмээр бичсэн үгсийн жишээ тус бүр нэгийг олж бичнэ үү.(2 оноо)

Зөв бичгийн дүрэм Эхээс тохирох жишээ

Зөв бичгийн дүрмийн тайлбар

Балархай эгшгийг гээж бичсэн Амьдардгийг

Амьдардаг-ийг. Гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд урт эгшгээр эхэлсэн залгавар залгахад эцсийн гийгүүлэгчийн өмнөх балархай эгшиг гээгдэнэ.

Үйл үг бүтээх-л дагавар

Нэрлэдэг Нэр-л. Эгшигт гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд үйл үг бүтээх “л” дагаврыг залгахад эгшгийг хойно нь бичнэ.

6.Түүний хараа сонсгол сайн хөгжсөн гэж хэлж болно. Өвчилсөн өттэй модонд хацраа наан чагнасаар байгаад өт хаана байгааг яг олно.гэсэн өгүүлбэрийг шалтгааны утгатай угсарсан нийлмэл өгүүлбэр болгож, шалтгааны утга илэрхийлж байгаа холбох хэрэглүүрийн утга, үүргийг тайлбарлана уу.(2 оноо)

Түүний хараа сонсгол сайн хөгжсөн учраас өвчилсөн өттэй модонд хацраа наан чагнасаар байгаад өт хаана байгааг яг олно. Холбох уг нь шалтгааны утгатай учраас, тул хэмээх үгээр холбосон.

7.Үндэсний бичгээр хөрвүүлэн бичээрэй. \3 оноо\

Манай сургуулийн төгсөгчид эрдмийн баяраараа сурсан мэдсэнээ тайлагналаа.

Оролдлого сайтай хүн оройд нь гардгийг санацгаагаарай.

ТҮЛХҮҮР 4:

1) А-C Б-D2) Хэрээ яадаг гэж санана. Бөөрөнхийлж уурласан зарааг хошуугаараа түлхэн өнхрүүлж гэдрэг нь харуулчихна. Хэвлийн тус газар өргөст нөмрөг дутсанаас болж хэрээний хошуу дөнгөж багтах нүх үлдсэн байна. Нүх рүү хэрээ тоншиж гарна. Өвдөхийн эрхэнд зараа булчингаа суллаж, өргөс нөмрөг нь тавигдаж гэдэс нь ил гарчихна. Зараа түрүүлгээ эргэх гээд тийчлээд л байна. Тэр хооронд хэрээ нөгөө муугийн чинь бөөрийг гаргаж дөнгөх бөлгөө.3) Өвдөхийн эрхэнд зараа булчингаа суллаж, өргөс нөмрөг нь тавигдаж гэдэс нь ил гарчихна4) ... Бөөрөнхийлж хуйлчихсан өргөстэй тор шиг юм руу чинь ер нь хэн халдаж дөнгөх билээ.

Адилтгасан: Зарааны арьсийг өргөстэй тортой адилтгаж бичсэн. Зарааны арьс хатгадаг учир хэн нэгэн халдах боломжгүй байдаг.

5) А6) А-B Б- В

7) D

ТҮЛХҮҮР 5

1. Манай ард түмэн уруудахыг урагшгүйн шинж, өгсөхийг өөдлөхийн шинж гэж бэлгэшээдэг билээ.2. В3. Г4. Будаг нялах, нялх балчир, булаг рашаан, булга минж, нүдэнд торох, модон торх5. Б6. 1үг буруу бичсэн тохиолдолд 0.3 оноо хасах журмаар дүгнэх7. 1үг буруу бичсэн тохиолдолд 0.3 оноо хасах журмаар дүгнэх8. Эхийг шалгуурын дагуу үнэлэх

ТҮЛХҮҮР 6

1. Г2. Хайр хайрлахын учир утгад хөтөлнө.3. В4. Б5. Багийн дарга, багын найз, элгэн тараг, малын тарга, дүр төрх, хүү төрөх6. А7. 1үг буруу бичсэн тохиолдолд 0.3 оноо хасах журмаар дүгнэх (бүр,болтугай гэсэн 2үг давтагдан орж буйг анхаарах )8. Эхийг үнэлэх шалгуурын дагуу үнэлнэ

ТҮЛХҮҮР 7

1. Дүү Бодончар мунхагийг “бядуу” гэж ( дорой буурай) хэмээн үзсэн2. -“Энд юу хийж сууна” ...- “Үхвэл үхье, амьдарвал амьдаръя” ... энэ хоёр санааг өөрийн үгээр бичиж болно.

3. -ураг- уг гарвалын хамаатан садан, элгэн садан

- эмбүүл – өвсөн овоохой, гэр, оромж4. Өгүүлбэр нь : Бодончар урагт эс тоологдох атал, “Энд юу хийж сууна” гээд, гол дайрт годил сүүлт орог шинхул морио унаж, “Үхвэл үхье, амьдарвал амьдаръя” гэж Онон мөрнийг зорьж одов

Шалтгаан нь: Бодончар урагт эс тоологдов.

Үр дагавар нь. Онон мөрнийг зорьж одов.

5. мөрнийг- Гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд урт эгшгээр эхэлсэн залгавар залгахад уг үгийн төгсгөлийн гийгүүлэгчийн өмнөх балархай эгшиг гээгдэнэ.

үхье- Эм үгэнд е эгшиг өмнөх гийгүүлэгчээсээ саланги дуудагдахаар орвол өмнө нь зөөлний тэмдгээр тусгаарлаж бичнэ6. - Эр хүн долоо дордож найм сэхнэ.

- Амьд хүнд арга олдоно. - Амьд хүн аргатай

Аргалын гал цогтой-Аргыг нь олбол бэрхийг давна... гэх мэт

7. Адууны хөх хомоолоор сүү хөөрүүлдэг. Гал нь зөөлөн болоод шаргал өнгөтэй. Асах нь аргадал бэлгийн үг мэт. Зэрэглээд түлэхэд нурж унах үгүй.8. Эх засах шалгуурын дагуу үнэлнэ.

ТҮЛХҮҮР 8

Даалгавар Хариулт

1 В2 1 цогцолбортой эх3 А4 1. Нохой дааж урамгүй- бөх бат, чанартай

2. Үйл үртсэнд сүрхий- уран56 Шалтгааны байц гишүүн өгүүлбэртэй УНӨ7

ТҮЛХҮҮР-9

1. Хүний гар бол юм бүхэнд хүрч байдаг болохоор амархан бохирддог.

2.Бохир гарын өвчин болох шар өвчин, гэдэсний өвчин зэрэг нь бохир гарыг дамжин халдварлана.

Гараа цаг ямагт арчилж цэвэр байлгавал хүний нүдэнд сайхан харагдана.

Гараа цаг ямагт арчилж цэвэр байлгавал хүний нүдэнд сайхан харагддаг.

3. Гар маань бүх л ажил хөдөлмөрийг хийж, бид бүхэндээ цаглашгүй их тус болдог, мөн ч их чухал эрхтэн юм. 4. Гар бариад бугуй барих гэдэг нь даврах гэсэн утгатай өвөрмөц хэлц юм. Түүнийг өрөвдөж хайрлах тусам л гар бариад бугуй барих гэгч болох юм.

№

Түлхүүр

4.5. А 6. Г 7. 1г 2в 3б 4а

ТҮЛХҮҮР 10

1. Сэдэв: Халиуны тухайГол санаа: Ховордож буй ан амьтнаа хайрлан хамгаалмаар байна.

2. -Монголд ........................ устжээ хөөрхий.- Монголд халиу устаж үгүй болсон тухай-Сахлын .......................... шунгана.- халиуны тухай - Хадны ............................ үүссэн буй. –дууны үгийн үүслийн тухай - Ийм нэгэн .......................насалдаг байна шүү- амьтныг бус арьсаар нь хийсэн эдлэлийг

нь л олж харж болох юм

3. Бөлтрөгний бэлхүүс нарийхан тасархай, бөгс нь тонтгор. Тийм учир эхийгээ иртэл мултарч чадахгүй тэлчлээд байж байдаг аж.

4. шунгана- Усны гүнд шумбан орох

тачирхан- ургасан юмны тармаг, охор байдал

5.дээлний нударга, сахлын хялгас, хялгасаа сөрвийлгөх, эрүүгээрээ нугжийчихсан, тачирхан үстэй ... гэх мэт

6. Үйлт нэрийн –Х –ийн өмнөх балархай эгшгийг гээхгүй.

ТҮЛХҮҮР 11

Асуулт Хариулт Оноо Шалгуур

1

... гэснийг хэрхэн ойлгосон бэ? Талд сүүдэр унахад хүнд айдас төрдгийн учир

“Мэнэнгийн талд сүүдэр хүүшилнэ. Сүүдэртэй хамт айдас наашилна” гэсэн нь байгаль, ан амьтанд аюул нүүрлэж байгааг сүүдэртэй адилтган дүрсэлсэн. Сүүдэр бол хар бараан юм наашилж байгааг зөгнөсөн мэт. Үүнд зохиогч эмзэглэн, айдас төрж байна.

2

Санааг бүрэн гаргасан бол 2 оноо, дөхүүлсэн бол 1 оноо, буруу бол 0 оноо

2

Үгсийг холбоо үг болгон утгыг жишээгээр тайлбарлаарай

Нар хүүшлэх - сэрүүцэх, сүүдэртэх, нарыг уул халхлан сүүдэртэхСэвшээ салхи - тааламжтай урьхан сайхан салхи Нойр хулжих - нойр хүрэхгүй байх, хүн амьтны айх, жигшин зайлах. зугтах

2

Хопбоо үг үүсгэж тайлбарлана

3

Эхээс шалтгаан ба үр дагаврыг ялгана уу

Шалтгаан: Үгүйрч дүндардаг орчлонд үр үлмаа үллээх гэж Үр дагавар: үтсан чинээ улаан голоо салхин сэвшээнээс хүртэл харамлаж явааШалтгаан: Зээр сүрэглэхэд Мэнэнгийн тал хөдлөх шиг болдог гэсэн үг “Гэсэр”, “Жангар” шиг алслах Үр дагавар: Сэтгэлд уйтгар нөмөрнө.

2

Шалтгаан зөв олсон бол1 оноо, үр дагавар зөв олсон бол1 оноо

4

Эхээс эсрэг болон ойролцоо санаа бүхий өгүүлбэрийг ялган бичээрэй.

Эсрэг: Орчлои энэ л амьтдаар илүүдсэн юм шиг аашилж байхад ооно шаргачин хоёр орчлон энэ л биднээр дутна шүү хэмээн сануулах мэт амииаасаа амь тавин үржинэ.Үржлээ гээд од шнг олон ч болох биш дээ. Харин ч эд чинь хурмаст уйлам цөорч байна.Ойролцоо:Ооно шаргачин хоёр огло тогло харайна. Айсандаа алтаи амиа харамласаидаа харайна. шаргачин нь эрхэлж, ооно нь эрхэмсэнэ г.м

2

Жишээнээс зөвхөн нэгийг сонгоно.Эсрэг өгүүлбэр 1 оноо Ойролцоо өгүүлбэр зөв олсон бол 1 оноо

5

“Хоёр их хангайн өрийг цөмлөсөн дэлгэр талдаа л харайна.” өгүүлбэрийг шалтгааны утгат НӨ болгон хувиргаарай

Хоёр их хангайн өрийг цөмлөхийн тулд дэлгэр талдаа л харайна.

Хоёр их хангайн оөийг цөмлөх гэж дэлгэр талдаа л харайна

2

“Яагаад дэлгэр талдаа харайна" гэдгийн шалтгааныг заасан өгүүлбэр болгосон бол 2 оноо, буруу бол 0 оноо

6

Эхийн утгыг дүгнэн ерөөл, билгийн 20 орчим үгтэй нэг өгүүлбэрээр бичнэ үү.

Шалгуур үзүүлэлт нь:Эхийн утга санааны дагуу бичих (айх аюулгүй байх, тоо нь өсөх, талдаа дураараа цэнгэн жаргах, элэг бүтэи байх гэх мэт)Үгийн тоонд багтаахҮйлийн -аарай, -гтун. -я, е,ё. -аасай зэрэг нөхцөлөөр төгсөхНайруүлгын алдаагүй бичих

2Үзүүлэлт бүрт 0,25 оноо хасаж тооцох

7 Үндэсний бичгээр 3

бичсэн өгүүлбэрийг уншаад хөрвүүлж бичнэ үү.

Ноён хүн нутагтаа хүндтэй Номтой хүн газар бүрт хүндтэй

Зөв уншсан үгийн тоогоор оноо өгнө

8

Зээр (ооно, шаргачин) –ийн тухай мэдээлж тайлбарласан эх зохио. Үзэл бодол, сэтгэгдэл, баймж санаа оруулж илэрхийлэн бичээрэй

Шалгуур үзүүлэлт:Мэдээлж, тайлбарлан бичих Тоон болон баримт судалгаа ашиглах Баримтаас төрсөн үзэл бодлоо илэрхийлэх Эмзэг чухал асуудлыг хөндөи бичих Уран д.үрслэл ашиглан бмчих Сэтгэгдэл, баймж хандлагаа илэрхийлох Үгийн тоог баримтлах Зов бичгийн дүрмийн алдаагүй байх

20

Шалгуурын дагуу үнэлнэ.

Нийт 35ОнооТҮЛХҮҮР 12. 1. “Солбисон очир хуягийг биедээд зүүжСонирхож үзье гэхээр нүүрээ нууна.2. Өргөст тор, өргөст нөмрөг, өргөст бут, өргөстэй арьс3. Оготно, хулгана, ангаахай, дэгдээхэй, могой, шувууны өндөг4. Турьхан- Эмзэг,туранхайГулдайх –Биеэ татахгүй, сунаж хэвтэх5. Могойг бол тун ухаалаг намнана. Гүйж яваа могойн сүүлнээс үмхээд нугдайчихна. Могой уурлаж, зарааг бүх биеэрээ шавхуурдана. Хоёр шавхуурдана, гурав дахь дээрээ эргэж өндийх тэнхэлгүй болж гулдайна. Могойг үхмэгц бөгснөөс нь эхэлж идэж дуусгана.6.

Цогцол-борын дугаар

Цогцолборын утга санаа

Цогцолборын нэр Эхийн гол санаа

1Зарааны амьд явах баталгааг үгүйсгэдэг дайсан

Зарааны амьд явах баталгаа

Амьтны амьдрал өөрийн гэсэн онцлогтой.

2Зараанд хоол тэжээлээ олж идэх заль бий.

Зарааны идэш тэжээл

3Зараа зулзагаа өргөсөөрөө хатгах дургүй.

Үрдээ хайртай зараа

7. Монгол бичгийг уншиж хөрвүүлсэн байхТҮЛХҮҮР 13 1. Цам – нисэх гүйх хоёрыг хослуулан бүжих, Ноохой – Шувууны үүр, “Таанц” – бүжиг 2. Тогоруу гүйж ирээд бөхөлзөн тонголзож, ая тал засдаг учраасТогоруу өндөгөө голоод орхичихдог, төмөр дөрөө сэтэртэл хараадаг3. 1.Үүр ноохойд нь дөхөж очиход гүйж ирээд, далавчаа дэвсэн тонголзон бөхөлзөж, ая тал засах нь зөөлөн сэтгэлт хүнийг зүгээ өөрчлөхөөс аргагүйд хүргэдэг.2.Хэд хоногийн халуунд чив чимээгүй байснаа гэнэтхэн нэг өдөр агаарт эргэлдэн ганганалдаж эхлэхэд “Тогорууны бөгс хатчихжээ, тэнгэрээс хур дуудаад эхэллээ, ашгүй борооших байгаа” гэцгээдэг сэн.3.Тогоруунууд хавар ирснийхээ дараа олноороо цугларч, эр нь эм шувуудаа бүжигт урих мэт элэн халих хөдөлгөөн хийж, нисэх гүйх хоёрыг хослууулан бүжихийг цам харайх гэдэг.4.Халуунд чимээгүй байснаа гэнэтхэн нэг өдөр агаарт эргэлдэн ганганалдаж эхлэхэд5. Ургамал, шавьж, авгалдай, тариан түрүү,

6.Хүргэе, хүсье7. Монгол бичгийг уншиж хөрвүүлсэн байх

ТҮЛХҮҮР 141. Заган ой байгалийн маш хатуу ширүүн нөхцөлд ургаж байдгаараа онцлогтой.2. Заг модыг хамгаалахын тулд сурагч юу юуг хийж чадахаа тайлбарлаж бичсэн бол 2 оноог өгнө. Жишээлбэл: Заг модыг түлшиндээ хэрэглэхгүй байх, түүсэн хүнийг хуулийн байгууллагад мэдэгдэх,өөрөө түүхгүй байх гэх мэт3. Эхээс заг мод устаж үгүй болж буй шалтгааныг 3-аас дээш олж бичиж чадсан бол 3 оноог өгнө. Хүний хүчин зүйлийн нөлөөгөөр түлшинд хэрэглэхээр заг мод устаж байна Олон мал зулзаган загийн салмайг идэж сүйтгэхээс гадна тэдний хөлд шинэ залуу загийн ургац устаж нөхөн сэргэх явцад саад учраад байна. Дэлхий нийтийг хамраад байгаа цаг уурын дулааралтай холбоотойгоор жилд орох хур тунадасны хэмжээ багассанаас заган ой хатаж хуурайшин сийрэгжиж байна гэх мэт4. өртвөл гэсэн үгээр шалтгааны байц гишүүн өгүүлбэр гаргаж гишүүдээр зурж баталсан бол 1 оноог өгнө5. Процесс- үйл явц,Эрх зүйн акт-хууль тогтоомжийг биелүүлэх үүднээс тухайн байгууллагаас тодорхой үүрэг, зорилтыг хэрэгжүүлэхийн тулд эрх зүйн хэм хэмжээ тогтоон гаргасан, хууль зүйн талаар засагласан шийдвэр, заалт

6. Уг загварт тохирсон үг хэдийг ч олсон болно.

Зорилгоор сэргэх нутгийн 7. Бүх үгийг хөрвүүлэн бичсэн бол мөн 3 оноо, 2-5 үг алдсан бол 2 оноо 5-8 алдсан бол 1, илүү алдсан бол оноо өгөхгүй Эхийг засах журмын дагуу засаж үнэлгээ өгнө

ТҮЛХҮҮР 151. Өргөдөл \2 оноо\2. “Гуниг нөмөрсөн хүмүүс, бөгтийсөн гудамж, надаас тасарсан навчис газраар нэг

хөглөрч, хөглөрөх навчис хүмүүсийн хөлд гишгэгдэхэд доромжлуулсан мэт санагддаг,

санаа алдахад минь салхи исгэрэх шиг жихүүцэл төрдөг” гэсэн санаанаас 2-оос доошгүйг

оруулж шалтгааныг тайлбарласан байна.\2оноо\ 3. Надад санагддаг, бөгтийсөн навчис, хүмүүсийн хөлд, бээрсэн шувуу, цээжний гүнд...

холбоо үгсээс сонгож 2-ыг бичсэн бол \2 оноо\

4. 9 гишүүнийг зөв зурсан бол 0,2 оноо, зөв тодорхойлсон бол 0,2 оноо, нийт \2оноо\

5. Чүүг, туужуур гэсэн нутгийн аялгууны 2 үгийг олсон бол \2 оноо\

6. “Хамгийн, навчсын, өвлийн” гэсэн үгсээс 2-ыг олж бичсэн бол \2оноо\

7. Үндэсний бичгээр үгээ бичсэн бол 0,3 оноо, 9 нөхцөлөөр үгээ зөв хувилгасан бол тус

бүр 0,3 оноо, нийт \3 оноо\

Бичих чадварын даалгавар8. Бичих чадварыг үнэлэх шалгуур

ТҮЛХҮҮР 16

1.D

2. Хүнтэй халз тааралдвал аргал хомоолхон юу л байна ард нь хярчихдаг гэнэ.

3. Үхрийн хатсан аргал босоогоороо тогтсон байх аж.4.Хүншүүлэл

5.C

6.B

ТҮЛХҮҮР 17

1.A

2. Аюул тохиомогц хөл, толгойгоо хумьж битүү өргөстэй арьсаараа биеэ ороож нуугдана.

3. Эх нь зулзагануудаа гахай шиг хэвтэж байж хөхүүлдэг гэнэ.

4.Зарааны өргөстэй бөөрөнхий биеийг бөөрөнхийлсэн төмөр тортой зүйрлэсэн.

5.А

6.D

Жишиг 1- Зэрэг сургууль

Жишиг 2 - Дарви сургууль

Жишиг 3- Цаст-Алтай сургууль

Жишиг 4- Эрдэнэбүрэн сургууль

Жишиг 5,6 –1 дүгээр сургууль

Жишиг 7- Мөст сургууль

Жишиг 8- 7 дугаар сургууль

Жишиг 9- Булган 2 сургууль

Жишиг 10- 6 дугаар сургууль

Жишиг 11- Мянгад сургууль

Жишиг 12,13- Буянт сургууль

Жишиг 14- Үенч сургууль

Жишиг 15-Мөнххайрхан сургууль

Жишиг 16,17- Дөргөн сургуулийн багш нар боловсруулсан болно.

Цэцэг сургууль ирүүлээгүй болно.

Чандмань сумынх шаардлага хангаагүй тул оруулаагүй болно.

Documents

khovd.mecs.gov.mnkhovd.mecs.gov.mn/storage/app/public/Angi_devshih/8 mon.docx · Web viewӨглөөд ерцөнтийн өнгө зүс, үнэр, амт, аялгуу эгшиг