AISHE HAJREDINI (KARAJ), KRISTAQ LULA

Çmimi 500 lekë

ISBN: 978-99956-18-91-9

Teste të zgjidhuraKimia Organike

Të maturës shtetërore

Teste të zgjidhuraKimia Organike

Të maturës shtetërore

AISHE HAJREDINI (KARAJ)

Kimia organike

TË MATURËS SHTETËRORE TESTE TË ZGJIDHURA

S H T Ë P I A B O T U E S E

info.mediaprint@gmail.com

Mbështetur në programin mësimor të tekstit të nxënësit për Arsimin e Mesëm

Titulli: Teste të zgjidhura të maturës shtetërore, Kimia organike

Autore: Aishe Hajredini (Karaj)

Drejtoi botimin: Anila Bisha

Redaktore gjuhësore: Eriona Mehmeti

Kopertina: Visidesign

Design: Mirela NdritaShtypi: Media-print

ISBN: 978-99956-18-91-9Botimi i parë, 2010

Redaktore shkencore: Aishe Hajredini

S H T Ë P I A B O T U E S E

info.mediaprint@gmail.com

©Të gjitha të drejtat e botimit janë të rezervuara

Të gjitha të drejtat e autorit lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht të zotëruara/rezervuara nga Shtëpia Botuese “Mediaprint” sh.p.k..Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim, përshtatje, huapërdorje, shfrytëzim dhe/ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, si dhe çdo veprim cënues me çfarëdo lloj mjeti apo forme, pjesërisht dhe/ose tërësisht, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese “Mediaprint” sh.p.k..Ky botim, në tërësi dhe/ose në pjesë të tij, ndalohet të transmetohet dhe/ose përhapet në çdo lloj forme dhe/ose mjet elektronik, mekanik, regjistrues dhe/ose tjetër, të ruhet, depozitohet ose përdoret në sisteme ku mund të cënohen të drejtat e autorit, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese “Mediaprint” sh.p.k..Çdo cënim i të drejtave të autorit passjell përgjegjësi sipas legjislacionit në fuqi.

Kontaktet:

Shtëpia Botuese Sektori i Shpërndarjes dhe Marketingut: Shtypshkronja:Kutia Postare 7465 - Tiranë Tel.: 042 272 698 Cel.: 069 40 44 442Tel.: 042 258 156 Cel.: 069 40 44 441 Cel.: 069 40 20 201Cel.: 069 40 44 443info.mediaprint @gmail.com

Komente dhe sugjerime janë të mirëpritura në email: info.mediaprint@gmail.com

3

ALKANET Alkanet janë hidrokarbure të ngopur. Kanë formulë të përgjithshme Cn

H2n+2. Atomet e karbonit tek këto përberje janë hibridizuar sipas sp3. Dhjetë përfaqesuesit e parë të alkaneve janë si më poshtë:

CH4 metan C2H6 - etan C3H8- propan C4H10- butan C5H12 - pentan C6H14 - hekzan C7H16 - heptan C8H18 - oktan C9H20 - nonan C10H22 - dekan Në qoftë se do të heqim një hidrogjen nga alkanet do të formohen disa

grupe atomike shumë të paqëndrueshme dhe shumë aktive qe quhen radikale alkilike dhe kanë formulën e shumës Cn H2n+1. Zakonisht radikalet në vend të kësaj formule shume i shenojme dhe me R-. Emërtimi i këtyre radikaleve bëhet duke pasur për bazë alkanet përgjegjës ku mbaresën an e kthejmë ne il.

Radikali :

CH 3 - (metil); C2H5 - (etil); C3H7- (propil); CH3 -CH2- CH2 - (n–propil); CH3-CH - CH3 (izopropil);

׀ Cikloalkanet janë hidrokarbure të ngopura ciklike me formulë 2n nC H

ciklopropeni ciklobutani ciklopentani

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2CH2

CH2

4

RREGULLAT E EMËRTIMIT Për emërtimin e alkaneve përdoren këto rregulla:

• Gjendet vargu karbonik më i gjatë i cili quhet varg kryesor. • Numërimi i vargut fillon nga skaji që ka më afër radikalin. • Në qoftë se në varg do të kemi më shumë se nje zëvendësues pozicionet ku

bëhet zëvendësimi të kenë numra sa më të vegjël. • Kur zëvendësuesit janë të ndryshëm emërtimi bëhet sipas rendit

alfabetik kur zevendësuesit janë të ndryshëm.

etil-3-metil-2 pentani Alkanet formojnë seri homologe. Seri homologe quhet seria ku dy

pjesëtarë të njëpasnjëshem ndryshojnë me grupin –CH2. Pjesëtarët e serive homologe kanë veti fizike dhe kimike të ngjashme.

Mbas propanit lind një fenomen që quhet izomeri. Izomeret kanë formulë të njejtë por vendosje hapesinore të ndryshme.

n – butan

a)

metil propani Butani dhe metil propani janë izomere me njeri-tjetrin.

b) pentan

metil -2 butani

CH3 CH CH CH2 CH3

CH3 C2H5

CH3 CH2 CH2 CH3

C C C CH H

H H H H

H H H H

CH3 CH CH3

CH3

CH3 CH2 CH2 CH2 CH3

C C C CH H

H H H H

H CH3H H

5

Pentani dhe metil -2 butani janë izomere me njëra-tjetrën. Izomeret kanë veti fizike dhe kimike të ndryshme. Ato përfaqësojnë

përberje të ndryshme. Në përbërjet organike dallohen 4 lloje karbonesh: Karbon primar, kur ky karbon është i lidhur me një atom karbon.

Karbon sekondar kur është i lidhur me dy atome karbone. Karbon terciar kur është i lidhur me tre atome karbone. Karbon katërsor, kur është i lidhur me kater atome karbone.

Shembull: 1, 5 -parësor; 4-dytësor; 3-tretësor; 2-katërsor

Vetitë fizike: Pika vlimit, pika shkrirjes, densiteti rriten me rritjen e vargut. Alkanet

me një deri ne 4 atome karboni. Alkanet me pesë deri në tetë atome karboni Alkanet me mbi nëntë atome karboni janë të ngurtë. C1 – C4 gaze C5 - C8 lengje C9 - e sipër të ngurtë

Izomeret e degëzuar kanë pika vlimi më të ulta sesa ato me me varg normal. Kjo shpjegohet me formën e molekulës dhe me forcat e Van Der Valsit. Pentani ka temperaturë vlimi më të lartë se izomeret e tij.

a) pentani

b) metil-2 butani c) dimetil-2-2 propani ose tetrametil metani

C5

C4

C3

C2

C1

C

C C

CH3 CH2 CH2 CH2 CH3

CH3 CH CH2 CH3

CH3

CH3 C CH3

CH3

CH3

6

GATITJA E ALKANEVE DHE VETITË KIMIKE

Alkanet gatiten: 1. Nga halogjenalkanet me natrium. Metoda e Vurcit

R-X+2Na+-R = R-R+2NaX ku X-(Cl, Br,I)

Shembull: Kur veprojnë 2 halogjenalkale të ndryshëm fitohen 3 alkane të ndryshëm:

a) CH2-Cl+2Na+Cl-C2H5 = C3H8 + 2NaCl’ b) 2 CH3 - Cl +2Na = C2H6 + 2NaCl c) 2 CH3 – CH2Cl +2Na = C4H10 + 2NaCl

2. Nga reduktimi i halogjen alkanit. Reduktimi bëhet me zink në ambjent acid. R-X+Zn /H + → R-H+Zn X 2

3. Nga kripërat e natriumit të acideve karbokslike me pirrolize (pirro-zjarr, lize –shkeputje) C 2 H 5 COOH+NaOH= C 2 H6+Na 2 CO 3

Vetitë kimike 1.Alkanet veprojnë me halogjenet në prani të dritës.Fluori duke qenë

shumë elektronegativ nuk jep derivate te halogjenuara siç japin klori, bromi dhe jodi, por jep fluorur hidrogjeni dhe karbon në formë bloze.

CH 4 + 2F 2 = C + 4HF Klori dhe bromi veprojnë shumë mirë me alkanet në prani të dritës dhe

japin reaksione zevëndësimi radikalor. dritë

CH4 + Cl2 CH3Cl + HCl Halogjenalkanet shfaqin izomeri pozicioni, sepse përcakohet pozicioni,

ku zëvendësohet halogjeni

2. Alkanet në prani të bollshme oksigjeni digjen deri në gaz karbonik CO2 dhe uje H2O.

Cn H 2 2+n + 3n+1 O2 / 2 = nCO2 + (n+1) H2O ose CnH2n+2 + 1/5n O2 + 0,5 O2 = nCO2 + n+1H2O Cikloalkanet kane veti te ngjashme me alkanet.

7

ALKANET (TEST I ZGJIDHUR)

1. Atomet e karbonit tek alkanet jane hibridizuar sipa tipit : a. sp b. sp2 c. sp3 d. Asnjera Zgjidhje:

Atomet e karbonit tek alkanet kanë hibridizim sp3 2. Në cilën nga përbërjet e meposhtme hasen tri lloje hibridizimi : 1 2 3 4 5 a. CHCCH ≡−3 b. CH3 –CH = C = CH – CH3 c. CHCHCHCH =−− 23 d. 33 CHCHCHCHCH +−=− Zgjidhje:

Në përbërjen b tek atomet e karboni shfaqen tre lloje hibridizimi. Karboni 1 dhe 5 ka hibridizim sp3. Karboni 2 dhe 4 ka hibridizim sp2. Karboni 3 ka hibridizim sp.

3. Alkanet janë përbërje organike që përmbajnë: a. C, H, O b. C, H c. C, H, N d. C, H, O, N Zgjidhje:

Alkanet janë përbërje organike që përmbajnë C, H 4. Alkane kanë formulë të përgjithshme: a. nn HC 2 b. 22 −nn HC c. CnH2n+2 d. 42 −nn HC Zgjidhje:

Alkanet kanë formulë të përgjithshme CnH2n+2. 5. Ciklo alkanet janë përbërje organike të ngopura me formulë të përgjithshme: a. CnH2n b. 22 +nn HC c. 22 −nn HC d. 42 −nn HC

8

Zgjidhje:

Cikloalkanet janë hidrokarbure organike të ngopura me formule CnH2n. 6. Alkanet japin reaksione: a. Zëvendësimi nukleofilik; b. Zëvëndësimi elektrofilik; c. Zëvëndësimi radikalor; d. Adicioni Zgjidhje:

Alkanet japin reaksione zëvendësimi radikalor. 7. Formula e oksigjenit që nevojitet për djegien e alkaneve është: a.CnH2n+2 + 1.5n O2 + 0.5n O2 b. 222 5.1 nOHC nn ++ c. 2222 5.05.1 nOnOHC nn −++ ; d. 222 5.1 nOHC nn −+

Zgjidhje:

Sasia e oksigjenit që shërben për djegien e alkaneve jepet me formulen CnH2n+2 + 1.5n O2 + 0.5n O2 8. Nga veprimi i kloretanit dhe klor-1-propanit me natrium fitohet a. etani dhe propani; b. 2 mole etan ; c. 2 mole propan; d. Butan, pentan dhe hekzan Zgjidhje:

Nga veprimi i dy kloralkaneve të ndryshëm me natriumin fitohen tre alkane të ndryshëm. Nga veprimi i klor-1 propanit dhe kloretanit fitohet butan, pentan dhe hekzan.

9. Gjatë halogjenimit të butanit me klor, formohen: a. dy përbërje të monoklorureve b. tre përbërje të monoklorureve c. katër përbërje të monokloruara d. pesë përbërje të monoklorureve

Zgjidhje:

Përbërjet që formohen gjatë halogjenimit të butanit janë: a. klor-1-butani; b. klor-2-butani; c. klor-1-metil-2-propani; d. klor-2-metil-2-propani. Përbërjet që formohen janë katër.

9

10. Gjatë djegies së 3.36 l etan me oksigjen fitohen: a. 2.24 l CO2 b. 3.36 l CO2 c. 4.48 l CO2 d. 6.72 l CO2 Zgjidhje:

Shkruajmë barazimin kimik të djegjes së etanit C2H6 + 3.5O2 = 2CO2 + 3H2O 2.24 l 262 8.44 COlHC → 26236.3 COlxHCl → x = 6.72 l CO2 11. Formula kimike e hidrokarburit që ka dëndësinë në lidhje me ajrin 2.49 është: a. 62 HC b. 63HC c. 84 HC d. C5H12

Zgjidhje:

M = 729.2849.29.28 =⋅=⋅ molg

molgdr

5

272147222

=−==+

nnHC nn

Perberja është 125 HC .

12. Butani formohet me sintezen e Vurcit nga: a. Klor-1-butani b. klor-2-butani c. kloretani d. klor-1-metil-2-propani Zgjidhje:

C2H5Cl+2Na + ClC2H5 = C4H10 + 2NaCl Butani formohet nga klor -1 etani 13. Nga nxehja e propanoatit të natriumit me perzierje të NaOH dhe CaO fitohet: a. 83HC b.C2H6 c. 63HC d. 42H Zgjidhje:

C2H5 – COONa + NaOH = C2H6 + Na2CO3 Nga nxehja e propanoatit të natriumit me NaOH fitohet etan.

AISHE HAJREDINI (KARAJ), KRISTAQ LULA

Çmimi 500 lekë

ISBN: 978-99956-18-91-9

Teste të zgjidhuraKimia Organike

Të maturës shtetërore

Teste të zgjidhuraKimia Organike

Të maturës shtetërore