Nguyn Hin LKinh dch - o ca ngi qun tMc LcThng tin ebookHC GI NGUYN HIN LLi ni u ca Nguyn Hin LPHN 1:GII THIUChng 1 NGUN GC KINH DCH V NI DUNG PHN KINHChng 2 NI DUNG PHN TRUYNChng 3 CC PHI DCH HC T HN TI NAYChng 4 THUT NG V QUI TC CN NHChng 5 O TRIChng 6 VIC NGIChng 7 TU THN, O LM NGIPHN II - KINH V TRUYN1. QU THUN CN2. QU THUN KHN3. QU THY LI TRUN4. QU SN THY MNG5. QU THY THIN NHU6. QU THIN THY TNG7.QU A THY S8. QU THY A T9. QU PHONG THIN TIU SC10. QU THIN TRCH L11. QU A THIN THI12. QU THIN A B13. QU THIN HA NG NHN14. QU HA THIN I HU15. QU A SN KHIM16. QU LI A D17. QU TRCH LI TY18. QU SN PHONG C19. QU A TRCH LM20. QU PHONG A QUN21. QU HA LI PH HP22. QU SN HA B23. QU SN A BC24. QU A LI PHC25. QU THIN LI V VNG26. QU SN THIN I SC27. QU SN LI DI28. QU TRCH PHONG I QU

29. QU THUN KHM30. QU THUN LY31- QU TRCH SN HM32. QU LI PHONG HNG33. QU THIN SN N34. QU LI THIN I TRNG35. QU HA A TN36. QU A HA MINH DI37. QU PHONG HA GIA NHN38.QU HA TRCH KHU39. QU THY SN KIN40. QU LI THY GII41. QU SN TRCH TN42. QU PHONG LI CH43. QU TRCH THIN QUI44. QU THIN PHONG CU45. QU TRCH A TY46. QU A PHONG THNG47. QU TRCH THY KHN48. THY PHONG TNH49. QU TRCH HA CCH50. QU HA PHONG NH51. QU THUN CHN52. QU THUN CN53. QU PHONG SN TIM54. QU LI TRCH QUI MUI55. QU LI HA PHONG56. QU HA SN L57.QU THUN TN58. QU THUN OI59. QU PHONG THY HON60. QU THY TRCH TIT61. QU PHONG TRCH TRUNG PHU62. QU LI SN TIU QU63. QU THY HA K T64. QU HA THY V TH T TRUYN-THIN THNGCHNG ICHNG IICHNG IIICHNG IVCHNG VCHNG VI

CHNG VIICHNG VIIICHNG IXCHNG XCHNG XICHNG XIIH T TRUYN - THIN HCHNG ICHNG IICHNG IIICHNG IVCHNG VCHNG VICHNG VIICHNG VIIICHNG IXCHNG XCHNG XICHNG XIILi ca hc gi Nguyn Hin L NHN LI QUNG NG QUA

Thng tin ebook

Tn sch : Kinh dch - o ca ngi qun tTc gi : Nguyn Hin LNgun : http://vnthuquan.netConvert : Bi Xun Huy (santseiya_TVE)Ngy hon thnh : 02/03/2007

HC GI NGUYN HIN L (1912-1984)

Nguyn Hin L t l Lc nh, sinh ngy 8 - 1 - 1912, qu lng Phng Kh, ph Qung Oai, tnhSn Ty (nay thuc tnh H Sn Bnh) Xut thn trong mt gia nh nh Nho yu nc, thu nh hc ti trng Yn Ph, Trng Bi,Trng Cao ng Cng chnh H Ni. Nm 1934 tt nghip lm vic ti cc tnh min Ty Nam Bnn c iu kin hiu bit v t nc v con ngi cc a phng thuc khu vc ny Sau cchmng Thng Tm, ng b i sng cng chc , i dy hc Long Xuyn Nm 1952 thi dy, ln SiGn m nh xut bn v sng bng ngi bt. Nhng nm trc 1975 ti Si gn, Nguyn Hin L l mt trong vi ngi cm bt c gii tr thcqu mn v ti hc, nhn cch i vi x hi cng nh trong hc thut. trong i cm bt ca mnhtrc khi mt, ng xut bn c ng 100 b sch, v nhiu lnh vc: Vn hc, Ngn ng hc,Trit hc, Tiu lun ph bnh, Gio dc, Gng danh nhn, Du k, dch tiu thuyt...Do thnh qu laong nghim cn ca mnh, ng c nhiu ngi trn trong. Nhng nm 60,70 chnh quyn Si gn tng ng "Gii thng vn chng ton quc", "Gii tuyn dng s nghip vn hc", vi mt ngnphiu ln (tng ng my chc lng vng). ng cng khai t chi vi l do "dng tin y gip nn nhn chin tranh" v bn thn tc gi khng h d gii . Tc phm ca ng l nhng ng gp ln cho vn ha Vit Nam. Nm 1980 ng v n c LongXuyn, ri bnh mt ngy 22-12-1984 ti Si Gn, ha thiu Th c, hng th 72 tui. Cc tc phm tiu biu ca ng: Lch s th gii, ng Kinh ngha thc, Bn o Rp, Vn minh rp, S Trung Quc, Lch s vnminh Trung quc, Ngun gc vn minh... i cng vn hc s Trung Quc, Vn hc hin i TrungQuc, C vn Trung Quc, Hng sc trong vn vn, Luyn vn, S k T M Thin, Chin Qucsch, T ng Pha, i cng Trit hc Trung quc, Mnh T, Lit T v Dng T, Nh gio hKhng hiu vn phm, kho lun v ng php Vit Nam, Gng danh nhn, Gng hy sinh, Gngkin nhn, ch st , Gng ph n, Nhng cuc i ngai hng, Tm hiu con chng ta, Th hngy mai... K t nm 1975 n nm mt (1984) ng vit thm c trn 20 tc phm di hi (phn ln v TrungQuc hc) nh: Mc hc, Hn Phi T , Trang T, Kinh Dch, o ca ngi qun t, Hi K...Tun T, Golgol,Chekhos, v mt tc phm ln v S Trung Quc.

(Theo t in nhn vt lchs Vit Nam - NXBKHXH)

Li ni u ca Nguyn Hin L

Ti vit tp ny ch hng dn cc bn mun tm hiu trit l trong Kinh Dch, tc v tr quan,nht l nhn sinh quan, cch s th trong Kinh Dch m ti gi l o Dch, o ca bc chnh nhnqun t thi xa . V vy ti b bt phn bi tan, huyn b v rn trnh by mt cch c h thng, sng sa t tng cac nhn. Mc du vy, sch vn kh c, v cho cc bn tn cng, ti xin c t li hng dn di y. Vic u tin l c Bng Mc Lc bit qua ba ni dung ca sch . Sch gm 2 phn: - Phn 1: Gii thiu, c 6 chng, t I n VI. - Phn II: Kinh v truyn: Kinh th ti dch trn 64 qu, Truyn th ch dch H t truyn. Phn I - Chng I v II quan trng, bn nn c k: - Chng III c nh v hiu c ngh Kinh Dch. - Chng IV rt quan trng, nn c rt k, ch no khng hiu th nh u ngai l sau coi li. c xong Chng IV ri, nn hy tm nhy chng V v VI m c tip ngay bn dch 64 qu trongphn II. Mi ngy ch c 2,3 qu thi, c k cho hiu . c c mi qu th nhng qu sau s thy dhiu. Chng IV gip bn hiu 64 qu, m 64 qu cng gip bn hiu thm chng IV, v vy trong khi c64 qu bn nn thng tra li chng IV, lc bn s hiu nhng ch nh du ngoi l m lnu tin bn cha hiu . Cng vic xong ri, bn c k Chng V v VI Phn I v lc ny bn hiu c ngha trong haichng quan trng , nht l Chng VI. c ln u d k ti u cng cha gi l hiu ht, nht lcha nh c g nhiu . Ngh mt thi gian, bn nn c li ln th nh, ln ny mau hn ln trc. Ri lu lu bn nn coi li nhng ch bn cho l quan trng cn nh . Mun hiu thm Kinh Dch, bn nn tm c nhng sch ti gii thiu trong cun sch ny. Cch tm mt qu. Mi qu c s th t ca n trong kinh, thnh phn v tn. V d: Qu (hnh qu hai m, hai dng, hai m) s th t l 62, thnh phn l Li (hai m, mtdng) trn, Sn (mt dng hai m) di, tn l Tiu Qu.

PHN 1:GII THIU

Chng 1NGUN GC KINH DCH V NI DUNG PHN KINH

NGUN GC: Mt sch bi m thnh sch trit. Khp th gii c l khng c b sch no k d nh b Kinh Dch. N l mt trong ba b kinh c nht ca Trung hoa, sau Kinh Thi v Kinh Th, nhng ngun gc ca n- tc bt qui - th c th sm hn vo cui i n, 1.200 nm trc Ty Lch. N khng do mt ngi vit m do nhiu ngi gp sc trong mt ngn nm, t Vn Vng nh Chumi n u i Ty Hn n mi c hnh thc gn nh hnh thc ngy nay chng ta c bit t TyHn n nay, trn 2.000 nm na, thi no cng c ngi tm hiu n thm, em ring ca mnh vt tng ca thi i gii vo n, khin cho ngha v cng dng ca n mi ngy mt nhiu v mtxa ngun gc. Do , khng th gi n l tc phm ca mt nh no c, khng phi ca Khng gia cng khng phica Lo gia, v V ng, tc gi b Trung Quc trit hc i cng (Thng v n th qun) gi nl tc phm chung ca mt phi, phi Dch hc, m nhng ngi trong phi ny gm nhiu trit gia xuhng khc nhau. Mi u n ch l sch bi, ti cui i Chu thnh mt sch trit l tng hp nhng t tng v v trquan, nhn sinh quan ca dn tc Trung Hoa thi Tin Tn; qua i Hn n bt u c mu sc tngs hc, mun gii thch v tr bng biu tng v s mc, ti i Ng i n c dng trong mn ls i Tng n thnh l hc; ngy nay mt s nh bc hc phng Ty nh C.G Jung tm l gia nidanh ca c v Raymond de Becker (Php) mun dng n phn tch tim thc con ngi, coi nl mt phng php phn tm hc. iu k d nht l mn "dch hc" n ch dng trn thuyt m dng , trn mt vch lin ________tng trng cho dng, mt vch t ___ ___ tng trng cho m, hai vch chng ln nhau, iln cho nhau nhiu ln thnh ra tm hnh bt qui, ri tm hnh bt qui ny li chng ln ln nhauthnh su mi bn hnh mi:Lc thp t qui . Dng su mi bn hnh ny, ngi Trung Hoa din c tt c cc quan nim v v tr, v nhnsinh, t nhng hin tng trn tri di t, nhng lut thin nhin ti nhng dng, nhng cngvic thng ngy nh tr nc, ra qun, tr nh, ci hi, n ung , x th... Cc ng "Thnh" Trung Hoa qu thc c mt sng kin mi m, mt sc tng tng, suy lun llng, khin ngi phng Ty ngc nhin v c ngi u (J.Lavier) dng mt vi qu gii thchmt vi hin tng khoa hc, s tin trin ca khoa hc. S kin dng hai vch ging v tr, x hi tht t ai quan nim ni, cho nn ngay ngi TrungHoa to ra nhiu truyn thuyt gii thch ngun gc Kinh Dch. Truyn thuyt v Kinh Dch. Nhng truyn thuyt nhiu khi mu thun, v l, nh huyn thoi, nhng v c nhiu ngi tin chchoc nh phi chp nhn v khng c thuyt no hn cho nn chng ta cn bit qua, ch i su ththeo ti, ch mt th gi v ch. 1. Truyn thuyt vua Phc Hy to ra bt qui: Theo T Hi th Phc Hy cn c tn l Bo Hy, Thi Ho v.v. . . l mt trong ba ng vua thi Thi c,

hai ng kia l Tai Nhn, Thn Nng. Phc Hy dy dn sn bn, nh c, nui sc vt, to ra bt quiv th kh (vn t, kh c). Khng hiu Phc Hy th k no, c sch ni l th k 43, c sch ni l th k 34 trc Ty Lchng lm vua 115 nm, truyn c 15 i, ri ti Tai Nhn dy dn di cy hay c hai ming g vinhau m ly la. Thn Nng dy lm rung. Nh vy th Phc Hy khng phi l tn mt ngi (cng nh So Th, Tai Nhn Th, Thn Nng Th),ch l mt tn ngi i sau t ra tng trng mt thi i, thi i dn tc Trung Hoa cn nlng l, sng bng sn bn, hi lm, cha th c vn t c mun ghi chp vic g th dng cchbuc nt (kt thng) hoc ly nhn gch nhng vch ln mt khc cy nh mt s dn tc lc huhin nay cn sng tha tht gia Phi Chu, c Chu, Nam M Chu. Ni bt qui th c t thi , cch thi chng ta nm, su ngn nm th n ch c th l nhng vch nh du cho d nh, nh nhng con s thi, ch khng c g khc (chng ti s tr li im ny on sau) a) Thin H t thng truyn Chng 11: - sng H hin ra bc , sng Lc hin ra trang ch, thnh nhn phng theo (H Xut , LcXut Th, Thnh Nhn Tc Chi) Tuy an khng ni r, nhng t n vo ton thin th phi hiu rng Phc Hy phng theo bc hin ra sng H, trang ch hin ra Sng Lc vch ra bt qui. b) Thin H t h truyn, Chng 2 chp r hn: * Ngy xa h Bo Hi (tc Phc Hi) cai tr thin h , ngng ln th xem cc hnh tng trn tri, cixung th xem cc php tc di t, xem cc vn v ca chim mung cng nhng thch nghi vi trit (ca tng min), gn th ly thn mnh, xa th ly vt, ri lm ra bt qui, thng sut cc cthn minh v iu ha ci tnh ca vn vt (C gi Bo c ngi c l Bao Hi th chi vng thinh d, ngng tc quan tng thin, ph tc quan php a, quan iu th chi vn d thin a chinghi, cn th ch thn, vin th ch vt, th thy tc bt qui d thng thn minh ch c, d loi vnvt ch tnh). Nh vy l ngay trong Kinh Dch c hai thuyt mu thun nhau ri, u dng Tu, mt vn ho iBc Tng vch ra ch mu thun trong tp: Dch ng T Vn. i ng bo: an trn(chng 11 thng truyn) ni rng bt qui l do tri sai long m sng H i ln m giao choPhc Hi, khng phi do ngi lm ra (phi nhn chi s vi, th thin chi s ging ), an di(chng 2 h truyn) li bo bt qui l do ngi lm (Phc Hi xem cc hin tng trn tri di tm vch ra), bc hin trn sng H khng d g ti (th nhn chi s vi, h bt d yn), vy thbit tin thuyt no? Cu H xut , Lc xut th, thnh nhn tc chi dn trn li m m na, v ch thnh nhn khng ch r ai, mt ng thnh hay nhiu ng thnh ? C ngi hiu l 2 ng thnh. Phc Hy v vua V nh H (2-205-2.197) Do pht sinh ra ti 4 thuyt: - Phc Hy xem xt cc hin tng trn tri m vch ra bt qui (ngi i sau gi l Tin thin BtQui) - Phc Hy phng theo H (bc hin sng H) m vch ra bt qui. - Phc Hy phng theo c H ln Lc Th ( trang ch xut hin sng Lc) m vch ra bt qui, H v Lc Th vy l cng xut hin trong i Phc Hi (thuyt ny ca Du Dim i Tng). Lc Th khng xut hin i Phc Hy m xut hin trong i vua V nh H, ngha l khong mt

hai ngn nm sau, v vua V phng theo n vch ra bt qui (ngi i sau gi l Hu thin btqui). Bt qui ny cng y ht bt qui trn, ch c v tr cc hnh l khc thi (ti s xt trong mtan sau) v t ra Cu tr hng phm, tc chn lai v qui phm ln ca tri t, ni cho d hiul chn phng php cai tr thin h. Nhng Cu tr hng phm chng lin quan g ti Kinh Dchc. V H , truyn thuyt bo rng i Phc Hy c mt con Long m (lai nga thn, hnh th nh conrng mnh xanh lc c vn , xut hin trn sng Hang H, i mt bn d, bn l sch mnhtri ban cho Phc Hi tr thin h. Nhng i sau mi khi c thnh vng xut hin nh i vuaNghu, vua Thun . . .u c tri ban cho H . Cn v Lc Th th trong khi vua V tr thy, thy mt con ra thn cng do tri sai xung hin ln sng Lc mt chi nhnh ca sng Hang H trn lng c nhng nt m t 1 n 9. Thuyt H chc kh ph bin i Chu, chnh Khng t cng tin. Lun ng, Thin t Hn, bi 8,ng than th vi mn : chim Phng chng n, bc chng hin trn sng (Hang) H, ta ht hyvng ri (Phng iu bt ch, H bt xut , ng d h ph! Chim Phng v H m xut hin lim thnh vng ra i, Khng t khng thy hai vt , cho rng thnh vng khng ra i, o cang khng sao thi hnh c. C th ng cng tin rng i Phc Hi c H xut hin, cn nh ngc cho rng Phc Hi phng theo H m vch ra bt qui hay khng th khng c g lm chc (trongmt chng sau, chng ti s ch r H t truyn thng v h khng phi ca ng vit). Hnh H v Lc Th hi mi xut hin ra sao, khng ai bit. Ngi ta bo n mt t th k th VIItrc TL. (ngha l trc thi Khng t hn 100 nm), mi ti thi Hn V (149-86) tc nm thk sau, mt ngi chu i th mi hai ca Khng T, l Khng An Quc, mt hc gi, i thn caV khng hiu cn c vo u lp 2 hnh , truyn li i sau, ri li mi n i Tng HuyTn (1101-1125) khong mi hai th k sau Khng An Quc, hai hnh mi c in trn sch nhchng ta thy di y: H Lc Th

C trn hai hnh (gi chung v tt l th) nhng vng trn trng u l s dng (l), nhngvng trn en u l s m (chn) - Trn hnh H , hng a v b, mi hng c 5 vng en, cng vi nhau thnh 10, 10 l s m. - Chng ta nhn thy c nhng s l: 1, 3, 5, 7, 9 cng li l 25, v nhng s chn: 2. 4. 6. 8. 10 cngc li l 30. - Cng 25 (l) vi 30 (chn) c 55. - Trn hnh Lc Th, c nhng s l: 1, 3, 5, 7, 9, cng c li l 25, y nh trn H , cn s chngch c 2, 4, 6, 8, cng l 20. - Cng 25 (l) vi 20 (chn) c 45. Nhng vng trn (c ngi gi l nt) trn Lc Th c b tr trn mnh con ra thn nh sau: ui chn, ui mt, hai vai (hay hai chn trc) 2 v 4, hai chn sau 6 v 8, gia lng 5. Chng ti xin c gi : long m l mt con vt trong huyn thai, con ra thn m mang trn lngnhng vng trn en trng nh vy cng l mt huyn thai na! Sao 2 hnh ging nhau th: Sdng (l) u l 25, gia u c s 5, nhng vng trn y ht nhau m sao hnh bn phi khng gil nh hnh bn tri, li gi l th, nht l so snh nhng hnh vi hnh bt qui th d giutng ti my cng khng th bo rng bt qui phng theo hai hnh c. iu ny cng rt ng na. Trn hnh Lc Th, n t tri qua phi ta thy: - Hng trn c nhng s: 4 (vng en), 9 (vng trng), 2 (vng en). - Hng gia c nhng s: 3 (vng trng), 5 (vng trng) 7 (vng trng). - Hng di c nhng s: 8 (vng en), 1 (vng trng), 6 (vng en). - Ta th sp xp nhng con s thnh mt hnh vung nh di y (gi l hnh ma phng)

4 9 2 3 5 7 8 1 6

Ri cng nhng s theo hng ngang: Hng trn: 4 + 9 + 2 = 15 Hng gia: 3 + 5 + 7 = 15 Hng di: 8 + 1 + 6 = 15 Cng theo hng dc:

Hng bn tri: 4 + 3 + 8 = 15 Hng gia : 9 + 5 + 1 = 15 Hng bn phi: 2 + 7 + 6 = 15 Cng theo hai ng cho ca hnh vung cng c 4 + 5 + 6 = 15 v 2 + 5 + 8 = 15 Hnh vung k d , ngi phng Ty cng tm thy t thi c, dng n lm ba, cho nn gi nl Carr magique: ma phng. Trong thin nhin u c hnh nh vy, phi l do c sng to ca lai ngi. R rng l Khng An Quc hay mt ngi no khc ba ra c ging v tr bng nhng con s,to nn mn tng s hc cc k huyn b. Do m i sau c ngi ln ting mng Khng An Quc l k c ti nng nht vi thnh nhn (mch Khng t, c t 12 i ca Khng An quc) , lm cho kinh Dch mt ngha trit l su xa im bin n thnh mt tc phm v ngha l. Thc ra ngi u tin c ti l k vit Chng 9 H tthng truyn kia (coi phn dch sau). Khng An Quc cn c vo ch khng han tan phara ht. Nhng b ngi ny mng th li c ngi khc khen l c cng vi Dch hc, lm cho ngha KinhDch thm phong ph v Kinh Dch nh mt phn thnh mt k th. KIN MT S HC GI NGY NAY Thuyt Phc Hi phng theo H , Lc Th m vch bt qui nht nh l khng th tin c, mthuyt ng xem xt cc hnh tng trn tri, cc php tc di t, cc vn v ca chim mung thcng rt kh chp nhn. T u th k n nay, ngi ta o c An Dng (tnh H Nam ngy nay) hng vn hng cgip ct (mai, ym ra v xng vai, xng chu ca tru, b, nga . . .) i Thng (1766-1401),trn thy khc nhiu qu bi. y l mt qu trch trong cun East Asia The Great tradition (ModernAsia ditions Tokyo 1962)

Ba ch bn tri l ba ch gia l hai ch bn phi l hai ch di cng

l ngha l: Ngy Tn mo hi qy thn (bi): ngy hm nay, ngy Tn, c ma hay khng ma? Chng ta thy, ch thi nay cn phng pht nh ch thi , nht l nhng ch :

Nhng trn nhnggip ct v c trn nhng ng i Thng, tuyt nhin khng thy hnh btqui. S thc l t i Thng v trc cha c bt qui. Ngi i Thng ch mi bit li bibng ym ra gi l bc . ngi ta ly ym ch khng phi mai con ra (v ym mm hn, d nt

hn mai), dng mi nhn m vo nhng ch lm, ri h trn la nhng ch lm nt ra, ri ty vtnt c hnh ra sao m an qu tt hay xu. Cui i n hay qua i Chu ngi ta mi tm c cch bi bng c thi (ting khoa hc gi lAchillea sbirica), mt th cy nh cao khang mt thc nh cy cc, c hoa trng hoc hng nht.Cch bi gi l ph v dng bt qui m an, gin d hn cch bi bng ym ra. V hnh ntnt trn ym ra khng c hn li kh bin gii, cn nhng qu v ho trong php bi bng c thi c hn, li di mi qu, mi ho c li an sn, nht nh, khi bi gp qu no, ho no, c theoli an sn m suy lun, cng vic d dng hn nhiu. V vy m php bi o mi u gi l d: d dng. Ch d ny vi ch dch l mt. V sau, khng bit t thi no mi gi l dch. Theo thuyt ca D Vnh Lng trong tp san Nghin cu Lch s ngn ng ca Trung ngnghin cu vin (Phng Hu Lan dn trongTrung quc Trit hc s - Chng 15), th bt qui ch cth xut hin trong i n, t cui i thng n u i Chu, v bt qui to ra ch bi. Li cn mt thuyt mi na ca Trn Thc am trong tp Tiu Hc thc t Gio bn do Nghim LinhPhong dn trong tp Dch Hc Tn Lun (Chnh trung th cc n hnh i Bc 1971) Trn thc Amcho rng bt qui ch l nhng con s thi xa Trung hoa cha dng thp tin php (numrationdcimale), cha n mi ch 7 s thi, tc ch dng tht tin php.

1, 2, 3 , 4, 5 , 6, 7 S 7 ngc li vi s 1 v a v ca n nh a v s 10 trong thp tin php, cn qu (ai) ngcli vi qu (cn) s 2, l s my th ti khng bit. H Trn cn bo v dng tht tin php cho nn thi gi by ngy l mt tun, cng ngi cht th 7tun tc 49 ngy gi l mn tht; t i n, i Chu tr i mi dng thp tin php, v truy nimngi cht khi c 10 tun (mi tun 10 ngy) tc 100 ngy. i sau, ngi Trung Hoa truy nimtheo c hai cch . Thuyt ny mi qu, ngc li vi thuyt trn v v nu vy th bt qui phi c t i Thng, trv trc, sao khng thy trn cc gip ct ? V li nu hnh trn gip ct chng ti sao li trangtrn ng l i Thng th i , ngi Trung bit kt hp thp can (gip, t, bnh, inh . ..qu) vi thp nh chi (ti, su, dn, mo .. .hi) ch ngy, thng v nm th l no li khng bit thptin php ? V nhng l m chng ti cha dm tin Trn Thc Am. Do Lng nghi thnh T tng ri thnh Bt qui. Tm li, bt qui do ai to ra, t thi no, ti nay vn cn l mt b mt, sau ny cng khng chc gtm ra c manh mi. By gi chng ta c hy tm cho rng n c trc i Vn Vng nh Chu (th k XII tr. T.L) v domt hay nhiu b c siu qun v danh no dng hai vch lin v t chng ln nhau, thay i lnnhau m to nn. Trong i Cng Trit Hc Trung Quc Thng tr.451, chng ti ch mt cch chng cc vchtrch trong Kinh th ch yu ca Si Trm. Di y l mt cch na. Mi u ch c lng nghi l dng (vch lin) v m (vch t)

, Chng ta ly dng chng ln dng , ri ly m chng ln dng, c hai hnh tng

, Bn y cng vy, chng ta ly m chng ln m, ri ly dng chng ln m, c hai hnh tng

na: , (vch dng, vch dng)1 (vch m, Vch dng)2 (vch m, vch m)3 (Vch dng, Vch m)4

Nh vy c bn hnh tng, gi l t tng. T tng c tn l thi dng, thiu dng, thi m, thiu m. Chng ti theo V ng gi hnh 1 l thi dng, hnh 2 l thiu dng, hnh 3 l thi m , hnh 4 lthiu m. Do l chng ti dn trong i Cng Trit hc Trung Quc Thng, tr 171, nhiu schcho hnh 4 l thiu dng, hnh 2 l thiu m T tng tng trng cho nht, nguyt, tinh thn (mt tri, mt trng, nh tinh v hnh tinh .) V trong tp ny chng ti ch ch trng n bt qui, n phn trit hc, nn khng xt v t tngthuc v thin vn hc. Sau cng chng ta ly dng ln lt chng ln c bn hnh trn, theo th t 1, 2, 3, 4 Ri ly m ln lt chng ln cng c bn hnh theo th t 3, 4, 1, 2 c:

Cn (I), ly (II), Cn (III), Tn (IV) ,

Khn (V) , Khm (VI), oi (VII) , Chn (VIII) Nh vy c ht thy 8 hnh gi l bt qui, tm qu. Mi qu c 3 vch gi l 3 ho xut hin lnln t di ln, cho nn khi gi tn cng khi an qu, phi m, xt t di ln, ho di cng l ho1, ri ln ho 2, ho 3.

: Cn (hay kin) vi thin l tri c c cng mnh, l n ng.

: khn vi a l t, c c nhu thun, l n b.

: li vi ha l la, sng.

: Khm vi thy l nc, him tr.

: cn vi sn l ni, yn tnh.

: oi (hay oi) vi trch l chm(m), vui v.

: tn vi phong l gi, vo.

: chn vi li l sm, ng Tm qu cn nhiu ngha na, nh ngha v cc ngi trong nh, v phng hng, mu sc, laivt . . . , nhng chng ta hy bit by nhiu thi. iu cn nht l cc bn tr phi thuc r 8 hnh trn, h trng thy hnh no, chng hn hnh (Tn) thphi gi c tn ca n, v tn vi phong, ngc li h nghe thy ni qu tn, hay ch nghe thy niphong, l phi v ngay c hnh n. Ngy xa, nh Nho dng mt thut nh, l hc thuc lng 8 cu di y: Cn tam lin (ba vch lin)

Khn lc an (su vch t) Chn ngng vu (bt nga) Cn Phc uyn (chn p) Khm trung mn (y trong) Li trung h (rng trong) ai thng khuyt (h trn) Tn h on (t di) Nhng bn no khng bit ch Hn c th theo cch ny ca ti: Trc ht chng ta b qu Cn v qu Khn i v ai cng cng nh ngay ri, cn li 6 qu m c 1

ho m (mt vch t), tc qu Li , qu ai , qu tn , 3 qu cn li khm ,

cn , chn u c mt ho dng mt vch lin. Chng ta ch cn nh v tr ba vch t trong 3 qu c 1 ho m thi. Qu Li l la th vch t gia, nh hnh ming l. Qu ai l chm (m) th vch t trn cng, nh ch trng trn mt t . Qu tn l gi th vch t tt phi di cng . Vch t, m tng trng s mm mi, du dngca gi. Nh nh vy ri th v c ba qu v hai ho kia ca mi qu l vch lin (dng). V c 3 qu ri th v c ba qu tri vi chng v ngha cng nh v cc vch:

Khm (nc) tri vi (li (la), th gm mt vch lin gia cn li hai vch kia t Cn (ni) tri vi ai (chm) ni th ni ln trn mt t, chm th trng xung vch lin trn

cng.

Chn (sm): tri vi Tn (gi) Sm ng mnh, gi thi nh - vch lin di cng Tin thin v hu thin bt qui: Tng truyn l tm qu mi u Phc Hi sp theo vng trn hnh I bn tri, ri sau Vn vng spli theo hnh II

Hnh I : Tin thin bt qui Hnh II: Hu thin bt qai Thuyt cha tin c : khng c g chng rng bt qui trc thi Vn Vng c phi sp nh hnhI khng, m trong phn kinh ca Chu dch cng khng c ch no ni ti vic Vn Vng sp li btqui. Ch trong phn truyn (Thuyt qui truyn, Chng III) chng ta thy cu ny: Tri v t v tr nhri, ci kh (kh lc) ca ni v chm thng vi nhau, sm gi ni ln vi nhau, nc v la chngdit nhau, tm qu cng giao vi nhau (Thin a nh vi, sn trch thng kh, li phong tng bcthy bt tng x, bt qui tng thc). Trong an tc gi sp bt qui thnh tng cp tri nhau nh trong hnh I: cn vi khn, cn viai, chn vi tn, li vi khm. Nhng trong Chng V cng thuyt qui truyn li c cu xut h chn: V ch t trn tri xuthin phng chn, th li hp vi hnh II v hnh ny t chn phng ng (phng mt tri mc)cn hnh I t chn ng bc (chng ta nn nh trn cc bn thi c ca Trung Hoa, bn phngt ngc vi bn ngy nay ngha l h t bc di, nam trn, ng bn tri, ty bn mt).Hnh I gi l tin thin bt qui, hnh II l hu thin bt qui. Hai tn khng c trong Kinh Dch,hin nhin l do ngi i sau, hoc mt i Hn, hoc Thiu Khang Tit t ra. Tin Thin bt qui c ngha l bt qui tng trng v tr (thin) hi u, hu thin bt qui tngtrng v tr hi sau. Hi u l hi no? Hi sau l hi no? Khng ai bit chc. C ngi ging hiu l hi v tr cn v hnh, hi sau l hi v tr thnh hnh. V l: khi v tr cn v hnh th sao c ni, c chm? C ngi li ging tin thin bt qui l nhng hin tng xy ra trn cc thin th (ngha l khi v tr thnh hnh), cn hu thin l nhng hin tng trn mt t (Bu Cm: Tm hiu Kinh Dch Sign 1957) . Vy l trn cc thin th cng c tri, c t, c ni, chm . . . nh trn tri t ? C ngi em thin vn hc ca phng Ty m ging tin thin bt qui, chng hn bo Cn gm baho dng, tan l dng kh, sng rc r chnh l mt bin la, mt nh tinh, khn c ba ho m,tan kh m, en lnh, c th v cc sao en ti ca nh thin vn hc Emile Belot v.v. (Bi Th

Bch Trm Thin Vn Hu 1942 do Nguyn Duy Cn dn trong dch hc tinh hoa_Saigon 1973) T khi my s hc gi i Hn dng Kinh Dch ging v thin vn, ngun gc v tr, nht l t khic hai hnh tin thin v hu thin bt qui, chc c nhiu ngi cn c vo hai hnh y, ri vo haihnh H , Lc Th m lp ra nhng thuyt mi sau ny khoa hc thin vn ca phng Ty c mtpht kin no mi th tt s c nhng ngi ging li, tin thin v hu thin cho hp vi nhng phtkin mi. Ch c tm hnh hai mi bn vch lin v t, cho nn s rt d gy s tng tng cacon ngi. So snh hai hnh I v II, chng ti thy v tr ca cc qu thay i ht: hnh I, Cn Nam, Khn Bc,L ng, Khm Ty Hnh II, Cn Ty Bc,Khn Ty Nam, Li nam, khm bc Nu qu l do vn Vng sp li bt qui thi ti sao ng li thay i nh vy? ng Li phngNam, c l, m Khm phng Bc, k nh cng c l. V Khm tri vi Li, nc tri vi la,Bc tri vi Nam. Nhng ti sao ng khng cho Cn i vi Khn, nh trong hnh I? m cho n viTn? v khn i vi Cn Chng ti th tht khng hiu ni. Kinh Dch khng ging g cho ta v nhng im c. Trong KinhDch cn c nhiu iu kh hiu na, chng ta nh phi chp nhn thi(1). Trng qui: Chng ta bit lng nghi chng ln nhau mt ln thnh t tng, chng ln mt ln na l bt qui. Ch c 8 qu vi 24 ho th khng th din c nhiu hin tng, s vic, nn li phi chng lnthm mt ln na. ln ny khng ly 1 vch m hay dng nh ln th nh, m ly trn mt qu chngln tt c 8 qu; chng hn thy qu Cn chng ln cn v 7 qu kia, ly qu Li chng ln Li v c 7qu kia, nh vy mi qu thnh ra 8 qu mi ,tm qu thnh 64 qu mi, mi qu mi gm 6 ho, cngl 64 x 6 : 384 ho, tm din c kh nhiu hin tng ,s vic ri. Ti y ngng, v nuchng thm na th nhiu qu , s ri nh bng bong. Su mi bn qu mi ny gi l trng qui (qu trng) phn bit vi tm qu nguyn thy gi ln qui (qu n). Ai lm cng vic trng qui ? C bn thuy: Vng Bt (i Ngy) cho rng Phc Hi to ra bt qui ri t mnh trng qui. Trnh Huyn (i Hn) cho rng Thn Nng trng qui. Tn Thnh (khng r i no) cho l vua V nh H. T M Thin (i Hn) cho l Vn Vng. Hai thuyt cui tri vi H t, v theo H t h truyn, chng II th: Bo Hi mt ri, Thn Nng ln thay (.) ly hnh tng qu Ph hp (tc mt trong 64 qu trng)m ny ra cho dn hp ch, trao i sn vt. Vy l i Thn nng c trng qui ri, i H vi Chu sau Thn Nng c my ngn nm, khng l cn lm vic trng qui na. M thuyt th nh cng kh tin. Thn Nng lm cng vic trng qui ri li do hnh tng v tn mtqu ng to ra (qu Ph Hp) m ny ra hp ch? (coi phn II H t h, cui Chng II) Rt cuc, nu tin H t th phi chp nhn thuyt th nht: Chnh phc Hi to ra 8 n qui ri thyn khng thng thn minh chi c, lai vn vt chi tnh (H t h - Chng II), nn t trng, tct chng cc qu ln nhau thnh 64 trng qui. Nhng Phc Hi ( v c Thn Nng na) u l nhng nhn vt huyn thai v nh trn chng ta ni,bt qui khng th c t i Thng tr v trc c. Vy th ch c th do mt ngi no trongi n to ra bt qui ri c l Vn Vng i Chu lm cng vic trng qui. Thuyt ny tri vi Ht truyn tht nhng H t truyn ng tin hay khng?

a s cc nh Dch hc i sau chp nhn thuyt 1 v thuyt 4, cho nn chng ta thy h dng c tinthin bt qui (h cho l ca Phc HI) v hu thin bt qui ca Vn Vng, do c hai cch trngqui, mt cch theo tin thin bt qui, mt cch theo hu thin bt qui. Theo Tin thin bt qui, c th bt u t qu Cn hay qu khn. D bt u t qu no th cchchng qu cng nh nhau: mi u theo chiu ngc kim ng h, gp qu Cn (nu bt u t qukhn) hoc gp qu Khn (nu bt u t qu Cn) th ngng li, ri quay tr li bt tip t qu bncnh Cn hay Khn m theo chiu thun kim ng h, chng nt cho ht tm qu. Phng v 64 qu ca Phc HI coi cc trang sau bt u t qu khn (qu u hng trnhnh vung gia ), cho nn di y ti cng chng theo cch . KHN : chng ln khn thnh qu thun khn (qu s O trn Phng V S 0 ny do ti nh,theo Leibniz, coi cc trang sau c gi s hiu ti sao). CN: chng ln khn thnh qu s 1 trn . KHM : -nt- 2 -nt- TN : -nt- 3 -nt- Ti y b chiu ngc kim ng h, bt t qu Chn ( bn cnh Khn) m theo chiu thun kimng h chng tip: CHN: chng ln khn thn qu s 4. LI : -nt- 5. AI: -nt- 6. CN : -nt- 7, tc qu Thin a B. (Cn l thin, Khn l a, cho nn gi l Thin a, cn B l tn qu cho ngha ca qu: b tc,nh b trong b cc thi lai Th l ht mt vng bt u l Khn, cui cng l Cn. Mt qu Khn ra tm qu ng hng utrn hnh gia Phng v, t s 0 n s 7.Qua vng th nh, cng bt u t qu Khn m chng theo hai chiu: chiu ngc: Khn chng lnCn , Cn ln Cn, Khn ln Cn, Tn ln Cn; ri theo chiu thun: chn ln Cn, Li ln Cn, ailn Cn, cn ln Cn. c 8 qu na t s 8 n s 15 trn hng nh gia hnh. Nh vy chng 8 vng, c 8 hng, 64 qu, qu cui cng s 63 l qu Thun Cn. Trng qui theo cch th nh, dng hu thin bt qui th bt u t qu Cn ri tun t theo chiuthun kim ng h, chng: Qu Cn ln cn, c qu Thun Cn. Qu Khm ln cn, c qu Sn Thin i Sc, v.v. . ti qu cui cng l qe ai, c quTrch Thin Qui. Nh vy l ht mt vng, c mt nhm 8 trng qui. Qua vng th nh, bt u t qu Khm, li chng: Qu Cn ln, c qu Thin Thy Tng. Qu Khm ln (vn theo chiu thun) c qu Thun khm. Qu Cn ln, c qu Sn Thy Mng v.v. . ti qu ai, c qu Trch Thy Khn. Nh vy l ht vng th nh, c mt nhm 8 trng qui na. Chng ht 8 vng ,c 64 trng qui. Cch chng ny gin d hn cch trn, c nhiu sch dn, mc du khng ni r l ca Vn Vng,nh v dng th t cc qu trong hu thin bt qui ca Vn Vng, nn chng ti gi l sch ca VnVng.

Cui sch ny c mt bng 64 qu chng theo sch (coi Ph Lc biu 64 qu). Chng theo cch no th kt qu cng nh nhau, v cng c 8 qu thun, gi l bt thun (thun ngha lCn li chng ln Cn, Khm li chng ln Khm, Cn li chng ln Cn .) Ngai ra , cc sch bi v l s cn c mt cch sp qu theo tng nhm na nh: Nhm Trng cn gm Thun Cn, Thin Phong Cu, Thin Sn n, Thin a B, Phong a Quan,Sn a Bc, Ha a Tn, Ha Thin i hu. 1 Thun cn 2 Thin PhongCu 3 Thin Sn n 4 Thin a B 5 Phong i Qun 6 Sn a Bc 7 Ha a Tn 8 Ha Thin i Hu Chng ta nhn xt s bin i ca cc ho dng thnh m theo th t: t di ln, ln n ho 5 (qu Sn a Bc) th bin ngc tr xung, m thnh dng. - Nhm Trng Khm gm Thun Khm, Thy Trch Tit, Thy Li Trun, Thy Ha K T, TrchHa Cch, Li Phong Hng, a Ha Minh Di, a Thy s v.v. . . - Trong mi nhm nh vy, qu Thun l qu ci, cn 7 qu kia l qu con. Cch ny chc xut hintr, t i Ng i hay i Tng v ch dng vo vic bi tan hay an s, nn chng ta bit qua vythi, khng cn nh. Ni Qui v Ngai Qui: Mi qu trng gm hai qu n, qu n, di gi l ni qui, qu trn gi l ngai qui. V dqu Thin Phong Cu th Thin, tc Cn l ngai qui, Phong tc tn l ni qui. Mi qu trng gm su ho, nh s t di ln: ho 1 gi l S, ho 2 gi l nh, ho 3 gi ltam,ho 4 gi l t, ho 5 gi l ng, ho trn cng khng gi l lc m gi l thng (c mt an sauc gi s hiu ti sao) V d: Qu a Thin Thi: Ho thng Ho 5 Qu trn l Khn :a (Ngai qui) Ho 4 Ho 3 Qu di l Cn: Thin (Ni qui) Ho 2 Ho S Gi l ni qui, ngai qui v sp theo vng trn th qu Cn trong (ni) gn trung tm, cn quKhn chng ln n, ngai (ngai), xa trung tm (coi Phng v 64 qu ca Phc HI , tr.37, qu 56trn vng trn) V c vic chng ho v chng qu nh vy nn khi tm hiu ngha, khi an qu, phi xt t diln, t ho s ln ln ln ti ho thng. Nhng khi gi tn qu th theo th t t trn xung, cho nn gi l a thin; cn ch Thi sau trngha ca qu: Thi l yn n (nh thi bnh thng thun). Mt th d na: qu thy ha k t. c tn qu bn phi hiu ngay: ngai qui ( trn) l Khm (thy), ni qui ( di) l Li (ha) ,v v ngay c hnh di y:

Khm (thy)

Li (ha) Ho s, ho tam, ho ng l dng, ho nh, ho t, ho thng l m. Cn K t l ngha ca qu: thnh xong , qua sng .

NI DUNG PHN KINH Ba lai Dch. Tc phm u tin ni v kinh Dch l cun Chu L. Theo t in T Hi, tc phm ny mi u ctn l Chu Quan, chp v quan chp ch quan li tc lc) i Chu, xut hin sau i Khng t vMnh t, kh ph bin thi Chin Quc, Lu Hm (con Lu Hng) di thi Hn Ai v VngMng, mi i tn l Chu L. Sch chp i Chu c ba lai bi, c quan thi bc gi ba lai dch: Lin sn Dch, Qui TngDch v Chu Dch. V ngun gc ca Lin Sn Dch v qui Tng Dch, c ba bn thuyt, u khng tin c. Ngi thbo Lin Sn l ca Phc Hi, Qui Tng ca Hang , ngi li bo Lin Sn ca Thn Nng, QuiTng ca Hang , ngi li bo Lin Sn l dch ca Nh H, ly qu Cn lm u (c l v Cn lni, m Sn cng l ni); cn Qui Tng l dch ca Nh Thng, ly qu Khn lm u (c l v Khnl t m Qui Tng c ngha l mun vt u t t sinh ra ri li tr v t). Nhng hai lai dch u mt (m theo cc nh Kho C hc th t i Thng tr v trc, cha h c hnh bt qui) ngynay ch cn c Chu Dch. C iu ny chc chn l cch bi bng c thi kh thnh hnh t trc thi khng t. Trong b XunThu T truyn (ca T khu Minh) c chp nhiu chuyn bi c thi ca cc vua Cha. Khng T tuy khng cu o, khng bi, m trong Thin T L, bi 22 cng nhc ti tc hay bi thi, v dn li ho t ho 3 qu Hng trong Chu dch. V khng c thuyt no khc, chng ta c th chp nhn rng Vn vng (nh Chu) l ngi u tin ccng vi Chu Dch. Vn Vng tn l C Xng, l mt ch hu ca nh n, c vua Tr phong lm Ty B, tc l Chhu ln nht phng Ty, vo khang tnh Sn Ty ngy nay. ng c ti, c c, c lng dn vnhiu ch hu theo ng, mun gip ng dit vua Tr tn bo, dm lan. ng khng nghe h, vn trungvi vua Tr, v vy m Khng t trong Thin vi Chnh, bi 20, khen ng l c hai phn ba thin htheo mnh m vn thun phc nh n (khng cp ngi nh n); c ca nh Chu (tr Vn Vng)nh vy c th ni l cc cao Nhng vua Tr thy thin h theo ng qu, m nghi ng ng bt giam ng vo ngc Du Ly nm1141, 2 nm sau (c sch ni l 7 nm) mi tha, giao cho ng cm qun chinh pht cc dn tc nilan. Nh c L Thng (La Vng) gip sc ng han thnh nhim v ri mt nm 1135. Trong khi b giam ngc Du L, c th ng lm vic trng qui, v chc chn l ng t tn vtm ngha cho 64 qe, ri vit Than t cng li l qui t cho mi qu. Nh ng m ngha mi qumi tinh diu, li an mi tng i minh bch, m cng vic an cng nht tr hn trc, khngcn c cnh mi quan thi bc an theo ring ca mnh na. Nhng li an ca ng rt ngn mi qu ch c mt cu, chng hn: Qu Cn l nguyn, hanh, li trinh, ngha l qu c nhng c: u tin ln; thun, thng, tin

phi bn cht Qu Thi l Tiu vng, i lai, ct, hanh ngha l : m qua dng li tt lnh hanh thng. Qu K T l hanh, tiu, li trinh, c ct, chung lan ngha l: Vic nh th hanh thng, li nhngphi vng ch. Mi u tt lnh, cui cng lan. Khi ng mt ri, con ng l C Pht ln ni ngi Ty B, nm 1122 em qun dit Tr, chm dtnh n v sng lp nh Chu, xng l V Vng v phong cha l Vn Vng. V Vng t chc chnh quyn, v v dn chng; nhng lm cho nh Chu vng, thnh ln, cho vnminh Trung Quc tin mnh l cng ca Chu Cng, em rut ca ng, tn l n, m Khng T rtphc, sut i ch vic c ao lp c s nghip nh Chu Cng. V Vng cht nm 1115, con l Thnh Vng, cn nh tui, ln ni ngi, Chu Cng lm ph chnh,ht lng gi ngi cho chu, dp bn phn ng trong h, t chc ch phong kin, sa i l nhc,m vn c th gi tip tc cng vic cha, nghin cu Dch. Vn Vng mi ch t ra Than T gii ngha tan qu. Chu Cng t thm Ho T cho mi hoca mi qu, cng l 384 ho, gii ngha tng ho mt. Chng hn qu Cn, di ho s (ho 1), Chu Cng vit: Tim long vt dng, ngha l: rng, cn nnu, khng dng c. Di ho 2, ng vit: Hin long ti in, li kin i nhn, ngha l : rng hin ln cnh ng, ramt k i nhn th li. Di ho 3:qun t chung nht cn cn, tch dch nhc, l, v cu ngha l: ngi qun t sutngy hng hi t cng, n ti vn cn thn trng nh lo s. Nguy him , Khng ti li v.v. . Ti y Chu Dch mi thnh mt cun sch c vn t, ngha l, i sau gi l Kinh v chia lm 2thin: thng cho 30 qu u, h cho 34 qu sau. Nhng li Than v li Ho vn qu n gin , t aihiu nn i sau phi ch thch lm thm bn Thp dc. Thp l mi, dc l cnh con chm , c bo Than t ca Vn Vng, Ho t ca Chu Cng t di mi qu, mi ho, l hnh con chimri, by gi thm Thp Dc, l thm lng cho con chim. Thp Dc c gi l Thp truyn. Ch truyn thi xa c ngha khc ngy nay: nhng li giithch kinh th gi l truyn: chng hn sch Xun Thu ca Khng T gi l Kinh, sau c ba ngigii htch, tc T Khu Minh, Cng DngCao, Cc Lng Xch, v phn gii thch ca ba nh gil T truyn, Cng Dng truyn, Cc lng truyn. C truyn thuyt cho rng, Khng t vit thp dc. Trong chng sau tm tt ni dung Thp dc chngti s xt xem thuyt ng tin ti mc no. Dch ngha l g? Chu Dch ngha l g? Chng ta bit sch Chu L Bo i chu c ba lai Dch: Lin Sn Dch, Qui Tng Dch v ChuDch. Nhng tn Dch do ai t ra, c t hi no th khng ai bit. Ngay n ngha ca n cng c haithuyt. a) Thuyt c hu ht mi ngi ngy nay chp nhp l : bin i. V ng nguyn, ch dch l bin i li c hai thuyt na. Mt thuyt bo ch , hi xa khc nhvy [ k ] , tng hnh mt lai rn ta nh lai k nhng nc ta, rt d thay i mu da, chng hn trn cy th bin thnh mu v cy hay l cy, xung di t th bin thnh mu t : [ ] l ci un, m [ ] l mnh v ui n. Mi u hnh tr lai k nhng sau c ngha l d bin i nh knhng, sau cng ch c ngha l bin i, m mt ngha k nhng i. Mt thuyt na bo dch [ ] gm ch [ nht ] nht l mt tri trn v ch [ nguyt ] nguyt l mt

trng di. Dch l thay i cho nhau nh mt trng v mt tri (mt tri ln th trng mc), l dichuyn hai trn tri. D theo ng nguyn no th dch cng c ngha l bin dch thay i. Vn vt sinh ra, ln ln, ri gi,cht. Trong qu Cn, Vch dng ho s c mt ngha, ln ho 2, ho 3 . . .li c nhng ngha khc. l bin dch. Dch cn c ngha l giao dch. Ging c ging ci giao cm vi nhau ri mi sinh sinh ha ha.Trong 8 qu n ho m, ho dng thay i nhau; trong 64 qu trng, cc qu n thay i hco nhau. l giao dch. Nhng trong s bin dch , vn cn nhng lut bt dch nh lut thnh n tt bc ri phi suy, chnghn lai ngi v th cht khan 50 tui bt u suy, mt trng, trnri bt u khuyt. Qu cn, vchdng ln n ho 5 l thnh cc, ti ho thng l suy. Mt lut bt dch na l lut phn phc:khng c g m khng tr li (v vng bt phc: qu Thi) , nh ht bn ma ri tr li Xun, ncrng st ri li dng ln . . . Coi Chng VI sau, c gi s hiu r nhng ngha bin dch, giao dch, bt dch trong kinh dch. b) Thuyt c mi ngi chp nhn. Nhng vn khng khi c ngi thc mc: Gii ngha ch [ dch ] nh vy rt ng, nhng kinh dch ch c ngha t khi n thnh mt tcphm trit l cui thi Xun Thu trong thi Chin Quc; cn hi u i Chu n ch l mt sch bi,ch cho ngi Trung Hoa mt cch bi mi bng c thi thay cch bi bng ym ra, th n cha cngha , m ch c ngha l gin d, v ch [dch ] phi c l d, ngha l d dng. Di mi qu, ckm theo mt li an nht nh, di mi ho cng vy; Vin Thi bc bi c qu no, ho no thc theo li an km theo m suy lun, so vi li bi bng ym ra, gin d hn nhiu, nn cchbi mi c tn l Chu D; cch bi gin d ca nh Chu. Thuyt ny khng phi l v l, v c vi nh ch trng, chng hn d Vnh Lng, Phng HuLan nh trang trn ti ni. V ngha ch chu [ ] trong Chu Dch c hai thuyt. a) Mt thuyt, i biu l Trnh huyn (i Hn), bo Chu khng c ngha l nh Chu, m c nghal ht mt vng ri tr v (chu nhi phc thy), l chu lu trong v tr, l ph cp. chu Dch c ngha l: o dch, ph bin khp v tr; l ht mt vng ri tr v. Trnh Huyn ly l rng ba sch Dch iChu: Lin Sn, Qui Tng, Chu Dch tn hai sch trn khng ch thi i, th tn cun cui cng cngkhng ch thi i. ( khi rm, chng ti ch tm tt nh vy thi). b) Mt thuyt na, i biu l Khng Dnh t (i ng) bc l , bo ngi ta gi hai sch trnl Lin Sn, Qui Tng, khng thm ch dch sau, m Chu dch l c ch dch tc l ch dch nykhng th tch khi ch chu c m nh vy Chu dch phi c ngha l dch ca i Chu. L lun ca Trnh v Khng u khng vng, v chng ta ch cn bit rng ngy nay mi ngi uhiu chu l i Chu, m tn Chu dch xut hin sau Khng t, Mnh t v trong Lun ng, Mnh T,ch thy dng tn Dch thi, khng dng tn Chu dch. Mt cun sch rt quan trng m t ngun gc n ngi vit, thi i xut hin, ngha ca tn schu gy nhiu thc mc, my nghn nm sau cha gii quyt c, cng l mt l khin cho Chudch thnh mt k th.

Chng 2NI DUNG PHN TRUYN

Ai vit thp dc? C li on cho mi qu (Thon t tc Qui t), v li on cho mi ho (ho t) ri, th l schChu Dch hon thnh. Ngi i sau ch thm nhng li ch gii. Khng c cun no c nhiungi ch gii nh con . Ti u 9di Thanh c trn mt trm by chc bn ch gii cn giac, nu k c nhng bn tht lc, ch cn li ci tn th con s phi gp hai, gp ba. Tip tc choti nay vn cn c ngi ch gii li, c c ngi Nht, ngi u (c, Anh, Php . . . ) ngi Vitmnh na. V chc chn sau ny s cn thm nhiu. ai cng mun xen kin ring ca mnh, ca thii mnh v b Kinh . Quan trng nht vn l ch gii u tin, tc Thp Dc, cng gi l Thp Truyn. i a s cc hc gi Trung Hoa thi xa cho rng: Thp Dc l cng trnh ca Khng t. Sch Hnth phn Ngh vn ch, bo Dch o thm h nhn canh tam thnh, th lch tam c. Ngha l: oDch rt thm thy, l cng ca ba v thnh, tri ba i mi xong. Ba v thnh l Phc Hi, VnVng, Khng t; ba i l i thng c (Phc Hi), i trung c (Vn Vng) i H c (Khngt). (Hn th cho cng vic vit qui t v ho t u l ca Vn vng; nhng thuyt Chu Cng vitho t c nhiu ngi chp nhn hn; v cc thy bi ngy nay khi bi u khn c bn v Thnh:Phc HI, Vn Vng, Chu Cng, Khng t) Nhng Khng t c thc l ngi vitThp Dc khng? iu cn ng ng. Trong tp Khng t, ti dn nhiu chng c rng mun bit i v t tng Khng t th ch nncn c vo Lun ng, nhng sch khc u khng ng tin. Trong Lun ng ch c hai bi nhc ti Kinh Dch: bi T L -22, Khng t dn mt ho t trong quHng; v bi Thut nhi 16, Khng t ni:Gia ng s nin, ng thp d hc Dch, kh d v i quhi (Cho ta sng thm t nm na, ti 50 tui nghin cu kinh Dch, th c th khng lm li ln). Bi sau, c ngi cho l chp sai, hai ch ng thp [] chnh l ch tt [ ] , ch dch []chnh l ch dic []. V phi chm cu nh sau: Gia ng s nin tt d hc, dic kh d v i quhi, dch l:Cho ta sng thm t nm na hc th cng c th lm li ln. D chp ng chng na, th bi cng nh bi trn ch chng t rng Khng T c c KinhDch, ch khng c g chc chn rng ng vit v Kinh Dch. Hung h trong Lun ng, ng khng h ging kinh Dch cho mn sinh, nh ging v thi, th, l nhc.Mnh T, Tun t cng khng h ni ng vit Thp Dc, ch ni ng vit Kinh Xun thu thi. M danht Thp Dc ny khng h xut hin trong thi Tin Tn, mi ti i Hn mi thy. Ba l na: 1/ T tng trong Thp Dc rt tp, c t tng ca Lo t, c cu ging trong Trung, i Hc. 2/ Trong Vn ngn v H t ( 2 truyn dc trong thp dc) c chp: T vit (ngha l thy dy, hayKhng t dy), nh vy khng phi l ca Khng t vit ri. 3/ Ging vn cng nhiu ch khc nhau, ngha c ch thm thy, c ch rt tm thng, khng th domt ngi vit c, m do nhiu ngi trong nhiu thi vit ri ngi sau gom c li. Do nhng l , t i Tng, u Dng Tu, Dip Thch ng thuyt Khng t vit Thp Dc (coicun: Dch, ng t vn ca u Dng tu) , v gn y, t Khang Hu vi ti Phng Hu Lan u nhnl u Dng Tu c l.

Nhiu lm th ta ch c th ni rng Khng t nghin cu Kinh dch, nhng v gi ch ging cho mts rt t mn sinh, v Thp Dc do mt phi dch hc i Chin quc gm c Khng gia ln Lo gia,vit k trc ngi sau, do m hon thnh rt tr, c th l cui thi Chin quc u i Hnkhng th no ngay sau i Khng t c.

NI DUNG THP DC

S thc ch c Tht Dc truyn, nhng gm 10 Thin nn gi l Thp Dc : I. Thon truyn : 2 thin. II. Tng truyn 2 thin. III. H t truyn cng gi l i truyn 2 thin. IV. Vn ngn truyn 1 thin. V. Tht qui truyn 1 thin. VI. T qui truyn 1 thin. VII. Tp qui truyn 1 thin. Ngay ci iu gi mi thin l mt truyn cng v l ri; m c nhng trang sau, c gi s thy schia ba truyn u mi truyn thnh hai thin cng khng theo mt qui tc chung no c. V vy m s chia thin nh trn khng c mi sch theo. Chng hn bn c Phan Bi Chu choThon truyn ch c 1 thin, ch l truyn; m li cho T qui truyn gm hai thin, thnh 2 truyn. Mt bn khc, James Legge dng dch, li cho Vn ngn truyn c 2 thin (mt cho 30 qu u, mtcho 34 qu sau) nh vy l ngoi Thuyt qui truyn v Tp qui truyn, mi truyn ch c 1 thin, kl 1 truyn, cn 5 truyn kia, mi truyn c 2 thin, k lm hai truyn; cng c li l 12 truyn chkhng phi 10 truyn. Cch chia thin v gi thin l truyn, nh vy va v l va ln xn, cho nn chng ti ngh phntruyn trong Kinh Dch ch nn coi l c 7 truyn thi. Di y, ti tm tt ni dung by truyn . I. THoN TRUYN trn ti ni Vn Vng vit Thon t, tc li on cho mi qu: ng ch cho bit vn tt mi qutt xu ra sao, i khi cng cho bit ngha ra sao, ch khng ging ti sao. Ngi vit Thon Truyn (theo V ng,sng sau Khng t, trc hoc sau Mnh t) ging gii thm.Th d: Qu Cn, Thon t ch c 5 ch: Cn, Nguyn Hanh, Li Trinh (coi trang 14). Thon Truyn gii thch: i tai cn nguyn, vn vt t thy, ni thng thin; vn hnh v th, phm vt lu hnh. i minhchung thy, lc v thi thnh, thi tha lc long d ng thin. Cn o bin ho, cc chnh tnh mnh,bo hp thi ho, ni li trinh, th xut th vt, vn quc hm ninh. Ngha l: c nguyn ca cn ln thay, vn vt u nh n m bt u ny n, n thng qut thino ( l ging v c nguyn) Cn lm ra my, khin cho my bin ho, lm ra ma, khin cho mathm nhun khp, m vn vt thnh hnh thnh sc, sinh trng n v cng ( l ging v c hanh). Bc thnh nhn (i minh: cc sng sut) thy c c trc sau, c su ho ca qu Cn, mi ho cmt v (ngi) nn thun thi m hnh o, nh ci 6 con rng (m ch su ho dng ca qu cn)m thng ng c vng tri (khuyn chng ta nn ty thi m hnh ng, lc no nn n th n, nn hinth hin, nn tnh th tnh, nn ng th ng). tm li l o Cn bin ho, khin cho vt g cng gic tnh mnh tri ph, gi c ci nguyn kh cho thi ho (thi l rt). Bc thnh nhn ng umun vt (theo o Cn) th vn nc u bnh an v s ( l ging v hai c li , trnh)

Chng ta thy tc gi Thon truyn (sng i Chin Quc, sau Vn Vng c th by tm trm nm) cho Kinh Dch c mt ngha trit l, ch khng phi ch bi na. Thon truyn chia lm hai thin: thin thng gii thch thon t ca 30 qu u, thin h gii thchthon t ca 34 qu sau. Nh vy l theo ng s chia thin trong phn kinh. Theo Nghim Linh Phong, tc gi Dch hc Tn lun (chnh trung Th cc Hng Cng 1971). Thontruyn c nhiu ch thot vn, hoc cha gii thch, t tng c nhiu ch ging Nho gia, nh onThon truyn qu Cn dn trn, ngha rt ging. - Cu ny trong Lun Ng thin Dng Ho: Thin h ngn tai! T thi hnh yn, vn vt sinh yn,thin h ngn tai! (Tri ni g u! Bn ma vn hnh m vn vt sinh ra, tri ni g u!) - V cu ny trong Trung Dung: Tr trung ho, thin a v yn, vn vt dc yn (Cc Trung ho thtri t u ngv tr m vn vt mi sinh.) II. TNG TRUYN: Gii thch ci tng ca mi qu. Cng chia lm hai thin: thin thng cho 30 qu u, thin hcho 34 qu sau. Mi qu u thch ngha ci tng ca c qu (gi l i lng) ri li thch nghaci tng ca mi ho (gi l Tiu tng). V ng cho l Tng truyn vit sau Thon truyn c hc gi li cho l vit trong khi nh Tn tsch, cm Thi, Th, L, Nhc, Xun Thu v cc hc thuyt khc thi Tin Tn, tr Chu Dch v lsch bi cho nn cc hc gi trong phi Nho gia mi nhn ch h , em t tng trong i hc,Trung dung, Lun ng v Chu Dch, T thi hon hn (mn ci thy cho hn nhp vo m sngli) m lm cng tc tuyn truyn. Cho nn trong Tng Truyn c nhiu ch li rt ging ba b sch (Dch kinh Tn Lun tr.178) C th k my chc th d, ti ch xin dn ba thi: Lun ng ni: Qu tc vt dn ci (c li th khng s sa). Qu ch, i tng truyn cng ni: Hu qu tc ci (c li th sa). Trung dung ni: n c nhi dng thin (giu ci c m nu ci thin ca con ngi). i hc ni: (C chi dc minh minh c thin h (ngi xa mun lm sng ci dc sng trongthin h . . .) Qu Tn i tng cng ni: Qun t d t chiu minh c (ngi qun t coi m t lm sngci c sng ca mnh). Ri nhng danh t qun t, tin vng, i nhn . . trong i tng truyn c th ni l mn tronglun ng, i hc, Trung dung a nhng t tng chnh gio ca nh Nho vo, ch rt t lin quanti mn bi. Tng: c hai ngha: - Hnh thi, nh trong cu: Ti thin thnh tng, ti a thnh hnh (trn tri thnh tng, di tthnh hnh ) trong H t thng truyn. - Biu tng, nh ch tngth nhtrong cu ny: Thin thy tng, kit ct hung, thnh nhn tngchi (Tri r tng r l t trn hin ra? thy im lnh im d. ng thnh nhn phngtheo m lp nn biu tng (H t thng truyn). Ch tng trn trong Thin thy tng c ngha l hnh thi; ch tng di trong thnh nhntng chi, c ngha l biu tng. Biu tng li phn bit lm hai th: - Vt tng, biu tng mt vt (nh qu ly biu tng l la). - tng, biu tng mt (nh qu Cn biu tng s cng cng; qu Khn biu tng s nhu

thun). - Trong Tngtruyn, tng cdng nhiu hn c, nht l trong Tiu Tng. Tiu Tng truynct gii ca mi ho, mt ho kh c th c mt hnh thi, kh l mt vt tng c, nn thngdin c mt tng, Richard Wilhem trong cun I Ching (bn dch ra ting Anh ca nh Routledgev Kegan Paul London 1951) trang 257, nhn thy vy cho nn bo nhng li giithch mi hotrong Tiu Tng truyn khng lin quan g ti hnh tng c (do not deal in any way with images) vng ng rng v lm ln m sp nhng li vo tng truyn. on trn chng ta bit Thon truyn gii ngha li on trong Thon T ca mi qu. i Tng truyn li gii thch thm v tng ca mi qu na. Nh qu Cn, i tng truynchp: Thin hnh kin, qun t d t cng bt tc : S vn chuyn ca tri t rt mnh (khng lc nongh), ngi qun t cng theo tri m t cng khng ngh. l v ton qu. V ring mi ho Chu Cng t ra Ho t gii thch mi ho; i sau li vitthm Tiu Tng truyn gii thch . . .(li Chu Cng), nhng li Tiu Tng Truyn li ngn, nhiukhi ch lp li thi. - Chng hn qu Cn, ho s, ho t ca Chu Cngbo: Tim long vt dng (rng cn n nu, khngdng c), Tiu Tng Truyn lp li, ch thm bn ch:dng ti h d : (ch Hn) . . . ngha l rng cn n nu, khng ng dc, v ho dng dicng. - Ho hai, Ho t l : Hin long ti in, li kin i nhn (coi ngha trang trc) Tiu Tng ging l: Hin long ti in, c thi ph d. Ngha l: rng hin ln cnh 9dng, c ban b khp ni. - Ho ba, Ho t l : Qun t chung nht cn cn, tch dch nhc, l, v cu (coi trang trc) tiu Tng ging Chung nht cn cn, phn phc o d. Ngha l sut ngy hng hi t cng, tr i tr li, ct cho ng o l ( c ngha l cha tin c).Ba ho sau cng vy. C i Tng Truyn ln tiu TngTruyn u c tnh cch gng p, v qu thin v lun l, vo tr nc, x th ca ngi qun t, nn hiu khi b ngha ca Thon T, Ho T. V d qu L (s 56) Thon t ni v cch x th ca ngi tha hng u phi mm mng, va ttrng, gi c phm cch ca mnh; vy m i tng truyn li em p dng vo vic hnh php,khuyn nh chc trch phi x on sng sut, thn trng, ng giam ti nhn qu lu trong ngc. Ho 2 qu Tim (s 53) ni v hon cnh mt ngi bt u tin c mt cch d dng, nh conchim hng ri b nc m tin ln mt phin ln, vui v, ung dung, n ung thnh thi. Tiutng truyn khuyn: c ngi ta gip th phi lm g p li, ch ng n khng. ng l ci ging ca "Dch Kinh Tn Lun" ni. Tm li, Tng Truyn tuy cng gip ta hiu thm c Thon t v Ho t, nhng t thi. Thon truyn v i truyn u gii thch c qu ty theo nguyn tc, Thon truyn gii thch lion (Thon t) ca Vn Vng, i tng truyngii thch " tng" ca mi qu, nhng s phn bit, nhiu khi rt t nh, chung qui u l gii thch ngha ca qu; ch khc Thon truyn theo stThon t m i tng truyn th thng bn ra ngoi a thm t tng o l vo. Cn tiu tng truyn tuy gii thch " tng" ca mi ho, nhng a s ch lp li li ho t ca

Chu Cng ,ri ging thm v o l c khi lc , gng p. III. H T TRUYN: Cng gm hai thin thng v h nhng c l c v di nht ( cho nn cn c tn l i truyn) m chiahai, ch c hai thin u cha nhng nhn xt linh tinh, nhng ch gii chung v Chu Dch, sp t lnxn, khng theo mt th t no c. Theo Chu Hi th h t vn l ca Vn Vng v Chu Cng lm ra ri buc (h: buc) di mi qu,mi ho thnh li kinh vn ngy nay. Cn H t truyn l li Khng T gii thch H t v ng thibn v c i th ca kinh. Li ca Chu Hi rt l m. Nu H t l nhng li ca Vn Vng v Chu Cng vit ra ging thmv buc vo di mi qu mi ho, th tt phi phn bit c li no thuc qu no, li no thucho no, ch sao li hu ht l nhng li bn v i th ca kinh, nh chng ta thy ngy nay. Xt ni dung H t truyn chng ta khng thy phn no l H t, phn no l H t truyn giithch H t, ch thy ton l nhng truyn, bn v: L cn khn (thin thng -Chng 1) Vic thnh nhn lm dch, (thin thng - Chng 2). S to ln ca o dch, (thin thng - Chng 4, Chng 7). L m dng (thin thng - Chng 5,6) Cc con s i din trong dch v php bi (thin thng - Chng 9.) Cng dng ca o dch (thin thng - Chng 10). Vic bi (thin thng - Chng 11,12) S tt xu trong qu v ho (thin h - Chng 1) C nhn ly tng cc qu m to dng (thin h - Chng 2). Lut tun hon v lun l trong dch (thin h - Chng 5) Ho nh v ho t khc nhau ra sao, ho tam v ng khc nhau ra sao (thin h - Chng 9). Xt chung v dch (thin h - Chng 12) v.v.. Nh vy li ca Chu Hi sai, chng ta chc chn rng Vn Vng v Chu Cng khng h vit H t.M Khng T cng khng h vit H t truyn v c nhiu on bt u bng ch "T vit" (Thyni), chng hn on u chng 7 thin thng, on cui chng 8 thin thng, on cuiChng 9 thin h v.v.. (coi phn dch cui sch). Ch c th bo rng H t truyn do mn sinh xa ca Khng T chp li thi, m cng khng phi camt mn sinh, tt phi l c mt nhm mn sinh chp. V ng bo truyn ny xut hin chm hn haitruyn Thon truyn v Tng truyn. Ti ng rng c mt s Chng nh chng 9 thin thng vitv cc con s, xut hin vo cui Chin Quc hoc u Hn. Chng ta nhn thy rng c trong Thon t, Ho t, Thon truyn, Tng truyn, khng h thy chdch , trong h t thng truyn, chng 4, mi xut hin ch : Dch d thin a chun...(o dchlm chun ch vi tri t). Hai ch m dng cng ch xut hin H t thng truyn, chng 5:-Nht m nht dng chi v o.(Mt m, mt dng gi l o) Cng trong truyn III ny chng ta thy ni n Bo Hi (PHc Hi), H , Lc th. Ni dung catruyn va nhiu v, va phong ph, cho nn chng ti s dch trong mt phn sau. IV,VN NGN TRUYN: Vn ngn truyn (ging v "loi vn" tc li kinh) tuy ngn nhng cng quan trng, cng c nhng su sc, cng do Khng phi vit - theo V ng th vo i Tn. Truyn ny chia lm hai thin: Thin thng bn v qu Thun Cn, thin h bn thm v Thun khn

(nhng nhiu sch ch k l mt thin), ni v ngha ca hai qu i vi Li, Cn, oi, Chn,Tn) khng c bn thm nh vy, c l v khng c ngha g lin quan cht ch vi con ngi nhhai qu Cn , Khn. Li vn trong truyn th t ny c ch ging Trung Dung , i Hc, c ch ging vn Mnh T.Nhng c khuyt im l khng u. C nhiu on su sc, li c ng, ng i, nh on diy ging v ho 3 qu Cn: "T vit: "Qun t tin c tu nghip, Trung Tn s d tn c d; tu tlp k thnh, s d c nghip d; tri ch ch chi, kh d c d, tri chung chung chi, kh d tn ngha d,Th6 c c thng v nhi bt kiu, ti h vi nhi bt u." "Thy ni: Ngi qun t tin c tu nghip (s nghip). Gi trung tn tin c, sa li ni (lpngn) vng lng lng thnh lp s nghip; bit c nh th mi l bit n ni, bit c n nith lm cho n ni, do c th thy c o l vi diu; bit c ch cui cng ca s vic thlm cho ti ch cui cng, do m gi c iu ngha. Cho nn ngi qun t a v cao mkhng kiu, a v thp m khng lo..? R rng tc gi on chu nh hng ca i hc, Trung dung. Tri li c nhng cu ngn khngdin mt g mi, ch nh lp li li trong Tiu tng truyn, nh cu: Tim long vt dng, h d ri cu: tim long vt dng, dng kh tim tng. Hai cu u trong Vn ngn truyn (qu Cn) so vi cu trongTiu tng truyn: Tim long vt dng, dng ti h d c khc g u. Tht rm. V vy chng ti s khng dch trn Vn ngn truyn, ch la t on b tc cho Thon truyn, Tngtruyn, m cho xen vo li ging hai qu Thun Cn, Thun Khn, phn sau thi. V. THUYT QUI TRUYN. Ging v tm qu n cn bn. Truyn ny ch c mt thin gm 11 chng ngn, bn nhiu v bi, ch dng vo vic bi, vnhiu ch ngha rt ti, khng ai hiu c, nh cc chng 5,6,10,11; ni dung cng khng u, vion c th so snh vi H t truyn c, cn a s li rt th thin, c ch thot vn. ngha cc qu c t thi c, trc Khng t xa, ri sau mn sinh ca Khng T (V ng cho l i Hn ) ging thm. Chng ti s khng dch truyn ny, ch gii thiu vi on. u truyn, tc gi vit: Thnh nhn i xa lm Kinh dch gip vic thn minh mt cch su kn m t ra cch bi cthi (Tch gi thnh nhn chi tc dch d, u tn u thn minh nhi sinh thi) . Vy mc ch Kinh Dch l bi. Nhng qua chng 2, tc gi cng bo o lm ngi phi thunvi o tri, o t: Thnh nhn i xa lm Kinh Dch, l thun ci l v tnh mnh, cho nn dng ci o tri l mvi dng, dng ci o t l cng vi mm, dng ci o ngi l nhn ngha, gm tam ti (l bangi v tri, t, ngi) m gp i ln cho nn Kinh Dch vch su nt m thnh qu chia ra mdng mm cng thay i nhau . . Cho hiu mc ch Kinh Dch ri, tc gi ging ngha ca mi qu n: Cn l mnh, Khn lthun, Chn l ng, Tn l vo, Khm l hm, ly l sng, Cn l ngn li, oi l vui (cn kin d,khn thun d, chn ng d, tn nhp d, khm hm d, ly l d, cn sc d, oi duyt d) Chng7. Sau cng t Chng 8 n Chng 11, tc gi cho bit mi qu tng trng cho nhng vt g:

Cn l con nga, khn l con b, chn l con rng, tn l con g, khm l con ln, ly l con tr, cnl con ch, oi l con d Chng 8. Cn l tri, l hnh trn, l ng vua, l ngi cha, l ngc, l vng l bng, l sc thm, l connga tt, l con nga gi, l con nga gy, l con nga dn, l tri cy Chng 11. Ly l la, . . l o gip m st . . .l bng ln . . l con ba ba, con cua, con t v . . Chng 11. Trch by nhiu chng ti thy c gi nhn c gi tr truyn ny ra sao ri. So vi Kinhth nhiu ch khng ng, c th l ca mt bn thy bi t ra, ngi sau chng phn on g c, ctom gp cho tht nhiu thi. VI. T QUI TRUYN C mc ch gii thch v th t cc qu. Trong bn Chu Dch ngy nay 64 qu khng sp theo th tca Trng qui ca Phc Hi (dng tin thin bt qui), cng khng theo th t ca Vn Vng (dnghu thin bt qui) m theo mt th t ring: 1, thun cn, 2 thun khn, 3. Thy li trun, 4. Snthy mng, 5. Thy thin nhu . . .S sp t ny khng r c t thi no, do ai. Tc gi T qui truyn, chc chn khng phi l Khng T (V ng ng l mt ngi i Hn) gingcho ta ti sao li sp theo th t nh vy. Truyn tuy ngn m cng chia lm hai thin: thin thng vth t 30 qu u, thin h v 34 qu sau. Theo tc gi th s d chia nh vy l v thin thng mu bng hai qu Cn v Khn, ni v v tr, c nhng lut trong v tr thin h m u bng hai quHm v Hng, ni v nhn s v nhng g xy ra trong x hi. c tri t (Cn, Khn, tc v tr), risau mi c vn vt, nam n (Hm), v chng (Hng), cha con, vua ti , l ngha v.v. l s dinbin t nhin trong v tr. Nhng s thc, trong thin thng c rt nhiu qu ni v nhn s, nh Tng, S, ng Nhn, C, Di,Ph hp . . .; m trong thin h cng c nhiu qu ni v lut v tr nh Tim, Tn, ch, V t . . .Vyth t ca cc qu khng lun lun c ngha rnh r nh tc gi mun. Li thm nhiu khi ng c g cho c s lin lc v ngha gia qu trc v qu sau, chng hn bo: c tri t tc Cn v Khn ri vn vt mi sinh ra. y trong khong tri t l vn vt, chonn tip ti qu Trun: trun l y, trun l lc vn vt mi sinh ra; vn vt mi sinh th cn non tr,m m, cho nn tip ti qu Mng; mng l m m, non tr, vt cn non tr th phi nui, cho nn tipti qu nhu: nhu l o n ung; n ung tt c kin co, nn tip theo l qu tng; kin co th tt cc nhiu ngi ng dy, nn tip theo l qu S: s l qun chng ng ngi v.v. Chng ti khng bit ch trun thi xa c nga l y, l lc vn vt mi sinh ra khng, ch cc bT Hi, T Nguyn ngy nay khng c ngha , ch c ngha l gian nan. C th tc gi hiu rng khimi sinh ra th gian nan, cng c l mt phn; cn ngha y m thnh ra ngha gian nan th c l ti y ri, kh gi cho y hoi, cng cn c th hiu c. Nhng ti sao n ung tt c kin co? m kin co u c ngha ng ngi bng chin tranh, nhm chng hn? S gii thch ca tc gi khng khi c ch khin cng. Li gii thch v qu cu cng rt gng p. Qu trn n l qu Qui. Qui c ngha l quyt, phnquyt; pht quyt xong ri th bit c lnh hay d, tt c ngi m gp g (!), cho nn sau qu Quiti qu Cu, Cu l gp g. Li thm, gii thch, t qui truyn c khi dng mt ngha khc vi ngha trong thon t v Ho t.Nh qu Nhu, T qui truyn dng ngha l cn thit, thc n, cho c s lin lc v nga vi quMng (nh th) trn n: tr th cn c nui bng thc n cn thit; nhng trong Thon t v Hot th Nhu c ngha l ch i. Qu Tiu sc cng vy: T qui truyn dng theo ngha sc l nui, m Thon t v Ho t th cho

sc l ngn cn. Qu i sc, Ho t cng cho sc l ngn cn (nhng Thon t li cho l sc tch). Mc du gng p nh vy, trong phn dch cc qu, chng ti cng s trch trong T qui truyn mt ln u tng qu. VII. TP QUI TRUYN Sau cng l T qui truyn gii thch linh tinh (tp) v mt s qu. Truyn ch c mt thin gm nhiu cu ngn. Mi cu thng gom hai hoc bn, su qu m gii nghart vn tt, chng cho ta bit thm c g c, nhng c vn hoc li i nhau, nh: Cu u : Cn cng, khn nhu, t lc s u, lm, quan chi ngha hoc d hoc cu (Qu cn thcng, qu khn th mm, qu t th vui, qu s th lo, cn ngha qu lm v qu quan l cng nhau ivi nhau hay l tm n nhau. C cu rt ti ngha nh: Ph hp thc d, b v sc d (Ph hp l n, b l khng c mu sc): B l khng c mu sc, tht kh hiu. Chu Hi gii thch l: Sc trng th chu c mu p, cng chng gip ta hiu thm c g. Legge (sch dn) cho truyn ny ch l jeu desprit (tr chi dng tr) Tc gi c th l mt ngi i Hn. Tm li trong phn truyn: - Hai truyn u Thon truyn v Tng truyn gii thch Qui t tc Thon t ca Vn vng vHo t ca Chu Cng, cn phi c. - Hai truyn k: H t truyn v Vn ngn truyn c gi tr, nhiu ngha hn c. - Cn ba truyn cui: Thuyt qui truyn, T qui truyn, Tp qui truyn rt tm thng, t nht lTp qui truyn. - By truyn - c nhn gi l mi v Thon truyn, Tng truyn, H t truyn, mi truyn k lhai (thng v h) hin nhin l do nhiu ngi trong nhiu thi i vit (c th mt s din li ttng ca Khng t, ch ng khng h vit) cho nn gi tr khng u, t tng khng nht tr, lithm c nhiu ch thot vn, ti ngha (ngay c trong H t truyn na: nh on 2 chng 8 Htruyn: K xut nhp d , ngoi ni s tri c (chng ai hiu l g) cho nn trong phn sau, chng tich dch ring H t truyn, cn nhng truyn khc th trch t nhiu on cho vo ch gii thch miqu, mi ho. - S trnh by Kinh Dch xa v nay: Thi mi u, Chu dch sp ring phn kinh (Thon t v Ho t) ri mi ti phn truyn. Ri sau,bt u c l l Ph Trc v Trnh Huyn i Hn, k tip l Vng Bt i Ngy mi sp li, choThon truyn, Tng truyn v Vn Ngn truyn (tc nhng truyn gii thch cc qu, cc ho) xenvo phn kinh, sau mi qu, mi ho. Nh vy ch cn H t truyn, Thuyt qui truyn, t quitruyn, Tp qui truyn l in ring cui phn kinh. Cc bn Chu Dch ch Hn ngy nay u trnhby nh vy. - Chng ti thy cch tin cho ngi c, v chng ti theo c Phan Bi Chu, trch thm t quitruyn cho vo u mi qu (nh ni). Cn Thuyt qui truyn v Tp qui truyn, chng ti nghgii thiu nh trn ri, khng dch hoc trnh dn na.

Chng 3CC PHI DCH HC T HN TI NAY

V dch hc ch xy dng trn 64 qu do hai vch m, dng chng ln nhau, i ch cho nhau ba bnln m thnh, cho nn n c mt sc hp dn l lng, ai cng t m mun bit, m nhng ngi c ctng tng di do c th d dng cho mi qu mt ngha mi, ging mi qu theo v tr quan,nhn sinh quan ca mnh, ngha cng huyn b th li cng c v thm thy,; do m khng mtdanh nho no t i Hn n i Thanh khng tm hiu Kinh dch, hiu nh, ch thch v mt s to cho n mt ni dung mi khc xa ni dung thi Vn Vng, Chu Cng. N gn thnh mt th khoahc bin ho theo thi i. S sch vit v Kinh Dch trong hn 2.000 nm nay rt nhiu, khng ai c ht c; nhng ti liuchng ti c v cc phi Dch hc th rt t, ch vi chc trang, cho nn chng ti ch c th phc diy vi nt chnh v lch s Dch hc trong mi thi i thi. HN: trn ti ni Tn thy Hong ra lnh t ht cc sch v trit hc, vn hc, s hc . . .ch cho ginhng sch dy ngh, m mn bi thi l mt ngh c trng, cho nn Kinh Dch khng b hy;mt s hc gi nhn c hi nghin cu Kinh Dch ln gi v cc Truyn mt s t tng caNho, Lo hoc ca chnh h gii thch Kinh Dch. Nh vy m qua i Hn, Dch hc rt thnh. i khi c th chia lm hai phi . - Phi th nht gm: Ph Trc, Trnh Huyn, Tun Sng, Tiu Din Th, theo truyn thng ca Nhogio, vn coi Dch l sch bi v lun l m pht trin thm. - Phi th nh ch c Kinh Phng l tr danh, lp ra mn hc Tng s Ph Trc sp t li Kinh Dch, (nh cui chng trn ti ni) gii thch Dch theo t tng caNho gia. ng truyn cho M Dung, M Dung li truyn cho Trnh Huyn. Trnh Huyn dng Thi, Th, L, Nhc ging Kinh Dch, cho nn rt ch trng v hc vn, ng chgii thch tinh vi, dn chng k lng. ng cn coi mi hai ho ca qu Cn v qu Khn l 12 thn tc 12 ngi sao vo hng th (hnh tinh?) , mun dng Dch lp mt thuyt v thin vn hc,nhng sng kin khng c gi tr, t ngi theo. Tun Sng a ra thuyt Thng, ging Bo ho 2 ca qu Cn nn thng ln ho 5 ca qu Khnv.v. . Ho dng ca qu Cn m thng ln qu Khng th gi l Vn hnh (my bay); ho m caKhn gin xung qu Cn th gi l V thi (ma ri) Thuyt hp hi, cng khng ai theo. Tiu Din Th c sng kin cho mi qu (trng qui) bin thnh 64 qu, nh vy 64 x 64 c 4.096qu. Ti khng hiu cch bin ra sao (li ly 64 qu chng ln nhau?) Cch cng khng aitheo, v s qu nhiu qu, lm sao t tn gii thch cho ht c? ng cn ly mi ho lm ch chomt ngy: 64 qu c 384 ho, m mi nm ch c 365 hay 366, cn li non 20 ho na, ng dng lmg, cng khng bit. Ch c mn hc tng s ca Kinh Phng l c nh hng n i sau. Mn hc nhm gii thch v tr bng biu tng v s mc. Quan nin Tng chng ti gingtrongChng trn (trang 48-49); Cn v s th trong H t truyn, Thin thng, Chng 9 ni tiri S ca Tri l mt, ca t l hai, ca Tri l ba, ca t l bn, ca tri l nm, ca t l su,

ca tri l by, ca t l tm, ca tri l chn, ca t l mi. Nh vy nhng s l t mt n chn l s dng, s ca tri; nhng s chn t hai ti mi l s m,s ca t. S ca tri c nm con: 1, 3, 5, 7, 9, cng li l 25. S ca t cng c nm con 2, 4, 6, 8,10 cng li l 30. Tc gi chng c th sng vo u i Hn, v Kinh Phng c th da vo chng lp ramn tngs, i khi ch trng rng:ht thy s vt trongv tr v ht thy bin ho ca cc s vtu c th biu th bng nhng biu tng, v ht thy s vt trong v tr u cu thnh v bin homi loi theo qui lut ca mt s mc. Ti khng r thuyt ca Kinh Phng ra sao, nhng ngi i sau cho l li thi, phin toi, lm mttnh cch trit hc rt nhiu, v phi i ti i Tng, Thiu Khang Tit mi pht huy mn tng scho c thm mu trit hc. T Tam Quc ti Ng i: i Tam Quc c Ngu Phin nhn mnh v thuyt tiu tc (tng, gim, thnh, suy), Dng m ng thtin t 7 ln 9, m m ng th li, t 8 v 6; thuyt ny c t xa, nhng ng l ngi u tin dngn gii Kinh Dch. ng ly hai qu Cn, Khn l c bn cho Dch hc, i sau khen ng l c cngvi Dch hc. Xt chung, i Tam Quc, cc nh Dch hc nh Lu Biu, Qun L ch trng n bi, t ra nhiuthut, cc sch bi i sau em ra dng. Qua i Ngy, chng ta mi thy mt nh Dch hc, Vng Bt, c hng tm qut sch ci hc tngs v bi ton, chuyn nghin cu v ngha l, m ng cho l hc i Tng. ng sp t li KinhDch, em Thon tng, Tng truyn v Vn ngn truyn xen vo phn kinh cho ngi c d thy ngha ca mi qu. Cch sp t hin nay cn c dng. ng ch gii Dch hc ca Ph Trc iHn, vin dn nhiu li ca Lo t. ng thng t bo:c ri th qun tng, c tng ri thqun li, ngha l c Dch, ch cn ch trng ti ngha ca qu m thi, khng cu n vo tng vli. nh hng ca ng rt ln. Thi Nam Bc triu, ng c c tn phng Nam, cng nh TrnhHuyn c c tn phng Bc. i ng, Pht gio thnh mun ln Nho hc, t nh nghin cu Dch hc, ng k ch c KhngDnh t, theo ch trng ca Vng Bt; v L nh T, hc rng, su tp cc sch vit v Dch catrn 30 nh, hiu nh c nhiu ch, tm c nhiu iu thm thy. i Ng i v Tng s, mt o s tn l Trn on, hiu l Hi Di, sng tc dch cho rng btqui gc H (trang trn), a dch hc vo mt no mi, no thut s (tc thut on smng). ng t ra mn Bt t H Lc, chuyn can chi ca ngy thng, nm sinh thnh nhng con s richuyn s thnh qu, on vn mng con ngi. Trn on cng sng lp ra mn T vi u s na, c uy tn rt ln trong gii thut s. Hc thuyt cang sau truyn cho Thiu Ung i Tng. T Tng n Minh: Qua i Tng, dch hc pht trin mnh. C hai phi chnh: - Phi Th (H , Lc Th), tc phi Tng s hc. - Phi l hc, ch trng v ngha l, v thin l, nhn o. Phi Th chu nh hngca Lo hc. Hai nh ni danh nht, mn sinh rt ng ,uy tn rt ln lChu n di (Chu Lim Kh) v Thiu Ung (Thiu khang Tit). Chu n Di sng tc Thi Cc sau sa thnh V cc v Dch Thng th, nhng Thi cc

thuyt ch l mt php luyn kh cao gia, t lin can ti Kinh Dch. Cu V cc nhi thi cc (cth hiu l v cc vi thi cc l mt, hoc v cc chuyn qua thi cc) ch l din ci hu sinh v (hu t v m sinh ra) ca Lo t. Cn Dch Thng th th l t tng trong o c kinh trn vit tng trong H t truyn; Chu ch trng v vi, hon ton tnh th mi bit c ci im (ci mmthin c); nh vy l thin v Lo, Trang, khng hp vi t tng ca Khng phi qun t t cngbt tc trong qu Cn. Thiu ng chu nh hng ca Trn on, v ra Tin thin v Hu thin bt qui (c l y l lnu tin hnh Tin thin v Hu thin bt qui c in trn sch v ph bin) c tnh cch o thut. ng pht huy thm mn tng s ca Kinh Phng i Hn. ng chia cc s ra th s, dng s, bin s,ho s, ng s, thc s v.v. . .nh th s ca thi dng l 160, ca thi m l 192, bin s canht nguyt, tinh, thn l 17024 . . Tht b him. Tuy nhin, Thiu ng khng ly tng s lm cu cnh; cu cnh chnh vn l o, l l, cn bn catng s. ng bo:c th mi c li, c li th tt c tng, c tng th tt c s. S v tng lmcho li v sng t. Tng v s v nh ci , ci li, li v v nh c, nh th. c c, cth m qun , qun li th c, ch b b li khng dng m mun c c c th thcha thy c c, c th bao gi. Vy o l l gc, quan trng nht. Tng v S ch l nhng cng c gip cho ngn ng biu th tng c thm r rng m d nm c o l. Quan nim ca ng v tng, c ch khc vi Dch, chng ng cho thi nhu (cc nhu) l ncThi cng (cc cng) l la; cn Dch cho Thi Nhu l t (Khn), thi cng l ni (cn). - Trong phi L hc, phi k Trnh Di, Trng Ti v chu Hi. Trnh Di tr li ci hc ca Vng Bt, b nhng ci huyn b, tm o l trong Kinh Dch gi cihc trng nhn c ca Khng t. ng ch gii Kinh dch theo ch trng , nhng khng pht huythm c g. Trng Ti c sng kin hn, tm thm ngha mi cho cc qu, chng hn bo: ngha ca qu Phcl v thin a m lp tm; ca qu i Sc l v dn sinh m lp mnh; ca qu n l v thnhnhn k tc ci hc mt; ca qu Thi l v vn th m hi thi bnh ng mun em o tuthn tr quc, bnh thin h vo Kinh Dch. Chu Hi chit trung c hai phi (mc du thin v l hc), son Chu Dch bn ngha tip b Dchtruyn (ging v Kinh Dch) ca Trnh Di, li son Dchs Khi Mng pht minh ci ngha trongTin thin bt qui ca Thiu Ung. ng ch Vng Bt l sp t li Kinh Dch, lm cho i saukhng phn bit u l Kinh, u l Truyn; v mt ht cch thc ch gii kinh im ca HnNho. Chu Hi cng dng Kinh Dch bi, c th bo ng tp i thnh nhng t tng Dch hc cai Tng, ch khng pht minh c g. Bn Chu Dch i ton hin thi l bn Dch c li ch gii ca Trnh Di v Chu Hi. Nh Mai Lnh,trc th chin xut bn b Kinh Dch do Ng Tt T dch, cng gm nhng li ch gii ca Trnh,Chu. Ngoi ra, hu ht cc danh nho i Tng nh T M Quang, u dng tu, L Cu, Phm Trng Yn,Vng An Thch, T Tun, L i phng, Trnh Ho v.v. . .u c nghin cu Kinh Dch, a ra tnhiu kin ring, nh u Dng Tu trong tp Dch: ng T Vn m chng ti nhc ti trongChng I. Cc nh Dch hc trong hai thi Nguyn v Minh khng lu li cng trnh g ng k. Xt chung hu theo ci hc i Tng.

THANH Qua i Thanh, dn tc Trung Hoa cc kh trm chiu, mi u b ngi Mn c hip, sau li ngiu coi nh con tht, tha h ct x, chia x, cho nn cc trit gia ca h khng th tnh to suy lun vThi cc, thi h, tm tnh c na, m bt buc phi ngh n thc t. Do trit hc i Thanh c nhng bin chuyn ln: o hc suy tn, Nho vn gi a v c, nhngthin v thc dng, kho cu, ri canh tn cho hp thi. Dch hc cngtheo tro lu t tng mi, ln ln qut sch nhng thuyt huyn b kh tin. Hi u i Thanh, Hong Tn Hi vit cun Dch hc tngs lun rt c gi tr, Hong(c scchhpl H) Tn Vim vit cun Dch th bin hoc, ri Mao K Linh vit cun H Lc th nguynsuyn, khng cn tin H vi dch c quan h g vi nhau na. ti khi H V cho ra cun Dch minh bin, em lai lch ca H v Dch phn tch minh bch, bo l , dch l dch, khng lincan g vi nhau, m qut b c nhng gii thch lm ln ca Tng Nho. Gia i thanh, Hu ng v Trng Hu Ngn chuyn nghin cu Dch hc i Hn, dng phngphp qui np, hi c tnh cch khoa hc. Nhng ngi nghin cu Chu Dch mt cch thm thy, pht minh c t nhiu l Tiu Tun. ng cnc vo qui, ho, gii thch tng ch lm sng t php ho bin, ni c nhng iu cha ai ni. Nn k thm L Quang a i Khang hi dng ton hc phng Ty gii thch Dch, dng L Ho tnh phng v ca Qui, Ho. Theo To Thng, l mt pht minh ln.

***HIN NAY

Trong my chc nm gn y, cc nh xut bn Hng Cng v i Bc vn thng in sch vit vDch, nhng chng ti khng th theo di c, mi thy c ba cun ng ch : - Chu Dch Tn Gii ca To Thng m chng ti nhc ti trn. - Chu Dch C Kinh Kim Ch ca Cao Hanh do nh Khai Minh th im n hnh. Hai nh trn u theo ch trng kho chng, "dng Chu Dch chng minh Chu Dch", dng ccqu gii thch cc ho ca hai qu Cn, Khn. - Dch Hc Tn Lun ca Nghim linh phong (do nh Chnh Trung Th Cc n hnh 1973) ch trngv vic hiu nh. Chng ti thy c nhiu gii thch cc qu, ho, mi nh c mt kin gii ring, m chng ti khng cth gi phng tin nghin cu mn hc , nn khng th a kin v nhng thuyt mi c. Dch hc qu l mt khu rng mnh mng, ai mun theo ng no th theo. C kim cha h c tcphm no gy ra nhiu suy lun nh vy cho i sau.

** *

VIT NAM nc ta cha c ai c th gi l nh Dch hc c. Ngoi bn bn dch Kinh dch ca Ng Tt T(Mai Lnh xut bn), ca Nguyn Mnh Bo (dch gi t xut bn) ca Nguyn Duy Tinh (Trung TmHc liu xut bn nm 1968) v ca c Phan Bi Chu (Khai Tr xut bn nm 1969) - bn ny c gitr nht - mi ch c t tp nhn xt hay tm hiu Kinh Dch ca: Nguyn Uyn Dim: Mt nhn xt v Kinh Dch - V t - H Ni 1953. Bu Cm: Tm hiu Kinh Dch - Nguyn xut bn 1957. Nguyn Hu Lng: Kinh Dch vi V tr quan ng Phng - Nha Tuyn y pht gio n hnh -

1971. Nguyn Duy Cn : Dch Hc Tinh HOa - T sch Thu Giang 1973. L Ch Thip: Kinh Dch Nguyn Thy - Khai Tr - 1973.

PH LC DCH HC PHNG TY

Alfred Douglas trong cun The Oracle of Change (1972) k v gii thiu vn tt tt c cc bnKinh Dch ra ngn ng phng Ty t trc ti nay, theo ch ng bit. Mi ch c by bn, so vi scc bn dch o c Kinh th km xa. 1. Regis, P, Y.King - Antiquissimus Sinarum Liber Paris, 1834. y l bn dch u tin ra ngn ng phng Ty ca cc nh truyn gio ging Tn (Jesuites). 2. Meclatchie, Rev. Canon, A translation of the Confucian Yi King, or the Classic of Changes, c chthch v ph lc. Thng Hi, 1876. Bn ny l lng im ngi dch mun em khoa Thn thoi hc t gio (Mythologie compare) tm hiu nhng b mt ca Kinh Dch) 3. De Harley, C., Le Yih-King, Texte primitif rtabli, traduit et comment. Bruselles, 1889. Mt bn dch ng ch , nhng theo cc tiu chun ngy nay th khng ng tin. 4. Legge J., The textx of Confucianism, Pt II, the Yi King - Oxford 1899. Mt bn dch st v k lng bn Kinh dch in nm 1715 i Khang Hi. Nhng Legge khng coi KinhDch l mt sch bi, khng tin mn bi Dch, v nhng ch thch ca ng cng s si qu. ng khngni g v cch bi c. 5. Wilhem, R., I Ging: das Buch der Wandlungen - Jena 1924. Wilhem dch ra ting c, ri C.F Bayness li dch ting c ra ting Anh, nhan l The I Ching orBook of Changes, London - 1950. Bn dch ca Wilhem y nht, c nhiu ngi thch nht, c li gii thiu rt hay v li m usu sc ca Tin s C.G.Jung. Nhng cch sp xp rc ri qu, tn cng cho ngi c. 6. Blofeld J., The Book of Change - London 1965. Mt bn dch mi ca mt hc gi Anh, ng c. Ni k v cch bi. Nhng khng dch nhng lich thch ca Khng t (A. Douglas mun ni phn Truyn). 7. Siu, R.G.H. The man of many qualities; Alegacy of the I Ching Cambridge. Mass, 1968. Mt bn dch mi ring v phn kinh ca Vn Vng v Chu Cng. Dch gi trch dn trn 700 chtrong vn hc th gii gii thch phn kinh . ng li lun v cch bi, tng mi m, hp dn. Ti c bitthm hai bn dch, s si nhng ch trng n vic bi: - Alfred Douglas, The oracle of Change - Penguin Books - 1972. Phn I - gi ithiu qua loa ngun gc Kinh Dch, t tng trong Kinh Dch, ri ch cch bi. Phn II - Dch Thon T, Ho T, vi t li gii thch theo quan nim ca Nho gia. - J. Lavier, Le Livre de la Terre et du Ciel - dition Tchou, Paris 1969. Tc gi l gio s dy khoa chm cu i Loan. ng cho rng Kinh Dch l cng trnh ca Phc Hi,Vn Vng, Chu Cng, Khng t, nhng li bo n l "cun sch thing ca o Lo truyn thng". Phn u ng tm ngha c nht ca mt s danh t nh: Thi t, o, m dng, dch, qui, cn,khn, khm, li, cn, oi, tn, chn...Chng hn ng cho (dch) [] l con k nhng thay i mu scd dng, li [] gm con yack (mt ging tru rt mnh) bn tri, vi con chim [] bn phi, do li c nga l mnh v p (nh chim), sau ng ging qua loa v 2 cch sp t cc qu m trnvng trn ca Phc HI v ca Vn Vng (ng cho cch ca Phc HI c l, ca Vn Vng v l).

Phn sau ng dch Thon T v Ho T mt cch rt vn tt, c l theo quan nim ca o gia; chnghn qu Cn, v ngha ca qu, ng vit: "Ngun gc ca mi vt , tin ln ti hon ho, v nghaca mi ho , ng vit. : Ho 1 : trong hang, con rng khng hot ng. Ho 2: Con rng hin ln, ngi ta thy n (!) Ho 3: Bc i nhn khng c ngng hot ng. Ho 4: Con rng vy vng. Ho 5: Con rng bay. Ho 6: (Ho thng) Dng khng c tuyt i, i khi phi nhng ch cho m, nu khng thkhng sinh sn c g. Phn cui ng tm ngha ca vi qu p dng vo vic i nay m thi xa khng c. Nh quThy Li Trun, ng ging rng n din tm thn do d hoang mang ca thanh nin; qu Thy ThinNhu din tc nguy him ca mt chic xe, qu Thun Khm chnh l ci tng ca khoa hc hini (khoa hc pht trin qu th nguy cho nhn loi)... ng ta cng bi th cho mt thiu n hi v hn nhn, c qu Li trch Quy mui bin ra qu atrch Ln, khuyn thiu n i mt c hi khc, v theo qu th mi u tt, ri sau bn thnh xu. Tm li cun ca J. Lavier c nhiu mi, ng hay khng, ti khng dm quyt; cn vic ging ngha cc qu th s lc qu. c bit nht l cun The Symbols of Yi King ca Z.D Sung - Paragon (Paragon c phi l tn nhxut bn khng? u? In nm no, khng bit, ch bit bi ta ca tc gi vit nm 1934). Khng phi l mt bn dch Kinh Dch; tc gi ch ghi li nhng s ngu nhin trng hp gia mt squ vi vi mn hc nh : i s hc, Vt l, Thin vn, Lun l m ng rt tn cng tm ra c. Ti ch xin dn mt th d u sch. ng cho ho dng (vch lin) l A, ho m(vch t (l B. Ri ng i tm qu n ra:

Cn thnh AAA : A(tam tha); Khn thnh BBB : B(tam tha). Ba qu c 2 ho dng, mt ho m:

oi thnh B A A: A(bnh phng)B; Ly thnh ABA : A(bnh phng)B; Cng ba qu thnh 3 A(bnh phng)B. Ba qu c 1 ho dng, hai ho m:

Chn thnh BBA; AB(bnh phng); Khm thnh BAB : AB(bnh phng)

Cn thnh ABB: AB(bnh phng) Cng ba qu thnh 3 AB2 Cng c tm qu thnh mt cng thc i s: A3 + 3A(bnh phng)B + 3AB(bnh phng) + B(bnh phng) : (A + B)(tam tha) K ra cng ti tnh. *** Nhng theo ti di y mi l hai pht kin ni danh nht ca hc gi phng Ty v Kinh Dch. Pht kin ca Leibniz: Leibniz, trit gia kim ton hc gia c (1946-1716), l ngi u tin ngh ra php nh tin v shc, thay cho php thp tin, ngha l c dng hai sp (chiffre) 1 v 0 ch khng dng mi sp t 0n 9.

Theo php nh tin th c thm con 0 tc l nhn vi 2 ch khng phi vi 10 nh trong php thptin. V d: 10 con s u trong php thp tin i ra php nh tin nh sau: 1: 1; 2:10; 3:11; 4:100; 5:101; 6:110; 7:111; 8:1000; 9:1.001; 10: 1.010 (4+2): 100 + 10 = 110 (4+3): 100 + 11 = 111 (8+2): 1.000 + 10 = 1010. Ngy nay cc my in t dng nguyn tc ca Leibniz: h lung in v, n bt th l 1: tt inth l 0. Bt tc, bc tt, ch c 2 th thi. Leibnis ng sng kin ca ng trn mt t bo nm 1679. Trong khong t 1679 n 1702, ng th tvi mt nh truyn gio Ging Tn Trung Hoa, v nh nh truyn gio ny m ng bit c 64 quKinh Dch, thy ngi Trung Hoa ch dng hai vch dng v m m vch c cc qu, cng nhng ch dng s 1 v s 0 m vit c mi s. ng xin v truyn gio 1 bn Phng v 64 qu caPhc Hi (coi trang sau): suy ngh, tm ti v thy rng nu ng thay con O vo vch m, con 1 vovch dng th 64 qu ng l 64 con s t 0 n 63 trong php nh tin ca ng. Chng hn qu Bc ( bn mt qu Khn, gia hnh; v bn tri qu Khn trn vng trn, khita nhn t trong ra ngoi) ng l s 1 trong php nh tin ca ng, nu khng k nm con 0 ng trcs 1. Ri qu T bn qu Bc i ra thnh 000010, ng l con s 2 trong php nh tin. C nh vy, chng ta c nhng s: 0,1,2,3,4,5,6,7 trn hng u gia hnh. 8,9,10,11,12,13,14,15 trn hng nh gia hnh v.v. ti qu Cn cui hng 8 (tc hng cui) l s63. Bn c th kim sot li, i con s 63 ra php nh tin th thy. Mun i nh vy, bn chia 63 cho 2c 31, cn 1, bn ghi 1, v vch mt nt dng; ri chia thng s 31 cho 2, c 15, cn 1, lighi 1 v vch mt nt dng na; chia 15 cho 2 c 7, cn 1, li ghi 1 v vch mt nt dng na;chia 7 cho 2 c 3, cn 1, c thm mt nt dng na; chia 3 cho 2, c 1, thm mt nt dngna, cn li 1, li thm mt nt dng na; (c cn l 1 l thm 1 nt dng) Rt cuc c ht thy6 nt dng, ng l qu Cn.

PHNG V 64 QU CA PHC HIVi php nh tin (nume1ration binaire ) ca Leibnibz

Th t cc qu trng sp theo tin thin bt qui ca Phc Hi. Trn vng trn: khi t qu Khn, kl , (nh s theo Leibniz), tin ngc chiu kim ng h, n qu 31, ri li bt t qu 32 bn cnhqu Khn, tin thun chiu kim ng h, n qu cui cng l qu Cn, s 63. gia hnh, cc qu sp theo hng ngang t tri qua phi, hng u t qu 0 (qu Khn) n 7, hngnh t 8 n 15 v.v.. hng cui t 56 n 63 (qu Cn). c gi nhn thy cc qu 7, 15, 23.. trn vngtrn cng l nhng qu mang cc s trn khung vung gia. Mt th d na, mun bit qu th 50 trn hnh gia l qu g, bn cng chia nh trn: 50 : 2 = 25, khng cn li, tc l 0, bn vch nt m. 25 : 2 = 12, cn li 1, tc l 1, bn vch nt dng. 12 : 2 = 6, khng cn li,tc l 0, bn vch nt m. 6 : 2 = 3;khng cn li , tc l 0, bn vch nt m. 3 : 2 = 1 , cn li 1 , tc l 1, bn vch nt Dng. v cn li 1 bn vch nt Dng. Bn c qu Thy trch Tit, ng l qu th 50, tc l qu th 3 trn hng th 7 gia hnh. Ngi ta bo Thiu Ung i Tng v ; nu ng vy th ng tm ra c php nh tin trnsu th k trc Leibniz chng? Tht l mt s ngu hp l lng. V s sp t cc qu Tin Thin vcch thc trng qui khng c cht lin quan g vi php nh tin ca Laibniz c. Chng ta : trn vng trn ca , th t khngtheo mt chiu m theo hai chiu nh cch sp trngqui tng truyn ca Phc HI nhng qu cui cng, s 63 cng vn l qu Thun Cn. Vy bn theo ngc chiu kim ng h, nh s t qu Thun Khn l 0, ti 1, 2,3.. n 31 l qu SnPhong C, bn cnh qu thun cn; ri bn bt t qu a Li phc bn cnh qu thun khn, nhs qu Phc l 32, theo chiu kim ng h tip tc nh s : 33, 34, 35...n qu 62 l Trch ThinQui cui cng l qu Thun cn s 63.

Pht kin - ng hn mt kin - ca nh tm l hc C.G. Jung.

Jung gc Thy S, sinh nm 1875, cng vi Freud l mt trong nhng thy t ca Khoa phn tm hc(psychanalyse), nghin cu v tim thc ca loi ngi. ng l bn ca Richard Wilhem, ngi dchKinh Dch ra ting c, v ng nh Wilhem m hiu c Kinh dch. Trong li m u bn ting Anh ca Wilhem xut bn London, ng k chuyn nm 1949 ng thnhtm bi hai ln theo cch gieo ba ng tin: - Ln th nht bit bn ting Anh sp in c c c gi phng Ty hiu hn bn ting ckhng. ng c qu nh bin ra qu Tn (ng ho 2,3). Li on l bn ting Anh ln ny cch hn bn ting c ln trc. ng mun vit Li ni u cho bn dch ting Anh, li bi mt qu na bit vic nn lm khng, vng cn do d :ng l mt nh khoa hc, t cho c trch nhim vi khoa hc, m li i gii thiu mttc phm c tnh cch huyn b thi c ? Nht l ng c th ng bn Kinh Dch Wilhem dng dch,tri qua bao nhiu thi i chc g ng, m bn dch ca Wilhem chc g tin cy c. Ln ny ng c qu Khm bin ra qu Tnh , ng ho 3; li on l nn vit li gii thiu vKinh dch nh mt ci ging c, h hng bn lp c ri, nhng c th sa sang li m dng c. ng thy nh vy, hai ln bi u c ngha c, bo: Nu mt ngi trn mt tc no m tr liti hai ln nh vy , th ti, mt nh chuyn v thn kinh hc, cng phi nhn rng ngi c tinhthn lnh mnh. Khng nhng vy, ng cn phc ngi sao m thu c ni do d, nghi ng thmkn ca ng na, ngha l i su c vo tim thc ca ng.

Do Jung tin bi Dch, cho mn l mt phng tin rt mi d xt ci tim thc ca conngi. Raymond de Becker trong li gii thiu bn dch Kinh Dch caCharles de Harley (ln ti bn nm1970) cng ngh nh Jung. Nu ngi xin qu tht tnh tm, tp trung t tng vo iu mnh mun hi,th qu cho bit c s din bin ca tnh th t trc ti sau c th s ra sao, v t mnh la lymt thi trong mi tnh th, ty thi m c th thay i mt phn no s din bin ca tnh thc. l ci ch li ca bi Dch v s tm hiu tm l b su (psychologie des profonders), tctm hiu ci tim thc. ng cho rng bi Dch khng bao gi bo vic nht nh s xy ra nh th ny, hay th khc, mnhkhng sao thay i c (1). Nu 2 ln bi v mt vic th hai qu tt s khc v ln sau tm trng cangi bi v tnh th ngoi u thay i ri.

* * *

Tm li, theo ch chng ti thy th ti nay phng Ty c ba xu hng trong vic nghin cu KinhDch: - Xu hng tm hiu o l Trung Hoa, nh J. Legge, R.Wilhem. - Xu hng tm nhng ci ngu hp gia Kinh Dch v cc khoa hc ngy nay, nh Leibniz, Z.D Sung. - Xu hng ch coi Kinh Dch l mt sch bi, Mt hng ngi nh Alfred Douglas, J.Lavier theong cch bi v on ca Trung Hoa m khng pht kin c g; mt hng na nh C.Jung, R. deBecker coi bi dch l mt cch i su vo tim thc con ngi. Chnh hng hc gi sau cng ny ccng pht huy Kinh Dch nht, hoc cho Kinh dch mt b o mi m nht. H ch mi vch ci hngi, cha nghin cu g c nhiu. Nhng chng ta nn theo di cng trnh ca h, c th trong dm bachc nm na, chng ta s c bit thm nhiu iu rt mi.

Chng 4THUT NG V QUI TC CN NH

THUT NG: Dch l mt mn hc c mt s thut ng v qui tc m chng ta phi nh cng nh nh cc nhngha, nh ca mn hnh hc. Trong my chng trn, c gi gp vi ba chc thut ng m ti xin k li di y:

Lng Nghi T tng Bt qui: Cn Khn Ly Khm Cn ai Chn Tn Tin thin bt qui Hu thin bt qui n qui Trng qui Thun qui H qui Ni qui Ngai qui Cch vch v xt trng qui: t di ln. Cch gi tn thnh phn trng qui: t trn xung. Ho: Dng (cng gi l ho thc) m (cng gi l hao h) L (ting Hn gi l c) Chn (ting Hn gi l ngu) S. Thng Bn li nn nh th no l : H Lc Th Than (san) Tng

T (nh than t) Truyn (nh i tng, tiu tng truyn) C tt c my truyn, tn v ni dung mi truyn. Ti trng c hng, sau mi thut ng, nu bn qun ngha th tm li nhng trang trn rihoc ghi s trang hoc tm tt nh ngha vo ch trng, cho d tm, d nh.

*

Trong chng ny ti s ging thm mt s thut ng v t qui tc chnh ca mn Dch hc. Ho cu Ho lc. Trong mt trng qui, ho dng (vch lin) cn li l ho cu. Ho m (vch t) cn gi l ho lc. V v: qu Thy ha K t v qu Ha thy v t: Thy ha K t __ __ Thng lc. _____ Cu ng __ __ Lc t _____ Cu tam __ __ Lc nh _____ S cu Ha thy v t: _____ Thng cu __ __ Lc ng _____ Cu t __ __ Lc tam _____ Cu nh __ __ S lc Nhng ch cu v lc hai qu trong khng c ngha l 9, 6 m ch c ngha dng, m. Ho di cng l qu K T v qu V T (cng nh mi qu khc) gi l ho s (tc ho u tin),nhng bn K T, n l ho dng, nn gi l S cu (ngha l ho s m l dng); cn bn V T,n l ho m, nn gi l s lc (ngha l ho s m l m). Ho th nh t di ln, gi l ho nh,bn K T n l m cho nn gi l Lc Nh; cn bn V T n l ho dng, nn gi l Cu nhi. Ho trn cng, gi l ho thng, bn K T n l ho m, nn gi l thng lc; cn bn V T, n lho dng, nn gi l thng cu. Cc ho khc cng vy, c gp ch cu th bn i ngay l ra dng, gp ch lc th i ngay ra lm. Do l ch lc trong cc ho c ngha l m ri, nn ho trn cng, tc ho th su khng gi l lc(su) na, m gi l thng cho khi lm. S gi tn ho nh vy rc ri cho nhng ngi mi c Kinh Dch, cho nn trong phn sau (dch ccqu) chng ti khng dng, m gi l ho 1, ho 2, 3, 4, 5, 6 cho d hiu. tuy nhin, c gi c th ccc sch khc v Kinh Dch , nn khng th khng bit ngha hai thut ng cu, lc c. Nhng ti sao ho dng li gi l cu, ho m li gi l lc? C 3 thuyt, ti ch xin dn thuyt thngdng nht.

H t thng truyn, Chng 9 bo dng (tri) c nm s: 1, 3,5, 5, 9 (u l c), m (t) c nms: 2, 4, 6, 8, 10 (u chn c). Dng th k thun: ba s sanh l 1, 3, 5 hai s thnh l 7, 9. m th k nghch (t s 10 ln ngc ln ti s 2): ba s thnh l 10, 8, 6, hai s sanh l 4, 2. Vy s thnh cui cng ca dng (lo dng) l 9, m s thnh cui cng ca m (lo m) l 6; do gi dng l cu, gi m l lc, ch khng phi cu l ho th 9, lc l ho th 6. Thuyt ng hay khng, ti khng bit; m nh hay qun, ti cho l cng khng quan trng. Dng cu Dng lc: Ring qu Thun cn, ngai su ho, cn c ho (?) dng cu; v ring qu Thun khn, ngai suho, cn c ho (?) dng lc. Chng ti ghi li y, v qua phn sau, khi dch hai qu s xt mid hiu c. T c: c cc qu trong phn sau, chng ta s gp nhng ch ny: nguyn, hanh, li, trnh, m ChuDch gi l t c, c th hiu l bn c tnh ca cc qu. Ni l ca cc qu, nhng theo Tin C Bc trong cun Chu Dch gii cp k c php (Thng vn th qun) th ch c 7 qu c t c, cn nhng qu khc th ch c 3 c hoc 2 c hoc 1c, c khi khng oc c no. M trong y qu c t c chi duy c qu cn l bn c chan tan, cn su qu kia tuy cng c t c m b hn ch t nhiu, ngha l phi c iu kin no, gp han cnh no mi c c c no . a) ngha thng thng ca t c nh sau: Nguyn l u tin, ln, trm mi iu thin. Hanh l hanh thng, thun tin, tp hp cc iu hay. Li l nn, tha thch, ha hp cc iu phi. Trinh l chnh, bn cht, gc ca mi vic. b) Di y ti ghi thm mt s ngha khc. Xt theo o ngi th nguyn thuc v c nhn,hnh thuc v c l, li thuc v c ngha, trinh thuc v c tr. l quan nim ca nh Nho. c) Ring v qu Cn (Tri) th c nh cho rng nguyn thuc v ma xun (pht sinh vn vt), hanhthuc v ma h (vn vt ny n), li thuc v ma thu (vn vt thnh thc), trinh thuc v ma ng(vn vt t ti kt thc tt p) Phng Hu Lan trong Tm L hc pht huy thm quan nim m cho Nguyn, Hanh, Li, Trinh lbn trnh t trong s din tin ca Cn, hay l ci ng lc vn hnh to nn sinh mnh: Nguyn l u, tr ci khi an pht ng ca sinh mnh, ngha l ci trng thi ca vt khi bt uvo cuc sng. Hanh l hanh thng, l thng ng, Khi sinh mnh ca vt hin nhin trong thc t, tng thng vingai gii th trng thi ca n lc gi l hanh. Li l thun li, l trng thi ca sinh vt khi tng thng vi ngai gii, n thch ng c vihan cnh. Trinh l thnh tu hn hi, tc l trng thi ca sinh vt v thch ng c vi hon cnh mt cchthun li m hnh thnh mt cch tt p (i cng trit hc Trung Quc Thng trang 170 Co thm) d) To Thng trong Chu Dch Tn Gii (sch dn) cng gii ngha i khi nh vy, nhng chonguyn hanh li trinh chng phi ch l trnh t hnh thnh ca sinh mnh, m ca c v tr kia. ngbo:

Nguyn l hi cn v khn mi giao nhau ch cha bin ha. Hanh l lc cn, khn giao vi nhau ri m thngvi nhau. Li l lc cn, khn iu ha nhau m bin ha. Trinh l giai an cn khng bin ha xong ri v nh v Theo Cao Hnh trong Chu Dch C Kinh Kim Ch th tt c nhng cch gii thch k trn u l cangi sau c, ch mi u, Kinh Dch ch dng bi th ngha nguyn hanh li trnh khc hn: ) Nguyn l ln, Hanh tc l ch hng . Ngi xa khi c hnh mt cuc cng t ln (ihng chi t), bc s gp qu Cn th chp l nguyn hng (hng ln). Li, trinh [] tc l li chim [] . Bc s gp qu cn th cho l lm vic tt c li, cho nn chpl li trinh. Trong phn Dch, chng ti theo cch gii thch thng thng nht. Ct (mt qu ct) ngha l tt lnh. Hung ngc li vi ct, xu nht Hi l li, n n. Ln l li nh, tic. V cu l khng c li hoc li khng v ai c. QUI TC ngha v tng quan ca ni, ngai qui: Mi trng qui tuy gm hai n qui chng ln nhau, nhng ch din t mt tnh trng, mt s vic,mt bin c hay mt hin tng; vy ni qui v ngai qui c tng quan mt thit vi nhau. Tng quan ra sao? C hai thuyt - Thuyt th nht c nhiu ngi chp nhn nht, thng thy nht trong Kinh Dch, l s din tintun t v thi gian: ho s l bc u ho thng l bc cui, cc ho gia l cc giai ontrung gian. iu ta thy rt r trong qu Thun Cn. D hiu Cn l o tri hay o ca ngi , th chng tacng thy ci lut din tin ln ln t lc mi sinh ra vn vt ri ti lc vn vt bin ha, thnh thc,ha hp, thnh cc ri suy ( l o tri), hoc din tin t lc ngi qun t cn n dt, tu c ch thi, ti lc bt u xut hin nhng vn phi tip tc tu dng, gi vng ch mnh, xem xt thic m hnh ng ch khng nn vi vng, sau mi lm c s nghip ln, v khi xong s nghip rith nn lui v, nhng cho ngi khc. Khng ni ch qu Thun Cn, ni qui v ngai qui nh nhau: Nhng qu Hm, Cn, s nh, Tim,Thi, Ly, Ph, Hp, B, Bc...m ni qui khc ngai qui, th cng vy: nhng ho ngai qui dintip nhng trnh t trong ni qui. Chng hn qu Hm: ho 1 l ngn chn, ho 2 l bp chn, ho 3 l i, ho 4 l tim, ho 5 l lng,ho 6 l mp, li , s cm nhau tin ln ln nh t ngn chn ln n mp, li. Qu Cn cng vy: s ngn cn t ho 1, ngn chn ri tin ln ln ln bp chn, lng qun, gia thnmnh, mp (ho 5) Qu Tim l tin ln ln: ho 1, con chim hng tin ti b nc, ho 2 n ln phin b, ho 3 nln ti 9dt bng, ho n nhy ln cnh cy, ho 5 n ln ti g cao v ho cui cng, n bay bng lntri. - Thuyt th nh ca Ch u Chai v Winberg Chai trong phn gii thiu cun 1 Chinh (bn dch caJ.Legge). Mi n qui c ba ho th ho 1 c ngha nn d dt v l bc u, ho 3 c ngha phi

phng v l lc cng cc, ch ho 2 l c ngha nn hat ng. Mi trng qui cng vy: Cp 1 v 6: bt bin, v l bc u v bc cui. Cp 3 v 4L thay i, bp bnh v cn ni qui cha ln ngai qui, (ho 3) hoc mi ln ngaiqui (ho 4) Ch cp 2 v 5 c nhiu tc ng. - Thuyt th ba, t ngi p dng, ti mi thy J. Lavier trnh by trong cun Le Livre de la terre et duciel, cho rng tng quan gia ni qui v ngai qui l tng quan nhn qu. Ni qui din ci nhn: Ho 1 l thc th (substance) ca nhn. Ho 2 l biu th (manifestation) ca nhn. Ho 3 l c tnh (essence) ca nhn. Ngai qui din ci qu: Ho 4 l thc th ca qu. Ho 5 l biu th ca qu Ho 6 l c tnh ca qu. Nh vy ho 4 l ci qu ca ho 1, ho 5 l ci qu ca ho 2, ho 6 l ci qu ca ho 3. Ti khng bit thuyt c phi ca o gia hay khng, chc chn khng phi ca Dch hc phi thiChin quc, Hn s. Ti cn thy c sch ni qu n s d c ba ho v ngi u tin vch ra mun c tam ti (bangi): tri, t, ngi, Ho di cng l t, ho trn cng l tri, ho gia l ngi. Do qu trng c 6 ho th hai ho di cng cng l t, hai ho trn cng l tri, hai ho gial ngi. Thuyt ny cng rt t khi thy p dng. NGHA CC HO Trung - Chnh: Di y l mt s qui tc rt quan trng, c th ni l quan trng nht trong Dch, trong nhn sinhquan ca Trung hoa, chng ta nn nh k. Trc ht chng ta phi phn bit bn th, tnh cch ca ho , v v tr ca ho. Ho ch c hai lai: dng v m. l bn th ca ho. Tnh cch ca dng l: n ng cng cng, thin, i, chnh, thnh thc, qun t, ph qu. Tnh cch ca m l: n b, nhu thun, c (xu, tri vi thin), t ngy (tri vi thnh thc) tiu nhn,bn tin... Nh vy, dng tt p, m xu xa. Nhng ch l xt chung. cn phi xt v tr ca Ho na, minh c l tt hay xu. D l ho dng m v tr khng trung, chnh th cng xu; d l ho m mv tr trung chnh th cng tt. Th no l trung? Ni qui c ba ho: 1 l s, 2 l trung ,3 l mt. Ngai qui cng c ba ho: 4 l s, 5 l trung, 6 l mt. Vy trung l nhng ho gia ni qui vngai qui, tc ho 2 v ho 5, d bn th ca ho l dng hay m th cng vy. Th no l chnh? Trong 6 ho, nhng ho s l 1, 3, 5 c v tr dng; nhng ho s chn 2, 4, 6 v tr m. Mt ho bn th l dng (ngha l mt vch lin) vo mt v tr dng th l chnh, vo mt v tr

m th l bt chnh. Mt ho bn th l m (ngha l mt vch t) phi vo mt v tr m th mi gi l chnh, nu vov tr dng th l bt chnh. V d qu Thun Cn:su ho u l ho dng c (v bn th), ho 2 v 5 u l trung, nhng ho 2khng chnh, ch ho 5 mi c c trung ln chnh, v ho 2 l dng v tr m (ho chn) m ho 5l ho dng v tr dng (ho l). Bn ho kia th ho 1 v 3 c chnh m khng c trung;ho 4, 6 khng c chnh cng khng ctrung. Do ho 5 qu Cn l ho tt nht trong qu, m danh t "cu ng" (cu l dng, ng l th 5, cung l ho th 5, dng) tr ngi vua, ngi ch tn. 6 ______ khng chnh cng khng trung 5 ______ va trung va chnh 4 ______ khng chnh cng khng trung 3 ______ chnh m khng trung 2 ______ trung m khng chnh 1 ______ chnh m khng trung Mt th d na, qu Thy ha K t: 6 ___ ___ chnh m khng trung 5 ___ ___ va trung va chnh 4 ___ ___ chnh m khng trung 3 ___ ___ chnh m khng trung 2 ___ ___ va trung va chnh 1 ___ ___ chnh m khng trung. Trong 64 qu, khng c qu no m ho no cng tt t nhiu c c mt c hoc trung, hoc chnh,c ho (5) c c hai, nh qu ny, cho nn mi c ngha l K t: nn vic, xong, quasng. Qu ny cng c ho "cu ng" nhng y, n khng tr ngi vua, v trong qu Cn, qu qu nht(tng trng cho tri) ng u 64 qu n mi thc c gi tr ln. qu K t tr vic i n chtng i c gi tr thi. Quan nim trung chnh l quan nim cn bn ca Dch, cho nn Trng K Qun bo: "Dch l g? chl trung, chnh m thi. o l trong thin h ch l khin cho vic khng trung tr v ch trung, vickhng chnh tr v ch chnh" Thi - V tr ca mi ho cn cho ta bit thi ca mi ho na, v nh trn chng ta bit, ho 1 ls thi, ho 3 l mt thi ca ni qui, ho l s thi, ho 6 l mt thi ca ngai qui, cng l mtthi ca trng qui. Xt v phng din tnh th l v tr chnh hay khng chnh, xt v phng din ng th l cp thihay khng cp thi. Ln ho 2, mi nn xut hin (nhng cha nn lm g), nh vy l cp thi, hp thi. Ln ho 5, va trung va chnh, ti c trau gii lu ri, l lc lm nn s nghip, lm l cp thi,khng lm l b l thi c. Ti ho 6, ho cui cng, thnh cc ri tt phi suy, khng bit kp thi rt lui, th s b ha. V vy quan nim thi cn quan trng hn quan nim trung chnh na, v Tit Tuyn ni rt ng: "Su mi bn qu ch l mt l, mt chn (mt dng mt m); m v vo nhng thi khc nhau,

ci "v" (tr) khng ging nhau, cho nn mi c v s s bin. Cng nh con ngi, ch c ng vitnh, m v "thi" v (a) "v" khng ging nhau, cho nn c ci o l v cng; v th mi gi ldch (bin dch)" V nhng quan nim chnh trung, thi , ti s xt k hn trong Chng VI.TNG QUAN GIA CC HO Nhng ho ng nhau: Xt v v tr, mi ho trong ni qui ng vi mt ho trong ngai qui: Ho 1 ng vi ho 4 : ho l ng vi ho chn. Ho 2 ng vi ho 5: ho chn ng vi ho l. Ho 3 ng vi ho 6: ho l ng vi ho chn. Vy dng v ng vi m v, v ngc li (1). ch mi l mt iu kin. Cn phi mt iu kin na th mi gi l tt: hai ho phi khc nhau v bn th, mt l dng, mt lm th mi c tnh vi nhau, mi tng cu, tng tr nhau nh ho 1 v 4 qu Tng. Nu haiho v tuy khc nhau (mt chn mt l) m th ging nhau (cng dng c, hoc cng m c) th c khik nhau ch khng gip nhau c g nh ho 2 v 5 qu Tng. Nhng cng c khi ng m v tnhcng tt, nh ho 1 v 4 qu Phong, tng thnh ch khng tng dch (xin coi thm Chng VI). Trong ba cp tng ng 1-4, 2,5,3,6 th: - Cp 2-5 quan trng nht, hai ho u c trung c m ho 5 li vo a v cao nht. Nu ho 5 l m (nhu), ho 2 l dng (cng) th tt, v ho 5 l ngi trn (vua, cha, chng) mnhu, bit khim tn, khut k, tn nhim ngi di (nh T Han Cng chu nghe li Qun Trng);cn ho 2 l ngi di (b ti, con, v) cng trc nhng l , bit gip , khuyn rn ngi trn. l trng hp cc qu 4, 7, 11, 14, 18 . . (coi phn dch sau) Nu ngc li ho 5 l dng (cng), ho 2 l m (nhu) th km tt, v ngi trn t tn qu, mngi di nhu thun qu, khng dm khuyn can ngi trn. l trng hp qu 39 (Thy Sn Kin), qu 63 (Thy ha k t). Xt chung th nh vy, nhng tt hay xu cn phi ty ngha