SAOBRAĆAJNI FAKULTET

SEMINARSKI RAD

Tema:

KLASIFIKACIJA ROBE

S T U D E N T:

SAOBRAĆAJNI FAKULTET

KLASIFIKACIJA ROBE- SEMINARSKI RAD -

M E N T O R: S T U D E N T:

2

SADRŽAJ

UVOD.............................................................................................................................................4

1,KLASIFIKACIJA ROBE PREMA NJENIM TEHNOEKONOMSKIH ZAHTJEVIMA ZA TRANSPORTNIM SREDSTVIMA I MEHANIZACIJOM ..........................................................5

1.1. Klasifikacija prema zahjtevima za transportnim sredstvima i mehanizacijom............5.................................................................................................1.2. Unutrašnje i spoljno trenje ..................................................................................................................................................7

LITERATURA..............................................................................................................................22

3

UVOD

Postoji veliki broj klasifikacija robe koje se medusobno razlikuju po svrsi kojoj služe, odnosno zbog koje su formirane. (po vrijednosti, osjetljivosti, obliku, i sl.)Tako na primer srećemo klasifikaciju robe prema vidovima saobraćaja:• drumski,• željeznički,• vazdušništo se uglavnom odnosi na tarife.

4

1. KLASIFIKACIJA ROBE PREMA NJENIM TEHNOEKONOMSKIH ZAHTJEVIMA ZA TRANSPORTNIM SREDSTVIMA I MEHANIZACIJOM

U želji da se izvrši klasifikacija robe prema njenim tehnoekonomskim zahtjevima za transportnim sredstvima i mehanizacijom, na Odsjeku za integralni i industrijski transport (stari naziv odsjeka za logistiku) razvijena je metodologija za klasifikaciju roba prema njenim tehnoekonomskimzahtjevima za vrstom i osnovnim karakteristikama transportnog sredstva i kao i vrstom pretovarne mehanizacije odnosno zahvatnih organa sa kojom se roba manipuliše.Metodologija klasifikacije roba, omogućava:

Utvrdivanje potrebne strukture prevoznih sredstava za odredenu vrstu robe i njen pojavni oblik u transportu

Utvrdivanje potrebne vrste mehanizacije odnosno odgovarajućih zahvatnih organa Kod tehnološkog projektovanja upućuje na racionalniju mikro lokaciju pretovarnih

frontovaodnosno tehnoloških elemenata

1.1. Klasifikacija prema zahjtevima za transportnim sredstvima i mehanizacijom

Vrsta robe, Grupa Opšte karakteristike robe i njenih zahtjeva za sredstvima transporta i mehanizacije pretovara1. Ugalj2. Rude3. Gradevinskji materijal4. Obradeno i neobradeno drvo5. Ogrevno drvo6. Nemetali7. Repa I-grupa Masovne robe u rasutom stanju Prevoze se u otvorenim transportnim sredstvima, a manipulišu se mehanizacijom sa zahvatnim organima i dejstvom »odozgo« (grajfer, kuka, lopata i dr.)8. Hartija9. Cement10. Đubrivo11. Stočna hranaa12. Ostala robaII- grupaRobe u pakovanomili rasutom stanju

5

Prevoze se u zatvorenim ili specijalnim transportnim sredstvima a manipulišu se mehanizacijom koja »ulazi« u transportno sredstvo (viljuškar,transporter i dr. ili specijalnom mehanizacijom)13. Voće i povrće14. Prehrambena roba III-grupaRobe u specijalnom pakovanju – pokvarljive.Prevoze se u zatvorenim ili specijalnim transportnim sredstvima a manipulišu mehanizacijom kao kod grupe II15. Žito i proizvodiIV-grupaRobe u pakovanom ili rasutom stanju.Prevoze se u zatvorenim ili specijlanim transportnim sredstvima a manipulišu se gravitacijom ili mehanizacijom kao kod grupe II16. NaftaV-grupaRoba u tečnom stanju.Prevozi se u specijalnim sredstvima i manipulišu se specijalnom mehanizacijom17. Metalurgija.VI-grupaRobe u pakovanom ili rasutom stanju. Prevoze se u otvorenim ili zatvorenim transportnim sredstvima a manipulišu mehanizacijom kao kod grupa I i II .U logistici, mđutim, roba se po pravilu razvrstava u odnosu na obilježja koja su od značaja za realizaciju skladištenja, pretovara i transporta, pri čemu je dominantan kriterijum razvrstavanja pojavni oblik robe. Pri tome, pojavni oblik predstavlja kompleksno obelježje sa skupom karakteristika koje opredjeljuju tehnologiju realizacije procesa rukovanja robom (zahvatanja, odlaganja, čuvanja, i sl.).U odnosu na pojavni, oblik roba se najčešće razvrstava u slijedeće četiri osnovne grupe:• rasuta roba,• komadna roba,• tečna roba,• gasovita roba.

a) RASUTA ROBA (kao rasuta roba klasifikuje se ona roba čije fizicko – mehaničke osobine omogućavaju zahvatanje i nasipanje pri pretovaru) Fizičko-mehaničke osobine rasutih materijala imaju izuzetno veliki uticaj na konstrukciju i tehničkoeksploatacione karakteristike pretovarnih mašina.Predimo sada na karakteristike sa više detalja

• Nasipna zapreminska težina (gm) se definiše kao odnos gm=Gtb/VbGtb – težina robe nasute u baždarenu posudu,Vtb – zapremina baždarene posudePrema nasipnoj zapreminskoj težini roba se klasifikuje na:

6

gm£ 12 [kN/m3] laku robu,gm= 12÷20 [kN/m3] srednje tešku robu,gm= 20÷26 [kN/m3] tešku robu,gm> 26[kN/m3] veoma tešku robu,Stepen zbijenosti robe definiše se kao:js= gs/gm, gdje jegs – težina sabijenog materijala u posudi određenezapremine,gm – težina nasutog materijala u posudi određene zapremineStepen zbijenosti utiče na povećanje zapreminske težine, kod zrnastih materijala to povećanje iznosi oko 5-10%, a kod vezanog i vlažnog materijala to povećanje je 30% do 50%.

1.2. Unutrašnje i spoljno trenje

Unutrašnje trenje μu =tgr postoji izmedu čestica materijala i definiše se kao ugao nasipanja (prirodnog nagiba) materijala u miru (rs).U slučaju da je podloga izložena dinamičkim udarima sa određenim frekvencijama , doći će do pomene ovog uglatj. on će se smanjivati sa povećanjem frekvencije. Ovo jeslučaj kod pretovara, posebno u slučaju primjeners rsredstava sa kontinuelnim dejstvom. Tako da u proračunu treba koristiti ugao prirodnog nagiba materijalau pokretu (r ).r =0.7rsUgao prirodnog nagiba materijala veoma je bitan za proračun transportnog kapaciteta kodpretovarne mehanizacije sa kontinuelnimdejstvom.Za utvrdivanje nagiba ili konusnosti pojedinih elemenatapretovarnih mašina (utovarni levak, kliznica i dr.) od značaja je i koeficijentspoljnog trenja (μs) koji postoji izmeđumaterijala koji se pretovara i materijala od koga je napravljen elementpretovarnog uredaja. I u ovom slučajutreba razlikovati koeficijent spoljnjegtrenja u miru (μs) i pokretu (μ).Stepen popunjenosti (yp), predstavlja mjeru popunjenosti nosača radnog organa pretovarnogsredstva.Ovaj izmjeritelj je važan parametar kod proračunaopterećenja, otpora kretanja i eksploatacionogkapaciteta pretovarne mehanizacije. Koristi se dvojako:

Kod trakastih transportera se definišestepen popunjenosti površine presjekamaterijala, Kod sredstava sa vedricama njime seizražava stepen popunjenosti zapremine

Veličina komada (granulometrijski sastav)predstavlja bitan parametar za projektovanje i eksploataciju pretovarnih postrojenja.Granulometrijski sastav se definiše prema najdužoj ivici komada i učešću u strukturi materijala.Ako je učešće amax³60%, onda se amax uzima kao mjerodavna veličina za definisanje granulometrijskog sastava.Pored veličine bitan je ioblik komada. Prema oblika robu djelimo na: kockastu, igličastu, prizmatičnu, pločastu , loptastu, cilinndričnu i vlaknastu.Ako je odnos amax/amin>2.5 roba se smatra nesortiranom, a u protivnom sortiranom.Granulometrijski sastav i oblik robe utiču na pokretljivost robe, stepen popunjenosti radnog organa i dimenzionisanje konstrukcije utovarnih I istovarnih uredaja.

7

• Abrazivnost robe predstavlja osobinu rasutih materijala da pri kretanju sadijelovima pretovarnih mašina (kliznice, levci, kanali, komadi trake, puževi i dr.) oštećuju ove djelove trošenje.Prema stepenu abrazivnosti robe se dijele na :

Neabrazivnu (N), Malo abrazivnu (M), Srednje abrazivnu (S), Visoko abrazivnu (V).

Pored navedenih osobina pri projektovanju pretovarnih sistema moraju se uzeti u obzir i drugeosobine kao što su: adhezija, kohezija, korozivnost, disperzivnost, degradacija, stepen vlažnosti ihigroskopnost, elektrostatički naboj, karakteristike koje određuju stepen isticanja i fluidnosti roba i dr.ADHEZIJA-eksterna osobina materijala.Adhezija je ljepljivost neke supstance u dodiru sa nekom drugom. Ekstremni primjer je koalin koji je toliko adhezivan da će se zalijepiti za zid kada ga bacimo na njega. Ovakvi materijali stvaraju velike probleme pri iskladištenju jer teže da stvaraju mostove, tako da zahtijevaju dodatne intervencije kako bi se obezbjedilo njihovo isticanje.KOHEZIJA- je unutrašnja osobina materijalaKohezija sedefiniše kao molekularno privlačenje kojim se delićimaterijala drže zajedno.Značaj ovog pokazatelja leži u činjenici da materijali savisokom kohezijom veoma teško teku, pa je kod njihposebnu pažnju potrebno posvetiti projektovanjuskladišta, bunkera, dodavača i ostalih uređaja.Direktno mjerenje kohezije je veoma teško i zahtjevaupotrebu posebnih, sofisticiranih instrumenata.Iz ovihrazloga, kao alternativni pokazatelj, može biti odabrankoeficijent uniformnosti materijala.KOROZIVNOSTOprema koja se koristi pri radu sa korozivnim materijama mora biti napravljena od nerdajućeg čelika, specijalnih vrsta plastike ili mora biti zaštićena antikorozivnom bojom.DISPERZIVNOSTOva osobina ukazuje na materijale koji mogu da proizvode prašinu u okruženju. Disperzivni materijali uopšteno imaju malu gustinu i djeliće veoma malih dimenzija, što prouzrokuje da se ponašaju više kao gas ili tečnost nego kao čvrsta materija. Materijali sa disperzivnošću većom od 50% teže da teku i veoma ih jeteško skladištiti, sem ukoliko se vlaga ne upotrijebi daspriječi njihovo raznošenje.DEGRADACIJAMogućnost degradacije u najvećem broju slučajeva može biti provjerena jednostavnim testom koji podrazumjeva gnječenje materijala. Nepoželjno je da dode do bilo kog relevantnog oštećenja proizvoda u procesima skladištenja, pretovara ili transporta. Ovo se naročito odnosi na procese u prehrambenoj industriji pri manipulaciji voćem i povrćem, na primjer. U svakom slučaju treba težiti korišćenju opreme koja neće dovesti do ovakvih oštećenja.STEPEN VLAŽNOSTI I HIGROSKOPNOST

8

Materijali koji posjeduju visok procenat vlage kao što je piljevina (koja, kada je sušena na vazduhu, sadrži 6 do 40% vlage u odnosu na ukupnu težinu) mogu prouzrokovati probleme pri rukovanju, ali ne zbog vlage same po sebi. Slobodna, površinska ili kombinovana vlaga, kao u vlažnim rudama, je ono što dovodi do problema stišnjavanja i lošeg toka. Uopšteno slobodna vlaga iznad 5 - 10% dovodi do rizika. Shodno ovome materijali koji su higroskopni ili apsorbuju vlagu, po pravilu stvaraju odredene probleme. Kada skladišta rasutog materijala nisu pokrivena, materijal kao što je so će se zgrudvati i potpuno onemogućiti slobodan tok pri pretovaru. Drugi materijali kao što su šećer ili kreč će se zgrudvati uz veoma otežano ili potpuno onemogućeno ostvarivanje toka u uslovima visoke vlažnosti.ELEKTROSTATIČKI NABOJOsobine nekih materijala dovode do mogućnosti stvaranja elektrostatičkog naboja. U ovim uslovima realno je očekivati lijepljenje materijala za zidove uredaja i pojavljivanje začepljenja. Procesi koji podrazumjevaju intenzivne tokove materijala, mogu zahtjevati primjenjivanje nekog od oblika zaštite kao što su prevlačenje površina uređaja antistatičkim slojem ili uzemljenje.KARAKTERISTIKE KOJE ODREĐUJU NAČIN ISTICANJA I FLUIDNOST RASUTIH ROBAObzirom da se procjenjuje da oko 90% problema pri radu sa rasutim materijalima nastaje kao posljedica potrebe da se interveniše pri njihovom isticanju, na primjer iz bunkera. U tom cilju neophodno je posebnu pažnju posvetiti složenim karakteristikama rasutih roba kao što su fluidnost i mogućnost slobodnog toka materijala.Do ovih karakteristika se može doći na osnovu rezultata testiranja materijala uz primjenu posebnih instrumenata. Materijali se mogu svrstati u jednu od sedam kategorija sa aspekta mogućnosti ostvarivanja slobodnog toka i u jednu od pet kategorija sa aspekta karakteristika koje opisuju fluidnost materijala. Stepen mogućnosti ostvarivanja slobodnog toka upućuje na angažovanje uređaja za razbijanje mostova, u bunkerima na primjer, kao što su vibrator ili bunkerski istovarivači. Kategorija saaspekta fluidnosti upućuje na neophodnost upotrebe uredaja kao što su rotacioni zatvarači ili ventili, sa ciljem regulisanja isticanja

b) KOMADNA ROBA (pod komadnom robom podrazumjeva se roba kojase pojavljuje u jedinici kaja se može brojati. Razlikuje se izvornokomadna roba i robe koje u izvornom stanju su tečne, gasovite, rasute(praškaste, zrnaste) a koje se pakovanjem u odgovarajućuambalažudovode u komadni oblik).

Komadna roba se u pretovarno-skladišnim procesima pojavljuje kao upakovana i neupakovana.(osnovno pakovanje, logistička jedinica. primjena pomoćnih sredstava: paleta, malih, srednjih i velikih kontener,... ili pak bez primjene ali korišćenjem sistema učvršćavanja termoskupljajućom folijom, trakama i sl.) Ona, takode može imati različit geometrijski oblik: kvadra, tabli, cilindričnog do šipkastog i loptastog oblika.PAKOVANJESvrha pakovanja je da obezbjedi integritet robe u procesu razmjene i u logističkim procesima, posebno u procesima transporta, skladištenja i pretovara.Pakovanje u velikoj mjeri utiče na logističke troškove koji su direktno povezani sa veličinom i gustinom jedinice pakovanja. Takode, servis korisnika zavisi od nivoa zaštite robe koji se obezbjeđuje pakovanjem.

9

Osnovne funkcije pakovanja: Sadržajnost se odnosi na sposobnost pakovanja da čuva sadržinu. Ova funkcija mora da odgovori karakteristikama proizvoda, ekonomičnosti i mora da

odgovori problemu zaštite od gubitka sadržaja. Zaštitna funkcija obezbjeduje zaštitu sadržaja od spoljnih uticaja i opasnosti pri

rukovanju, transportu, i pri različitim meteo uslovima. Takode, zaštitna funkcija podrazumijeva i zaštitu okruženja odsadržine pakovanja, pa je otuda zaštitna funkcija "dvosmjerna".

Komunikaciona podrazumijeva mogućnost da pakovanje bude nosilac informacija, oznaka,... i da svojim oblikom bojom, simbolima i sl. govori o proizvodu, tj. da obezbijedi komunikaciju sa različitim učesnicima u distributivnom kanalu

Korisnost se odnosi na interakciju korisnika i pakovanja (lahko otvaranje, mogućnost ponovnog zatvaranja, prilagođenost rukovanju,...)

Pored navedenih, kao funkcije pakovanja navode se i: Dodjeljivanje količine koje podrazumijeva da se pakovanje omogućuje da se proizvod

približi korisniku u količini koja je potrebna, različitoj od one u industrijskoj proizvodnji Unitizacija koja omogućuje istovremeno rukovanje sa većim brojem jedinica čime se

optimizuje proces manipulacije Očuvanje proizvoda što se odnosi na održavanje željenih karakteristika proizvoda

(svježine, higijene, hemijske i bakteriološke ispravnosti...) Prezentacija koja označava sposobnost pakovanja da promoviše proizvod i poveća

zainteresovanost korisnika, pri čemu ova funkcija u sve većoj mjeri dobija na značajuTakođe, funkcije pakovanja mogu se klasifikovati u tri grupe i dalje još detaljnije razložiti:

1. P r i m a r n e- Zaštitna- Skladišna (izvodi se iz činjenice da se materijali, odnosno samejedinice pakovanja

moraju skladištiti, kako prije upotrebe, tako i nakon što je sadržina iskorišćena, pa samo pakovanje tome morabiti prilagođeno)

- Tovarenja i transporta (zahtjeva se da jedinice pakovanja bududizajnirane na način da se mogu čuvati, manipulisati, zahvatati,... naefikasan i bezbjedan način; otuda je za pakovanje od posebnogznačaja da bude jednostavno za rukovanje i da zauzima maliprostor)

2. S e k u n d a r n e- Prodajna- Promotivna- Uslužna (različite informacije na pakovanju treba da informišukorisnika o detaljima

vezanim za sadržaj – sastav, nutritivnevrijednosti, rok upotrebe, masa... a pored toga pakovanje može imatii neku korisnu upotrebu nakon što je sadržaj iskorišćen: posuda,igračka,...)

10

- Garancijska (isporukom neoštećenog pakovanja proizvođač garantuje da informacije na pakovanju odgovaraju sadržini, pa jetako pakovanje osnova za "brand" robu i zaštitu potrošača)

3. T e r c i j a r n e- Dodatne funkcije koje se odnose na mogućnost ponovne upotrebesamog materijala za

pakovanje, nakon što je sadržina iskorišćena(reciklaža,...)KATEGORIZACIJA PAKOVANJA Pakovanje se najčešće klasifikuje u dvije osnovne kategorije :

I. Konzumno ili prodajno - primarno (ono koje korisnik "nosi kući",odnosno ono u kome proizvod dolazi na tržište).

II. Logističko ili transportno (koje poboljšava manipulaciju,transport,...).Primenjuje se i kategorizacija sa tri tipa:

Konzumno ili prodajno - primarno Sekundarno pakovanje - komercijalno (plastična ambalaža, kartonske kutije i slično

iskorišćeni kao dodatno pakovanje u koje se smješta jedinica primarnog pakovanja, a kao primjer može da posluži pasta za zube smještena u kartonsku kutiju – svrha ovog pakovanja je marketinška, a može da ima svrhu sprječavanja krađe)

Logističko ili transportnoLOGISTIKA I PAKOVANJEVeza logistike i pakovanja je dvosmjerna s obzirom da zahtjevi distribucije generišu direktno i zahtjeve u odnosu na pakovanje, a jedinice pakovanja utiču na karakter i performanse logističkih procesa.Na pakovanje direktno utiče oprema za rukovanje materijalom, s obzirom da generiše mogućnost zahvatanja, ali i potrebu da pakovanje izdrži uticaje mehaničkih sila pri manipulaciji.Uticaj skladišnog sistema na jedinice pakovanja prisutan je krozpotrebu obezbjeđenja procesa komisioniranja, ali i kontrole uskladištenih jedinica. Takođe, jedinice pakovanja tokom skladištenja moraju sprječiti uticaj mikroklimatskih uslova na sadržinu (vlaga, prašina... glodari)Pakovanje se pojavljuje kao najznačajniji segment logistike u svjetlu zaštite okoline, s obzirom da jedanod osnovnih ekoloških problema jeste odlaganja, reciklaža i prerada otpadnog materijala iskorišćenog za pakovanje.Ovi problemi inicirali su promovisanje koncepta "obrnute logistike" (povratne i logistike otpadnih materijala)STANDARDIZACIJA U OBLASTI PAKOVANJAMoguće je kao osnovni motiv uvodenja standardizacije izdvojiti-istaći povećanju ekonomičnosti ovih procesa, tj.u sniženju troškova pakovanja.

MODULARIZACIJA DIMENZIJA PAKOVANJACilj modularnog sistema je da kroz odgovarajuće dimenzionisanje različitih tehnoloških elemenata transportnih i logističkih lanaca, a prije svega jedinica pakovanja, tovarnih sanduka, paleta, kontenera,...omogući njihovo ekonomično, bezbjedno i racionalno povezivanje iefikasnu realizaciju logističkih procesa

11

Dimenzije pakovanja u principu su prilagođene dimenzijama standardne palete 800 mm x 1200 mm i 1000 mm x 1200 mm. U zavisnosti od toga o kom dijelu svijeta je riječ, zbog različitih dimenzija paleta, i dimenzije samih modula mogu biti različite. Korišćenje dimenzija palete kao osnove za definisanje dimenzija modula posledica je ekonomskih (bolje korišcenje površine, tj korisnog tovarnog prostora, pa tako i niži troškovi po logistickoj jedinici) itehnoloških razloga (jednostavnije i bezbjednije osiguranje tereta ipojednostavljena manipulacija).Naravno, modul sistem nije moguće primjeniti za sve robe. U standardima koji se odnosena modularnost definišu se tri kategorije:

Osnovni modul: 600 mm x 400 mm. Multiplikat osnovnog modula: Bilo koji pravougaonik dobijen multipliciranjem

jedne ili obe dimenzije osnovnog modula Podmultiplikat osnovnog modula: Bilo koji pravougaonik dobijen djeljenjem

osnovnog modula. These dimensions are defined in socalled selection series.Paleta 800 mm x 1200 mm Paleta 1000 mm x 1200 mm600 x 100 600 x 133 600 x 200 600 x 400 600 x 100 600 x 133 600 x 200 600 x 400300 x 100 300 x 133 300 x 200 300 x 400 300 x 100 300 x 133 300 x 200 300 x 400200 x 100 200 x 133 200 x 200 200 x 400 200 x 100 200 x 133 200 x 200 200 x 400150 x 100 150 x 133 150 x 200 150 x 400 150 x 100 150 x 133 150 x 200 150 x 400Moduli pakovanja120 x 100 120 x 133 120 x 200 120 x 400 120 x 100 120 x 133 120 x 200 120 x 400Primjer slaganja modularnog pakovanja na paletu 800 x 1200 mm 300 x 200 16 600 x 200 8 600 x 400 4VRSTE PAKOVANJARoba koja se u logističkim procesima pojavljuje kao komadna može se razvrstati na dvijee osnovne kategorije

"izvorno" komadne robe (kao što su: košulja, televizor i slično) i robe koje u svom izvornom stanju mogu biti tečne, gasovite, rasute(praškaste,

zrnaste, i sl.), a koje se pakovanjem u odgovarajućuambalažu dovode u pojavni oblik "komada"tečna roba ambalažiranje jedinice proizvoda punjenje potrošačka (komercijalna) ambalaža

Asortiman komadne robe koja se može pojaviti pri realizaciji logističkih procesa je izuzetno širok. Takode, i pojavni oblici robe po svojim relevantnim karakteristikama mogu biti veoma različiti Komercijalno pakovanje (ambalaža) – za krajnjeg korisnikaPakovanje Paleta KontenerPriprema robe za distribuciju i uopšte realizaciju logističkih procesa ,obavlja se pakovanjem u odgovarajuću ambalažu.Operacijom pakovanja obično se u konzumnom i komercijalnom pakovanju ostvaruje uobičajena količina robe koja je najprihvatljivija za krajnjeg korisnika (na primjer, kg šećera, kg brašna, 2 kg brašna, 0,2kg kafe,...) – funkcija dodjeljivanja količine.

12

Formiranje logističkih jedinica (transportno i skladišno pakovanje) rezultat je pak ukrupnjavanja osnovnih jedinica pakovanja, a cilj je smanjenje logističkih troškova (prije svega manipulativnih) i skraćenje vremena isporuke, pri čemu se kod krajnjeg korisnika pristupa rasformiranju te ukrupnjene logističke jedinice (najčešće paleta ili kontener).Razvoj ambalaže i tehnologije pakovanja uslovljen je i uzajamno povezan sa razvojem sistema distribucije proizvoda, koja počinje i završava sa pakovanjem i raspakivanjem. U drugoj polovini prošlog vijeka došlo je do velikog porasta u pogledu vrsta i tipova ambalaže. Pronađene su i nove tehnologije pakovanja, npr. pakovanje pod temperaturom (npr. u pećima), pakovanje podvakumom, tetrapack, brick-pack, i drugi. Proces pakovanja realizuje se po pravilu primjenom automatizovanih sistema. Savremena ambalaža treba da odgovori zahtjevima i uslovima proizvodnje i distribucije, načinu prodaje, upotrebe ili potrošnje proizvoda. Danas za svaki proizvod ima nekoliko vrsta i tipova ambalaže, nekoliko njenih veličina i oblika, te se slobodno može reći da za svaki proizvod postoji ambalaža u odnosu na njegovu prirodu, uslove prodaje, potrebe i želje kupca.Tipični oblici ambalaže su: kutije, sanduci, bale, burad, vreće, kese, boce, staklenke (tegle), konzerve, aerosoli, tube, folije i dr.Za izradu ambalaže koriste se različiti materijali: papir, metal, drvo, staklo, tekstil, plastika, alu-folija, plastična folija, i dr.Takođe, ambalaža može biti od kombinacije različitih materijala.Pri ambalažiranju pojedinih vrsta robe koriste se i neki drugi pomoćni materijali (kao trake i sl.) čijom primjenom se dobijaju buntovi ili bale.OBILJEŽAVANJE JEDINICA PAKOVANJAKorektno i kompletno obilježavanje pakovanja pomaže sprječavanjunepravilnog rukovanja, nezgoda, nepravilne isporuke, gubitaka na težini i jačini i carinskih kazni.Obilježavanje mora biti jasno i precizno. Boja oznaka mora biti jasnoistaknuta u odnosu na boju paketa; to je obično crna boja.Alternativno, znakovi se mogu nalaziti na ljepljivim etiketama. Gdje god je moguće treba upotrebljavati crne simbole na bijeloj pozadini. I kadaje obilježavanje postignuto direktnim nanošenjem na paket i kada sekoriste ljepljive etikete mora se voditi računa da se obezbijedi jasno I trajno obilježavanje.Adekvatno obilježavanje je neophodna komponenta svakog paketa.Ako se znakovi razlikuju u odnosu na informacije u transportnojdokumentaciji, carinska služba može uložiti prigovor. Ako je postupakobilježavanja neadekvatan, ljudi koji učestvuju u transportu, rukovanjuili skladištenju ne odgovaraju za štetu nanijetu teretu u postupcimaskladištenja tereta ili manipulisanja teretom.Kompletno obilježavanje mora se sastojati iz slijedećih dijelova:

1. Transportna oznaka:• Identifikacioni znak (kao što su na primjer inicijali imena kompanijeprimaoca ili pošiljaoca)• Identifikacioni broj (kao što je na primjer broj narudžbenice)• Ukupan broj jedinica u cjelokupnoj pošiljci (na primjer, paleta)• Broj paketa u pošiljci (na primer 5/12 ili 5-12)• Mjesto isporuke

2. Informaciona oznaka:

13

• Zemlja porijekla (izjava o zemlji porijekla je često obavezna; u nekim slučajevima kada ova informacija nije poželjna, i ako se obje straneslože – može biti izostavljena)• Oznaka težine paketa• Dimenzija paketa (prema standardu – u centimetrima)

3. Uputstvo o rukovanju: posebno se ističe:• Da li je paket osjetljiv na vlagu i toplotu• Da li je lomljiv• Gdje treba da se nalazi vrh tereta• Gdje mu je težište• Gdje ga treba uhvatiti pretovarnim sredstvomSimboli o uputstvu za rukovanje paketima podležu međunarodnomstandardu ISO R/780 Adekvatni simboli prevazilaze jezičke barijere u međunarodnomtransportu.Neki primeri simbola uputstva za rukovanje:Značenje Simbol Objašnjenje

- LOMLJIVO-Postavlja se na lako lomljivu robu- PAŽLJIVORUKOVATI- Ukazuje na potrebu za pažljivim rukovanjem, kako ne bi došlo

do prevrtanja ili kotrljanja- GORE- Transport, rukovanje i skladištenje jedinicepakovanja mora uvijek biti

realizovano tako dastrelice budu usmjerene na goreMora se izbjeći rukovanje koje podrazumijeva valjanje, ljuljanje, udar ilikotrljanjeZnak ne podrazumijeva da ova jedinica pakovanjamora da bude na vrhu pri slaganj.

KONCEPT UKRUPNJAVANJA I UNITIZACIJE TERETAKako je dobro poznato da je ekonomičnost i efektivnost rukovanjamaterijalom direktno proporcionalna veličini jedinice rukovanja, intencije za konsolidacijom većeg broja manjih jedinica pakovanja u jednu veću može se pratiti sa razvojem transporta i manipulacijeuopšte. PREDNOSTI• Veći broj jedinica manipuliše se istovremeno, pa se tako smanjuje vrijeme utovarno istovarnih operacija, smanjuju troškovi pretovarnih operacija i minimizira se oštećenje tereta• Omogućeno je korišćenje standardne mehanizacije i pretovarnih sredstava veće produktivnostiUkrupnjavanje - konsolidacija tereta može se realizovati korišćenjem različitih "većih kutija", platformi ili drugih pomoćnih sredstava, ali najviše primjenjivan i tehnički najrazvijeniji oblik ukrupnjavanja tereta jeste onaj kod koga se teret paletizuje ili kontenerizujeNAJCEŠCE KORIŠCENE LOGISTICKE JEDINICEJEDINICA PAKOVANJA PALETAKONTEJNERSam proces konsolidacije podrazumijeva prijem i eventualnu akumulaciju većeg broja manjih jedinica pakovanja, i onda njihovo "prepakivanje" tj.ukrupnjavanje u jednu veću logističku jedinicu Pri tome je fokus na maksimalnom korišćenju raspoloživog prostora veće logističke jedinice, a u zavisnosti od karakteristike procesa to se postiže ili adekvatnim pakovanjem istih jedinica (ako su raspoložive u dovoljnim količinama), ili konsolidacijom različitih jedinica koje imaju istu ili sličnu destinaciju

14

Otuda su problemi konsolidacije povezani sa optimalnim pakovanjem, ali i sa problemom izbora optimalnog vremena u kome se vrši nakupljanje tereta, s obzirom da duže nakupljanje znači i veći stepen konsolidacije, ali znači i produžena vremena isporuke i tako niži servis stepen korisnika. Tako su problemi iz ovog domena "izuzetno zahtjevni" sa aspekta primjene odgovarajućih optimizacionih tehnika Logističke jedinice koje se koriste za ukrupnjavanje tereta mogu biti zajednokratnu ili višestruku upotrebu.NEDOSTACI• Vrijeme potrebno za formiranje – rasformiranje paletne jedinice• Sopstveni troškovi palete-kontenera i drugog pomoćnog materijala• Potreba za realizacijom povratnih tokova praznih jedinicaPALETIZACIJA I PALETEPostoji veći broj definicijapalate ali sve one opisuju paletu kao ravnu podlogu ili pokretnu platformu na koju se može smjestiti roba.Osnovni cilj palete je da ubrza kretanje roba kao rezultat brže i efikasnije manipulacije, korišćenjem viljuškara ili slične opreme. Palete se koriste u transportu, ali takođe i u skladištenju, montaži i ostalim logističkim procesima Korišćenje paleta započinje nakon štose roba proizvede i postavi na paletnu jedinicu, a završava na odredištu gdje se paleta rasformira. Tokom realizacije ostalih faza logističkog procesa (skladištenje, pretovar …) roba ostaje na paleti. Manipulativna, skladišna i transporta jedinica sve vrijeme je paleta – ne pojedinačno pakovanje. Otuda, činjenica da se u tipičnim logističkim procesima roba manipuliše više puta (ponekad više od 10 puta) jeste i osnovni racionalizacioni potencijal.Paletni sistem, kao tehničko-tehnološki sistem počiva na dva glavna postamenta

• Viljuškar• Paleta

Pored toga, paletni sistem zahtjeva i druge pomoćne sisteme: informacioni, za konolidaciju robe, povratnu logistiku,... Takođe, paletni sistem zahtjeva kompleksne upravljačke odluke i operacije:repozicioniranje praznih paleta, popravku i reciklažu paleta, i sl.U osnovi, efekti paletizacije rezultuju u bržem i ekonomičnijem rukovanju robom, što pak ima pozitivan uticaj ne samo na pretovarne i manipulativne operacije već i na transportni proces u cjelini. Uz to, sama roba bolje je zaštićena.

Tipovi paleta i standardiU upotrebi su različiti tipovi paleta – nekoliko stotina tipova različitih po dimenzijama, materijalu od kojih su izrađene, obliku, eksploatacionim karakteristikama,... To je posljedica različitih standarda koji se u svijetu primjenjuju ali i različitih zahtjeva koji se generišu u logističkim sistemima.Palete se izrađuju od drveta, plastike, metala (obično aluminijuma i čelika), žicne mreže i kartona.Riječ paleta u ovom značenju potiče iz Amerike, premda joj je osnova u latinskom «pala» što znači lopata ili u francuskom «palette» što znači mala lopata.Prema obliku mogu biti ravne ili sa nadgradnjom

15

Iskorišćenje tovarnog sanduka kamiona Paleta „i" 1000x1200, spoljašnje mere: 1045x1245, površina palete F = 1,3 m2Paleta „j" 800x1200 spoljašnje mere: 845x1240, površina palete: F = 1,05 m2Iskorišćenje površine vagona za slučaj transporta boks-paleta i žicanih boks-paletatip vagona 54 60 50 61 dužina (neto)vagona m 9,290 9,280 11,210 12,700, širina (neto)vagona m 2,660 2,720 2,720 2,600, površinavagona m2 25,00 25,20 30^0 33,00 ,planski broj paleta ,,i" u vagonu 22 22 27 30, korisna površina ixF m2 22,80 22,80 28,08 31,20Žicana boks-paleta 800x1200, spoljne mjere 835x1240, površina paleta F = 1,04 m2, iskorišćenje površine i% 90,5 90,4 92,1 94,5 broj paleta u vagonu ,,i" 21 21 26 30 korisna površina ixF m2 22,26 22,26 27,56 31,80 Boks-paleta 800x1200, spoljne mjere 850x1250 ,površina palate F = 1,06 m2, iskorišćenje površine i% 89,0 88,3 90,3 96,3Iako je prisutan veliki broj različitih vrsta paleta moguće je izdvojiti preferentne, one koje imaju glavnu ulogu u realizaciji logističkh procesa.U Evropi najpopularnija je Euro paleta 800x1200 mm, prepoznata iod strane EPAL. Industrijski standard u Evropi je paleta 1000x1200mm, koju preporučuje ISO, a u primjeni je i polu-paleta 600x800mm.Slična evropskoj je "imperijalni ekvivalent", 40” x 48” (1219 x 1016 mm), najpopularnija paleta u Americi, gdje se koriste i palate dimenzija 30” x 30”, 36” x 48”, 42” x 48”, 48” x 48” U Australiji, standardna paleta je 1165 x1165 mm, a u Japanu 1100 x 1100 mm, a palete tih dimenzija koriste se masovno i u Koreji i na Tajvanu. Pri tome, azijski koncil za efikasan odgovor korisniku preporučuje da azijski standard bude 1000 x 1200 mm, saglasno ISO standardu ISO 6780Najpopularnije palete na svijetuStandard razvio dimenzije i broj paleta u upotrebi (1996) GMA Asocijacija proizvođača USA 48x40 in. Ne postoji precizan broj ali se procjenjuje da 50% svih paleta u USA imaju ove Dimenzije Europallet Evropski paletni pul 1200x800 mm (takode i 1200x000 mm) 61.600.000

III. Pul komonvelta 48x40 in. 9.800.000 CPC Kanadska paletna asocijacija 48x40 in. 7.000.000 55 Pul komonvelta 48x40 in. 4.200.000 Ipak, paleta 1000 x 1200 mm je na svijetu najviše u upotrebi.

U 1998 bilo je širom svijeta u upotrebi preko 500 milliona ovih paleta, što je više nego dvostruko od najblideg rivala. Razlog tome vjerovatno je u činjenici da ova paleta najbolje koristi raspoloživi prostor ISO konteneraTehničke i eksploatacione karakteristike ravnih drvenih paletaKarakteristika Europaleta800 x 1200 mm Euro i ISO paleta, 1000 x 1200 mm Paleta 48” x 40” ,Tip 2000 Paleta 48” x 40” Tip 2800, Ukupna visina [mm] 144 156 (138) 127 133, Sopstvena masa [kg] 25 29 29 35Zaprenima ugradenog drveta [m3] 0.0453 0.0399 0.0404 0.0494Bezbjedno maksimalno dinamičko opterećenje [kg] 1042 902 934 1315Bezbjedno maksimalno statičko opterećenje [kg] 5756 3871 2708 4460Cijena nove palete [USD $] cca 3.5 - 15 (u Evropi)Srednja cijena 5 $USD cca 7 - 25 (u USA)

16

Srednja cijena 7 $USDCijena polovne palete [USD $] cca 2 – 3 (u USA)Rang izdržljivostiIzvanredan (101) Srednji (6) Dobar (24) Izvanredan(52)Srednji vijek (ciklusa sa po 4-6 manipulac.) 12 (based on data for 40” x 48” pallet)Na snižavanje cijene palete veliki uticaj imale su palete iz Istocne Evrope. Prije 15-ak godina cijene su bile više (cca 12.5 USD), ali zbog pojave paleta iz Rusije, rađenih od drveta breze, cijena značajno pada. Trendovi u paletizaciji i razvoju paleta Porast korišcenja paleta za višekratnu upotrebu Rast reciklaže i reparacije. Neke studije pokazuju da se sada reciklira 71% drvenih paleta koje se nalaze u upotrebi čineći ih najviše recikliranim proizvodom u USA Trend porasta upotrebe visokokvalitetnih paleta Outsourcing u ovoj oblasti što znači preusmjeravanje aktivnosti u oblasti eksploatacije paleta na specijalizovane provajdere – davaoce,logističkih usluga koji iznajmljuju palete, realizuju prikupljanje korišćenih paleta, vrše reparaciju i reciklažu Ekspanzija međunarodnih paletnih pul programa i sistemaRazvoj opreme za reparaciju i reciklažu paletaSPECIJALNI TIPOVI PALETA I PALETNI NASTAVCIZa obezbjedenje slaganja paleta u više redova u visini, u okviruskladišnog sistema gdje se primjenjuje blok sistem slaganja, a zaslučaj kada zbog osjetljivosti jedinica pakovanja to nije moguće ostvariti direktnim slaganjem paleta jednu na drugu, koriste se različiti paletninastavci koji primaju opterećenje umjesto teretaPostoji izuzetno veliki broj tipova nastavaka, prilagođenih različitimvrstama robe (tekstil, auto gume, nastavci i palete za hladnjače,...)Pored paletnih nastavaka, rade se i platforme različitogtipa (skid) koje u funkcionalnom smislu predstavljajupaletu: omogućenja slaganja većeg broja jedinica tereta imanipulaciju viljuškarima, ali koje nemaju oblik standardnih paleta, jednostavnije su konstrukcije, moguimati veće dimenzije, nositi teži teret, obezbjeđuju većupovršinu za zahvatanje...U upotrebi su još jednostavniji oblici izvedeni u obliku kartonskih ilirjeđe plastičnih podloga (slipsheets) koje imaju funkciju palete uodnosu na mogućnost slaganja većeg broja pakovanja, ali zahtjevajuprimjenu specijalnih zahvatnih naprava pri manipulaciji.Tipične tehnologije za zaštitu paletizovane robe prošle su kroz različite razvojne faze do koncepcija, prvenstvenobaziranih na razvoju novih materijala – folijama od PVC-a i polietilena Dodavanjem raznih aditiva u postupcima obrade, stvorene su dvijegrupe folija za zaštitu:

• Termoskupljajuce folije• Mekane elektrostaticke folije

Mašine za horizontalnoobmotavanje streč trakama,polu automatizovane su mašinesa elektronskom kontrolom iautomatskim radnim ciklusom,robotizovane ili ne.Koriste se zapotpuno uvijanje ili bandažiranjepaletizovanih jedinica tereta radiobezbjeđenja kompaktnostisloženih jedinica proizvoda odrasturanja i samopokretanja.Kapacitet ovih mašina je 10 do 15paleta/sat (spiralno); 40-100paleta/sat (rotiranjem robe), a do150 paleta/sat (rotiranjemistežuće folije oko robe).KONTENERI I KONTENERIZACIJA

17

Konteneri su takođe predmet različitih definicija. U osnovi, kontener označava veći sanduk – kutiju paralelopipednog oblika dizajniranu saciljem smještaja većeg broja manjih jedinica pakovanja u jednu veću Motivi kontenerizacije su identični onima koji su pomenuti kod palete,ali je stepen ukrupnjavanja ovde veći, posebno u slučaju velikih ISO kontenera, čime se kao poslijedica sniženja manipulativnih troškova sa povećanjem jedinice ukrupnjavanja u još značajnijoj mjeri racionalizuju logistički procesi, ubrzava transport i povećava zaštita tereta Razvoj kontenera prati veliki broj tehničkih rješenja različitih u pogledu konstrukcije, veličine, korišćenog materijala, načina manipulacije,... Prema definiciji internacionalne organizacije za standardizaciju ISO, kontener se definiše kao metalna posuda za realizaciju transportno - pretovarno -skladišnih procesa koja ima zapreminu od najmanje 1 m3 ikoja ispunjava slijedeće uslove:

jednostavan utovar i istovar, da ima sve neophodne elemente koji obezbjeduju brz, racionalanutovar, istovar i pretovar

u realizaciji transportnih lanaca, da omogući tehničko - tehnološku integraciju prevoznih sredstava različitih vidova

transporta bez intervencija na teretu, da posjeduje takve osobine i mehaničke karakteristike da može da obezbjedi realizaciju

velikog broja ciklusa.Konteneri se mogu klasifikovati prema različitim kriterijima, (prema nosivosti, konstrukciji, vrsti tereta za koju se koriste, prema materijalu, režimu koji vlada u unutrašnjosti, prema obliku, načinu punjenja Mašine za povezivanje metalnim ili plastičnim trakama koriste se za pakovanja kojima se obavljaju ipovezuju snopovi plastičnih cijevi, rolne tekstila, drvene lajsne, daske ili obične kartonske kutije. Trake su širine 8mm do 45mm, prečnika rolne 220mmx190mm do 407mm, dužine 2500mm do 6000mm, kapaciteta mašine 15 do 35 kutija/min ili 1 paleta/min.pražnjenja,...) Tipična podjela je prema nosivosti, konstrukciji inamjeni.Prema nosivosti konteneri se obično klasifikuju u tri grupe:

mali konteneri, sa bruto masom do 2,5 tone, koji su često opremljeni točkovima za horizontalno pomjeranje po transportno - manipulativnim površinama, međutim prisutan je iveliki broj drugih tipova malih kontenera, a primjena kontenera male nosivosti zbog smanjenja serija i fleksibilne proizvodnje sa širokim asortimanom, jeste i svjetski trend

srednji konteneri sa dozvoljenombruto masom 2,5 do 10 tona, dužine do6 m; u toj grupi se pojavljuju konteneri sa vertikalnim i horizontalnim pretovarom (koji mogu da budu opremljeni točkovima)

veliki konteneri, sa dozvoljenom masom preko 10 tona, dužine preko 6 m, koji su prvenstveno predvideni za vertikalni pretovar Najpoznatija i najviše korišćena kategorija velikih kontenera su intermodalni ISO konteneri standardizovanih spoljnih dimenzija Standardne spoljne dimenzije intermodalnih ISO kontenerasu 20 ili 40 stopa.

Međutim, pored ova dva tipa, koji su i najčešći, ISO konteneri se rade i u dužini 10, 30 i 45 stopa. Širina ISO kontenera iznosi 8 stopa, a visina je 8, 8'6", ili 9'6".

18

Ram i poprečni nosači ISO kontenera izrađuju se od čeličnih profila, a za zidove se koristi čelični lim, aluminijum i šperploča obično ojačana stakloplastikom, pri čemu dominira koričenje čeličnog lima. Pod se najčešce radi od drveta što ima višestruke prednosti (čvrstina,otpornost, lahka reparacija zamjenom oštećenih daski, odgovarajući koeficijent trenja značajan za osiguranje tereta). ISO intermodalni konteneri imaju robusnu konstrukciju predviđenu da izdrži višestruke manipulacije pri punom opterećenju (20 stopni kontener ima korisnu nosivost oko 21 t, a 40 stopni korisnu nosivost oko 26 t). Proizvođaci za očekivani životni vijek kontenera bez remonta navode 20 i više godina, a praksa pokazuje da je eksploatacioni vijek ISO kontenera oko 10 godina, a da se u prosjeku na 8 godina vrši generalni remont kojim se vijek produžava za narednih 5 godina. Troškovi remonta su oko 800 $USD, za 40 stopni kontenerCijene novih kontenera su u značajnoj mjeri pale tokom 90-ih godina prošlog vijeka sa pojavom kinseskih proizvođaca koji 40 stopni kontener prodaju po cijeni od oko 3800 $USD. Cijene drugih proizvođača su oko 7000 USD$.ISO konteneri su namjenjeni za transport rasutih, komadnih, tečnih I smrznutih, odnosno rashlađenih tereta. U funkciji odvrste robe za koju su namenjeni ISO konteneri se izrađuju kao

univerzalni konteneri za komadne terete(standard container) – generalni tereti konteneri za rasute terete (bulk container) sautovarnim otvorima na vrhu i otvorima za

istovar navratima, pri čemu se mogu koristiti i za komadneterete – žitarice, stočna hrana, granulati, začini...

konteneri sa otvorom odozgo (open top container) – generalni tereti sa mogućnošću manipulacije robom odozgo, i teret veće visine

konteneri za tečne terete (tank containers) – za različite vrstetečnih tereta i opasnih roba: sokovi, kiseline, zapaljivetečnosti,...

konteneri sa ventilacijom (ventilated containers) –za terete koji zahtjevaju ventilaciju, kao naprimjer kafau zrnu

konteneri hladnjače (frigo containers) –opremljeni rashladnim uređajima i uređajima zapraćenje i kontrolu mikroklimatskih uslovanamjenjeni transportu lahko kvarljive robe

Manipulacija kontenera realizuje se po praviluprimjenom specijalnih zahvatnih naprava – spredera, alije moguća i manipulacija viljuškarima veće nosivosti.Sprederi kontener zahvataju preko nauglicapostavljenim na ćoškovima kontenera Dimenzijestandardnih ISO kontenera čeličnekonstrukcije sa zidovima od talasastog lima i drvenimpodom (1 feet=304.8 mm, 1 inch=25.4 mm) 20 stopni kont. Dužina Visina ŠirinaSpoljne dimenzije 19' 10 21 " 8' 6" 8' 0"Unutrašnje dimenzije 5880-5899 mm 2370-2403 mm 2330-2350 mmDimenzija vrata 2272-2292 mm 2330-2340 mmZapremina 32.8 – 33.2 m3Sopstvena težina 2150-2360 kgKorisna nosivost 21640-28230 kg40 stopni kont. Dužina Visina ŠirinaSpoljne dimenzije 40' 0" 8' 6" 8' 0"Unutrašnje dimenzije 12024-12033 mm 2387-2394 mm 2350 mmDimenzija vrata 2280-2292 mm 2338-2340 mmZapremina 67.7 m3Sopstvena težina 3780-3810 kgKorisna nosivost 26670-26700 kg

19

Slaganje paleta u ISO kontenere je problematično zbog neusaglašenihunutrašnjih dimenzija kontenera sa dimenzijama paletnih jedinica.TEČNA ROBATečna roba, kada se posmatra kao pojavni oblik tereta u procesima skladištenja, pretovara i transporta, označava različite vrste materija u tečnom agregatnom stanju koje se čuvaju u skladišnim rezervoarima, "pretovaraju" sistemima cijevnog transporta i transportuju u cisternama.Dakle, pojam tečnih roba ne odnosi se na ambalažirane tečnosti koje se, prema pojavnom obliku, svrstavaju u neku od komadnih roba. Tečne terete koji se kao takvi, što znači u svom prirodnom stanju pojavljuju kao zahtijev za realizaciju skladišno-pretovarno-transportnih operacija, običnokarakteriše masovnost, odnosno prisustvo velikih količina. Tehnologija realizacije kako skladišnih, tako i procesa transporta i pretovara specifična je i podrazumijeva primjenu specijalizovanih sistema i opreme namijenjene radu sa fluidima. Tipično za tečne robe je i to da se po pravilu radi o opasnim materijama (zapaljive tečnosti:nafta i njeni derivati, otrovne ili korozivne materije: kiseline, baze..., i sl.) za koje važe posebni uslovi čuvanja, manipulacije i transporta, koji imaju za cilj minimizaciju rizika od pojave akcidenata sa neželjenim poslijedicama. Očigledan primjer, koji najrječitije govori u prilog da tečne robe po pravilu pripadaju kategoriji opasnih materija, predstavljaju derivati nafte koji predstavljaju jednu od, u odnosu na količinu i zastupljenost, najmasovnijih tečnih roba,koja uz to posjeduje izraženu požarnu opasnost.GASOVITA ROBARobe u gasovitom agregatnom stanju - gasovi, s obzirom na malugustinu, u procesima skladištenja, pretovara i transporta pojavljuju seuvijek u nekom od slijedećih oblika: komprimovani, utečnjeni ili smrznuti gasovi, sa ciljem da se time poveća količina gasa u jedinici zapremine, a time omogući racionalnije korišćenje ovih materija. Slično tečnim robama,s obzirom da je i kod ovog pojavnog oblika riječ o fluidima, tehnologija realizacije kako skladišnih, tako i procesa transporta i pretovara je specifična i podrazumijeva primjenu specijalizovanih sistema i opreme.Međutim, za razliku od tečnih roba koje, iako najvećim dijelom jesu, ne pripadaju baš sve kategoriji opasnih materija, gasovite robe se uvijek svrstavaju u kategoriju opasnih. Takav tretman poslijedica je prethodno već iznijete činjenice da se gasovite robe u prometu sreću isključivo kao komprimovane, utečnjene ili smrznute.

20

LITERATURA

Đuričić R.,"MEHANIZACIJA PRETOVARA-skripta" S. Ranković, S.Furudžić, "Tereti u saobraćaju i mehanizacija pretovara" ,ZUNS,

Beograd, 1999. R. Perišić, "Integralni transport I, II,", Saobraćajni fakultet u Beogradu

21