Klima aldaketa

Klima Aldaketa

LURRALDE ANTOLAMENDUETA INGURUMEN SAILA

DEPARTAMENTO DE ORDENACION DELTERRITORIO Y MEDIO AMBIENTE

Ingurumen Estrategiaren Agiria Saila 15.zk Urtarrila 2003

Ingurumen Jarduketarako Sozietate PublikoaSociedad Pública Gestión Ambiental

Ingurumen Estrategiaren Agiria Saila

• 1.zk. 2000ko Azaroa. “Ingurugiroan Euskal Autonomia Erkidegoko Herri-Administrazioak Egindako Gastu eta Inbertsioen Inpaktu Ekonomikoa”

• 2.zk. 2001eko Maiatza. “2001 Ekobarometro Soziala”

• 3.zk. 2001eko Urria. “Ingurumena Euskal Autonomia Erkidegoan: Laburpena”

• 4.zk. 2002ko Urtarrilla. “Garapen jasangarrirako Europako Batasasunarenestrategia”

• 5.zk. 2002ko Otsaila. “Euskal Autonomia Erkidegoko Hondakin ArriskutsuenInbentarioa” (Laburpena)

• 6.zk. 2002ko Apirila. “Bizikletan, kerik gabeko hirietarantz”

• 7.zk. 2002ko Maiatza. “Euskal Autonomia Erkidegoko Beharrezko MaterialGuztia. BMG 2002”

• 8.zk. 2002ko Uztaila. “Garraioa eta Ingurumena Euskal Autonomia Erkidegoan.GI 2002 Adierazleak”

• 9. zk. 2002ko Abuztua. “Sustainable Development in the Basque Country”

• 10. zk. 2002ko Urria. “Ingurumen Adierazleak”, 2002

• 11.zk. 2002ko Azaroa. “Berotegi-efektua Eragiten Duten Gasen EmisioenInbentarioa Euskal Autonomia Erkidegoan 1990-2000”

• 12.zk. 2002ko Azaroa. “Ingurumena eta Lehiakortasuna Enpresan”

• 13.zk. 2002ko Abendua. “2002ko Industria Ekobarometroa”

• 14.zk. 2003ko Urtarrila. “Hiria, haurrak eta mugikortasuna”

• 15.zk. 2003ko Urtarrila. “Klima-aldaketa”

www. Ingurumena.netGure herriko Garapen Jasangarriaren inguruko Eusko Jaurlaritzaren orria

Argitaratzaialea:Ingurumen Jarduketarako Sozietate Pubikoa - IHOBE

Diseinua:Imprenta Berekintza

Elkarlana:Aitor Sáez de Cortázar (Biolan) eta Julen Rekondo

Itzulpena:Elhuyar

© IHOBE 2002

Lege Gordailua:

% 100 paper birziklatuan inprimatua

Klima Aldaketa

Aurkibidea

AURKEZPENA ........................................................................................................................................................................................................................... 7

1. HITZAURREA .............................................................................................................................................................................................................. 9

2. KLIMA-ALDAKETAREN IZAERA. .................................................................................................................................................................. 11

2.1 Aurrekariak .................................................................................................................................................................................................. 12

2.2 Klima ................................................................................................................................................................................................................ 12

2.3 Zer da berotegi-efektua? ................................................................................................................................................................... 14

2.4 Klima-aldaketaren arazoa ................................................................................................................................................................ 17

3. KLIMA-ALDAKETA ZENBATESTEKO BIDEAK ................................................................................................................................... 23

4. IKUSITAKO ERAGINAK. ZER GERTA DAITEKEELA DIOTE ZIENTZIALARIEK? ........................................................ 27

4.1 Alderdi orokorrak ................................................................................................................................................................................... 28

4.2 IPCCren jokalekuak ............................................................................................................................................................................... 34

4.3 ACACIA Europako proiektua ......................................................................................................................................................... 36

4.4 Eszeptikoen ahotsa ................................................................................................................................................................................ 37

5. ERAGINDAKO EKINTZAK ............................................................................................................................................................................ 39

5.1 Mundu mailan ........................................................................................................................................................................................... 40

5.2 Europako Batasunean .......................................................................................................................................................................... 46

5.3 Estatu espainiarrean .............................................................................................................................................................................. 47

5.4 Euskal Autonomia Erkidegoan ...................................................................................................................................................... 49

5.5 Europako toki-mailan ............................................................................................................................................................................ 55

5.6 Energian, industrian eta garraioan ........................................................................................................................................... 57

5.7 Berrikuntza zientifiko eta teknologikoa ................................................................................................................................... 61

6. ZUK ZEUK ZER EGIN DEZAKEZU? ....................................................................................................................................................... 65

6.1 Etxean .............................................................................................................................................................................................................. 66

6.2 Kalean ............................................................................................................................................................................................................. 67

7. ONDORIOAK ........................................................................................................................................................................................................ 69

ERANSKINA ........................................................................................................................................................................................................ 71

GAIAREKIN LOTUTAKO BALIABIDEAK INTERNETEN ............................................................................................. 72

BIBLIOGRAFIA .................................................................................................................................................................................................. 76

1. taula: Klima-aldaketaren faktore antropogenikoak .................................................................................................................... 14

2. taula: Planetetako tenperatura .................................................................................................................................................................... 15

3. taula: Berotegi-efektuko gas nagusiak .................................................................................................................................................. 17

4. taula: Zenbait aurreikuspen Europarako. IPCC ............................................................................................................................. 36

5. taula: Klima-aldaketaren aurka izan diren nazioarteko bilera nagusiak .................................................................. 40

6. taula: Kiotoko Protokoloaren baitan 2008-2001 eperako hitzartutako BEGen isuri-mugei buruzko konpromisoak ..................................................................................................................................................................... 42

7. taula: 2010. urterako CO2-aren isuriak jaisteko konpromisoa, 1990eko mailarekiko .................................. 46

8. taula: Gasen araberako isurien zenbatespena ............................................................................................................................ 48

9. taula: Isurien bilakaera, sektoreka ......................................................................................................................................................... 48

10. taula: BEGen isurien bilakaera Euskal Autonomia Erkidegoan (CO2, N2O eta CH4) ..................................... 50

11. taula: Iturri berriztagarri bakoitzak 2010. urtean izan lezakeen ekoizpena ....................................................... 58

12. taula: Ekonomia-sektoreetan ekonomikoki onargarriak diren neurriak aplikatuta, BEGen isuriak murrizteko ahalmena EBn ............................................................................................................................................ 59

13. taula: Ohitura onak automobilean ......................................................................................................................................................... 67

Taulen aurkibidea

1. irudia: Lurrean izandako glaziazioak.................................................................................................................................................... 12

2. irudia: Eguzki-erradiazioaren banaketa, glaziazioen kausa .............................................................................................. 13

3. irudia: Berotegi-efektua .................................................................................................................................................................................... 15

4. irudia: Planetak eta atmosferak ................................................................................................................................................................ 16

5. irudia: Atmosferako hileko batez besteko CO2-aren kontzentrazioaren bilakaera. Mauna Loako behatokia, Hawaii ............................................................................................................................................................... 18

6. irudia: CO2 eta tenperatura ......................................................................................................................................................................... 19

7. irudia: Atmosferako CO2-aren kontzentrazioak ............................................................................................................................ 20

8. irudia: Hainbat herrialdetako CO2-aren isuriak (per capita tonak) ............................................................................... 21

9. irudia: CO2-aren emisioak ............................................................................................................................................................................. 22

10. irudia: Klima Aldaketari buruzko Gobernu arteko Aditu Taldea (IPCC) .................................................................... 24

11. irudia: Etorkizunerako aurreikuspenak: CO2-aren kontzentrazioa, tenperatura eta itsasoaren maila .................................................................................................................................................................................... 29

12. irudia: Lurreko azaleko tenperaturaren aldaketak ...................................................................................................................... 29

13. irudia: Berotze globalaren ondorioz itsas mailak izandako igoera ............................................................................... 30

14. irudia: Mendietako landaretza-eremuen gaineko eragina. .................................................................................................. 31

15. irudia: Ozeano Artikoko izotzezko geruza mehetzea ............................................................................................................ 31

16. irudia: 1990 eta 1994 bitartean lehorrean egindako prezipitazioen aldaketa ................................................. 32

17. irudia: Tenperatura igotzeak Ugandako kafe-laborean izan lezakeen eragina .................................................. 33

18. irudia: Ur gezako baliabideen eskuragarritasuna ...................................................................................................................... 33

19. irudia: Inguruko tenperatura igoz gero, dengeak duen transmisio-ahalmena ....................................................... 34

20. irudia: Jokalekuak ................................................................................................................................................................................................ 35

21. irudia: Kiotoko Protokoloaren funtzionamendu-eskema ........................................................................................................... 43

22. irudia: Basogintza, CO2-aren isurien bahitegi ............................................................................................................................... 45

23. irudia: BEGen isurien bilakaera Euskal Autonomia Erkidegoan (CO2, N2O eta CH4) ................................... 50

24. irudia: Berotegi-efektuko gas-isurien bilakaera EAEn, Espainian eta Europako Batasunean, Espaniarako eta Europako Batasunerako Kiotoko Protokoloak esleitutako helburuekiko............... 51

25. irudia: EAEko BEGen isuriek 2000. urtean izan duten aldaketa absolutua, 1990eko isuri-mailarekiko..................................................................................................................................................................................... 52

26. irudia: EAEko BEGen isurien bilakaera, inportatutako energia elektrikoa sortzeari dagozkionak aintzat hartuta ....................................................................................................................................................................................... 53

27. irudia: EAEn zuzenean igortzen diren isuriak (sortzen dituzten jardueretan bilduta), eta zuzenean zein zeharka igortzen direnak (inportatutako argindarra barne delarik) ............... 54

28. irudia: BEGen per capita isuriak 1990ean eta 1999an. .................................................................................................... 55

29. irudia: 3, 5 metro zabaleko hiri-espazio batean ordubeteko ibiltzen den pertsona-kopurua. ................... 56

30. irudia: Hainbat garraiobidek automobilaren aldean duten inguru-eragina.............................................................. 61

31. irudia: Hidrogenozko erregai-pila baten eskema ........................................................................................................................ 62

Irudien aurkibidea

Aurkezpena

Lurra orain dela 4.500 milioi urte sortu zen, eta ordutik klima etengabe aldatu da. Hala ere, azkenaldian,klima-aldaketak inoiz baino erritmo biziagoan ari dira gertatzen, eta fenomeno hori larritzeko modukoa da;izan ere, kliman aldaketak izan diren guztietan, aldaketa horrek ondorio zuzena izan du planetan.

Nazioarteko komunitate zientifikoak aspaldi ohartarazi zuen klima-aldaketaren eta arazo horri lotutako arris-kuen inguruan. Zientzialari horietako batzuek uste dute dagoeneko pairatzen ari garela aldaketa horrek sor-tutako eraginak. Haien iritziz, aldaketa horiek gizakien jarduerak eta, zehatzago, atmosferara isurtzen direneta berotegi-efektua sortzen duten gasak gehitu izanak eragiten dituzte. Gainera, zientzialari horien ustez,oraingoz eragin horien zati txiki bat bakarrik nabaritzen dugu; izan ere, atmosferaren eta klimari lotutako pro-zesuen erreakzioa oso mantsoa da gizakien jarduerarekin alderatuta. Ondorioz, neurri zuzentzaileak garaizonartzen ez badira klima-aldaketa ezingo dela kontrolatu ondoriozta dezakegu.

Lurreko klima-aldaketaren arazoei aurre egin behar zaiela guztiek onartzen badute ere, horri erantzutea ezda erraza, eta, gainera, bakoitzak bere irtenbidea proposatzen du; azken finean, hartu beharreko neurriekegungo eredu sozioekonomikoari eragiten diote. Neurriak aukeratzeak bidegurutzea sortzen du: batetik, ir-tenbideak egokiak ez badira, seguru asko, gure planetaren etorkizuna arriskuan jarriko dute; baina, bestetik,gasen isurpenak gutxitzeko neurriak behar bezala administratzen ez badira, atzerapen ekonomikoa sor de-zakete. Irtenbide bakarra Ardura edo Zuhurtzia Printzipioa betetzea eta klima-aldaketak sor ditzakeen eragi-nen aurka lan egiteko mundu mailako hitzarmenak onartzea da.

Dokumentu hau argitaratzeko garaian Lurralde Antolamendu eta Ingurumen Sailak helburu hauek ditu: KlimaAldaketaren zergati eta ondorio posibleak aurkeztea; nazioartean eta herri mailan aurreikusitako ekintzei bu-ruzko informazioa ematea; komunitate zientifikoak emandako aukerak azaltzea, eta herri administrazioak etagizartea tartean nahasten dituen arazoa konpontzen laguntzeko dauden tresna teknologikoa ezagutaraztea.

Sabin IntxaurragaEusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu eta Ingurumen Sailburua

7

Hitzaurrea

Mundu guztia ari da klimari buruz eta, azken urteo-tan, interes sozialak izugarri egin du gora mailaguztietan. Izan ere, klima eta gizakiak, bere jar-dueren bidez, eragin lezakeen klima-aldaketa gauregun diren eztabaida zientifiko eta politikorik han-dienetarikoa da. Zalantzarik gabe, gure ekonomia,gizartea eta bizimodua aldatuko duten erantzun etakonponbide posibleak, gure belaunaldiak duen oi-narrizko helburuari loturik daude: Garapen Jasan-garria, alegia. Horren arabera, Lurreko egungo po-pulazioaren garapenak ez luke datozenbelaunaldiena arriskuan jarri zein baldintzatubehar.

Erabat ikerketa fidagarririk ez badago ere, ontzateman daiteke herritar gehienek klima-aldaketa da-goeneko bertan dugula eta aurrerantzean askozere ondorio latzagoak ekarriko dituela uste dute-la. Gauza jakina da komunikabideek horretanizan duten eragina oso handia dela, zenbait ar-lotan berri katastrofistekiko duten zaletasunakontu eginda.

Horrek ez du esan nahi komunikabideek puztutakokontu hutsa denik. Zientzialari gehienak aspaldi-txotik ari zaizkigu Klima Aldaketari buruz gazti-gatzen, eta zenbaitek haren ondorioak dagoenekopairatzen hasiak garela ere uste du, nahiz eta izanbaden planteamendu orokorrarekin bat ez datorre-nik.

Bikoiztasun hori maila geopolitikoan ere ageri da,eta egoeraren larritasuna, konponbide posibleaketa horiek abian ipintzeko premia zenbatesteko bijoera nabarmen eta bereizi kausi daitezke. Aldebatetik, Europako Batasuna arazoari erantzuna le-henbailehen eta zirt edo zart eman behar zaiola

diotenen postura dinamikoaren buru dugu. Aurrean,Estatu Batuak, munduko potentzia ekonomikorikhandiena; planetako biztanleen % 4 direlarik, be-rotegi-efektuko gasen isurien % 25en jatorri dira.Gaur egun ekonomiari ari zaizkio lehentasuna ema-ten ingurumenaren kaltean eta arazoari heltzeko or-duan neurri lasaiagoak zein atzerakoiak ari dirahartzen.

Ataka horretan asmatu ezean etor litezkeen ondo-rioak beldurgarriak dira. Azkenean aukeratzendiren konponbideak okerrak badira, gure etorkizu-na eta beste espezie askorena –baita planetarenaere orain ezagutzen dugun bezala– arriskuan jarri-ko dugu, Lurra ia atzerabide posiblerik gabe bero-tuko den labe bihurtuko baitugu

Bestalde, klima-aldaketaren ondorioak leuntzekoneurriak ez badira egoki kudeatzen, horrek ondoriokalkulaezineko kolapso ekonomikoa ekar lezake.

Arazoa leuntzen hasteko irtenbide bakarra Zuhur-tzia Printzipioa hitzartzea eta aplikatzea da. Gureoinarrizko ezagutza nahikoa ez dela aintzat hartu-ta ere, klima-aldaketaren kausa posibleen aurka la-nean hasi beharra dago. Badira egiaztatu diren bikontu:

1 Era geologikoetan barrena klima aldatu izan de-nean, bat-batean aldatu da. Hala ere, aldi egon-korrak oso luzeak izaten dira, baita dozenakamila urtekoak ere. Hori esku artean darabilgunkontura ekarrita, onargarria da sinestea guk sor-tutako berotegi-efektuko gasen isuriei sistema kli-matikoak ematen dien erantzunaren zati txiki batbesterik ez dugula antzematen. Erantzun osoakontrolaezina eta kudeaezina izan liteke, baina.

1

9

2 Klima-aldaketek beti ekarri diote ondoriorik pla-netako biziari. Biziak, eskura duten energia etamateriarengatik lehiatzen diren izaki-multzoak,alegia, orekan irauten du. Oreka egoerari eus-ten dioten parametroetatik bat nabarmen alda-tzen bada, ordura arte indarrean zen eskemahautsi egiten da eta sistemak egoera berriakerakusten ditu. Horrek arrisku berriak ekar lie-zazkieke lurreko hainbat espezieri, gizakiabarne.

Hainbat gertakarik, ordea, –Europako Batasunaketa bestek Kiotoko Protokoloa sinatu izana kasu–,itxaropen apurra piztu dute.

Gizateriari eragiten dioten arazo handi guztien ka-suan bezalaxe, irtenbidea, neurri handi batean,lagun bakoitzak arazoa konpontzeko egiten duena-ren araberakoa izango da. Beraz, pertsona orokduen erantzukizun pertsonala betetzeko har ditza-keen eta hartu beharko lituzkeen aukeretariko ba-tzuk aipatuko ditugu.

Hitzaurrea

10

“Agiri hau nazioarteko hainbat erakundetan, Interneteko iturri ezagunetan eta abarretan aurkitudiren txosten zientifikoetatik, azterketa-agirietatik, erakundeen programa eta hitzarmenetatik eta le-geetatik ateratako edukiak bilduz, laburbilduz eta/edo berriz landuz egin da. Horregatik, landuta-ko puntu guzti-guztietan eta horietako bakoitzean ez da IHOBEren iritzia jasotzen. Klima Aldaketa-rena bezain gai konplexuaren inguruko aldagaiak eta beste zenbait gai era ulergarrian aurkeztekoasmoz argitaratu da. Gainera, Garapen Jasangarriaren EAEko 2002-2020ko Ingurumen Estrategia-rekin –horren bost ingurumen-xedetako bat EAEk Klima Aldaketan duen eragina mugatzea da– zeri-kusia duten eragile sozioekonomikoei ahalik eta informazio gehiena emateko dagoen beharra betenahi izan da.”

Klima-aldaketaren izaera

2

Klima Aldaketa

12

2.1 Aurrekariak

Lur planetan bizia gaur egun ezagutzen dugun be-zala izatea oinarrizko hainbat baldintza bateragertatu izanari eta milaka milioi urtean organismobiziak beren inguruarekin elkarri eraginda ebolu-zionatu izanari zor zaio. Ingurua edo, hobeto esan-da, planetako inguru kontaezinek, toki bakoitzekoespezie- aniztasuna baldintzatzen dute, eta espe-zieek, ordainean, bizi diren inguruetako ezauga-rriak baldintzatzen dituzte. Oxigenoa gas nagusie-tako bat duen egungo atmosfera, Lurrean sortutakolehen izaki autotrofo fotosintetikoen jardunaren frui-tu da. Bizitzeko energia zuzenean Eguzkiaren argi-tik eskuratzen hasi ziren, oxigenoa hondakin mo-duan isuriz.

Ezagutzen ditugun izaki bizidunak erkide dutenmekanismo genetiko eta biokimikoei esker bizi dira,oro har uraren egoera likidoarekin bat datorren ten-peratura-tarte baten baitan bizi ere. Oso espeziegutxi dira ura izozteko tenperaturaren inguruanzein irakite-tenperaturaren inguruan bizirik irautekogai.

Unibertsoko tenperaturak, ordea, zero absolutotikhasi (-273° C) eta izar arrunten erdian gertatzendiren erreakzio termonuklearrek sortzen dituztenhainbat miloi graduko tenperatura bitartekoak dira.Beraz, gauza nabaria da bizirako tenperatura ego-kien tartea oso dela estua.

Ezagutzen denaren arabera, planeta batek biziaizateko gaitasuna izango badu, atmosfera ez ezik,distantzia egokian kokaturik beharko duen izarbaten beroa jaso eta gordetzeko gaitasuna ereizan beharko du.

2.2 Klima

Eremu geografiko jakin bateko eta denboraldi jakinbateko baldintza meteorologikoen sintesia daklima; bestela esanda, batez besteko eguraldiarenirudikapena.

Klima atmosferaren egoera termohidrodinamikoeta-rako eta horiek aldi jakin batean dituzten aldakete-tarako hurbilketa da, betiere zenbait parametro adie-razgarriren (tenperatura, presioa, prezipitazioa,haizea...) hainbat balio estatistikotan (batezbestekoa,bariantza, maiztasuna eta probabilitatea) oinarrituta.

Beraz, une bateko egoera meteorologikoaketa egoera klimatikoa independenteak dira.Esate baterako, klima atlantikoa aipatzen dugu-nean, eremu atlantikoan egun jakin batean egin de-zakeen eguraldi zehatzarekin zerikusirik ez duenhalako ezaugarri bereziak adierazi nahi ditugu(tenperatura hotz samarrak, urte-sasoi euritsuak...).

Baldintza meteorologikoak eten gabe aldatzendira: antizikloiak eta depresioak bata bestearenatzetik etortzen dira, tenperaturek gora eta beheraegiten dute, prezipitazioak ere badira... Alabaina,toki jakin bateko klima, giza bizitzaren denbora-es-kalatik aztertuta, ia ez da aldatzen.

Lurreko klima, ordea, ez da konstantea. Egia esan,gure planeta duela 4.500 milioi urte sortu zenetik,etengabe aritu da aldatzen.

Sortu zenetik hona, Lurreko klimak hainbat glazia-zio eta glaziazioarteko aldi ezagutu ditu, gutxi go-rabehera 100.000 urteko periodoaz. Ziklo horie-tan, planetako batez besteko tenperatura 5-7° C-kotartean ibili da. Egun glaziazioarteko aldi epel ba-tean bizi gara.

1. irudia: Lurrean izandako glaziazioak

Lurrean izandako glaziazioakAzken 500.000 urtean bost glaziazio handi izan dira, gutxi gorabehera 100.000 urteko tarteaz. Grafikoak oxigenoaren isotopo desberdinen kontzentrazio erlatiboan oinarritutako kronologia erakusten du.

Izotz gehiagoIzotz gutxiago

Antzinatasuna(Mila urte)

Iturria: Nature, Hartwick-eko Unibertsitatea.

Klima-Aldaketaren izaera

13

Prozesu naturalen ondorioz denboran zehar izan-dako aldaketei klimaren aldagarritasuna esa-ten zaie.

Aldaketa horien kausa natural nagusia Lurrak har-tzen duen eguzki-energia eta igortzen duenarenarteko balantzearen aldaketak dira. Balantze horida planetaren batez besteko tenperaturarengakoa.

Planetak hartu eta igortzen duen energiaren artekobalantze hori hiru kausa nagusik mugatzen dute.a) Eguzkiak sortzen duen energiaren gorabeherek be-rehalako isla dute Lurreko batez besteko tenperaturan.Esate baterako, 11 urtetik behin maximoa izaten

duten eguzki-orban kopuruari lotutako Eguzkiaren ak-tibitate-zikloak.b) Lurraren orbitaren kokapen-aldaketakc) Sistema klimatikoa delakoa osatzen duten

elementuen aldaketak eta beren arteko elkarre-ragina. Alegia:

• Atmosfera: Lurra inguratzen duen gas-geruza• Hidrosfera: Lurraren azalean den ur likidoa• Litosfera: kanpoko azal solidoa• Kriosfera: planetaren zati bat estaltzen duen ur

solidoa• Biosfera: izaki bizidunen multzoa

Azken kausa hori dela eta, klimaren aldaketek sis-temaren osagarriei eragiten diete (atmosferari, hi-drosferari, biosferari...), eta aldarazten. Ordaine-an, horiek pairatutako aldaketek ere klimarieragiten diote. Atzeraelikatzea edo feedback esa-ten zaio horri, eta positiboa (hasierako aldaketaareagotzen duena) zein negatiboa (hura leuntzenduena) izan daiteke.

Lehenaren adibide, lurra berotzeak poloetako izo-tza urtzea dakar. Izotza ozeanoa baino distiratsua-goa izaki, hark baino erradiazio gehiago islatzendu. Beraz, izotza urtzean Lurra zertxobait iluntzenda eta erradiazio gehiago xurgatzen du eta tenpe-raturak berriz ere gora egiten du.

Feedback negatiboaren adibide, berriz, CO2-a da:ugaritzean landareek gehiago kontsumitzen dute fo-tosintesiaren bidez, gehiago hazten dira eta areCO2 gehiago kontsumitzen dute, atmosferatik hartu-ta. Azkenean, gasaren kontzentrazioa berriz jaitsi-ko da.

Bestetan perturbazioek ondorio kontrajarriak izatendituzte: esaterako, atmosferako CO2 ugaritzeanlurra berotu egiten da eta berarekin batera ozea-noak. Ur gehiago lurruntzen da horrela. Ur-lurru-nak, alde batetik, “berotegi-efektua” eragitendu, beroa gordetzen baitu, eta lurra gehiago bero-arazten du, baina, bestalde, eguzki-erradiazioarenzati bat islatzen duten hodei gehiago sortzen da,horrek aurrekoaren aurkako ondorioak dituela.

2. irudia: Eguzki-erradiazioaren banaketa, glaziazioen kausa

Eguzki-erradiazioa urte-sasoiaren eta latitudearen arabera desberdin banatzea glaziazio-zikloaren kausa nagusia izan li-teke.• Lurraren orbita eliptikoaren eszentrikotasuna aldatzea (100.000 urte inguruko periodoa)• Lurraren errotazio-ardatzaren eta ekliptikaren planoaren arteko angelua aldatzea (41.000 urte inguruko periodoa)• Ardatz horrek ekliptikaren perpendikularraren inguruan egiten duen errotazioa, ekinozioen prezesioa (22.000 urte in-

guruko periodoa)

t = 100.000 urte

t = 23.000 urte t = 41.000 urte

Klima Aldaketa

14

Sistema klimatikoaren beraren barne-aldaketa natu-ralen artean aipagarriak dira, duten garrantziaga-tik, berotegi-efektuko gasek eta aerosolek eraginda-koak.

Berotegi-efektuko gasek, aurrerago zehaztuko du-gunez, Lurrak islatzen duen erradiazioaren zati batiigarotzea eragozten diete eta tenperatura igoaraz-ten dute.

Aerosolek, bestalde, batik bat sumendien erupzioe-tatik datozen eta atmosferan esekita dauden parti-kulek, alegia, Eguzkiaren erradiazioaren zati bat is-latzen dute atzera espaziorantz eta planeta hozteaekartzen dute.

Azken urteotan giza jarduerek ekoitzitako hainbat

substantziaren isuriak berotegi-efektua areagotzenduten gasen kontzentrazio atmosferikoa handitzenari direla egiaztatu da.

Halaber da handia giza jardueren ondorioz atmos-ferara isuritako aerosol-kopurua, baina horrek pla-neta hozten lagun dezake eta aurreko ondorioaarindu. Azpimarragarria da hemen aerosolek at-mosferan ematen duten denbora berotegi-efektukozenbait gasek egiten dutena baino askoz ere labu-rragoa dela.

Labur, giza jarduerak sortzen dituen gas eta aero-solak sistema klimatikoaren osagarri berri bilakatudira eta, hainbat bidez, planetako klimaren alda-garritasunari sakon erasaten diote.

2.3. Zer da berotegi-efektua?

Lurrera eguzki-erradiazio jakin bat heltzen da. Ho-rretatik heren bat inguru espaziorantz islatzen da,

eta enparaua sistema klimatikoaren osagaiek xur-gatzen dute: atmosferak, hidrosferak, kriosferak, li-tosferak eta biosferak.

1. taula: Klima-aldaketaren faktore antropogenikoak

Berotegi-efektuko gasen kontzentrazioatmosferikoa handitzea

Desertifikazioa/deforestazioa

Aerosol-isuriak

Estratosferako ozono-geruza mehetzea

Berotegi-efektua, horren ondorioz, areagotu egiten da.

Landare-estalkia galtzeak Lurrak islatzen duen energia-kantitatea aldarazten du. Gainera, atmosferako CO2-arenoreka, lurzoruaren hezetasuna eta azaleko ur-zirkulazioa baldintzatzen ditu.

Hodeien albedoa handitzen dute, sufreak batik bat, etatenperatura jaitsarazten dute.

Estratosferako ozonoak funtsezko zeregina du Eguzkitikdatorren erradiazio ultramorea xurgatzeko orduan.Gutxitzeak ondorioak ditu kliman


15

Lurrak xurgatu eta igorritako erradiazioen zati batatmosferan gelditzen da, berotegi batean gertatzenden antzera: Eguzkitik datorren erradiazioari sar-tzen utzi bai baina landare eta lurzoruak igorrita-koari ateratzen utzi ez. Ondorioa, barruan kanpoanbaino giro epelagoa.

Beraz, aurreko koadroan azaltzen denez, atmosfe-ra ia erabat da gardena Eguzkitik datorren erra-diazioari dagokionez (uhin laburrak batik bat), pla-

netaren azaletik datozen uhin luzeko erradiazioaridagokionez ez bezala. Azken hori atmosferandiren zenbait gasek xurgatzen dute.

Gas horiei Berotegi Efektuko Gasak esatenzaie (BEG), eta berebiziko funtzioa betetzen duteatmosfera berotzen, haiei esker baita atmosferarenbatez besteko tenperatura 15 °C-koa, bizirako ezin-besteko maila. Bestela, tenpertatura hori -18 °C-koaizango litzateke.

Berotegi-efektua

Eguzki- erradiazioak oztoporikgabe igarotzen du atmosfera

Erradiazioaren zati batatmosferak eta Lurraren

azalak islatzen dute

Erradiazio infragorriarenzati batek atomsfera igaroeta espazioan galtzen da

E ki di i k t ik

B E R O T E G I - E F E K T U K O G A S A KErradiazio infragorriaren zati

bat berotegi-gasen molekulek xurgatueta berriz igortzen dute. Horren ondorioz

Lurraren azala eta troposfera berotu egiten dira

B E R O T E G I - E F E K T U K O G A S A K

ATMOSFERAATMOSFERA

Sartzen den eguzki-erradiaziogarbia: 240 watt/m2

103 watt/m2 240 watt/m2Sartzen den eguzki-erradiaziogordina: 343 watt/m2

Lurrazala berriz berotzen da eta erradiazioinfragorria atzera igortzen du atmosferarainfragorria atzera igortzen du atmosferara

Eguzki-energia xurgatutaLurraren azala berotu egiten da... eta hura, bero bihurturik, berriz igortzen

du uhin infragorri moduan atmosferara

LURRALURRA168 watt/m2

EGUZKIA

3. irudia: Berotegi-efektua

2. taula: Planetetako tenperatura

Berotegi-efekturik gabeko Antzemandako Berotegi-efektuariazaleko tenperatura azaleko tenperatura zor zaion beroketa

Artizarra *(%95´5 CO2) -46 °C 477 °C 523 °C

Lurra *(%0,03 CO2) -18 °C 15 °C 33 °C

Marte *(%0 CO2) -57 °C -47 °C 10 °C

* CO2-aren atmosferako kontzentrazioa

Iturria: UNEP –Grid-Arendal.

Klima Aldaketa

16

Berotegi-efektuko gasek atmosfera berotzen duteneragina argiro ikus daiteke ondoko taulan. Hor Lu-rretik gertuen dauden bi planeten datuak paratudira eta erraz antzematen da Artizarren, CO2-aren

kontzentrazio handiena duen planetan, askoz erealde handiagoa dela espero zitekeen tenperatura-ren eta benetakoaren artean.

Berotegi-efektuko gasak ez dira denak berdin ari-tzen. Bakoitzak bere egitura kimikoaren araberakoahalmena du erradiazio infragorria xurgatzeko.Zenbat eta xurgatze-ahalmena handiagoa ukan, or-duan eta handiagoa izango da bakoitzaren Bero-tze Globaleko Ahalmena.

Kalkuluak erraztearren, gas bakoitzaren berotzeglobaleko ahalmena normalizatu egin da unitate-

tzat CO2-aren molekularena hartuta. Berotegi-efektu-ko beste gasen ahalmena CO2-aren molekularena-rekin alderatuta finkatu da.

3. taulak BEGen berri dakar, beren kontzentrazioakaro industrialean izandako bilakaera, beren jatorriantropikoak eta beren Berotze GlobalekoAhalmena.

4. irudia: Planetak eta atmosferak

Iturria: Calvin J. Hamilton, Views of the solar system, www.planetscapes.com; Bill Arnett, The nine planets, a multimedia tour of the solarsystem, ww.se….

ArtizarraAtmosfera lodia% 96 CO2

Batez besteko tenperatura: +420° C

Planetak eta atmosferakMarteAtmosfera mehea(Ia CO2 guztia lurzoruan)Batez besteko tenperatura: -50° C

LurraAtmosferaren % 0,03 da CO2

Batez besteko tenperatura: 15° C


17

Jatorri antropikoa duten berotegi-efektuko gasetakobatzuk Naturan ere aurkitzen dira, eta horiek birzi-klatzeko prozesu naturalak ere badirela kontuanizan behar da.

CO2-aren kasuan, bere osagarrietako bat, karbo-noa, biosfera osatzen duten elementu kimikoen ar-tean ugarienetakoa da. Izaki bizidunek beren egi-tura eta funtzioa gauzatzeko duten oinarrizkoelementua da, hain zuzen. Bizidun guztiei erkidezaizkien oinarrizko prozesu fisiologikoen protago-nista ez ezik, materia subjektu duten bi ziklo-motanagusien jarraipena egiteko haria ere bada: sedi-mentuen eta gasen zikloak.

Beste konposatu zenbait, ordea –gizakiak sintetiza-tutakoak, alegia– sistema biogeokimikoek nekeza-go deuseztatzen dituzte. Horregatik, beren moleku-lek denbora luzeago egin ohi dute atmosferanjatorri naturalekoek baino.

Beraz, berotze globaleko ahalmena bezalako baliokuantitatiboen bidezko zenbatespenak ikuspegi

kualitatibo batez osatu behar dira. Azken horrekerakusten digu CO2-ak materiaren eta energiarenhainbat ziklo naturaletan parte hartzeak egungo ge-hiegizko kopuruei aurre egiteko kudeaketa-bideasko zabaltzen digula, gizakiak sintetizatutakoaktratatzeko ez bezala. Horien kasuan, irtenbide ba-karra erabiltzeari eta ekoizteari uztea da.

2.4 Klima-aldaketaren arazoa

Antartikako izotzetan harrapatutako burbuiletakoairearen analisiek erakutsi dutenez, berotegi-efektu-ko gasen kontzentrazio atmosferikoa planetaren his-torian zehar aldatu izan da. Alabaina, IndustriaIraultzaren aurretiko mila urteetan CO2-aren mailaknahikoa egonkor iraun zuen.

XVIII. mendearen erdialdetik aurrera, Industria Iraul-tzaren ondotik, berotegi-efektuko gasen isuriek geroeta gorago egin dute, neurririk gabe, batez ereerregai fosilak erabiltzeagatik.

3. taula: Berotegi-efektuko gas nagusiak

Berotegi-efektuko gas nagusiak

Oharra: pptv= trilioiko zati bat bolumeneran; ppbv= bilioiko zati bat bolumenean; ppmv= milioiko zati bat bolumenean.*GWP 100 urteko epean. **zeharkako efektuak ere aintzat hartu dira: troposferako ozono ekoizpena eta estratosferako ur-lurrun ekoizpena. ***IPCC-SARaren 5. orrialdea. Ezin da CO2erakobizialdi bakarra definitu, ezabatzeko prozesuek abiadura desberdina izaten baitute. ****Berotze globaleko ahalmen garbia (alegia, ozonoa ezabatzeak dakarren zeharkako efektua aintzat hartuta)

Berotegi-efektukogasa

Karbono dioxidoa

Metanoa

Nitrogeno(III) oxidoa

CFC - 12

HCFC - 22

Tetrafluorokarburoa

Sufrehexafluoruroa

Formulakimikoa

Industria aurretikokontzentrazioa

1994kokontzentrazioa

Atmosferakobizialdia

(urteak)***

Iturriantropikoak

Berotze globalekoahalmena

(GWP)*

CO2

CH4

N2O

CCI2F2

CHCIF2

CF4

SF6

278 ppmv

0,700 ppmv

0,275 ppmv

0

0

0

0

358 ppmv

1,721 ppmv

0,311 ppmv

0,000503 ppmv

0,000105 ppmv

0,000070 ppmv

0,000032 ppmv

Aldakorra

12,2 +/- 3

120

102

12,1

50.000

3.200

1

21**

310

6.200 - 7.100****

1.300 - 1.400****

6.500

23.900

Erregai fosilak.Lurraren erabilera aldatzea

Itsasgarriak ekoiztea

Erregai fosilakArroz alorrakZabortegiak

Aziendak

OngarriakIndustria prozesuak

Errekuntza

Hozgarri likidoakAparrak

Hozgarri likidoak

Aluminioa ekoiztea

Fluido dielektrikoak

Iturria: IPCC radiative forcing report: Climate change 1996… etc.

Klima Aldaketa

18

Industrian eta garraioetan erabiltzen ziren lehengoikatz-galdarekin hasi eta egun elektrizitatea sortze-ko erabiltzen diren zentral termikoetan zein auto-mobil eta hegazkinetan ere, erregai fosilak (ikatza,petrolioaren deribatuak eta gas naturala) gero etaugariago erabili dira, gure gizartearen aurrerape-narekin eta garapenarekin batera.

Konposatu horiek erretzean, bero moduan ekoiztenden energiaz eta bestelako produktuez gain, at-mosferara igortzen den CO2 ekoizten da.

50eko hamarkadan atmosferako CO2-aren kontzen-trazioa neurtzen hasi ziren, eta horretarako emisio--iturrietatik ahalik eta urrutien zeuden puntuak auke-ratu ziren, besteak beste Hawaiien dagoen MaunaLoa sumendia. Han egindako neurketen emaitzengrafikoak argi eta garbi erakusten du atmosferakoCO2-aren maila etengabe handitu dela harrezkero;1998an, esaterako, 315 ppmv-tik 369ra igo zen.Grafikoak erakusten dituen erpinak hosto galkorre-ko landareek CO2-aren kontzentrazioan duten urta-roko eraginaren isla dira.

80ko hamarkadaren amaiera aldera, sobietarrekAntartikan zuten Vostok estazioan, hango izotzasakon zulatzeko esperimentuak egin zituzten, etahandik ateratako datuek erakutsi zuten azken160.000 urteetan atmosferako CO2-aren kontzen-

trazioak eta planetako batez besteko tenperaturakkorrelazio estua zutela. Orduko tenperatura kalku-latzeko oxigenoaren O18 isotopoaren kontzentra-zioa neurtu da: zenbat eta handiagoa izan, orduaneta tenperatura altuagoa.

5. irudia: Atmosferako hileko batez besteko CO2-aren kontzentrazioaren bilakaera. Mauna Loakobehatokia, Hawaii

Atmosferako CO2-aren kontzentrazioa: Mauna Loako datuak

370

360

350

340

330

320

310

300

2901959 1963 1967 1971 1975 1979 1983 1987 1991 1995 1998

ppmv

Hileko Batezbestekoa

Urteko batezbestekoa

Iturria: Scripps Institution of Oceanography (SIO), University of California, 1998


19

“Aire-burbuila fosil” horietatik abiatuta, aro indus-trialaren hasieran atmosferako CO2-aren kontzen-trazioa 290 ppmv ingurukoa zela kalkulatu zen, etahori baino lehenago 190 eta 280 ppmv bitarteanibili zela. Aurretik inoiz ez bezala, gaur egun 300ppmv-tik gorako mailak arrunt neurtzen dira; orain,367 ppmv-koa da, hain juxtu.

Azken 100 urteetan barrena atmosfera 0,3 °C eta0,6 °C inguru epeldu da, goi-mendietako glaziarrekatzera egin dute eta itsasoaren mailak urteko 1-2mm egin du gora.

Horregatik guztiagatik, gizakiak berotegi-efektukogasen kontzentrazioetan eraginik baduela ondo-riozta daiteke.

Svente Arrhenius zientzialari suediarrak 1896ngaztigatu zuen erregai fosilak erretzeak atmosfera-ko CO2-aren maila handitzea ekarriko zuela eta be-rotegi-efektua areagotuko zela.

Bestalde, ia zientzialari gehienek onartua duteAro Industrialetik hona atmosferako BEGen kon-tzentrazioek areago egin dutela gora energia es-kuratzeko erregai fosilak erretzeagatik, kausa na-turalak baino izan ez balira baino. Ondokografikoan ageri diren datuek 1850. urteko 280ppmv-ko mailatik egungo 367 ppmv-etarako igoe-ra iradokitzen dute. Lehenagoko informazio-erre-gistroak aintzat hartuta, argi ikusten da kausa na-turalek soilik sekula ez zuketela egungo faseklimatikoan dugun handitze-tasa sortuko.

7. irudia atmosferako CO2-aren mailari buruzkoada eta, azken mende-erdian zehar batik bat, go-ranzko joera bizkortu egin dela erakusten du, iturriez berriztagarrietako energiaren kontsumoak eginduen gorakadarekin bat, hain zuzen. Gogoan izanbehar da errekuntza-prozesu orok CO2 isurtzea da-karrela ezinbestean.

6. irudia: CO2 eta tenperatura

280

250

240

220

200

180

160

300

CO2

2

0

-2

-4

-6

-8

-10

CO2

Tenperatura(Normala = 0)

Tenperatura

150 140 120 100 80 60 40 20 0

Mila urte

Iturria: Nature, Hartwick-eko Unibertsitatea

Klima Aldaketa

20

BEGen isurien kalkuluak dioskunez, 1995eangutxi gorabehera 22.150 milioi tona CO2 balioki-de isuri ziren mundu osoan. Herrialdekako bana-ketari erreparatuta, espero zitekeen bezala, he-rrialde aberatsak dira buruan, XVIII. mendeazgeroztik izan duten industrializazio-maila handia-

goaren ondorio.

Horien artean nabarmendurik, AEB, zein planetaosoko isurien laurdenaren iturri baitira. Estatubatuarbakoitzak japoniar batek halako bi isurtzen du, etanikaraguar batek halako hogeita hamabi.

7. irudia: Atmosferako CO2-aren kontzentrazioak

Iturria: GRID Arendal

Giza perturbazioa

Mila urte

Atm

osfe

rako

CO

2(p

pmv)


21

Planetako bi hemisferioen artean ematen den isu-rien jatorri nagusien arteko desberdintasuna age-rian uzten dute mapek.

• Alde batetik, energia-ekoizpena, industria-proze-suak eta garraioa, ipar-hemisferioan bilduta.

• Bestetik, hego-hemisferioan lurraren erabilera al-datzea da iturri nagusia (batez ere baso-lurraknekazaritzarako lur zein larre bilakatzeko erre-tzeagatik). Basoak botatzeak, errez gero isurihandiak ekartzeaz gain, oso sarri belardi zaba-lak sortzea ekartzen du atzetik, eta horiek ezdute basoek adinako ahalmena BEGak xurgatueta finkatzeko. Higadura agertzen bada, ondo-rioak latzak izaten dira, oihanak ikaragarri den-bora laburrean basamortu bihurtuz.

Halaber behar da adierazi Kiotoko ProtokoloarenGehigarrian zerrendatutako herrialde gehienetan,industrializatutakoak nahiz garatze-bidean direnak,azken urteotan CO2-aren isuriak murriztu egin direlasektore produktiboaren ekonomia-unitateko. Arra-zoiak ugariak dira, eta garapen-mailaren araberabanatzen dira. Lehen kasuan, prozedura industrialakgero eta eraginkorragoak dira eta ekonomiak, gai-nera, zerbitzu-sektorerantz ari dira biltzen. Bigarrenkasuan, ordea, berrantolaketa eta murrizketa han-dia ari da gertatzen industria astunaren sektoreetan.

Alabaina, ekonomia horien hazkundeak eta bestesektoretan, garraioa edo bizitegiak kasu, izandakoisuri-kopuruen gehikuntza jarraituak nabarmen ha-zarazi dituzte jatorri antropikoa duten BEGen guz-tirako isurien balioak.

8. irudia: Hainbat herrialdetako CO2-aren isuriak (per capita tonak)

15etik gora

7-15

3-7

1-3

1etik behera

Ezezaguna

Iturria: New Scientist

Klima Aldaketa

22

Garatze-bidean diren herrialdeek lehen mundukoongizate-maila eskuratu nahi dute beren herrita-rrentzat. Ezinbestean, haatik, horrek energia gehia-go ekoiztea eta kontsumitzea eskatzen duen gara-pen-eredutik abiatzea suposatzen du eta, beraz,BEG gehiago isurtzea. Horregatik, baliteke indus-trializatutako herrialdeek mundu mailan ahaleginakegin arren, kontzentrazioak oraindik hazten segi-tzea. Txina da mundu mailako bigarren BEG isur-lea; per capita isuriak, ordea, oso baxuak dira.

Beraz, beharrezkoa da lehen munduko herrialdeakgarapen jasangarria mundu mailan gauzatzen aha-legintzea. Horretarako, ezinbestekoa da beharrez-ko garapen sozioekonomikoa eskuratzeko baliabi-de naturalak, energetikoak batik bat, erruz etaeraginkortasun baxuz ez ustiatzea, eta, beraz, ho-rretarako beharrezkoa den teknologia aurreratuakbehar dituztenen eskura ipintzea.

9. irudia: CO2-aren emisioak

Iturria: United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC)

CO2-aren isuriak

Hego-Amerika

Ipar eta Erdi-aldekoAmerika

Europa

Afrika

Ozeania

Asia

Produkzio-prozesuak Lurarren erabilera aldatzea

Mila tonelada

Klima-Aldaketa zenbatesteko bideak

3

Klima Aldaketa

24

Klima-aldaketa eta bere ondorioak zenbatestea osolan korapilotsua izaten da, eta simulazio-eredu kon-plexuak eta superkonputagailuak behar izaten dira.

1988an, UNEP Nazio Batuen Ingurumenera-ko Programak eta WMO Munduko Meteo-rologia- Erakundeak IPCC Klima-aldaketa-rako Gobernu arteko Aditu-Taldea sortuzuten, artean sortuberria izanagatik izaera politi-koa zuen klima-aldaketaren arazoak sortutako kez-kari erantzuna eman nahian.

IPCCren helburua klima-aldaketarekin zerikusirikukan lezaketen ikuspegi orori buruz egun ezagu-tzen dena zenbatestea da, Zientzia, Ingurumena,eragin natural zein sozioekonomikoak nahiz eran-tzun posibleak tartean direla.

Klima Aldaketaren alorrean egun den itzal zientifi-ko eta teknikorik handiena duen erakundea izateraheldu da IPCC. Bere zenbatespen eta ondorioekeragin handia izan dute aurrerago aipatuko dugunUNFCCC Nazio Batuen Klima Aldaketari buruzkoEsparru Hitzarmenaren baitan eragindako negozia-ketetan eta Kiotoko Protokoloarekin zerikusirik duenororekin.

Gaur ere IPCCk gobernuek klimari buruzko politikakoherenteak abian ipintzeko behar dituzten oina-

rrizko informazio zientifikoaz eta teknikoaz horni-tzen dihardu.

Planetako hiru eskualdetako beste hainbeste lantal-detan dago antolatuta, eta industrializatutako he-rrialde bateko eta garatze-bidean dagoen beste ba-teko ordezkari bana ditu buru. Horiei BEGen(berotegi-efektuko gasak) isurien inbentario nazio-nalen kontrola eta jarraipena egiteko erakundeagehitu behar zaie.

• 1. taldeak Sistema Klimatiko Globalaren eta KlimaAldaketaren arazo zientifikoak aztertzen ditu.

• 2. taldeak sistema naturalek zein gizatiarrek feno-menoarekiko duten kalteberatasuna du aztergai,horren ondorio positibo zein negatiboak eta gizar-teek horiei moldatzeko dituzten aukerekin batera.

• 3. taldearen helburua, berriz, isuriak mugatzekoeta aldaketa hipotetiko horren ondorio fisiko zeinekonomikoak txikiagotzeko aukerak zein diren ja-kitea da.

120 herrialdetako 400 adituk baino gehiagok di-hardute IPPCk egiten dituen txostenetan zuzenean,eta 2.500 lagunek berrikusten dituzte. Gobernueketa nazioarteko hainbat erakundek izendatzen di-tuzte, gobernuz kanpoko elkarteak (GKE) tarteandirelarik.

10. irudia: Klima Aldaketari buruzko Gobernu arteko Aditu Taldea (IPCC)

Osoko BatzarraIPCCaren idazkaritza

WMO/UNEPSuitza

Berotegi-efektuareninbentario

nazionalei buruzkolan-taldea

III. lan-taldeaLeuntzea

II. lan-taldeaEragina etamoldaketa

I. lan-taldeaKlima-aldaketaren

zientzia

Erresuma Batuko LaguntzaTeknikoko Unitatea

Estatu Batuetako LaguntzaTeknikoko Unitatea

Herbeheretako LaguntzaTeknikoko Unitatea

Japoniako LaguntzaTeknikoko Unitatea

Aditu, egile, laguntzaile, kritikoak...

Iturria: United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC)

Klima-Aldaketa zenbatesteko bideak

25

Klima-aldaketa zenbatestean topatzen den oztoponagusia sistema klimatikoaren beraren konplexuta-suna da, baita atmosfera, ozeanoak, kriosfera,etab. antolatzen dituzten mekanismoak eta horienarteko elkarreraginak zehatz ez ezagutzea.

Berotegi-efektuko gasen kontzentrazioen gorakadakLurreko tenperatura globalaren igoeran duen ondo-rio zuzenaz gain, kontuan izatekoak dira gertatzendiren feedback positiboak zein negatiboak. Esatebaterako, lehenago ere aipatu den hodeien, elurraeta izotzaren edota biosferaren eragina.

Tenperatura aldatzeak sistema horiei eragiten die,baina horiek maila handian aldatzeak ere planeta-ko tenperaturan eragin zuzena izaten du. Esandakohorretan duen garrantziagatik, ozeanoaren fun-tzioak aipamen berezia merezi du. Atmosferarekikoduen energia-trukeak eta bere baitan, goi- eta behe-geruzen artean gertatzen den garraio bertikalakmunduko klima-aldaketaren abiadura eta eskualdemailako aldaketen egitura kontrolatzen dituzte.

Sistema horiek eta horien arteko eraginak ezagutzetikabiatuta, hasierako datuez elikatu eta gero aurreran-tzean klimak izango duen bilakaeraren aurreikuspenaeskaintzen diguten eredu matematikoak eraikitzendira. Klima aurreikusteko gehien garatu den tresnazirkulazio orokorreko eredua da (GCM).

Klima gobernatzen duten faktoreak hain baitira kon-plexuak, ezen eredu matematikoek eredu atmos-ferikoak eta eredu ozeanikoak ere hartzen di-tuzte beren baitan.

Informatikaren mugak direla eta, berriz, ereduek es-kaintzen dituzten simulazioak eskala globalean na-hikoa errealistak badira ere, eskualde mailako es-kalan akats nabarmenak izaten ditutzte (baita2.000 km-koak ere).

Eredu matematikoen eremuan aurrerapauso han-diak ari dira egiten. Klima-aldaketa ikertzeko era-bateko tresna bilakatu dira, horiek baitira sistemaklimatikoa osatzen duten prozesu fisikoen multzoariglobalki heltzeko eskura dagoen lanabes bakarra.

Ikusitako eraginak. Zer gerta daitekeeladiote zientzialariek?

4

Klima Aldaketa

28

4.1 Alderdi orokorrak

Atmosferan berotegi-efektuko gasek duten kontzen-trazioa aldatzeak sistema klimatikoan duen eran-tzuna motela izaten da, ozeanoek eragindako iner-tzia termikoagatik batik bat. Horrek esan nahi dudagoeneko atmosferan diren berotegi-efektukogasen ondorio klimatikoak aurrerantzean kausitukoditugula, nahiz eta orain agerian izan ez.

Zenbat eta luzaroago iraun isuriek, orduan eta aha-legin handigoak egin beharko dira aurrerantzeanatmosferan diren berotegi-efektuko gasen kontzen-trazioak maila egokira jaitsarazteko.

Zenbait zientzialarik uste dute posible dela halakokontzentrazio-maila kritikoak izatea eta horiek gain-dituz gero Lurreko kliman askoz ere aldaketa borti-tzagoa eragitea, oraingo oreka-egoeratik oreka-e-goera berri batera igaroz. Hori horrela bada,atmosfera egonkortzearren isuriak murrizteari zen-bat eta lehenago ekin, orduan eta berme handia-goak izango ditugu esandako maila kritiko horiekez gainditzeko.

Bestalde, klimaren aldaketen munta bezain garran-tzitsua da horiek gertatzen diren abiada; izan ere,ekosistemak aldaketei egokitzekotan, abiada ho-rren arabera izango da.

Klima-aldaketek (CO2-aren konztentrazioa eta ten-peratura) hainbat alderditan eragingo du: gizaosasuna (gaitzak, ur-baliabideen eskuragarritasu-na), lurreko zein uretako ekosistemak (basoak, goi-mendiak, kasko polarrak eta itsasoaren maila igo-tzea), sistema sozioekonomikoak (prezipitazioak,nekazaritza). Gizateriaren garapenerako oinarriz-koak diren zenbait sektorek ere klima-aldaketareki-ko sentikortasun berezia erakutsi dute, nekazaritza,basogintza, arrantza eta ur-baliabideak kasu.

Sistemek klima-aldaketari egokitzeko duten ahalme-na zenbatesteko hiru parametro definitu ohi dira:

• Sentikortasuna: sistema batek kliman gertatzendiren aldaketekiko duen erantzun-maila.

• Moldagarritasuna: sistema bat klima-aldaketa batiegokitu zein hari aurrea hartzen dioneko maila.

• Kalteberatasuna klima-aldaketak sistema bat zeinneurritan honda dezakeen iradokitzen du. Siste-maren sentikortasunaren eta moldagarritasunarenaraberakoa da.

Aurreko parametroei erreparatuta, dagoeneko gizajardueren presioa pairatzen duten sistemak klima-al-daketarekiko kalteberagoak direla esan daiteke, na-turalki moldatzeko aukera txikia baitute.

Herrialdeei dagokienez, moldatzea zailago egingozaie lurralde elkorretako, kosta inguruetako eta islatxikietako populazioei, batik bat biztanle-dentsitatehandiko eta garatze-bidean dauden herrialdeen ka-suan.

Egoera zenbatesteko, IPCCk berotegi-efektukogasen isurien balioaren hainbat hipotesi maneiatuditu eta 2100. urtera bitarteko proiekzioak eginditu, gas horiek atmosferan izango duten konzten-trazioa aurreikusi nahian.

Zenbait aldagaitan oinarrituta (alegia, popula-zioa, hazkunde ekonomikoa eta energia-hornidu-ra), IPCCk etorkizunerako hainbat jokaleku posi-ble eta horiek izan litzaketen ondorioak proposatuditu. Eskualde mailara jaistean, aurreikuspenakzehaztasuna galduz doaz, eta maila lokalean, be-rriz, ez da posible sistemek nola jokatuko dutenzehatz jakitea.

CO2-aren kontzentrazioa eta Lurrekotenperatura

IPCCk aurreikusitako jokaleku posible bakoitzeangero eta CO2-aren kontzentrazio handiagoak har-tzen ditu aintzat atmosferan. Egoera guztiak batdatoz industrializazio aurrekoa baino kontzentraziohandiagoa erakusten. Gorakadak handiak dirakasu guztietan: % 75 eta % 220 bitartekoak.

Bestalde, kontuan izatekoa da gizakiak eragindakoklima-aldaketak ez duela atzera aise egingo. Giza-kiak eragindako CO2-aren isuriak egonkortu zeinmurriztuta ere, gas hori atmosferan ugarituz joangolitzateke oraindik luzaro, 11. irudian antzeman dai-tekeenez.

Ikusitako eraginak. Zer gerta daitekeela diote zientzialariek?

29

Halaber, batez besteko tenperatura globalak 0,3 -0,6 °C bitartean gora egin du XIX. mendetik hona,horietatik 0,2 - 0,3 °C azken 40 urtean.Kontinenteak eta itsasoaren azala nabarmen aridira berotzen, nahiz eta uniformeki izan ez: ipar-la-

titudeko 40° eta 70° bitarteko eskualdea da gehienberotu dena.Urbanizazio- eta desertifikazio-prozesuek berotzeglobal orokorrean zerikusi txikia dutela jo da, nahizeta toki jakinetan erabateko garrantzia izan.

11. irudia: Etorkizunerako aurreikuspenak: CO2-aren kontzentrazioa, tenperatura eta itsasoaren maila

Erantzuna

CO2-aren isurien maximoa0 - 100 urte inguru

Orain 100 urte 1.000 urte

Oreka erdiestekobehar den denbora:

Izotza urtzeagatiko itsaso mailaigotzea: zenbait milurteko

Espantsio termikoagatiko itsasomaila igotzea: zenbait mende-zenbait milurteko

Tenperatura egonkortzea:zenbait mende

CO2-a egonkortzea,100-300 urte inguru

CO2-aren isuriak

Iturria: IPCC (Hirugarren Ebaluazio Txostena - 2001)

12. irudia: Lurreko azaleko tenperaturaren aldaketak

Lurreko azaleko tenperaturaren aldaketak: 1000.urtetik 2100. urtera bitarteanTenperaturaren gorabeherak (°C) (1990eko balioa = )

Ipar-hemisferioko zenbatespena, datu esanguratsuakNeurketa

instrumentalglobalak

Proiekzioak

Hainbateredu denka

SREStxostenekoak

Ereduek 2100. urterakoaurreikusten dituzten

balioen tarteak adieraztendituzte barrek

1000 1100 1200 1300 1400 1500 1600 1700 1800 1900 2000 2100

6.0

5.5

3.5

3.0

2.5

2.0

1.5

1.0

0.5

0.0

-0.5

-1.0

4.0

4.5

5.0

A1BEscenarios

A1TA1FIA2B1B2IS92a

Iturria: IPCC (Hirugarren Ebaluazio Txostena - 2001)

Klima Aldaketa

30

Etorkizuneko tenperatura atmosferan mantentzen di-tugun BEGen eta aerosolen kontzentrazioen arabe-rakoa izango da.

Grafikorik txarrenak maila atmosferikoak 1990ekoenpare mantenduta eta sistemak sentikortasun kimati-ko handia edukita gertatuko litzatekeena adieraz-ten du.

Onena, berriz, sistemaren sentikortasun txikia duelauste izanda egin da, tenperatura 1,5 °C igota eta,hemen ere, maila atmosferikoak 1990ekoen paremantenduta.

Itsas maila

Azken 100 urtean azken 3000 urtean baino hamaraldiz azkarrago igo da itsasoaren maila.

Itsasoak gora egin duela eta, Pazifikoko zenbaitisla dagoeneko laguntza eske eta horren kontra la-nean ari dira, lur-eremua urritzen ari baitzaie. Kiri-bati herrialde txikia dugu horren adibide, Hego Pa-zifiko amaigabearen erdian dauden hainbat atoloilauk osatua baita. Gero eta arruntago gertatzen

diren enbatak eta urak gora egitea gero eta uholdeeta higadura-arazo handiagoak ari dira sortzen.

Nolanahi ere, mendeetan zehar itsasoak izan duenmaila neurtzea ez da samurra, kontinenteen maila-rekiko neurtzen baita. Hori, ordea, mugimendu sis-mikoen, isostasiaren eta sedimentazioaren ondoriozaldatu izan da.

Egungo metodo modernoek horien ondorioak sai-hesten dituzte. Ondorioa: ur likidoaren bolumenahanditu egin da eta horrek ekarri du itsasoaren mai-lak gora egitea.

2100. urterako 13-94 cm bitartean igo litekeela joda.

Ozeanoek, poloek eta atmosferak osatzen duten sis-temak duen inertzia termiko handiaren eraginez,igoera hori ez da hain nabarmena izango XXI.mendearen lehen erdian, baina bigarrenean azkar-tu egingo da.

Halaber, aipatutako kausak desagertuta ere, igoe-rak aurrera joko luke denbora luzez.

13. irudia: Berotze globalaren ondorioz itsas mailak izandako igoera

Azken mendean itsas mailak izandako igoera 2100. urtean itsas mailak izan lezakeen igoera

Zentimetroak

8

4

0

-4

-8

-121880 1900 1920 1940 1960 1980

Urteko maila

Bost urteko batezbestekoa

Zentimetroak

100

80

60

40

20

02000 2020 2040 2060 2080 2100

Lerro lodiek hainbat jokalekuren portaera adierazten dute,1992az geroztik izandako aerosolen maila-aldaketakaintzat hartuta.Lerro etenek, ordea, 1990eko aerosol-mailakkonstante mantenduta.

120

IS92e

IS92a

IS92c

Fuente: IPCC (Tercer Informe de Evaluación- 2001).

Basoak eta mendiak

Klima epelagoa egiteak baso kaduzifolioak iparral-derantz hedatuko direla uste da, koniferoen kalte-an. Horrekin batera, bioaniztasunak aldaketak eza-gutuko ditu.

Grafikoan mendi batean landaretzak altuerarenarabera egun duen banaketaren eta klima epelagobatek ekarriko lukeenaren arteko alderaketa dakar.

Mendiek lehorraren % 20 estaltzen dute, gutxi go-rabehera, eta ibaien ur-iturri moduan berebiziko


31

garrantzia dute. Lehenago izan diren klima-bero-tzeek espezieen banaketa aldatzea ekarri zuten,zenbaitetan espezie eta ekosistema osoak galtze-raino. Klima hotzetako ekosistemak dira atzera

egingo dutenak, hedadurari dagokionez eta baiugaritasunari dagokionez ere. Glaziarrak eta ne-guko elur-estalkia ere urritu egingo dira, hedadu-ran zein iraupenean.

Kasko polarrak

Arktikoko izotz-geruzak uda-amaieran izaten duenlodieraren 1993 eta 1997. urteetako balioak 1958eta 1976. urteen artean bildutakoekin alderatuta,ikusi da 1,3 metro mehetu dela (orduko 3,1 m-tikegungo 1,8 metrora, % 40 gutxiago, alegia). Ho-rren ondorioz, urpean den izotzaren lodiera metroinguru meheagoa zen 90eko hamarkadan aurreko

bizpahiru hamarkadetan baino.

Finlandiako Tornio ibaian izotza hausten denekoeguna 1693az geroztik dago erregistratuta. Izotzaegiten hasten den eguna atzeratu eta urtzen dene-koa aurreratu egin da harrezkero. Ibaia izozturikdagoeneko aldia hilabetez laburtu da. Horrek be-rotegi-efektuarekin zerikusirik baduela pentsa litekezuhur ibilita ere.

14. irudia: Mendietako landaretza-eremuen gaineko eragina

Egungokliman

Jokaleku berrian (baldintzak: tenperatura

+ 3.5°C altuago

eta prezipitazioa %10 handiago

Elurtutakobasamortu polarra

Baso heze subalpinoaMendi-txaraka subalpinoa

Mendi-estepa

Mendiko basamortu-txaraka

Behe-mendietako estepa arantzatsua

Mendi aurreko baso arantzatsua

Elurtutakobasamortu polarra

Tundra heze alpinoaBaso heze subalpinoa

Mendi-estepa

Behe-mendietako estepa arantzatsua

Mendi aurreko baso arantzatsua

Tundra heze alpinoa

15. irudia: Ozeano Artikoko izotzezko geruza mehetzea

Iturria: D.A. Rothrock eta G.A. Maykut. Washingtongo Unibertsitatea. Seattle. 1999

Metroak

0

1

2

3

4

Chukchilurmut. -0.9 m

Beaufort itsasoa-0.9 m

Kanadakosakona -1.3 m

Ipar Poloa-1.4 m

Nansensakona -1.7 m

EkialdekoArtikoa-1.8 m

1958-1976 epean izotzakzuen lodiera

1993-1997 epean izotzakzuen lodiera

Metroak

Eskualde guztiak batera

1958-1976 epeanizotzak zuen lodiera

1993-1997 epeanizotzak zuen lodiera

0

2

4

6

Izotza

Izotza

-1.3 metro.Bolumena,

%40 gutxiago

Iturria: Martin Benisotn, Mountain environments in changing climates, Routledge, London, 1994; Climate Change, 1995, Impacts, adap-tations and migration of climate change, contribution of working group 2 to the second assessment of the IPCC, UNEP eta WMO, Cam-bridge press University, 1995.

Klima Aldaketa

32

Prezipitazioa aldatzea

Ipar-hemisferioko latitude handietako lurretan prezi-pitazioa areagotu egin da, udan batik bat. Tropi-koetan eta eremu subtropikaletan, berriz, urritu eginda 60ko hamarkadatik hona, Afrikan hasi eta In-donesian barrena.

Aurreko datu horiek itsaslasterrek izan dituzten al-daketei, lakuen mailari eta lurraren azalari buruzkoinformazioarekin bat datoz. Prezipitazioen batez-bestekoa XX. mendearen hasieratik aurrera handi-tuz joan zen gutxi gorabehera 1960ra bitartean,baina harrezkero berriz jaitsi egin da.

16. irudia: 1990 eta 1994 bitartean lehorrean egindako prezipitazioen aldaketa

Jaitsiera:

% 20

% 10

% 5

% 2

entre1900 y 1994

Igoera

% 2

% 5

% 10

% 20

entre1900 y 1994

Nekazaritza

Datozen hamarkadetarako aurreikusten den klima-aldaketak hainbat eskualdetako nekazaritzaren ete-kinak urritzea eta ureztatzeko ur gutxiago izateaekar lezake. Ondorio negatiboetako batzuk neka-zaritza-teknikak klima-aldaketak ekartzen dituenbaldintza berrietara egokituta saihets litezke, bainalaboreek egun lehortearekiko duten sentikortasunaketa zenbait eskualdetan, mediterraneoa kasu, denaldagarritasun klimatiko handiak oso mugatzen di-tuzte aukerak.

Laboreetarako baldintza egokienak dituzten ere-

muak iparralderago izan litezkeela iradokitzendute ikerketek. Oro har, latitude handietako lurre-tan tenperatura igotzeak ekoizpenaren alde jo-katzen du, egungo klimapean udaberriko tenpe-ratura baxuek eta izotzik gabeko epeareniraupen laburrak mugatzen baitute. Baina eskual-de gehienetan egungo tenperatura igotzeak labo-rearen etekinari kalte egingo dio, garapena biz-kortu eta alea heltzeko denbora laburragoaeskainiz. Ureztatze-behar handiagoak, gainera,akuiferoak gehiegi ustiatzera bultza litzake neka-zariak eta, horren ondorioz, lurrak gazitu eta el-kortzea ekar lezake.

Iturria: UNEP-GRID-Arendal.


33

Ugandan, tenperatura-igoera 2 °C-koa soilik iza-nik ere, kafe-laborerako egokiak diren lur asko

galduko lirateke. Lurrik garaienek besterik ez luke-te balioko.

17. irudia: Tenperatura igotzeak Ugandako kafe-laborean izan lezakeen eragina

Tenperatura 2 °C-tan handitutaEgungo tenperaturan

Desegokia

Hainbestekoa

Egokia

18. irudia: Ur gezako baliabideen eskuragarritasuna

Eskura dagoen ur guztiaren erabilera-maila1995 2025

% 10 - % 20 bitartean

% 10etik behera

% 40tik gora

% 20 - % 40 bitartean

Klima-aldaketak ziklo hidrologiko globala areago-tzea ekarriko du, eta eskualde mailako ur-baliabide-ek ondorio sakonak pairatuko dituzte. Guztizko pre-zipitazioek eta beren maiztasun eta intentsitateakeragin zuzena dute azaleko ur-isurketaren munta etaunearen gain, baita uhaldi eta lehorteen muntarengain ere, baina eskualde mailako ondorio zehatzak

zein izango diren, gaurkoz, ez dago jakiterik.

Dagoeneko ur-horniduraren kantitate eta kalitateabermatzeko arazoak izaten ari dira eskualde asko-tan, kostalde lau, delta eta isla txiki batzuetan batikbat. Eskualde horietako herrialdeak bereziki dirakalteberak.

Iturria: Otto Simonett, Potential impacts of global warming, GRID-Geneva, case studies on climatic change. Geneva, 1989.

Ur-baliabideak

Diagramak 2025. urtean populazioaren hazkundea-ren ondorioz izan litekeen ur-baliabideen gainekopresioa erakusten du. Balio horiek kalkulatzeko,

egungo hazkunde-ratioa erabili da, egungo per ca-pita ur-kontsumoa konstante mantenduta eta ura ho-beto erabiltzeko izan litezkeen hobekuntzak aintzathartu gabe.

Iturria: Global environment outlook 2000 (GEO), UNEP, Earthscan, London, 1999

Klima Aldaketa

34

Gaitzak transmititzea

Klima berotzeak orain artean gaitz topikalak transmi-titzeko bektorerik bizi izan ez den lurraldeetan gaitzhoriek agertzea eta gaur egun bakanak diren lurral-deetan arrunt bilakatzea ekar lezake. Grafikoan,

dengea kutsakorra deneko aste-kopuruak tenperatu-ra-igoerako bi egoeratan izango lukeen gorakadaadierazi da. Hori gertatzeko, aldi berean egonbehar dira birusa, transmisioa bideratzen duen el-txoa eta horiek eragin beharreko giza populazioa.

19. irudia: Inguruko tenperatura igoz gero, dengeak duen transmisio-ahalmena

Dengea kutsakorra denekoaste-kopurua adierazi da,egungo tenperaturapean etabi tenperatura-igoerabaldintzatan.

Egungo tenperatura

+ 2°C

+ 4°C

403020100

San Diego

403020100

Spokane

403020100

Billings

403020100

Dallas

403020100

Winnipeg

403020100

Chicago

403020100

Jacksonville

403020100

Montreal

403020100

Boston

403020100

4.2 IPCCren jokalekuak

IPCCren bigarren ebaluazio-txostenak egindako au-rreikuspenek zenbait jokaleku landu zuten, IS92-a,b, c, d, e eta f izenez ezagunak.

Horietatik etsigarriena –IS92e– definitzeko, popula-zio-hazkunde neurritsua, hazkunde ekonomiko han-dia eta erregai fosilak eskuratzeko zailtasun txikiaizango zela eta energia nuklearra erabiltzeari pis-kanaka utziko zitzaiola hartu zen aintzat.

Jokalekurik leunena –IS92c– populazio-hazkunde

txikia, hazkunde ekonomikoa txikia eta ohiko erre-gaiak eskuratzeko zailtasun handiak izango direla-ko ustetik abiatuta definitu zen.

SRES izeneko jokalekuak (20. irudia) 2001ekoazken aldera argitaratu zen IPCCren Klima Alda-keta Zenbatesteko Hirugarren Txostenerako garatudira. IS92 serieak gaurkotzeko balio dute eta bi ar-datz nagusi dituzte: globalizazioa/erregionaliza-zioa, alde batetik, eta ekonomia/ingurumena bes-tetik; horiek lau jokaleku orokor definitzen dituzte:A1, B1, A2 eta B2.

Iturria: Fock et al. 1996; Jokgn eta Fock, 1997; The regional impacts of Climate Change, IPPC, 1998

Oharra: Dengea transmititzeko aldi berean gertatu behar dira birusa, transmisioa bideratzen duen eltxoa eta giza populazioa.


35

A1 jokalekuan hazkunde ekonomikoa oso azkarrada, populazio orokorrak gora egiten segitzen dumende-erdialdera arte eta ondoren atzera egitendu, eta teknologia berri eta eraginkorragoak azkarhedatzen dira. Horrez gain, bestelako faktore ba-

tzuk ere hartu dira aintzat, eskualdeen arteko bate-ratze handia, eraikinen eraginkortasun handiagoa,elkarreragin kultural eta sozial handiagoak eta percapita diru-irabazietan alde txikiagoak kasu. A1 jo-kalekua hirutan banatu da energia-sistemaren tek-

20. irudia: Jokalekuak

Jokalekusozioekonomikoak Isuriak Kontzentrazioak

Ingurumenaren aldekoago

Ekonomizistagoa

(a)

Loka-lago

Globa-lago

30

20

10

2000 2050 2100

(b) CO2 isuriak (C Gt)

900

700

500

2000 2050 2100

(f) CO2 kontzentrazioa (ppm)

300

(g) CH4 kontzentrazioa (x 1000 ppb)

3500

2500

2000 2050 21001500

(d) N2O isuriak (N Tg)

24

20

16

2000 2050 2100

(h) N2O kontzentrazioa (x 1000 ppb)

500

400

2000 2050 2100300

(i) sulfato-aerosola (S Tg)

1.2

0.8

2000 2050 21000.0

0.4

(e) SO2 isuriak (S Tg)

150

100

50

2000 2050 2100

1000

800

600

2000 2050 2100

(c) CH4 isuriak (CH4 Tg)

B2B1

A2A1Hornidura

-B: konbinatua-FI: Fosil

trinkoa-T: Ez-fosila

Jokalekuak

A1BA1TA1FIA2B1B2IS92a

Klima Aldaketa

36

nologiak izan lezakeen bilakaeraren arabera, ho-nela:

A1F1: Erregai fosilak barra-barra erabilitaA1T: Erregai fosilik erabili gabe.A1B: Aurreko bien artekoa.

Aurreko jokalekuetatik abiatuta, egungo politika etajarduerekin aurrera segituz gero BEGen atmosfera-ko kontzentrazioek gora egiten segituko dutela an-tzeman da, eta horiek zenbat eta altuagoak izan,orduan eta ahalegin handiagoak egin beharko dirainoiz egonkortuko badira.

Beraz, ezinbestekoa da berotegi-efektuko gasenisuriak kontrolatzeko neurri eta politika eraginko-rrak lehenbailehen abian ipintzea, horretan eskuhartu ezean XXI. mendean izango den klima-alda-ketak munduko batez besteko tenperatura azken150.000 urtekoak baino altuagoak izatea ekarrikobaitu.

4.3 ACACIA Europako proiektua

ACACIA funtsean IPCCren hirugarren txostenarenEuroparako bertsioa den txostena da, 2000. urteanburutua. Izan ere, txosten bien ikertzaile arduradu-nak berak izan ziren, eta ACACIA txostena IPCCk2001ean argitaratu zuen hirugarren txostenean on-

dorioztatutako puntuen oinarri izan zen. Aurreikusi-tako jokalekuak berak izan ziren bi kasuetan, etaACACIA txostena egitean balioetsi ziren.

Txostenaren kapituluetan barrena ur-baliabideak,lurzoruak, nekazaritza, ekosistemak, basoak,arrantza-baliabideak, garraioa eta energia, turis-moa, osasuna, kostaldeak, mendialdeak eta aztert-zen dira. Beren zeregina oinarri sendoetatik abia-tuta egin dezaten inguru-politikak taxutzendituztenak, planifikatzaileak eta ikertzaileak jarrai-bidez hornitzea da txostenaren helburua.

Hiru ondorio nagusi atera dira:

• Klima-aldaketaren ondorioak latzagoak izangodira Europako hegoaldean iparraldean baino.

• Lehen sektoreak, nekazaritza eta basogintzakasu, industriak edo zerbitzuenak baino kaltehandiagoa jasoko du.

• Eskualde txiroenetan ondorioak latzagoak izangodira aberats eta garatuenetan baino.

Beraz, klima-aldaketak eragin handia izango du in-guru-kudeaketa eta garapenerako politiketan. Egoe-ra horren arabera, ACACIA proiektuak hainbat go-mendio egin ditu Klima Aldaketaren ondorionegatiboen aurka jarduteko politika eta ikerketaegokienak disienatu ahal izan daitezen.

4. taula: Zenbait aurreikuspen Europarako. IPCC

• Tenperaturak hamarkadako 0,1 °C eta 0,4 °C bitartean igoko dira. Igoera handiagoa izango da hegoaldeaniparraldean baino.

• Negu hotzak hamar urtetik behin gertatzetik erabat desagertzeraino bakanduko dira.

• Prezipitazioak % 1 - % 2 bitartean ugarituko dira iparraldean, eta hein berean urrituko hegoaldean.

• Itsasoaren maila 13 eta 68 cm bitartean igo liteke 2050. urterako.

• Euri-erauntsiak geroz eta maizago eta bortitzagoak izango dira.

• Higadurak eta lurra gazitzeak gora egingo dute; hartara, nekazaritza-lur emankorrak azkarrago galduko dira.

• Ekosistema gehienen produktibitatea handitu egingo da; alabaina, tenperaturak lurpeko izakien arnasketaareagotzen duenez, handitze horrek ez du ekosistemetako karbono-metaketa ezinbestean zertan handiarazi.

• Ekosistemak azkarregi aldatzeagatik eta biotopo eta ur-erregimenek jasoko dituzten perturbazioengatik, espezie-galera bizkortu egingo da.

• Hegazti migratzaileek arazoak izango dituzte beren ugaltze- eta negu-eremuetako ekosistemek izango dituztenaldaketen ondorioz.

• Baso-eremuak hedatu egingo dira bai Europako iparraldean, bai hegoaldean. Baso kaduzifolioek nagusitasunhandiagoa izango dute.

• Berokuntza-beharrak behera egingo du eta hoztekoak, berriz, gora.

• Elur-maila 100 – 150 m inguru gorago kokatuko da, tenperaturak gora egiten duen gradu bakoitzeko.

• Glaziar alpinoen % 50 eta % 90 XXI. mendearen amaierarako desager liteke.


37

4.4 Eszeptikoen ahotsa

Nahiz eta zientzialari gehienek klima-aldaketabenetakotzat hartu, bada hori zalantzan jartzenduenik ere. Bi kontu nagusitan oinarritzen dira:gaur egungo ezaguera ez da nahikoa, eta tresnakhobe litezke.

Erabili diren eredu informatikoen ahulezia

Zientzialariek konputagailu konplexuak erabiltzendituzte Klima Globalari buruz dakitena atmosfera-ren benetako dinamikari hurbiltzea helburu duteneredu matematikoak sortuz areagotzeko. Eredu ho-riek etorkizunean maila globalean izango den ten-peraturari buruzko oso aurreikuspen espezifikoakegiteko ere erabiltzen dira.

Esaterako, Zirkulazio Globaleko Ereduak. Eszepti-koen iritzian, ereduok praktikan aplikatzeko arazoasko dute: sistemaren berezko konplexutasuna,egungo informatika-teknologia mugatua eta klimagobernatzen duten oinarrizko zenbait faktoreriburuz zientzialariek ezer gutxi jakitea...

Bestalde, kritikoek diote IPCCk berak bere lehen-go aurreikuspenei egindako zuzenketek beti ten-peratura-igotzearen abiada murriztera jo izan du-tela. 1992an, adibidez, 2050. urtean igoera 1,5eta 4,5 °C artekoa izango zela aurreikusten zen.1995ean, berriz, eredu berriagoetan oinarrituta,2100. urterako 0,8 eta 6 °C artean uzten zutenigoera bera.

Nola neur liteke ereduak baliozkoak diren ala ez?Aurreikuspenak egiteko balio duten ikusteko biderikonena aurrez kliman benetan gertatutako fenome-noak esplikatzeko erabiltzen saiatzea da. Horrelabegiratuta, egia da ereduek zertan hobetu badute-la. Aurreratuenak ere, Pleistozeno garaiko datu ai-pagarriz elikatu zituztenean ez ziren gai izan or-duan izandako eta hainbat ebidentzia utzi duenglaziarren hazkundearen berri emateko.

Gizarte mailan den Klima Globala etaEguraldia kontzeptuen arteko nahasketa

Hainbat adituren esanean, komunikabideek batzue-tan, berri txarren alde duten joerak bultzatuta, ger-takari askoren kausa klima-aldaketan kokatzendute, nahiz eta horiek eguraldiaren aldagarritasu-narekin lotu behar dituzten.

Behatokien kokapena

Tenperatura neurtzeko sentsore-sare aparta dugueta horri esker Lurreko toki jakin batean bero alahotz egiten duen jakin dezakegu. Askotan behake-ta historikoen bilduma paregabea ere izaten da es-kura. Arazoa behatokien kokapenean datza, ge-hienak ipar-hemisferioan baitaude, oso maiz hiriinguruetan. Gainera, gehienak lehorrean daduenahiz eta planetaren hiru laurdenak urak estali.

Lurraren azalean dauden ekipoekegindako neurketak eta satelitebidezkoak ez datoz bat.

Lur gaineko behatokiek mende honetan zehargradu bateko beroketa adierazten badute ere, be-reziki 80ko hamarkadatik hona, satelite bidezkodatuak ez datoz horrekin bat.

Aitzitik, horiek azken hamazazpi urteotan hoztealdibat izan dela erakusten dute. Sateliteetako tresnekegindako neurriak oso fidagarriak eta zehatzak di-rela jo da; gainera, planeta osoko datuak biltzendituzte, ez lehorrekoak bakarrik, eta atmosferakodatuak hainbat kilometro lodi den geruzari buruz-koak dira, ez lur-azalekoak soilik. Tamalez, horre-lako datuak 1978az geroztik besterik ez ditugu.

Satelite bidez jasotako datuen fidagarritasuna han-dia da, beraz, aurkakoek diotenez, gure eredu in-formatiko konplexuak lur-azalean bildutako datu kas-karrez elikatzen baditugu, horiek eskaintzen dituztenaurreikuspenak nekez izango dira fidagarriak.

• Basoak egun baino garaiera handiagoetan haziko dira. Espezie alpinoak subalpinoek ordeztuko dituzte.

• Iparraldean tundrak atzera egingo du basoen mesedetan.

• Nekazaritza ekoizketa handitu egingo da iparraldean, eta hegoaldean, berriz, gutxitu. Halaberean handituko dahegoaldean ur-baliabideen gaineko presioa.

• Aisia-ohiturak aldatu egingo dira. Zerupeko jarduerek gora egingo dute iparraldean, eta hegoaldean, berriz,turismoak gero eta jasanezinagoak izango diren tenperaturen eragin negatiboa jasoko du.

• Osasuna ere kalteturik irten liteke berez latitude txikiagoetakoak diren gaitzak iparralderago agertuta etaberoarekiko eta poluzioarekiko sentikortasuna areagotuta.

Klima Aldaketa

38

Litekeena da tenperatura-neurketenbilakaera historikoa faltsututa egotea

Izan ere, baliteke antzina hiriguneetatik kanpo zeu-den behatokiak gaur egun hiriek harrapatu izana.

Beraz, ‘hirietako bero-isla’ delakoaren barruan izandaitezke gaur egun behatokiak. Izen horrek tenpe-ratura hiri barruan inguruetan baino altuagoa izanohi dela adierazten du. Ondorioa: sentsoreek beharbaino tenperatura altuagoak antzematen dituzte.

Klimatologo askok faktore hori aintzat hartzen ba-dute ere, datuak interpretatzeko ekuazioetan hain-bat zuzengarri gehituta, eszeptiko askok dio ekua-zio horietan izan litekeen aldaketarik txikiena ereazken mendean ustez antzemandako beroketa pi-kutara bidaltzeko gai dela.

Hozte-ahalmena duten jatorriantropikodun poluigarriak gutxietsi izana

Simulazio-ereduek berotzearen aurreikuspen han-diegiak egin izanaren arrazoietako bat izan litekeerregai fosilak erretzeak sortzen dituen aerosol an-tropogenikoak zenbatesteko orduan izandako po-rrota. Lehenago esan bezala, partikula horiek eguz-kiaren argia islatzen dute eta, hein bateanbehintzat, indargabetu egiten dute berotze-proze-sua.

Faktore hori eredu berrienetan sartu da dagoeneko,eta horien emaitzak gero eta estuago ari zaizkiehurbiltzen iraganean izandako gertaerei.

5Eragindako ekintzak

Klima Aldaketa

40

5.1 Mundu mailan

1979an Klimari buruzko Lehen Mundu Konferentziabildu zenetik, non klima-aldaketa lehendabizikozhartu baitzen arazo larritzat, nazioarteko zientzia-lari eta politikarien arteko bilkurak sarri egin dira,baita arazoari heltzeko jarraitu beharreko estrate-

giak erabakitzeko goi-mailako negoziaketak ere.Horrek guztiak adierazten digu zenbaterainokoaden gure gizarteak klima-aldaketari aitortzen diongarrantzia.

5. taulan laburbildu dira klima-aldaketaren aurkaizan diren nazioarteko bilera nagusiak

5. taula: Klima-aldaketaren aurka izan diren nazioarteko bilera nagusiak

EGUNA/LEKUA

1979

1988

1990

1992

1995

1996

1997

1998

1999

GERTAERA

Klimari buruzko Lehen MunduKonferentzia

Torontoko Konferentzia

Klima Aldaketari buruzko GobernuartekoAditu Taldea (IPCC) sortu zen

Klimari buruzko Bigarren MunduKonferentzia

IPCCren Lehen Ebaluazio Txostena

Klima Aldaketari buruzko EsparruHitzarmena sinatu zen

Aldeen Lehen Konferentzia Berlinen

IPCCren Bigarren Ebaluazio Txostena

Aldeen Bigarren Konferentzia Genevan

Aldeen Hirugarren Konferentzia Kioton

Aldeen Laugarren Konferentzia BuenosAiresen

Aldeen Bosgarren Konferentzia Bonnen

LORPEN NAGUSIAK

Klima-aldaketaren larritasuna aitortzeaGobernuei klima-aldaketa aurreikusteko eta hari aurreahartzeko ekintzak eskatzea.

Lehen aldiz ezarri zen isuriak urritzeko helburua: % 20 2005 bitartean.

Arazoaren eta bere ondorioen munta zenbatesteko irizpidezientifikoak.

Arazoari izaera politikoa berretsi zitzaion eta nazioartekotresna juridiko baten beharra ondorioztatu zen.

Gizakiak egindako isuriek atmosferako BEGen kontzentrazioaeta berotegi-efektu naturala areagotu egiten dituztelaondorioztatu zuen.

155 herrialdek sinatu zuten Hitzarmena, eta hori 1994komartxoaren 21ean jarri zen indarrean.

‘Berlingo agindua’ 2000tik aurrera (2005, 2010, 2020)BEGen isuriak mugatzeko hainbat betebehar ezarriko dituenprotokolo bat sortzeko erabakia.

Tenperatura igotzeak hainbat eremutan izango dituenondorioak azpimarratu zituen eta egindako ikerketa etaprobek klima-aldaketan jatorri antropikoko eragina iradokitzendutela adierazi zen.

IPCCren Bigarren Ebaluazio Txostenaren aldeko adierazpenaegin zuten ministroek.

Kiotoko Protokoloa onartu zen, 1992ko hitzarmenaren garapena.Europako Batasunak eta beste 33 herrialdek hartutakokonpromisoaren arabera, 2008-2012 urteen bitartean 6 BEGenisuriak erreferentzia-balio baten azpitik mantenduko dituzte.

Kiotoko Protokoloa malgutzeko mekanismoak garatzen hasiziren.

Negoziazio-fronte guztietan bultzada izan zen Bateraezartzeko jarduerei buruzko mekanismoaren fase pilotuaberrikusten amaitu zen. Isurien inbentario nazionalakberrikusteko artezbideak onartu ziren.

Eragindako ekintzak

41

Kiotoko Protokoloa

Nazio Batuen Klima Aldaketari buruzko Esparru Hi-tzarmeneko Aldeen Hirugarren Konferentziak Japo-niako Kioto hirian 1997an hartutako konpromisoada, zeinaren arabera lehen aldiz hitzartu baitzirenisurien mugak eta garatze-bidean diren herrialdeeihitzarmena bera betetzen laguntzeko malgutasun-mekanismoak ezarri baitziren. Alabaina, garatze-bidean diren herrialdeak, hasiera batean behintzat,betetzeaz salbuetsita zeuden.

Isurietako goi-mugak berotegi-efektuko sei gasi edogas-familiari aplikatzen zaizkie: karbono-dioxidoa,metanoa, nitrogeno(I) oxidoa, hidrofluorokarburoak,perfluorokarburoak eta sufre hexafluoruroa (denakCO2 baliokide moduan neurtuta).

Ezarritako mugak 1990ko erreferentzia-balioeki-ko definitu ziren, gora zein behera, azken hirugasen kasuan izan ezik, horien kasuan errefe-

rentzia moduan 1995eko balioa har baitaitekeaukeran.

Gainera, 2005 baino lehenago 2012tik aurreran-tzeko isuri-muga berriak aztertzen hasteko erabakiahartu zen, urte horretan amaituko baita Kiotoko Pro-tokoloaren indarraldia.

Kioton hitzartutako isuri-mugei buruzko konpromiso-ak 7. koadroan bildu dira:

Kiotoko Protokoloan bertan aurreikusten denez, in-darrean hasteko baldintza da gutxienez 55 herrial-dek berrestea, tartean hitzarmenaren B Eranskine-koak (denera 35 herrialde industrializatu, EBtartean), eta horiek, gainera, gutxienez B Eranski-neko bertako herrialdeek 1990. urtean isurtzen zu-tenaren % 55en jatorri izatea.

Esandako helburuez gain, herrialde garatuei isuriakurritzen laguntzearren, halako malgutasun-mekanis-mo batzuk aurreikusi dira Protokoloan; besteak beste:

EGUNA/LEKUA

2000

2001

2002

GERTAERA

Aldeen Seigarren Konferentzia Hagan

Martxoa (AEBen jarrera)

Aldeen Zazpigarren KonferentziaMarrakexen

IPCCren Hirugarren Ebaluazio Txostena

Martxoa (EBren jarrera)

Iraila

Azaroa. Alderdien ZortzigarrenKonferentzia New Delhi-n

LORPEN NAGUSIAK

Kiotoko Protokoloaren funtsezko aspektuei buruzko hitzarmenpolitikoa. Europaren jarrera indartu egiten da prozesuareneragile nagusi moduan. Hainbat herrialde garrantzitsuk ezdute atxikimendurik erakusten.

AEBek uko egiten diote Kiotoko Protokoloa berresteari.

Hainbat tresna biribiltzen bukatzen da:isuriak kalkulatzeko modua, Protokoloa bete ezean izangodiren zigorrak, basoek berotegi-efektuaren aurka eragitenduten efektuaren balioen deskontuari muga ezartzea etagaratze-bidean diren herrialdeei laguntzeko bideak antolatzea

2020rako aurreikusitako isuri-urriketa posiblearen erdia, gauregun bideragarriak diren teknologien bidez lor daitekeelaondorioztatu zen.

Europako Batasunak Kiotoko Protokoloa berretsi zuen.

Rio + 10 Goi-bilera Johannesburgen.

Klima Aldaketari buruzko New Delhi-ko adierazpena.Garapen Garbiaren mekanismoa erabat operazionala da.Nazioarteko sistema adostu da emisio nazionalei buruzko da-tuak biltzeko eta txostenetan jasotzeko.Gizartearen kontzientziazio eta heziketarako lan-programa.

Klima Aldaketa

42

• Isurtze-eskubideen salerosketa. Horrenbidez, sinatzaileek beren artean salerosi ahalizango dituzte beraiei ‘egokitutako isuri-kantitatea’(konpromiso-aldian gehienez baimentzen zaienisuria), eta, beraz, aurrez egokitutako kantitateahanditu nahiz gutxitu. Horrexegatik, hain zuzen,egin dituzte azken Konferentziek ahalegin han-diak isuri-salerosketa horiek arautzen. Horren de-finizioa, alabaina, ez da oraindik erabat burutu.

• Garbi Garatzeko Mekanismoa (CDM). Me-kanismo horren bitartez, garatze-bidean diren he-rrialdeen eta herrialde garatuen interesak batetor daitezke, lehenek garapen jasangarriarekin

zerikusirik duten proiektuetarako finantzabide be-rriak lortu eta isuriak urritu egin ditzaketelako etabigarrenek beren ‘egokitutako isuri-kantitatea’ be-raiek finantzatutako proiektuen bidez urritutakokopuruan handitu ahal izango dutelako.

• Batera ezartzeko jarduerak (JI). Mekanis-mo horren bidez, bi herrialde garatuk zenbait jar-duera batera egitea ahalbidetu da, baten proiek-tuak beste herrialdean eginda eta horrelaproiektu horiek sortutako isuriek batetik besterapasatuz. Mekanismo hori aurrekoa bezalakoada, baina herrialde garatuen artean egiten daeta isuriak urritzeko konpromisoa dakar.

6. taula: Kiotoko Protokoloaren baitan 2008-2001 eperako hitzartutako BEGen isuri-mugei buruzkokonpromisoak

Erreferentzia-urtearekiko (1990) muga

-%8

-%8

-%7

-%6

-%5

%0

%1

%8

%10

%15

Herrialdea (nahiz herrialde-multzoa)

Europako Batasuna

Liechtenstein

Monako

Txekiar Errepublika

Errumania

Bulgaria

Eslovakia

Estonia

Letonia

Lituania

AEB

Japonia

Kanada

Hungaria

Polonia

Kroazia

Errusia

Ukraina

Zeelanda Berria

Norvegia

Australia

Islandia

Espainiar Estatua

Eragindako ekintzak

43

Nola dabil Isurien Merkatua?

Protokoloak xedatzen duenez, B Eranskineko he-rrialdeek beren betebeharrak betetzeko isuriak sa-lerosi ahal izango dituzte. Mekanismo horrenbidez, herrialdeek beraiei egokitutako isuri-kantita-tearen (konpromiso-aldian gehienez baimentzenzaien isuria) zatiak saldu ahal izango dizkiote bes-teri, zein erosi, eta horrela isuri ahal izango dutenkantitatea urritu zein handitu.

Estatu Batuek badute enpresen artean egindakobeste gasen isuri-eskubideen salerosketan arrakastaizan duten esperientziarik.

Tresna horri ekiteko maila legaleko arau bat argita-ratu behar da. Poluitzaileek epe jakin baterako isur-tze-baimenak lortu behar dituzte eta horien erabile-rari buruz kontuak eman.

Arauan Administrazioak erabakitako muga globalbat ezarriko litzateke, baimenen eta, jakina, isurienbolumenari dagokionez.

Hasiera batean baimenak poluitzaileen arteanbanatzen dira, doan eta haien isuri historikoen ere-gistroan oinarrituta-edo dela, edota bestela, diru-sa-rrera publiko zein pribatuak sortzeko moduan –bai-menen enkantea kasu–.

Hortik aurrera, baimenak arrunt saleros daitezkeeta merkatuak finkatuko du aldian aldiko prezio uni-tarioa. Teorian behintzat, poluzioa gutxitzen era-ginkorrenak diren enpresek abantaila hartuko dute,ahitu gabeko haborokina saldu ahal izango baitu-te. Era berean, eraginkortasun ekologiko txikienekoenpresek hobera jo beharko lukete, poluitzen segi-tzea oso garesti egingo bailitzaieke.

Espero den azken ondorioa isuriak guztira gero etatxikiagoak izatea da. Arian-arian jarduera gehiagolehiatzen badira baimenen bila, prozesua bizkortuegingo da.

Bruselak aurreikusi duenez, Europako Batasuneanisurtzeko eskubideen salerosketaren ondorioz urtean

21. irudia: Kiotoko Protokoloaren funtzionamendu-eskema

Isuriak 2008-2012 epean1990eko isuri-mailarekiko

% 5,2 jaistea

Herrialdeen murrizte-konpromisoa (QELRC)

Merkatukotresnak

Arautzea

Isuri garbiak murrizteko neurripizgarri zein nahitanahiezkoak

Herrialde barrukojarduerak

Nazioartekojarduerak

-Teknologia

-Administrazioa

-Kontsumoa

Herrialde barruko Nazioarteko

Isuri-merkatua

InbertitutakoFuntsak

JI CDM

-Erakunde mailako antolakuntza / Egiturari sostengua ematea

-Proiektuak onestea / Hautaketa-mekanismoak

-Eraikuntza (proiektuak prestatzea, ziurtatzea, azpiegitura,

nazio-mailako txostenak)

-Nazio-mailako txostenak

Finantzak

Ziurtatzea

Monitorizatzea

Estrategia

korporatiboak

Nazio-mailakopolitikak B Erans-kineko herrialdeak

Kiotoko

Protokoloa

Nazio-mailako politikak

B Eranskinetik kanpoko

Klima Aldaketa

44

1.300 milioi euro inguru aurreztuko dira, horrelakomekanismorik ezean izango litzatekeen egoerareki-ko. Europako Batzordeak, beraz, merkatu hori sor-tzeak abantaila ekologiko eta ekonomikoak ekarri-ko dituela uste du.

Zergatik egin diote uko AEBek KiotokoProtokoloari?

Estatu Batuak munduan gas poluigarri gehien isur-tzen duen herrialdea dira, eta gaur egun KiotokoProtokoloa sinatzeari uko egiten segitzen dute. Es-tatu Batuen argudioak hauek dira:

• Kioto ez da klima-aldaketari aurre egiteko eran-tzun posible bakarra.

• Klima-aldaketari buruz dakiguna ez da nahikoa,fenomenoak etorkizunean nola eta zein neurri-tan eragingo digun ere jakiterik ez dago, eta,horren ondorioz, gehiago ikertu behar da.Zientzialariek oraindik orain balizko klima-alda-ketaren benetako kausak zein diren ez baituteerabaki, hobe genuke poluitzen duten enpreseiadorea eskaintzea, beren jarduera arruntarenondorioz irabazten dutenaren zati bat gaiariburuz ikertzera bidera dezaten.

• CO2-aren isuriak urritzeko helburuek ez dute oi-narri zientifikorik, eta, gainera, isuriak globalakizanik garatze-bidean diren herrialdeak horiekmugatzeko konpromisotik aske izateak zailduegingo du oso helburu globala erdiestea.

• Kiotoko Protokoloak basoek bahitzen duten kar-bono-kantitatea dela eta aitortzen diren kredituakarbitrarioki mugatzen ditu.

• Kioto mehatxu handia da AEBen hazkunde eko-nomikorako, beren ekonomiak ezingo baitio on-doriorik gabe aurre egin 1990eko mailarekiko% 7 CO2 gutxiago isurtzeari.

• Aurreikusi diren alternatiba teknologikoak ez dirabideragarriak izango Kiotoko Protokoloak aurrezezarritako epeetan.

Nahikoa al da Kiotoko Protokoloabetetzea Klima Aldaketa geldiarazteko?

Kioton lortutako akordioa hitzarmen gehiago etaherrialde gehiagoren atxikimendua beharko duenprozesu luzearen lehen urratsa besterik ez da.

Protokoloa berresteak inplikazio handiak ditu: na-zioarteko hitzarmen loteslea eta epe luzerakoa sina-tzea suposatzen du, oso konplexutasun tekniko han-

diko gai bati buruzkoa, eta askotan kontrajarririkdauden interes ekonomiko eta politikoen gainetik.

1990eko mailarekiko % 5,2 jaitsi izana emaitzamotza izan liteke agian, baina ez hainbeste he-rrialde guztien aurreikusitako isurien hazkundearenaldean, batik bat garatze-bidean diren herrialdee-takoen aldean.

Kiotoko Protokoloa berraztertzen den hurrengo al-dian, erantzukizunak banatzeko orduan berdinta-sun-printzipioa hobeto aplikatzen saiatu beharkoda, ez baitzaie konpromiso gehiago ezarri gehienpoluitzen dutenei eta baliabide ekonomiko gehiendutenei. Lehentasun nagusia AEBen atxikimendualortzea izan behar du.

Bigarren, malgutasun-mekanismoei dagokienez, hel-dutasun juridiko-praktiko handiagoa erdietsi beharda, egungoa ez baita nahikoa.

Orobat da ezinbestekoa karbono-bahitegiek bete-tzen duten benetako zeregina eta horiek zenbates-teko bideak argitzea.

Azkenik, ezin ahaztu finantzaketak dakartzan zai-tasunak. Garatze-bidean diren herrialdeei baliabi-de berri eta gehigarriak helaraztea ere ezinbeste-kotzat hartu behar da klimaren arazoari eta,horren bitartez, Ipar/Hego harremanen arazoariere heltzeko.

Karbono-bahitegien zeregina

Kiotoko Protokoloak Nazio Batuen Klima Aldaketa-ri buruzko Esparru Hitzarmenak adierazitako baiez-tapen bat azpimarratu du: berotegi-efektuko gasenisuri garbiak gas horiek egonkor finkatzen direnkantitateetan gutxi daitezkeela, alegia; bereziki kar-bono dioxidoari dagokionez. Fotosintesiaren bidezlandareek CO2-a hartzen dute eta beren egitura etasistema metabolikoetara biltzen dute, eguzkiarenargiaz baliatuta. Beraz, landareek zeregin garran-tzitsua dute berotegi-efektuaren ondoriozko berotzeglobala gutxitzen.

Nahiz eta Aldeen Konferentziak erabat zehaztu ga-beko zerbait izan, karbono-bahitegi motek CO2-aren stocketan eragin litzaketen aldaketa garbiakaintzat har litezke herrialde bakoitzak bere isurieninbentarioa egiteko orduan, eta benetako murrizke-tak izan direla frogatzeko. Betiere lehentasuna iturripropioen aurkako borroka dela ahaztu gabe.

Kiotoko Protokoloaren 3. artikuluaren arabera, de-lako bahitegi horiek “gizakiak lurraren erabileraneta, baso-aldatzearen eta baso-berraldatzearen ar-

Eragindako ekintzak

45

teko balantzeari dagokionez, baso-lanetan zuzene-an eragindako aldaketen ondorio izan beharkodute”.

Basoa ex-novo aldatzeak eta basoa berraldatzeakkarbono-stocka handi dezakete eta bahitutako kar-bono kantitate garbia handitzeko bide bilakatu.Bestalde, deforestazioak CO2-aren isuri garbiakareagotzea dakar. Karbono-bahitegiak isuri gar-biak kalkulatzeko erabiltzea ez dago eztabaidazgarbi, kalkulatzeko metodologiei buruz zalantzahandiak baitira.

Ez dago halaber argi zer hartu behar den karbo-no-bahitegitzat, IPCCk, besteak beste, ez baitudefinitzen. Halakotzat har ditzakegu, esaterako,basoetako stock aereo eta lurpekoa, gehi lurreangordetako karbonoa, ala horietakoren bat soilik.Horren arabera, noski, zenbatespenak nabarmenaldatzen dira.

Gainera, basoetako eta bestelako eremuetako lan-dareak usteltzeak karbonoa airerarazten du. Plane-ta berotzen baldin bada, eskualde batzuetan des-konposizio-tasa areagotu egingo da eta horrekinbatera isuriak ere bai, eta klima-aldaketari eragin-go dion feedback positiboa sortuko da. Horixe da,dirudienez, Alaska eta Siberiako tundran gertatudena. Azken garaiotan deskonposizioaren ondo-

rioz askatzen den karbonoa fotosintesiaren bidezfinkatutakoa baino gehiago izan da, eta tundrakarbono-iturri bihurtu da. Hala ere, badirudi ekosis-tema egokitu egin dela eta udan, landareen haz-kundearekin batera, balantzea berriz ere bahitegigarbi bati dagokiola. Horrek erakusten du zeinzaila den klima-aldaketa egoeran karbonoaren zi-kloak izango duen bilakaera aurreikustea.

Hainbat inguru-faktore –klima-aldaketa bera etamerkatuen aldagarritasuna barne– nekazaritza- etabasogintza-alorretako ohituren iraupena kolokanjartzen ari dira. Horren ondorioz, finkatutako kar-bonoa epe laburrean berriz ere atmosferan barrenaaskatzeko arriskuak bizirik dirau (1998an munduanbarrena izan ziren baso-suteak kasu).

‘Garbi Garatzeko Mekanismoarekin’ (CDM) zeriku-sirik duten negoziaketek ere eztabaida piztu dute.CDMaren baitan bildutako proiektuen ezaugarriak,besteak beste, garapen jasangarriaren mesedetara-ko izan beharra eta kliman epe luzerako benetakoonura neurgarriak ekarri beharra dira.

Azkenik, esana da dagoeneko gas horren bahiteginagusia ozeanoak direla. Horren munta oraindikzehazki kuantifaturik ez izanagatik, urtean 20 ±0.8 Gt C ingurukoa izan litekeela jo da, planetaosoan isurtzen denaren % 8-10 bitartean, alegia.

5800

4800

3800

2800

1800

800

-200

-1200

MtC

O2b

al/u

rte

AEB Kanada Australia Islandia Japonia EB

1990eko isuriak (MtCO2bal)

Basogintzarekin zerikusirik duten jarduerek eragindako urteko karbono-bahiketa (gutxi jota)

Basogintzarekin zerikusirik duten jarduerek eragindako urteko karbono-bahiketa (gutxi jota)

22. irudia: Basogintza, CO2-aren isurien bahitegi

Fuente: GRID-Arendal.

Klima Aldaketa

46

5.2 Europako Batasunean

Negoziaketei ekin ahala, Europako Batasunak he-rrialde bakar baten moduan hartu zuen esku, jarre-ra bateratua erakutsiz eta Batasun osorako helburuberak eskatuz.

Kiotoko Protokoloa onartu zelarik, Europako Batasu-nak helburu batekiko konpromisoa erabaki zuen:2008-2012 epean berotegi-efektuko gasenisuriak 1990eko mailarekiko % 8 jaitsiarte murriztea.

Helburu komun hori gerora estatukako kuotetan ba-natu da, eta horretarako negoziazio gogorra eginbehar izan zen, nazioartean herrialde industrializa-tuen eta garatze-bidean direnen artean gertatu be-zala. Azkenik, konpromiso handiagoa hartu zutenlehendik berotegi-efektuko gas-isuri gehien eginda-ko herrialdeek, eta motzagoa, berriz, industrializatze--maila bera erdietsi ez dutenek.

1998ko ekainean lortu zen ‘karga banatzeko’ azkenhitzarmena; Batasuneko 15 estatuetako bakoitzari es-leitutako kuoten banaketa 7. taulan ageri da.

7. taula: 2010. urterako CO2-aren isuriak jaisteko konpromisoa, 1990eko mailarekiko

Garapen jasangarrirako estrategia etaEuropako Batasunaren Ingurumenekoseigarren Ekintza Programa

2001eko ekainean Kontseiluak Goteborgen eginda-ko bilkuran, Europako Batasunaren Garapen Jasan-garrirako Estrategia (GJE) onetsi zuen, alor ekono-miko eta sozialeko politikek eta ingurumenarekikoekelkar sendo dezaten.

Batasunak garapen jasangarrirako duen estrategiakEuropako gizartearen ongizatea kolokan jar deza-

keten hainbat arazo larri ditu ardatz. Klima-aldake-ta datozen 20 urteetan neurri bereziak beharko di-tuzten bost alorretako bat da.

Ingurumeneko Seigarren Ekintza Programak (VI. IEP)epe ertainerako hainbat helburu eta lehentasun eza-rri du Europako Batasunak garapen jasangarrirakoduen estrategiaren baitan. Klima-aldaketaren trata-mendua oinarrizko lau helburuetako bat da. VI.IEPak eta GJEak Kiotoko Protokoloa lehenbailehenberresteak eta indarrean hasteak duen garrantzia

Herrialdeak Aldaketa

Alemania -%21

Austria -%13

Belgika -%7,5

Danimarka -%21

Espainia +%15

Finlandia 0

Frantzia 0

Grezia +%25

Herbehereak -%6

Irlanda +%13

Italia -%6,5

Luxemburg -%28

Portugal +%27

Erresuma Batua -%12,5

Suedia +%4

Europako Batasuna, denera -%8

Eragindako ekintzak

47

azpimarratzen dute (Rio + 10), halaber onartu duteKiotoko Protokoloaren helburuetatik haratago abiatubeharra dagoela eta epe luzerako (2020. urterako,alegia) berotegi-efektuko gasen isuriak 1990ekomailarekiko % 20-40 jaistea proposatu dute.

Klima Aldaketari buruzko EuropakoPrograma (ECCP) eta 40 neurriak

Klima Aldaketari buruzko Europako Programa(ECCP) Batasunaren helburua betetzen laguntzekoneurririk eraginkorrenak (inguruaren ikuspegitik) etaekonomikoki errentagarriak zein ziren aurkitzekosortu zen. ECCP hainbat esparrutan ekindakogalde-prozesu moduan sortu zen, energia, ga-rraioa, industria, ikerkuntza, nekazaritza eta EBa-ren baitako isuri-eskubideen salerosketari buruzbatik bat.

ECCPk 40 neurritik gora aztertu zituen, horiek hau-tatzeko errentagarritasuna eta aplikatzeko egutegiaaintzat hartuta. Horietatik zortzi prestatze-fase au-rreratu batean zirela jo zen:

• Batasunean berotegi-efektuko gasak isurtzeko es-kubideen salerosketa-sistemari buruzko EsparruArteztaraua

• Bioerregaiei buruzko Arteztaraua

• Energia-iturri berriztagarriak, RES-E, sustatzeariburuzko Arteztaraua

• Eraikinen ezaugarri energetikoei buruzko Artez-taraua

• Energia-eraginkortasuna eta herri-kontratazioariburuzko Arteztaraua

• Isuriak mugatzeko 93/76/CEE Arteztaraua alda-tzea.

• Energia-eraginkortasuna sustatzeko eta horri bu-ruzko sentikortze-kanpaina.

• Fluorodun gasei buruzko Esparru Arteztaraua

Neurri horiek batera CO2-aren isuriak 240 Mt bal.inguru jaitsiaraz litzaketela zenbatetsi da, errenta-garri gainera, eta hori 2010. urterako bete daite-keela.

ECCParen potentziala benetan betetzea hainbatfaktoreren esku dago, esaterako, neurriei buruzkoadostasun politikoa, aplikatzeko egutegia, herrita-rrek onartzea edo neurri horien eta estatuen politi-ken arteko eragina. Zortzi neurrion potentziala2010a baino lehenago beteko balitz, isuriak % 5jaisten lagunduko luke —Kiotoko Protokoloan eza-rritako % 8ko helburuaren aldean askotxo—, eta Es-tatuek erabakitako nazio mailako politika eta neu-rrien oso lagungarri izango litzateke.

Europako Batzordeak abian ipini nahi dituen besteekimenik ere bada: Batasuneko argindarraren etagas naturalaren merkatuak sakonago liberalizatzekoarteztaraua, eraginkortasun energetikoa areagotze-ko ekintza-plana eta Batzordeak egindako energia-horniduraren segurtasunari buruzko Liburu Berdea.

Europako garraio-politikari buruzko BatzordearenLiburu Zuria ere oso garrantzitsua da, garraioa ga-rapen jasangarrian txertatzea beharrezkotzat jo-tzen baitu. Garraiobideen artean egun dagoen ba-naketa aldarazteko hainbat neurri-sail plazaratzendu, batik bat errepideko eta aireko garraiobideenkaltetan eta ekologikoagoak direnen mesedetan,trenbidea eta nabigazioa kasu. Horrela, garraioaksortutako berotegi-efektuko gasen isurien hazkun-dea geldiaraziko litzateke.

Batzordeak Europako Ikerkuntzagunea sortzekoegindako ekimenak eta I+G Esparru Programakikerkuntzari eta garapen teknologikoari toki bereziaegin diote klima-aldaketari aurre egiteko estrategian.

5.3 Estatu espainiarrean

Europako Batasunari buruzko atalean esan bezala,Estatu Espainiarrak isuriak 1990eko mailarekiko% 15 baino gehiago ez handitzeko konpromisoadu, EBaren baitan egindako banaketaren ondoriozeta betiere lortu beharreko helburua EB mailan % 8jaistea dela ahaztu gabe.

Isurien hazkunde hori lagatzeko arrazoia EstatukoCO2-aren per capita isuriak dira, Portugalek bainoez baitu gutxiago isurtzen. Alabaina, guztizko isu-rien zerrendari erreparatuz gero, Estatu EspainiarraEuropako Batasuneko bosgarrena da.

Klima Aldaketa

48

Balio absolutuak (Gg CO2 baliokide)

Gasa Oinarri-urtea 1990 1998 1999 2000 2000(1990ekiko %)

CO2 227.233,23 227.233,25 270.129,81 295.232,89 306.631,85 134,94

CH4 29.647,72 29.647,72 36.551,92 37.305,71 38.363,49 129,40

N2O 26.259,79 26.259,79 27.715,25 28.988,43 30.497,08 116,14

HFK 4.645,44 2.403,18 6.642,63 8.513,06 9.877,70 212,63

PFK 790,37 828,41 749,62 695,53 408,75 51,72

SF6 93,58 55,75 140,57 184,42 208,56 222,86

Guztira 288.670,16 286.428,11 341.929,80 370.920,07 385.987,44 133,71

Estatu Espainiarreko CO2-aren isuriek % 33,71 egindute gora 1990-2000 bitartean. Egungo joera Kio-toko helburuetatik aldentzekoa da.

Errekuntza-prozesuak nabarmen dira buruan, isurien% 71 baitira, eta horien artean garraioa, CO2-arenisuri guztien % 29,9 berari zor baitzaio.

Halaber da aipagarria hondakinen sektoreak izanda-ko gorakada, 1990.eko mailarekiko % 55 hazi baita.

Egundaino Estatu Espainiarrak emaniko erantzunnagusiak hauek dira:

• 2001eko apirilean Klima Aldaketaren EspainiakoBulegoa sortu zen. Protokoloaren alderdi prakti-

8. taula: Gasen araberako isurien zenbatespena

Iturria: Klima Aldaketaren Espainiako Bulegoa

9. taula: Isurien bilakaera, sektoreka

Balio absolutuak (Gg CO2 baliokide)

Sektorea Oinarri-urtea 1990 1998 1999 2000 2000(1990ekiko %)

1. Energia prozesatzea 216.532,76 216.532,76 258.268,49 283.102,86 294.355,25 135,94

2. Prozesu industrialak 25.015,41 22.773,36 28.659,49 31.394,74 32.772,93 131,01

3. Disolbatzaile eta beste produktu 1.342,89 1.342,89 1.641,07 1.676,34 1.709,24 127,28batzuk erabiltzea

4. Nekazaritza 36.377,73 36.377,73 39.745,48 40.739,75 42.569,19 117,02

6. Hondakinak tratatzea 9.401,37 9.401,37 13.615,26 14.006,38 14.580,83 155,09eta deuseztatzea

Guztira 288.670,16 286.428,11 341.929,80 370.920,07 385.987,44 133,71

5. Lurraren erabilera aldatzea -29.252,46 -29.252,46 -29.252,46 -29.252,46 -29.252,46 —eta basogintza

Iturria: Klima Aldaketaren Espainiako Bulegoa

Eragindako ekintzak

49

koak abian ipintzeko, hainbat sailek osatutakolan-taldeak bildu dira haren baitan.

• Klimaren Kontseilu Nazionala 2001eko azaroanbirmoldatu zen Klima Aldaketaren aurkako Espai-

niako Estrategia gidatzeko. Gaur egun, ordea,delako Estrategia horrek taxutu gabe dirau.

• Kiotoko Protokoloa 2002ko martxoan berretsizen.

1. helburua: 2020. urterako, atmosferara isurtzen diren berotegi-efektuko gasen emisioak mugatzea

Helburu hori ekintza hauetan gauzatzen da:

• Energia garbietan oinarritzen den energia primarioaren hornidura sustatzea.• Produkzio- eta kontsumo-puntuak gerturatu eta jarduera-sektore guztietan energia-eraginkortasuna hobe-

tzea.• Energia aurreztea sustatzea sektore guztietan.• CO2 gutxien isurtzen duten garraiobideak sustatzea.• Mugitzeko beharra murriztea.• Erregai fosilen ordez erregai berriztagarriak edo berotegi-efektuko gas gutxiago isurtzen dituzten erregai

fosilak erabiltzea sustatzea.

2. helburua: Karbono-bahitegiak gehitzea.

Helburu hori ekintza hauetan gauzatzen da:

• Karbono-bahitegiei buruzko ikerketa sustatzea.• Karbonoa ahalik eta gehien eta egonkorren xurgatzen duen basogintza-mota sustatzea.• Zuraren erabilera iraunkorrak sustatzea.

Kiotoko Protokoloak ezarritako epera bitarteandugun bidean egin beharreko lehen urratsa inben-tario xeheak egitea da, hasierako egoera zuzenezagutzeko.

Euskal Autonomia Erkidegoak Berotegi EfektukoGasen isurien Inbentarioa egiteko IPCCk proposatu-tako metodologia onartu du.

Nola Europako Batasunean hala Estatu Espainia-rrean ere, 1990-2000 bitartean berotegi-efektuhandiena sortu duten gasak CO2, CH4 eta N2Oizan dira, % 98tik gora izan ere. Jarduera-sekto-reei dagokienez, berriz, Energia, Prozesu Indus-

trialak, Nekazaritza eta Hondakinak izan dira, Eu-ropan eta Espainian, epe horretan BEG gehienisuri dituztenak, % 99,5 alegia.

Hori dela eta, Euskal Autonomia Erkidegoko Inben-tarioaren xede nagusia ‘Energia’, ‘Prozesu Indus-trialak’, ‘Nekazaritza’ eta ‘Hondakinak’ sektoreeta-ko CO2, CH4 eta N2O-aren isuri antropogenikoakzenbatestea izan da. ‘Disolbatzaile eta beste pro-duktu batzuk erabiltzea’, ‘Lurraren erabilera alda-tzea eta basogintza’ eta ‘Besterik’ sektoreak oso txi-kiak dira Europako Batasunean zein estatuespainiarrean eta, beraz, arbuiatu egin dira.

5.4 Euskal Autonomia Erkidegoan

Giltzarriak

Garapen Jasangarriaren EAEko Ingurumen Estrate-gian (2002-2020), EAEk bere bost xede nagusieta-ko bat berotegi-efektua eragiten duten gasen isuriak

murriztea dela adierazi du, horrela Kiotoko Proto-koloa betetzen laguntzeko.

Beraz, berotegi-efektuko gasen kontrolean eta kar-bono-bahitegiak ugarituz gas horien kontzentra-zioen murrizte-prozesuan eragina duten bi helburuformulatu dira.

Klima Aldaketa

50

EAEn igorritako BEGen isurien bilakaera

2000. urtean, Euskal Autonomia Erkidegoan IPCCren1-‘Energia’, 2-‘Prozesu industrialak’, 4-‘Nekazari-tza’ eta 6-‘Hondakinak’ taldeak jatorri zuten bero-

tegi-efektuko gasen isuria 18.500.000 tona CO2

baliokidekoa izan zen. Horrek % 25,3ko igoera su-posatzen du 1990eko balioarekiko (alegia, KiotokoProtokoloak ezarritako oinarri-urtea).

23. irudia: BEGen isurien bilakaera Euskal Autonomia Erkidegoan (CO2, N2O eta CH4)

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 20000

2.000.000

4.000.000

6.000.000

8.000.000

10.000.000

12.000.000

14.000.000

16.000.000

18.000.000

20.000.000

CO2CH4N2O

BEGen isurien bilakaera urtetik urtera

Isu

riak

(C

O2

ton

a b

alio

kid

e)

Iturria: IHOBE

10. taula: BEGen isurien bilakaera Euskal Autonomia Erkidegoan (CO2, N2O eta CH4)

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

12.479 13.280 13.862 13.305 13.219 13.163 11.870 10.843 12.384 14.414 15.819

1.679 1.735 1.880 1.824 1.855 1.891 1.729 1.773 1.905 1.935 2.056

669 668 689 682 674 704 728 713 697 704 706

14.827 15.683 16.432 15.811 15.748 15.758 14.326 13.329 14.986 17.053 18.582

tona CO2 baliokide (milakotan)BEG

CO2

CH4

N2O

Guztira

Iturria: IHOBE

Eragindako ekintzak

51

CO2-aren iturri nagusiak errekuntza-prozesuak(egonkorrak zein mugikorrak direla) eta prozesu in-dustrialak dira (produktu mineralen fabrikazioa etaburdin menaren erredukzioa; azken hori BizkaikoLabe Garaiak itxi ziren artean).

EAEko CH4-aren emisio-iturri nagusiak hirikohondakin solidoen hondakindegiak eta nekazaritzaeta abeltzaintza dira. Horietan, hartzidura enteriko-an eta simaurra anaerobikoki maneiatzean CH4

sortu eta isuri egiten da.

EAEko N2O-aren emisio-iturri nagusiak ne-kazaritza (batik bat nekazaritzako lurzoruetan on-

garriak erabiltzeagatik) eta industria kimikoa dira.Europan, 2000. urtean bi iturri horiek N2O-aren isu-rien % 79 bildu zuten, eta berotegi-efektuko gas--isuri guztien % 7.

BEGen bilakaera oinarri-urtearekiko

24. irudian ikus dezakegu berotegi-efektua eragi-ten duten gasen (CO2, CH4 eta N2O) emisio an-tropogenikoek Euskal Autonomia Erkidegoan izanduten urteko bilakaera, oinarri gisa 1990. urteahartuta eta Europako Batasuneko eta Espainiakodatuen aldean.

24. irudia: Berotegi-efektuko gas-isurien bilakaera EAEn, Espainian eta Europako Batasunean, Espaniarakoeta Europako Batasunerako Kiotoko Protokoloak esleitutako helburuekiko

140

135

130

125

120

115

110

105

100

95

90

851990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

%133,71

%125,32

%96,47

BEGren indizea EspainianKiotoko helbururako bidea EspainiarentzatKiotoko helburua EB15-entzat

BEGren indizea EAEnKiotoko helburua Espainiarentzat

BEGren indizea EB15nKiotoko helbururako bidea Ebrentzat

Ind

izea

199

0 =

100

Iturria: IHOBE

EAEn 1990. urtetik 2000. urtera bitartean izanda-ko isuri-igoerari gehien lagundu dioten jarduera-tal-

deak (IPCCren metodologiak definitu bezalakoak)hauek dira:

Klima Aldaketa

52

BEGen isurien bilakaera, inportatutakoenergia elektrikoa sortzeari dagozkionakaintzat hartuta

EAEko errekuntza-prozesuetako emisioak zenbates-tean, ez dira kontuan hartu inportatzen den energiaelektrikoa sortzeko eragiten diren errekuntza-proze-suak. Energia hori ekoizteko, neurri handi batean

behintzat, erregai fosilak kontsumitu behar izandira, eta ondorioz, haren jatorrian berotegi-efektuaeragiten duten gasen emisioa eragin du. Euskal Au-tonomia Erkidegoaren jarduera sozioekonomikoarieslei diezaiokegun BEG-kantitate osoa, beraz, 24milioi tonakoa izan zen 2000. urtean.

25. irudia: EAEko BEGen isuriek 2000. urtean izan duten aldaketa absolutua, 1990eko isuri-mailarekiko

-750 -250 250 750 1.250 1.750

Aldaketa absolutua Gg CO2 baliokidetan

1.A.3. Garraioa (CO2)

1.A.1. Energia-bihurketa (CO2)

1.A.4. Beste sektore batzuk (CO2)

6.A. Hondakinak (CH4)

1.B.1. Petrolio gordina eta gas naturala (CO2)

2.A. Mea-ekoizkinak (CO2)

2.B. Industria kimikoa (N2O)

1.B.1. Petrolio gordina eta gas naturala (CH4)

1.A.3. Garraioa (N2O)

1.A.1. Energia-bihurketa (N2O)

1.A.2. Prozesu industrialak eta eraikuntza (N2O)

4.B. Simaurraren erabilera (CH4)

4.A. Hartzitze enterikoa (CH4)

1.A.2. Prozesu industrialak eta eraikuntza (CO2)

1.B.1. Erregai solidoen bihurtze-prozesuak (CO2)

2.C. Metalen ekoizpena (CO2)

4.B. Simaurraren erabilera (N2O)

Iturria: IHOBE

Eragindako ekintzak

53

Orain artean jarduera-sektoreen sailkapena IPC-Cren eskemaren arabera aurkeztu da. Baina erre-kuntza-prozesuek sortutako isuriak, sortutako ener-gia azkenik erabiltzen duten jarduerekin batera

biltzen badira, eta ez energia-sektorearenak baili-ran, jarduera bakoitzak guztizko emisioen gainduen benetako eragina antzeman dezakegu.

26. irudia: EAEko BEGen isurien bilakaera, inportatutako energia elektrikoa sortzeari dagozkionakaintzat hartuta

25.000

20.000

15.000

10.000

5.000

0

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

1.850 1.754 1.5903.084 2.896

4.998 5.0764.724

4.552 4.5924.899

4.376 5.1344.644

4.338 5.311

13.923 14.72514.582

14.614 14.58314.004

13.321 12.37413.396

13.969

15.685

1.165904 958 1.198 1.005 955

energia elektrikoaaren eta beroaren sorkuntzainportatutako energia elektrikoagainerako jarduerak

Mila

to

na

CO

2 b

alio

kid

e

Iturria: IHOBEOharra: 1996an eta 1997an antzemandako jaitsiera Bizkaiko Labe Garaiak gelditu izanaren ondorioa da.

Klima Aldaketa

54

Grafikoek erakusten dutenez, energia elektrikoasortzean egindako isuriak hazi egin dira, eta igoe-ra hori industrian, zerbitzuetan eta bizitokietangero eta energia elektriko gehiago kontsumitzearizor zaio.

28. irudian, berriz, Euskal Autonomia Erkidegokoeta beste herrialde batzuetako biztanleko BEGenemisioak konparatzen dira per capita CO2 tona ba-liokidetan. Elkarrekin alderatzeko modukoak izate-

arren, CO2, CH4 eta N2O-aren isuriak baino ezdira bildu.

EAEko per capita isuria Europako Batasun osokobaliorik txikienetakoa dela antzeman daiteke,baina hori EAEn kontsumitzen den argindarrarenhein handi bat inportatua izateari zor zaio.

Inportatutako frakzio hori aintzat hartuz gero,EAEko per capita isuria Europako Batasuneko batezbesteko balioaren pare jartzen da.

27. irudia: EAEn zuzenean igortzen diren isuriak (sortzen dituzten jardueretan bilduta), eta zuzeneanzein zeharka igortzen direnak (inportatutako argindarra barne delarik)

25.000.000

20.000.000

15.000.000

10.000.000

5.000.000

0

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 20001990

%32,2 %29,7%26,3

%22,5 %23,1%23,2 %25,8%23,7

%26,9%24,2

%24,3%25,5

%26,8

%27,2%30,8

%34,4%37,9 %37,3%35,5

%39,1

%24,7

%20,5

%22,4

%23,8

%21,6

%17,5 %17,9%16,5%17,9

%18,0

%4,7

%5,0

%5,2

%5,2

%5,5

%4,6%4,3%4,8

%4,2%4,5

%6,5

%6,6

%7,4

%8,4

%8,4

%7,3%7,8%7,8

%6,8%6,9

%8,2

%8,2

%9,1

%9,3

%8,2

%8,5%8,4%8,0%8,0

%7,5

%21,0

%40,4

%18,2

%4,2

%7,4

%7,5

energia-sektorea

Industria

Garraioa

Bizitokia

Zerbitzuak

Nekazaritza

Hondakinak

Ton

a C

O2

bal

ioki

de

BEGen isuri zuzenak

Oharra: Energia-sektorean, findegietako isuriak eta erregai fosilak zein energia elektrikoa garraiatzean eta banatzean izaten diren ga-lerak ere aintzat hartu dira.

25.000.000

20.000.000

15.000.000

10.000.000

5.000.000

0

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 20001990

Ton

a C

O2

bal

ioki

de

Isuri zuzenak eta zeharkakoak

%15,5

%39,8

%19,6

%7,9

%5,8

%5,1

%6,4

%15,6

%41,5

%16,7

%8,3

%6,5

%5,3

%6,4

%16,5

%40,2

%17,5

%7,9

%5,3

%5,7

%6,9

%16,5

%39,7

%17,6

%7,9

%5,4

%6,1

%6,7

%16,5

%40,7

%16,9

%8,2

%4,9

%6,5

%6,3

%15,5

%46,3

%13,9

%7,4

%4,8

%5,6

%6,5

%15,5

%46,7

%13,9

%7,3

%4,1

%6,1

%6,5

%15,5

%47,1

%13,1

%7,7

%4,2

%6,1

%6,2

%15,2

%46,8

%14,2

%8,6

%3,6

%5,3

%6,2

%15,7

%47,8

%13,9

%8,3

%3,4

%5,3

%5,6

%14,5

%49,5

%13,9

%7,5

%3,3%5,6

%5,6

energia-sektorea

Industria

Garraioa

Bizitokia

Zerbitzuak

Nekazaritza

Hondakinak

Eragindako ekintzak

55

5.5. Europako toki-mailan

Herrialde garatuetan, pertsona gehienen bizialdia-ren zati nagusia hirietan igarotzen da. Horregatik,Klima Aldaketaren mehatxuen aurkako erantzuna-ren zati handi bat udalek taxututako eta eraginda-ko ekintzen bidez gauzatu behar da, nahiz eta,praktikan, geografiaren zein eskumen-banaketarenaraberako arrazoiak direla medio beste eragileeki-ko elkarreraginik izan.

Klima babesteko maila lokalean hartzen diren neu-rrietako askok energia aurreztearekin zerikusirikizaten dute. Erantzun horren jatorria funtsean eko-nomikoa da, eta 70eko eta 80ko hamarkadetanizaniko krisi energetikoen ondorio dira. Hainbatkontzeptu bultzatu ziren orduan, energia aurrezteaeta eskaera murriztea kasu; eta horiek darabilgunarazoan den eztabaidagai handienetakoak dira.

Egun CO2-aren emisioak murrizteko dauden progra-mak ohiko energia-aurrezte kontzeptuetatik abiatudira.

Udala kontsumitzaile gisa diharduenean:

• Eraikin publikoetako isolamendua hobetuz etabertan klimatizazio- eta kontrol-sistema aurrera-tuak ezarriz, etxeen eraginkortasun energetikoaareagotuta.

• Kale-argiztapena optimizatuz eta eraikin publiko-etan goritasun-lanparak kontsumo urriko argiekinordeztuz, energia aurreztuta.

• Pizgarri egokien bidez kontsumo-ohiturak aldara-zita (Hannoverko udalak ikastetxeetako energia-kontsumoa murriztea lortu zuen haiei aurreztenzutenaren % 30 eskainiz).

Udal-ekintzen funtsezko eremua energia-hornidurada, ohiz beste udal eta erakunde publikoekin bate-ra kudeatzen dena. Isurtzen den CO2-aren balan-tzea hobetzeko badira hainbat bide abian:

• Gas naturalaren hornidura-sarea zabaltzea, ika-tza edo gasolioak erretzea baino eraginkorragoabaita.

• Kogenerazio-sistemak ezartzea.

• Iturri berriztagarrien erabilera areagotzea: eguz-ki-energia termiko eta fotovoltaikoa, eolikoa, bio-masa, biogasa eta abar.

Zailagoa bada ere, udalen jardunak herritarreneta, oro har, eragile pribatuen erosteko eta kon-tsumitzeko ohiturak aldarazten saiatu beharkoluke:

• Klimaren eta eguneroko zereginaren arteko erla-zioei buruzko informazioa banatuz.

28. irudia: BEGen per capita isuriak 1990ean eta 1999an

30

25

20

15

10

5

0

BEGren emisioak/biztanle EB herrialdeetan (1990-1999)

1990 1999

Ton

a C

O2

bal

ioki

de/

urt

e

Erres

uma

Batua

Belgi

kaDan

imar

kaFi

nlan

dia

Alem

ania

Gre

zia

Irlan

da

Italia

Luxe

mbu

rgo

Holan

da

Portu

gal

Suedi

a

Austri

a

Fran

tzia

EAE

EAE (inp

. EE b

arne

)Esp

aini

a

EB15

Oharra: bi urteetako isuriak 1996ko biztanle-kopuruaz zatitu dira.

Klima Aldaketa

56

• Udalaren informazio-puntuetan energiari eta kon-tsumo jasangarriari buruzko informazioa etaorientazioa eskainiz.

• Inbertsio pribatuei diruz lagunduz.

Nolanahi ere, Udalen Klima Politikak energia-ekoiz-penarekin eta kontsumoarekin zerikusirik duten ikus-pegietatik haratago jo beharko du eta udal-jardu-naren bestelako eremuetan eragin.

Ildo horretatik abiatuta, hiri-hondakinen kudeaketaudal mailan garrantzi handiko kontua da. Hondaki-nen berrerabiltze- birziklatze- eta konpostatze-ratiohobeak lortzeak isuriak murriztuko ditu, lehenik on-dasunak egiteko energia eta baliabide gutxiago be-harko direlako, eta bigarrenik hondakinak kudeatze-ko bide horiek kalterik txikiena eragiten dutenakdirelako.

Baina ezbairik gabe, gakoa garraio-politikan dago.Hiri barruko garraioen politika egoki antolatutako

lurralde politikarekin batera gauzatu behar da, ga-rraioaren erabilera murritz dezaketen ‘hiri trinkoak’eraiki ahal izateko, non bete beharreko funtzioaknahasian eta gertu eskainiko diren. Horri dagokio-nez interesgarria da:

• hirigintza egokiaren bidez garraio-beharrak mu-rriztea.

• garraiobide pribatuen bidez gauzatzen diren flu-xuak bizikletaz, oinez zein garraiobide publiko-en bidez gauzatzea bultzatzea.

• BEG gutxi isurtzen duten ibilgailuak sustatzea.

• gidatzeko-ohiturak aldaraztea ibilgailuko kontsu-moa murriztearren.

• auto-ilarak ekiditearren, eta horiekin batera hain-beste denbora eta erregai alferrik galtzea ekidi-tearren, zirkulazioa hobeto kudeatzea.

• etxe bioklimatikoak eraikitzea sustatzea.

29. irudia: 3, 5 metro zabaleko hiri-espazio batean ordubeteko ibiltzen den pertsona-kopurua

22 00019 00014 0009 0002 000

Iturria: Botma & Papendrecht, Trafic Operation of Bicycle Trafic, TU-Delft, 1991

Azpimarragarria da munduan barrena milaka etamilaka udalek (Europan mila eta seiehundik gora)dihardutela Tokiko Agenda 21 direlakoak taxutzekoeta abian ipintzeko prozesuan.

Tokiko Agenda 21 prozesua ekintza-planen bidezgauzatzen dira. Horrela esaten zaie udal bakoitze-ko arazo nagusiak konpontzeko proposatzen direnhelburuen arabera bildutako eta Udalak eragin be-harreko ekintza-multzoei.

Beren ‘Tokiko Ekintza Plana’ dagoeneko taxututaeta abian duten Udal gehienek atmosferara egitendiren isuriak murriztea dute helburu estrategikoeta-ko bat, eta murrizte hori energia-kontsumoa optimi-

zatzeari eta hiri-garraioa jasangarriago bilakatzea-ri lotu diote.

Udalek klima-aldaketari aurre egiteko prozesuanegin duten ekarpena jasangarritasun lokaleko adie-razgarrien bidez neur daiteke. Horiek udal bakoi-tzari kalkulatzen zaizkio aldika. Adierazgarri horieiesker –CO2-aren isuriak, udalaren energia-kontsu-moa edo garraioari eta mugikortasunari lotutakoakkasu–, Udalek klima-aldaketan zer-nolako eraginaukan duten jakin ahal izango dugu.

Klima-aldaketari aurre egiteko ekindako lanek bes-telako eremuetan ere eragingo dute onurarik, nitro-geno-oxidoen, ozonoaren eta hautsaren maila jais-

Eragindako ekintzak

57

tea kasu, eta horiekin batera osasuna, zarata etabide-segurtasuna hobetzea eta, energia-eraginkor-tasun hobearen ondorioz, dirua aurreztea ere bai.

5.6 Energian, industrian eta garraioan

Klima aldatzearen erabateko faktorea energiasortu, eraldatu eta erabiltzearekin zerikusirik dutenjarduerak direla aintzat hartuta, horiexek dira noskiaurren landu beharreko eremuak.

Klima-aldaketaren eragina leuntzeko orduan, ener-gia aurreztea, eraginkorrago erabiltzea eta iturriberrietatik lortzea dira funtsezko ideiak, bai sor-kuntza- eta banaketa-sektoreei dagokienez, baitaerabiltzaileoi dagokigunez ere.

Energia sortzea eta banatzea

Zalantzarik gabe, energiarik onena erabiltzen ezdena da. Energia aurreztea eta eraginkortasunezerabiltzea konpontzeke dirauen arazoa da EBkoherrialde askotan, baina egiaztatu denez, arlo so-zioekonomiko guztietan erabateko garrantzia duelaez dago zalantzan jartzerik

Esate baterako, etxeetan eta hirugarren sektoreanbakarrik, eremu hauetan eragin liteke:

• 2000. urtean, EBn etxebizitzei eta hirugarren sek-toreari atxikitutako eraikinek Batasun osoko ener-gia-eskaeraren % 41 bildu zuten. Atal horretan2010. urtera bitartean % 22 aurrez litekeela zen-batetsi da, dagoeneko berokuntzaren, airea giro-tzeko sistemen, argiztapenaren eta eraikuntzarenalorretan eskura diren neurriak abian ipiniz gero.

• Argiztapenak hirugarren sektorearen energia-kon-tsumoaren % 14 inguru suposatzen du. Argizta-pen- eta kontrol-sistemarik modernoenak erabilizgero, energia horren % 50 ere aurrez daiteke.

• Eraikin berriak eguzkiaren argia eta hozketa na-turala pasibo zein aktiboki baliatzen duten siste-mez hornitzeak energiaren % 60 aurrez dezake.

Bien bitartean, energia-iturri berriztagarriak ezergutxi erabiltzen dira mundu mailan duten ahalmen

tekniko potentzialaren aldean. Energia berriztaga-rrien sektorean izandako aurrerakuntza teknikoakkontsumoaren gorakadak estali eta ezkutatu ditu.Europako Batasuneko gutzizko kontsumoaren % 6dator iturri berriztagarrietatik, nahiz eta sektorea ur-teko % 3 hazi etengabe eta zenbait azpisektore ika-ragarri hazi, energia eolikoarena kasu.

Esan beharrekoa da ezer egin ezean, hemendik20-30 urtera, Europako Batasunaren energia-inpor-tazio guztizkoaren erdia izan beharrean (gauregungo balioa), % 70 izango direla. Mendekota-sun hori nabaria da ekonomiaren sektore guztietan.Garraioak, etxebizitza eta elektrizitateak hidrokar-buroen menpe dira hein handi batean eta nazioar-teko merkatuko prezioen noraezeko gorabeherenesku daude.

Europako Batasunak datozen hamar urteetan ezbaldin badu bere energia kontsumoaren zati na-barmen handiagoa iturri berriztagarrietatik eskura-tzen, garatzeko aukera galduko du eta gainera In-gurumena babesteko nazioartean zein Europamailan hartu dituen konpromisoak betetzeko geroeta zailtasun handiagoak izango ditu. 2010. urte-rako argindar-kontsumoaren % 12 iturri berriztaga-rrietatik lortzea da helburua.

Egungo joerek, baina, erakutsi dute horien kostuakmurriztea azkar lortu dela, eta teknologia berrizta-garri asko, baldintza egokietan bederen, ekonomi-koki bideragarri bilakatu dira edo bilakatzeko zo-rian daude.

Energia eolikoa eta eguzki-bilgailu termikoak luzeeta zabal aplikatzearen lehen urratsak ari garaikusten. Zenbait teknologia, bioerregaiak eta mini-zentral hidrauliko eta eolikoak kasu, gaur egun le-hiakorrak eta ekonomikoki bideragarriak dira, zen-tralizatu gabeko beste aplikazioen aldean, batikbat.

Energia-iturri berriztagarriak garatzeak enpleguasortzen lagun dezake gainera, batez ere enpresatxiki eta ertainetan, eta eskualde mailako garape-naren funtsezko ezaugarri bihur daiteke, kohesiosozial eta ekonomikoa areagotzearren.

Klima Aldaketa

58

Erregai fosiletik eskuratzen den energiari dagokio-nez, erregai gaseosoen aldeko gomendioa egitenda (metanoa, hidrogenoa...), erregai solido eta liki-doen kaltetan.

Gas naturala da erregai fosilik garbiena. Batez eremetanoak osatzen du (CH4) Gas naturalak erretze-ak ez du ia sufre dioxidorik isurtzen atmosferara,eta bestelako erregai fosilek baino askoz karbonomonoxido, nitrogeno-oxido eta karbono dioxidogutxiago igortzen da. Zehazki, metro kubiko ba-koitzeko 2,1 kg CO2 sortzen da gasaren kasuan,2,8 kg petrolioaren kasuan eta 3,7 kg ikatzaren ka-suan. Ehunekotan, gasa erretzeak petrolioa erretze-aren aldean % 20-30 irabaztea dakar, eta % 40-45ikatzaren aldean.

Gas naturala erretzeak abantaila gehien dakarreneremua elektrizitatea eta beroa batera sortzekoziklo konbinatua da.

Ziklo konbinatuko zentraletan erretzeak sortzen di-tuen gasen indarra baliatzen da turbinari eragitekoeta, hartara, elektrizitatea sortzeko. Gas horiek osobero irtetzen dira turbinatik (600 °C inguru); horre-gatik, duten energia termikoa balia dezakegu lurru-na sortu eta beste turbinari berriz eragiteko eta,hartara, berriz sortzeko elektrizitatea. Horrela, erre-gai bera, gas naturala, alegia, elektrizitatea biziklo edo fasetan sortzeko baliatzen da. Zentral-mota horrek ohikoek (fuel-olioa edo ikatza erretzendutenek) baino % 35 erregai gutxiago kontsumitzendu, haietan ura berotuta sortzen den lurruna bainoez baita baliatzen elektrizitatea sortzeko. Horrega-tik, energia-eraginkortasunari dagokionez errendi-mendua % 20 handiago baita, oso erakargarriakizaten dira zentralok. Eta horregatik, halaber, nahidu Europako Batasunak bide horretatik sortzen denargindarra bikoiztea hemendik 2010. urtera bitar-tean, eta egungo % 9tik % 18ra pasa.

11. taula: Iturri berriztagarri bakoitzak 2010. urtean izan lezakeen ekoizpena

EB-KO MERKATUARENEB-KO MERKATUAREN

ENERGIA-MOTAFRAKZIOA 1995

FRAKZIOA 2010(AURREIKUSPENA)

1. Eolikoa 2,5 GW 40 GW

2. Hidroelektrikoa 92 GW 105 GW

2.1. Zentral handiak (82,5 GW) (91 GW)

2.2. Zentral txikiak (9,5 GW) (14 GW)

3. Fotovoltaikoa 0,03 GWp 3 GWp

4. Biomasa 44,8 Mpb 135 Mpb

5. Geotermikoa

5.a Elektrizitatea 0,5 GW 1 GW

5.b Beroa (bero-ponpak barne) 1,3 GWth 5 GWth

6. Eguzki-bilgailu termikoak 6,5 milioi m2 100 milioi m2

7. Eguzki-energia pasiboa 35 Mpb

8. Beste 1 GW

Iturria: Europear Batasuna.

Eragindako ekintzak

59

Industria

Klima Aldaketari buruzko Europako Programak pro-posatu duenez, energia-sorkuntza eta –transforma-zioaren sektorean ez ezik, energia barra-barra era-biltzen duten industrietan ere ipini behar da arretahandia. Alegia: burdingintza eta metalurgia (ferri-koa zein bestelakoa), eraikuntzarako materialak fa-brikatzea, papergintza– eta kimika-sektorea, horiekbakarrik industria guztien energia-kontsumoaren biherenak biltzen baitituzte.

Esandako sektoreetako oinarrizko prozesuetakoenergia-eraginkortasuna, hala ere, ez da hobetzenerraza, herrialde garatuetan batik bat, dagoenekooso landuta baitago. Izan ere, industriak oso fakto-re garestitzat dauka energia eta kostuak urritzearibeti ekin izan dio. Gainera, hobekuntza posiblee-tako asko instalazio berrietan egin beharreko in-bertsioei lotuta daude.

Ez dira ahaztu behar, hala ere, enpresa txiki eta er-tainak. Nahiz eta, oro har, energia gutxiago kon-tsumitu, egoki kudeatuz gero oso emaitza interes-garriak lortzeko moduan izan ohi dira.

12. taulan ikus daitekeenez, hemendik 2010. urte-ra bitartean isuriak 1990eko mailarekiko % 9 mu-rritz litezke egungo baliabideak aplikatuta. Halaere, bitarte horretan teknologiak eskain ditzakeen

neurri bideragarriei esker, Europan jaitsiera hori% 12koa ere izan litekeela aurreikusi da.

Helburu horiek erdiesteko ekimen politikoak edofiskalak ez ezik (energia-kontsumoaren gainekozergak, isurtze-baimenak edo isuri-merkatua, esa-terako) bestelako neurriak ere behar dira. Ezin-bestekoa da energia-ikuskaritzak egitea eta da-goeneko hainbat enpresatan abian diren etazenbait administrazioek sustatu dituzten energiakudeatzeko prozedurak bultzatzea, laguntza zu-zenen zein diru-laguntzak jasotzen dituzten zer-bitzuen bidez.

Energiaren kudeaketa EMAS, ISO 14001 edo ho-riek bezalako Ingurumena Kudeatzeko Sistemetantxertatzea funtsezko kontua da halaber, bereziki en-presa txiki eta ertainen eremuan.

Orobat dira aipagarriak energiaren erabilera in-tentsiboa duten sektoreen arteko eta horiek eta Ad-ministrazioaren arteko Epe Luzerako Hitzarmenak.

Poluzioaren Kontrol Integratuari buruzko Artezta-raua (IPPC Arteztaraua) abian ipini izana, azkenpuntu horri lagundu ez ezik, eskura diren hobe-kuntza teknologikoak aplikatzen ere ari da lagun-tzen. Haren 3. artikuluan xedatu denez, industria-erakundeetan eta errekuntza-instalazioetan energiaeraginkor erabili behar da nahitaez.

12. taula: Ekonomia-sektoreetan ekonomikoki onargarriak diren neurriak aplikatuta, BEGen isuriakmurrizteko ahalmena EBn

1990eko isurien eta2010erako ekonomikoki

Kostu marjinala 1990 edo 1995 eko2010erako

bideragarria den20€/CO2 tona bal. isuriak (CO2 tona bal.)

zenbatespenen murrizte-ahalmena,

arteko aldea,ECCP aplikatuta1

egungo politikekin

Energia-sektorea 1422 -% 6 -% 13

Industria 757 -% 9 -% 12

Garraioa 753 % 31 -% 4

Etxea 447 % 0 -% 6

Zerbitzuak 176 % 14 -% 15

Nekazaritza 417 -% 5 -% 4

Hondakinak 166 -% 18 -% 13

Guztira 4138 % 1 -% 9

1 Klima Aldaketari buruzko Europako Programa.

Iturria: Europear Batasuna.

Klima Aldaketa

60

Klima Aldaketa

60

Aparteko tratamendua merezi du zenbait tresna,–Bizi-zikloaren Analisia edo Produktu Politika Inte-gratua, kasu– geroz eta arruntago erabiltzeak. Ho-riek fabrikatze-prozesu eraginkorragoak ekarri di-tuzte eta produktuek bere bizialdian eraginditzakeen eragin guztiak hartzen dituzte aintzat.

Ekoizpen garbiak, garbi garatzeko mekanismoaketa teknologiak transferitzea dira industriak eman-dako erantzunaren azken elementuak. Teknologiaberriak eta Inguruari geroz eta begirune handiagoadioten produktuak sortzea dira, seguruenik, KlimaAldaketari aurre egiteko eta zorioneko Garapen Ja-sangarria erdiesteko biderik eraginkorrena.

Garraioa

Azken hamarkadetan bidaiari eta salgaien ga-rraioa aurretik sekulan ikusi gabeko mailarainohazi da. Mugikortasunak izan duen hazkunde bor-titzak (ekonomiarena berarena baino handiagoa)eta errepidearen nagusitasunak –garraobiderik ja-sangaitzena, hain zuzen– egungo garraio-eskema-ren ondorio kaltegarriak areagotu egin dituzte na-barmen. Ingurumenari, ongizateari eta ekonomiarieragindako kalte larriek nazioartearen erantzunaekarri dute. Europako Batasunak, ELGE eta NazioBatuek, besteak beste, aho batez adierazi dute es-tatu mailako garraio-politiketan jaso gabe dirauteneta ikuspuntu jasangarriagotik abiatu behar dutenneurriak ezinbestekoak direla.

1990-2010 epean Europako Batasuneko garraio-eskaera bikoiztu egingo dela aurreikusi da, baldineta azken urteotako joerek bere horretan irautenbadute; igoera horren eragile nagusia errepide bi-dezko garraioa izango bide da. 1990-1998epean bildutako datuek errepide bidezko ga-rraioaren gorakada nabarmena erakusten dute EBmailan. Horrela mugitzen dira bidaiarien % 79eta salgaien % 45. Halaber, EBko errepideetako% 10ek zirkulazio-kongestioa pairatzen dutela antze-man da (horietatik erdiak 5 km baino ibilbide la-burragoak egiteko dira). Hori dena ikusita, ondo-rioa argi asko ageri da: egungo garraio-ereduajasangaitza bilakatzen ari da argiro, mugikortasu-naren eskaeraren gorakada bortitzagatik eta erre-pideak gainerako moduekiko duen nagusitasunneurrigabeagatik.

Aire- eta errepide-garraioak dira kilometroko ge-hien isurtzen duten moduak. Aintzat hartzen baldinbadugu 1990 eta 1998 bitartean EBko garraioarenenergia-kontsumoak % 18 handitu zela (ekonomiakoro har kontsumitutakoaren % 34 denera), eta ga-rraio guztiek kontsumitutakoaren % 73 errepideakkontsumitu zuela (petroliotiko energiaren % 80), on-dorioa berehalakoa da: energia-kontsumoa urritze-ko badago nondik ekin. Horren erakusgarri, Euro-pako Batasunak eta automobil-fabrikatzaileekerregai gutxiago kontsumitzeko eta CO2-aren isu-riak % 25 murrizteko egindako hitzarmenak.

Eragindako ekintzak

61

Eragindako ekintzak

61

Garraioa klima-aldaketari aurre egiteko lehen maila-ko sektore bilakatu da. Garraio-sistema eta lurralde-antolakuntza hobetzeko helburu nagusiak hauek dira:

• Garraioaren eta BPGaren hazkundeen arteko lo-tura nabarmen indargabetzea, horrela zirkulazio-kongestioa eta garraioaren beste kanpo-eraginakmurritzaraztearren.

• Errepide-garraioari bolumena kendu eta burdinbi-de, nabigazio eta bidaiarien garraio publikoarigehitu.

• Eskualde mailako garapena orekatuagoa izateasustatzea.

Alabaina, hazkunde ekonomikoa eta mugikortasu-naren eskaera soziala beren muga ekologikoetarabideratzeak honako faktoreak batera gogan hartubehar dituen ikuspegia eskatzen du:

• Hiritar, enpresa eta erakundeek garraioari eta bi-zimoduari dagokienez portaera aldatzeko dago-en beharraz kontzientzia hartzea (garraio-eskae-ra, lurraldearen antolamendua, etab.).

• Garraioaren eskuragarritasuna, modalitate des-berdinak elkarrekin erabiltzea eta eskaeraren ku-deaketa ardatz izatea, garraio-beharrari eragin-kor erantzuteko.

• Garraioaren benetako kostuak eraginkorragobarneratzea, garraio-zerbitzuen kontsumoan era-

gina izan dezaten eta horrela ingurumena gehienzaintzen duten garraioak bultzatzeko.

• Garraioaren eraginkortasuna handituko duten, in-gurumen-inpaktuak murriztuko dituzten eta segur-tasuna areagotuko duten hobekuntza teknologi-koak ezartzea.

5.7. Berrikuntza zientifiko etateknologikoa

Gaur egun automobilen eraginkortasun energetikoaduela hogeita hamar urtekoa halako bi izan arren,gu oraindik orain erregai fosilak erreta mugitzeak,ibilgailu-kopuruak ikaragarri gora egin izanak etahorien erabilera areagotu izanak ere, gertatutakoaurrerakadaren abantaila ezerezean utzi dute.

Epe laburrean, beraz, zenbait gaitan jarduten segi-tu beharko da:

a. Egungo ohiko motorren eraginkortasuna hobetzenb. N2O-aren isuriak murrizteko teknologiak hobe-

tzenc. Diesel erregaiak sufregabetzend. Biomasatik eratorritako erregaiak erabiltzene. Aerodinamismo eraginkorragoa lortzen. 80ko

hamarkadan 0,30eko barneratze-koefizienteaaparteko zerbait zen. Gaur egun balio horiarrunt gainditzen da.

30. irudia: Hainbat garraiobidek automobilaren aldean duten inguru-eraginaOinarria: auto arrunta, katalizadorerik gabea = 100

Espazio-beharra 100 100 10 8 1 6

Energia primarioaren beharra 100 100 30 0 405 34

CO2 100 100 29 0 420 30

Nitrogeno-oxidoak 100 15 9 0 290 4

Hidrokarburoak 100 15 8 0 140 2

CO 100 15 2 0 93 1

Atmosfera-poluzioa, denera 100 15 9 0 250 3

Istripuak eragiteko ahalmena 100 100 9 2 12 3

= Katalizadoredun autoa. Kontuan izan behar da katalizadorea eraginkorra izango bada mo-torrak bero egon behar duela. Beraz, hiri barruko ibilbide motzetan ez zaio efektu onuragarririkantzematen.Iturria: UPI txostena, Heidelberg, 1989, Alemaniako Garraio Ministerioak aipatua.

Klima Aldaketa

62

f. Ohiko motorrak eraldatu eta horietan hidroge-noa erretzea.

g. Bi energia-iturri konbinatuta –ohiko motorrezgain, energia berreskuratzeko sistemez hornitu-tako bateria kargagarriak– erabiltzen dituztenibilgailuen kopurua handitzen

h. Erregai-pilez hornitutako ibilgailuak ugaritzen

Burdinbideak energia-kontsumoaren % 2 suposa-tzen du. Garraiobide horren eraginkortasuna etaerabilera areagotzea izango da datozen urteetangarraio-politikan egingo den erronka nagusia,nahiz eta hainbat hobekuntza egin behar.

Badira dagoeneko zenbait adibide hurko, esatera-ko 2004an Hamburg eta Berlin 400 km/h-ko abia-dan lotuko dituen trenbidea. Egungo abiadurahandiko trenek baino % 30 energia gutxiago kon-tsumituko du eta ohiko trenen segurtasuna halako250ekoa izango du.

Aireko zirkulazioari dagokio garraioaren energia-kontsumoaren % 13. Azken 30 urtean bidaiari batmila batez garraiatzeko behar den energia-kanti-tatea erdira jaitsi da. Baina, bestalde, zirkulazioa% 50 hazi da azken 10 urtean.

Merkatuaren presioak, batez ere erabilera zibile-rako gas-turbina aeronautikoen alorrean, motormerkeagoak, eraginkorragoak eta inguruarekikobegirune handiagokoak eskatzen ditu. Halaber, he-gazkinaren azalaren eraginkortasun aerodinami-koa hobetzera ari da jotzen, hegoena batik bat.

Erregai-pila eta hidrogenoa

Erregai-pilak hidrogenoa darabil energia-iturri, etaelektrizitatea prozesu elektrokimiko arrunt batenbidez sortzen du. Erreakzioan esku hartzen dutengai bakarrak oxigenoa eta ur hutsa dira, bero apurbatez gain.

31. irudia: Hidrogenozko erregai-pila baten eskema

O2

O2O2

H2OHondakina

e - e - e - e -

(erregaia)

Zirkuitu elektrikoa

Katodoko katalizatzailea

(airetik)

H2

e -

Anodoko katalizatzailea

H +H +H +H +ElektrolitoPolimerikozkoMintza

O2

H +

e -

Erregai-pilek edozein hidrogeno-iturrirekin ibil dai-tezke, gas naturala, metanola, gasolina zein beste-lako hidorkarburoak barne. Erregai berriztaezin ho-riek izango dira segurki hidrogeno-iturri gisaerabiliko diren lehenak.

H2 sortzeko prozesua ez da erabat garbia. Alabai-na, hidrokarburoek eragindako erregai-pila bateanbarne-errekuntzako motor batean erreta sortuko li-ratekeen BEGen erdia sortzen da.

Garraiorako eta eraikinetarako energia sortzeazgain, bestelako erabilera ere badute erregai-pilek. Motorolak, esaterako dagoeneko badu me-tanola erabiltzen duen erregai-pila batek eragin-dako telefono zelularren prototipo bat. Ohiko

bateria kargagarriak baino hamar aldiz luzeagoirauten du.

Electrolux, berriz, xurgagailu eta bestelako etxetres-na elektriko txikietan ari da saiakerak egiten.

Supereroankortasuna

Zenbait konposatuk ez diote korronte elektrikoarioztoporik ipintzen beren baitatik pasatzeko, elek-troiak kristaleko atomoen artean talkarik gabe etasigi-sagan higitzen baitira. Bestela esanda, erresis-tentziarik gabeko gaiak; horietan beste eroaleetanelektroiek beren artean zein atomoen kontra talkaegiten dutenean bero moduan xahutzen den ener-gia aurrez daiteke. Horrez gain, badute beste

Eragindako ekintzak

63

ezaugarri bat, oso garrantzitsua: beren barrutikeremu magnetikoak kanporatu egiten dituzte, bal-din eta ez badira halako muga-balio jakin batetikgorakoak.

Potentziako sistema elektrikoak izan litezke superero-ankortasunari etekinik handiena ateratzen diotenak.Potentziako sistemak elektrizitatea sortu eta banatze-ko diren sistema guztiak dira. Zentral elektrikoetakosorgailuetatik hasi, banaketa-saretik segitu eta ba-nakako kontsumitzaileenganaino heldu bitartean,gai supereroaleek energia eta diru asko aurrezarazlezakete ohiko sistemen aldean.

Off-shore zentral eolikoak

Itsas zabalean jartzen dira, eta energia horri ateradakiokeen etekinik handiena ateratzeaz gain, leho-rrean eragingo luketen adinako kalterik ez dute era-giten, ez baitira ikusten.

Alemania, Erresuma Batua, Danimarka... dagoene-ko hasiak dira lehen proiektuak aurrera eramaten.2 MW-eko potentzia duten turbinak erabiltzen dira,uretatik 90 metroko altueran.

2020. urtean Europan 150 gigawatteko instalazioeolikoak ezarrita izango direla uste da, eta horietatik50 GW itsas zabalean kokatutakoak izango lirateke.

64

Zuk zeuk zer egin dezakezu?

6

6.1 Etxean

Klima Aldaketaren gaian dugun eragina murriztekobiderik onena energia egoki kudeatzea dela egiaorokorra da, baita etxe barruko kontuetan ere.

Ekonomia Ministerioaren datuen arabera, estatuosoko etxebizitzetako guztizko energia-kontsumoaia 11 milioi tona petrolioren baliokidea (tpb) da..Etxebizitza bakoitzeko batez besteko kontsumo mo-duan adierazita, gutxi gorabehera esan dezakeguhiru lagun bizi diren etxean tona bat petrolio balio-kide kontsumitzen dela urtean, litro bana petrolioeguneko, alegia.

Nahiz eta energia-kontsumoa tpb-tan neurtu, etxe-bizitzek erregai-mota desberdin asko erabiltzendu, zenbait petroliotik eratorritakoak, baina ezdenak.

• Argindarra etxeetan kontsumitzen den energiarenherena da.

• Butanoa eta propanoa (Petrolioaren Gas Likido-tuak) bostetik bat.

• Erregai solidoak ikatza eta egurra dira. Bero-kuntzan baino ez dira ia erabiltzen, eta bestebosten bat dira.

• Gas naturala da azkarren hazten ari den etxee-tako energia-iturria. Kontsumoaren seirena da.

• C gasolioa kontsumoaren % 10 pasatxo da. Be-rokuntzarako eta ura berotzeko besterik ez daerabiltzen.

• Eguzki-energia termikoak (ura berotzeko eguzki-panelak) oso frakzio txikia suposatzen du. Halaere, badirudi azkar hazten ari dela eta, egiaesan, etxe barruko hainbat erabileratarako ezinegokiagoa da.

Labur, etxebizitzetan kontsumitzen den energiaren% 80-90 iturri fosiletatik ateratakoa da (ikatza, pe-trolioa eta gas naturala). Energia berriztagarria, be-rriz, zentral hidraulikoetatik, biomasatik, eguzki-pa-neletatik (termikoak nahiz fotovoltaikoak direla) etazentral eolikoetatik datorrena da.

Etxeko energia-kontsumoari erreparatuta, honelabana genezake:

Bainugelan

• % 11, dutxa eta konketarako ur beroa.

Sukaldean

• % 11, harraskarako ur beroa

• % 8, janaria prestatzen

• % 5, garbigailuan

• % 6, hozkailuan.

Etxe osoan

• % 46, etxea girotzen (etxeak duen isolamendutermikoaren arabera, betiere)

• % 8, etxea argiztatzen

• % 8 bestelako etxetresna elektrikoek kontsumituta

Ahal dela, ez litzateke eabili behar etxetresna elek-trikoen stand-by funtzioa, hori etxeko energia-kon-tsumoaren % 5 izan baitaiteke. Gailu horiek stand-bymoduan daudela, ‘geldirik’ daudelarik ere piztutaegoten dira eta urruneko aginteari erantzun diezaio-kete. Horrek energia asko kontsumitzen du. Hi-Fi mu-sika-kate batek batez beste 69 kWh kontsumitzen duurteko, eta telebista batek 28 kWh inguru. Gogoanizan beharko genuke argi-seinale orok, txikia delarikere, energia kontsumitzen duela; beraz,+ gomenda-garriena tresna erabat itzaltzea da.

BEROKUNTZA

• Gradu gehigarri bakoitzeko % 7 energia gehiago kontsumituko dugu eta gas-isuria hein berean handituko dugu.

• Termostatoak leku egokian kokatzea komeni da, bero-iturrietatik eta haize-korronteetatik urrun, eta aldian-aldianaztertu.

• Hodiak behar bezala isolatu behar dira. Bero-galeren % 70 ere galaraz daitezke horrela.

• Sabai eta ganbarak isolatuta, bertatik galtzen den beroaren % 90 aurreztuko dugu.

Iturria: IHOBE/CADEM: FOCUS Gida liburua.

Klima Aldaketa

66

Zuk zeuk zer egin dezakezu?

67

6.2 Kalean

Klima-aldaketari pertsona moduan aurre egitekodugun biderik sendoenetako bat erosteko ohiturakdira. Produktu eta zerbitzuak erosterakoan horienekologikotasuna aintzat hartzen badugu, esatera-ko, energia gutxi kontsumitzea edo BEG gutxiisurtzea (automobila, garbigailuak, hozkailua, lan-parak edo edozer dela ere), merkatuan eraginkor-tasun energetiko eta inguruarekiko begirune han-diagoko produktuak agertzen lagunduko dugu,fabrikatzaileek kontsumogaiak diseinatzerakoanirizpide horiek ere aintzat hartzera bultzatuko bai-tugu.

Zenbait herrialdetan energia berriztagarriak eroste-ko aukera eskaintzen da, eta hori ere aipagarriada. Horretarako, merkatu arautu bat eta energia ho-rren askotariko eskaintzak behar dira, alde batetik

lehiakorra eta bestetik merkea ahalik eta bezero ge-hienentzat.

Zerbitzu eta beharretara iritsi ahal izateko beha-rrezko zaigun mugikortasunari dagokionez, berriz,zilegi da automobila ahalik eta gutxien erabilaraz-ten duten ohiturak planteatzea etxebizitza, ikastet-xe, lantoki zein saltegietara joateko. Horretarako,adibidez, oinez nahiz bizikletaz joan liteke 3 kmbaino ibilbide laburragoetarako (30 minutuko joan-etorria), garraio publikoa erabili, autobus eta trene-tako hilabeteko txartela edo bonoak erabili, autoabeste erabiltzaileak ere aintzat hartuta aparka-tzea... eta abar.

Hala eta guztiz ere automobila ezinbestean erabilibehar baldin bada, 13. taulan zenbait gomendioegiten da.

13. taula: Ohitura onak automobilean

1. Garraiobiderik garbienak erabiliAutomobila askotan errazegi erabiltzen da.Mugitzeko bestelako bideak ere eskura ditugulapentsatu behar dugu: metroa, autobusa, trena,bizikleta, hegazkina (500 km baino hegaldiluzeagoetarako besterik ez)

2. Ibilgailua ezin hobeto atxikiAire-iragazkia zikin egoteak, pneumatikoak gaizki puzteak eta karburazio- zein injekzio-pizketa gaizki ibiltzeak aldi berean handitzen dituzte erregai-kontsumoa eta BEGen isuriak.

3. Suabe gidatzeaBat-batean azeleratzeak eta gelditzeak kontsumoa nabarmen areagotzen dute, eta isuriak ere bai.

4. Motorra ibilgailua abian dela berotzeaMotorra bizkorrago berotzen da ibilgailua abian dela geldirik egonda baino.

5. Geldialdi luzeetan (30 segundotikgorakoetan) motorra itzaltzeaMotorra ez gelditzeak alferrikako erregai-gastua dakar.

6. Behar ez denean, ekipajea kendu eta auto-parrilla ere baiAutoak gehiago kontsumitzen du zenbat eta pisugehiago garraiatu: 100 kg-ko litro bat gehiago 100 km-tan.

7. Ibilgailua partekatzeaLLanera joateko zein bestela partekatzeak bideandabiltzan ibilgailuen kopurua murritzarazten du,batez ere ibilbide laburretan.

8. Abiadura-mugak errespetatzeaAbiadura handian ibiltzeak erregai-kontsumoanabarmen handitzen dute, eta isuriak ere bai.

9. Autorik garbiena erabiltzeaIbilgailu bat baino gehiago edukiz gero, poluzioaren aurka ongien hornitutakoa erabili.

10. Erabili beharreko erregaiari buruzfabrikatzaileak dioenari jarraitzeaAutoak gasolina-mota jakin batzuk besterik ez erabiltzeko daude diseinatuta; okerreko erregaia aukeratzeak ibilgailuaren atalen bat hondatzea eta isuriak areagotzea ekar lezake.

OHITURA ONAK AUTOMOBILEAN

Klima Aldaketa

68

HOZTE-SISTEMAK, AIRE GIROTUA ETA UR BEROA:

• Hozkailuak guztizko kontsumoaren % 6 dakar! Ez dezagun atea zabalik utzi edo maizegi zabaldu. Barrena hoztendugun gradu bakoitzeko, gastua % 5 igoko da.

• Gailuen bero-trukerako azala garbi atxiki behar da, bestela ikaragarri kontsumitzen hasten dira eta beren bizialdialaburtu egiten da.

• Ura gutxiago berotuta ere, aurrez dezakegu zerbait: energiaren eta isurien % 15 tenperaturaren 10 °C-ko.

• Galdarako ura, oro har, nahikoa izaten da 60 °C-tan izatea.

TRESNA ELEKTRIKOAK ETA ARGIZTAPENA

• Arropa- eta baxera-garbigailuak zeharo beteta erabili: kontsumoaren % 5 eta % 1 dira, hurrenez hurren. Baxeraeskuz eta ur beroaz garbitzea % 60 garestiago izan daiteke.

• Kontsumo txikiko lanparak ipini. Nahiz eta garestiagoak izan eta, beraz, hasieran inbertsio handiagoa behar, hiruhilabeteren bueltan errentagarri bihurtzen dira, bost aldiz gutxiago kontsumitu eta hamar aldiz luzeago irauten bai-tute. Argiaren kontua 6 euro merkatzea lor dezakegu.

Ondorioak

7

1. Klima-aldaketa ez da etorkizuneko gauza bat,gertaera bat da. Hazkunde demografikoaketa egungo eredu sozioekonomikoak atmosfe-rak autoerregulatzeko duen ahalmenari ikara-garrizko presioa egiten diote, eta horrekharen ahalmenaren mugarantz garamatza;zenbait zientzialariren esanean, baina, ho-nezkero gainditurik izan liteke muga hori.Hala ere, badira erabiltzen diren simulazio--ereduak sakon hobetu beharra dagoela dio-ten eszeptikoak ere. Horrela, arazoaren egun-go nondik-norakoak zein diren eta aurrerabegira etor litekeena zehatzago jakin ahalizango genuke.

2. Klima-aldaketaren kontrako borroka haren era-ginak nabarmenak izan baino lehen eginbehar da, ez gero. Atmosferak eta berarekinzerikusirik duten prozesuek giza-jardueren al-dean denbora luzea behar dute erantzuteko.Beraz, efektuak ez larriagotzeko eta haien on-dorioak saihesteko beranduegi izan ez dadinneurriak hartu behar dira ezinbestean.

3. Klima Aldaketa arazo globala da, eta,beraz, hura konpontzeko irtenbide globalakbilatzea ere Estatu guztiei degokie. KiotokoProtokoloak ez du arazoa konponduko,baina hura eta bestelako hainbat neurriegoki indarrean jartzeak erronkari aurre egi-teko oinarriak finkatzen lagunduko du. Nola-nahi ere, Estatu Batuen konpromisoa ezinbes-tekoa izango da.

4. Klima Aldaketa Globala eta Garapen Jasan-garria estu lotuta daude. Azkena garatzeakaurrena sakon hobetzea ekarriko du. Gure he-rrialdean, Europako Batasunaren politikarenisla, Garapen Jasangarriaren EAEko Inguru-

men Estrategiak zehazten du datozen urteeta-rako bost xede nagusietako bat berotegi-efek-tua eragiten duten gasen emisioa murrizteadela, Kiotoko protokoloa betetzen laguntzeko.

5. Euskal Autonomia Erkidegoan, Europako besteherrialdeetan bezalaxe, berotegi-efektuko gasgehien isurtzen duten sektoreak industria, ga-rraioa eta energia sortzea eta transformatzeadira. 2000. urtean 18,5 milioi tona CO2 ba-liokide isuri ziren. Horrek % 25eko hazkundeaadierazten du 1990eko isurien aldean (estatuespainiarrean hazkundea % 33,7 izan zen,Kiotoko Protokoloak esleitzen dion % 15ekogehienezko hazkundearen aldean) EAEko jar-duera sozioekonomiko osoak kontsumitutakoenergia guztia aintzat hartzen badugu, gora-kada % 20,5ekoa da, 24 milioi tona CO2 ba-liokide, alegia, EBko per capita isurien pare-koa.

6. Hautatzen diren irtenbideak admistrazio publi-koek ez ezik, jarduera ekonomikoaren sekto-reek ere ipini beharko dituzte abian. Gainera,arazoa konpontzeko aintzat hartu diren tresnateknologikoetako batzuk dagoeneko oso au-rreratuta daude. Zehazkiago, baliteke une ho-netan energia sortzeko eta banatzeko eta ga-rraio indibiduala eta kolektiboa hobetzekoeredu berriak agertzear izatea.

7. Klima Aldaketari eman beharreko erantzunaez dagokie erakunde eta enpresei soilik. Per-tsona bakoitzak du bere erantzukizun-kuotagarrantzitsua inguruarekiko duen eragina mi-nimizatzen. Norberaren etxeko, garraioko etalantegiko eraginkortasun energetiko pertsona-la hobetuta bakarrik, isurien murrizketa handialor daiteke.

Klima Aldaketa

70

Eranskina

71

Ikurra Ikurra

C karbono atomikoa NO2 nitrogeno dioxidoa

CO karbono monoxidoa NOx nitrogeno-oxidoak

CO2 karbono dioxidoa O3 ozonoa

CxHx hidrokarburoak SF6 sufre hexafluoruroa

CH4 metanoa SO2 sufre-dioxidoak

N nitrogeno atomikoa SOx sufre-oxidoak

NH3 amoniakoa

Unitateak eta Ikur Kimikoak

W Kcal/h

W Watt 1 0,86

KW Kilowatt 103 860

MW Megawatt 106 0,86x106

TW Terawatt 109 0,86x109

Kcal/h Kilokaloria/orduko 1,16 1

Energia-Unitateak

KWh Kcal

Wh watt-ordu 103 0,86

KWh kilowatt-ordu 1 860

MWh megawatt-ordu 103 0,86x103

GWh gigawatt 106 0,86x106

TWh terawatt-ordu 109 0,86x109

Kcal kilokaloria 1,16x10-3 1

Th termia 1,163 1.000

J joule 2,778x10-7 2,389x10-4

TJ terajoule 2,778x102 2,389x10-5

tpb tona petrolio baliokide 107 1

ktpb mila tpb 1010 103

mtpb milioi tpb 1013 1013

tib tona ikatz baliokide 7x106 0,7

Kontzentrazio Unitateak

ppm: milioikoa

ppb: bilioikoa

1ppm=1mg/kg=1ml/m3

Ikur Kimikoak

72

Gaiarekin lotutako baliabideakInterneten

Oharrak:

– Iturri-zerrenda hau Klima Aldaketari buruzko ezagutza-maparen transkripzioa da, etaIHOBEren web orrian kontsulta daiteke:

http://www.ihobe.net/publicaciones/alfabetico/alfabetico.htm

– Lan honetan, Interneteko baliabide hauetan eta dagokion eranskinean aipatutako bi-bliografian aurkitutako informazioa aukeratu, sistematizatu eta/edo berriro egin duIHOBEk

1. KLIMA-ALDAKETAREN IZAERA

1.1 UNEP-GRIP-ARENDAL http://www.grida.no/climate

1.2 zifrak eta grafikoak

1.2.1 1. adibideahttp://www.europa.eu.int/comm/environment/youth/air/flash/greenhouse/detect.html

1.2.2. 2. adibideahttp://www.grida.no/climate/vital/index.htm

1.3 Chooseclimate http://www.chooseclimate.org/climatetrain/scipolcc.html

1.4 Galderarik ohikoenak eta haien erantzunak

1.4.1 1. adibidea http://lwf.ncdc.noaa.gov/oa/climate/globalwarming.html

1.4.2 2. adibidea http://www.gcrio.org/ipcc/qa/cover.html

1.5 Klima Aldaketa Globala http://www.cambioclimaticoglobal.com/

1.6 Zuk zeuk esperimentatu

1.6.1 Center for Study of Carbon Dioxide and Climate Changehttp://www.co2science.org/experiments/global.htm

1.6.2 Global Warming Games http://globalwarming.enviroweb.org/games/index.html

1.7 Klimatologiari buruzko estekak http://www.wmo.ch/web/arep/lib1/climax.html

1.8 U.S.-E.P.A. http://www.epa.gov

1.9 World Meteorogical Organisation http://www.wmo.ch

1.10 Changing Climate http://www.changingclimate.org/

1.11 Emisioen inbentarioak

1.11.1 Carbon Dioxide Information Analysis Center http://cdiac.esd.ornl.gov/

1.11.2 UNFCC-GHG http://unfccc.int/program/mis/ghg/index.html

1.11.3 CORINAIR http://www.aeat.co.uk/netcen/corinair/94/summtab.html

2. IKUSITAKO ERAGINAK. Zer gerta daiteke?

2.1 Ebaluazioak eta lekuak IPPC

2.1.1 2001eko txostena http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/index.htm

2.1.2 IPPC http://www.ipcc.ch/

2.2 ACACIA proiektua http://www.jei.uea.ac.uk/projects/acacia_report.htm

2.3 A Compendium data of Global Change http://cdiac.esd.ornl.gov/trends/trends.htm

73


2.4 Pew Center On Global Climate Change http://www.pewclimate.org/projects

2.5 Eszeptikoen ahotsa

2.5.1 Global Climate Coalition http://www.globalclimate.org/

2.5.2 Science Forum http://www.scienceforum.net/

2.5.3 Goddard Institute http://www.giss.nasa.gov./research/intro/hansen_03/

2.5.4 SEPP http://www.sepp.org/

2.5.5 STATS Spotlight http://www.stats.org/spotlight/climate.html

2.5.6 CO2 Science Magazine http://www.co2science.org/

3. KIOTOKO PROTOKOLOA http://unfccc.int/resource/convkp.html

4. EKINTZAK

4.1 Mundu mailan

4.1.1 UN Framework Convention on Climate Change http://www.unfccc.int

4.1.2 World Bank Grouphttp://www.worldbank.org/depweb/beyond/beyondsp/chapter14.html

4.1.3 World Resource Institute http://www.wri.org/wri/climate/

4.1.4 Garapen Jasangarriari buruzko Johannesburg-eko goi-bilerahttp://www.johannesburgsummit.org/index.html

4.2 Europako Batasunean

4.2.1 Klima Aldaketari buruzko Europako Programahttp://www.europa.eu.int/comm/environment/climat/eccp.htm

4.2.2 Ingurumeneko VI. Esparru Programahttp://www.europa.eu.int/comm/environment/newprg/index.htm

4.2.3 EIONET/Klima Aldaketahttp://www.eionet.eu.int/Topic_Areas/Air_Climate_Change

4.3 Estatu espainiarrean

4.3.1 Ingurumen Ministerioa. http://www.mma.es

4.3.2 Garapen Jasangarriaren Espainiako estrategia http://www.esp-sostenible.net/

4.4 Euskal Autonomia Erkidegoan

4.4.1 Garapen Jasangarriaren EAEko Estrategia http://www.ingurumena.net/

4.4.2 Emisioen inbentarioahttp://www.ihobe.net/Publicaciones/descarga/emisiones.pdf

4.5 Teknologikoak

4.5.1 Aukera energetikoakAurrezkia eta eraginkortasun energetikoaFocus gida: http://www.ihobe.net/publicaciones/alfabetico/alfabetico.htmEnergy Saving Trust http://www.est.org.uk/Envirowise http://www.envirowise.org/CADDET http://www.caddet-ee.org/

74


4.5.2. Energia berriztagarriakEnergia berriztagarriak.com http://www.energias-renovables.com/U.S.-OSTI http://home.osti.gov/Guide Tour on Wind Energy http://www.windpower.org/tour/index.htmAsociación de la Industria Fotovoltaica http://www.asif.org/MySolar http://www.mysolar.com

4.5.3. Erregai-pilaDriving the Future http://www.drivingthefuture.org/Martxan dagoen adibidea http://www.mercedes-benz.com/e/innovation/fmobil/fuelcell/

4.5.4. Baterako sorkuntza http://www.energy.rochester.edu/cogen/

4.5.5 Beste teknologia batzukResponding to climate change http://www.rtcc.org/IPPC Txostena. http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg3/089.htmBusiness Roundtable txostena http://www.brtable.org/document.cfm/302IEA GHG R&D Program http://www.ieagreen.org.uk/

4.6 Garraioa

4.6.1 Innovative Transportation Technologieshttp://faculty.washington.edu/jbs/itrans/

4.6.2 Euskadiko Aste Berdea - 2002 http://www.semanaverde.net/

4.6.3 European Local Transport Information Service http://www.eltis.org/

4.6.4 CarFree Cities http://www.carfree.com/

4.6.5 OCDE-Urban Travel and Sustainable Developmenthttp://www1.oecd.org/cem/UrbTrav/Document.htm

4.6.6 Alternative Fuel Vehicles Directory http://www.vwc.edu/~gnoe/avd.htm

4.6.7 The Centre for Sustainable Transportationhttp://www.cstctd.org/CSThomepage.htm

4.7 Enpresak/Korporazio handiak

4.7.1 Corporate Leadership on Climate Changehttp://www.aspenpublishers.com/Product.asp?catalog%5Fname=

Aspen&category%5Fname=&product%5Fid=9111140279&Mode=SEARCH&ProductType=O

4.7.2 European Round Table of Industrialists http://www.ert.be

4.7.3 Cool Companies http://www.coolcompanies.org/

4.8 Kudeaketa

4.8.1 Emisioen merkataritzaInternational Emission Trading Association http://www.ieta.org/CO2-E.com http://www.co2e.com/

4.8.2 Karbono-hustutegiakECOCRAFT http://www.ierm.ed.ac.uk/ecocraft/Carbon removals by European Forests http://reports.eea.eu.int/tech35pdf/en

4.8.3 Hondakinen kudeaketen aukerak http://waste.eionet.eu.int/

75


4.9 Udalerriak

4.9.1 Tokiko Agenda 21 EAEko Udalerrietan http://www.udaltalde21.net/

4.9.2 ICLEI-Cities for Climate Protection http://www.iclei.org/co2/index.htm

5. ZUK ZEUK ZER EGIN DEZAKEZU?

5.1 Climate Care http://www.co2.org/CO2_home2.asp

5.2 Home Energy Saber http://hes.lbl.gov/

5.3 Albertako Gobernuaren aholkuak http://www3.gov.ab.ca/env/climate.html

5.4 Climate change solutions http://www.climatechangesolutions.com/english/default.htm

5.5 Norberaren emisioen kalkulatzaileahttp://www.epa.gov/globalwarming/tools/ghg_calc.html

6. GLOSARIOA

6.1 Amigos de la Tierra erakundearen Klima Aldaketari buruzko glosarioahttp://www.foeeurope.org/dike/download/foei_glossary_spanish.pdf

6.2 U.S.-E.P.A.ren Klima Aldaketari buruzko glosarioahttp://www.epa.gov/oppeoee1/globalwarming/glossary.html

Bibliografia

OSCAR SANTA COLOMA ETA BESTE ZENBAIT: CO2-aren eta berotegi-efektua eragiten duten beste gas batzuen emisioen azterke-ta EAEn; IHOBE.

Inventory of U.S.Greenhouse Gas Emissions and Sinks; U.S.-EPA, 2001.

Comisión europea de Medio Ambiente: Mecanismo de seguimiento de las emisiones de gases de efecto invernadero;1999.

National Communications from parties included in Annex I to the Convention: Greenhouse Gas inventory data from 1990to 1998; Framework Convention on Climate Ghange, 2000.

TAMARA S. LEADLEY, ERIC T. SUNQUIST, E. SCHWARTZ et al.: Climate Change and Greenhouse Gases; TERC- USA.

Environmental variability and Climate Change; PAGES-Past Global Changes.

Inventory of U.S. Greenhouse Gas Emissions and Sinks: 1990-1999; U.S.-EPA, 2001.

GREGG MARLAND, TOM BODEN: Ranking of the world`s countries by 1998 total CO2 emissions; Oak Ridge National Labo-ratory-USA.

Climate change: Assessing the impacts – identifying responses; Departament of Energy and transport United Kingdom, 2000.

BRIAN C. O-NEILL, F. LNDIS MACKELLAR, & WOLFGANG LUTZ: Population and Climate; NASA-USA.

Jackson Environment Institute, School of Environmental Sciences, University of East Anglia-U.K.: The Europe Acacia Project-Summary and Conclusions; Europako Erkidegoen Batzordea.

MARY GLUECK, CHUCK STOCKTON, et al.: The winter North Atlantic Oscillation; CRU, 2000.

JOSEPH ALCAMO, TERESA RIBEIRO: Scenarios as tools for international environmental assessments; European EnvironmentalAgency 2001.

Lurralde Antolamendu eta Ingurumen Saila –Industria, Merkataritza eta Turismo Saila–: Energia, Gizarta eta Ingurumena;Eusko Jaurlaritza, 2002.

MARK WHITELEY, SIMON MINETT, MARK HINNELLS, ANDRZEJ RAKIEWICZ, EIJA ALAKANGAS, SIMON KOLIN: The Future of CHP in theEuropean Market-The European Cogeneration Study; ESD, COGEN Europe ETSU, KAPE, VTT, 2001.

Economic Evaluation of Quantitative Objectives for Climate Change, ECOFYS.

Global Climate Change; STATS-USA 2000.

Local climate protection measures in Sweden; Ministry of Environment-Sweden, 2001.

Libro Blanco: Energía para el futuro: Fuentes de Energía Renovables: Europako Erkidegoen Batzordea, 1997.

Dirección General de Energía y Transportes: Libro Verde: Hacia una estrategia europea de seguridad del abastecimientoenergético; Europako Erkidegoen Batzordea, 2001.

Climate Change: Assessing Our Actions; Overseas Private Investment Corporation (OPIC), 2000.

APHRODITE MOURELATOU: Energy and Environment in the European Union; AEA Technology-European Environment Agency,2002.

A. THORVIK, M. KOSS, K. PLADSEN, C. Schweizer: Movilidad 2001-Perspectiva general; World Business Council for Sustai-nable Development, 2001.

JANET RANGANATHAN, DAVE MOORCROFT, JASPER KOCH, PANKAJ BHATIA et al.: The Greenhouse Gas Protocol; Wordl BusinessCouncil for Sustainable Development, 2001.

Report of the parties on its third session, held at Kyoto; Framework Convention on Climate Change, 1998.

Práctica Medio Ambiente, abogados y consultores: Retos y oportunidades del comercio de los derechos de emisión; Fun-dación Entorno, 2000.

RICHARD ROSENZWEIG, MATTHEW VARITEK: The Emerging International Greenhouse Gas Market; Pew Center on Global ClimateChange-USA 2002.

El Medio Ambiente en la Unión Europea en el umbral del siglo XXI; Europako Ingurumen Agentzia, 1999.

JOSÉ SANTAMARTA, JOAQUÍN NIETO: Evolución de los gases de efecto invernadero en España 1990-2000; World Watch-CC.OO, 2000.

The netherlands` climate policy implementation plan; Ministry of Housing, Spatial Planning and Environment.

Innovest Strategic Value Advisors, INC: Value at Risk: Climate Change and the Future of Governance; CERES-SustainableGovernance Project, 2002.

76


77

ROGER A. SEDJO AND MICHAEL TOMAN: Can Carbon Sinks Be Operational? RFF Workshop Proceedings; Resources for the Fu-ture, 2001.

RISTO PÄIVINEN, TIMO KARJALAINEN, JARI LISKI, MR. ARI PUSSINEN, MR. GERT-JAN NABUURS: Carbon removals by European Forests;European Environment Agency, 1999.

Libro Verde sobre el comercio de los derechos de emisión de gases de efecto invernadero en la Unión Europea; Europa-ko Erkidegoen Batzordea, 2000.

Report of the subsidiary body for scientific and technological advice on its fifteenth session-COP7-Marrakesh; FrameworkConvention on Climate Change.

DAVID REAL et al.: The role of land carbon sinks in mitigating global climate change; Royal Society, 2001.

MANFRED RITTER, BERND GUGELE: Annual European Community Greenhouse Gas Inventory 1990-1999; European Environ-mental Agency, 2001.

Environmental signals 2002; Europako Ingurumen Agentzia, 2002.

European Climate Change Program; Europako Erkidegoen Batzordea, 2001.

ALISON SMITH, KEITH BROWN, STEVE OGILVIE, KATHRYN RUSHTON, JUDITH BATES: Waste management options and climate change;European Environmental Agency, 2001.

P. CAPROS, L. MANTZOS, L. VOUYOUKAS (CONSULTANT) et al.: Analysis of energy system changes to reduce CO2 emissions in2010 for Spain; National Technical University of Athens-Grecia, 1999.

PAUL WATKISS, RICK JONES, DARREN RHODES, ANDREW HARDY, CLAIRE HANDLEY, CHARLES WALKER: Comparative Study of the envi-ronmental effects of Rail and Short-haul Air Travels; AEA Technology, 2001.

JEROEN DE BEER AND DIAN PHYLIPSEN: Economic Evaluation of Carbon Dioxide and Nitrous Oxide Emission Reductions in In-dustry in the EU; European Environmental Agency, 2001.

AEA Technology Environment: Economic Evaluation of Sectoral Emission Reduction Objectives for Climate Change; Euro-pako Batasuna –Ingurumeneko Zuzendaritza Nagusia, 2001.

How government and Industry can work together; E.R.T. European Round Table of Industrials, 2000.

Tecnologías, Políticas y Medidas para Mitigar el Cambio Climático: IPPC-UNEP, 1996.

PHILIP S. ANTÓN, RICHARD SILBERGLITT-JAMES SCHNEIDER: The Global Technology Revolution; National Defense Research Institute.

The Role of Technology in Responding to Concerns About Global Climate Change; The Business Roundtable-U.S., 1999.

Buenas prácticas en el transporte de mercancías por carretera; Europako Erkidegoen Batzordea, 2000.

En bici hacia ciudades sin malos humos; Europako Erkidegoen Batzordea, 2000.

Project on Environmentally Sustainable Transport; OCDE, 1999.

JOS DELBEKE et al.: Cómo combatir el cambio climático; Europako Batasuna –Ingurumeneko Zuzendaritza Nagusia, 2000.

LUIS BALAIRÓN Y OTROS: El Cambio Climático; Banco Bilbao Vizcaya-ren Azterketa Zerbitzua, 2000.

JOSEP ENRIC LLEBOT: El Cambio Climático; Editorial Rubes, 1998.

Energía y Medio Ambiente; Fundación Gas Natural, 2001.

VARIOS: Euroabstracts Vol. 39-5/2001-What`s happening to our climate?, Europako Batzordea, 2001.

Exploring sustainable development; World Business Council of Sustainable Development.

Bibliografia

Documents

Klima aldaketa