KOGNITYWISTYKA I MEDIA W EDUKACJI - Marszalek.com.pl · Th e internet, social media, attractiveness of the message and electoral ... Fandom dla początkujących. ... dla procesu dydaktyczno-wychowawczego,

KOGNITYWISTYKA I MEDIA W EDUKACJIISSN 1643-6938 2017, nr 2

Redaktor naczelny: Lidia PokrzyckaZastępca redaktora naczelnego: Anita Pacholik-ŻuromskaSekretarz redakcji: Szymon Gumienik

Rada naukowa: Marzena Barańska (Kraków), Wojciech Furman (Rzeszów), Marek Furmanek (Zielona Góra), Iwona Hofman (Lublin), Stanisław Juszczyk (Katowice), Katarzyna Kamińska-Korolczuk (Gdańsk), Marcin Miłkowski (Warszawa), Anita Pacholik-Żuromska (Toruń), Lidia Pokrzycka (Lublin), Teresa Sasiń-ska-Klas (Kraków), Jędrzej Skrzypczak (Poznań), Magdalena Szpunar (Kraków), Łukasz Tomczak (Szczecin), Maciej Witek (Szczecin), Piotr Złomańczuk (Bydgoszcz), Urszula Żegleń (Toruń)

Międzynarodowa rada naukowa:Vita Balama (Łotwa), Piero Crispiani (Włochy), Guntars Dreijers (Łotwa), Valgerður Anna Jóhanns-dóttir (Islandia), Ragnar Karlsson (Islandia), Arne H. Krumsvik (Norwegia), Helena Lima (Portuga-lia), Natalia Milewski (Rumunia), Harald Nielsen (Norwegia), Kerry Lynn Rice (USA), Erich Petlák (Słowacja), Dana Petranová (Słowacja), Gerhard Preyer (Niemcy), Huriye Toker (Turcja), Alyssa Vigil (USA)

Redaktorzy tematyczni:Grzegorz Ptaszek (Edukacja medialna), Anna Granat (Pragmatyka edukacji), Magdalena Pataj (E-learning), Ilona Kotlewska-Waś (Neurobiologia w kognitywistyce), Paweł Gładziejewski (Filozofi a umysłu), Andrzej Pietruszczak (Logika w kognitywistyce), Tomasz Jarmużek (Sztuczna Inteligencja)

Redaktorzy prowadzący: Kalina Moskaluk, Szymon GumienikRedaktor językowy: Paweł JaroniakKorekta: ZespółRedakcja techniczna: Tomasz CzapskiProjekt okładki: Krzysztof Galus

© Copyright by Wydawnictwo Adam Marszałek© Copyright by Wydawnictwo Naukowe GRADO

Wszystkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być reprodukowana jakimkolwiek sposobem – mechanicznie, elektronicznie, drogą fotokopii itp. – bez pisemnego zezwolenia wydaw-cy, z wyjątkiem recenzji i referatów, kiedy to osoba recenzująca lub referująca ma prawo przytaczać krótkie wyjątki z książki z podaniem źródła pochodzenia

Toruń 2017

Współpraca wydawnicza Wydawnictwa Adam Marszałek i Wydawnictwa Naukowego GRADO

ISBN 978-83-62941-85-8ISSN 1643-6938

Wydawnictwo Naukowe GRADO, ul. Lubicka 44, 87–100 Toruń, tel. 56 664 22 35, 56 664 22 40, e-mail: [email protected], www.marszalek.com.plDrukarnia nr 1, ul. Lubicka 46, 87–100 Toruń, tel. 56 659 98 96

Wydawnictwo prowadzi sprzedaż wysyłkową:tel./fax 56 648 50 70; e-mail: [email protected]

Spis treści

Wstęp ................................................................................................................................5

ARTYKUŁY

Ewelina Dziwak

Wpływ rozwoju technologii internetowej na przestrzeń życia społecznego. Przestrzeń rzeczywista vs cyberprzestrzeń ....................................................11

Aleksandra Piskorowska

Kształcenie w formule e-learningowej w szkolnictwie wyższym ...............24

Katarzyna Kamińska-Korolczuk

Th e internet, social media, attractiveness of the message and electoral participation – dependencies and forecasts for the future ..........................35

Renata Matusiak

Kompetencje i problemy nauczyciela w zakresie nauczania edukacji medialnej .............................................................................................................52

Łukasz Kowalski

Przykłady oprogramowania dostępnego jako usługa do wykorzystania w pracy nauczyciela i wykładowcy akademickiego ........................................64

Dawid Menard

Zaufanie w mediach i w organizacjach medialnych .....................................74

Barbara Cyrek

Kultura funeralna w cyberprzestrzeni. Co łączy wirtualne cmentarze i media społecznościowe? ................................................................................92

Paweł Kmiecik

Współczesny dziennikarz: drapieżna hiena czy ciepły wrażliwiec? .........101

Форостюк Виталий Александрович

Развитие творческой активности студентов изобразительного искусства: опыт решения проблемы ........................................................109

RECENZJE

Magdalena Cygan

Magdalena Szpunar, Kultura cyfrowego narcyzmu .......................................125

Adrianna Grzeszczyk

Magdalena Szpunar, Imperializm kulturowy Internetu .................................129

Lidia Pokrzycka

Aleksandra Pleśniarska, Wykorzystanie e-learningu w polskich uniwersytetach w aspekcie rozwoju gospodarki opartej na wiedzy .........................................133

Ewelina Dziwak

Małgorzata Lisowska-Magdziarz, Fandom dla początkujących. Część 1 Społeczność i wiedza ............................................................................136

Barbara Cyrek

Media jako przestrzenie muzyki, red. Magdalena Parus, Artur Trudzik ......139

Anna Granat

Magdalena Trysińska, Akty mowy jako klucz do interpretacji postaw rodzicielskich. Wychowawcze, komunikacyjne i edukacyjne aspekty fi lmów animowanych dlą dzieci (na przykładzie fi lmów emitowanych w MiniMini+ i Cartoon Network) ...........................................................................................144

SPRAWOZDANIA

Lidia Pokrzycka

XI Konferencja Naukowa Etyki Mediów „Zaufanie w mediach – zaufanie do mediów” .......................................................................................151

Lidia Pokrzycka

Bridging languages and culture. International Interdisciplinary Conference, Ventspils, Łotwa .........................................................................153

Lidia Pokrzycka

Media – Biznes – Kultura, Gdańsk 2017 ........................................................155

Noty o autorach ...........................................................................................................157

WstępKognitywistyka i Media w Edukacji 2017, nr 2

Wstęp

Kolejny numer „Kognitywistyki i Mediów w Edukacji” zawiera, zgodnie z zapo-wiedziami, wiele zagadnień praktycznych, przydatnych w pracy nauczyciela i wy-kładowcy akademickiego. Nie brakuje także artykułów o solidnej bazie teoretycz-nej, które uzupełniają aspekty edukacyjne. W bieżącym wydaniu zamieszczone zostały także pierwsze artykuły obcojęzyczne. W najbliższej przyszłości duży na-cisk chcemy położyć szczególnie na opracowania anglojęzyczne.

Numer 2 w 2017 roku otwiera artykuł autorstwa Eweliny Dziwak, która opisuje wpływ rozwoju technologii internetowej na przestrzeń życia społecznego. Autor-ka szczegółowo przedstawia opozycję dwóch światów: rzeczywistego i wirtualne-go, podkreśla wpływ nowych mediów na udział człowieka w życiu społecznym, ja-kość relacji w sieci i poza nią oraz budowanie tożsamości w życiu społecznym oraz w internecie. Refl eksje są opatrzone odpowiednimi przykładami.

Z kolei Aleksandra Piskorowska zajęła się bardzo aktualnym i popularnym za-gadnieniem związanym z kształceniem w formule e-learningowej w szkolnictwie wyższym. Autorka pokazuje silne i słabe strony edukacji zdalnej, występujące sła-bości w systemie dydaktyki on-line w szkolnictwie wyższym. Jednak wnioski są budujące. Kształcenie w systemie e-learningu powinno być coraz częściej ujmo-wane w klasycznych siatkach programowych (tym bardziej że np. projekty unijne promują tego typu formy kształcenia).

Natomiast Katarzyna Kamińska-Korolczuk w artykule Th e internet, social me-dia, attractiveness of the message and electoral participation – dependencies and fore-casts for the future zastanawia się, czy korzystanie z internetu przekłada się w spo-sób dodatni na partycypację wyborczą. Jak akcentuje Autorka, państwa europejskie generalnie przeżywają spadek zainteresowania obywateli udziałem w głosowaniu do organów przedstawicielskich, jakimi są parlamenty państw. Dostęp do nowych mediów, uatrakcyjnianie form przekazu nie przekłada się na wzrost zainteresowa-nia działaniem w sferze politycznej. Konieczne więc wydaje się edukowanie opinii

6 Wstęp

publicznej i wzbogacanie wiedzy decydentów politycznych na temat zasad komu-nikowania politycznego, biorąc pod uwagę specyfi kę internetu.

Specjalistom z zakresu edukacji medialnej i praktykom nauczania szczególnie polecam artykuły: Renaty Matusiak – Kompetencje i problemy nauczyciela w za-kresie nauczania edukacji medialnej oraz Łukasza Kowalskiego – Przykłady opro-gramowania dostępnego jako usługa do wykorzystania w pracy nauczyciela i wy-kładowcy akademickiego. Renata Matusiak opisuje znaczenie edukacji medialnej dla procesu dydaktyczno-wychowawczego, omawia trudności występujące w pra-cy nauczyciela, który często sam nie posiada odpowiedniego przygotowania mery-torycznego ani dydaktycznego do realizacji edukacji medialnej w zakresie różnych przedmiotów. Autorka stwierdza, że jakość edukacji medialnej w Polsce jest dużo niższa niż np. w Finlandii z powodu problemów z kompetencjami samych nauczy-cieli. Natomiast Łukasz Kowalski przedstawia narzędzia, które wykorzystuje pod-czas pracy dydaktycznej na kierunkach łączących treści humanistyczne i te zwią-zane z technologią. Autor przedstawia m.in. specyfi kę blogów, stron internetowych (np. Wordpress.com), cyfrowego archiwum, biblioteki, muzeum (np. LoCloud), infografi k (np. Canva), wykresów (np. Datawrapper) czy map (np. Datawrapper, Google Maps).

Zaufanie w mediach i do mediów to podstawa komunikowania. Dawid Me-nard w swoim artykule Zaufanie w mediach i w organizacjach medialnych zastana-wia się, czym jest to t ytułowe zaufanie. Przybliża pojęcia związane z tą wartością i akcentuje, że nowe media i rzeczywistość wirtualna będą ulegać konwergencji ze światem realnym.

Z kolei Barbara Cyrek podjęła się przedstawienia kultury funeralnej w cyber-przestrzeni. Zastanawia się, co łączy wirtualne cmentarze i media społecznościo-we oraz podkreśla, że cmentarze stanowią część przestrzeni kulturowej, która po-szerzyła się o cyberprzestrzeń. Jednak wirtualne cmentarze nie rozwijają się, a ich liczba maleje. Autorka analizuje podobieństwa wirtualnych nekropolii oraz portali społecznościowych i zastanawia się nad podobieństwami sposobów komunikacji.

Polecam także lekturę artykułu Pawła Kmiecika Współczesny dziennikarz: dra-pieżna hiena czy ciepły wrażliwiec? Autor przedstawia problematykę etyki dzien-nikarskiej poprzez pryzmat analizy przekazów medialnych, za które przyznawano „Hieny roku”. Rozważania dodatkowo wzbogacają m.in. analizy kontrowersyjnych okładek ogólnopolskich tygodników opinii.

Bieżący numer naszego czasopisma kończy artykuł Развитие творческой активности студентов изобразительного искусства: опыт решения проблемы, którego autorem jest Forostyuk Vitaly Oleksandrovich. W opracowa-niu przedstawione jest zagadnienie kreatywności i aktywności twórczej. Refl eksje

7Wstęp

teoretyczne wzbogacają studia przypadków prowadzonych zajęć z zakresu sztuk pięknych w uczelniach na Ukrainie i w Polsce.

Tradycyjnie polecam także działy recenzji i sprawozdań, gdzie można się za-poznać z aktualnymi publikacjami i wydarzeniami dotyczącymi np. edukacji me-dialnej, etyki mediów czy kształcenia w języku angielskim. Serdecznie zapraszam do lektury.

Lidia Pokrzycka

ARTYKUŁY

ArtykułyKognitywistyka i Media w Edukacji 2017, nr 2

Ewelina Dziwak

Wpływ rozwoju technologii internetowej na przestrzeń życia społecznego.

Przestrzeń rzeczywista vs cyberprzestrzeń

AbstractTh e impact of the development of Internet technology on the social life. Real space vs Cyberspace

Th is article touches the subject of the Internet as a medium based on contrasts and reproducting oppositions. Dualisms are shown in terms of social space, communi-cation, interpersonal relationships and identity. Th e two worlds are put in contrast: the real world and the virtual one, and the issues and the relations between them are pointed out. Th e article also describes the impact of Internet technology on com-munication. It types for the traditional communication and the Internet communi-cation and points to the fundamental aspect of diff erentiating between them from the way the message is communicated. Th e paper also highlights the issue of inter-personal relations and the transformations they have undergone aft er the spread of the Internet. Relationships are classifi ed as offl ine and online. Both types are de-scribed, and the way they are intertwined in social life. Both positive and negative characteristics of online relationships are indicated. Th e last issue addressed in the article is the identity gap. It is shown from the real and virtual world perspective.

Keywords: Internet, contrast, communication, relationships, identity

12 Ewelina Dziwak

WstępXXI wiek zdecydowanie można uznać za okres opierający się niemalże w każdej sferze na kontrastach. Widoczne są one w różnych dziedzinach życia społecznego, kulturowego czy religijnego. Wysokorozwinięte, nowoczesne społeczeństwa stoją w opozycji do głodującej Afryki. Największe od stuleci osiągnięcia medyczne ko-lidują z wysokim odsetkiem umieralności na nowotwory. Poprawa jakości warun-ków ludzkiego życia i dostatek kontrastują z coraz większym zubożeniem warto-ści – życie ludzkie ulega uprzedmiotowieniu, a przedmioty stają się wartościami samymi w sobie. Avatar, fi lm Jamesa Camerona z 2009 roku szybko zyskał sobie przychylność publiczności. Ciekawa fabuła, brawurowe efekty specjalne i anima-cje wzbudziły zachwyt i uznanie wśród międzynarodowego audytorium. Film ten to nie tylko fantastyczna opowieść, ale poniekąd metafora naszych czasów, w któ-rych każdy może stworzyć własnego avatara – narodzić się ponownie w wirtual-nym świecie i ukształtować w nim swoją nową, kontrastującą czasem z rzeczywi-stością, osobowość.

Spopularyzowanie Internetu sprawiło, że stał się on platformą, na której lu-dzie zaczęli realizować większość swoich potrzeb1. Internet okazał się nie tylko medium informacyjnym pozwalającym na szybkie dotarcie do poszukiwanej wie-dzy, ale także miejscem, w którym jednostki mają możliwość realizowania swoich intencji społecznych. Cyberprzestrzeń i jej zdecydowanie interaktywny charakter mają silny wpływ na kształtowanie struktury społecznej. Sieć sprzyja likwidacji ograniczeń wynikających, w rzeczywistości pozawirtualnej, ze statusu jednostki. Jest medium egalitarnym, do którego każdy może wejść i cieszyć się z danych mu przywilejów. W sieci każdy jest równy, jest traktowany jednakowo, bez względu na kolor skóry, na fryzurę, ubiór, wagę czy wzrost, a także na status społeczny, wyko-nywany zawód, wysokość dochodów czy wyznanie2. Aktualnie obecność jednostki w cyberprzetrzeni jest ściśle związana z jej egzystencją poza obrębem wirtualnym. Sztandarowy cytat z Hamleta Williama Shakespeara: „być albo nie być”3 można przełożyć na dzisiejsze „być w sieci albo nie być wcale”. Coraz częściej obecność na portalu społecznościowym jest stawiana na równi z obecnością w życiu społecz-nym. Sieć stała się platformą życia społecznego odzwierciedlającą jestestwo czło-wieka. Pojawiające się w mediach publicystycznych hasła typu „nie ma cię w Inter-necie – nie istniejesz” coraz bardziej zyskują na znaczeniu. Sieć stała się miejscem,

1 M. Szpunar, Społeczna przestrzeń Internetu. Internet jako medium komunikacji społecznej, [w:] Media – Komunikacja – Zdrowie: Wyzwania – Szanse – Zagrożenia, red. B. Aouil, W. Maliszew-ski, Toruń 2008, s. 31.

2 A. Ben Ze’ev, Miłość w sieci. Internet i emocje, tłum. A. Ziemborska, Poznań 2005, s. 32.3 W. Shakespeare, Hamlet, tłum. J. Paszkowski, Warszawa 1973, s. 78.

13Wpływ rozwoju technologii internetowej na przestrzeń życia społecznego

w którym jednostki nie są już anonimowym zbiorem fi kcyjnych nicków, lecz ich wirtualne avatary opatrzone danymi osobowymi i zdjęciem stają się namiastką żywego człowieka. Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie opozycji dwóch światów: rzeczywistego i wirtualnego, uwzględniając głównie wpływ nowych me-diów na uczestnictwo człowieka w życiu społecznym zarówno w systemie off -line, jak i on-line, komunikowanie w rzeczywistości realnej i wirtualnej, utrzymywanie relacji w sieci i poza nią oraz budowanie własnej tożsamości w życiu społecznym i w Internecie.

Internet jako źródło kontrastów. Wpływ technologii internetowej na przestrzeń społecznąInternet z całą pewnością można uznać za medium budujące kontrasty. Już sama jego geneza wywodzi się z czasów wielkich opozycji. XX wiek to okres, w którym obok ogromu wojny, zła i zniszczenia rodziły się nowe technologie. Przy braku po-szanowania dla życia i godności człowieka powstawały innowacje informacyjne, gospodarcze i przemysłowe mające na celu polepszenie jego egzystencji. Z jednej strony degradacja ludzkości, z drugiej dążenie do jej progresu. Sam rozwój Inter-netu także opierał się na dyferencjach: z medium militarnego uległ transformacji w kierunku medium elitarnego, a następnie przeistoczył się w egalitarną platfor-mę komunikacyjną. Początkowo dostępny jedynie dla wykwalifi kowanych jedno-stek obecnie użytkowany jest przez miliony informatycznych laików. Spopulary-zowanie sieci miało silny wpływ na zmiany społeczne, które nastąpiły w ostatnim dziesięcioleciu. Łącza internetowe pozwoliły na skuteczny i szybki dostęp do in-formacji, która stała się czynnikiem sprzyjającym integracji społecznej. Internet uważany jest przez wielu badaczy za najważniejszy nośnik zmiany cywilizacyj-nej we współczesnym świecie. Transformacje widoczne są głównie w przestrzeni i w kontekście społecznym, w którym znajduje się człowiek4. Rozwój technologii jest nieunikniony, co bezpośrednio wiąże się także ze zmianami społecznymi, któ-re ta technologia narzuca. Internet neutralizuje różnice kulturowe, zaczyna two-rzyć uniwersalną rzeczywistość5.

Warto zaznaczyć, iż samo pojęcie rzeczywistości w naukach socjologicznych wykorzystywane jest bardzo często, ale jego defi nicja nie znajduje się ani w ency-klopedii socjologicznej, ani w innych słownikach związanych z tą dziedziną. Jak

4 K. Kacprzak, R. Leppert, Związki miłosne w sieci. Poszukiwanie partnera życiowego na porta-lach randkowych, Kraków 2013, s. 14.

5 Z. Melosik, Kultura popularna i tożsamość młodzieży. W niewoli władzy i wolności, Kraków 2013, s. 403–404.

14 Ewelina Dziwak

wskazuje Tadeusz Michalczyk, pojęcie to pojawia się często przy omawianiu in-nych zagadnień i używane jest wymiennie z terminem społeczeństwo6. Rzeczywi-stość społeczna jawi się jako rzeczywistość uporządkowana, której zjawiska ujęte są w pewne wzory. Jest zobiektyzowana, ukonstytuowana przez porządek przed-miotów, który został ustanowiony niezależnie od jednostki. Jest światem przyjmo-wanym bez zastrzeżeń jako rzeczywistość. Jest oczywisty i realny7. Częścią rzeczy-wistości społecznej jest przestrzeń społeczna, defi niowana jako wytwór społeczny, miejsce, w którym znajdują się zarówno ludzie, jak i tworzone przez nich przed-mioty i rzeczy. Jest obiektywizacją tego, co społeczne i duchowe8. Potocznie rzecz ujmując, przestrzeń społeczna jest miejscem, w którym ludzie zawierają oraz utrzymują kontakty oparte na podtrzymywaniu wzajemnych relacji. Zaspokaja-ją w jej obrębie swoje potrzeby, poddając się ograniczeniom czasu i przestrzeni.

W opozycji do przestrzeni społecznej stoi cyberprzestrzeń, która nie jest kon-stytuowana przez ustalony wcześniej ład, ale jest reprodukowana przez użytkowni-ków sieci. Internet pokonuje bariery charakterystyczne dla przestrzeni społecznej rzeczywistego świata, dając poczucie wolności, możliwości wchodzenia w interak-cje z drugim człowiekiem bez konieczności wychodzenia z domu. Tutaj pojawia się kolejny związany z nim paradoks. Z jednej strony usprawnia komunikację i re-lacje międzyludzkie, znosząc barierę odległości fi zycznej, z drugiej jednak odgra-dza ludzi ekranowym murem. Człowiek po drugiej stronie to jedynie wirtualny obraz, a patrzenie w jego oczy to tylko spoglądanie na piksele. Dotykając jego twa-rzy, nie czuje się ciepła, lecz zimne oblicze monitora. Aktywność społeczna, silnie zdominowana przez poczucie miejsca, w świecie realnym koncentruje się wokół stosunków twarzą w twarz. W świecie wirtualnym kontakt fi zyczny traci na zna-czeniu na rzecz szybkości komunikacji i dynamicznego przekazywania informacji bez konieczności wcześniejszego ustalenia miejsca i terminu spotkania. Pomimo braku kontaktu fi zycznego ludzie decydują się na wirtualne relacje i śmiało wcho-dzą w cyberprzestrzeń.

Pojęcie cyberprzestrzeni zostało sformułowane przez Williama Gibsona w 1984 roku w powieści pt. Neuromancer. Amerykański pisarz wymyślił fantastyczną, jak na tamte czasy, opowieść o możliwościach komunikowania się w cyberprzestrze-ni. Chociaż sam nie posiadał wiedzy informatycznej, swoim wyobrażeniem wpły-nął na sposób myślenia o komputerach i komunikacji internetowej. W jego powie-ści cyberprzestrzeń stanowiła miejsce spełniania marzeń, zabawy, doświadczania

6 T. Michalczyk, Teoretyczne aspekty stanowienia (tworzenia) rzeczywistości społecznej, [w:] Kul-tura – media – społeczeństwo. Symbiotyczne związki, red. Z. Pucek, J. Bierówka, Kraków 2013, s. 18.

7 Ibidem, s. 20.8 M. Szpunar, Przestrzeń Internetu – nowy wymiar przestrzeni społecznej, [w:] Od robotnika do

internauty. W kierunku społeczeństwa informacyjnego, red. A. Siwik, L. Haber, Kraków 2008, s. 225.


intensywnych doznań seksualnych. Każdy mógł do niej wejść i wymyślić swoją tożsamość9. Jedną z cech charakterystycznych cyberprzestrzeni jest interaktyw-ność, która odbywa się na dwóch poziomach: interakcji człowieka z komputerem oraz interakcji człowieka z drugim człowiekiem. Pierwszy poziom polega na takim sposobie komunikacji z komputerem, po którym użytkownik ma możliwość uzy-skania informacji zwrotnej. Przykładem mogą być odnośniki hipertekstowe lub systemy wyszukujące dane. Drugi opiera się na możliwości wymiany informacji pomiędzy ludźmi mieszkającymi w różnych stronach świata, którym Internet po-zwala na swobodną wymianę zdań i opinii10. Kolejnym istotnym aspektem cyber-przestrzeni jest jej egalitaryzm. Internet podtrzymuje kontakty społeczne na pod-stawie tego, co ludzie mają do powiedzenia, a nie jak wyglądają i jaką zajmują pozycję społeczną. Wyobraźnia w cyberprzestrzeni także odgrywa kluczową rolę. Sieć jawi się jako bardzo atrakcyjna, ponieważ uwalnia jednostkę od ograniczeń związanych z jej ciałem i okolicznościami życiowymi. Pozwala na autoprezentację i prezentację innych w najbardziej pozytywnym świetle – o wiele doskonalszych niż w rzeczywistości11. Cyberprzestrzeń można pojmować także jako pewien ro-dzaj alternatywnego otoczenia, które daje możliwość łatwego, taniego i szybkiego korzystania z wielu oferowanych przez nie opcji. Dostępna niemalże dla każde-go różnicuje poniekąd swoich użytkowników. Młodzi ludzie, od dziecka obcujący z nowymi mediami różnią się od pokolenia wcześniejszego, które spotkało się z in-nowacjami medialnymi dopiero w pewnym okresie swojego życia12.

Wpływ Internetu na życie społeczne zmienia tradycyjny sposób postrzegania rzeczywistości. Wprowadza relacje społeczne na kolejne obszary, przekształcając ich charakter. Jednostki identyfi kują się z cyberprzestrzenią, wymieniają między sobą informacje, tworzą w jej obrębie nowe społeczności13. Stała się ona dla nich nowym istotnym elementem życia. Znaczna część aktywności przeciętnego czło-wieka przeniosła się do sfery wirtualnej. Jest ona miejscem trudnym do zopera-cjonalizowania, ale za to bardziej wyczuwalnym intuicyjnie. Można odnieść wra-żenie, że znajduje się w niej więcej emocji i uczuć aniżeli racjonalnej, chłodnej kalkulacji14.

9 K. Kacprzak, R. Leppert, op.cit., s. 14–15.10 K. Szczepańska, Zastosowanie Internetu w marketingu jako przykład wykorzystywania zaso-

bów sieci w zarządzaniu przedsiębiorstwem, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej” 2000, nr 7, s. 60.

11 A. Ben Ze’ev, op.cit., s. 32–35.12 K. Kacprzak, R. Leppert, op.cit., s. 16.13 M. Szpunar, Przestrzeń Internetu – nowy wymiar przestrzeni społecznej, op.cit., s. 224.14 M. Szpunar, Społeczna przestrzeń Internetu. Internet jako medium komunikacji społecznej,

op.cit., s. 31.

16 Ewelina Dziwak

Komunikacyjny dualizm. Tradycyjny model komunikacji vs komunikowanie on-line„Komunikowanie jest centralną działalnością naszej kultury. Bez komunikacji każda kultura musi umrzeć”15. Te dwa zdania napisane przez Johna Fiske stano-wią w obecnych czasach idealną defi nicję komunikowania. Łaciński termin com-municare – komunikowanie oznacza bycie w relacji, w związku, uczestniczenie, zrzeszanie się. Tomasz Goban-Klas w zakresie komunikowania wyróżnia cztery cechy, jakimi są intencjonalność, skuteczność, perswazyjność oraz kierunek prze-kazu. Uważa, że wiele defi nicji pomija problem intencjonalności komunikowa-nia, ale są też tacy autorzy, którzy wszelkie interpretacje symbolicznego materia-łu uznają za komunikację. W każdym procesie komunikowania można doszukać się o wiele więcej informacji, niż jedynie te, które zostały zawarte w znakach. Przy-kładem jest ton głosu mówcy, który często może bardziej wyrazić jego postawę niż sens wypowiadanych przez niego słów. Z cechą skuteczności wiąże się przekaz oraz odbiór informacji. Komunikowanie odnosi sukces wówczas, gdy przekazy-wana przez nadawcę informacja jest właściwie odkodowana przez odbiorcę. Kwe-stią sporną staje się perswazyjność przekazu. Wielu badaczy utożsamia ją wręcz z samym procesem komunikowania. Każdy akt komunikacyjny zakłada przeka-zanie przez nadawcę pewnych treści, tak aby odbiorca je zrozumiał, ale nie jest to równoznaczne z możliwością wpływu na jego działanie lub zachowanie. Ostatnim aspektem w zakresie komunikowania jest kierunek przekazu. Tutaj także wystę-puje wśród badaczy spór o to, czy komunikowaniem jest jednostronny kierunek transmisji, czy musi także wystąpić przepływ odwrotny16.

Tradycyjny model komunikacji rozpoczyna się od spotkania nadawcy i odbior-cy, tak aby mogło dojść do aktu komunikacyjnego. Strony najpierw spotykają się, a następnie dochodzi pomiędzy nimi do przekazu bezpośredniego. Odbiorca ko-munikatu może natychmiastowo zareagować na jego treść i formę. W tradycyj-nym modelu komunikowania obok treści samego przekazu istotne są także ta-kie czynniki jak ton głosu rozmówcy, gestykulacja, spojrzenie, zachowanie, sposób wypowiadania zdań. Model komunikacji internetowej opiera się na podjęciu przez nadawcę i odbiorcę aktu komunikacyjnego w przestrzeni wirtualnej, by ewentu-alnie w późniejszym etapie przejść do kontaktów w świecie realnym. Kontakty za-wierane za pośrednictwem sieci mogą wywierać wpływ zarówno na wzmocnie-nie, jak i na osłabienie zachodzących pomiędzy ludźmi interakcji w rzeczywistości

15 J. Fiske, Wprowadzenie do badań nad komunikowaniem, Wrocław 2003, s. 16.16 Ibidem, s. 43–45.


pozawirtualnej17. Zachodzące przy pomocy komputerów interakcje zasadni-czo różnią się od tych zachodzących w świecie realnym. Są rozciągnięte w czasie i przestrzeni, wybiegają daleko poza kontekst zwykłej interakcji. Zgodnie z tezą Herberta S. Meada istotna dla interakcji jest wymiana sygnałów i gestów. Sygnały, które wymieniają uczestnicy internetowej komunikacji, mają postać zarówno języ-ka werbalnego, jak i języka niewerbalnego w formie pisanej. Przykładowo śmiech przybierze formę pisaną „hahaha”, natomiast grymas smutku przekształci się w in-ternetowe „buuuuu”. Funkcje gestów mogą zostać także zastąpione przez emotiko-ny wyrażające stany emocjonalne, takie jak buźki, machające rączki itp.18.

W 2006 roku użytkownicy sieci otrzymali możliwość współtworzenia stron internetowych. Internauci mogą aktualnie zamieszczać swoje teksty, grafi ki, fi l-my itd., a także mają możliwość komentowania działalności innych użytkowni-ków sieci. W ten sposób zaczęły tworzyć się społeczności zrzeszające ludzi o po-dobnych zainteresowaniach i poglądach. Błędne okazało się istniejące kilka lat temu przekonanie o istnieniu przykutych do komputera socjopatów, niezdolnych do okazywania emocji i podtrzymywania społecznych więzi19. Oprócz ogromnych możliwości komunikacyjnych w skali światowej komputer i towarzyszący mu In-ternet stały się zgodnie z tezą Jay’a D. Botlera przedłużeniem nie tylko ludzkiej ręki, ale także i mózgu, ponieważ dzięki nim człowiek może całościowo kontakto-wać się z wytworami kultury20.

Relacje on-line vs relacje off -lineCyberprzestrzeń to domena techniki – ten rozpowszechniony przez wielu uczo-nych pogląd można uznać za zdecydowanie błędny. Warto zaznaczyć, że istotą cyberprzestrzeni nie są wcale komputery, lecz użytkujący je ludzie i zachodzące pomiędzy nimi relacje21. Upowszechnienie sieci internetowej pozwoliło na wpro-wadzenie nowego typu komunikacji, co zaowocowało rozwojem nowych rodza-jów relacji zachodzących pomiędzy ludźmi. Kontakty oparte na pośrednictwie komputerów różnią się w wielu aspektach od kontaktów zawieranych w sferze

17 I.S. Fiut, Skutki konwergencji mediów tradycyjnych do Internetu, [w:] Media @ Internet. Szkice fi lozofi czno-medioznawcze z lat 2000–2006, red. I.S. Fiut, Kraków 2006, s. 130.

18 B. Dziedzic, Kultura społeczności sieciowej, [w:] Media i edukacja w dobie integracji, red. W. Strykowski, Poznań 2002, s. 189.

19 A. Ostrowska, Nowe media. Przykład Polski, [w:] Media a wyzwania XXI wieku, red. M. Boni-kowska, Warszawa 2009, s. 119.

20 I.S. Fiut, op.cit., s. 130.21 R. Tadusiewicz, Wartości w cyberprzestrzeni, [w:] Wartości podstawowe w kontekstach współ-

czesnych, red. M. Uliński, Kraków 2010, s. 83.

18 Ewelina Dziwak

pozasieciowej. Istotnymi ich cechami są: komunikacja indywidualna lub grupowa, kontakt z prawdziwą postacią lub osobą nierzeczywistą, znajomość z osobą ano-nimową lub ujawniającą swoją tożsamość i komunikacja synchroniczna lub asyn-chroniczna. Relacje internetowe mogą być tworzone za pomocą wiadomości tek-stowych, głosowych, wizualnych lub ich kombinacji22.

Pierwsze badania podejmujące problematykę cyberzwiązków doprowadziły niektórych teoretyków do przekonania zakładającego niemożliwość stworzenia trwałych i stabilnych relacji w sieci23. Jako główny powód takiego stanu rzeczy po-dawano przeważnie ograniczenia w kontaktach on-line związane przede wszyst-kim z wyeliminowaniem z komunikacji poziomu niewerbalnego, co bezpośred-nio miało skutkować zubożeniem tworzonych więzi. Kamila Kacprzak i Roman Leppert wymieniają trzy nurty postulujące negatywny aspekt relacji on-line: teo-rię obecności społecznej, teorię kontekstu społecznego oraz zjawisko rozhamo-wania. Pierwszy zakłada powstanie iluzji bliskości spowodowanej zmniejszeniem ilości kanałów komunikacyjnych dostępnych wirtualnym rozmówcom. Lee Spro-ull i Sara Kiesler, autorki teorii kontekstu społecznego, zauważyły, że jednostki ko-munikujące się w systemie on-line są bardziej skupione na sobie i w mniejszym stopniu są podatne na wpływy społeczne. Zjawisko rozhamowania, analizowane przez Adama Joinsona (2009), polega na podejmowaniu przez ludzi zachowań, których nie odważyliby się ujawnić w świecie realnym ze względu na odczuwalne ograniczenia. Skutkuje to częstszym wyrażaniem opinii niezgodnych z pogląda-mi większości, poszukiwaniem w Internecie treści nieakceptowanych społecznie lub ujawnianiem bardzo osobistych informacji przypadkowym osobom. Powyż-szym teoriom zaprzeczają wyniki badań Kaveri Subrahmanyam, Patti M. Valken-burg i Jochena Petera udowadniające, że relacje internetowe są często konstruowa-ne na bazie kontaktów ze świata rzeczywistego. Członkowie populacji poddanej badaniom posiadali na portalu społecznościowym znajomych, z którymi w znacz-nej większości utrzymywali także kontakty poza siecią24.

Użytkownicy sieci połączeni są ze sobą nie tylko poprzez łącza internetowe, ale także poprzez szczególny rodzaj więzi, niespotykany poza siecią25. Więzi po-wstające na bazie relacji on-line polegają na interakcjach zachodzących pomię-dzy prawdziwymi ludźmi w prawdziwych sytuacjach. Kontakty w sieci sprzyja-ją empatii, umożliwiają przyjęcie punktu widzenia drugiego człowieka. Relacje opierają się zatem na relacji emocjonalnej, a nie na kontakcie czysto fi zycznym.

22 A. Ben Ze’ev, op.cit., s. 15.23 T.M. Whitty, N.A. Carr, Wszystko o romansie w sieci. Psychologia związków internetowych,

tłum. T. Kościuczuk, 2009, s. 27. 24 K. Kacprzak, R. Leppert, op.cit., s. 30.25 Ibidem, s. 17–18.


Widoczne jest to zwłaszcza w przeżywaniu cybermiłości. Romans on-line otwiera drzwi wielu niedostępnym w rzeczywistości realnej możliwościom. Przypomina sen na jawie. Fizyczne odizolowanie w cyberprzestrzeni nie odbiera istoty człowie-czeństwa. Rozwój złożonych imaginacyjnych umiejętności staje się nową i bardzo wyjątkową cechą rasy ludzkiej. Cyberprzestrzeń nie umniejsza zatem społeczne-go aspektu życia, a zawierane w sieci kontakty uzupełniają rzeczywiste relacje26. Jak udowadniają badania autorstwa KatelynY.A. McKenny, Amie S. Green i Marci E.J. Gleason znaczący odsetek respondentów nawiązał bliskie relacje z osobą po-znaną wcześniej w sieci. Ponad 50% badanych przeniosło relację zapoczątkowa-ną w świecie on-line do realnego życia. Wiele spośród tych relacji stało się bardzo bliskich, a niektóre nawet okazały się stabilne27. Powstające w sieci więzi są dowo-dem na to, że relacje on-line nie zubożają relacji rzeczywistych oraz że mogą być skutecznym narzędziem budowania trwałych związków. W sieci ludzie wchodzą w rzeczywiste relacje, mając jednocześnie możliwość kształtowania, a nawet two-rzenia osobowości własnej i innych28.

Tożsamość rzeczywista vs tożsamościowy konstrukt on-linePojęcie tożsamości stało się terminem kluczowym w psychologii po ukazaniu się książki Ericka H. Ericksona pt. Dzieciństwo i społeczeństwo (1950). W dziedzinie tej tożsamość występuje w kontekście dwóch zasadniczych dla jednostki ludzkiej relacji: w stosunku do samego siebie i w stosunku do innych ludzi. Potocznie może zostać zdefi niowana jako zespół charakterystycznych cech identyfi kujących dane-go człowieka29. Można rozpatrywać ją także w ujęciu zobiektywizowanym, czyli w sposobie postrzegania jednostki przez innych30. W niniejszej pracy opisane zo-stanie jedynie to ujęcie oraz działania podejmowane przez jednostkę mające na celu wykreowanie jej tożsamości w sieci.

Przed pojawieniem się Internetu tożsamość człowieka była silnie związa-na z jego pozycją w strukturze społecznej. Tożsamość wyznaczana była poprzez miejsce urodzenia, wykształcenie, wykonywaną profesję, pochodzenie. Rewolu-cja wirtualna pozwoliła na samokreację własnej tożsamości, dała nawet możliwość

26 A. Ben Ze’ev, op.cit., s. 101.27 A.J. Bargh, A.Y.K. McKenna, Internet a życie społeczne, [w:] Internet a psychologia. Możliwości

i zagrożenia, red. W.J. Paluchowski, Warszawa 2009, s. 36. 28 A. Ben Ze’ev, op.cit., s. 17.29 A. Gałdowa, Tożsamość człowieka, Kraków 2000, s. 9.30 M. Melchior, Społeczna tożsamość jednostki. W świetle wywiadów z Polakami pochodzenia ży-

dowskiego urodzonymi w latach 1944–1955, Warszawa 1990, s. 389.

20 Ewelina Dziwak

wykreowania kilku jej typów na raz. W zależności od tego, do jakiej wirtualnej społeczności jednostka aspirowała, mogła w dowolny sposób dokonywać automo-dyfi kacji. Internet pozwalający do niedawna na całkowitą anonimowość pozwo-lił każdemu na stworzenie wirtualnego avatara charakteryzującego się takimi ce-chami, jakie były akceptowane i propagowane przez daną wirtualną społeczność. Wybierając konkretny obszar cyberprzestrzeni, człowiek wybierał równocze-śnie postać, jaką chciał w nim odgrywać31. Była to niezwykle cenna sposobność, zwłaszcza dla osób z trudnościami w kontaktach międzyludzkich. E-osobowość stanowiła siłę wyzwalającą, pozwalającą na przekroczenie granic, takich jak przy-kładowo wrodzona nieśmiałość. Dała jednostkom możliwość zmienienia tych ele-mentów tożsamości, z których nie były zadowolone. Internet jawił się jako dar nie-bios pozwalający ludziom na wyjście poza ich własne ograniczenia. Z jednej strony dawał całkowitą wolność, z drugiej jednak zaburzał istotę tożsamości, a więc świa-domość tego, kim jestem i kim chcę być32.

Zabawa w tworzenie kilku różnych avatarów mogła przynieść nieoczekiwa-ne skutki w życiu rzeczywistym. Cechy, które jednostki kreują w sieci, mogą zo-stać nieświadomie zintegrowane z ich osobowością rzeczywistą. Mogą stać się zbyt śmiali lub mniej taktowni w swoich codziennych interakcjach. Zabawa w przeska-kiwanie z tożsamości na tożsamość może także odbić się na relacjach rodzinnych, kontaktach towarzyskich i zawodowych. Dzieje się tak dlatego, że kluczową rolę w cyberprzestrzeni odgrywa wspomniana już wcześniej wyobraźnia. W sieci szyb-ciej produkujemy fantazje i szybko zaczynamy w nie wierzyć. Nieświadomie ludzie wyobrażają sobie swojego wirtualnego avatara wyposażonego w specjalne atrybu-ty – inteligencję, status i charyzmę, których zwykle nie posiadają lub nie mają ich w takim samym stopniu jak w świecie wirtualnym. W efekcie tego zaczynają pre-ferować wirtualne wersje samych siebie. Ich życie znacząco różniące się od tego, które stworzyli w sieci, zaczyna jawić się jako nudne i monotonne. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest popadanie przez jednostki w stany skrajnie depresyjne, a nawet nienawiść do samego siebie33.

Wiele osób zajmujących się problematyką badawczą Internetu uczyniło jej przedmiotem związek zachodzący pomiędzy tożsamością w sieci a tożsamością w świecie rzeczywistym. To, w jaki sposób człowiek widzi samego siebie, zmienia się w zależności od tego, jakie nowe cechy osobowości wytworzył i ukształtował w świecie wirtualnym. Cechy te to wyolbrzymione poczucie własnych możliwo-ści, wyniosła postawa wobec innych, nowe imperatywy, jakie jednostka przyjmuje

31 K. Kacprzak, R. Leppert, op.cit., s. 26.32 E. Aboujaoude, op.cit., s. 18.33 Ibidem, s. 30.


w sieci, skłonność do działań afektywnych. Wymienione cechy tworzą całkowi-cie nową osobę. Internet zmienia zatem w zasadniczy sposób jednostkę ludzką. Transformacji ulega jej postępowanie, wchodzenie w interakcje, mówienie, czy-tanie, myślenie, czy radzenie sobie z problemami. Cechy przejawiane on-line nie-świadomie przenoszone są do rzeczywistego życia34.

Rosnąca popularność portali społecznościowych znacznie ograniczyła jed-nostkom anonimowość. Obecność na portalu wiąże się z ujawnieniem pewnych aspektów swojej rzeczywistej tożsamości. Portale społecznościowe sprawiły, iż ule-gła zatarciu granica, która początkowo separowała świat rzeczywisty i świat wir-tualny. Osobowość off -line zaczęła przenikać się z osobowością on-line. Wirtualne avatary opatrzone prawdziwymi zdjęciami i informacjami identyfi kującymi jed-nostkę stały się internetowym odbiciem żywego człowieka. Pomimo tego, iż tożsa-mość kreowana na portalu społecznościowym jest budowana na bazie tożsamości rzeczywistej, tutaj także pojawiają się charakterystyczne dla życia on-line wyol-brzymienia. Będący wyznacznikiem współczesności kult sławy sprawia, że jed-nostki zaczynają organizować swoje tożsamości wokół sukcesu, który warunku-je ich popularność i prestiż. Sukces aktualnie nie jest równoznaczny z postępem, lecz oznacza jedynie wyprzedzenie innych, tak aby wzbudzić w nich podziw i za-zdrość35. W ten sposób konstruowane profi le użytkowników portali społeczno-ściowych opatrzone są rzeszą znajomych, ogromną ilością publikowanych i udo-stępnianych treści oraz masą różnych zdjęć.

PodsumowanieNowe media zdecydowanie usprawniły przekaz informacji oraz zdynamizowały komunikację międzyludzką, redukując fi zyczny pierwiastek kontaktów społecz-nych na rzecz ich wirtualizacji. Pomimo tego, że coraz częściej ludzie kontaktują się ze sobą w sieci, nie rezygnują jednak ze spotkań towarzyskich poza jej obrębem. Cyberprzestrzeń daje możliwość szybkiego skontaktowania się z konkretną osobą bez konieczności wcześniejszego ustalania terminu spotkania. Ta cecha przestrze-ni wirtualnej jest bardzo przydatna w momencie, w którym jednostka poszuku-je szybkiego kontaktu z drugim człowiekiem bez potrzeby obcowania z nim twa-rzą w twarz. Kontakty w świecie rzeczywistym wymuszają na człowieku przymus zadbania o swoją aparycję. Umawiając się kimś na spotkanie, przeważnie dba się o zachowanie dobrego wizerunku. Obcowanie w przestrzeni wirtualnej pozwa-la na ominięcie tej kwestii. Prowadząc konwersację typu via to monitor, nie trzeba

34 E. Aboujaoude, op.cit, s. 10–11.35 M. Szpunar, Kultura cyfrowego narcyzmu, Kraków 2016, s. 105.

22 Ewelina Dziwak

zbytnio przejmować się swoim wyglądem. Leniwe z natury jednostki często zatem korzystają z tego przywileju.

Jak wskazuje literatura przedmiotu, podobnie jak komunikacja internetowa nie redukuje komunikacji bezpośredniej, relacje on-line nie zastępują relacji rzeczy-wistych. Choć często pojmowane są jako zasadniczo od siebie różne, w rzeczywi-stości ich inność ogranicza się do miejsca, w którym się odbywają. Relacje on-line nie zubożają relacji rzeczywistych, ale je uzupełniają. Duże rozbieżności pojawia-ją się w kwestii kreowania własnej tożsamości. Osobowość ukształtowana w świe-cie rzeczywistym w istotny sposób może odbiegać od tożsamości skonstruowa-nej w przestrzeni wirtualnej. To, w jaki sposób jednostka chce być postrzegana w świecie realnym i w świecie on-line w dużej mierze zależy od niej samej. Je-żeli w cyberprzestrzeni dokonuje nadinterpretacji własnego ja, w świecie rzeczy-wistym mogą spotkać ją wynikające z tego konsekwencje. Aby wartościowo żyć w sieci, jak i poza nią należy wypośrodkować czas spędzany w przestrzeni rzeczy-wistej i wirtualnej. Najbardziej istotna może okazać się wirtualna egzystencja pro-wadzona zgodnie z prawdą o sobie samym, bez kreowania wyimaginowanego ob-razu własnej osoby.

Internet, jeden z największych wynalazków XX wieku, jest medium bardzo interdyscyplinarnym, opierającym się na kontrastach. Jego upowszechnienie za-owocowało powstaniem stojących do siebie w opozycji dwóch światów społecz-nych: rzeczywistego i wirtualnego. Światy, choć tak od siebie różne – jeden tworzo-ny przez fi zycznie namacalne jednostki działające w społecznej przestrzeni, drugi przez ich wirtualne avatary – koegzystują obok siebie i przenikają się. Nie bez znaczenia jest także ich wzajemny wpływ na siebie. Przestrzeń społeczna, w któ-rej swoje potrzeby realizuje każdy człowiek, przenosi się ze świata rzeczywiste-go w kierunku przestrzeni on-line. To właśnie ona staje się jego drugim domem, ucieczką w świat rozrywki, zabawy i fantazji. Cyberprzestrzeń pozwala na poko-nywanie charakterystycznych dla rzeczywistości ograniczeń czasu, miejsca i ak-cji. Jawi się jako magiczny obszar, w którym nieważny jest wygląd zewnętrzny, sta-tus społeczny, miejsce urodzenia czy strefa czasowa. W każdej chwili członkowie wirtualnej społeczności mają możliwość komunikowania się ze sobą, nawiązywa-nia nowych znajomości, wchodzenia w różnorodne relacje, kreowania swojej toż-samości.


Bibliografi aBargh A.J., McKenna A.Y.K., Internet a życie społeczne, [w:] Internet a psychologia.

Możliwości i zagrożenia, red. W.J. Paluchowski, Warszawa 2009.Ben Ze’ev A., Miłość w sieci. Internet i emocje, tłum. A. Ziemborska, Poznań 2005.Dziedzic B., Kultura społeczności sieciowej, [w:] Media i edukacja w dobie integra-

cji, red. W. Strykowski, Poznań 2002.Fiut I.S., Skutki konwergencji mediów tradycyjnych do Internetu, [w:] Media @ In-

ternet. Szkice fi lozofi czno-medioznawcze z lat 2000–2006, red. I.S. Fiut, Kraków 2006.

Fiske J., Wprowadzenie do badań nad komunikowaniem, Wrocław 2003.Gałdowa A., Tożsamość człowieka, Kraków 2000.Kacprzak K., Leppert R., Związki miłosne w sieci. Poszukiwanie partnera życiowego

na portalach randkowych, Kraków 2013.Melchior M., Społeczna tożsamość jednostki. W świetle wywiadów z Polakami po-

chodzenia żydowskiego urodzonymi w latach 1944–1955, Warszawa 1990.Melosik Z., Kultura popularna i tożsamość młodzieży. W niewoli władzy i wolno-

ści, Kraków 2013.Michalczyk T., Teoretyczne aspekty stanowienia (tworzenia) rzeczywistości społecz-

nej, [w:] Kultura – media – społeczeństwo. Symbiotyczne związki, red. Z. Pucek, J. Bierówka, Kraków 2013.

Ostrowska A., Nowe media. Przykład Polski, [w:] Media a wyzwania XXI wieku, red. M. Bonikowska, Warszawa 2009.

Shakespeare W., Hamlet, tłum. J. Paszkowski, Warszawa 1973.Szpunar M., Kultura cyfrowego narcyzmu, Kraków 2016.Szpunar M., Przestrzeń Internetu – nowy wymiar przestrzeni społecznej, [w:] Od

robotnika do internauty. W kierunku społeczeństwa informacyjnego, red. A. Siwik, L. Haber, Kraków 2008.

Szpunar M., Społeczna przestrzeń Internetu. Internet jako medium komunikacji społecznej, [w:] Media – Komunikacja – Zdrowie: Wyzwania – Szanse – Zagrożenia, red. B. Aouil, W. Maliszewski, Toruń 2008.

Szczepańska K., Zastosowanie Internetu w marketingu jako przykład wykorzysty-wania zasobów sieci w zarządzaniu przedsiębiorstwem, „Zeszyty Nauko-we Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej” 2000, nr 7.

Tadusiewicz R., Wartości w cyberprzestrzeni, [w:] Wartości podstawowe w kontek-stach współczesnych, red. M. Uliński, Kraków 2010.

Whitty T.M., Carr N.A., Wszystko o romansie w sieci. Psychologia związków inter-netowych, tłum. T. Kościuczuk, 2009.


Aleksandra Piskorowska

Kształcenie w formule e-learningowej w szkolnictwie wyższym

AbstractE-learning formula in higher education

In the fi rst part of the article, e-learning defi nitions were characterized, and a short historical outline of e-learning in Poland was also presented. Th e following sections show the forms that are used in e-learning teaching. Th e disadvantages and advan-tages of teaching in the e-learning formula were further illustrated. Author presen-ted the research on students’ opinions in e-learning education. At the end of the ar-ticle, the aspect of implementing an e-learning form for traditional teaching has been discussed as an eff ective method of acquiring knowledge.

Keywords: e-learning, higher education, acquiring knowledge

WstępKształcenie na odległość (distance learning), nazywane potocznie e-learningiem (e-nauczaniem) jest w dzisiejszych czasach wykorzystywane niemal w każdej dzie-dzinie życia społecznego. Dzięki e-learningowi można kształcić w efektywny spo-sób wiele osób w tym samym czasie, umożliwia on naukę w dowolnym miejscu, czasie i zindywidualizowanym tempie. E-learning pozwala na ukończenie kur-su, szkolenia, a nawet studiów wyższych bez potrzeby fi zycznej obecności na sali wykładowej. Kształcenie w formule e-learningowej odbywa się za pomocą nowo-czesnych technologii, wykorzystuje się w nim bogate zasoby materiałów eduka-cyjnych, pozwala na istotną redukcję kosztów szkolenia. W nauczaniu w formule

25Kształcenie w formule e-learningowej w szkolnictwie wyższym

e-learningowej w szkolnictwie wyższym wykorzystuje się specjalnie do tego przy-gotowane narzędzia, na przykład programy komputerowe, strony internetowe, fora dyskusyjne, pocztę elektroniczną. Zauważa się, że coraz więcej uczelni wyż-szych w swojej ofercie edukacyjnej wykorzystuje e-learning, co jest dowodem na skuteczność takiego kształcenia. Wiele badań wykazało, że e-learning pozwala na nabycie umiejętności umożliwiających sprawniejsze korzystanie z zasobów i na-rzędzi komunikacyjnych Internetu. Osoby, które korzystają z nauczania w formu-le e-learningowej, uczą się efektywnego porozumiewania się w sieci, a także uczą się współpracy w grupie. Ze względu na wiele zalet nauczania w systemie e-lear-ningowym jego zwolenników ciągle przybywa. E-learning jest obecnie jedną z naj-dynamiczniej rozwijających się gałęzi rynku technologii informatycznych, zyskuje coraz większą popularność nie tylko w Polsce, ale również i na świecie. Nauczanie z wykorzystaniem sieci i komputera coraz mocniej rozprzestrzenia się w szkolnic-twie wyższym w Polsce. W dobie internetu zdalne nauczanie zyskuje coraz więk-szą popularność, z roku na rok wzrasta liczba uczelni, które decydują się na wdro-żenie e-learningu, a przez to coraz więcej studentów może wyrobić sobie zdanie, czy taka forma edukacji jest dla nich przystępna. Narzędzie to pozwala na rozwój metod nauczania w szkolnictwie wyższym, sprawdza się jako metoda wspomaga-jąca czy też zastępująca tradycyjny proces dydaktyczny (t-learning). Rośnie rów-nież zainteresowanie e-learningiem jako dyscyplinarną dziedziną nauki, o czym świadczą liczne publikacje na ten temat.

Trzeba podkreślić, że edukacja na odległość nie jest novum. Niektórzy badacze datują jej historię już na dwa tysiące lat, a początków upatrują w pismach poucza-jących, moralizujących lub po prostu przekazujących adresatowi wiedzę. W Polsce kształcenie na odległość ma już 200-letnią tradycję. W 1776 roku Uniwersytet Ja-gielloński w Krakowie (wówczas Akademia Krakowska) uruchomił kursy zawodo-we dla rzemieślników, stosując metody nauczania korespondencyjnego. Pojawie-nie się nowych mediów komunikacyjnych (radio, telewizja, telefon, komputery) zaowocowało rozwojem form kształcenia na odległość. W szczególności wyna-lezienie komputerów stało się przełomowym krokiem w rozwoju edukacji na od-ległość, rozwój sprzętu komputerowego oraz zastosowanie sieci teleinformacyj-nych i powstanie Internetu umożliwiły natychmiastowy przekaz i udostępnianie informacji na odległość. Chociażby poprawa jakości usług pocztowych przyczyni-ła się do rozwoju nauczania na odległość, ponieważ umożliwiło to oferowanie za-jęć w postaci kursów korespondencyjnych. Nie mniej ważną rolę odegrały audycje radiowe czy telewizyjne, które zostały wsparte przez urządzenia rejestrujące (ma-gnetofon czy odtwarzacz video) umożliwiające odtworzenie wykładu, czy też zajęć

26 Aleksandra Piskorowska

w dowolnym czasie. Z kolei rozwój Internetu przyczynił się w późniejszym czasie do tworzenia wirtualnych klas oraz wirtualnego środowiska edukacyjnego1.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że kształcenie metodą e-learningową zdobywa coraz więcej zwolenników na świecie, coraz więcej uczelni wyższych oferuje moż-liwość kształcenia na odległość. Kształcenie tego typu jest szczególnie popularne w Stanach Zjednoczonych i krajach Europy Zachodniej (to około 70% wszystkich globalnych działań edukacyjnych z wykorzystaniem e-learningu). W Polsce we-dług badań opublikowanych w 2011 roku przez fi rmy Langloo i Geminus z e-le-arningu korzysta 11% Polaków, a 13% planuje skorzystać z tej formy uczenia się w kolejnym roku. Mimo że e-learning w Polsce staje się coraz bardziej powszech-ny, nie jest to wciąż jednak narzędzie powszechnego wykorzystania2. Celem arty-kułu jest przedstawienie możliwości, jakie daje wykorzystanie zdalnego nauczania w szkolnictwie wyższym.

Charakterystyka e-learninguE-learning jest nowoczesną, interaktywną formą kształcenia coraz częściej do-cenianą zarówno przez przedsiębiorstwa, jak i przez osoby indywidualne. Trud-no jest wskazać jedną uniwersalną i powszechnie używaną defi nicję e-learningu. Jest wiele podręczników i publikacji poświęconych temu zagadnieniu. Omawiając nauczanie w formule e-learningowej w szkolnictwie wyższym, warto na początek przeanalizować kilka defi nicji e-learningu oraz przytoczyć kilka charakterystycz-nych cech określających e-learning. Mimo powszechnego zainteresowania e-lear-ningiem i rosnącej liczby wdrożeń systemów e-learningowych nie ma jak dotąd jednej powszechnie przyjętej defi nicji. Termin e-learning jest obecnie młodym po-jęciem i bywa używany w wielu różnych znaczeniach. E-learning jest powszech-nie określany jako kształcenie na odległość, obejmuje niemal wszystkie obszary działalności edukacyjnej i oświatowej. Wykorzystywany jest na każdym poziomie edukacji: zarówno w szkolnictwie wyższym, jak i policealnym, ponadgimnazjal-nym, gimnazjalnym, a nawet podstawowym. Ponadto zauważa się coraz większe zastosowanie nauczania w formule e-learningowej w biznesie i w korporacjach, w kształceniu ustawicznym oraz w samokształceniu, w administracji publicznej, a także w sektorze prywatnym.

1 Z. Zielinski, E-learning w edukacji. Jak stworzyć multimedialną, w pełni interaktywną sieć dy-daktyczną, Gliwice 2012, s. 5–6.

2 S. Kuruliszwili, E-learning w kształceniu służb społecznych, Wydanie I, Koordynacja na rzecz aktywnej integracji, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, współfi nansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, Warszawa, s. 56–57.


Jedna z popularnych defi nicji charakteryzuje e-learning jako sposób przekazy-wania wiedzy (często, ale nie zawsze, na odległość) oparty na technologii teleinfor-macyjnej, w szczególności internetowej3. Inna z dostępnych w literaturze defi nicji mówi, że e-learning to wszelkie działanie wspierające proces szkolenia wykorzy-stujące techniki teleinformatyczne4. Kolejna z defi nicji opisuje e-learning jako jedną z form kształcenia wykorzystującą wszelkie dostępne media elektroniczne, w tym sieci komputerowe, przekazy satelitarne, telewizyjne i radiowe5.

Bardziej szczegółowa defi nicja stwierdza, że e-learning to nauczanie z wyko-rzystaniem technik komputerowych, Internetu, oznacza wspomaganie dydaktyki za pomocą komputerów osobistych, CD-ROMu, Internetu. Pozwala na ukończe-nie kursu, szkolenia, a nawet studiów bez konieczności fi zycznej obecności w sali wykładowej. Doskonale uzupełnia również tradycyjny proces nauczania. E-lear-ning to jeden z elementów edukacji, dlatego edukacja w czasie rzeczywistym doty-czy znacznie obszerniejszego zasięgu niż e-learningu6.

E-learning rozumiany jest jako nauczanie na odległość za pośrednictwem me-diów elektronicznych. Jest to interaktywna metoda kształcenia, w której zastoso-wania znajdują najnowsze osiągniecia technologii informatycznej, a przekaz tre-ści nauczania oraz innych informacji odbywa się głównie przez Internet i sieci komputerowe LAN, często z wykorzystaniem materiałów audio-wideo oraz płyt CD. Terminem e-learningu przyjęto określać nowoczesną formę edukacji obej-mującą szeroki zakres różnych technik i metod uczenia się. Łączy ona samodziel-ne zdobywanie wiedzy za pomocą dostępnych elektronicznych środków tech-nicznych z metodami tradycyjnymi, w których uczeń pozyskuje wiadomości od nauczyciela7.

Jeżeli chodzi o narzędzia wykorzystywane w e-learningu, to najpopularniej-szym, a zarazem najbardziej efektywnym jest portal edukacyjny przeznaczony do udostępniania szkoleń i kursów oraz zarządzania nimi. Z poziomu portalu użyt-kownik ma dostęp do platformy e-learningowej, która jest systemem nauczania za-projektowanym specjalnie do nauki, zarówno samodzielnej, jak i pod opieką na-uczyciela – za pośrednictwem Internetu8.

3 Por A. Stecyk, Charakterystyka systemów e-learning w globalnym systemie informacyjnym, [w:] Edukacja w społeczeństwie ryzyka, red. M. Gwoździcka-Piotrowska, A. Zduniak, Poznań 2006, s. 295–300.

4 M. Hyla, Przewodnik po e-learningu, Kraków 2005, s. 19. 5 http. Mynetwork. Pl/informacje –e-learning. Słowniczek.php. 6 https://pl.wikipedia.org/wiki/E-learning.7 A. Clarke, E-learning – nauka na odległość, Warszawa 2004, s. 9. 8 M. Plebańska, Tajniki edukacji na odległość, Warszawa 2011, s. 16.


Formy nauczania na odległośćNauczanie na odległość (e-learning) to metoda nauczania poprzez pośredni (a nie bezpośredni, jak w nauczaniu tradycyjnym) kontakt ucznia i nauczyciela. Można wymienić trzy grupy uczestników tego procesu: wykładowców, uczniów/studen-tów oraz administratorów. E-learning występuje w różnych formach, jako: kształ-cenie korespondencyjne, kształcenie telekonferencyjne, kształcenie internetowe (on-line) czy kształcenie mieszane, łączące powyższe formy. W kształceniu w for-mule e-learningowej możemy wyodrębnić także podział ze względu na formę na-uczania:

– tryb synchroniczny – jednoczesna obecność uczących się i nauczyciela, – tryb asynchroniczny – nie wymaga obecności nauczyciela w czasie korzysta-nia ze szkolenia przez uczestników kursu.

Kolejne kryterium podziału to relacja nauczyciel – uczeń: – kursy z obecnością nauczyciela – realizowane w dowolnym trybie opisanym powyżej,

– kursy bez udziału nauczyciela – z wykorzystaniem przygotowanych materia-łów multimedialnych.

Brana jest także pod uwagę relacja do nauczania tradycyjnego oraz następują-ce kryteria:

– nauka samodzielna – z wykorzystaniem różnorodnych materiałów i form nauczania,

– uzupełnienie nauczania tradycyjnego – nauczanie drogą elektroniczną wspiera tradycyjne procesy dydaktyczne,

– zastąpienie nauczania tradycyjnego – cały program realizowany jest z wyko-rzystaniem metod e-learningu9.

Ponadto wyróżniamy dwie podstawowe formy e-learningu: CBL i WBL. For-ma CBL (ang. Computer Based Learning) jest trybem szkolenia, w którym uczący się korzysta z komputera, z programów dostarczonych na typowych nośnikach in-formacji (dyskietki, CD/DVD, pendrive’y). Materiały zawarte na nośnikach mają z góry określoną postać, która uniemożliwia ich modyfi kację czy konwersację z prowadzącym proces dydaktyczny. Z kolei forma WBL (ang. Web Based Lear-ning) to rodzaj szkolenia, w którym materiał edukacyjny jest dostarczony za po-mocą Internetu bądź lokalnych i wewnętrznych sieci komputerowych (Interanet i ekstranet). Materiały przekazywane on-line mogą być w dowolnej chwili modyfi -kowane i uzupełniane o nowe treści. Każdy z uczestników szkolenia ma możliwość

9 K. Chrabąszcz, Wykorzystanie e-learningu w procesie kształcenia studentów, „Zeszyty Naukowe MSE w Tarnowie” 2011, nr 1(17), http://zn.mwse.edu.pl/karolina-chrabaszcz-wykorzystanie-e-lear-ningu-w-procesie-ksztalcenia-studentow/, s. 55–66.


komunikowania się z prowadzącym, jak i z innymi uczącymi się przy wykorzysta-niu ogólnodostępnych narzędzi internetowych10.

Kształcenie w formule e-learningowej można sklasyfi kować także według ta-kich kryteriów jak:

– forma przekazu, – tryb uczestnictwa.

Nauczanie w formule e-learningowej dzielimy ze względu na formę przekazu na:

– formę podawczą, w której materiał dydaktyczny stanowią podawcze for-my przekazu oraz dokumenty, prezentacje multimedialne, nagrania audio lub video udostępniane za pośrednictwem platformy edukacyjnej. Uczestni-cy takiej formy nauczania uczą się samodzielnie, bez możliwości skorzysta-nia w ramach platformy edukacyjnej z kontaktu z nauczycielem czy innymi uczestnikami szkolenia;

– formę interaktywną – w tej formie nauczania materiały dydaktyczne udo-stępniane na platformie e-learningowej są wzbogacone w różnego rodzaju interaktywne formy kształcenia wymagające czynnego udziału i zaangażow-nia użytkownika. Należą do nich m.in. testy, quizy, gry;

– formę współpracy – pozwala na współdziałanie dwóch lub większej liczby osób, wymianie informacji między nimi, prowadzenie sesji dyskusyjnych.

W nauczaniu w formule e-learningowej wyróżniamy także podział ze względu na tryb uczestnictwa na następujące formy:

– asynchroniczną, czyli wykorzystanie treści dydaktycznych w dowolnym miejscu, czasie, różnym dla każdego uczestnika,

– synchroniczną, polegającą na korzystaniu przez uczestników szkolenia z tre-ści dydaktycznych z dowolnego miejsca, ale w tym samym czasie, oraz

– mieszaną (blended learning) – polegającą na połączeniu nauczania tradycyj-nego i kształcenia na odległość.

Zalety i wady e-learninguWykorzystanie e-learningu w szkolnictwie wyższym niesie za sobą wiele zalet. Jed-ną z nich jest to, że dzięki zastosowaniu komputera i Internetu uczniowie mogą zdobywać wiedzę z dowolnego miejsca i o dowolnej porze. Ponadto w odróżnie-niu od tradycyjnych form uczenia się nie jest konieczne, aby wszyscy uczestni-cy przebywali fi zycznie w tym samym pomieszczeniu oraz w tym samym czasie.

10 Z. Zieliński, op.cit., s. 14–15.


Nauczanie w formule e-learningowej zazwyczaj polega na tym, że zarówno na-uczyciel, jak i uczestnicy procesu kształcenia logują się na platformę e-learningo-wą znajdującą się na serwerze włączonym w sieć Internet. Nauczyciel przekazuje uczniom materiały, jest dostępny do konsultacji na czacie i forum, wysyła uczest-nikom wiadomości, sprawdza postępy w nauce. Uczestnicy szkolenia zapoznają się z materiałem, przechodzą testy, rozwiązują ćwiczenia, komunikują się zarówno z nauczycielem, jak i z innymi uczestnikami. Wspólnie zdobywają wiedzę, rozma-wiają, wymieniają opinie, zadają pytania i odpowiadają na pytania innych, przy za-łożeniu, że zarówno uczniowie, jak i nauczyciel mają w tym samym czasie dostęp do komputera podłączonego do sieci.

Reasumując, do najważniejszych zalet e-learningu zalicza się: – niewielki (w porównaniu z tradycyjnymi metodami nauczania) koszt uczest-nictwa,

– bogactwo możliwych form i sposobów uczenia się, – swobodę wyboru miejsca, – swobodę wyboru czasu, – swobodę wyboru tempa uczenia się, co powala na dostosowanie szkolenia do indywidualnych potrzeb11.

Ponadto z punktu widzenia dydaktyki możemy wyróżnić następujące zalety za-stosowania e-learningu w szkolnictwie:

– nieograniczona czasowo dla ucznia dostępność podręczników i materiałów elektronicznych,

– nieograniczona liczba osób uczących się, w tym swoboda dostępu dla osób niepełnosprawnych,

– indywidualizacja procesu uczenia się, – uczenie się we współpracy, – interakcja komunikacji w procesie kształcenia, – atrakcyjna prezentacja wiedzy z użyciem multimediów, – możliwość ciągłej i szybkiej aktualizacji i modernizacji programów oraz tre-ści kształcenia przez nauczyciela,

– zdalne zarządzanie przez nauczyciela procesem kształcenia, monitoring wy-ników kształcenia12.

W e-learningu można wykorzystać wiele sposobów uczenia się, m.in. materia-ły zawierające rysunki, grafi kę, fi lmy wideo i animacje, ilustracje ułatwiające zro-zumienie tekstu, efekty dźwiękowe, wideoklipy. Ponadto w kształceniu w formule e-learningowej wykorzystuje się pracę zespołową, pracę w grupach dyskusyjnych.

11 J.J. Czarkowski, E-learning dla dorosłych, Warszawa 2012, s. 54–55. 12 S. Szablowski, E-learning dla nauczycieli, Rzeszów 2009, s. 15.


Dużym atutem e-learningu jest to, że umożliwia on dowolne miejsce do nauki. Dodatkowo komputer stanowi znakomitą pomoc w nauce, gdyż umożliwia po-rządkowanie i przechowywanie notatek, stanowi źródło informacji oraz innych materiałów (foldery, pliki, bazy danych, prezentację własnych opracowań, na przy-kład teksu, grafi ki, analizę danych, gromadzenie dokumentacji, dostęp do ogrom-nych zasobów informacji w sieci www)13.

E-learning posiada też niestety wady, a należą do nich: niemożność uczenia się wszystkich treści i uczestnictwa w zajęciach typu laboratoryjnego, konieczność posiadania drogiego sprzętu i oprogramowania, braki w umiejętnościach posługi-wania się komputerem i Internetem, brak atmosfery mobilizującej do nauki, która jest charakterystyczna dla szkoły14.

E-learning w opinii studentówInteresujące są badania Krzysztofa Kuźmicza dotyczące opinii studentów na temat kształcenia w formule e-learningowej. K. Kuźmicz przeprowadził badania w latach 2008–2012 na dziennikarskich studiach stacjonarnych i niestacjonarnych w Dol-nośląskiej Szkole Wyższej we Wrocławiu. Realizowane były w czternastu grupach badawczych na próbie łącznej 317 osób. Badania wykazały, że dominującym sty-lem uczenia się studentów jest styl wizualny (wzrokowy), następnie (audialny) słu-chowy i komunikacyjny. Studenci wykorzystywali różne formy uczenia się. Naj-chętniej uczyli się indywidualnie lub wykonując zadania i ćwiczenia o wyraźnie praktycznym charakterze. Jedna czwarta studentów preferowała wykonywanie za-dań edukacyjnych w grupach lub w parach. Dla większości uczestników wirtual-nej edukacji poważny problem stanowiła organizacja własnej pracy umysłowej. Ankietowani biorący udział w badaniu uczyli się w sposób chaotyczny, kompul-sywny. Zaledwie 16% e-studentów określiło swój proces uczenia się jako zorgani-zowany. Uczestnicy wirtualnej edukacji preferowali aktywne metody uczenia się o jasno sprecyzowanych celach, umożliwiających kreatywne działanie i komuni-kowanie (realizacja projektów, aktywne uczestnictwo w dyskusjach). W procesie komunikowania się w e-przestrzeni studenci najczęściej wykorzystywali pocztę elektroniczną oraz komunikaty głosowe i audiowizualne. Najważniejszymi modu-łami dostępnymi na platformie e-learningowej były zdaniem uczestników moduły dydaktyczne i komunikacyjne. Jako podstawowe miejsce e-studiowania większość

13 A. Clarke, op.cit, s. 15–18. 14 A. Krawczuk, Blended Learning jako efektywna metoda nauczania z doświadczeń centrum na-

uczycieli w Białymstoku, [w:] E-learning – nowe aspekty, Materiały z II ogólnopolskiej konferencji, Warszawa 2011, s. 142.


studentów wybierała dom lub mieszkanie, do urządzeń technicznych stosowanych najczęściej w edukacji wirtualnej należał komputer przenośny typu laptop oraz komputer stacjonarny15.

Inne ważne badania zostały przedstawione przez Karolinę Chrabąszcz na przy-kładzie opinii studentów Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarno-wie. Cennych informacji dostarczają przeprowadzone badania ankietowe na gru-pie studentów, którzy korzystali podczas zajęć z platformy e-learningowej MWSE w Tarnowie. Odpowiedzi na pytania zawarte w ankiecie udzieliło 158 studentów kierunku Zarządzanie oraz Turystyka i Rekreacja. Z badań wynika, że środowisko studenckie w większości akceptuje formy nauczania na odległość, ale równocze-śnie nie chce zrezygnować z bezpośredniego kontaktu z wykładowcą oraz z inny-mi uczestnikami kursu. Zdecydowana większość osób biorących udział w bada-niu, bo aż 89%, popiera taką formę nauczania. Jedynie 11% osób jest zdecydowanie przeciwna. Równocześnie 75% ankietowanych wyraża chęć kontynuowania nauki w trybie mieszanym, czyli w trybie blended learning (w sposób tradycyjny z wyko-rzystaniem platformy e-learningowej), 15% ankietowanych chciałoby się kształcić wyłącznie w trybie e-learningu, a 10% wyłącznie w sposób tradycyjny, 86% ankie-towanych (135 osób) wyraża chęć stosowania systemu e-learningowego w więk-szej liczbie przedmiotów w kolejnych semestrach.

Za najważniejsze korzyści ze stosowania e-learningu respondenci uznali swo-bodę nauki (dogodność miejsca i czasu) – 85%, indywidualizację (własne tem-po, automatyczne dostosowanie materiału do luk w wiedzy) – 50%, oszczędności (brak kosztów dojazdu, redukcja czasu na dojazd) – 41%, możliwość włączenia się w proces nauczania osób, które nie miały szansy w nim uczestniczyć (niepełno-sprawni, mieszkający w odległych lokalizacjach) – 37%, łatwy, choć zdalny kon-takt z nauczycielem – 26%. Za największą wadę tego systemu ankietowani uznali: brak możliwości bezpośredniego kontaktu z prowadzącym (64%), małą możli-wość współpracy z innymi uczestnikami szkolenia (42%), konieczność posiadania dużej motywacji (36%), niezbędność posiadania optymalnego sprzętu oraz łącza internetowego (33%).

Za najbardziej efektywne formy komunikacji podczas kursu e-learningowe-go respondenci uznali: komunikatory tekstowe (64% ankietowanych), forum dys-kusyjne (63%), pocztę elektroniczną (40%), rozmowy wideo (37%), chat (27%), rozmowy telefoniczne (18%) oraz blog (14%). Za najlepsze formy przekazywania wiedzy podczas kursu ankietowani uznali: pliki multimedialne (66%), przygoto-wane dokumenty tekstowe (29%), wypowiedzi na forum (4%). Na pytanie o naj-lepsze metody sprawdzania wiedzy podczas kursu e-learningowego respondenci

15 K. Kuźmicz, E-learning – kultura studiowania w przestrzeni sieci, Sopot 2015, s. 157–161.


wskazali: testy online (76%), ćwiczenia, interaktywne lekcje i quizy (66%) oraz wypowiedzi pisemne (13%). Znaczna część respondentów, bo aż 81%, jest zdania, że e-learning będzie głównym źródłem zdobywania wiedzy w przyszłości. Według 90% respondentów platforma MWSE została przygotowana profesjonalnie16.

ZakończenieProces uczenia się, zdobywania wiedzy oraz umiejętności towarzyszy nam przez całe życie. Ciągłe podnoszenie kwalifi kacji stało się w dzisiejszym świecie koniecz-nością, warunkiem skutecznej pracy, a także sprostania wyzwaniom zmieniających się technologii oraz złożoności procesów gospodarczych i społecznych. Nowa, zmieniająca się rzeczywistość doprowadziła do wprowadzenia nowych form ucze-nia się. Tradycyjny model kształcenia uległ przeobrażeniom. Postęp technologicz-ny sprawia, że pojawiają się coraz częstsze próby sięgania po nowe rozwiązania edukacyjne. Nauczanie na odległość zyskuje coraz większą popularność. Rozwija się systematycznie od kilku lat. Nauczanie na odległość ma zarówno swoich zwo-lenników, jak i przeciwników. Spory o skuteczność i potrzebę takiej formy nauki toczą się od dłuższego czasu i toczyć się będą nadal. Uważam, że bogata różno-rodność metod i form kształcenia w formule e-learningowej pozwala na wybór tej najodpowiedniejszej dla indywidualnego studenta. Z zaprezentowanych badań wynika, że e-learning zyskuje coraz więcej zwolenników. Rola nauczania z wyko-rzystaniem platformy e-learningowej ulega wzmocnieniu dzięki przeprowadza-nym badaniom, które wykazują, że taka forma edukacji przynosi o wiele lepsze re-zultaty niż nauczanie tylko on-line czy jedynie w trybie tradycyjnym, w budynku uczelni, pod okiem wykładowcy. Dodatkowo badania pokazały, że studenci pobie-rający naukę z wykorzystaniem platformy e-learningowej oraz mający bezpośred-ni kontakt z wykładowcą uczą się najefektywniej. Dzieje się tak ze względu na to, że mają oni bezpośredni kontakt z wykładowcą, dodatkowo kontakt poprzez platfor-mę, na chacie, forum dyskusyjnym, za pośrednictwem e-maili, możliwość dyskusji z innymi studentami oraz nieograniczony dostęp do materiałów. Zaprezentowa-ne badania pokazały także, że studenci pomimo tego, że zadowoleni są z naucza-nia w formie e-learningowej, nie chcą zrezygnować z bezpośredniego kontaktu z wykładowcą, który bardzo sobie cenią. Coraz więcej uczelni wyższych w Polsce dąży ku nowoczesności, inwestuje w systemy nauczania na odległość, nie odbie-rając jednocześnie studentom możliwości bezpośredniego kontaktu z wykładow-cą, jak i z innymi studentami w trakcie tradycyjnych zajęć. Uważam, że e-learning

16 K. Chrabąszcz, op.cit.


wyrobił sobie już pozycję w powszechnej edukacji jako formalny i nieformalny sposób kształcenia.

Bibliografi aChrabąszcz K., Wykorzystanie e-learningu w procesie kształcenia studentów, „Ze-

szyty Naukowe MSE w Tarnowie” 2011, nr 1(17), http://zn.mwse.edu.pl/karolina-chrabaszcz-wykorzystanie-e-learningu-w-procesie-ksztal-cenia-studentow/.

Clarke A., E-learning – nauka na odległość, Warszawa 2007.Czarkowski J.J., E-learning dla dorosłych, Warszawa 2012.Hyla M., Przewodnik po e-learningu, Kraków 2005.Krawczuk A., Blended Learning jako efektywna metoda nauczania z doświadczeń

centrum nauczycieli w Białymstoku, [w:] E-learning – nowe aspekty, Ma-teriały z II ogólnopolskiej konferencji, Warszawa 2011.

Kuruliszwili S., E-learning w kształceniu służb społecznych, Wydanie I, Koordynacja na rzecz aktywnej integracji, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, współ-fi nansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, Warszawa.

Kuźmicz K., E-learning – kultura studiowania w przestrzeni sieci, Sopot 2015.Plebańska M., Tajniki edukacji na odległość, Warszawa 2011.Siemińska-Łasko A., Interakcje w e- learningu, [w:] Nowe technologie w kształceniu

na odległość, Materiały konferencyjne. II Krajowa Konferencja Naukowa, Koszalin–Osieki 2006.

Stecyk A., Charakterystyka systemów e-learning w globalnym systemie informacyj-nym, [w:] Edukacja w społeczeństwie ryzyka, red. M. Gwoździcka-Pio-trowska, A. Zduniak, Poznań 2006.

Szablowski S., E-learning dla nauczycieli, Rzeszów 2009. Zieliński Z., E-learning w edukacji. Jak stworzyć multimedialną, w pełni interaktyw-

ną sieć dydaktyczną, Gliwice 2012.

Netografi ahttp. Mynetwork. Pl/informacje –e-learning. Słowniczek.php. https://pl.wikipedia.org/wiki/E-learning.


Katarzyna Kamińska-Korolczuk

The internet, social media, a rac veness of the message and electoral par cipa on –

dependencies and forecasts for the future1

AbstraktInternet, media społecznościowe, atrakcyjność przekazu i udział w wyborach – zależności i prognozy na przyszłość

Coraz bardziej powszechny dostęp do internetu wpłynął na rozwój nowych form komunikowania i – jak by się mogło wydawać – doprowadził do sytuacji, w której znalezienie pożądanych informacji nie wymaga skomplikowanych zabiegów. Zgod-nie z teorią gratyfi kacji korzystanie z mediów daje odbiorcom korzyści. Zaspaka-ja potrzeby, przy czym odbiorcy nowych mediów deklarują, że jedną z takich po-trzeb jest uczestniczenie w życiu społeczno-politycznym. A że trudno o bardziej konkretny przejaw owego uczestnictwa niż oddawanie głosu w wyborach, to celem opracowania jest dociekanie, czy korzystanie z internetu przekłada się w sposób dodatni na partycypację wyborczą. Czy w państwach, w których szczególnie mło-dzi ludzie deklarują, że internet jest dobrym miejscem do wykazywania swojej ak-tywności społeczno-politycznej, wyrażania poglądów i aktywizowania się, rzeczy-wiście widoczny jest wzrost partycypacji wyborczej? Wyniki analizy, która może się stać przyczynkiem do dalszych badań, dowodzą, że państwa europejskie generalnie przeżywają spadek zainteresowania obywateli udziałem w głosowaniu do organów przedstawicielskich, jakimi są parlamenty państw. Wartością podstawową niniej-szego opracowania jest zwrócenie uwagi na fakt, że dostęp i dywersyfi kowanie prze-kazywanych społeczeństwu komunikatów i dbanie o ich atrakcyjną formę, bo to

1 Artykuł powstał w ramach projektu badawczego Partie, media i partycypacja – ciągłość i zmia-na prowadzonego na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Gdańskiego.

36 Katarzyna Kamińska-Korolczuk

umożliwiają nowe media, nie przekłada się na wzrost zainteresowania działaniem w sferze politycznej. Być może działania państw powinny być dwutorowe i obej-mować edukowanie społeczeństwa w zakresie praw i obowiązków obywateli oraz wzbogacanie wiedzy decydentów politycznych na temat zasad komunikowania po-litycznego przy wykorzystaniu możliwości, jakie dają nowe media.

Słowa kluczowe: internet, nowe media, partycypacja wyborcza, teoria gratyfi kacji, aktywność społeczno-polityczna

Introduc onTh e easiness of diversifi cation of information sources, their transmission and the course of education of society in this area have an impact on political conscio-usness (views, evaluations and emotions of the individual towards politics) and the resulting individual political stances (a lasting attitude resulting from a cognitive, emotional and behavioural element to the phenomena and processes occurring in politics)2. Th ey determine citizens’ attitude to democracy, translate into electo-ral participation. Access to socialisation, both formal, resulting from the processes of education, and that which is done through the media, diff ers depending on the openness of the political system.

Th e use of various sources of information seems to be a supreme value. Th anks to this the public should become more aware. However, despite the fact that we spend more and more time online, it does not translate into an increase in the number of people who participate in one of the most important social and political events – in elections. Surfi ng the internet, social networks, blogs, vlogs, etc. people get information but not knowledge which they would use in socio-political prac-tice. Elements that can be considered a binder of thinking in terms of community are activities both supporting and negating the activity of people currently in po-wer in the countries concerned. Participation in elections is one of the basic forms of participation in social and political life3. Some of the theories proposed by re-searchers guard the view that taking part in elections is a human need4. Others, in

2 O. Reuter, D. Szakonyi, Online Social Media and Political Awareness in Authoritarian Regimes, „British Journal of Political Science” 2015, No. 45 (1), p. 29–51.

3 S.M. Lipset, Political Man: Th e Social Bases of Politics, New York 1960; G.A. Almond, S. Ver-ba, Th e Civic Culture: Political Attitudes and Democracy in Five Nations, Princeton 1963; M.N. Fran-klin, Voter Turnout and the Dynamics of Electoral Competition in Established Democracies Since 1945, Cambridge 2004.

4 S. Verba, K.L. Schlozman, H. Brady, N.H. Nie, Citizen Activity: Who Participates? What Do Th ey Say?, „Th e American Political Science Review” 1993, Vol. 87, No. 2, p. 303–318.

37The internet, social media, attractiveness of the message and electoral participation

turn, argue that participation in the act of voting, just like reading printed or elec-tronic newspapers, is a habit5. Th us, it can be assumed that participation in elec-tions is an important element of inclusion in adult life, regardless of the motives guiding potential voters. One of the basic indicators illustrating the involvement of citizens in political life is voter turnout6 . It is, however, decreasing in many de-mocratic countries7, both in systems in which there is participatory political cultu-re8, as well as in those is which such high standards of society involvement in po-litical life have not developed yet. Th erefore the following claim seems important:

The hypotheses and methodologyH1. Although the political culture of the state refers to the way in which citizens participate in the public sphere, it is no longer determint so clearly the canons of behaviour inscribed in it – citizens behave unreasonably, it does not matter for how long there has been democracy.

H2. Th e internet has established a new way of communication of modern so-cieties, which has also aff ected changes taking place in the political space – people are searching and reading informations about politics online.

H3. High saturation of the internet market with communication services, the use of the internet and social media is not positively correlated with the develop-ment of the desire to participate in elections.

Th e uses and gratifi cation theory9 leads to a simple conclusion that, depending on the preferences and needs of the audience, the use of media, including new me-dia, gives the obtaining benefi ts10. Th is means that media consumers actively look for specifi c information, at the same time making a choice according to their pre-ferences. People use media to meet the needs (watching and organizing events, cu-riosity, to gain knowledge, to adding importance – „I am aware of current issues”) but also it can benefi t (entertainment, advice, daily routine and related with that

5 M. Cześnik, M. Żerkowska-Balas, Głosowanie jako nawyk w nowych demokracjach – przykład Polski, „Studia Socjologiczne” 2011, No. 2 (201), p. 109.

6 R.A. Dahl, On Democracy, New Haven and London 2000.7 IDEA, International Institute for Democracy and Electoral Assistance, Voter Turnout – Regio-

nal Comparison, available at: http://www.idea.int/data-tools/regional-comparison-view/521/40 [ac-cessed: 20.07.2017].

8 G.A. Almond, S.Verba, op.cit. 9 D. McQuail, Teoria komunikowania masowego, Warszawa 2007.10 M. Mrozowski, Media masowe, Warszawa 2001.


security)11. Th e level of satisfaction with communing with media depends on the expectations of the individual. And the objective quality of obtained gratifi cation depends on many variables that have developed in the process of socialisation – interests, values, level of obtained knowledge. It should be also noted that the me-dia can and are involved in developing the level of expectations of the audience of broadcast messages. It is assumed that the recipient deliberately looks for specifi c contents and forms of their transmission, which aff ects his desire to identify him-self with the source. Basic information provided by the media is a basic type of usually one-sided discourse. It consists of the reception of the message not always leading to interaction despite the fact that social media enable sending feedback information directly and immediately to the recipient. Th e analysis of the contents of the information, which could lead to a refl ection that one should get involved in the activities in the public space, appears later. Th en, when the recipient, usual-ly under the infl uence of education, diversifi es sources of information and has the ability to establish their hierarchy, he satisfi es his needs within the media12. First of all, to verify the hypotheses put forward in the article, will be used the analysis of numerical data – the media use data and turnout in the selected countries. Also helpful will be the reports prepared by Polish and European scientists and rese-arch organisations. Th e presented analyses will allow to fi nd out whether a chan-ge in the mode of communication is a guarantee of the emergence of one of the needs – the desire to participate in elections. Th e purpose of the analysis is to fi nd out whether the ease of access to information and the level of readership refl ected in the number of people participating in the election. Th e main focus will be on the new media.

The new media that are no longer newTh e new media, about which Lev Manovich13 said that they should not be regarded as new any longer, enable quick sharing of refl ections on the events from the po-litical scene, as well as the reception of immediate feedback response, containing

11 Th is does not exclude the situation in which some people spend time searching media witho-ut reason, just killing time. For example some content on the network not found the audience be-cause not everything is useful, more about: E. Kluitenberg, Media without an audience, 2002, http://subsol.c3.hu/subsol_2/ contributors0/kluitenbergtext.html, in. M. Szpunar, Imperializm kulturo-wy internetu, Kraków 2017, p. 14, http://www.media.uj.edu.pl/documents/1384650/134373778/M--Szpunar-imperializm-kulturowy-internetu.pdf/ef42edf2-a1de-4f63-aa42–9e5eea43848b [accessed: 23.08.2017].

12 D. McQuail, op.cit.13 L. Manovich, Th e Language of New Media, Cambridge 2001.


comments of other people, oft en complete strangers. A specifi c relationship be-tween the sender and the recipient is created, leaving the subject of the comment beyond the impact on the quality of published assessments. A type of interaction between the state (in terms of policy-makers) and the citizen is changing. Satisfac-tion or dissatisfaction with the ruling might fi nd its outlet not only during elec-tions but also in new media. In countries where participatory political culture14 has not had an opportunity to develop, communication using new media has be-gun to play the role of a forum which aff ects changes in the political culture of mo-dern societies15.

Mostly young people are benefi ciaries of communication via the new media16 and at the same time they exercise their basic political rights to a small extent – they usually do not participate in elections17. British researchers, aft er analysing contents available online, have no doubt that “young people are oft en at the core of rising alternative forms of civic engagement and voice expression: culture jam-ming and subvertising (…), fl ash-mobbing and impromptu protests; virtual ne-tworks spilling over to offl ine communities; the rise of citizen-reporters through blogging, vlogs, and podcasts; online petitions, charity sites, and other causes such as natural disaster aid”18. Culture jamming it is conscious departure from all or-ganised, unifi ed, stereotyped activities in the sphere of culture, also more broadly – in the social sphere, in favour of the individualisation of behaviour and the use of unconventional ways of communicating; contesting what is to be for everyone and provoking to look for new individual ways of development. Subvertising it is a type of bad publicity, interfering in the content of an ad to reinterpret it, adding a new meaning, parodying. And the fl ash-mob – or an instant crowd, an invita-tion through the use of new media to joint action in a public place, the goal is the joint creation of an event surprising for casual observers. All this forms are used by not only young people. Th ey are one of the many forms of present communication.

14 G.A. Almond, S. Verba, op.cit. 15 P. Dahlgren, Media and Political Engagement Citizens, Communication and Democracy, Lund

2009.16 On the Polish example: in 2016 97.1% of Poles aged 16–24 and 91.3% aged 25–34 used the

internet regularly. GUS, Główny Urząd Statystyczny w Polsce, Społeczeństwo informacyjne w Polsce w 2016 roku, Warszawa 2016, p. 6, availabe at: http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/nauka-i-techni-ka-spoleczenstwo-informacyjne/spoleczenstwo-informacyjne/spoleczenstwo-informacyjne-w-pol-sce-w-2016-roku,2,6.html [assecced: 22.07.2017].

17 M.P. Wattenberg, Is Voting for Young People? (With a New Chapter on the 2008 and 2010 Elec-tions), New York 2016.

18 R. Gerodimos, J. Ward, Rethinking online youth civic engagement. Refl ections on web content analysis, [in:] Young Citizens in the Digital Age. Political engagement, young people and new media, ed. B.D. Loader, London–New York 2007, p. 114.


Th e research about relationship between education, the media and the desire to participate in socio-political events emphasised the role of civic education. Some of research show that the general lack of knowledge and ignorance expandes, espe-cially in the socio-political sphere19. And although we are aware of the diff erences in the ways of life of young people in diff erent parts of the world, it seems, howe-ver, that certain values are universal in the issue of participation of young people in matters requiring political engagement.

The poli cs seen from the internet and social media According to a report European Youth 201620, from research carried out among young people aged 16–30 at the request of the European Parliament in the period 09.04.2016–26.04.2016, out of three selectable answers to the question: “What is according to you the most eff ective way for participating in public life in the Eu-ropean Union?” young people most frequently chose the one that indicates that ta-king part in elections to the European structures is the best form of participation – as many as 51% of respondents. Helping those most in need took second pla-ce – 30%. As many as 21% of respondents pointed to taking part in political de-bates conducted on the website or social networks of European institutions. Sli-ghtly fewer people were in favour of participation in demonstrations – 19% and joining public benefi t associations and other organisations – 18%. Moreover, for 12% of respondents being a member of a political party is an eff ective way to par-ticipate in public life of the European Union. As is clear from the research results reported in European Youth 2016, direct participation in elections is theoretical-ly the most important for young people, but this is not refl ected in reality, becau-se the European average turnout of young people in elections to the EU structures amounted in a recent study, as already mentioned, to 31%. Th us, 20% of young pe-ople only declare that participation in elections is important, but they do not take part in them. An open issue is the question – why? In the quoted report one of the questions asked to respondents in direct interviews was: “With regards to online

19 R. Shenkman, Just How Stupid Are We?: Facing the Truth About the American Voter, New York 2009; K. Kamińska-Moczyło, Zachowania wyborcze w rozwiniętych demokracjach: na przykładzie Re-publiki Federalnej Niemiec i Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, [in:] Aspekty metodologiczne oraz teoretyczne w subdyscyplinach politologii, eds. Ł. Młyńczyk, B. Nitschke, Toruń 2013, p. 679–696; P. Collin, Young Citizens and Political Participation in a Digital Society: Addressing the Digital Discon-nect, Sidney 2015; M.P. Wattenberg, op.cit.; B. Michalak, J. Zbieranek, Partycypacja wyborcza Pola-ków w wyborach do Parlamentu Europejskiego, Toruń 2015.

20 European Parliament, European Youth 2016, available at: http://www.europarl.pl/resource/sta-tic/fi les/2016/fs-thematique_european-youth-in-2016_en.pdf [accessed: 19.07.2017].


social networks, which of the following two statements is closer to your opinion? Online social networks: 1. represent progress for democracy because they allow everyone to take part in public debate; 2. represent a risk for democracy, because of the inappropriate use that may be made of personal data; 3. both answers; 4. ne-ither of them; 5. I don’t know”. Th e majority of young Swedes, Finns, Czechs and Italians responded that new media were a chance for progress for democracy be-cause they allowed everyone to take part in public debate. Belgians and Latvians, massively participating in elections, were convinced about it to a lesser extent, al-though the responses of more than 52% of them claimed that new media play-ed a positive role in democracy. Traditionally, the United Kingdom was below the average for EU countries. Its young citizens neither vote nor sincerely believe in the power of online social networks – though 41% believe that they are good for democracy, 24% has the opposite opinion, and 10% said that social networks did not fulfi l any of these roles, which was one of the highest rates for this answer (the Portuguese – 12% of respondents, the Greeks – 10%). Th e largest proportion of the French and Belgians believed that social networks were a threat to democra-cy – presumably this result was related to the public mood connected with the re-cent terrorist attacks in these countries. Young Polish citizens believe that social networks are good for democracy – 47%, are a threat – 30%, are both values at the same time – 7%, neither one nor the other – 9%, 7% of respondents had no opi-nion. In Estonia, one of the most computerised countries in the EU, the majority of people – 51% said that social networks were helpful in the development of demo-cracy. At the same time, however, 23% said they were a threat, and 20% that they were one and the other. Only 3% did not know what to think about this kind of re-lationships built up in the virtual world21.

Th e result showing the answers given in the report European Youth 2016 by young Germans was the most surprising – 27% of them said that social networks were connected with progress, 14% that with a threat, for 32% social networks are one and the other, for 7% neither one nor the other. However, the percentage of pe-ople who do not have an opinion on this and responded I do not know is amazing. Th ere were as many as 20% of such people. Almost twice as many as in Bulgaria where 37% of people in 2014 declared that they had never used the internet, while only 46% were daily internet users. In Germany every day 72% of the population went on the internet, and only 11% admitted that they had not used it so far22. In

21 All data from ibidem.22 H. Seybert, P. Reinecke, Internet and cloud services – statistics on the use by individuals. Half of

Europeans used the internet on the go and a fi ft h saved fi les on internet storage space in 2014, available at: http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Internet_and_cloud_services_-_sta-tistics_on_the_use_by_individuals [accessed: 23.07.2017].


2014 33.1 million Germans were active in social media23, as many as 90% of young people aged 14–29 years registered on at least one social media platform24. How to explain the fact that many of young Germans have no opinion on the importan-ce of social networks for democracy? In Germany there has appeared a large gro-up of people who do not vote as a rule, arguing that the lack of political participa-tion is a response to poorly conducted internal and international policies, to the alienation of the political elite, the fact that the views off ered by each party are the same25. Th e increasing group of non-voters hand over democracy to their indeci-sion or lack of interest, thus losing sight of the principles of electoral law. To what extent can these factors be translated into other European Union countries? It is diffi cult to give an explicit answer. Some of the determinants will be similar, some will result from the specifi city of the state – its economic capabilities, geopolitical position, or even the fear of minorities dominating in the country.

And thus, we, as the societies, use the internet on a large scale, we spend more and more time online, but new media do not shape our civic attitudes. Time spent online does not translate into a desire to participate in social and political life, a part of which elections undoubtedly are. Time spent surfi ng the internet helps in gaining information which does not translate, however, into the level of know-ledge about the sphere of politics, which people later use in practice. New media do not shape attitudes of citizens, we become perhaps informed, but also ignorant. Participation in reading culture, in socio-political processes is the essence of for-mation of civil society, one of the most important traits of which is participation in elections.

The poli cal par cipa on in praxisPublicly available data on voter turnout rates are a general source of information about the state of democracy. Th ey indicate that democracy in the country opera-tes in accordance with the principles described by R. Dahl, i.e. on the principle of

23 ExtraDigital, Social Media in Germany, 2016, available at: http://www.extradigital.co.uk/artic-les/social-media/social-media-germany.html [accessed: 23.07.2017].

24 deutschland.de, More secure communication, fi nding friends online, How the digital revolution is changing our lives – Part 8: Family and leisure, 2014, available at: https://www.deutschland.de/en/to-pic/life/sports-leisure/more-secure-communication-fi nding-friends-online [accessed: 23.07.2017].

25 N. Abe, M. Amman, M. Feldenkirchen, Germany Votes 2013, Decline in Voter Turnout in Ger-many a Danger to Democracy, „Der Spiegel”, 20 September 2013, available at: http://www.spiegel.de/international/germany/decline-in-voter-turnout-in-germany-a-danger-to-democracy-a-923081–4.html [accessed: 12.11.2016].


inclusion of consecutive adults in the system26. Table 1 shows voter turnout in se-lected countries among the fi rst fi ft een countries of the European Union. Th e ta-ble shows the turnout in countries traditionally associated with high readership – Finland, France, Germany, United Kingdom or Sweden, as well as those in which the level of readership never was high – Greece27.

Table 1. Voter turnout in parlamentary elections in selected countries from the fi rst fi ft een of the UE in years 1950–2017

Finland France Germany Greece* Sweden United Kingdom

195174.6

195180.2

195386.0

195275.4

195279.1

195083.6

196285.1

196268.7

196187.7

196383.0

196085.9

195978.7

1970 82.2

196879.9

196586.8

196481.7

197088.3

197076.0

197573.8

197381.3

197691.1

197479.6

197390.8

197472.9

198375.7

198170.9

198088.6

198181.5

198291.5

198372.8

198772.1

198678.5

198784.3

198583.8

198589.9

198775.4

1991 68.4

199368.9

199077.8

198984.5

199186.7

199277.8

199568.6

199768.0

199882.2

199676.3

199881.4

199771.5

2003 66.7

200260.3

200279.1

200476.6

200280.1

200159.4

200765.0

200760.0

200577.7

200970.9

200682.0

200561,4

2011 67.4

201255.4

200970.8

201262.5

201084.6

201065.8

2015 66.9

2017 42.6

201371.5

201563.9

201485.8

201566.1

* compulsory votingSource: own elaboration from the numerical data available at IDEA, http://www.idea.int, 2017.

26 R. Dahl, op.cit.27 More about media systems this selected countries in: A. Matykiewicz-Włodarska, M. Ślufi ń-

ska (eds.), Systemy medialne państw Unii Europejskiej. Kraje pierwszej piętnastki, Toruń 2016.


As can be seen from the data voter turnout generally is decreasing28. Th e dif-ferences in electoral participation can be seen at a glance if we compare the data from the seventes of the twentieth century with contemporary ones. Th e leader of the list is Sweden – its stable over eighty percent included voters – is unbeatable by other states. In the 21st century participation in Greece (although the voting is compulsory) does not diff er from that in United Kingdom or Finland. Finland, which is theoretically part of the cultural circle of Sweden, however, the diff eren-ce in voting between these two countries is almost 20%. It seems that the best time for participation in the election has passed – from the end of the 1990s the parti-cipation is declining.

Table 2. Voter turnout in parlamentary elections in selected countries from the new members of the UE in years 1989–2017

Bulgaria Czech Republic Estonia Hungary Latvia Poland Romania

199183.9

199096.3

1990 78.2

199065.1

199081.2

198962.1

199079.7

199758.9

199284.7

199568.9

199468.9

199389.9

199143.2

199276.2

– 199676.2 – – 1995

71.9199352.0

199676.0

– 199874.0 – 1998

57.0199871.9

199747.9 –

200166.6

200257.9

200358.2

200270.5

200271.2

200146.2

200065.3

200555.8

200664.4

200761.9

200667.6

200660.9

200540.6

200458.5

200960.6

201062.6

201163,5

201064.3

201064.7

200753.9

200839.2

201352.5 – – – 2011

59.5201148.9

201241.8

201451.05

201359.5

201564.2

201461.8

201458.8

201550.9

201637.8

Source: own elaboration from the numerical data available at IDEA, http://www.idea.int, 2017.

28 R. Topf, Beyond Electoral Participation, [in:] Citizens and the State, eds. D. Fuchs, H.D. Klin-gemann, Oxford 1995, p. 27–52.


In the group of countries that joined to the EU structure aft er retrieve the inde-pendence in the nineties of the twentieth century are states with traditionally high level of the readership – Estonia, Latvia or Czech Republik and with low level – Hungary, Poland, Bulgaria and Romania29. It is worth lading further analysis ob-servation that electoral participation in this group is unpredictable. Th e great run to independence that took place in Poland did not translate into high participa-tion. Th e Czechs, who by the end of the nineties of the twentieth century, had been the leader of the list still are far better off in this regard. Th e electoral turnout in modern Bulgaria is the lowest among all the countries discussed in the text. Also in Bulgaria, it has been written before, 37% of people in 2014 declared that they had never used the internet and only 46% were daily internet users30. In general, in the new EU Member States, voter turnout is lower than in countries previously belonging to the EU. In the biggest country of the region – Poland, the turnout is one of the lowest. In most countries various methods have been introduced which should concerned to facilitate participation in the elections31, but the problems with turnout are still just the same – more information is around us, more possibi-lities to be includet in the socio-political sphere, but in the part of society there is no will to become active citizens. Perhaps participation in social and political life can be improved with the help of new media while taking advantage of the know-ledge of fast despondency and boredom of younger people who can participate in elections. It is true that previous experiences of Estonia32, which introduced the possibility of casting votes in elections through the use of the internet (i-voting) in 2005, show that more and more people in this country decide to use i-voting, vo-ter turnout also increases gradually, at the same time, however, the average age of voters rises. It does not seem, therefore, that participation in elections, understood as a conventional way of political participation, has become unattractive for young

29 More about media systems this selected countries in: A. Matykiewicz-Włodarska, M. Ślufi ń-ska (eds.), Systemy medialne państw Unii Europejskiej. Nowe kraje członkowskie, Toruń 2014.

30 European Parliament, European Youth 2016, op.cit.31 Th e new instruments of voting there are: correspondent voting, i-voting or e-voting. More

about: K. Kamińska, Nowe media w służbie demokracji – rozwój społeczny czy zagrożenie?, [in:] Jed-nostka – społeczeństwo – państwo wobec megatrendów współczesnego świata. eds. S. Mrozowska, G. Piwnicki, Gdańsk 2009, p. 398–406; K. Kamińska-Korolczuk, working paper Th e use of social me-dia in the activities of political parties and new sociopolitical movements presented at 9th International Central and East European Media Conference (CEECOM), Media and Communication studies: brid-ging disciplines, bridging countries, 15–18.06.2016, Tartu.

32 K. Kamińska-Korolczuk, B. Kijewska, Th e Development of the Internet in Estonia and Poland, [in:] Th e Routledge Companion to Global Internet Histories, eds. G. Goggin, M. McLelland, New York 2017, p. 135–150.


voters, e.g. only because of the conventional form of demonstrating commitment to important social issues.

Conclusions Th e uses and gratifi cations theory by D. McQuail while talking about meeting needs through the media, does not refer to psychological premises. Th e author, D. McQuail, also does not specify what he means by the term “need”. It seems, the-refore, that we should understand it intuitively, as something we care about. We should be aware, however, that in the era of developing technological possibilities pertaining to media, and succumbing to momentary fashions relating to the types of used new media, the determination of what a need is will be equally diffi cult. Although it is a truism, it should be noted, however, that educating young people is of great importance in shaping needs. Th e more eff ectively they are engaged in public activities, thanks to proper education, the more they integrate into socie-ty33, which leads to a desire to participate also in voting which is a form of expres-sing adulthood.

Verifi cation of H1 and H2 results from the data relating to the interest, espe-cially of young recipients of media, in messages in the new media space, which, ho-wever, does not translate into participation in elections, and what is more it does not create participatory political culture. Behaviour inscribed in participatory po-litical culture is not dependent on the time in which the country gained/regained independence. Duration of full democracy in a given country basically does not matter, because decreasing turnout is recorded in the majority of modern demo-cracies. New media have aff ected the way of communication of modern societies, which has also changed the expectations expressed by citizens in the political spa-ce. Saturation of the internet services market is large, and the need for surprising the audience with new technological possibilities is increasing. Th e example of Po-lish democracy shows that the widespread use of the internet is not positively re-lated to a desire for more mass participation in elections. New media have also fa-iled to develop mechanisms enabling to involve young people, eligible voters, in tasks faced by consciously functioning societies. H3 has been verifi ed positivly – the more internet use it is not guarantee that the tournout will be higher.

33 K. Kamińska-Moczyło, Edukacja i imigracja w nowych i starych państwach Unii Europejskiej: przykład RFN i Łotwy, [in:] Polityka młodzieżowa Unii Europejskiej, eds. M. Boryń, B. Duraj, S. Mro-zowska, Toruń 2014, p. 83–101.


Changes taking place on political scenes of the world34, a common variable of which is decreasing voter participation and participation in the activities of politi-cal organisations in general35, is called a generational departure from traditional forms of expression of engagement36. Certain researchers assume that new young generations will add new ones to the already known ways of participation in so-cial life37. Social fragmentation and the associated atomisation of interests of diff e-rent groups38 and the decrease of loyalty of a group to specifi c values proposed by politics have led to a situation in which “individual expression displaces collecti-ve action frames”39. However, despite the prevalence of the use of the internet and declared higher readership of newspapers and periodicals published online than that of traditional press, the level of turnout of the young diff ers from that of ma-ture age people. It is as if young people, reading/downloading online magazines, did not derive from them any knowledge about the essence of functioning in social life. New media are widely available, relatively inexpensive, and also more attrac-tive than traditional media, because thanks to them everyone can be both a con-tent recipient and creator. Th eoretically it is a source of information which is de-veloping dynamically, enabling instant updating of data, enriched with graphics, multimedia, the possibility to generate your own content and helpful in enriching a man’s knowledge of the surrounding world. It seems that it should be attractive for young people too, mobilize them for action. But it is not happening. Th e emer-gence of the will to participate in the ongoing socio-political processes depends on many variables. Readership and the use of new media also have an impact on it. Th e internet space allows people to create personal spheres of expression of their views on socio-political life, which are not subject to many restrictions, even the most mundane, fi nancial ones. Th anks to the internet the people can be mobili-

34 K. Kamińska-Korolczuk, M. Mielewczyk, R. Ożarowski (eds.), Systemy polityczne i komuni-kowanie polityczne w Europie i na świecie, Gdańsk 2016; M. Borkowski, M. Stańczyk-Minkiewicz, I. Ziemkiewicz-Gawlik, Edukacja dla bezpieczeństwa: prawno-kulturowe problemy bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Poznań 2014.

35 K. Kamińska-Moczyło, Aktywność społeczna w Estonii i na Łotwie, [in:] Aktywizacja społe-czeństwa obywatelskiego. Wydarzenia na kijowskim Euromajdanie, ed. A. Wojtaszak, Szczecin 2014, p. 163–177; K. Kamińska-Moczyło, Zachowania wyborcze w rozwiniętych demokracjach…, op.cit.

36 P. Norris, Democratic Phoenix: Reinventing Political Activism, Cambridge 2002.37 Ibidem.38 K. Kamińska-Moczyło, Obywatele versus nieobywatele: rzecz o demokracji na Łotwie, „Gdań-

skie Studia Międzynarodowe” 2014, Vol. 12, No. 1–2, p. 62–77.39 W.L. Bennett, Th e Personalization of Politics: Political Identity, Social Media, and Changing Pat-

terns of Participation, “Th e Annals of the American Academy of Political and Social Science” 2012, No. 644 p. 20–39, available at: http://sciencepolicy.colorado.edu/students/envs_5720/bennett_2012.pdf [accessed: 22.08.2017].


zed, instantly exchange information, express opposition or support events by using emoticons designed by the creators of social media sites. All this does not transla-te, however, into constant involvement in real political life. Th e time spent on the use of new media does not translate, however, into a growth in electoral participa-tion. Th is is particularly evident among the youngest voters. Also, the introduction of modern solutions facilitating casting votes in elections does not motivate people in this age group. If, therefore, the use of modern sources of information not in-creases the number of young media users’ in the sphere of politics, maybe they will engage more frequently in unprecedented, interesting, dynamic events, which al-low for a quick observation of the eff ects of changes. Th e question is only whether the role of the election is to be another media event or its importance should be re-sult from a sense of civic duty.

ReferencesAbe N., Amman M., Feldenkirchen M., Germany Votes 2013, Decline in Voter Tur-

nout in Germany a Danger to Democracy, „Der Spiegel”, 20 September 2013, available at: http://www.spiegel.de/international/germany/decli-ne-in-voter-turnout-in-germany-a-danger-to-democracy-a-923081–4.html [accessed: 12.11.2016].

Almond G.A., Verba S., The Civic Culture: Political Attitudes and Democracy in Five Nations, Princeton 1963.

Collin P., Young Citizens and Political Participation in a Digital Society: Addressing the Digital Disconnect, Sidney 2015.

Bennett W.L., Th e Personalization of Politics: Political Identity, Social Media, and Changing Patterns of Participation, “Th e Annals of the American Aca-demy of Political and Social Science” 2012, No. 644, p. 20–39, available at: http://sciencepolicy.colorado.edu/students/envs_5720/bennett_2012.pdf [accessed: 22.08.2017].

Borkowski M., Stańczyk-Minkiewicz M., Ziemkiewicz-Gawlik I., Edukacja dla bezpieczeństwa: prawno-kulturowe problemy bezpieczeństwa Unii Euro-pejskiej, Poznań 2014.

Cześnik M., Żerkowska-Balas M., Głosowanie jako nawyk w nowych demokracjach – przykład Polski, „Studia Socjologiczne” 2011, No. 2 (201).

Dahl R.A., On Democracy, New Haven and London 2000.Dahlgren P., Media and Political Engagement Citizens, Communication and Demo-

cracy, Lund 2009.


European Parliament, European Youth 2016, available at: http://www.europarl.pl/resource/static/fi les/2016/fs-thematique_european-youth-in-2016_en.pdf [accessed: 19.07.2017].

deutschland.de, More secure communication, fi nding friends online, How the digi-tal revolution is changing our lives – Part 8: Family and leisure, 2014, ava-ilable at: https://www.deutschland.de/en/topic/life/sports-leisure/more--secure-communication-fi nding-friends-online [accessed: 23.07.2017].

ExtraDigital, Social Media in Germany, 2016, available at: http://www.extradigi-tal.co.uk/articles/social-media/social-media-germany.html [accessed: 23.07.2017].

Franklin M.N., Voter Turnout and the Dynamics of Electoral Competition in Esta-blished Democracies Since 1945, Cambridge 2004.

Gerodimos R., Ward J., Rethinking online youth civic engagement. Refl ections on web content analysis, [in:] Young Citizens in the Digital Age. Political en-gagement, young people and new media, ed. B.D. Loader, London–New York 2007.

GUS, Główny Urząd Statystyczny w Polsce, Społeczeństwo informacyjne w Polsce w 2016 roku, Warszawa 2016, availabe at: http://stat.gov.pl/obszary-te-matyczne/nauka-i-technika-spoleczenstwo-informacyjne/spoleczen-stwo-informacyjne/spoleczenstwo-informacyjne-w-polsce-w-2016-ro-ku,2,6.html [assecced: 22.07.2017].

IDEA, International Institute for Democracy and Electoral Assistance, Voter Tur-nout – Regional Comparison, available at: http://www.idea.int/data-tools/regional-comparison-view/521/40 [accessed: 20.07.2017].

Kamińska K., Nowe media w służbie demokracji – rozwój społeczny czy zagrożenie?, [in:] Jednostka – społeczeństwo – państwo wobec megatrendów współcze-snego świata, eds. S. Mrozowska, G. Piwnicki, Gdańsk 2009.

Kamińska-Korolczuk K., working paper Th e use of social media in the activities of political parties and new sociopolitical movements presented at 9th Inter-national Central and East European Media Conference (CEECOM), Me-dia and Communication studies: bridging disciplines, bridging coun-tries, 15–18.06.2016, Tartu.

Kamińska-Korolczuk K., Kijewska B., Th e Development of the Internet in Estonia and Poland, [in:] Th e Routledge Companion to Global Internet Histories, eds. G. Goggin, M. McLelland, New York 2017.

Kamińska-Korolczuk K., Mielewczyk M., Ożarowski R. (eds.), Systemy polityczne i komunikowanie polityczne w Europie i na świecie, Gdańsk 2016.


Kamińska-Moczyło K., Edukacja i imigracja w nowych i starych państwach Unii Europejskiej: przykład RFN i Łotwy, [in:] Polityka młodzieżowa Unii Eu-ropejskiej, eds. M. Boryń, B. Duraj, S. Mrozowska, Toruń 2014.

Kamińska-Moczyło K., Aktywność społeczna w Estonii i na Łotwie, [in:] Aktywiza-cja społeczeństwa obywatelskiego. Wydarzenia na kijowskim Euromajda-nie, ed. A. Wojtaszak, Szczecin 2014.

Kamińska-Moczyło K., Obywatele versus nieobywatele: rzecz o demokracji na Ło-twie, „Gdańskie Studia Międzynarodowe” 2014, Vol. 12, No. 1–2.

Kamińska-Moczyło K., Zachowania wyborcze w rozwiniętych demokracjach: na przykładzie Republiki Federalnej Niemiec i Stanów Zjednoczonych Ame-ryki Północnej, [in:] Aspekty metodologiczne oraz teoretyczne w subdyscy-plinach politologii, eds. Ł. Młyńczyk, B. Nitschke, Toruń 2013.

Kluitenberg E., Media without an audience, 2002, http://subsol.c3.hu/subsol_2/ contributors0/kluitenbergtext.html, in. M. Szpunar, Imperializm kultu-rowy internetu, Kraków 2017, http://www.media.uj.edu.pl/document-s/1384650/134373778/M-Szpunar-imperializm-kulturowy-internetu.pdf/ef42edf2-a1de-4f63-aa42–9e5eea43848b [accessed: 23.08.2017].

Lipset S.M., Political Man: Th e Social Bases of Politics, New York 1960.Manovich L., Th e Language of New Media, Cambridge 2001.Matykiewicz-Włodarska A., Ślufi ńska M. (eds.), Systemy medialne państw Unii Eu-

ropejskiej. Nowe kraje członkowskie, Toruń 2014. Matykiewicz-Włodarska A., Ślufi ńska M. (eds.), Systemy medialne państw Unii Eu-

ropejskiej. Kraje pierwszej piętnastki, Toruń 2016.McQuail D., Teoria komunikowania masowego, Warszawa 2007.Michalak B., Zbieranek J., Partycypacja wyborcza Polaków w wyborach do Parla-

mentu Europejskiego, Toruń 2015.Mrozowski M., Media masowe, Warszawa 2001.Norris P., Democratic Phoenix: Reinventing Political Activism, Cambridge 2002.Reuter O., Szakonyi D., Online Social Media and Political Awareness in Authorita-

rian Regimes, „British Journal of Political Science” 2015, No. 45 (1).Seybert H., Reinecke P., Internet and cloud services – statistics on the use by indivi-

duals. Half of Europeans used the internet on the go and a fi ft h saved fi les on internet storage space in 2014, available at: http://ec.europa.eu/euro-stat/statistics-explained/index.php/Internet_and_cloud_services_-_sta-tistics_on_the_use_by_individuals [accessed: 23.07.2017].

Shenkman R., Just How Stupid Are We?: Facing the Truth About the American Vo-ter, New York 2009.

Topf R., Beyond Electoral Participation, [in:] Citizens and the State, eds. D. Fuchs, H.D. Klingemann, Oxford 1995.


Verba S., Schlozman K.L., Brady H., Nie N.H., Citizen Activity: Who Participates? What Do Th ey Say?, „Th e American Political Science Review” 1993, Vol. 87, No. 2.

Wattenberg M.P., Is Voting for Young People? (With a New Chapter on the 2008 and 2010 Elections), New York 2016.

Documents

KOGNITYWISTYKA I MEDIA W EDUKACJI - Marszalek.com.pl · Th e internet, social media, attractiveness of the message and electoral ... Fandom dla początkujących. ... dla procesu dydaktyczno-wychowawczego,