Kompozisyon Nedir€¦ · Başarılı ve güzel bir yazı yazmak için bilinmesi gerekenleri, sırasıyla şöyle gösterebiliriz: 1. Bilgi birikimi 2. Konu seçme 3. Plân yapma

Edebiyat NedirX-Robots-Tag: otherbot: noindex, nofollow

Yazı İçerik Kompozisyon Nedir Kompozisyon Türleri Sözlü Kompozisyon Yazılı Kompozisyon Kompozisyon Nasıl Yazılır Kompozisyon Nedir ?

Kompozisyon kelime anlamıyla; herhangi bir konu veya alanla ilgili ayrı ayrı malzemeyi enuygun şekliyle bir araya getirmek, birleştirmek, düzenlemek demektir. Kompozisyon her nekadar, öğrencilere yazı yazma alışkanlığı kazandırmak amacıyla verilen yazma ödevi, veyadaha geniş anlamıyla; duyguların, düşüncelerin, olayların sözle veya yazıyla ifadesi olarakkullanılsa da sadece edebiyata ait bir terim değildir ve kullanım alanı da edebiyatla sınırlıdeğildir.

Yukarıdaki tanımın kapsamına giren her alanda ve hayatın her anında kompozisyon vardır veolmalıdır. Çünkü “kompozisyonda, düzen esastır. Aslında dünya da bir düzen içerisindedir.Geceleri gündüzler, mevsimleri mevsimler takip eder. Nitekim büyük sanatkârların pek çoğukendilerine tabiatı örnek almışlardır. Tabiattaki herhangi bir varlık, manzara, düzen, ahenk vebunun sonucu olan güzelliği ile insanı kendine çeker, büyüler. Düzen ve tertip dünyanın vehayatın esasıdır. Her sabah, doğu diye adlandırdığımız bir taraftan doğan güneş, doğma yerinive zamanını değiştirse her şey alt üst olur” [1]

Malzemesi dil olan, dille yapılan kompozisyonlara geçmeden önce kompozisyonun kullanıldığıdiğer bazı alanlardan örnekler vererek sağladığı kolaylıklardan bahsedelim: Bugün, değerimilyarlarca dolarla ifade edilen, meşhur bir resmin, boyaların tuvale gelişigüzel sürülmesiyleyapılmadığı muhakkaktır. Buradaki ustalık, boyaların en uygun biçimde seçilmesinde vebunların bir düzen içinde, ressamın da kendinden bir şeyler katarak, yeteneğiyle tuvaleuygulamasındadır.

Bir piyanonun tuşlarına rast gele basarak kulağa hoş gelecek bir müzik eserinin terennümedilmesi mümkün değildir. Besteci (kompozitör) bu alana ait deneyimiyle notaları en uygunşekliyle sıraya kor, düzenler ve ortaya güzel bir eser çıkar.

Birbirinden farklı ve dağınık hâlde bulunan tuğla, demir, kum, çimento vb. gibi malzemeninhayranlık duyulan mimarî bir esere dönüşmesi terkibin usulüne göre yapılmasıyla mümkündür.

1 / 16

#Kompozisyon Nedir

#Kompozisyon Türleri

#Sözlü Kompozisyon

#Yazılı Kompozisyon

#Kompozisyon Nasıl Yazılır

#_ftn1


Bir marketteki ürünlerin raflara gelişigüzel konduğunu; evinizdeki eşyanın şuraya burayaöylesine bırakıldığını; saçlarınıza tarağın, fırçanın hiç değmediğini; yemeğinizi yaparken elinizene geçerse tencereye attığınızı; herkesin, arabasını istediği şekilde sürdüğünü; toplu taşımaaraçlarının rast gele saatlerde kalktığını; ...vs. düşününüz. Düzenin bozulacağını, huzurunkalmayacağını, çevrenin birden bire, yaşanılamayacak bir hâle dönüşeceğini fark edeceksiniz.Çevrenizde sizi rahatsız eden her ne varsa, dikkat ediniz bunların pek çoğu plânsızlıktan vedüzensizlikten kaynaklanmaktadır. Bununla ilgili örneklerin sayısını dilediğiniz kadar artırmanızmümkündür. Demek ki kompozisyonun özünü oluşturan tertip, düzen ve plân her alanda birkolaylık sağlıyor, insana huzur veriyor ve bu anlamda hayatın vazgeçilmez bir unsuru oluyor.Dikkat edilirse maddî malzeme belli ölçülerle bir araya getirilirken onu birleştiren kişi malzemeyekendinden bir şeyler katıyor. Aynı malzemeyi kullanan ressamlar, mimarlar, müzisyenler,dekoratörler, sanatçılar birbirinden az çok farklı eserler, projeler ortaya koyuyorlar. Demek kikompozisyon, sadece maddî unsurların birleştirilmesi değil, madde ile mananın ahengidir.

Kemal Yavuz, Orya; Üniversite Türk Dili ve Kompozisyon Dersleri, İstanbul, 1996, s. 223.

Kompozisyon Türleri

Kompozisyonu ve önemini böyle kısaca belirttikten sonra dil ile yapılan kompozisyonlarageçebiliriz: İsteğin, haberin, duygunun, düşüncenin, anlayışın... diğer insanlara en kolay, tam veetkili bir şekilde anlatılması sözle veya yazıyla olur.

2 / 16


Buna göre dille yapılan iki türlü kompozisyon vardır:

a) Sözlü kompozisyon: Anlatılmak istenene konuşma yoluyla bir bütünlük ve düzenvermektir.

b) Yazılı kompozisyon: Duyguyu, düşünceyi, isteği yazı yoluyla düzenlemek ve bütünlükkazandırmaktır.

Temel ilkeler bakımından diğer alanlardaki kompozisyonlarla dille yapılan kompozisyonlararasında fazla farklılıklar yoktur. Bir makinenin çalışır duruma gelmesi, mühendisin alanıyla ilgiliiyi bir eğitim almasına; proje üreterek bunu plânlamasına; parçaları en uygun biçimde bir arayagetirmesine bağlı ise başarılı bir (sözlü veya yazılı) kompozisyonun ortaya konması da bilgibirikimine sahip olmaya; işlenmeye uygun bir konu tespit ederek bunun plânını çıkarmaya; enuygun kelimeleri seçerek bunları bir düzen içinde sıralayıp cümleler, paragraflar oluşturmayabağlıdır. Makinede olması gereken fakat takılmayan bir parça veya yanlış takılan bir parçamakinenin çalışmasını nasıl engelliyorsa eksik veya yanlış kullanılan bir kelime de yazınıngüzelliğini ve düzenini bozacaktır.

Kompozisyon Nasıl Yazılır?

3 / 16


Başarılı ve güzel bir yazı yazmak için bilinmesi gerekenleri, sırasıyla şöyle gösterebiliriz:

1. Bilgi birikimi2. Konu seçme3. Plân yapma4. Başlık bulma5. Paragraf bilgisi6. Dilin kurallarını bilme7. Yazma8. Yazının okunması ve düzeltilmesi

Şimdi bunları sırasıyla anlatalım:

1. BİLGİ BİRİKİMİ

Üniversite eğitimiyle bir meslek için hazırlık yapılır, o mesleğin gerektirdiği birikim aktarılmayaçalışılır. Aydın insanın bilmesi gerekenler ise sadece kendi mesleğiyle, ilgi alanlarıyla, çevresiyleve dönemiyle sınırlanamaz. Kendisine yöneltilen hemen her soru için az çok söyleyeceksözlerinin olması beklenir. “Ben inşaat mühendisiyim, ülke sorunlarından, sosyal çevreden, sporfaaliyetlerinden, trafikten ... hiç anlamam” demek aydın insana yakışmaz. Kişinin çevresinekarşı duyduğu sorumluluk; onu araştırmaya, incelemeye ve öğrenmeye yönlendirir. Böylece bilgibirikimi için ilk adımlar atılmış olur.

Herhangi bir bilim veya sanat dalıyla ilgili özel araştırmalar ve deneyimler sonunda elde edilecekuzmanlık bilgisini saymazsak genel bir kültür sahibi olmak ve (sözlü veya yazılı) kompozisyonlarmeydana getirmek için aşağıda sayılan etkinliklerin yapılmasında yarar vardır:

a) Okuma

Yazılı veya sözlü anlatım yeteneğini geliştirmenin en etkili ve en güzel yollarından biri, çok

4 / 16


okumaktır. İlgi duyulan alanlarla ilgili gazeteleri, dergileri, kitapları... okumak insanı hiç şüphesiz,başkalarından daha bilgili kılacaktır. Bilhassa, sanat değeri taşıyan, okumaya değer, klâsikkitapları, yazıları okumakla yazarının bilgi birikiminden, deneyimlerinden de yararlanmakmümkündür. Kişi ne kadar çok okursa dil ve anlatım yeteneği, düşünme yeteneği, bilgisi, duyguve hayâl gücü... o derecede gelişir.

Okuyan insan doğruyu yanlıştan, güzeli çirkinden, iyiyi kötüden daha kolay ve isabetli ayırt eder;kendisini, çevresini, insanları, dünyayı ... daha iyi tanır.

b) Kütüphanelerden yararlanma

Herhangi bir konuda ayrıntılı bilgiye sahip olmak; konuyu araştırmak, incelemek, öğrenmek,kısacası kendimizi daha iyi yetiştirmek için gidilecek yerlerin başında kütüphaneler gelir.“Ulusların kalkınmasında iki önemli kaynak başta gelir: Bunlardan biri, bilgi birikimlerinintoplandığı yer olan kütüphanelerdir; diğeri de yeni bilgilerin yöntemlerin araştırıldığı yer olanlâboratuvarlardır. Kütüphanelerin sayısı ne kadar çoksa, içindeki kitapların sayısı duyulangereksinmeyi tam olarak karşılayabiliyorsa, daha da önemlisi, oradan yararlananların sayısı nekadar çok ise, o ülke o ölçüde kalkınmıştır.”[1]

Günümüzün imkânlarıyla kütüphanelerden değişik şekillerde yararlanmak mümkündür: Klâsikbir yol olarak, kitabı okur, işimiz bitince yerine koyarız veya kütüphaneye üye olarak kitaplarıödünç alıp istediğimiz yerde okur, süresi içinde geri veririz. Yeni bir yol olarak internetaracılığıyla kütüphanelerin web sayfalarına girerek bilgisayar ortamına aktarılan kitaplarıinceleyebilir, yararlanılacak yerleri kendi bilgisayarımıza kopyalayabilir veya istediğimizsayfaları yazdırabiliriz.

Okuyucuya daha kolay ve daha iyi hizmet verebilmek için kütüphanelerde -imkânlar ölçüsünde-bilgisayarlardan ve bilgisayar programlarından yararlanılmaktadır. Bugün kütüphanelerde yavaşyavaş ayrı bölümler açılarak CD kütüphaneleri oluşturulmaya başlanmıştır.

c) İnternetten yararlanma

Akla gelebilecek hemen her alandaki ve her konudaki bilgiye internet sayesinde kolaylıklaulaşmak mümkündür. Sanal kütüphaneler, on-line araştırma dergileri, internet ortamındakikitaplar, dergiler, antoloji sayfaları... meraklıları için sadece birkaçıdır.

d) Bilgisayar programları ve CD (VCD, DVD)’lerden yararlanma

5 / 16


Bilgisayar programları kullanılarak ciltlerlerce kitapta yer alan bilgi, harita, resim veyabelgeseller, filmler CD veya DVD’lere aktarılabilmektedir. Etkileşimli (interaktif) olarak hazırlananeğitim programlarıyla daha çok bilgiye, çok çabuk, çok ekonomik ve çok keyifli bir şekildeulaşmak mümkündür.

e) Dinleme

Bir dersi, konferansı, açık oturumu, tartışmayı, sohbeti vb. dinlerken de çok şeyler öğrenmekmümkündür. Özellikle bir amaca yönelik yapılan dinleme; dinlemeye hazır durumda, dikkatikonu üzerinde toplayıp, kavramaya çalışarak, duyguları kontrol edip not tutarak yapılacak olursadinlemeden elde edilecek yarar daha da artacaktır.

f) Gözlem yapma

Başarılı bir kompozisyon oluşturmanın temel şartlarından biri de gözlemdir. Çevrede olupbitenleri, varlıkları, nesneleri, tabiatı duyular aracılığıyla (bir anlamda) fark etmek, bunlardanyararlı sonuçlar elde etmek ve deneyimler kazanmak iyi bir gözlemle mümkündür. Sanatçıları diğer insanlardan ayıran önemliözelliklerden biri, bunların iyi bir gözlem yeteneğine sahip olmalarıdır. Onlar, bizimgöremediğimizi, önemsemediğimizi, fark etmediğimizi hemen görürler. Çünkü onlar bakma ilegörmeyi birbirinden çok iyi ayırırlar.

Üzerinde iyi gözlem yapmadığımız konuları veya eşyayı başkalarına anlatmak oldukça güçtür.Ömründe deniz görmemiş birine denizin ne olduğunu anlatabilmek ancak iyi bir gözlem sonundamümkündür.

Gözlem yoluyla hayattan dersler almak, deneyimler kazanmak da ihmal edilmemelidir. Meselâ,on dakika geciktiği için derse alınmayan arkadaşlarını gören öğrenciler, bundan kendileri için birders çıkarabilmelidirler.

g) Kesik (Kupür) biriktirme

Kesik (kupür); gazete, dergi vb. yerlerden kesilen yazılardır. Okunan gazetelerde, dergilerde ilgiçeken, daha sonra kaynak olarak kullanılabilecek türden haber, makale, fıkra vb. gibi yazılarkesilerek gereğinde konulara göre ayrı ayrı zarflarda veya dosyalarda biriktirilerek bir arşivoluşturulabilir. “Ünlü bir yazara kendisini nasıl yetiştirdiğini sormuşlar, şöyle açıklamış:Okuduğum bir kitaptan beğendiğim sözleri not eder, bir zarfa koyarım; gazetelerden, dergilerdenkestiğim yazıları bir başka dosyada saklarım. Zamanla bir hazine ortaya çıkar. Yazmaya

6 / 16


oturduğum zaman benim için her şey artık hazırdır.”[2]

h) Şiir defteri tutma

Şiir kitaplarındaki şiirler güzeldir. Ancak bazı şiirler vardır ki bize göre daha güzeldir, en güzeldir.İşte bu şiirlerin bir defterde toplanmasıyla hem güzel yazılar yazarak yazma alıştırması yapılmışolacak hem de duyguları en güzel şekliyle ifade yolları konusunda birikim kazanılacaktır.

ı) Günlük yazma

Herhangi bir olay, haber veya yorumla ilgili kişisel düşüncelerin sıcağı sıcağına, günü gününebir deftere veya ajandaya düzenli olarak yazılması anlatım yeteneğinin geliştirilmesinde etkiliyollardan biridir.

i) Özlü sözleri derleme

Yazılı veya sözlü anlatımda sözü uzatmamak, etkiyi artırmak, örnek vermek... için özlü sözlerbaşlığı altında topladığımız atasözleri ve özdeyişlerden yararlanılabilir. Bu sözlerde uzun yıllarındeneyimi ve birikimi en veciz şekliyle ifadesini bulmuştur. Özlü sözlerin derlendiği kitaplarokunup (istenirse konularına göre) seçme yapılarak bir deftere yazılabilir. Böylelikle hemdüşünce ufku genişletilmiş hem de yazı veya konuşma için malzeme de toplanmış olur.

2. KONU SEÇME

Yukarıda sıralanan yollarla ve bunlara ilâve edilebilecek değişik etkinliklerle birikim kazandıktansonra sıra, üzerinde söz söylenecek veya yazı yazılacak konuyu seçmeye gelir. Konununaraştırma yapmaya uygun, bol kaynağı olan ve kişinin ilgi alanına giren, sınırları belli olan birkonu olmasına özen gösterilir.

3. PLÂN YAPMA

Plânın olmadığı yerde düzensizlik, dağınıklık, zorluk, zevksizlik ve kabalık kendini nasılgösteriyorsa plânlanmadan ortaya konan yazılı veya sözlü kompozisyonda da benzeraksaklıklar hemen kendini gösterecektir. Esasen iyi bir yazı veya konuşma plânsız olmaz.

4. BAŞLIK BULMA

Başlık, yazının veya konuşma konusunun adıdır. Tabiatta adı olmayan, ismi konmayan varlıkolmadığına göre yazıya da bir isim konmalıdır.

7 / 16


İyi bir başlık;

· Kısa ve öz,

· Dikkat çekici ve merak uyandırıcı,

· Konuyla ilgili,

· Ana düşünceyi etkili bir biçimde anlatan,

· Kolay söylenebilen ve akılda kalıcı,

· Yazının içeriği hakkında fikir verici,

olmalıdır.

Film adlarına, kitap adlarına, makale başlıklarına, haber başlıklarına... dikkat edilirse bunlarınyukarıda sayılan nitelikleri taşıdığı görülür.

Düşünce yazıları için konu, konunun maddesi veya ana düşünce uygun başlıklar olarakseçilirken olay yazıları için daha geniş bir yelpazeden başlık seçmek mümkündür:Olayın geçtiği yer; olay kahramanı; olayın adı; olay kahramanı ve olayın yeri; olayın özü olaneylemgibi.Nelerin başlık olarak kullanılabileceği hakkında bir fikir vermek için başlıklardan bazı örnekleraşağıda sıralanmıştır:

8 / 16


Bilim ve Teknik, Yurt Duyguları, Edebiyatımızın İçinden,Türkçenin Sırları, Osmancık, AtatürkŞiirleri Antolojisi, Türk Dili, Çoban Çeşmesi, İstanbul’u Dinliyorum, Bizim Duvarlar, Çile, Suç veCeza, Silâhlara Veda, Cemile, Kılıbık, Otuz Beş Yaş, Duvar, Küçük Kız, Mihriban, Düşünmek,Üç Nasihat, Kurumuş Ağaçlar, Bayrak, Karadeniz, Memleket Türküsü, Güle Yel Değdi, SinekliBakkal, Acımak, Sarnıç, Yaprak Dökümü, Türkçe Bilen Aranıyor.

Bölüm başlıkları ve ana başlıklar satırı ortalayacak şekilde büyük harflerle yazılır ve (ünlem veyasoru ifadesi yoksa) sonuna herhangi bir noktalama işareti konmaz. Alt bölümlere ait başlıklar iseküçük harflerle yazılır.

Önce başlık konup yazının buna göre geliştirilebileceği gibi, yazıyı tamamladıktan sonra dauygun bir başlık seçilebilir.

5. PARAGRAF BİLGİSİ

Herhangi bir yazının bir satır başından öteki satır başına kadar olan bölümüne paragraf denir.Paragraf, geniş bir konunun belli bir bölümünü ifade eden düşünce birimidir.

Paragraflar, bütün bir konunun ayrı ayrı bölümlerini ifade eden, kendi içinde de bütünlüğü olanbirimlerdir. Bu bakımdan iyi düzenlenmiş bir paragrafta cümlelerin açık, etkili ve birbirine bağlıolması gereklidir.

Uzun bir yazının bölümlere ayrılmaması okuyucuyu yoracağı için yazıdaki çeşitli ana fikirlerinbirbirinden ayrılması paragraflarla mümkün olur. Böylelikle yazının kolay okunması veanlaşılması sağlanır. Yazıda ilk satırın biraz içeriden başlaması (paragraf şekli), bir düşünceninveya konunun bir bölümünün tamamlanıp diğer bir bölümüne geçildiğini gösterir. Böylelikleokuyucunun ilgisi devam ettirilir, yazının daha kolay kavranması da sağlanır.

İyi bir paragrafın özellikleri

İyi bir paragrafta;

9 / 16


a) Temel cümle,

b) Yan cümleler (yardımcı fikirler),

c) Birlik,

d) Düzen,

e) Ölçü

bulunur.

a) Temel cümle

Paragrafta, işlenecek düşüncenin özünü oluşturan bir cümle (temel cümle) mutlaka bulunur. Bucümle, üzerinde durulacak temel düşünceyi açıkça veya dolaylı yoldan ifade eden bir cümleolabilir. Bu cümle paragrafın özeti olarak değerlendirilebilir; ancak paragraftaki diğer cümlelerdebulunan düşüncelerin hepsini kapsamaz.

Temel cümle yazarın üslûbuna göre, paragrafta değişik yerlerde bulunabilir: Önce temel cümleyazılıp yardımcı fikirlerle geliştirilebileceği gibi, açıklamalar yapıldıktan sonra, “işte buradançıkarılacak sonuç budur” dercesine paragrafın sonuna yazılabilir veya bir başka yol olarak temelcümle paragrafta doğrudan doğruya yer almaz, yazar bunu bizim bulmamızı ister.

b) Yan cümleler (Yardımcı fikirler)

10 / 16


Temel cümle, yardımcı fikirlerle uygun bir tarzda, değişik metotlarla açılarak geliştirilir. (Böyleolmasa, bütün paragrafların birer cümleden ibaret olması gerekirdi.) Paragrafta; ortaya atılantemel düşünceyi, aynı doğrultuda destekleyen yardımcı fikirlerle konu ve düşünce bütünlüğüsağlanır.

Paragrafta işlenen konunun, düşüncenin özelliğine göre ana düşünceyi açmak, geliştirmek içinaşağıda sıralanan metotlar kullanılabilir. Bu metotlara düşünceyi geliştirme yolları da denir. Birparagrafta bunlardan sadece biri kullanılabileceği gibi, birkaçı aynı anda kullanılabilir:

· Tanımlama: Bir kavramın veya nesnenin ne olduğunu, ne işe yaradığını; belirleyiciözellikleriyle anlatmaktır. Makale gibi fikir yazılarında ve giriş paragraflarında daha çok kullanılır.Tanımlama, kimdir, nedir sorusunun cevabıdır.

“Yazıcılar, klavye veya daha değişik giriş aygıtlarıyla bilgisayara girilen bilgileri veya yazılarıkâğıt üzerine aktarmaya yarayan aygıtlardır.” örneğindeki gibi.

· Örnekleme: Soyut niteliği olan düşünceyi (veya görüşü), okuyanın veya dinleyenin zihnindecanlandırmak, onun kolay kavranmasını sağlamak için yapılan somutlaştırmadır.

· Karşılaştırma: Birbiri arasında benzer veya farklı yönler bulunan iki kavram veya nesneninortak ya da farklı yönlerini incelemeye karşılaştırma denir. Sık kullanılanmetotlardan biridir.

Roman ve hikâye olay yazıları olduğu için benzer yönleri çoktur. Hikâyede olay, romanda olaylarvardır. Kahramanların ve çevrenin tanıtımına romanda çok yer verildiği hâlde hikâyedeayrıntıya girilmez...

· Tanık gösterme: Fikir yazılarında, ortaya atılan düşünceye okuyanı inandırmak içintanınmış kişilerin görüşlerinden yararlanmaya tanık gösterme denir.Okuyucuya veya dinleyiciye “ben bu konuda böyle düşünüyorum ama bu alanın uzmanı ve sizin

11 / 16


de tanıdığınız, itimat ettiğiniz falanca da aynı kanaattedir” mesajı verilerek inandırıcılıkartırılmaya çalışılır.

· Benzetme: Anlatıma güç kazandırmak için aralarında benzerlik ilgisi bulunan iki kavramveya nesneden zayıf olanı kuvvetliye benzetmedir.

“Şimdi, buz gibi soğuk su içmek istiyorum.” cümlesinde su soğukluğu yönüyle buzabenzetilmiştir.

· Tasvir: Anlatılmak isteneni okuyucuların gözü önünde canlandırmak gerektiği zamanbaşvurulan yollardan biri tasvirdir.

“Bu balçıktan insanlar, aralarında hiç konuşmadan yürürler. Kiminin sırtında bir tutam çalı,kiminin bir çuval saman vardır. Kimi bir keçi yavrusunu kucağına almıştır; kimi bir mandayıdürtüşleyerek önüne katmıştır. Boz eşek, İsmail’in ardından, başını önüne eğmiş, küçücükküçücük adımlarla yürür.” ( Y. K. Karaosmanoğlu, Yaban)

Temel cümle, zıt fikirlerle de açılabilir. Bu metotta, önce karşıt düşünceler yazılır sonra bunlarınyanlışlığı belgelerle ortaya konur.

c) Birlik

Paragrafta üzerinde durulan temel düşünceden, işlenen konudan uzaklaşmamaya birlik denir.

12 / 16


Her paragrafta konunun sadece bir yönü ele alınmalı, diğer bir yönüne geçileceği zaman yeni birparagrafa başlanmalıdır. Bağımsız olarak düşünüldüğünde, her biri işlediği konuyu mükemmelolarak ifade eden cümleler, arada ilgi olmadan bir paragrafta toplanırsa paragrafın konubütünlüğü, birliği bozulmuş olur. Her cümlenin bir yönüyle temel cümleye bağlanmasıylaparagrafın birliği sağlanmış olur.

Meselâ bir yazıda sınıfın tanıtımı yapılacaksa; sınıfın konumu, ölçüleri, eşyası, öğrencileri... herbiri ayrı paragraflarda işlenmelidir.

d) Düzen

Paragrafı oluşturan temel cümle ve yardımcı düşüncelerin, işlenen konunun özelliğine göre birsıraya konması gereklidir. İlginç fikirlerin ve ayrıntıların mantıklı bir düzene göre sıralanması,okuyucunun paragrafı daha kolay kavramasını sağlar.

Konunun özelliğine göre; zaman, bakış açısı, görüş tarzı ve mantıkî düzen ölçü olarakkullanılabilir. Zamana göre yapılacak bir düzenlemede olaylar veya konu geçmişten bugüneveya bugünden geçmişe doğru bir sıra izlenerek yazılır. Zamana göre sıralama; hikâye, roman,hatıra, biyografi, öz geçmiş gibi yazılarda daha çok kullanılır. Görüş tarzına göre yapılacakdüzenlemede; yukarıdan aşağıya, aşağıdan yukarıya; sağdan sola, soldan sağa; içeridendışarıya, dışarıdan içeriye; uzaktan yakına, yakından uzağa gibi bir sıra izlenir. Tasvir bölümlerigenelde görüş tarzına göre düzenlenir. Mantıkî düzenlemede ise genelden özele, özeldengenele; parçadan bütüne veya bütünden parçaya doğru bir sıra izlenir. Düşünce yazılarında bumetot daha çok kullanılır.

e) Ölçü

İyi düzenlenmiş paragraflar arasında düşüncelerin önemine göre bir ölçü bulunur. Basit konununişlendiği bir paragrafın uzunluğu ile önemli bir düşüncenin işlendiği paragrafın uzunluğu aynıolmaz. Paragraflar arasındaki bu dengeyi koruyabilmek için şunlar yapılabilir:

13 / 16


· Paragrafta işlenecek düşünceler, okuyucuya göre ayarlanmalıdır.

· Önemli düşünceleri içermeyen paragraflar kısa yazılmalıdır.

· Yazmaya başlamadan önce konunun tamamı hesaba katılmalıdır.

· Açıklama gerektiren, önemli düşüncelerin bulunduğu paragraflar, diğerlerine göre uzunolmalıdır.

· Paragrafların uzunluğu ile ilgili bir sınırlama olmadığı için bu ölçüyü, yazar ayarlamalıdır.

Paragrafların, birbirine uygun bir şekilde bağlanması gerektiği unutulmamalıdır.

Paragraf çeşitleri

Herhangi bir konunun farklı bölümlerini oluşturan paragrafları, yerine ve özelliğine göre başlangıç paragrafı, giriş paragrafı, geçiş paragrafı, gelişme paragrafı vesonuç paragrafı gibi çeşitlere ayırmak mümkündür:

Başlangıç paragrafı: Uzun yazılarda konuya girmeden önce, o konuyla doğrudan ilgisiolmayan fakat yine de onu aydınlatmaya yarayacak düşüncelerin bulunduğu paragraftır.Başlangıç paragrafı, yazının ilk paragrafı demek değildir ve her yazıda olmaz.

Giriş paragrafı: Okuyucuyu konuya hazırlamak, düşünceleri (veya olay yazılarında yeri)tanıtmak, onu okumaya yönlendirmek amacıyla düzenlenen paragraftır. Bir anlamda yazınınvitrini olan bu paragrafın dikkat çekici bir şekilde, iyi düzenlenmesi gerekir.

14 / 16


Geçiş paragrafı: Özellikle, uzun yazılarda paragraflar veya bölümler arasında ilgi kurmak içindüzenlenen paragraftır. Bir paragraftan diğerine geçildiğinde bazen arada bir kopukluk hissedilir.İşte bunu gidermek için iki paragrafı birbirine bağlayan bir geçiş paragrafı düzenlenir.

Gelişme paragrafı: İşlenen konunun düşünceyi geliştirme yollarından istifadeyle, çeşitliyönleriyle açıklandığı, geliştirildiği paragraftır. Yazıda giriş bölümünden sonra yer alır.

Sonuç paragrafı: Giriş veya gelişme bölümündeki düşüncelerin kısaca özetlendiği, anadüşüncenin hatırlatıldığı paragraftır. Usta yazarların yazılarında genellikle bu paragrafbulunmaz. Çünkü yazar söyleyeceklerinin hepsini daha önceden tamamlamıştır. Ancak,değerlendirmeyi okuyucuya bırakmamak (onun yanılmasını önlemek) veya etkili bir biçimdeyazıyı tamamlamak anlayışıyla sonuç paragrafı düzenlenebilir.

Paragraflar, (istenirse) konularına göre olay paragrafı, tasvir paragrafı, tahlil paragrafı ...gibiçeşitlere de ayrılabilir.

UYARI: Paragraf çeşitleriyle, yazının bölümleri birbirine karıştırılmamalıdır. Giriş bölümü sadecebir paragraftan ibaret olabileceği gibi birden fazla paragraftan da oluşabilir. Dolayısıyla girişbölümüyle giriş paragrafı aynı anlamda kullanılamaz. Benzer şekilde, gelişme bölümü de tekparagraftan ibaret değildir. Bu bölümde gelişme paragrafları birden fazla olur. Sonuç bölümü isebir paragraf olabileceği gibi birkaç paragraf şeklinde de düzenlenebilir. Düşünce yazılarındaki giriş, gelişme, sonuçbölümleri; olay yazılarında serim, düğüm, çözüm şeklinde adlandırılır.

6. DİLİN KURALLARINI BİLME

İyi bir yazı yazmak veya başarılı bir konuşma yapmak için dilin (ses bilgisinden cümleye kadarbütün) kuralları, söz varlığı çok iyi bilinmelidir. Kelimelerin anlamlarını, bunlar arasındaki anlaminceliklerini ve dilin ifade kabiliyetini iyi bilmek, yazana (veya konuşana) kolaylık sağlayacaktır.Bu konudaki birikimin bir anda oluşması elbette mümkün değildir. Kişi, öncelikle konununönemine inanır, bol bol okur, araştırır, yazma alıştırmaları yapar, sabırlı olur ve bunu zamanayayarsa bu birikimi kazanabilir.

7. YAZMA

15 / 16


Bilgi birikimden yola çıkarak konuyu tespit edip plânladıktan sonra (paragrafların özellikleridikkate alınarak) yazmaya başlanmalıdır. Ancak kişinin kendisini hazır hissetmesinin yazınıngüzelliği ile doğrudan ilgisi olduğunu belirtmekte yarar vardır.

Yazmaya önce, kısa yazılar yazarak başlamakta yarar vardır. Hatta başlangıçta yatkınlıkkazanmak için şiirler, kısa hikâyeler... olduğu gibi yazılabilir. Sonra bir üslûp kazanıncaya kadarbol bol yazı denemeleri yapılmalıdır. Bu konuda Benjamin Franklin diyor ki “Güzel yazılarıderleyen bir kitap elime geçti, satın aldım. Baştan aşağı okudum. Üslûbu çok hoşuma gitti. Buüslûp yeteneğine erişme isteğini duydum. Taklitle işe başladım. Önce kitaptaki en güzelmakaleleri seçtim. Her paragrafın önemli yerlerini özetledim. Kitabı bir kenara attım. Birkaç günsonra bu makaleleri aslına uygun olarak, kitaba bakmadan yazmaya çalıştım. Gördüm ki, kelimestokum, kelimeleri kullanışım oldukça zayıf. Ara sıra çıkardığım özetleri birbirine karıştırdım;birkaç hafta sonra özetleri tekrar düzelterek metni meydana çıkarmaya çalıştım. Bu çalışmalaryazı yazma yeteneğimde büyük gelişmeler sağladı.”[3]

8. YAZININ OKUNMASI VE DÜZELTİLMESİ

Yazı tamamlandıktan birkaç gün sonra sanki bir başkasının yazısını okuyormuş gibi; sayfadüzenine, imlâya, noktalamaya, dil bilgisi kuralları ve iyi bir anlatımın niteliklerine uygunluk gibiölçütlerle dikkatli bir şekilde yeniden okunmalı, varsa yanlışlar düzeltilmelidir. Yazı, herkesindoğru ve kolay anlayabileceği bir hâle getirilmelidir.

[1] S. Sarıca, M.Gündüz; Güzel Konuşma Yazma Kompozisyon, İstanbul, 1988, s.94.

[2] S. Sarıca, M. Gündüz, age. s. 99.

[3] Seyit Kemal Karaalioğlu, Sözlü-Yazılı Kompozisyon, Konuşmak ve Yazmak Sanatı, 12.basım, İstanbul, s. 169.

16 / 16

Documents

Kompozisyon Nedir€¦ · Başarılı ve güzel bir yazı yazmak için bilinmesi gerekenleri, sırasıyla şöyle gösterebiliriz: 1. Bilgi birikimi 2. Konu seçme 3. Plân yapma