Embed Size (px)
Citation preview
KONCEPTI, TIPOLOGIJE I MJERENJE Metodologija političkih nauka
TEME
q Važnost teorija i pojmova za naučno saznjanje
q Karakteristike društvenih pojmova (koncepata)
q Korisni pojmovi, širina i tipologije
q Operacionalizacija
q Korišćenje indikatora u procesu mjerenja
q Skale mjerenja
q Praktični primjeri
ZAŠTO SU TEORIJE VAŽNE?
Teorije predstavljaju skup logički povezanih simbola koji dajuobjašnjenje o tome šta se dešava u neposrednom iskustvu.
q Predstavljaju početak i kraj svakog naučno-istraživačkog poduhvataq Nude objašnjenja za politička dešavanja oko nasq Daju jedan pogled na društvenu stvarnost na bazi kojeg krećemo u istraživanjeq Ne mogu biti istinite ili neistinite, već više ili manje korisneq Ukazuju na pravilnosti u društvenom svijetu i ponašanju pojedinaca/grupa
ZAŠTO SU POJMOVI VAŽNI?
q Nauka o pojedinačnom ne postoji, moramo stvarnost dovesti na nivoopštosti
q Pojam/koncept predstavlja nešto opšte i nastaje kada se iz svijetaiskustva uzme jedna klasa pojava
q Osnovni element naučnog saznanja - analitički alati (njima mislimo o stvarnosti)
q Omogućavaju kreiranje kompleksnih predstava o društvenoj/političkojrealnosti – na osnovu odnosa među velikog broja pojmova
q “Suštinski sporni pojmovi”
OD ČEGA SE KONCEPT SASTOJI?
Svaki pojam ima:
q Termin - riječ kojom je označen
q Sadržaj – ključne karakteristike
q Obim – klasu pojava koju obuhvata
q Značenje
Primjer: politička participacija
o ”politička participacija”
o Sve manje ili više direktne aktivnosti kojia građani pokušavaju uticati na političke rezultate
o Glasanje, članstvo u partiji, protesti, potpisivanje peticije...
ODNOS TEORIJE I POJMOVA (KONCEPATA)
q Svaka teorija ima svoju strukturu - skup pojmova koji su povezani propozicijama
q Osnovni elementi teorija su pojmovi (koncepti) - oni nam omogućuju da se stvarnost dovede na nivo opštosti
q Svijet oko nas je apstraktan koji možemo ”otjelotvoriti” isključivo pojmovima
q Organizovan svijet pojmova predstavlja naučnu teoriju
q Teorijski okvir za istraživanje baziran je na definisanju ključnih pojmova I određivanjem dimenzija pojmova
q Ako teorije počivaju na konceptima, i ako mogu biti više ili manje korisne, šta to čini jedan koncept ”korisnim”?
q Odnos pojmova unutar teorije može imati različite oblike – npr. kauzalni ikorelacioni
FORMIRANJE “KORISNIH” POJMOVA
Da bi pojam bio koristan mora ispunjavati više karakteristika:
q Empirijski po svom karakteru - mora se odnositi na set činjenicakoje mogu biti predmetom posmatranja (ne nužno direktno!)
q Precizan - vrlo jasno naznačiti granice koncepta i set opservacijakoji se određuju tim pojmom
q Tranzitivan – kapacitet da se nalazi u relaciji sa drugimpojmovima iste teorije
TEORIJA: VEZA MEĐU “KORISNIM” KONCEPTIMA
Političkaparticipacija
Nivo obrazovanjaroditelja
Klasna pripadnostroditelja
Nivo obrazovanjapojedinca
Socio-ekonomskistatus pojedinca
ŠIRINA POJMOVA
q Aboridžinski jezik ”Dyirbal” - Balan - ”Žene, vatra, i opasne stvari”
q “Širina” koncepata određena je količinom zajedničkih karakteristika koje bi pripadnici iste kategorije trabali posjedovati
q Klasifikacije vs. Tipologije
ŠIRINA POJMOVA
q Aboridžinski jezik ”Dyirbal” - Balan- ”Žene, vatra, i opasne stvari”
q “Širina” koncepata određena je količinom zajedničkih karakteristikakoje bi pripadnici iste kategorijetrabali posjedovati
q Klasifikacije vs. Tipologije
Primjeri pojma “demokratije”:
o Definicija: minimalna vs. maksimalna
o Karakteristike: slobodni i fer izborivs. izbori + ljudska/politička prava+ pravilo 4 izborna ciklusa
o Kategorije:
Švedska, Crna Gora, SAD, Mađarska, Italija
Saudijska Arabija, Kuba
Švedska, SAD, Italija Crna Gora, Mađarska, Saudijska Arabija, Kuba
Min.
Maks.
Demokratski režim Nedemokratski režim
KONCEPTI I TIPOLOGIJE
q Funkcija tipologija kao analitičkih sredstava: o 1.) Formiranje i “prerada” koncepate kojim baratamoo 2.) Identifikovanje različitih dimenzija istog konceptao 3.) Formiranje kategorija za klasifikaciju i mjerenje
q Konceptualne tipologije daju smisao pojmovima ukazujući na na poziciju u tipologiji
q Svaka ”ćelija” odgovara zasebnom pojmu (karakteristici), iako je povezan sa ostalim konceptima u tipologiji
q Podložne promjeni skale mjerenja (nešto više kasnije…)
OD OPŠTEG KA SPECIFIČNOM: OPERACIONALIZACIJA
q Za empririjsko testiranje teorije nužno je pojmove transformisati u varijable
q Nijesu svi koncepti jednako lako svodljivi na jezik varijable
q Za svaki pojam moramo naći empirijske ”predstavnike” – indikatore
q Operacionalizacija: proces definisanja načina mjerenja koncepata (društvenihfenomena) koje nije moguće direktno opservirati.
q Zadatak operacionalizacije jeste da apstraktne pojmove svedemo na empirijskeindikatore koji se mogu kvantifikovati.
q Tri elementa procesa operacionalizacije: 1.) Izbor indikatora koji predstavljaju pojmove; 2.) instrumentalizacija; 3.) mjerenje
Transformacija pojmova u varijable
q Varijabla: pojava čija je vrijednost promjenljiva (varira)
q Da bi pojam bio upotrebljiv u naučne svrhe potrebno je da pojave koje opisuje imaju različite vrijednosti
q Priroda razlika među pojavama se može izraziti na više načina
q Diskretne vs. Kontinuirane razlike (varijacija)
q Tipovi varijabli na osnovu načina mjerenja razlika među pojavama: nominalne, ordinalne, intervalne i racio varijable
TRANSFORMACIJA POJMOVA U VARIJABLE
q Pojave u društvenim naukama su najčešće veoma kompleksne, dok suteorije apstraktne
q Problem operacionalizacije: pojave u političkom svijetu je težeposmatrati i prema tome kvantifikovati
q Mjerenje je ključni element istraživanja: omogućava nam da poredimoapstraktne koncepte na bazi vidljivih karakteristika koje smo odabrali kaovažne
q Indikatori su “empirijsko ogledalo” – bez njih ne mogu se preciznoreflektovati odnosi između pojmova u okviru iste teorije
KORIŠĆENJE INDIKATORA ZA MJERENJEq U političkim nauka jedan indikatorje rijetko dovoljan da iscrpi svedimenzije jednog pojma
q Koncepti najčešće višeslojni izahtijevaju da mjerenje reflektujenjihovu kompleksonst
q Ne postoje strandardizovani koraciza određivanje važnosti posebnihdimenzija
q Teorija je jedini pouzdan vodič!
KORIŠĆENJE INDIKATORA ZA MJERENJEq U političkim nauka jedan indikatorje rijetko dovoljan da iscrpi svedimenzije jednog pojma
q Koncepti najčešće višeslojni izahtijevaju da mjerenje reflektujenjihovu kompleksonst
q Ne postoje strandardizovani koraciza određivanje važnosti posebnihdimenzija
q Teorija je jedini pouzdan vodič!
PRECIZNOST INDIKATORA
q Nijesu svi indikatori jednako precizni - određuje se naosnovu skale mjerenja
q Od skale mjerenja zavisi i tip analize koju možemousješno sprovesti (grafički prikaz takođe)q Transformacija moguća samo u smjeru manje preciznosti– jednom neprecizno korišćen indikator nije mogućenakanadno ”popraviti”
SKALE MJERENJA
q Nominalne
q Ordinalne
q Intervalne
q Racio (skale odnosa)
NOMINALNE SKALE
q Osnovniji način mjerenja – najmanjeprecizan
q Nominalne mjere predstavljajuuzajamno isključive kategorije
q Kategorije nije moguće rangirati nasmislen način
q Razlika između kategorija se ne može izraziti numerički
NOMINALNE SKALE
q Osnovniji način mjerenja – najmanjeprecizan
q Nominalne mjere predstavljajuuzajamno isključive kategorije
q Kategorije nije moguće rangirati nasmislen način
q Razlika između kategorija se ne može izraziti numerički
Primjeri nominalnih varijabli:
o Boja očiju (plave, zelena, braon…)o Religijska pripadnost (Pravoslavac,
Musliman, Jevrej...)o Partijsko opredijeljenje (Demokrata,
Republikanac...)o Pol ...
ORDINALNE SKALE
q Preciznije od nominalnih varijabli
q Vrijednosti su uzajamno isključive
q Moguće ih je rangirati po veličini
q Na njima se može (pod određenimuslovima) vršiti numeričke operacije
q Razlika između kategorija iako jasnanije u potpunosti precizna
ORDINALNE SKALE
q Preciznije od nominalnih varijabli
q Vrijednosti su uzajamno isključive
q Moguće ih je rangirati po veličini
q Na njima se može (pod određenimuslovima) vršiti numeričke operacije
q Razlika između kategorija iako jasnanije u potpunosti precizna
Primjeri ordinalnih varijabli:
o Religioznost (pojedinac je nimalo, umjereno, veoma religiozan)
o Ocjena učinka javnih politika (U potpunosti negativno, umjereno negativno, umjereno pozitivno, u potpunosti negativno)
o Stepen ekonomskog razvoja (U potpunosti razvijene zemlje, zemlje u razvoju, zemlje neuspjele ekonomije…)
o Praćenje političkih vijesti (Nikad, uglavnom ne, povremeno, svakog dana)
INTERVALNE SKALE
q Najprecizniji način mjerenjaq Moguće precizno rangirati vrijednost idodijeliti im numeričke vrijednostiq Pogodne za statističku analizuq Razlika između dvije uzastopnevrijednosti je precizno izražena i uvijekista (ekvidistanca)q Nula (“0”) nema smisleno značenje
INTERVALNE SKALE
q Najprecizniji način mjerenjaq Moguće precizno rangirati vrijednost idodijeliti im numeričke vrijednostiq Pogodne za statističku analizuq Razlika između dvije uzastopnevrijednosti je precizno izražena i uvijekista (ekvidistanca)q Nula (“0”) nema smisleno značenje
Primjeri intervalnih varijabli:
o Godine (21, 35, 36, 92…)o Mjesečna primanja (1000e,
576e, 577e…)o Ekonomski indikatori (GDP,
nivo pismenosti (%), stopa kriminala, infllacija…)
o Vrijemeo Temperatura
VAŽNE NAPOMENE
q Razlika između intervalnih i racio skala – smislena “0”
q Rijetke intervalne varijable na nivou pojedinaca
q Najčešće ordinalni svijet političkih nauka
q ”Nužna” transformacija ordinalnih varijabli u intervalne
PRIMJER: OBRAZOVANJE
q Nominalno obrazovanje
q Ordinalno obrazovanje
q Intervalno obrazovanje
PRIMJER: OBRAZOVANJE
q Nominalno obrazovanje
q Ordinalno obrazovanje
q Intervalno obrazovanje
o Politikolog, biolog, programer...
o Osnovno obrazovanje, srednje, visoko (univerzitet)...
o Broj godina provedenih u obrazovanju
PRAKTIČNI PRIMJERI MJERENJA
PRAKTIČNI PRIMJERI MJERENJA KONCEPATA
Makro nivo (zemlje):
q Oružani sukobi
q Polity IV
q Rodna jednakost
Mikro nivo (pojedinci):
q Uticaj medija na političke stavove
q Izborno ponašanje
q Porodica, posao, blagostanje
KRHKOSTDRŽAVA IORUŽANISUKOBI:
KONCEPTUALIZACIJA
Pojam: Oružani sukob
Značenje: Nasilni konflikt izmeđudvije ili više grupa/nacija, unutarjedne ili između više zemalja.
Cilj: Mjerenja stepena u kojem je određeni oružani sukob eskaliraou datoj zemlji u konkretnommomentu
KONCEPTUALIZACIJA
Pojam: Oružani sukob
Značenje: Nasilni konflikt izmeđudvije ili više grupa/nacija, unutarjedne ili između dvije višezemalja.
Cilj: Mjerenja stepena u kojem je određeni oružani sukob eskaliraou datoj zemlji u konkretnommomentu
Kategorije:
1. Sporadično političko nasilje2. Ograničeni političko nasilje3. Ozbiljno političko nasilje4. Ozbiljno nasilje5. Značajan i dugotrajan oružan sukob6. Rat većeg obima7. Sveobuhvatni rat8. Tehnološki rat9. Totalni oružani sukob10. Istrebljenje/uništenje
OPERACIONALIZACIJAKategorije:
1. Sporadično političko nasilje2. Ograničeni političko nasilje3. Ozbiljno političko nasilje4. Ozbiljno nasilje5. Značajan i dugotrajan oružan sukob6. Rat većeg obima7. Sveobuhvatni rat8. Tehnološki rat9. Totalni oružani sukob10. Istrebljenje/uništenje
OPERACIONALIZACIJAKategorije:
1. Sporadično političko nasilje2. Ograničeni političko nasilje3. Ozbiljno političko nasilje4. Ozbiljno nasilje5. Značajan i dugotrajan oružan sukob6. Rat većeg obima7. Sveobuhvatni rat8. Tehnološki rat9. Totalni oružani sukob10. Istrebljenje/uništenje
Indikatori: Ciljevi, tehnologija, žrtve, vrijeme
1. Vojni ciljevi slabo definisani; tehnologija slabo razvijena; sukobiograničeni vremenski, bez većih žrtava.
2. Vojni ciljevi ograničeni; potencijalno raseljavanje manjeg broja ljud; smrtnih slučajeva 3.000 -10.000.
3. Tehn. za uništenje nerazvijena; jasno definisani ciljevi iako ograničeni; smrtnih slučajeva 10.000-50.000.
4. ...5. ...6. ...7. ...8. ...9. Masovni oružani sukob; napredna tehnologija za masovno uništenje;
vojni ciljevi jasno definisani; raseljenih preko 20 miliona; smrtnih slučajeva preko 5 miliona; ratni ciljeni ispred humanitarnih.
10. Ekstenzivno i sistematsko uništenje humanih resursa; cilj opšta destrukcija (Holokaust/Hirošima i Nagasaki).
INDEX RODNE RAVNOPRAVNOSTI:
KONCEPTUALIZACIJA
q Pojam: Rodna ravnopravnost
q Značenje: Uživanje prava od strane pojedinca nije ni na koji načinodređeno pripadnošču određenompolu
q Višedimenzionalan koncept
q Indeks pokriva isključivo zemlje EU
q Ključne dimenzije:
KONCEPTUALIZACIJA
q Pojam: Rodna ravnopravnost
q Značenje: Uživanje prava od strane pojedinca nije ni na koji načinodređeno pripadnošču određenompolu
q Višedimenzionalan koncept
q Indeks pokriva isključivo zemlje EU
Ključne dimenzije:
OPERACIONALIZACIJA DIMENZIJA “MOĆI”
OPERACIONALIZACIJA DIMENZIJA “POSAO”
MJERENJE NA POJEDINAČNOM NIVOU
Primjer: Uticaj medija(nezavisna varijabla) naizborno ponašanje (zavisnavarijabla)
Primjer: Uticaj medija(nezavisna varijabla) naizborno ponašanje (zavisnavarijabla)
Primjer: Uticaj medija(nezavisna varijabla) naizborno ponašanje (zavisnavarijabla)
Primjer: stavovi pojedinaca o rodnoj ravnopravnosti u politici
Alternativna mjerenja?
Primjer: uticajporodice na političko opredjeljenje
Primjer:q Ocjene lidera/harizme
q Redosljed?
qAlternativna mjerenja? Emocije?
Primjer: znanje iz osnova statistike
q Znanje je apstraktan pojam
q Testovi su zapravo instrumenti za mjerenje
q Grupe pitanja iz srodnih oblasti mogu predstavljati različite dimenzine znanja
q Pitanja su konkretni indikatori
Primjer: znanje iz osnova statistike
q Znanje je apstraktan pojam
q Testovi su zapravo instrumenti za mjerenje
q Grupe pitanja iz srodnih oblasti mogu predstavljati različite dimenzine znanja
q Pitanja su konkretni indikatori
Primjer: znanje iz osnova statistike
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ......
1. Apstraktni pojam: „statističko znanje“
2. Određivanje dimenzija koncepta –oblasti koje čine to znanje (filozofija nauke, logika istraživanja (varijable/hipoteze), izbor metoda, numeričke operacije...)
3. Kreiranje instrumenta mjerenja –odabir pitanja (indikatora) koji su empirijski reprezent svake od dimenzija pojma
4. Konkretno znanje o nivou statističkog znanja studenata
PRIMJER KREATIVNOG MJERENJATema: Kulturni obrasci u
Austro-ugarskom carstvu
Ideja: Kvantitativno mjeritidominantni likovni ukustog vremena
Problem: Nedostatakpodataka, nepostojanje“anketa”, sveinterpretacije dolaze od istoričara umjetnosti(subjektivne)
Nemoguća misija?
Materijali
q Bešić, Miloš (2009), Metodologija političkih nauka, STRANE: 11, 20-25, 48-50, 59-66, 72-76, 84-85, 93-99, 101-102.
q Howard, Christopher (2017), Thinking Like Political Scientist, STRANE: 36-49.
