KonferencjaKonferencja „Nauka praktyce leśnej” Poznań, 25.06.2013 r. 6 Władysław Barzdajn Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Wydział Leśny Katedra Hodowli Lasu e-mail:[email protected]

Konferencja

„Nauka praktyce leśnej”

Program konferencjioraz

streszczenia referatów i wybranych posterów

RedakcjaRoman Jaszczak

Poznań, 25.06.2013 r.

Konferencja „Nauka praktyce leśnej” Poznań, 25.06.2013 r.

2

Konferencja „Nauka praktyce leśnej”Poznań, 25 czerwca 2013 r.

RAMOWY PROGRAM

Uroczyste rozpoczęcie (10:00 - 10:20)

I. Sesja referatowa (10:20 - 11:40), prowadzący: Piotr Łakomy ■ Władysław Barzdajn (Katedra Hodowli Lasu) – Służebna rola nauki hodowli lasu. ■ Paweł Rutkowski, Bartosz Bułaj, Stanisław Gałązka, Jerzy Modrzyński, Mirosław

Nowiński, Piotr Robakowski, Jacek Zientarski (Katedra Siedliskoznawstwa i Ekologii Lasu) – Długoterminowe badania ekologiczne w praktyce leśnej.

■ Wojciech Szwed (Katedra Botaniki Leśnej) – Zastosowania geobotaniki w gospodarce leśnej.

■ Roman Jaszczak, Paweł Strzeliński, Mieczysław Turski, Cezary Beker (Katedra Urządzania Lasu) – Działalność badawcza Katedry Urządzania Lasu i jej znaczenie dla praktyki leśnej.

Przerwa kawowa (11:40 - 12:00)

II. Sesja referatowa (12:00 - 13:20), prowadzący: Andrzej Czerniak ■ Małgorzata Mańka (Katedra Fitopatologii Leśnej) – Aspekty aplikacyjne badań

prowadzonych w Katedrze Fitopatologii Leśnej. ■ Ignacy Korczyński, Andrzej Łabędzki (Katedra Entomologii Leśnej)

– Entomologia leśna dla praktyki ochrony lasu. ■ Maciej Skorupski (Katedra Łowiectwa i Ochrony Lasu) – Badania ekologiczne

w służbie praktyki leśnej. ■ Tomasz Maliński (Ogród Dendrologiczny, Katedra Botaniki Leśnej)

– Wykorzystanie kolekcji drzew i krzewów w leśnictwie na przykładzie Ogrodu Dendrologicznego Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.

Przerwa kawowa (13:20 - 13:40)

3


III. Sesja posterowa (13:40 - 14:20)

IV. Sesja referatowa (14:20 - 16:00), prowadzący: Cezary Beker ■ Roman Gornowicz (Katedra Techniki Leśnej) – Zagospodarowanie pozostałości

zrębowych i przygotowanie gleby do odnowienia. ■ Andrzej Czerniak, Antoni Miler (Katedra Inżynierii Leśnej)

– Inżynieryjne zagospodarowanie lasów. ■ Marcin Jakubowski (Katedra Użytkowania Lasu)

– Aktualna problematyka i potrzeby użytkowania lasu. ■ Anna Ankudo-Jankowska, Jakub Glura (Katedra Ekonomiki Leśnictwa)

– Znaczenie wartości lasu w teorii i praktyce. ■ Jarosław Szaban (Koło Leśników) – Aktywność studentów Wydziału Leśnego na

przykładzie Koła Leśników.

Obiad (16:00 - 17:00)

Streszczenia referatów


6

Władysław Barzdajn

Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Hodowli Lasue-mail: [email protected].: +48618487742, +48618487734

SŁUŻEBNA ROLA NAUKI HODOWLI LASU

Hodowla lasu jest nauką o powstawaniu lasu i jego przekształcaniu, czyli o dosto-sowywaniu go do oczekiwanych funkcji, wspierająca się na biologii drzew i ekologii leśnej. Jest ona dyscypliną nauk leśnych, lecz jest ona też działem gospodarstwa leśnego. Dzieli się na szereg działów szczegółowych: typologia leśna, planowanie składów gatunkowych odnowienia i starszych drzewostanów, genetyka i selekcja, nasiennictwo i szkółkarstwo, rębnie i sposoby odnowienia (zalesienia), pielęgno-wanie i przebudowa.

Typologia leśna jest integralną częścią hodowli lasu, ponieważ prawidłowe rozpoznanie przyrodniczych warunków produkcji leśnej jest podstawą planowania wszystkich czynności hodowlanych – od sposobu pielęgnowania gleby, poprzez planowanie składu gatunkowego upraw do cięć pielęgnacyjnych, rębni i zakresu przebudowy drzewostanów. W ciągu ostatnich 30 lat tempo zmian metod diagnoz siedliskowych i ich wyników spowodowały, że większość upraw zakładanych zgod-nie z typem siedliskowym lasu już w fazie młodników nadają się do przebudowy jako niezgodne z siedliskiem. Typologia zmierzała do budowania trwałych ekosys-temów leśnych. Planowanie składów gatunkowych oprze się w większym stopniu na potencjalnej roślinności naturalnej. Konieczne zmiany będą wynikały z nierów-nej wartości ekonomicznej poszczególnych gatunków drzew (np. sosna versus grab czy dąb IV klasy bonitacji itp.). Niezbędne jest wyeliminowanie sprzecznych celów hodowlanych wskazywanych przez typ drzewostanu (TD) i typ lasu.

Planowanie składów gatunkowych zalesień, odnowień i starszych drzewo-stanów. Jak już wspomniano, rozwój typologii siedlisk leśnych i kolejne rewizje operatów siedliskowych są przyczyną ciągłego powstawania na nowo niezgod-ności składów gatunkowych z siedliskiem. Wydaje się, że nie należy w momencie inicjowania nowego pokolenia lasu rygorystycznie dążyć do składu gatunkowego odnowień z typem drzewostanu lub z typem lasu. Skład gatunkowy fazy inicjalnej będzie się zmieniał wraz z rozwojem drzewostanu, bądź to na drodze naturalnej sukcesji, bądź przez celową przebudowę. W fazie nalotu, podrostu czy uprawy a później w fazie młodnika należy szeroko wykorzystywać czasowe (przemijające)

7


domieszki pielęgnacyjne. Swoją pozytywną rolę spełnia także wykorzystywanie przedplonów, pomagających w wyprowadzaniu drzewostanów złożonych z ga-tunków postpionierskich i z driad. Zadaniem badawczym nauki hodowli lasu jest w tym zakresie zbadanie wzajemnych wpływów gatunków na siebie, oraz wpływu gatunków na siedlisko i na komponenty biocenoz. Wyniki tych badań są podstawą do proponowania najlepszych kompozycji gatunkowych.

Genetyka i selekcja. Leśnictwo wyróżnia się spośród innych działów gospo-darstwa wiejskiego tym, że posługuje się głównie dzikimi populacjami. Ich uszla-chetnianie (udomawianie) jest na samym początku drogi. Zadaniem genetyki i selekcji jest doskonalenie obiektu hodowli pod względem cech użytkowych, pro-dukcyjności i odporności na zagrożenia. Selekcja jest najprostszym, prawie bez-inwestycyjnym sposobem podniesienia produkcyjności drzewostanów i poprawy jakości produkcji. Warunkiem skuteczności selekcji jest zmienność genetyczna, dlatego troska o tę zmienność jest podstawowym zadaniem selekcji. Kolejnym jej zadaniem jest rozpoznanie istniejącej zmienności i wartości genetycznej popu-lacji drzew. Dopiero realizacja tych dwóch zadań stwarza dostateczne podstawy do efektywnej tzw. hodowli selekcyjnej, tj. do zwiększenia produkcyjności, pod-niesienia jakości produkcji i zwiększenia odporności na zagrożenia. W potocznej świadomości selekcja prowadzi do zmniejszenia zmienności genetycznej, a więc obniża trwałość populacji. W rzeczywistości teza ta wymaga udowodnienia. Po-ważniejszym zagrożeniem dla bogactwa genetycznego jest nieznajomość (lub niedostateczna znajomość) i w konsekwencji nieuwzględnianie w praktycznej działalności wpływu wszelkich czynności gospodarczych na strukturę genetyczną. Niezamierzoną i niekontrolowaną selekcję wykonuje się przy okazji każdej czynno-ści gospodarczej.

Szkółkarstwo wraz z nasiennictwem pozostaną u podstaw hodowli lasu, gdyż są niezbędne w każdej formie lasu zagospodarowanego, także w lesie prze-rębowym. Nawet w sytuacji powszechnego stosowania odnowienia naturalnego pozostanie konieczność wykonania zalesień, uzupełnień, dolesień i przebudowy składów gatunkowych. Rozwój nasiennictwa powinien zapewnić równomierne zaopatrzenie szkółek w najwyższej jakości nasiona. Najwięcej do zrobienia jest w zakresie przechowalnictwa, zwłaszcza nasion należących do grupy fizjologicznej „recalcitrant”, oraz w zakresie przygotowania nasion do wysiewu. Rozwój techno-logii szkółkarskiej powinien postępować w kierunku maksymalizacji jakości oraz doboru sadzonek do technologii zakładania i wyprowadzania upraw. Zwiększający się udział kosztów sadzonek w kosztach zakładania upraw będzie zmuszał do ogra-niczania kosztów ich produkcji.

Rębnie muszą być rozpatrywane wszędzie poza jednofunkcyjnymi planta-cjami (z funkcją surowcową). Wpływają one wyjątkowo silnie na formę lasu. Rębnie należące do przerębowego sposobu zagospodarowania mają szczególne znacze-


8

nie dla lasów ochronnych z zachowaną funkcją surowcową, lecz podnoszą koszty pozyskania drewna. Nadają się więc szczególnie dobrze dla lasów wielofunkcyj-nych. Wpływ rodzajów i form rębni na produkcyjność lasu i na pozostałe funkcje lasu jest niedostatecznie poznany.Pielęgnowanie lasu to dział jego hodowli, w ramach którego las można w dużej mierze kształtować zgodnie z funkcją. Praktyczne wykonanie pielęgnowania naj-częściej jest deficytowe, dlatego pierwsze pada ofiarą oszczędności. Dotyczy to przede wszystkim czyszczeń, w mniejszym zakresie trzebieży. Konieczna jest więc racjonalizacja systemu zabiegów pielęgnacyjnych. Ograniczenie rozmiaru prac pie-lęgnacyjnych można osiągnąć między innymi poprzez:

1. odnowienie naturalne;2. stosowanie najlepszego genetycznie materiału sadzeniowego (odnowie-

niowego). Osiągnie się wtedy szybkie zwarcie i skróci okres czyszczeń wcze-snych, a w okresie czyszczeń późnych i trzebieży wybór drzew do usunięcia lub pozostawienia będzie prostszy;

3. dobrą technologię odnowienia i najwyższej jakości sadzonki, które zwolnią z konieczności wykonania poprawek i skrócą okres czyszczeń;

4. stosowanie przejściowych lub trwałych domieszek pielęgnujących strzały (pnie) i siedlisko;

5. wczesne unieszkodliwienie przerostów i rozpieraczy.Przebudowa. Drzewostany niespełniające oczekiwań nadal będą podlegać

przebudowie składów gatunkowych, budowy i struktury. W warstwie planowania przebudowa leży w obszarze zainteresowania urządzania lasu. Praktyczne wyko-nanie jest klasycznym działaniem hodowlanym, kształtującym las zgodnie z jego funkcją.

Leśnictwo z natury rzeczy jest konserwatywne, co wynika z długotrwałości cyklu produkcyjnego. W okresie 100 lat oczekiwania wobec lasu mogą się wielo-krotnie zmienić. Wpływ na rozwój lasu mają także zdarzenia dla lasu losowe, natu-ralne (katastrofy) i społeczne (wojny, przewroty polityczne). Sprawiają one, że go-spodarstwo leśne jest w ciągłej nierównowadze z ludzkimi oczekiwaniami. Bywa, że gospodarstwo leśne jest traktowane jako byt probabilistyczny. Przywracanie tej równowagi jest źródłem ciągłych zmian w metodach hodowli lasu. Wszelka aktyw-ność hodowlana, w tym nauka hodowli lasu, wynika nadziei, że gospodarstwo le-śne jest jednak bytem deterministycznym.

Spośród wielu modeli gospodarstwa leśnego największe oczekiwania wobec hodowli lasu zgłasza leśnictwo wielofunkcyjne, a rozwój tego kierunku leśnictwa najsilniej wpływa na rozwój hodowli lasu.

9



10

Paweł Rutkowski1, Bartosz Bułaj, Stanisław Gałązka, Jerzy Modrzyński, Mirosław Nowiński, Piotr Robakowski, Jacek Zientarski

Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Siedliskoznawstwa i Ekologii Lasue-mail: 1) [email protected].: 1) 608295052

DŁUGOTERMINOWE BADANIA EKOLOGICZNEW PRAKTYCE LEŚNEJ

Długoterminowe badania ekologiczne są istotnym źródłem wiedzy o funkcjono-waniu ekosystemów. W odniesieniu do ekosystemów leśnych w Polsce prowadzi się je zazwyczaj w parkach narodowych lub rezerwatach przyrody. Wdrażanie sieci Natura 2000 ujawniło niedostatek badań tego typu w lasach gospodarczych. Stąd często brak wiedzy na temat zależności pomiędzy gospodarką leśną a ochroną sie-dlisk przyrodniczych, roślin lub zwierząt. Wyniki długoterminowych badań ekolo-gicznych są też pomocne przy formułowaniu zasad ochrony siedlisk lub gatunków. Doświadczenia autorów referatu wskazują przy tym, że nie ma wyraźnych powo-dów do zdecydowanej zmiany dotychczasowych zasad prowadzenia gospodarki leśnej w obszarach Natura 2000, a tym bardziej poza nimi. Istnieje jednak potrze-ba wyznaczenia stałych powierzchni badawczych, w których byłby monitorowany wpływ standardowych działań gospodarczych na określone przedmioty ochrony. Badania takie, oprócz wartości czysto naukowych, mogą dać odpowiedź na szereg istotnych pytań o znaczeniu gospodarczym.

Referat nawiązuje do niektórych z tych pytań. Czy różnice w ocenie róż-norodności biologicznej pomiędzy lasami gospodarczymi a chronionymi wyni-kają z odmiennego stanu tych lasów, czy może z różnego stopnia ich zbadania? Czy większe znaczenie ma ochrona status quo, czy też procesów zachodzących w lasach? Czy każdy proces naturalny jest procesem pożądanym z punktu wi-dzenia założeń sieci Natura 2000? Odpowiedzi na powyższe pytania wymagają zintegrowanych badań, skoncentrowanych na wyznaczonych obiektach, rozlo-kowanych w różnych typach lasów, w różnych nadleśnictwach. Dla badań ta-kich niezbędna byłaby baza danych, obejmująca m.in. szczegółową lokalizację badań, opis prowadzonych doświadczeń, wykaz osób koordynujących badania, a także wyniki badań i wnioski wynikające z nich dla gospodarki leśnej. Baza taka powinna być otwarta zarówno dla środowiska naukowego, jak i dla leśni-ków praktyków.

11


W referacie zaprezentowano pod tym kątem powierzchnie doświadczalne Katedry Siedliskoznawstwa i Ekologii Lasu.


12

Wojciech Szwed

Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Botaniki Leśneje-mail: [email protected].: 600954544

ZASTOSOWANIA GEOBOTANIKIW GOSPODARCE LEŚNEJ

Geobotanika, dział botaniki zajmujący się badaniem wzajemnych stosunków po-między roślinami a środowiskiem geograficznym. Obejmuje fitosocjologię, ele-menty geografii roślin, ekologię roślin.

Fakt, iż fitocenozy tworzą powtarzalne kombinacje gatunków w rezultacie czego możemy wyróżniać zbiorowiska roślinne ściśle związane z kompleksem wa-runków środowiskowych. Informacja jaka zawarta jest w nazwie zbiorowiska roślin-nego mówi nam o prawdopodobnych warunkach ekologicznych w tym miejscu (siedlisko, sposób użytkowania). Opis fitosocjologiczny jest więc podstawowym „językiem” geobotaniki i jej zastosowań. Około 100-letnia historia fitosocjologii i stabilność metody Baraun-Blanqueta opisywania zbiorowisk roślinnych pozwala przeprowadzić analizę tendencji zmian florystyczno-fitosocjologicznych w nich za-chodzących oraz prognozować przekształcenia i rozmieszczenia fitocenoz leśnych.

Szata roślinna jako strukturotwórcza część przyrody ożywionej odgrywa wśród bioindykatorów szczególną rolę (gatunki diagnostyczne). Znaczna więk-szość gatunków roślin ma w stosunku do warunków siedliskowych, w jakich wystę-puje, ściśle sprecyzowane wymagania, a ich zbiorowiska zawężone.

Liczne gatunki rzadkie, prawnie chronione oraz cenne siedliska wymuszają określone przyrodnicze zagospodarowanie (użytki ekologiczne, remizy dla ptaków, pobocza dróg, przejścia dla zwierząt). Wiele zmian w szacie roślinnej spowodowa-ne są działalnością człowieka (liczne gatunki obce - antropofity, formy degeneracji).

Matuszkiewicz W., Sikorski P., Szwed W. Wierzba M. (red.) 2012. Zbiorowiska roślinne Polski. Lasy i zarośla. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Szwed W., Ratyńska H., Danielewicz W., Mizgajski A. 1999. Przyrodnicze kształtowanie marginesów ekologicznych w Wielkopolsce. Prace Kat. Botaniki Leśnej, nr 1, Poznań.

Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdyński C. 2012. Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa.

13



14

Roman Jaszczak1, Paweł Strzeliński2, Mieczysław Turski3, Cezary Beker4

Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Urządzania Lasue-mail: 1) [email protected]; 2) [email protected]; 3) [email protected]; 4) [email protected].: 1) +48618487664; 2) +48618487667; 3) +48618487657; 4) +48618487659

DZIAŁALNOŚĆ BADAWCZA KATEDRY URZĄDZANIA LASU I JEJ ZNACZENIE DLA PRAKTYKI LEŚNEJ

Zakład Urządzania Lasu. Od lat pięćdziesiątych XX wieku w Nadleśnictwie Do-świadczalnym Laski (obecnie Nadleśnictwo Doświadczalne Siemianice) prowadzo-ne są (Magnuski K., Zabielski B., Jaszczak R.) w litych drzewostanach sosnowych, dębowych i świerkowych badania związane z ich przebudową przy użyciu różnych rodzajów rębni i ich modyfikacji oraz (w przypadku średniowiekowych drzewosta-nów sosnowych) za pomocą własnego oryginalnego sposobu cięć przekształce-niowych. Efektem badań jest m.in. to, że w miejsce monokultur sosnowych i świer-kowych lub innych drzewostanów o składzie gatunkowym niedostosowanym do warunków siedliskowych pojawiły się (poprzez sadzenie lub podsiewy) drzewosta-ny mieszane, wzbogacające różnorodność biologiczną zarówno z punktu widzenia składu gatunkowego, jak i budowy pionowej drzewostanów.

W 1981 roku Profesor R. Miś rozpoczął badania nad stanem odnowienia natu-ralnego jodły pospolitej poza granicami jej naturalnego występowania. Początkowo pomiary terenowe koncentrowały się w Nadleśnictwie Osusznica, natomiast od roku 2006 obszar badawczy rozszerzono w ramach grantu „Występowanie, rola i wpływ na ekosystemy leśne jodły pospolitej (Abies alba Mill.) na obszarze Bałtyckiej Krainy przyrod-niczo-leśnej”, finansowanego przez MNiSW. Cennym efektem badań było stwierdze-nie, że jodle na tym obszarze szkodzą tylko późne przymrozki i zwierzyna, a jej prote-gowanie gospodarcze nie wpływa negatywnie na stabilność ekosystemu.

Kolejnym nurtem badawczym były tematy związane z czynnikami szkodo-twórczymi, gdzie analizowano m.in. wpływ zanieczyszczeń przemysłowych oraz działanie wiatrów w ekosystemach leśnych Polski niżowej. Efektem były trzy granty finansowane przez MNiSW oraz temat zlecony przez DGLP – realizowany wspólnie z Wydziałem Leśnym SGGW.

Powstanie w roku 2001 wydziałowej Pracowni SIP i Fotogrametrii pozwoli-ła na rozwój badań z zakresu szeroko rozumianej geomatyki. Pierwszym dużym

15


projektem z tego zakresu był temat „Opracowanie metody inwentaryzacji lasu opar-tej na integracji danych pozyskiwanych różnymi technikami geomatycznymi”, zleco-ny w latach 2006-2008 przez DGLP, a koordynowany przez Wydział Leśny SGGW. Znaczny wzrost zainteresowania tematyką ocieplania klimatu spowodował, że w latach 2007-2011 realizowano projekt zlecony przez DGLP „Bilans węgla w bio-masie drzew głównych gatunków lasotwórczych Polski”. W ramach tego tematu zakupiono m.in. naziemny skaner laserowy, dzięki czemu rozpoczęto nowy kieru-nek badawczy związany z wykorzystywaniem technologii naziemnego skaningu laserowego w naukach przyrodniczych. Największą zaletą testowanej technologii jest jej bardzo duży potencjał w zakresie możliwości wdrożenia w urządzeniowych pracach inwenaryzacyjnych, związanych m.in. z Wielkoobszarową Inwentaryza-cją Stanu Lasu. Znacznym rozszerzeniem tego kierunku badawczego jest projekt „Rozwój transgranicznego systemu wspomagania procesów decyzyjnych dla zdalnej i modelowej oceny biomasy drzewnej w lasach obszaru wsparcia POMERANIA”, współ-finansowany ze środków UE, realizowany z partnerami z Niemiec i Polski w latach 2011-2013, głównie na terenie Nadleśnictwa Drawno. Głównym celem projektu jest m.in. opracowanie ogólnie dostępnego systemu pozwalającego na szacowa-nie biomasy najnowszymi metodami teledetekcyjnymi (naziemnymi, lotniczymi i satelitarnymi).

Zakład Dendrometrii i Produkcyjności Lasu realizował utylitarne tematy ba-dawcze. Ponad 30-letnie badania prowadzone nad aparatem asymilacyjnym sosny zwyczajnej Pinus sylvestris L. pozwoliły na zgromadzenie ogromnego i unikalnego materiału pomiarowego, pochodzącego z 33 drzewostanów sosnowych w wieku od 15 do 120 lat. Tak ogromny materiał empiryczny był podstawą opracowania ta-blic objętości (miąższości) i masy aparatu asymilacyjnego sosny zwyczajnej (pro-jekt finansowany przez KBN w latach 1999-2002). „Tablice aparatu asymilacyjnego sosny zwyczajnej Pinus sylvestris L.” składają się z dwóch podstawowych części. A. Ta-blice objętości (miąższości) aparatu asymilacyjnego drzew na pniu - w dm3 [tablice objętości (miąższości) świeżego igliwia oraz tablice objętości (miąższości) świeżych ulistnionych (pokrytych igłami) gałązek]. B. Tablice masy aparatu asymilacyjnego drzew na pniu - w kg [tablice masy świeżego igliwia oraz tablice masy świeżych ulistnionych (pokrytych igłami) gałązek.

W latach 2009-2012, w ramach projektu badawczego finansowanego przez MNiSW, zrealizowano temat: „Model wzrostu niepielęgnowanych drzewostanów so-snowych”. Jest on wynikiem wieloletniego programu badawczego prowadzonego na stałych powierzchniach doświadczalnych, które doprowadziły do opracowania lokalnego modelu referencyjnego – (PINUS ZIELONKA) i bonitacyjnego wzrostu niepielęgnowanych drzewostanów sosnowych (PINUS).


16

17


Małgorzata Mańka

Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Fitopatologii Leśneje-mail: [email protected].: +48618487708

ASPEKTY APLIKACYJNE BADAŃ PROWADZONYCHW KATEDRZE FITOPATOLOGII LEŚNEJ

W badaniach wpływu przygotowania gleby i sposobu utylizacji pozostałości zrębo-wych na walory fitosanitarne gleby leśnej oraz na rozwój i stan zdrowotny 1-40 let-niej sosny zwyczajnej określono najlepsze sposoby zagospodarowania powierzch-ni pozrębowej: orka głęboka pługiem LPŻ 75, orka płytka pługiem talerzowym U-162 lub wykonanie jamek świdrem oraz usunięcie pozostałości zrębowych lub pozostawieniem pozostałości zrębowych w całości na powierzchni zrębu. W tych warunkach wzrasta bowiem naturalna i spontaniczna aktywność antagonistyczna zbiorowiska grzybów, która może skutkować ochroną sadzonek i drzewostanów przed chorobami korzeni. Na gruntach porolnych zasiedlonych przez Heterobasi-dion annosum należy zrezygnować z orki głębokiej pługiem LPŻ 75 i stosować pług talerzowy aktywny, frez leśny lub zrezygnować z przygotowania gleby.

W badaniach nad wpływem deformacji systemu korzeniowego na zdrowot-ność sosny w uprawach znaleziono jedynie 5% drzew z prawidłowo uformowanym systemem korzeniowym, a były to drzewa niewykazujące jeszcze objawów choro-bowych. Wszystkie drzewa porażone przez opieńkę i hubę korzeni miały zdeformo-wany system korzeniowy.

W trakcie prac nad wpływem powodzi z 1997 roku na zdrowotność upraw sosnowych ustalono, że woda przepływająca nie wyrządziła tak wielkich szkód, jak woda stagnująca. Sosna okazała się gatunkiem, który najmniej ucierpiał od powo-dzi.

Stan zdrowotny badanych obecnie drzewostanów dębowych (różnych klas wieku), zalanych oraz niezalanych podczas tej samej powodzi, nie wykazuje więk-szych różnic po 16 latach od jej wystąpienia.

Prace nad biologiczną ochroną drzewostanów przed opieńkową zgnilizną korzeni wykazały, że do zabezpieczania pniaków drzew liściastych przed grzybami rodzaju Armillaria można wykorzystać grzyby Hypholoma fasciculare, H. sublateri-tium, Kuehneromyces mutabilis, Pleurotus ostreatus i Trametes versicolor. Ustępowa-nie opieniek pod wpływem zasiedlania pniaków przez grzyby saprotroficzne jest


18

procesem długotrwałym. Wykorzystanie grzybów saprotroficznych zasiedlających i rozkładających drewno pniakowe powinno być częścią opracowania długotermi-nowej strategii ochrony drzewostanów przed opieńkową zgnilizną korzeni. W tym przypadku biologiczna metoda powinna być zastosowana jako część integrowanej ochrony roślin.

19


Ignacy Korczyński1, Andrzej Łabędzki

Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Entomologii Leśneje-mail: 1) [email protected].: 1) +48618487677

BADANIA ENTOMOLOGICZNE DLA PRAKTYKI LEŚNEJ

W Katedrze Entomologii leśnej opracowano nową metodę prognozowania wielko-ści szkód wyrządzanych przez szeliniaki, stwierdzono że przelegiwanie zrębów przez jeden sezon letni zmniejsza stopień zagrożenia upraw o 85%, wykazano że odłowy w pułapki mechaniczne są mało efektywne i nie powinny być stosowane.Stwierdzono, że metoda ogniskowo-kompleksowa ochrony drzewostanów sosno-wych przed szkodliwymi owadami, stosowana w obecnej formie, jest nieefektywna, a nawet może zwiększać liczebność boreczników. Istnieje możliwość osiągnięcia sku-teczności tej metody poprzez wprowadzanie podszytów w ogniskach gradacyjnych.

Badania wykazały, że zgrupowania owadów zamieszkujących ściółkę borów sosnowych Polski środkowo-zachodniej zostały zdegradowane i w małym stopniu mają charakter leśny. W przypadku stosowania zrębów zupełnych prawie niemoż-liwe jest zrównoważone gospodarowanie ekosystemem leśnym. Należałoby stoso-wać rębnię gniazdową lub podokapowe odnowienia naturalne.

Opracowano i przetestowano różne metody wykrywania i prognozowania liczebności przypłaszczka granatka, a także sposoby regulacji liczebności tego szkodnika.

Badając wpływ Dimilinu na ekosystemy leśne stwierdzono, że entomofauna na powierzchniach traktowanych tym insektycydem wraca do stanu wyjściowe-go sprzed zabiegu po upływie 6-7 lat, podczas gdy w drzewostanach, w których stosowano „totalnie” działające pyretroidy, odradza się po upływie kilku miesięcy. Uzyskane wyniki doprowadziły do rezygnacji ze stosowania Dimilinu w ochronie lasu w latach 2000-2004.

Określono gatunki owadów, grzybów i nicieni zawlekanych do Polski wraz z drewnem importowanym oraz wytypowano najważniejsze zagrożenia dla lasów iglastych Europy Środkowej. Badania były podstawą do wystąpienia o uznanie bar-czatki syberyjskiej, azjatyckiej formy brudnicy nieparki oraz żerdzianek za organi-zmy kwarantannowe na obszarze całej Unii Europejskiej.

W latach 2007-2008 prowadzona była inwentaryzacja przyrodnicza gatun-ków i siedlisk wskaźnikowych oraz cennych dla systemu Natura 2000. W Katedrze


20

opracowano zasady postępowania gospodarczego mającego na celu zachowanie tych gatunków.

Trwają prace w efekcie których zostaną zaproponowane praktyce leśnej mi-nimalne ilości drewna pozostawianego w drzewostanach w celu naturalnego roz-kładu, zapewniające przetrwanie cennych gatunków owadów i grzybów. W związ-ku z postulatami pozyskania drewna na potrzeby energetyczne prowadzone są badania nad określeniem ilości drewna i resztek pozrębowych które powinny być pozostawiane dla zapewnienia przetrwania entomofauny pożytecznej z punktu widzenia gospodarki leśnej.

21


Maciej Skorupski

Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Łowiectwa i Ochrony Lasue-mail: [email protected].: +48618487779

BADANIA EKOLOGICZNEW SŁUŻBIE PRAKTYKI LEŚNEJ

Od końca XX wieku, kiedy nastąpiło zdecydowane zorientowanie gospodarki le-śnej realizowanej w PGL Lasy Państwowe w kierunku ekologicznych podstaw jej prowadzenia, polskie leśnictwo wkroczyło na unikalną w skali światowej drogę kreowania trwałych i stabilnych lasów będących strategicznym elementem utrzy-mania i rozwoju różnorodności biologicznej w naszym kraju. Dodatkowo samofi-nansujący się mechanizm zarządzania gospodarką leśną umożliwia rzeczywiste planowanie i realizację zadań gospodarczych w tym bardzo długim cyklu produk-cyjnym, włączając w to wykonywanie wielu zdań ochronnych, które nie miałyby szans na finansowanie z innych źródeł państwowych.

Podjęte przez Lasy Państwowe nowe kierunki i sposoby zagospodarowania lasu (szczegółowe dopasowywanie składów gatunkowych drzewostanów do sie-dlisk, przebudowa drzewostanów, wprowadzanie bliższych naturze biocenoz do zdegradowanych biotopów) ostatecznie zostaną zweryfikowane pod koniec obec-nego wieku, kiedy zacznie zamykać się cykl produkcyjny rozpoczętej teraz nowej ery leśnictwa. Jednakże ważne z punktu widzenia praktyki leśnej byłoby zweryfi-kowanie zaproponowanych i już realizowanych innowacyjnych metod gospodarki dużo wcześniej, aby jak najszybciej wskazać na te, które są optymalne i wykluczyć te, które nie spełnią pokładanych w nich oczekiwań.

Realizowane w Katedrze Łowiectwa i Ochrony Lasu badania o charakte-rze ekologicznym są przede wszystkim ukierunkowane na określaniu efektów i zmian w środowisku leśnym pod wpływem prowadzonej gospodarki leśnej. Jed-nym z kluczowych zadań badawczych włączanych do szeregu kompleksowych badań interdyscyplinarnych jest określanie aktywności biologicznej gleb leśnych na podstawie analizy składów gatunkowych mezofauny glebowej (nicieni, me-chowców, roztoczy drapieżnych, skoczogonków). Te małe organizmy, odpowie-dzialne za „nanotechnologiczną” precyzyjną dystrybucję innych organizmów (za-rodników grzybów, bakterii) oraz biorące udział w dekompozycji martwej materii organicznej wskazują, czy już w początkowych fazach kreowane przez leśników


22

rozwiązania gospodarcze sprzyjają poprawianiu funkcjonowania danego ekosys-temu leśnego.

Ważnym aspektem badań mogących mieć kluczowe znaczenie dla praktyki leśnej w przyszłości są prowadzone od lat obserwacje organizmów towarzyszą-cych najważniejszym szkodnikom leśnym (w tym głównie kornikom). Poznanie mechanizmów oporu biologicznego w stosunku do najgroźniejszych szkodli-wych czynników biotycznych może mieć strategiczne znaczenie w trwających, szczególnie w lasach górskich, zmaganiach o zachowanie i trwałość ekosyste-mów leśnych.

W ostatnich latach włączono również do badań ocenę obiegu pierwiast-ków w ekosystemie leśnym, zarówno w aspekcie ekologicznym jak i produkcyj-nym, gdyż badania dotyczą powierzchni objętych stałym monitoringiem obiegu węgla w ekosystemie leśnym.

Gospodarka łowiecka jako jeden z elementów gospodarki leśnej w ustawie o lasach ma obecnie wyjątkowo duży wpływ na prowadzone innowacyjne leśnic-two. Badania biologii i ekologii zwierzyny, również w kontekście krajobrazu leśne-go ale też i rolniczo-leśnego wpisują Katedrę w nurt badań ekologicznych ujmują-cych ten specyficzny komponent ekosystemu leśnego. Przebudowa drzewostanów i pochylenie się nad mikrosiedliskami w naszych lasach wymusiło zastosowanie aktywnych metod ochrony młodego pokolenia lasu przed presją zwierzyny. Bada-nia w tym zakresie mają pomóc leśnikom w wyborze optymalnych metod ochrony przed dużymi roślinożercami, jednakże dużo ważniejszym kierunkiem badań jest określenie sposobów prowadzenia gospodarki leśnej i łowieckiej umożliwiających godzenie tych dwóch różnych dziedzin. Analiza wieloletnich łowieckich planów hodowlanych mających uregulować w naszym kraju funkcjonowanie gospodarki łowieckiej, również w aspekcie ustabilizowania presji zwierzyny na las, w połowie okresu ich obowiązywania, wskazuje na konieczność ich weryfikacji, szczególnie w świetle nowych informacji na temat zagęszczeń zwierzyny, które uzyskujemy w wyniku kolejnych kompleksowych inwentaryzacji zwierzyny w Polsce, koordy-nowanych przez naszą Katedrę.

Należy jednak pamiętać, że to leśnicy są najważniejszym elementem w kre-owaniu i realizacji gospodarki leśnej. Dlatego też podjęliśmy badania, ale też za-inicjowaliśmy cykle konferencji szkoleniowo-naukowych, na temat problemów związanych ze znaczącą eskalacją chorób odzwierzęcych i przenoszonych przez kleszcze, na które narażeni są w wyjątkowy sposób leśnicy i ludzie na co dzień zwią-zani z lasem. Zarówno badania behawioralne na temat infestacji kleszczami przy różnego rodzaju zachowaniu się w lesie jak i analiza zbieranych pasożytów pod kątem przenoszonych przez nie chorób oraz propagowanie wiedzy na ten temat umożliwią zapobiec wielu przypadkom chorób lub pomogą w ich wczesnym wy-kryciu, co umożliwi skuteczną terapię.

23


Większość badań prowadzonych w Katedrze realizowanych jest we współ-pracy przede wszystkim z różnymi jednostkami Wydziałów Leśnych w Krakowie i Warszawie, Instytutem Badawczym Leśnictwa, Instytutem Dendrologii PAN w Kórniku oraz wieloma innymi instytucjami naukowo-badawczymi w kraju i na świecie.


24

Tomasz Maliński

Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyOgród DendrologicznyKatedra Botaniki Leśneje-mail: [email protected].: 604575001

WYKORZYSTANIE KOLEKCJI DRZEW I KRZEWÓW W LEŚNICTWIE NA PRZYKŁADZIEOGRODU DENDROLOGICZNEGO

UNIWERSYTETU PRZYRODNICZEGO W POZNANIU

Ogród Dendrologiczny Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu jest jednym z kil-kunastu obiektów w Polsce, których głównym celem jest kolekcyjna uprawa roślin drzewiastych dla celów naukowych i dydaktycznych. Zgromadzono w nim około 1000 gatunków i odmian drzew, krzewów i krzewinek, z których dużą grupę sta-nowią rośliny występujące na terenie naszego kraju w stanie naturalnym. Kolekcje Ogrodu zostały tak przygotowane, aby mogły służyć edukacji w zakresie drzewo-znawstwa zarówno osobom początkującym, jak i zaawansowanym w umiejętności rozpoznawania gatunków drzew i krzewów.

Ogród Dendrologiczny powstał w roku 1925 i jest jednym z najstarszych tego typu obiektów w Poznaniu. Jego dynamiczny rozwój w okresie przedwojennym został zahamowany wybuchem II wojny światowej, w czasie której został bardzo mocno zniszczony. Jego odbudowa po zakończeniu wojny postępowała bardzo powoli, aż do początku lat dziewięćdziesiątych XX w. W roku 1993 Ogród został włączony do Rady Ogrodów Botanicznych przy Komitecie Botaniki PAN, a w 1996 stał się odrębną jednostką organizacyjną Wydziału Leśnego. W ciągu ostatnich dwudziestu lat Ogród Dendrologiczny stał się nowoczesną placówką botaniczną, zajmującą się kolekcjonowaniem drzew i krzewów dla celów dydaktycznych i na-ukowych, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków polskiej dendroflory. Jego powierzchnia w ciągu kilku ostatnich lat zwiększyła się z około 4 ha do ponad 10 ha, a w najbliższym roku jeszcze się podwoi. Posiada mapę numeryczną swoich ko-lekcji opracowaną przez studentów Sekcji Geomatycznej Koła Leśników Wydziału Leśnego.

Budowanie zaplecza naukowo-dydaktycznego dla jednostek naukowych Uczelni Wyższych realizowane jest w Ogrodzie w kilku zasadniczych kierunkach. Zakładane są kolekcje z gatunków drzew i krzewów obcego pochodzenia, których

25


stały monitoring pozwala ocenić ich przydatność dla gospodarki leśnej. Prowadzo-ne są badania nad zmiennością i oceną cech morfologicznych gatunków trudnych systematycznie, w tym także mieszańców krajowych drzew leśnych. Największe kolekcje Ogrodu Dendrologicznego złożone są jednak z gatunków ekspansyw-nych, związanych ze środowiskiem leśnym, których masowy pojaw jest często świadectwem zaburzeń ekosystemów leśnych. Należą do nich między innymi jeży-ny, których zgromadzono w Ogrodzie ponad 90 gatunków, tworząc w ten sposób największą w Polsce i Europie kolekcję taksonów z tego rodzaju. Wprowadzanie do Ogrodu Dendrologicznego gatunków inwazyjnych, ich stała obserwacja i pro-wadzone badania powinny pozwolić w przyszłości na lepsze ich poznanie i wyko-rzystanie w szeroko pojętej gospodarce leśnej.


26

Roman Gornowicz

Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Techniki Leśneje-mail: [email protected].: +48618487639

ZAGOSPODAROWANIE POZOSTAŁOŚCI ZRĘBOWYCH I PRZYGOTOWANIE GLEBY DO ODNOWIENIA

Katedra Techniki Leśnej od wielu lat prowadzi badania dotyczące wpływu zakre-su pozyskiwania biomasy drzew na obieg składników pokarmowych w środowi-sku leśnym. Jako pierwsza jednostka w Polsce ustaliła w oparciu o nie wielkość ubytku w środowisku składników mineralnych na skutek pozyskiwania grubizny, części nadziemnej i całego drzewa sosny zwyczajnej (Gornowicz 2002). W ostatnim dziesięcioleciu badania te miały charakter bardzo utylitarny. Bowiem głównym ich celem było określenie wpływu pozostawiania bądź pozyskiwania części drzew po-tocznie nazywanych resztkami pozrębowymi na wzrost i biomasę upraw leśnych. Uwzględniono w nich różne metody utylizacji pozostałości zrębowych i różne spo-soby mechanicznego przygotowania gleby (Gornowicz i inni 2012).

Badania prowadzono na jedenastu powierzchniach doświadczalnych w nad-leśnictwach: Kalisz Pomorski, Międzychód, Sarbia, Okonek, Trzebciny, Bierzwnik, Wronki i Oborniki. Wykazały one, że pozostawianie resztek pozrębowych wpływa ko-rzystnie na wzrost i rozwój sosny. Związek ten był silniejszy w fazie rozwojowej młod-nika niż uprawy. Lepsze efekty wzrostu młodnika uzyskuje się po pozostawieniu na powierzchni resztek pozrębowych w całości. Wolny rozkład pozostałości zrębowych jest na ogół korzystniejszy niż szybkie uwalnianie składników pokarmowych z roz-kładającej się substancji organicznej. Wyjątkiem były młodniki rosnące na siedliskach bardzo ubogich, wówczas zgodnie z prawem minimum pozostawienie resztek po-zrębowych w postaci rozdrobnionej lepiej wpływało na ich wzrost i przyrost biomasy.

Natomiast najbezpieczniejszym sposobem przygotowania gleby, zapewnia-jącym szybki wzrost i dużą przeżywalność sadzonek oraz znaczny przyrost biomasy sosny jest przygotowanie gleby poprzez wyoranie bruzd pługiem LPz. Wpływ za-stosowanych sposobów przygotowania gleby na wzrost sosny jest widoczny w fa-zie uprawy, młodnika, a nawet drągowiny. Przygotowanie gleby poprzez wyoranie bruzd pługiem LPz wpływa na szybsze wydzielanie się drzew w młodniku, silniejszy wzrost sosny oraz spadek przyrostu biomasy drzew młodnika w odniesieniu do po-wierzchni 1 ha.

27


Na bardzo ubogim siedlisku korzystniejszym sposobem pod względem wzrostu drzewostanu jest pełne przygotowanie gleby niż częściowe. Wymieszanie ścioły z glebą mineralną sprzyja szybkiemu uwalnianiu z podłoża składników po-karmowych (zgodnie z prawem minimum).Ze względów ekologicznych należy od-rzucić bardzo intensywne sposoby przygotowania gleby, takie jak pełne głębokie i płytkie orki. Natomiast zalecane sposoby to – naoranie wałków oraz spulchnianie gleby frezem leśnym. Brak przygotowania gleby niezależnie od żyzności siedliska wpływa negatywnie na wzrost, przeżywalność i przyrost biomasy sosny. Opty-malną metodą przygotowania powierzchni pozrębowej do odnowienia okazał się wariant polegający na pozostawieniu resztek pozrębowych w całości, a następnie wyoraniu bruzd pługiem LPz. Na ubogim siedlisku zaleca się rozdrobnienie pozo-stałości zrębowych i wyoranie bruzd pługiem aktywnym lub częściowe spulchnie-nie frezem leśnym.

Badania prowadzone wspólnie z Katedrą Fitopatologii Leśnej pozwoliły rów-nież wybrać optymalne sposoby przygotowania gleby w sytuacji zagrożenia przez opieńkę i korzeniowca sosnowego. Wówczas preferowanymi sposobami przygoto-wania gleby są: wyoranie bruzd pługiem aktywnym (przy obecności korzeniowca sosnowego) oraz spulchnienie gleby frezem leśnym (przy obecności opieńki i ko-rzeniowca sosnowego).

Gornowicz R., 2002. Wpływ pozyskiwania biomasy sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.) na wycofywanie pierwiastków biogennych ze środowiska leśnego. Rozprawy naukowe 2.331: 1-96. Wyd. AR Pozn.

Gornowicz R., Ceitel J., Gałązka S., Kuźmiński R., Kwaśna H., Łakomy P., Pilarek Z., Sienkiewicz A., 2012. Wpływ likwidacji pozostałości zrębowych i sposobu przygotowania gleby na stan materii organicznej, zdrowotność i jakość hodowlaną upraw oraz wpływ na wiązanie węgla w glebie. Dokumentacja DGLP w Warszawie: 1 – 355.


28

Andrzej Czerniak1, Antoni T. Miler2

Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Inżynierii Leśneje-mail: 1) [email protected]; 2) [email protected].: 1) +48618487367; 2) +48618487366;

INŻYNIERYJNE ZAGOSPODAROWANIE LASÓW

Główne kierunki badawcze pracowników Katedry Inżynierii Leśnej skupiają się wo-kół dwóch nurtów: I. Szlaki komunikacyjne w lasach, II. Stosunki wodne w ekosystemach leśnych. W szczególności w zakresie utylitarnym dotyczy to następujących zagadnień:

1) optymalizacja leśnej sieci drogowej, koncepcje i projekty drogowe w szcze-gólności właściwy dobór technologii na obszarach NATURA 2000, karty in-formacyjne, raporty oddziaływania inwestycji na środowisko oraz nadzór i odbiór robót, egzekwowanie umów gwarancyjnych;

2) opinie dotyczące wpływy różnych obiektów na środowisko, np. linii elek-troenergetycznych, kolektorów, rurociągów, dróg publicznych, zbiorników retencyjnych, oczyszczalni ścieków, składowisk, mogilników, urządzeń wod-nomelioracyjnych, tras konnych i motorowych;

3) inwentaryzacja i rekultywacja biologiczno-techniczna skarp i terenów zde-gradowanych;

4) ograniczanie śmiertelności zwierzyny na drogach, przejścia dla zwierząt, mo-nitoring migracji zwierząt;

5) inwentaryzacja urządzeń wodnomelioracyjnych, monitoring stosunków wodnych w lasach, mała retencja (weryfikacja projektów, ocena jakości in-westycji, ewentualny udział doradczy w odbiorach), odtwarzanie zasobów wodnych, ochrona mokradeł metodami technicznymi;

6) ocena możliwości kompensacji zmiany użytkowania terenu np. wylesień dla zachowania cech wodochronnych (sumarycznej intercepcji);

7) ocena jakości ekosystemów leśnych np. szczególnie cennych, jak lasy łęgo-we, mokradła na bazie badań dendrochronologicznych i bioindykacyjnych;

8) szacowanie wpływu zmian klimatycznych na ekosystemy leśne – regionalne, szczegółowe scenariusze zmian stosunków wodnych (ocena trendów i cy-kliczności).

29


Immanentna część referatu – prezentacja najnowszych urządzeń: 1) do badania nośności gruntów i nawierzchni drogowych (aparat VSS);2) do rejestracji/monitorowania stanów wody gruntowej – Dataflow System.


30

Marcin Jakubowski

Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Użytkowania Lasue-mail: [email protected] tel.: +48618487755 (57)

AKTUALNA PROBLEMATYKAI POTRZEBY UŻYTKOWANIA LASU

Zakres tematyczny prezentowanego tematu został ograniczony do czterech za-gadnień: optymalizacja pozyskiwania drewna maszynami wielooperacyjnymi, uszkodzenia surowca drzewnego spowodowane przez zwierzynę, biomechanika drzew jako element stabilności drzewostanu, drewno z plantacji nasiennych jako surowiec użytkowy.

Problematyka pozyskiwania drewna wiąże się z szybkimi zmianami w tech-nologii (szczególnie w ostatnich kilkunastu latach) i organizacji pracy. W przypadku zmian technologicznych spotkać się można z nową generacją harvesterów i wzra-stającą kulturą pracy. Względy organizacyjne sprowadzają się do odpowiedniego planowania szlaków zrywkowych i intensywności trzebieży. Omawiane czynniki mają znaczący wpływ na zwiększenie wydajności pozyskiwania drewna. Konieczne wydaje się określenie rzeczywistych kosztów pozyskiwania w zależności od warun-ków w których pracują maszyny wielooperacyjne.

Uszkodzenia w drzewostanie powodowane przez zwierzynę leśną rozpatry-wane są w aspekcie jakości tworzącego się surowca drzewnego. Szczególnie dotyczy to badań wpływu spałowania na powstawanie wad w świerkowym surowcu drzew-nym. Istotnym jest również udzielenie odpowiedzi na pytanie: w jaki sposób prowa-dzić zabiegi hodowlane w drzewostanach silnie pospałowanych przez zwierzynę?

Prowadzone badania biomechaniki drzew ujmuje się jako powiązanie struk-tury i właściwości drewna z elementami biometrycznymi drzew. Porównaniu pod-legały drzewostany wyrosłe na gruntach porolnych i typowo leśnych. Stwierdzono wiele różnic w właściwościach drewna i cechach biometrycznych chociaż stabil-ność drzew była podobna.

Plantacje nasienne służą zachowaniu puli nasion drzew o określonym cen-nym genotypie. W niektórych przypadkach zauważono potencjalną możliwość produkcji surowca drzewnego wysokiej jakości technicznej bazując na doświad-czeniach z plantacji nasiennych. W głównej mierze chodzi tu o prognozowanie ja-kości surowca w przypadku wykorzystania rozmnażania wegetatywnego.

31



32

Anna Ankudo-Jankowska1, Jakub Glura2

Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Ekonomiki Leśnictwae-mail: 1) [email protected]; 2) [email protected].: 1) +48618487687; 2) +48618487687; 693 130 304

ZNACZENIE WARTOŚCI LASUW TEORII I PRAKTYCE

W teorii wartość, jako kategoria obiektywna, istnieje bez względu na to, czy jest przez kogoś rozpoznana, czy też nie. W praktyce jest ona określana ze względu na człowieka i przez człowieka. Ustalanie wartości lasu jest istotnym zagadnieniem pokazującym jego rolę dla społeczeństwa, jak i dla całej gospodarki narodowej. Teoria wartościowania lasu pozwala na oszacowanie wartości funkcji produkcyjnej poprzez określenie wartości drewna na pniu lub po jego pozyskaniu. Wycenia się te składniki poprzez zastosowanie metod klasycznych wartościowania drzewostanu lub za pomocą opracowanych Tablic Wartości Drzewostanów (TWD).

W praktyce, np. w metodach stosowanych przez rzeczoznawców majątko-wych, wycenie podlega grunt leśny wraz z drzewostanem. Proces ten dotyczy ustalenia wartości rynkowej lub odtworzeniowej nieruchomości leśnych poprzez zastosowanie odpowiednich standardów czy procedur. Istnieją jednakże rozbież-ności pomiędzy teoretycznym podejściem do wyceny a praktyką. Zauważalne jest to przede wszystkim przy zastosowaniu metody wskaźnikowej (TWD), gdyż nie-jednoznacznie określone procedury pozwalają na wybór różnych kryteriów oceny lasu.

Pominięta zostaje często wartość nierynkowa lasu, wynikająca z pełnienia funkcji ekologiczno-ochronnych czy społecznych. A przecież nie do przecenienia jest korzystny wpływ lasów na kształtowanie klimatu globalnego i regionalnego, ochrona gleby przed erozją czy regulacja obiegu wody w przyrodzie, czy szeroko rozumiany pozytywny wpływ obecności lasów na inne ekosystemy. Nie mniejszą wartość wnoszą lasy dla ogólnego dobrobytu społeczeństwa jako miejsce zaspo-kajania podstawowych potrzeb egzystencjalnych, kształtowania korzystnych wa-runków zdrowotnych i rekreacyjnych czy wzbogacania rynku pracy. W praktyce i w teorii stosowane są metody wyceny tych funkcji wykorzystując metody pośred-nie oparte np. na kosztach podróży, czy bezpośrednie polegające na ustalaniu tzw. ceny warunkowej, które w pewien subiektywny sposób umożliwiają określenie wartości nierynkowych.

33


Ważnym aspektem w procesie kwantyfikowania wartości lasu jest wycena pojedynczych drzew. W praktyce występują przypadki, że sprzedażna wartość usu-wanego drzewa jest znacznie niższa niż opłaty wynikające z rozporządzenia Mi-nistra Środowiska, które uwzględniają tylko wybrane czynniki np. obwód drzewa, a nie jego przeznaczenie, czy wartość ekologiczną.


34

Jarosław Szaban

Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Użytkowania Lasue-mail: [email protected].: +48618487891; 606 916 004

AKTYWNOŚĆ STUDENTÓW WYDZIAŁU LEŚNEGONA PRZYKŁADZIE KOŁA LEŚNIKÓW

Studenci Wydziału Leśnego Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu mają szero-kie możliwości aktywnego uczestnictwa w organizacjach studenckich. Istnieje wie-le organizacji działających w środowisku akademickim o charakterze ogólnopol-skim (Niezależne Zrzeszenie Studentów, Związek Młodzieży Wiejskiej, Zrzeszenie Studentów Polskich, Ruch Akademicki Pod Prąd) jak i tych, które działają lokalnie w strukturach Uniwersytetu Przyrodniczego. Wymienić tu można: Samorząd Stu-dentów Wydziału Leśnego, Zespół Trębaczy Myśliwskich Venator i Koło Leśników.

Koło Leśników jest jedną z najprężniej działających organizacji studenckich w Polsce. Już od 94 lat skupia w swoich szeregach młodych adeptów leśnictwa. W swojej długiej historii Koło posiada wiele wspaniałych kart. Od momentu po-wstania członków Koła Leśników cechowała ogromna aktywność wyrażająca się między innymi imponującą liczbą wydanych książek i skryptów. Na początku działalności wystarano się o lokal i zorganizowano bibliotekę liczącą kilka tysięcy pozycji. W okresie II Wojny Światowej wielu członków Koła straciło życie w walce z okupantami, a wielu walczyło na frontach i w partyzantce. Okres powojenny to odbudowa zniszczonego mienia i biblioteki oraz szeroko zakrojona działalność samopomocowa. W okresie tym daje się zauważyć bardziej „naukowy” charakter Koła, a zwieńczeniem tego nurtu jest przodująca pozycja w rankingach studenc-kich konferencji naukowych.

Obecnie działalność Koła Leśników skupia się w 11 sekcjach (botaniczna, entomologiczna, ornitologiczna, geomatyczna, kynologiczna, łowiecka, przyrodni-cza, techniki leśnej, teriologiczna, wabiarzy, historyczna). Koło posiada swój lokal w Akademiku Przylesie, własną bibliotekę, stronę internetową i skromny majątek. Studenci szczycą się i chętnie noszą piękny (stworzony w 1926 roku) znaczek – głuszca tokującego na otwartej książce.

Do najważniejszych przedsięwzięć organizowanych przez Koło należą mię-dzy innymi: obozy naukowe, spotkania i prelekcje, msza hubertowska, wigilia wy-działowa, „choinka od leśników”, opieka nad grobami zmarłych profesorów, szero-

35


ko zakrojone akcje edukacyjne dla dzieci i młodzieży, zawody strzeleckie, seminaria wyjazdowe i bale leśnika. Dużą corocznie organizowaną imprezą są Zawody Mło-dych Leśników (dla uczniów techników leśnych). Koło jest aktywnym członkiem IFSA – International Forestry Students Association.

Wiele instytucji (gminy, szkoły, nadleśnictwa, uczelnie) korzysta z pomocy studentów przy dokonywaniu inwentaryzacji przyrodniczych i prowadzeniu badan naukowych.

Tak szerokie działanie i aktywność Koła Leśników możliwa jest tylko dzięki finansowemu wsparciu darczyńców; głównie nadleśnictw.

Streszczeniawybranych posterów

Katedra Techniki Leśnej


40

Roman Wojtkowiak

Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Techniki Leśneje-mail: [email protected].: 48618487681

„HARPIUM” - NAJLEPSZY POLSKI ROZDRABNIACZ POZOSTAŁOŚCI POZRĘBOWYCH

Pozostałości pozrębowe (grube i drobne gałęzie, igliwie) stanowią podstawowy magazyn składników mineralnych drzewa. Pozbywanie się tych twórczych pier-wiastków w wyniku palenia w ogniskach lub zabieranie z powierzchni leśnej i prze-kazywanie do elektrowni cieplnych, jako „odnawialne źródło energii” świadczy o braku elementarnej wiedzy z gleboznawstwa, jak i procesów lasotwórczych.

Aby zachować tą materie w postaci substancji organicznej jak i składniki mi-neralne, dla przyszłych pokoleń lasu skonstruowano, zbudowano i wszechstronnie przebadano rozdrabniacz do pozostałości pozrębowych. Jest to maszyna zawie-szana na ciągniku rolniczym średniej klasy, bijakowa z napędem z WOM (Wałka Odbioru Mocy) ciągnika. Napęd bębna z bijakami wykonanymi ze stali Hadfielda, z luźno zawieszonymi bijakami przy pomocy wielopasowej przekładni klinowej.

41


Roman Wojtkowiak1, Agata Wojtkowiak, Mirosław Nowiński2

SPALANIE POZOSTAŁOŚCI POZRĘBOWYCHA ICH WPŁYW NA ŚRODOWISKO NATURALNE

Do niedawna powszechnym sposobem usuwania pozostałości pozrębowych było ich palenie. We wrześniu 2003 r. zostało wydane Zarządzenie Nr 11 (z poprawka-mi 11a), Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych mówiące o ekologicznym gospodarowaniu w polskich lasach, co jednoznacznie oznacza iż spalanie pozo-stałości pozrębowych nie może być praktykowane. Generalnie „pałanie gałęzi na zrębach” się skończyło. Choć w dalszym ciągu zdarzają się przypadki spalania pozo-stałości pozrębowych. Ale teraz to jest nazywane „ogniem technologicznym”.

W niniejszych badaniach próbowano ocenić ilość spalin w trakcie tego pro-cesu, ich skład oraz udział poszczególnych frakcji oraz oddziaływanie ognia na śro-dowisko naturalne: atmosferę, glebę oraz sąsiadujące ze zrębem, na którym spala-no gałęzie, drzewostany.

Badania zostały przeprowadzone w ramach pracy magisterskiej w Katedrze Techniki Leśnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.

1) Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Wydział Leśny Katedra Techniki Leśneje-mail: 1) [email protected].: 1) +48618487681

2) Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Siedliskoznawstwa i Ekologii Lasue-mail: [email protected].: +48618466031


42

Roman Wojtkowiak1, Hubert Kawalec, Mirosław Nowiński2

PORÓWNANIE WPŁYWU PRZEJAZDÓW WYBRANYCH FORWARDERÓW NA GLEBĘ LEŚNĄ

W ASPEKCIE JEJ UGNIATANIA

Przedstawiono wyniki badań podczas przejazdów ciągników zrywkowych typu forwarder, dokonujących zrywki sposobem podwieszonym, ponieważ mechani-zowanie prac pozyskiwania drewna powoduje ingerencję w środowisko natural-ne. Szczególnie narażona jest pokrywa glebowa, która musi przenosić obciążenia powodowane przemieszczaniem i pracą ciężkich maszyn leśnych. Oddziaływanie maszyn na glebę może mieć niekorzystny wpływ z jednej strony na rośliny, które słabiej wykorzystują składniki pokarmowe ze względu na nie w pełni rozwinięty system korzeniowy, z drugiej zaś na mikroorganizmy warunkujące ich rozwój. Sła-bo rozpoznaną dotychczas kwestią jest ugniatanie gleby przez koła pojazdów pod-czas prac leśnych oraz zmiana jej gęstości i zwięzłości w wyniku ruchu tych maszyn.

Celem niniejszej pracy było określenie oraz porównanie wpływu przejazdów dwóch maszyn na zwięzłość gleby bielicowo-rdzawej na siedlisku boru świeżego (Bśw), porównanie jej ze stanem naturalnym oraz ocena wpływu wielokrotności przejazdów tych maszyn na zwiększanie rozmiaru zjawiska ugniatania gleby.

Zakres pracy obejmował badanie i ocenę stopnia zagęszczenia gleby po przejazdach trzech maszyn specjalizowanych do zrywki drewna: Logset 3F, Timber-jack 1010, Valmet 840.3. Zasadniczą różnicę pomiędzy tymi fowarderami stanowi liczba osi (3 i 4 osie), co skutkuje odmiennymi naciskami jednostkowymi.

Zmierzono wilgotność gleby metodą suszarkowo-wagową oraz przy pomo-cy elektronicznego wilgotnościomierza marki Moisture Meter HH2 firmy Delta--t Devices na głębokości 10, 20, 30 cm. Dokonano również pomiaru temperatury powietrza. Czujniki umieszczono nad i pod ściółką. W ramach badań pomierzono obciążenia przypadające na poszczególne koła oraz wyliczono następnie naciski jednostkowe.

Badania zostały przeprowadzone w ramach pracy doktorskiej w Katedrze Techniki Leśnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.



43



44

Roman Wojtkowiak1, Hubert Kawalec, Mirosław Nowiński2

PORÓWNANIE WPŁYWU NA GLEBĘ LEŚNĄPRZEJAZDÓW HARWESTERA VALMET 911.3.ORAZ HARWESTERA PONSSE COBRA HS10

W ASPEKCIE JEJ UGNIATANIA

Przedstawiono wyniki badań poruszania się po zrębie maszyn wielooperacyjnych w trakcie procesu pozyskania drewna. Mechanizowanie prac pozyskiwania drewna powoduje ingerencję w środowisko naturalne. Szczególnie narażona jest pokrywa glebowa, która musi przenosić obciążenia powodowane przemieszczaniem i pracą ciężkich maszyn leśnych. Oddziaływanie maszyn na glebę może mieć niekorzystny wpływ z jednej strony na rośliny, które słabiej wykorzystują składniki pokarmowe ze względu na nie w pełni rozwinięty system korzeniowy, z drugiej zaś na mikroor-ganizmy warunkujące ich rozwój. Słabo rozpoznaną dotychczas kwestią jest ugnia-tanie gleby przez koła pojazdów podczas prac leśnych oraz zmiana jej gęstości i zwięzłości w wyniku ruchu tych maszyn.

Celem było określenie oraz porównanie wpływu przejazdów dwóch maszyn na zwięzłość gleby bielicowo-rdzawej na siedlisku boru świeżego (Bśw), porówna-nie jej ze stanem naturalnym oraz ocena wpływu wielokrotności przejazdów tych maszyn na zwiększanie rozmiaru zjawiska ugniatania gleby. Zakres pracy obejmo-wał badanie i ocenę stopnia zagęszczenia gleby po przejazdach dwóch maszyn wielooperacyjnych służących do ścinki, okrzesywania i przerzynki drewna – har-westera Valmet 911.3. oraz harwestera Ponsse Cobra HS10. Podstawowa różnicą pomiędzy tymi harwesterami jest liczba osi (3 i 4 osie), co skutkuje odmiennymi naciskami jednostkowymi.

Zmierzono wilgotność gleby metodą suszarkowo-wagową oraz przy pomo-cy elektronicznego wilgotnościomierza marki Moisture Meter HH2 firmy Delta--t Devices na głębokości 10, 20, 30 cm. Dokonano również pomiaru temperatury powietrza. Czujniki umieszczono nad i pod ściółką. W ramach badań pomierzono obciążenia przypadające na poszczególne koła oraz wyliczono następnie naciski jednostkowe. Pomiary zwięzłości gleby wykonano przy pomocy penetrografu ręcznego firmy Werner Gloor Apparaturenbau, typ A45- 72 produkcji szwajcarskiej.



45


W wyniku przeprowadzonych pomiarów stwierdzono, że przejazd ciężkiego pojaz-du kołowego po glebie leśnej powoduje istotny wzrost jej zwięzłości w stosunku do powierzchni kontrolnej (naturalnej). Największy wzrost zwięzłości gleby powstaje w wyniku pierwszego przejazd maszyny. Wielokrotny przejazd powoduje wzrost zwięzłości gleby, jednak nie jest on proporcjonalny do ilości przejazdów. Zasto-sowanie w maszynach ogumienia o szerokiej powierzchni przylegania do gruntu, znacznie zmniejsza ujemny wpływ tych maszyn na glebę. W każdym z przejazdów maszyna 3-osiowa powodowała większą zwięzłość gleby niż maszyna 4-osiowa. Wpływ przejazdów poszczególnych pojazdów na glebę leśną powinien być dalej szczegółowo badany w celu określenia maszyn najbardziej przyjaznych dla środo-wiska gleb leśnych.



46

Roman Wojtkowiak1, Roland Żabierek, Andrzej Wojciechowski

Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział Leśny1) Katedra Techniki Leśneje-mail: 1) [email protected].: 1) +48618487681

KOSZTY EKSPLOATACJI FORWARDERATIMBERACK 1010 W WYBRANEJ JEDNOSTCE LP

Zmiany społeczno-gospodarcze jakie zaszły w Polsce po 1989 roku spowodowały cały szereg przemian. Również w Polskim Gospodarstwie Leśnym Lasy Państwowe sprywatyzowano prawie wszystkie usługi wykonywane na rzecz tego podmiotu gospodarczego, oddając sprzęt i ludzi wykonujących „prace gospodarcze” w ręce prywatnych usługodawców. Chociaż zdarza się, że niektóre czynności w lasach wykonuje się w dalszym ciągu własnymi ludźmi i własnym sprzętem. Wynika to z różnorakich względów, jak chociażby przyzwyczajenie, większa dyspozycyjność, lepszy nadzór itp. czynniki, głównie psychologiczne.

Według ekonomistów istnieje szereg podstawowych przekrojów klasyfikacji kosztów: koszty proste oraz koszty złożone. Ze względu na działalność operacyjną i finansową: koszty zwykłej działalności operacyjnej (koszty działalności podstawo-wej, pomocniczej, ogólnego zarządu), pozostałe koszty operacyjne, koszty operacji finansowych. Związek kosztów z osiągniętymi przychodami ma następujący podział: koszty uzyskania przychodów, koszty i wydatki nie stanowiące kosztów uzyskania przychodów. W niniejszej pracy przedstawiono sposób odnoszenia kosztów na wy-twarzane produkty jakim jest zrywka drewna do kosztów utrzymania (stałe) Ks i kosz-ty użytkowania (zmienne) Kz, przy czym uwzględniano następujący rodzaj kosztów: amortyzacja, zużycie materiałów i energii, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodze-nia, ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia, pozostałe koszty rodzajowe.

Analiza kosztów przeprowadzona w tego typu przedsiębiorstwie, jakim jest nadleśnictwo w konfrontacji z kosztami rejestrowanymi w przedsiębiorstwach pry-watnych, jest bardzo interesująca. Koszty związane z eksploatacją w takiej firmie muszą być wszechstronnie i szczegółowo rejestrowane. A więc ich rzeczywiste koszty są bardziej wiarygodne niż w innych przedmiotach gospodarczych, w któ-rych bardzo często nie wszystkie wydatki są udokumentowane czy rejestrowane. Uwzględnienie w tej analizie wydajności i czasu pracy maszyny umożliwia oszaco-wanie jednostkowych kosztów zrywki drewna w porównaniu z prywatnymi właści-cielami takich samych maszyn.

47




48

Roman Wojtkowiak1, Roland Żabierek


ILOŚĆ HARWESTERÓW I FORWARDERÓWW POSIADANIU POLSKICH WŁAŚCICIELI

I ICH ROZMIESZCZENIE NA TERENIE POLSKI

Celem niniejszej pracy było zbadanie stanu ilościowego harvesterów i forwarderów w Polsce na początku drugiej dekady XXI wieku. Bardzo istotnym jest, aby na bieżą-co monitorować jakimi maszynami i w jakiej ilości pozyskuje się drewno w Polsce. Jak rozwija się i w jakim kierunku podąża mechanizacja pozyskiwania drewna? Od ostatniej analizy z 2008 r. bardzo dużo się zmieniło, tak na polskim jak i europej-skim rynku. Zmiany te to między innymi kryzys gospodarczy z lat 2008/2009, nowe rozporządzenia i zalecenia wprowadzane w różnych krajach Europy Zachodniej, traktujące o ochronie podłoża leśnego.

Nie mniej interesującym jest rozmieszczenie, w zależności od podziału admi-nistracyjnego Lasów Państwowych, siedzib podmiotów gospodarczych mających na stanie wysokowydajne maszyny. Można to w pewien sposób odnieść do lesisto-ści poszczególnych regionów. W pracy zestawiono stan harvesterów i forwarderów będących w gestii Zakładów Usług Leśnych jak i stanowiących własność Lasów Państwowych.

Przedmiotem badań były harwestery i forwardery pracujące w pgl. LP nie-zależnie od formy własności. Zostały one przeprowadzone w ramach pracy dok-torskiej wykonanej w Katedrze Techniki Leśnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Po-znaniu.

49


Roman Wojtkowiak1, Roland Żabierek


KOSZTY EKSPLOATACJI HARWESTERÓWI FORWARDERÓW PRACUJĄCYCH W PGL LP

Celem pracy było poznanie zależności, mających wpływ na koszty eksploatacyjne wybranych forwarderów i harwesterów pracujących na polskim rynku. Uwzględ-niając rodzaj i model maszyny, przeprowadzono próbę oceny wpływu wieku i ich wielkości na: stopień zużycia części zamiennych, napraw, zużycia paliwa, i ilości pozyskanego lub zerwanego surowca drzewnego. Wyniki tych analiz ujęto w prze-krojowy sposób zgodnie z klasyfikacją kosztów stałych i zmiennych. Zakres obej-mował zbadanie jak duży wpływ na koszty eksploatacji wybranych maszyn mają: koszty płacy operatora, koszty paliwa, olejów, smarów, koszty części zamiennych, koszty serwisów, napraw, remontów, amortyzacja, leasing lub kredyt, koszty trans-portu maszyn, koszty garażowania i ubezpieczenia. Powyższa analiza kosztów od-niesiona została do rzeczywistej wydajności danej maszyny, której miarą była ilość pozyskanej lub zerwanej masy surowca drzewnego, bez uwzględniania rodzaju i gatunku surowca, czy miejsca jego pozyskania. Nie uwzględniano tych czynni-ków, gdyż zleceniodawca tego typu prac, w stawkach za wykonaną pracę nie wy-różnia takich kryteriów.



50

Roman Wojtkowiak1, Agata Wojtkowiak, Stanisław Gałązka2

ILOŚĆ I JAKOŚĆ OLEJÓW UŻYWANYCHW POLSKICH LASACH PRZY POZYSKANIU DREWNA

Przedstawiono wyniki badań ilości olejów jakie zostają wprowadzane do gleb le-śnych w wyniku procesu pozyskania drewna podczas ścinki piłą łańcuchową. Pro-ces ścinki, przerzynki i okrzesywania drzewa w pgl LP odbywa się w przeważającej większości sposobem ręczno-maszynowym z wykorzystaniem spalinowej pilarki łańcuch-owej. W maszynie tej są używane dwa rodzaje olejów: do smarowania silnika i olej do smarowania układu tnącego.

Jeżeli chcemy aby las był w dalszym ciągu traktowany jako miejsce nie ska-żone produktami szkodliwymi dla środowiska, powinniśmy w tych układach tribo-logicznych używać oleje biodegradowalne. O ile olej służący do smarowania silnika ze względu na jego niewielką zawartość, nie jest tak szkodliwy, o tyle 7 500 000 litrów oleju służącego do smarowania układu tnącego jest bardzo niebezpiecz-nie. Zarówno ze względu na ogromną jego ilość, jak również w związku, z jakością tego środka smarnego, którym dość powszechnie jest zużyty olej silnikowy, czyli trucizna.

Badania zostały przeprowadzone w ramach pracy zleconej przez Dyrekcje Generalną Lasów Państwowych Katedrze Techniki Leśnej Uniwersytetu Przyrodni-czego w Poznaniu.

1) Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Wydział LeśnyKatedra Techniki Leśnej e-mail: [email protected] tel.: +48618487681


51


Roman Wojtkowiak1, Tomasz Kowszyński, Kosma Hańkowski

Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Techniki Leśneje-mail: 1) [email protected].: 1) +48618487681

ZWIĘKSZENIE MOCY WYBRANYCH PILAREKDZIĘKI ZASTOSOWANIU

REZONANSOWEGO UKŁADU WYDECHOWEGO

Wymagania stawiane współczesnemu leśnictwu są przyczyną nieustannego dą-żenia do udoskonalania istniejących technologii stosowanych w tym dziale go-spodarki. Nawet w najbardziej tradycyjnym wariancie prowadzenia gospodarstwa leśnego, nie można uniknąć tendencji do intensyfikacji produkcji, podwyższania jej wydajności, maksymalizacji zysków, dążności do możliwie najpełniejszego wy-korzystania możliwości produkcyjnych drzewostanów i sił przyrody. Niejako na drugim biegunie znajdują się wymagania odnoszące się do szeroko rozumianej ekologizacji procesu produkcyjnego, ograniczenia szkodliwego wpływu działań gospodarczych a zwłaszcza technicznych, na środowisko leśne (a w dalszej per-spektywie także na całą biosferę) oraz zachowania trwałości zasobów leśnych w ujęciu lokalnym jak i globalnym. Stąd ciągłe doskonalenie maszyn używanych w lasach. I niezależnie od tego, jaką drogą odbywa się rozwój maszyn i urządzeń leśnych, cele wprowadzanych zmian w ogólnych zarysach pozostają zbliżone. Wymienić tu należy: podwyższenie parametrów techniczno-eksploatacyjnych, podniesienie wydajności ekonomicznej, dostosowanie sprzętu do wymagań ergo-nomii oraz możliwości psychomotorycznych człowieka, poprawa trwałości i nieza-wodności, obniżenie kosztów wytworzenia, użytkowania i utrzymania, zmniejsze-nie uciążliwości dla środowiska.

Badania przedstawione w niniejszej pracy maja na celu pokazanie rezerw mocy silników spalinowych w najczęściej spotykanych pilarkach stosowanych w PGL LP


52

Roman Wojtkowiak1, Krzysztof Jaskóła, Patryk Kaczyński


KOSZTY EKSPLOATACJI WYBRANYCH PILAREK ŁAŃCUCHOWYCH PRACUJĄCYCH W PGL LP

W prezentowanym posterze podjęto tematykę eksploatacji, tak ważnego narzę-dzia dla użytkowania lasów w Polsce, jakim jest pilarka spalinowa. Ciągle podsta-wowe narzędzie do pozyskania drewna. W przeszłości, podejmowano szereg prób przedstawiania w pracach naukowych szeroko pojętych zagadnień związanych z zastosowaniem, wykorzystywaniem i eksploatacją pilarek. Z dostępnej literatury i rozeznania, nie stwierdzono jednak, aby zajmowano się analizą kosztów, jakie po-noszone są przez użytkownika tego narzędzia.

W niniejszej pracy starano się uwzględnić wszystkie znacząco wpływające wydatki, jakie musi ponieść operator pilarki, podczas normalnej eksploatacji, tak, aby ostateczne wyniki w pełni odzwierciedlały rzeczywistość. Temat awaryjności pilarek firmy Stihl był już podejmowany, natomiast kompleksowe koszty eksplo-atacji tych maszyn nie były tak szeroko prowadzone. Istnieją prace zajmujące się problematyką sposobu wyliczenia kosztów pracy usług maszynowych, jednak za-mieszczone w nim wskazówki i przykładowe wyliczenia, dotyczą głównie maszyn jeżdżących, przede wszystkim tych, służących do zrywki drewna, a w tym przy-padku charakter oraz rozkład ponoszonych kosztów jest nieco inny, niż w podczas użytkowania pilarki spalinowej.

53


Roman Wojtkowiak1, Jacek Kromulski, Krzysztof Zembrowski, Adam Dubowski


BADANIA WPŁYWU PILAREK ŁAŃCUCHOWYCHNA DRGANIA RĄK I KORPUSU CZŁOWIEKA

W posterze przedstawiono wyniki wstępnych badań laboratoryjnych wpływu drgań mechanicznych pilarki łańcuchowej na pilarza. Dla wybranych pilarek ręcz-nych zmierzono wartości przyspieszeń drgań mechanicznych, działających na nadgarstki, kręgi szyjne i biodrowe operatora pilarki w zakresie niskich i średnich częstotliwości. Podczas badań wyznaczono charakterystyki dynamiczne (funkcje odpowiedzi częstotliwościowej) układu człowiek - pilarka łańcuchowa. Zebrane dane pozwalają stwierdzić pilną potrzebę podjęcia interdyscyplinarnych ba-dań zmierzających do poprawy konstrukcji tych narzędzi i obniżenia poziomu drgań na uchwytach z celu zapewnienia właściwych warunków bezpieczeń-stwa pracy pilarzy.

Badania zostały przeprowadzone w ramach porozumienia o współpracy pomiędzy Katedrą Techniki Leśnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu oraz Zakładem Energetyki i Dynamiki Maszyn Rolniczych Przemysłowego Instytutu Ma-szyn Rolniczych w Poznaniu.


54

Roman Wojtkowiak1, Adam Dubowski, Krzysztof Zembrowski


STANOWISKO DO BADANIA UKŁADU TRIBOLOGICZNEGO UKŁADÓW TNĄCYCH PILAREK

ŁAŃCUCHOWYCH PODCZAS PRZERZYNKI

Stanowisko do badań układu tribologicznego przeznaczone jest do prowadzenia badań porównawczych biodegradowalnych środków smarnych stosowanych do smarowania układów tnących pilarek łańcuchowych. Zapewnia dla badanych środ-ków smarnych stałe warunki pracy układu tribologicznego (np.: prędkość obroto-wa elektrycznego silnika napędowego, siła docisku próbki do układu tnącego) oraz pomiar; zmian momentu obrotowego, prędkości drgań prowadnicy, temperatury nagrzewania prowadnicy w zależności od stosowanego środka smarnego.

55


Roman Wojtkowiak1, Adam Dubowski, Krzysztof Zembrowski


BADANIA APLIKACYJNE WYBRANYCH OLEJÓWDO UKŁADU TRIBOLOGICZNEGO UKŁADÓW

TNĄCYCH PILAREK ŁAŃCUCHOWYCH PODCZAS PRZERZYNKI

Przedstawiono przykładowe wyniki badań aplikacyjnych losowo wybranych środ-ków smarnych, stosowanych do smarowania układów tnących pilarek łańcucho-wych. W wyniku analizy wskazano wielkości fizyczne: estymaty funkcyjne układu napędowo-tnącego pilarki: gęstości widmowe momentu obrotowego, prędkości drgań poprzecznych prowadnicy oraz charakterystyki właściwości strukturalnych tego układu ( mobilność dynamiczną, impedancje mechaniczną) różnicujące bada-ne oleje. W efekcie podsumowania wszystkich wyników badań uzyskano histogram ocen będący zsumowania wartości parametrów przy zastosowaniu profili polary-zacyjnych. Największą ilość punktów z badanych środków smarnych uzyskał olej 1, który znacznie przewyższał właściwościami smarnymi pozostałe badane środki, posiadał między innymi bardzo dobre właściwości tłumienne, jak i chłodzące.


56

Roman Wojtkowiak1, Paweł Frąckowiak2, Florian Adamczyk2,Michał Bruchwald2, Patryk Kaczyński2

1) Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Techniki Leśneje-mail: 1) [email protected].: 1) +48618487681

2) Przemysłowy Instytut Maszyn Rolniczych W PoznaniuZespół Badań i Rozwoju Urządzeń do Pozyskiwania Energii Odnawialnej, Prac Gospodarskich i Magazynowych

ESTRY KWASÓW TŁUSZCZOWYCH OLEJU LNIANKOWEGO JAKO PALIWO DO ZASILANIA

TŁOKOWYCH SILNIKÓW SPALINOWYCHO ZAPŁONIE SAMOCZYNNYM STOSOWANYCH

W MASZYNACH LEŚNYCH

Przedstawiono wyniki badań nad otrzymywaniem paliwa silnikowego z oleju lnian-kowego (Camelina sativa L.) na mała skalę wg technologii opracowanej w Zespole Badań i Rozwoju Urządzeń do Pozyskiwania Energii Odnawialnej Przemysłowego Instytutu Maszyn Rolniczych w Poznaniu,. W pierwszym etapie przeprowadzono próby laboratoryjne otrzymywania paliwa z oleju lniankowego metodą estryfikacji, a następnie po stwierdzeniu, że zastosowana technologia daje zadowalające efek-ty, przeprowadzono próbę na skalę półtechniczną przy użyciu większej ilości oleju. Do tego celu został użyty estryfikator zaprojektowany i wykonany w PIMR o wy-dajności 60 l na jeden cykl. Podczas badań przeprowadzono pomiar mas użytych surowców i otrzymanych produktów reakcji, na podstawie którego wyznaczono bilans materiałowy.

Zebrane dane pozwalają stwierdzić, że badana technologia daje zadowa-lające efekty - wysoką efektywność i może znaleźć zastosowanie przy produkcji biopaliwa z oleju lniankowego przeznaczonego do zasilania silników spalinowych o zapłonie samoczynnym stosowanych w maszynach leśnych.

57


Roman Wojtkowiak1, Wojciech Spychała2, Paweł Frąckowiak2,Florian Adamczyk2

1) Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Techniki Leśneje-mail: 1) [email protected].: 1) +48618487681

2) Przemysłowy Instytut Maszyn Rolniczych W PoznaniuZespół Badań i Rozwoju Urządzeń do Pozyskiwania Energii Odnawialnej, Prac Gospodarskich i Magazynowych

PRASA ŚLIMAKOWA DO WYTŁACZANIA OLEJUW RUCHU CIĄGŁYM Z DROBNYCH NASION,

W SZCZEGÓLNOŚCI Z NASION LNIANKI SIEWNEJ

Lnianka siewna (Camelina sativa L.) jest drobnoziarnistą rośliną oleistą. Mały roz-miar jej nasion, stanowi znaczne utrudnienie przy wytłaczaniu z nich oleju najczę-ściej spotykanymi prasami ślimakowymi. Wychodząc naprzeciw temu problemowi Przemysłowy Instytut Maszyn Rolniczych w Poznaniu we współpracy z Uniwersy-tetem Przyrodniczym w Poznaniu, opracował konstrukcję zestawu urządzeń prze-znaczonych do wytłaczania oleju z nasion lnianki siewnej i innych oleistych roślin drobnoziarnistych. W pracy przedstawiono budowę i działanie prasy ślimakowej.


58

Roman Wojtkowiak1, Adam Dubowski, Krzysztof Zembrowski,Wojciech Ratajczak, Marian Wiśniewski


OCENA ZDOLNOŚCI OCHRONY PRZED WARUNKAMI KLIMATYCZNYMI WYBRANYCH OPOŃCZY

W TRAKCIE TRANSPORTU SADZONEK Z ZAKRYTYM SYSTEMEM KORZENIOWYM

Badania miały na celu określenie jak zmienia się temperatura i wilgotność podczas transportu wielodoniczek (popularnie, choć nieprawidłowo zwanych kasetami) styropianowych z sadzonkami ze szkółki do miejsca przeznaczenia. Badania pro-wadzono podczas przejazdu naczepy zwanej potocznie „gęsia szyją” holowanej pojazdem terenowym po drodze publicznej. Transportowane sadzonki były usta-wione na pólkach w regałach ramowych wykonanych w Przemysłowym Instytucie Maszyn Rolniczych w Poznaniu i osłoniętych opończami z agrotkaniny firmy Stra-dom AGRO o różnych kolorach: białej, zielonej i czarnej. Do celów porównawczych użyto opończy wykonanej z materiału powszechnie stosowanego do wykonywa-nia „plandek” samochodowych - plandekowego. Pod każdą z opończy zamonto-wano termopary które mierzyły temperaturę i wilgotność z częstotliwością 5 min. Termopary umieszczone były pod stropem regałów, w glebie sadzonek i w „koronie sadzonek”.

W pracy przyjęto określenie regały ramowe, choć potocznie przyjęły się okre-ślenia stelaże lub kontenery. Nazwy te są używane przez różnych autorów i w róż-nym kontekście. W celu ujednolicenia i usystematyzowania nazewnictwa przyjęto nazwy stosowane w naukach takich jak: Magazynowanie, Transport, Logistyka.

Katedra Urządzania Lasu


60

Roman Jaszczak1, Konrad Magnuski

Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Urządzania Lasue-mail: 1) [email protected].: 1) +48618487664

KSZTAŁTOWANIE STABILNOŚCI LASUPOPRZEZ PRZEBUDOWĘ DRZEWOSTANÓW

Przebudowa lasów, ich naturalizacja i powrót do hodowli drzewostanów miesza-nych z udziałem gatunków najwartościowszych, podnoszących produkcyjność siedlisk i walory lasu stanowi warunek prowadzenia gospodarki leśnej w modelu lasu wielofunkcyjnego na podstawach ekologicznych. Punktem wyjścia do podej-mowania decyzji w tym zakresie jest formowanie celu końcowego i wizja każdego przyszłego drzewostanu, co w konsekwencji przekłada się na kształtowanie eko-systemu jako całości.

Mówiąc o przebudowie drzewostanów ma się zazwyczaj na względzie zmia-nę ich składu gatunkowego, budowy pionowej, struktury wiekowej lub wszystkich tych elementów jednocześnie.

W latach pięćdziesiątych XX wieku w Nadleśnictwie Doświadczalnym Laski (obecnie Nadleśnictwo Doświadczalne Siemianice) zostały założone, przez Pro-fesorów B. Zabielskiego i K. Magnuskiego, w litych drzewostanach sosnowych, dębowych i świerkowych, stałe powierzchnie doświadczalne, na których prowa-dzono przebudowę przy użyciu różnych rodzajów rębni i ich modyfikacji oraz (w przypadku średniowiekowych drzewostanów sosnowych) za pomocą własnego oryginalnego sposobu cięć przekształceniowych. Badania koncentrują się przede wszystkim na okresowej ocenie wybranych struktur biometrycznych (pierśnica, pierśnicowe pole przekroju, wysokość, klasa biosocjalna, miąższość) różnych ga-tunków drzew wprowadzanych sztucznie.

Poster stanowi podsumowanie uzyskanych dotychczasowych wybranych wyników badań i ich znaczenia dla zachowania i kształtowania stabilności lasów w Polsce.

61


Roman Jaszczak1, Konrad Magnuski, Piotr Gołojuch


PRODUKCYJNOŚĆ I FUNKCJONOWANIE EKOSYSTEMÓW LEŚNYCH W WARUNKACH

ODDZIAŁYWANIA ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO

Na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku w Katedrze Urządzania Lasu ówczesnej Akademii Rolniczej w Poznaniu realizowany był, pod kierunkiem Profesora Konrada Magnuskiego, temat badawczy pt.: „Funkcjonowa-nie ekosystemów leśnych degradowanych oddziaływaniem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego”. Głównym obiektem badań były drzewostany sosnowe rosnące na obszarze Puszczy Zielonki, a postawione cele dotyczyły określenia poziomu skażenia środowiska leśnego przez imisje miejsko-przemysłowe, oceny stopnia zniekształceń ekosystemów leśnych, określenia zmian w produkcyjności i stanie zdrowotnym drzewostanów oraz przedstawienie prognozy zmian wybranych cech wzrostu i jakości drzewostanów sosnowych.

Rozwinięciem badań Profesora Magnuskiego było uwzględnienie w nich nowych obiektów badawczych - różnych nadleśnictw w całym kraju, w których zgodnie z planami urządzenia lasu występowały strefy uszkodzeń lasów od zanie-czyszczeń przemysłowych. Uwaga badawcza skupiła się na takich zagadnieniach jak: cechy biometryczne drzewostanów sosnowych rosnących w różnych strefach uszkodzenia lasu; zmiana defoliacji koron drzew i przemieszczanie się drzew sosny zwyczajnej między stopniami prześwietlenia; związek defoliacji i wskaźnika uszko-dzenia koron sosny zwyczajnej z pozycją biosocjalną drzew, ich wiekiem i typem siedliskowym lasu; przydatność różnych wskaźników stanu koron dla potrzeb po-szczególnych form monitoringu lasu w Polsce.

Poster stanowi podsumowanie uzyskanych dotychczasowych wybranych wyników badań i ich znaczenia dla leśnictwa.


62

Paweł Strzeliński

Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Urządzania Lasue-mail: [email protected].: +48618487667

JODŁA POSPOLITA NA OBSZARZEBAŁTYCKIEJ KRAINY PRZYRODNICZO-LEŚNEJ

Jodła pospolita (Abies alba Mill.) jest gatunkiem, który w Bałtyckiej Krainie przy-rodniczo-leśnej występuje poza swoim zasięgiem geograficznym. Mimo to nie jest gatunkiem rzadkim, co stwierdzono w ramach grantu pt. „Występowanie, rola i wpływ na ekosystemy leśne jodły pospolitej (Abies alba Mill.) na obszarze Bałtyckiej Krainy przyrodniczo-leśnej”. Badania realizowane w latach 2006-2009 wykazały, że w całej krainie jodła występowała w 2350 drzewostanach, jednakże w ponad poło-wie z nich (54%) jodła występowała jedynie pojedynczo lub miejscami. Udział jodły w składzie gatunkowym drzewostanów stwierdzono dla 1036 pododdziałów. Ana-liza tej grupy wykazała, że drzewostany z udziałem jodły charakteryzują się wysoką produkcyjnością, osiągając zwykle I lub II klasę bonitacji, a sama jodła osiąga tam najczęściej jakość hodowlaną 22 i jakość techniczną 2.

W Krainie Bałtyckiej drzewostany z jodłą najczęściej zajmują siedliska lasu mieszanego świeżego oraz lasu świeżego. Mimo znacznego zróżnicowania typów i podtypów gleb na badanym obszarze, odnowienie naturalne jodły występowało głównie na glebach brunatnych właściwych oraz rdzawych właściwych (73% drze-wostanów).

Znamienny jest bardzo nierównomierny rozkład jodły w klasach wieku jest. Najwięcej jest drzewostanów młodych, czyli w pierwszej klasie wieku (71%) oraz drzewostanów w V i starszych klasach wieku (20%). Oznacza to, że pomimo wyso-kiej produkcyjności jodła na przestrzeni lat 60-80 nie była gatunkiem preferowa-nym i nie wprowadzano jej nawet w ramach domieszek.

63


Paweł Strzeliński1, Andrzej M. Jagodziński2,3

RETENCJA WĘGLAW EKOSYSTEMACH LEŚNYCH POLSKI

W latach 2007-2011 Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu wraz z Instytutem Den-drologii PAN w Kórniku realizował na zlecenie Dyrekcji Generalnej Lasów Państwo-wych temat badawczy „Bilans węgla w biomasie drzew głównych gatunków laso-twórczych Polski”. Badania zostały przeprowadzone dla 8 podstawowych gatunków lasotwórczych w Polsce oraz 12 gatunków podszytowych na blisko 300 powierzch-niach badawczych, reprezentujących różne klasy wieku i siedliska oraz znaczenie gospodarcze analizowanych gatunków drzew.

Po zakończeniu prac terenowych i laboratoryjnych opracowane zostały wzory empiryczne i współczynniki przeliczeniowe służące do określania biomasy drzew, krzewów, roślinności runa oraz masy węgla związanego w drzewostanach najważniejszych gatunków lasotwórczych drzew – głównie na podstawie precyzyj-nych pomiarów lasu (pomiary bezpośrednie, naziemny skaning laserowy). Opraco-wane wzory mogą być użyte do oszacowania ilości węgla akumulowanego w bio-masie badanych drzewostanów.

Ponieważ inwentaryzacja prowadzona do celów planowania gospodarczego pozwala zazwyczaj na określenie tylko miąższości drzew, konieczne było uzupeł-nienie sumarycznej biomasy produkowanej przez ekosystem leśny o tą, która jest zawarta w gałęziach, aparacie asymilacyjnym drzew, korzeniach, roślinności dna lasu, leżaninie, podszyciu i glebie. Część informacji pochodzi z dodatkowych po-miarów wykonanych na powierzchniach badawczych, część zaś opracowana zosta-ła na podstawie danych zawartych w literaturze.

Uzyskane w ten sposób bazy danych mogą posłużyć z jednej strony do przedstawienia szczegółowej analizy ilości węgla akumulowanego przez poszcze-gólne elementy ekosystemu leśnego, z drugiej zaś są punktem wyjścia do zbadania wpływu realizacji określonego sposobu gospodarowania na dynamikę wiązania węgla. Analizy te mogą być przeprowadzone zarówno przy wykorzystaniu równań

1) Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Urządzania Lasu e-mail: [email protected].: +48618487667

2) Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Łowiectwa i Ochrony Lasue-mail: [email protected].: +48618487693

3) Instytut Dendrologii PAN w Kórniku


64

allometrycznych, jak i zmodyfikowanych empirycznych modeli wzrostu dla drze-wostanów głównych gatunków lasotwórczych. Uzyskane wyniki powinny ponadto umożliwić oszacowanie biomasy drzewostanów oraz sekwestracji węgla w przeli-czeniu na leśne zasoby Polski (z wykorzystaniem urządzeniowych baz danych, baz SILP oraz wyników innych prowadzonych dotychczas prac i badań).

65


Paweł Strzeliński1, Kamil Kondracki, Sławomir Sułkowski


INWENTARYZACJA LASU Z WYKORZYSTANIEMNAZIEMNEGO SKANINGU LASEROWEGO

Naziemne skanery laserowe były testowane w Polsce do rejestracji przestrzeni le-śnej od 2006 roku. Obiecujące wyniki sprawiły, że w ramach tematu „Bilans węgla w biomasie głównych gatunków lasotwórczych w Polsce” Katedra Urządzania Lasu (na Wydziale Leśnym Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu) zakupiła w 2007 roku skaner FARO LS HE880, a w roku 2012 – skaner FARO Focus 3D.

Podstawowym zadaniem, do jakiego skaner jest wykorzystywany to trójwy-miarowa rejestracja i dokonywanie pomiarów powierzchni badawczych, które są zlokalizowane w różnych typach ekosystemów leśnych. W tym celu na każdej po-wierzchni najczęściej wykonuje się 3-5 skanów, co pozwala na modelowanie tego obszaru w układzie 3D. Testowane jest także wykonywanie zobrazowań pojedyn-czych tzw. skanów środkowych.

Do opracowania danych ze skaningu wykorzystano oprogramowanie FARO Scene, AutoCad oraz tScan (program opracowany przez firmę Taxus SI na zlecenie Instytutu Badawczego Leśnictwa). Obok porównania dokładności wyników skano-wania z pomiarami tradycyjnie wykonywanymi w lasach (za pomocą wysokościo-mierza i średnicomierza), zweryfikowano również metodykę prac terenowych. Wy-kazano m.in. dużą przydatność cyfrowej fotografii (opcja koloru) do identyfikacji drzew.

Doświadczenia zdobyte przez zespół z Katedry Urządzania Lasu (dotychczas zeskanowano około 500 powierzchni w Polsce i w Niemczech), pozwalają na wyso-ką ocenę przydatności technologii naziemnego skaningu laserowego do rejestracji przestrzeni leśnej, szczególnie do inwentaryzacji urządzeniowej oraz podczas prac prowadzonych w ramach Wielkoobszarowej Inwentaryzacji Stanu Lasu.


66

Paweł Strzeliński1, Sławomir Sułkowski, Kamil Kondracki, Andrzej Węgiel


SZACOWANIE I MODELOWANIE BIOMASY DRZEWNEJMETODAMI TELEDETEKCYJNYMI

W latach 2011-2103 roku Wydział Leśny Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu wraz jednostkami Lasów Państwowych oraz partnerami z Niemiec realizuje projekt „Rozwój transgranicznego systemu wspomagania procesów decyzyjnych dla zdalnej i modelowej oceny biomasy drzewnej w lasach obszaru wsparcia Pomerania”. Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską i dotyczy współpracy transgranicz-nej krajów Meklemburgia-Pomorze Przednie/ Brandenburgia i Rzeczpospolitej Polskiej (Województwo Zachodniopomorskie). Polska część projektu realizowana była na terenie Nadleśnictwa Drawno. W ramach projektu testowane są wybrane metody teledetekcyjne (naziemny i lotniczy skaning laserowy, wykorzystanie sa-molotów bezzałogowych, interpretacja zdjęć lotniczych, zdjęć hemisferycznych oraz obrazów satelitarnych o różnej rozdzielczości) pod kątem ich przydatności do określania biomasy przy uwzględnieniu nakładów i uzyskiwanej dokładności.

Efektem ma być wypracowanie praktycznych metod szacowania drzewnych zasobów sortymentowych oraz surowców energetycznych w lasach za pomocą metod teledetekcyjnych. Rezultaty projektu będą stanowić podstawę dla: dyna-micznego ujęcia ilościowego biomasy drzewnej lub naziemnych zasobów z pre-cyzyjnym przyporządkowaniem powierzchni i właściciela; inteligentnego, nie-uciążliwego dla zasobów zagospodarowania lasu; kompetentnego doradztwa na rzecz (także niezwiązanych z branżą) właścicieli lasów i grup decydentów; stałej dostępności pożądanych sortymentów drewna; przyrostu wartości dóbr w obsza-rach wiejskich; oceny i ograniczenia ryzyka oraz kontroli realizacji.

67


Sławomir Sułkowski, Paweł Strzeliński1, Kamil Kondracki


ODPORNOŚĆ DRZEWOSTANÓWNA SZKODY OD WIATRU

Huraganowe wiatry, które spowodowały w ostatniej dekadzie znaczne szkody w la-sach były impulsem do zlecenia przez Dyrekcję Generalną LP tematu badawczego „Relacje pomiędzy ilością i jakością produkcji drewna oraz stabilnością drzewostanów sosnowych”. Był on realizowany w latach 2006-2010, przez interdyscyplinarny ze-spół z wydziałów leśnych SGGW oraz Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, pod kierownictwem prof. E. Stępnia.

W ramach tego tematu badawczego wykonana została m.in. praca magi-sterska pt. „Analiza odporności drzewostanów na działanie wiatru na przykładzie nadleśnictw Oleśnica Śląska oraz Syców”. Obszar ten został wytypowany, ponieważ w latach: 1988, 2005, 2006 oraz 2007 roku doszło tam do poważnych szkód spowo-dowanych przez wiatry.

Dotychczasowe analizy czynników wpływających na stabilność drzewosta-nów na powstanie szkód ze strony wiatru na terenie nadleśnictw Oleśnica Śląska i Syców nie przyniosły spodziewanych rezultatów. Być może wzbogacenie do-tychczas analizowanych czynników jak cechy siedliska (typ siedliskowy lasu, typ gleby) i drzewostanu (gatunek główny, jego wiek, pierśnica, wysokość, bonitacja oraz smukłość, a także miąższość i zwarcie drzewostanu) o informacje dotyczące ukształtowania terenu pozwoli na dokładniejsze wskazanie drzewostanów poten-cjalnie narażonych na powstanie szkód od wiatru.

Analizując wpływ rzeźby terenu na miejsce wystąpienia szkód możliwe jest dwukierunkowe podejście do problemu. W pierwszym przypadku konieczne jest przeanalizowanie wpływu rzeźby terenu oraz cech siedliska i drzewostanów na poziomie pojedynczych wydzieleń. Odmiennym podejściem jest analiza miejsca wystąpienia szkód w dużej skali. Takie spojrzenie pozwoliłoby na wskazanie więk-szych obszarów pokrytych lasem zagrożonych ze strony wiatru. Wskazane jest więc objęcie specjalnym monitoringiem oraz analizami dotyczącymi wpływu ukształ-towania terenu na szkody od wiatru w regionach o cyklicznie powtarzających się wiatrach wywalających.


68

Cezary Beker

Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Urządzania Lasue-mail: [email protected].: +48618487657

MODEL WZROSTU NIEPIELĘGNOWANYCH DRZEWOSTANÓW SOSNOWYCH

W posterze zaprezentowano wyniki wieloletniego programu badawczego (reali-zowanego w ramach projektu badawczego nr 0383/B/P01/2009/37, finansowane-go przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego) prowadzonego na stałych powierzchniach doświadczalnych, które doprowadziły do opracowania lokalnego modelu referencyjnego – (PINUS ZIELONKA) i bonitacyjnego wzrostu niepielęgno-wanych drzewostanów sosnowych (PINUS). Do realizacji wyznaczonego celu wy-korzystano metodę wielokrotnego okresowego pomiaru obiektów, odpowiednio wyselekcjonowanych pod względem ilościowym i jakościowym, obejmujących szeregi rozwojowe drzewostanów. W tym celu pogrupowano drzewostany o zbli-żonym tempie wzrostu wysokości. Konstrukcję modelu oparto na bazowych rów-naniach regresji przedstawiających zależność pomiędzy cechą dendrometryczną (X) a wiekiem (W). Korzystanie z modelu jest przyjazne dla użytkownika albowiem funkcjonuje on w wersji elektronicznej środowiska EXCEL. Opracowany model wzrostu może być wykorzystany do szacowania nadziemnej biomasy i sekwestracji węgla niepielęgnowanych drzewostanów sosnowych, w zakresie bonitacj: BON24--BON34, na terenie Leśnego Zakładu Doświadczalnego Murowana Goślina. W celu regionalnego stosowania modelu PINUS konieczna jest analiza jego dokładności w innych rejonach Polski i ewentualne korygowanie współczynników bazowych równań. W przyszłości planowane jest także uzupełnienie modelu o słabsze boni-tacje poprzez rozszerzenie zasięgu badań o regiony w których takie drzewostany wyrastają.

69


Mieczysław Turski1, Cezary Beker2, Katarzyna Kaźmierczak3,Tomasz Najgrakowski4

Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział LeśnyKatedra Urządzania Lasue-mail: 1) [email protected]; 2) [email protected]; 3) [email protected]; 4) [email protected].: 1) +48618487657; 2) +48618487657; 3) +48618487659; 4) +48618487658

TABLICE APARATU ASYMILACYJNEGOSOSNY ZWYCZAJNEJ (PINUS SYLVESTRIS L.)

Ponad 30-letnie badania prowadzone w Katedrze Dendrometrii Akademii Rolni-czej w Poznaniu (obecnie Zakład Dendrometrii Produkcyjności Lasu w Katedrze Urządzania Lasu Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu) nad aparatem asymi-lacyjnym sosny zwyczajnej Pinus sylvestris L. pozwoliły na zgromadzenie ogrom-nego i unikalnego materiału pomiarowego, pochodzącego z 33 drzewostanów sosnowych w wieku od 15 do 120 lat. Tak ogromny materiał empiryczny był pod-stawą opracowano tablice objętości (miąższości) i masy aparatu asymilacyjnego sosny zwyczajnej. Tablice składają się z dwóch podstawowych części: A. Tablice objętości (miąższości) aparatu asymilacyjnego drzew na pniu - w dm3

- tablice objętości (miąższości) świeżego igliwia - tablice objętości (miąższości) świeżych ulistnionych (pokrytych igłami) gałązek B. Tablice masy aparatu asymilacyjnego drzew na pniu - w kg - tablice masy świeżego igliwia - tablice masy świeżych ulistnionych (pokrytych igłami) gałązek. Ostatecznie, poszczególne cechy w tablicach ustalono według poniższych równań:• Masa świeżych ulistnionych gałązek korony

• Masa świeżych igieł korony

ugc = 0,67705 . w -0,537 . d3,192 . h-1,3841,3

ic = 0,29486 . w -0,4179 . d3,192 . h-1,3841,3


70

• Objętość świeżych ulistnionych gałązek korony

• Objętość świeżych igieł korony

We wszystkich powyższych równaniach:d

1,3 – pierśnica drzewa zmierzona w korze,

h – wysokość drzewa,w – wiek drzewa.

ugo = 0,75716 . w -0,537 . d3,192 . h-1,3841,3

io = 0,35207 . w -0,4411 . d3,192 . h-1,3841,3

71


Andrzej Węgiel1, Witold Grzywiński2, Jolanta Węgiel3

Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział Leśny1) Katedra Urządzania Lasu2) Katedra Użytkowania Lasu3) Katedra Techniki Leśneje-mail: 1) [email protected].: 1) +48618487667

WYSTĘPOWANIE NIETOPERZY W LASACH

W latach 2012-2015 Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu realizuje na zlecenie Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych temat badawczy pt. „Występowanie nie-toperzy w lasach w zależności od wieku, struktury przestrzennej i składu gatunko-wego drzewostanów”.

Na potrzeby realizacji badań nietoperzy zakupiono bardzo nowoczesną aparaturę badawczą: rejestratory BatCorder firmy ecoObs (8 sztuk), batdetektory Pettersson D-1000X (2 sztuki) oraz zestaw oprogramowania: bcAdmin +bcAnalyze.

Rejestrowanie aktywności nietoperzy przy pomocy Batdetektorów Pet-tersson D-1000X wykonywane będzie na transektach w litych drzewostanach sosnowych różnych faz rozwojowych. Powierzchnie badawcze z transektami zlo-kalizowane zostały w trzech obszarach: Puszcza Drawska (Nadleśnictwo Drawno, Nadleśnictwo Kalisz Pomorski), Puszcza Notecka (Nadleśnictwo Potrzebowice, Nadleśnictwo Wronki) i Bory Dolnośląskie (Nadleśnictwo Chocianowo, Nadleśnic-two Przemków).

Punktowe powierzchnie badawcze do automatycznego rejestrowania ak-tywności nietoperzy przy pomocy rejestratorów BatCorder zakładane będą na powierzchniach monitoringowych Wielkoobszarowej Inwentaryzacji Stanu Lasu na obszarach górskich i podgórskich w południowej części województwa mało-polskiego.


72

Documents

KonferencjaKonferencja „Nauka praktyce leśnej” Poznań, 25.06.2013 r. 6 Władysław Barzdajn Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Wydział Leśny Katedra Hodowli Lasu e-mail:[email protected]