KONULAR - Ministry of National Education · TEKNİK RESİM VE MESLEK RESMİ Ölçülendirmede Önemli Unsurlar: • Ölçüler görünüşlerin dışına konulmalıdır. Okuma kolaylığı

6. ÜNİTE

ÖLÇÜLENDİRME

KONULAR1. Ölçülendirmenin gereği ve Önemi

2. Ölçülendirme Kuralları

Ölçü Sınır Çizgisi

Ölçü Çizgisi

Ölçü Okları, Biçimi ve Ölçüsü

Ölçü Rakamları

BU ÜNİTEYE NEDEN ÇALIŞMALIYIZ?

Ölçümlendirmenin gereğini ve önemini,

Ölçümlendirme elemanlarını,

Meslekler ile ilgili teknik resmin veya projelerinin herkesin anlayabile-ceği bir standartta çizilip tasarlanıp ve çizilen projeleri okunabilmeleri gereğini kavrayacaksınız.

BU ÜNİTEYE NASIL ÇALIŞMALIYIZ?

Ünite içerisinde yer alan tanım ve kavramları iyi öğreniniz.

Ünite içerisinde yer alan konulara ait açıklamaları dikkatlice okuyunuz.

Üniteye ait konuların içerisindeki bir bölümü öğrenmeden başka bir

bölüme geçmeyiniz.

Ünite sonunda yer alan özet kısmını mutlaka okuyarak değerlendirme sorularını yanıtlarına bakmadan dikkatlice çözmeye çalışınız.

Çözümünü yaptığınız değerlendirme sorularını kitabınızın sonunda yer alan yanıt anahtarı ile karşılaştırınız.

Yanlış cevaplarınızın nedenini bulup bu konudaki eksikliğinizi mutlaka tamamlayınız.

89

3. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞITEKNİK RESİM VE MESLEK RESMİ

6.1 ÖLÇÜLENDİRMENİN gEREĞİ VE ÖNEMİÜretimi düşünülen bir parçanın yapımı için öncelikle, o parçanın yeterince gö-

rünüşlerinin çizilmesi ve eksiksiz olarak ölçülendirilmesi gereklidir. Çizimi yapılan bir parçanın biçimi görünüşlerle belirtildikten sonra, çizim üzerinde yüzeyler arasındaki uzaklık, deliklerin yer ve çapları, yüzey kalitesi, tolerans ve açıklama, gerecin cinsi ve üretim sayısı gibi bilgiler de yer almalıdır.

Bir resim ölçülendirilirken; o cismin nasıl üretileceği, üretim yöntemleri, her üretim aşamasında gerekli olan ölçüler mutlaka dikkate alınmalıdır.

Yapım ve kontrol için gerekli olan ölçüler resmin üzerinde bulunmalıdır. Re-simlerin ölçülendirilmesinde en küçük bir ölçü eksikliği parçanın yanlış üretilmesine neden olabilir. Bu gibi olumsuzlukları önlemek için resim üzerindeki ölçülerin hata-sız ve eksiksiz olarak gösterilmesine dikkat edilmelidir.

Bir parçanın ölçü elemanları aracılığı ile gerçek boyutlarının resim üzerinde gösterilmesine ölçülendirme denir.

6.2 ÖLÇÜLENDİRME KURALLARIResim üzerinde ölçülerin gösterilmesi, yazılması ve düzenlenmesi işlemi be-

lirli kurallara göre yapılır. Bir resmin ölçülendirilmesinde kullanılan elemanlara ölçü elemanları denir.

Şekil 6.1: Ölçülendirmede kullanılan elemanlar

6.2.1 Bağlama (Ölçü Sınır) ÇizgisiSürekli ince çizgidir. Ölçü konacak yüzeylerin kenar görünüşlerinde uzatılır.

Bağlama çizgileri ölçü çizgisine dik veya gerektiğinde eğik, birbirine paralel olarak çizilir. Ok başları bağlama çizgisine temas eder ve bağlama çizgisi ok başından 2-3 mm kadar dışarı uzatılır. Bağlama çizgilerinin ölçü çizgilerini kesmemesine dikkat edilmelidir.

90


6.2.2 Ölçü ÇizgisiSürekli ince çizgidir. Uçları oklarla sınırlandırılır. Ölçü çizgisi görünüşün 7-10

mm dışına çizilir. İki ölçü çizgisi arasında 5-8 mm aralık bırakılır. Ölçü çizgileri bir-birleriyle veya başka bir ölçüye ait bağlama çizgisi ile kesişmez. görünüşün çevre çizgileri kesinlikle ölçü çizgisi olarak kullanılamaz.

6.2.3 Ölçü RakamlarıDüzgün ve okunaklı olarak ölçü çizgisinin üst tarafına ve ortasına yazılır. Ra-

kamlarla çizgi arasında 1.5-2 mm’lik bir boşluk bırakılır. Dar yerlerde ölçü rakamı, ölçü çizgisinin uzantısı üzerine mümkünse sağ tarafa yazılır. Ölçü rakamları resmin tabanından veya sağ kenarından bakılarak okunacak ve ölçü çizgisine paralel ola-cak şekilde yazılır. Paralel ölçüler üst üste geldiğinde yanlış okumayı önlemek için rakamlar kaydırılarak yazılır. Kesit görünüşlerde ölçü rakamının yazılacağı yerde ta-rama çizgileri çizilmemelidir.

6.2.4 Eksen ÇizgisiÖlçülendirmede bağlama çizgisi olarak kullanılır. Bu durumda bağlama çizgisi

tamamen eksen çizgisi olarak çizilir.

6.2.5 Ok BaşlarıÖlçü çizgilerini sınırlamada kullanılır. Ölçüsü belirtilen yerin boyutunu göste-

rir. Ok başlarının uzunluğu 2.5 - 3 mm ve kalınlığı uzunluğunun 1/3’ü kadar alınır. Bir resim üzerindeki bütün oklar aynı büyüklükte olmalıdır. Ok başlan ölçü çizgisi sınırlan içerisine çizilir. Dar yerlerde, ok başları dışarıya alınabilir. Bazı durumlarda ok yerine noktalar da kullanılabilir.

Aşağıdaki şekillerde değişik iş parçalarının ölçülendirilmesine ait çizimler gö-rülmektedir.

Şekil 6.2: Dar Yerlerin Ölçülendirilmesi

91


Şekil 6.3: Çap Ölçülendirilmesi

Şekil 6.4: Açıların Ölçülendirilmesi

Şekil 6.5: Köşeler ve Açılı Kısımların Ölçülendirilmesi

Bir parçayı ölçülendirmek için bu parçayı oluşturan geometrik şekillerin ölçü-lerini, birbirleri ile olan konum ölçülerini, ana yüzeylere, ana kenarlara veya eksenle-re göre vermek gereklidir. Ölçüler boyut ve konum olmak üzere ikiye ayrılır.

92


6.2.6 Boyut ÖlçüleriÖlçülendirme yapılırken, geometrik cisimlerin genişlik, yükseklik ve derinlikle-

ri (üç boyut ölçüsü) verilmelidir.

Prizmalar:

Dikdörtgen prizmasında, ölçüler iki görünüş arasında kalacak biçimde konulur. Bazı durumlarda derinlik ölçüsü profil (yan) kesit üzerine konulabilir veya görünüş üzeri-ne kalınlık yazılarak belirtilebilir.

Kare prizmada, ön görünüşte yükseklik ölçüsü ve kare görünüşte iki kenar öl-çüsü konularak belirtilir. Kare prizma bir görünüşle de belirtilir. Karenin kenarına ait ölçüsünün önüne kare işareti konulur ve köşegenleri yardımcı çizgilerle belirtilir.

Şekil 6.6: Prizmaların Ölçülendirilmesi

93


Şekil 6.7: Prizmaların Ölçülendirilmesi

Piramitler:

Yükseklik Ölçüsü ön görünüşte, taban kenar ölçüsü üst görünüşte belirtilir. Kare pi-ramidin kare görünüşü çizilmişse, her iki boyut ölçüsü de gösterilir. Bir görünüşle belirtildiğinde, ölçü rakamının önüne kare (Q ) işareti konur ve köşegenler yardımcı çizgi ile şekil 6.7 de görüldüğü gibi gösterilir.

Şekil 6.8: Piramitlerin Ölçülendirilmesi

94


Koniler:

Konilerin çap ve yükseklik ölçüleri vardır. Koni iki görünüşle belirtildiğinde, yüksek-lik ölçüsü ön, çap ölçüsü ise üst görünüşlerde belirtilir. Koni bir görünüşle belirtildi-ğinde, ön görünüş çizilir ve yükseklik ölçüsü gösterilir. Taban ölçüsünün önüne şekil 6.8 da görüldüğü gibi çap(<£>) işareti konur.

Şekil 6.9: Konilerin Ölçülendirilmesi

6.2.7 Konum ÖlçüleriBir parçayı oluşturan geometrik şekillerin birbirlerine göre olan konumlarını

belirten ölçülere konum ölçüleri denir. Bu ölçüler sadece geometrik şekilleri parça üzerinde yerleştirir ve yüzeyleri ölçülendirmez.

Konum ölçüleri;• Kenar - Kenar (Ana Yüzeyler),• Eksen - Eksen,• Kenar - Eksen olmak üzere üçe ayrılır.

Bu metotlardan bir veya birkaçını birlikte uygulayarak ölçülendirme yapılabilir.

Kenar - Kenar:Ana kenarlar (yüzeyler) esas alınarak bütün ölçülerin kenarlardan verilmesi ile yapı-lan ölçülendirm biçimidir.

Eksen - Eksen:

cismin üzerindeki deliklere ait konum ölçülerinin iki ana simetri ekseni alınarak ya-pılan ölçülendirme şeklidir.

95


Şekil 6.10: Kenar - Kenar Ölçülendirmesi

Şekil 6.11: Eksen - Eksen Ölçülendirmesi

Kenar - Eksen:

Ana kenar ve eksenler dikkate alınarak yapılan ölçülendirme türüdür.

Şekil 6.12: Kenar - Eksen Ölçülendirmesi

96


Ölçülendirmede Önemli Unsurlar:• Ölçüler görünüşlerin dışına konulmalıdır. Okuma kolaylığı ve sadelik

sağlamak için bazı ölçüler görünüşlerin içerisinde gösterilebilir.• Ölçüler, üretim metodu, markalama ve kontrol işlemleri dikkate alınarak

işlenmiş kenarlara ve eksenlere göre verilmelidir.• Ölçüler, parçanın biçimini en iyi anlatacak biçimde görünüşlerin üzerinde

belirtilmelidir.• görünüşler üzerine gereğinden fazla ölçü konulmamalı, aynı ölçülerin

tekrar etmemesine özen gösterilmelidir.• Ölçü çizgileri birbirini kesmemelidir.• Ölçü rakamları, resmin alt ve sağ yanlarından okunacak biçimde

gösterilmelidir.• Ölçü rakamları, ölçü çizgisinin üst tarafına ve 1.5-2 mm aralık bırakılarak

yazılmalıdır.• Bağlama (ölçü sınır) çizgilerinin boyları, ölçü çizgisini 2-3 mm aşmalıdır.• her ölçü rakamının kendisine ait bir ölçü çizgisi olmalıdır. Bu çizgiler

birbirlerine 5-8 mm aralıkla çizilmelidir.• görünen bir deliğin ölçü rakamının önüne çap O işareti konulmamalıdır.• Ölçü okları, bağlama (ölçü sınır) çizgisine temas etmemelidir. Ölçü okları

hiçbir şekilde çizginin diğer tarafına geçmemelidir.

97


ÖZET

Bir parçanın ölçü elemanları aracılığı ile gerçek boyutlarının resim üzerinde gösterilmesine ölçülendirme denir. Resim üzerinde ölçülerin gös-terilmesi, yazılması ve düzenlenmesi işlemi belirli kurallara göre yapılır. Bir resmin ölçülendirilmesinde kullanılan elemanlara ölçü elemanları (bağla-ma çizgisi, ölçü çizgisi, ölçü rakamları, eksen çizgisi,ok başlan) denir.

Ölçülendirme yapılırken, geometrik cisimlerin genişlik, yükseklik ve derinlikleri (üç boyut ölçüsü) verilmelidir.Bir parçayı oluşturan geometrik şekillerin birbirlerine göre olan konumlarını belirten ölçülere konum ölçü-leri denir. Bu ölçüler sadece geometrik şekilleri parça üzerinde yerleştirir ve yüzeyleri ölçülendirmez.

Konum ölçüleri; Kenar - Kenar (Ana Yüzeyler), Eksen - Eksen ve Kenar - Eksen olmak üzere üçe ayrılır. Bu metotlardan bir veya birkaçını birlikte uygulayarak ölçülendirme yapılabilir.

Ölçülendirmede Önemli Unsurlar:• Ölçüler görünüşlerin dışına konulmalıdır. Okuma kolaylığı ve sadelik

sağlamak için bazı ölçüler görünüşlerin içerisinde gösterilebilir.• Ölçüler, üretim metodu, markalama ve kontrol işlemleri dikkate

alınarak işlenmiş kenarlara ve eksenlere göre verilmelidir.• Ölçüler, parçanın biçimini en iyi anlatacak biçimde görünüşlerin

üzerinde belirtilmelidir.• görünüşler üzerine gereğinden fazla ölçü konulmamalı, aynı ölçülerin

tekrar etmemesine özen gösterilmelidir.• Ölçü çizgileri birbirini kesmemelidir.• Ölçü rakamları, resmin alt ve sağ yanlarından okunacak biçimde

gösterilmelidir.• Ölçü rakamları, ölçü çizgisinin üst tarafına ve 1.5-2 mm aralık

bırakılarak yazılmalıdır.• Bağlama (ölçü sınır) çizgilerinin boylan, ölçü çizgisini 2-3 mm aşmalıdır.• her ölçü rakamının kendisine ait bir ölçü çizgisi olmalıdır. Bu çizgiler

birbirlerine 5-8 mm aralıkla çizilmelidir.• görünen bir deliğin ölçü rakamının önüne çap O işareti

konulmamalıdır.• Ölçü okları, bağlama (ölçü sınır) çizgisine temas etmemelidir. Ölçü

oklan hiçbir şekilde çizginin diğer tarafına geçmemelidir.

98


DEĞERLENDİRME SORULARI

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz.

1. Başlama çizgileri olarak da anılan ölçü sınır çizgilerin biçimi için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

a) sürekli ince çizgilerdir

b) kesik-kesik kalın çizgiler

c) kesik-kesik ince çizgiler

d) noktalı kesik çizgiler

2. Ölçü okları ve ölçü çizgilerinin konumları ile ilgili aşağıdaki şekillerden hangisi doğrudur?

A) B) c) D)

3. Teknik resimleri çizilmiş parçanın veya makinanın gerçek boyutlarını değer olarak resim üzerinde gösteren rakamların yazılışları ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

a) dik yazılır

b) sağa 75°eğik yazılır

c) sola 75° eğik yazılır

d) 60° sağa eğik yazılır

4. Makina parçalarının ölçü birimi için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

a) metre b) milimetre

c) santimetre d) metre veya santimetre

99


5. Aşağıdakilerden hangisi bir parçanın ölçü elemanları aracılığıyla gerçek boyutların resim üzerinde gösterilmesine denir?

a) ölçü çizgisi b) ölçülendirme

c) eksen çizgisi d) ölçü elemanı

6. Aşağıdakilerden hangisi konum ölçülerinden değildir?

a) kenar - kenar b) kenar - eksen

c) eksen - eksen d) kenar - merkez

Documents

KONULAR - Ministry of National Education · TEKNİK RESİM VE MESLEK RESMİ Ölçülendirmede Önemli Unsurlar: • Ölçüler görünüşlerin dışına konulmalıdır. Okuma kolaylığı