mentor: doc.dr.sc. Karla Gusar student: Diana ori

KONZERVIRANJE ARHEOLOKOG DRVA

Sveuilite u Zadru, Odjel za arheologiju

KONZERVIRANJE ARHEOLOKOG DRVA

Mentor: doc.dr.sc. Karla Gusar Student: Diana ori1Nalaze drvenih artefakata i ostalih starih drvenih izraevina nazivamo arheolokim drvom.Ouvanosti arheolokog drva pogoduje stabilna suha atmosfera i nie temperature.Arheoloko drvo naeno u vlanom tlu ili izvaeno iz vode naziva se arheolokim mokrim drvom.Izlaganje arheolokog mokrog drva suhoj atmosferi uvjetuje proces stvaranja pukotina i ubrzanog raspadanja, te pretvaranja ostataka drva u humus.

O SASTAVU I GRAI DRVAOsim to pod drvom podrazumijevamo karakteristian oblik drvenaste stabljike sa stablom (lat. arbor), ono se pored tog oblika jo definira i kao tvar koju proizvode biljke (lat. lignum).

Kemijski sastav drvene tvari: ugljikohidrati (celuloza), lignin (fenolne tvari), manje koliine terpena, alifatska kiselina, alkohol, proteini i organske tvari.

Najzastupljeniji kemijski element navedenih spojeva je ugljik (oko 50%), a ostatak ine vodik, kisik i duik..

Higroskopna vlaga

Slobodna vlaga

iva stanica drva se sastoji od membrane i protoplazme.

Pri uginuu stanice protoplazma postupno nestaje, a preostaju samo odebljale i odrvenjele membrane, te lumen ispunjen zrakom ili vodom, ovisno o tome u kakvim se uvjetima drvo nalazi.

promjene dimenzije i volumena drva pod utjecajem vlage.UZROCI PROPADANJA I PROMJENE NA ARHEOLOKOM DRVU

gljivice kao uzronici trulei, bakterije, razni insekti, poari, morski tetnici i dr.Gljivice i bakterije napadaju staninu membranu i na taj nain mijenjaju fizikalna i kemijska svojstva drva te izazivaju njegovo truljenje.kuna gljiva (lat. Serpula lacrymans), podrumska gljiva (Coniophora puteana), podrumska gljiva (Coniophora puteana).Gljive koje uzrokuju smeu trule potamnjuju prirodni izgled drva, uzrokuju raspucavanje, uzdu vlakana i okomito od njih.Raspukline su meusobno okomite i oblikuju prizmatine i kockaste forme te se takva promjena naziva i ''prizmatinom trulei'.Bijela trule je izazvana uzronicima koji posvjetljuju ton drva i oslabljuju njegova mehanika svojstva. iri se difuzno, u obliku vrpca ili vreica, a izmeu oteenih dijelova su prisutne zone zdravog ili slabije oteenog drva. Ne uzrokuju raspucavanje okomito na drvo.

ODREIVANJE VRSTE DRVA I METODE NJEGOVOG DATIRANJA

U mikroskopskoj analizi napravi se popreni presjek drva, te radijalni uzduni i tangencijalni uzduni presjek.

Za tono odreivanje karakteristinih presjeka drva ili odreivanja vrsta slui mikroskopski atlas.

Starost drvenog predmeta se moe odrediti relativnim (metoda lananog datiranja) i apsolutnim metodama datiranja (radiokarbonska metoda i dendrokronoloko datiranje).

KONZERVIRANJE ARHEOLOKOG SUHOG DRVA

Suho drvo pati od napada tetnih insekata potrebno je drvo tretirati insekticidima u vidu premaza, injiciranja u buotine, posebno postupkom fumigacije metilbromidom, te prihvatljivijom metodom tretiranja duikom.Ponekad je potreban postupak dezinfekcije drva zbog gljiva i bakterija.Sredstva za zatitu drva: pentaklorfenol i natrijev pentaklorfenolat, te soli arsena i bakra. Najpovoljniji su boraks i borna kiselina, dok se na polikromiranim umjetninama koristi ortofenil fenol.Iridacija y-zraenjem, konsolidiranje sintetikim smolama u organskim otapalima.Impregnacija u vakuumu

ARHEOLOKO MOKRO DRVO

Razni predmeti od drva u morima, jezerima, rijekama, bunarima, cisternam, kao i drv. predmeti iskopani iz vlanog tla.kuhinjskoi pribor, lui, predmeti za zemljoradnju, skulpture, stambene i druge drvene graevinske strukture.Najei nalazi arheolokog mokrog drva su plovila, od manjih ladvi do veih brodova.Najpoznatiji nalaz drvenog broda u svijetu je brod ''Wasa'.

VAENJE, PREVENTIVNA ZATITA I KONZERVIRANJE ARHEOLOKOG MOKROG DRVA

Zbog krhkosti i osjetljivosti vaenju se pristupa paljivo.Nalaz se mora fotografski dokumentirati, napraviti videozapis, te izraditi crte u mjerilu ili skica s naznaenim osnovnim dimenzijama predmeta.Nakon vaenja nalaz treba zatititi od ubrzanog suenja.Posljedice neprimjerenog izlaganja drva novom okoliu uzrokuju pretvorbu drva u humus.Do daljnje obrade drvo se moe dodatno zatititi spuvom ili polietilenskom folijom.U sluaju dueg boravka u vodi potrebno je sprijeiti razvoj mikroorganizama uporabom dezinficijenasa.

Potreban je adekvatan prostor za konzerviranje, novana sredstva, izraditi bazen za privremenu prilagodbu i konzerviranje drvenih predmeta, nabavu odgovarajuih konzervanasa i konani izlobeni prostor za konzervirane artefakte.Desalinizirati drvene predmete izvaene iz mora; postupak izjednaavanja odnosa klora u vodovodnoj vodi i tretiranom drvu i postupak mjerenja elektrine vodljivosti u otopini (smanjivanje elektrolita u otopini).Najea metoda je konzerviranje polietilenglikolima (PEG 1 500 i PEG 4 000)

PRIMJERI KONZERVIRANJA ARHEOLOKOG DRVA U HRVATSKOJ

Bjelovarski monoksilKarlovaki monoksilKarlovaki monoksil10Prof. Zdenko Brusi Starohrvatski brod iz Nina

Prof. Boidar VilharNa starohrvatskim brodovima pronaenim na lokalitetu drijac kraj Nina izvedeni su najopseniji konzervatorski radovi na arheolokom mokrom drvu u Hrvatskoj (Boidar Vilhar). Istraivanje i dokumentiranje stanja brodova izveo je prof. Zdenko Brusi jo dok su brodovi leali na morskom dnu. Radiokarbonskom analizom uzorci drva su datirani u drugu polovinu 11. stoljea.11Kerep je sastavljen od jednog ili vie plovaka sastavljenih u splav

Ozaljski monoksilSisaki monoksil

Kerepi (Sl. Brod i upanja)Kerepi (Sl. Brod i upanja)12Drvene grede s biljnom ornamentikom iz crkve Sv Donata u Zadru, kraj 8. st. n. Kr.

Drveno antiko sidro iz Caske

Drveni predmeti u otopini PEG-a (brodolom, Pakotane)Postupak konzerviranja vesla (Gradina Gudovac) u otopini PEG-aRekonstrukcija posude iz zdenca na MedvedgraduRekonstrukcija posude iz zdenca na Medvedgradu14ZAKLJUAK Drveni artefakti predstavljaju vanu komponentu u prouavanju ljudske prolosti. Nakon pronalaska drvo se zbog krhkosti i osjetljivosti mora zatititi. Treba pripremiti sve uvjete za poetak postupka konzervacije, a tijekom samog postupka priskrbiti adekvatan prostor za konzerviranje, novana sredstva, izraditi bazen za privremenu prilagodbu i konzerviranje drvenih predmeta, nabavu odgovarajuih konzervanasa i konani izlobeni prostor za konzervirane artefakte. Za potrebe ouvanja i postupka konzervacije arheolokog suhog drva potrebno je pristupiti vakuumskoj impregnaciji. Nalaze drva potrebno je prijaviti nadlenom konzervatorskom odjelu pri Upravi za zatitu kulturne batine Ministarstva kulture RH.

LITERATURAMALINAR, H., 2005-2006. - Hrvoje Malinar, Konzerviranje arheolokog drva, Godinjak zatite spomenika kulture Hrvatske 29-30, Zagreb, 85-108.

SLIKOVNI PRILOZIMALINAR, H., 2005-2006. - Hrvoje Malinar, Konzerviranje arheolokog drva, Godinjak zatite spomenika kulture Hrvatske 29-30, Zagreb, 85-108.https://www.academia.edu/5305937/Srednjovjekovni_brodovi_iz_Nina Slika 9http://www.unizd.hr/arheologija/Home/tabid/198/articleType/ArticleView/articleId/5689/IN-MEMORIAM-prof-dr-sc-Zdenko-Brusic.aspx Slika 10