Kostolačka kultura na tlu BiH - D. Koljic

Univerzitet u Sarajevu Filozofski fakultet Odsjek za historiju Katedra za arheologiju Kameno doba BiH

Kostolaka kultura na tlu BiHSeminarski rad

Mentor: prof. dr. Tihomila Teak-Gregl Kandidat: Kolji Dijana Sarajevo, maj 2011.

Seminarski rad Kostolaka kultura na tlu BiH

Sadraj

Uvod ..................................................................................................................2 I OSNOVNE ODREDNICE KOSTOLAKE KULTURE.........................................3 I-1. Historijat istraivanja..................................................................................3 I-2. Rasprostranjenost i lokaliteti......................................................................4 I-3.Topografija i tipologija kostolakih naselja i naseobinski elementi.........5 I-4. Sahranjivanje u kostolakoj kulturi ...........................................................6 I-5. Materijalna kultura......................................................................................7 I-6.Porijeklo kulture i hronologija ....................................................................7 II LOKALITETI KOSTOLAKE KULTURE NA TLU BiH ...................................9 II-1. Pivnica kod Odaka ..................................................................................11 II-2. Donja Mahala.............................................................................................16 II-3. Ostali lokaliteti kostolake kulture...........................................................17 Zakljuak.........................................................................................................................18 Literatura.........................................................................................................................19

-1-


Uvod Kostolaka kultura, specifina eneolitska manifestacija, razvijena na temelju kasnoneolitikih kultura se poela razvijati oko 3250 godine BC1 na podruju jugoistone Evrope, posebno na prostoru dananje umadije, sjeverne Bosne, Slavonije i Srijema, a postepeno se irila na sjever do Slovake, na istoku do Erdelja i Oltenije u dananjoj Rumunjskoj, sve do 3000-te godine BC. Ime je dobila po eponimnom lokalitetu Kostolac u Srbiji. Kostolaka kultura je koegzistirala sa badenskom kulturom, a prethodi vuedolskoj na koju je izvrila snaan uticaj.2 Kao samostalna kulturna pojava, od strane Vladimira Milojia, definisana je 1943. godine na osnovu nalaza iz jugoslavenskog Podunavlja, koji se uvaju u Arheolokoj zbirci Univerziteta u Marburgu.3 On ju je datirao u bakarno doba, poslije badenske kulture. U ovom seminarskom radu, posebna panja e biti posveena sistematinom pristupu analize kostolake kulture, uz poseba akcenat na nalaze kostolake kulture u Bosni.

1 2

Before Christe (prije Krista) Dimitrijevi, Teak-Gregl, Majnari-Pandi, Zagreb, 1998, 128 3 Tasi, 1979, 235

-2-


I

OSNOVNE ODREDNICE KOSTOLAKE KULTURE

I-1.Historijat istraivanja 1906. godine prve ulomke keramike sa lokaliteta Kostolac objavio je M.M. Vasi, koji je pozornost obratio na osobit nain ukrasa koji je nazvao Stichkanal-technik (tehnika ubodnih kanala), ali se nije bavio pitanjem kulturnog odreenja spomenutih nalaza. Sline nalaze je otkrio i na lokalitetima Vina i uto Brdo. 1935. na 1936. godinu na lokalitetu ardak otkriveni su slini keramiki nalazi koje je A. Ori-Slaveti objavio i pripisao vuedolskoj kulturi. Nedugo nakon toga (1938.-1945.) R.R. Schmidt je u Vuedolu i Sarvau otkrio slinu keramiku, ali ju je on pripisao badenskoj kulturi. 4Tek 1943. objavljivanjem nalaza iz uplje Stene V. Miloji ukazuje na samostalnost nove kulture sa specifinom keramikom, koju je nazvao kostolakom prema prvom poznatom nalazitu (Kostolac) te ju je datirao u bakarno doba i odmah nakon badenske kulture. Pokuavajui da uradi potpunu tipologiju keramike novootkrivene kulture, na osnovu nalaza iz zbirke Univerziteta u Marburgu, uporeujui slojeve Vine i Vuedola doao je do saznanja da je ona mlaa od ranih faza badenske kulture, a istovremena sa srednjom i kasnom fazom badenske kulture i ranom fazom vuedolske kulture. Samostalnost kostolake kulture u potpunosti su potvrdili nalazi A. Benca iz 1962. sa lokaliteta Pivnica u Bosni. Na pomenutom lokalitetu nema mijeanja kostolake keramike sa drugim kulturama niti ima elemenata badenske kulture. 5

4 5

Dimitrijevi, Teak-Gregl, Majnari-Pandi, 1998, 130 Tasi, 1979, 235

-3-


I-2. Rasprostranjenost i lokaliteti Kostolaki kulturni elementi su zastupljeni na prostorima istone Srbije sa srpskim Podunavljem, potom sredinje Srbije sa Pomoravljem, Srijem, Slavonija, Banat, Baka i iri se prema Transilvaniji i Olteniji, a na sjeveru see preko Maarske sve do slovakih planina. Kao to je navedeno elemente kostolake kulture imamo na prostorima i dananje Srbije, Hrvatske i Bosne i Hercegovine. Od lokaliteta pronalazimo u: Srbiji: 1. Zlotska i Bogovinska peina 2. Klokoevac 3. Crnajka * 4. Manastir kod Gospoinog vira 5. groblje Padina 6. Kostolac 7. Korbovo 8. Kostol * 9. Kragujevac (Koriane i ot) 10. Jelenac kod Aleksinca 11. Srijem: a. Grado b. Dobanovci c. Belegi d. Stari Slankamen e. Gomolava f. Petrovaradin g. Maarski brijeg u Rumi h. Vina Bosni i Hercegovini: 1. Alihode 2. Obre II 3. Pivnica 4. Donja Mahala 5. Vis kod Dervente 6. Dvorovi kod Bijeljine Hrvatskoj: 1. Vuedol 2. Vukovar 3. Lovas 4. Sarva 5. Klisa 6. Kozarac (Beli Manastir) 7. Cerii kod Vinkovaca 8. Grabovac (akovo) 9. Aikovci 10. Slava (Nova Gradika)

U ovom seminarskom radu bit e dat akcenat na lokalitete kostolake kulture u Bosni i Hercegovini, s nekim osnovnim naznakama i osobinama kostolake kulture.6

*sa elementima Cotofeni kulture 6 Dimitrijevi, Teak-Gregl, Majnari-Pandi, 1998, 129-130

-4-


Slika 1: Karta rasprostranjenosti kostolake i Cotofeni kulture7 I-3. Topografija i tipologija kostolakih naselja i naseobinski elementi Prema izboru terena za podizanje naselja, razlikuju se tri osnovna tipa: a. neka vrsta tel-naselja kraj rijeka, podizana na ljesnim gredama b. naselja u planinskim oblastima Bosne i Srbije, zabaena i van prirodnih komunikacija c. naselja u peinama8 Prvi tip nalazita karakterie srijemsko-slavonsku zonu. To su naselja tipa Gomolava, Vuedol, Sarva i druga, preteno vieslojna nalazita na kojima se kostolako naselje formira na osnovama starijih neolitskih i eneolitskih horizonata. Drugi7 8

Tasi, 1979, 241 Tasi, 1979, 247

-5-


tip naselja planinsko-brdski ili gradinski nastao je iz potrebe nosilaca kulture za stonim ispaama. Njihovo postojanje je zabiljeeno u Bosni, centralnoj i istonoj Srbiji. Tipini predstavnici ove grupe naselja su: Pivnica kod Odaka, Koriane kod Kragujevca, ot kod Rae Kragujevake i nalazita u istonoj Srbiji. U posljednju grupu kostolakih nalazita spadaju peine: uplja Stena, Zlotska peina i Bogovinska peina. Arhitektonski ostaci na kostolakim naseljima su skromni, neto vie informacija nam daju naselja kod Pivnice u Bosni. Tehnike graenja kostolake kulture u Bosni i Srbiji se zasnivaju na tome da su podizane na strmim padinama i na terenu gdje nije bilo mogunosti za dobijanje veih horizontalnih povrina zbog ega se primjenjuje nivelacija terena nanoenjem gline ili se zasijeca padina i formiraju ravne platforme. I-4. Sahranjivanje u kostolakoj kulturi 9 U kostolakoj kulturi je zastupljeno skeletno sahranjivanje i spaljivanje pokojnika. Kod skeletnog sahranjivanja pokojnik je stavljan u raku u zgrenom poloaju, dok za drugi sluaj imamo dvije varijante: - spaljivanje i stavljanje pepela, odnosno nagorjelih kostiju u urne - stavljanje spaljenih ostataka u jame koje su pokrivane poklopcem.

Slika 2: Grob kostolake kulture sa Gomolave9

9

Tasi, 1979, 251

-6-


I-5. Materijalna kultura Od materijalnih ostataka kostolake kulture vano je spomenuti keramike i bakrene ostatke. Osnovna je stilska odrednica kostolake kulture keramiko posue vrlo dobre fakture i kvalitete, tamne sivosmee boje, a tek vrlo rijetko izrazito crne. Karakteristika kostolake keramike vie se vee za tehnike ukraavanja i kompoziciju ukrasa nego za oblike. Karakteristine su tehnika ukraavanja brazdasto urezivanje te fino igosanje tupim predmetom. Najzastupljeniji su oblici kalotastih zdjela bez izraena dna i zdjela izvuena vrata te osebujan oblik alice s rukom koja i do nekoliko puta nadvisuje njezin rub. Za razliku od tipoloki bogatije badenske i vuedolske, kostolaka keramika siromanija je u oblicima, to se moe tumaiti nainom ivota te jednostavnom i donekle jednolinom prehranom. Od ostalih tragova kulture sa kostolakih nalazita bitno je spomenuti bakarne predmete, alatke od kosti, prljenke od peene zemlje i vei broj sileksnih i kamenih alatki.

I-6. Porijeklo kulture i hronolgija

Kostolaka kultura se formirala pod jakim uticajima badenske kulture, na njenoj junoj periferiji. Sremsko-slavonsko podruje i nalazita juno od Save i Dunava inila bi matinu oblast stila odakle se on rairio po cijelom Karpatskom bazenu. Veina autora polazi od stratigrafskog poloaja kostolake kulture u odnosu na badensku te odreenih slinosti u keramikom materijalu (to bi ukazivalo na njihovu genetsku povezanost), pa pretpostavljaju da kostolaka kultura nastaje na temeljima badenske. Ali pritom zanemaruju razliite tehnike ukraavanja, karakter naselja, stambenih objekata i vjerojatno gospodarstva. Porijeklo brazdastog urezivanja Dimitrijeviiz Retz-Gajary kulture i D. Nikoli dovode u vezu s vrpastom (Schnurkeramik) keramikom smatrajui da se brazdasto urezivanje razvija pod utjecajem ili kao imitacija tog naina ukraavanja. U tumaenju podrijetla D. Nikoli polazi od pretpostavke da je matino podruje nastanka kostolake kulture juno od Dunava na teritoriju sredinjeg Balkana (gdje su kostolaki lokaliteti stariji od onih sjeverno od Save i Dunava) neposredno nakon prodora kulture ernavoda III i pod njezinim utjecajem to ujedno pomie poloaj kostolake

-7-


kulture na hronolokoj skali ona dakle nastaje istovremeno ili neposredno nakon formiranja badenske i Coofeni kulture (smatra da se time rjeavaju hronoloke neusklaenosti i praznine koje se javljaju ako se nastanak kostolake stavlja tek nakon badenske kulture). 10 Hronologija:

10

Dimitrijevi, Teak-Gregl, Majnari-Pandi, 1998, 130.

-8-


II

LOKALITETI KOSTOLAKE KULTURE U BiH Ve je navedeno da su lokaliteti kostolake kulture u BiH: a. Pivnica kod Odaka b. Alihode, u dolini Bile kod Travnika c. Vis kod Dervente d. Obre II kod Kaknja e. Donja Mahala na Savi11

Prvi navedeni lokalitet, Pivnica kod Odaka je najznaajniji od ovdje pobrojanih. Donji sloj je ista kostolaka kultura, a uz to je pruio i ogroman broj podataka o ivotu stanovnika na tome prostoru, u eneolitu. Ima indicija da i Vis naselje takoer daje integralni sloj ove kulturne grupe, a na njemu je ustanovljen i stratigrafski odnos kostolake kulture prema vuedolskoj i lasinjskoj. U sluaju Obre II imamo otkrivene jame, u kojima se nalazio inventar kostolake kulture, koji je bio ukopan u sloj butmirske kulture neolita, te se moe zakljuiti da su i ovdje, bar neko izvjesno vrijeme, boravili nosioci kostolake kulturne grupe. to se tie ostale dvije lokacije, Donje Mahale i Alihoda, tu je tee rei neto, a da imamo neki siguran zakljuak. Pripadnici kostolake kulture su najvjerovatnije boravili izvjestan vremenski period u Donoj Mahali, no za Alihode je to malo tee rei. To je zbog toga jer je u Alihodama naen samo minimalan broj ostataka kostolake kulture, zajedno sa vuedolskom keramikom. Ipak, ovaj lokalitet se ne smije zaobii12. Iz svega navedenog, da se zakljuiti da su nositelji kostolake kulture izabrali regiju oko rijeke Bosne ( da budemo precizniji njenog donjeg toka , i uz njegovu zapadnu stranu ), te tu izgradili svoje nastambe. Sa tog podruja njihov prodor se odvijao do Kaknja , a moda i do doline Lave i Bile. Donja Mahala se nalazi na samoj obali Save, te je odatle bilo lako uspostaviti prirodni put za kontakte sa naseobinama koje su se nalazile izmeu Save, Dunava i Drave.

11 12

Benac, 1979, 132 Benac, 1979, 133

-9-


Slika 4: Karta rasprostranjenosti kostolake kulture u bivoj Jugoslaviji13

13

Benac, 1962, 36

- 10 -


II-1. Pivnica kod Odaka Lokalitet se nalazi u selu Potoani, blizu Odaka, u Posavskom kantonu. Pored naziva Pivnica, ovaj lokalitet nosi i naziv Gradi, to je obiljeje i mnogih drugih praistorijskih naselja u Bosni.14 ini ga jedan izdueni breuljak, a njegova istona i zapadna strana se strmo sputaju prema potocima koji su u blizini. Sa breuljka se prua odlian pogled na ravnicu, a lokalitet pripada donjem toku rijeke Bosne. Sama gradina se moe okarakterisati kao dominantna lokacija, srednje visine, sa tri strane odvojena od okolnog terena, a samo jednom stranom vezana za zalee.15 Oranjem na Pivnici na povrinu su izali brojni fragmenti keramike, a na ta je panju prvi put skrenuo fra Anto Toli, lokalni upnik, a koji je prikupio i prve primjerke kostolake keramike. 1958. godine kustos Z . Mari je objavio prve nalaze o Pivnici, u Glasniku Zemaljskog muzeja. Panju je posvetio samo gornjem sloju, iz vrlo jasnog i oitog razloga : grau za prouavanje je imao samo iz toga sloja, jer je tada samo on bio dostupan. Probna iskopavanja od strane Zemaljskog muzeja su preduzeta iste godine. Tada su se dobili i podaci o postojanju dva sloja, od kojih je mlai pripadao kasnom dobu, a stariji kostolakoj kulturi. Sredinom 1960. godine vreno je i sistematsko iskopavanje Pivnice, a koje je pruilo zakljune podatke o samoj lokaciji, karakteru naselja, te osobinama samog kulturnog sloja. Iskopavanja je vodio Alojz Benac, uz pomo ure Baslera. Tokom radova na Pivnici iskopana je povrina od 233 m2. Prema topografskoj slici se da primijetiti da je veina iskopavanja vrena na istonoj padini brijega, dok je na zapadnoj strani otkrivena samo jedna sonda od 25 m2.

14 15

Benac, 1964, 124 Tasi, 1979, 248

- 11 -


Slika 5: Topografski prikaz Pivnice kog Odaka

Kulturni ostaci mlaeg sloja. Oranje zemljita je dovelo do destrukcije lokaliteta, te zbog toga gornji sloj ne sadri neki bogatiji kulturni inventar. A ako ga i ima, to su onda uglavnom djelii keramike (sitniji), dok drugi materijal gotovo uopte i ne postoji (izuzetak su sluajni nalazi bronzanog kelta, te kalupa za lijevanje od peene zemlje). Sva keramika pripada grubim primjercima, mada su zidovi posuda tanki i pravilno izvedeni. Povrinski tonovi su svijetlosivi, tamnosivi, smekasti i crvenkasti, dok pod prstima moemo osjetiti hrapavost, zbog primjesa sitnih zrna pijeska. Ukrasi na posudama su izvedeni tehnikom urezivanja. Sadre dva osnovna motiva, a to su girlande i cik cak linije, u kombinaciji sa urezanim horizontalnim crtama. U veini sluajeva girlande su sastavljene od dvije urezane linije, imaju prema gore okrenute vrhove ; tek ponegdje se radi o trostruko urezanim linijama ; ukrasi se obavezno nalaze na gornjem dijelu posude, a izvijeni obodi su ukraeni viestrukim cik cak linijama. Karakter keramikih nalaza iz gornjeg stratuma ovoga lokaliteta, a poglavito se to ogleda u ukrasnim motivima, dobro se slae sa kasno bronanodobnim slojem sa lokaliteta Vis kod Dervente.16 Z. Mari je analiziravi kulturni sloj u Visu ustanovio da poetak ivota u tome naselju datira u stariji dio HaA, a da bi se kraj mogao pripisati vremenu koje pripada kraju HaB.

16

Mari, 1960, 151

- 12 -


Stariji i mlai sloj nemaju nikakvu meusobnu vezu, te se mogu promatrati kao dvije odvojene kulturne cjeline. Stariji sloj Pivnice sadri kremeno, kotano i bakarno orue i oruje. Kod kremenog orua preovladavaju obini noii, trouglastog i trapezoidnog presjeka i loije obrade. Rijetko se mogu sresti strugai. Moe se stoga izvesti zakljuak da je ovdje rije o zavretku poznavanja obrade kremena, dolazi do degeneracije u radu sa njima. To se ne moe rei za kotano orue i oruje. Njihova izrada je na visokom nivou, a u prvom redu se moe govoriti o ilima i glaalicama, a onda i bodeima od ivotinjskih rogova. Od metalnih predmeta imamo bakarne igle. Iskopavanjem su naene dvije kompletne igle, te nekoliko dijelova igala. Igle su dobro zailjene sa obje strane, a zadebljani centralni dio ima etvrtasti presjek. Od nalaza se jo mogu spomenuti prljenovi i grijalice od peene zemlje, a koji bi se moda mogli uvrstiti u alatke. Ovaj stratum Pivnice je posebno zanimljiv zbog toga to njegova keramika pripada iskljuivo kostolakoj kulturi. Ne postoji nikakva druga mjeavina. Zato se moe, s pravom rei, da je ovo jedno od prvih nalazita na Balkanu, na kojem se kostolaka kultura moe razmatrati u svom istom obliku. 17 Keramika. Moemo je podijeliti na ukraenu i neukraenu keramiku.18 Neukraeni tip keramike se kree od velikog i slabije uglaanog posua, koje ima debele zidove, i finijih glaanih posuda, a koje su identinog oblika kao one ukraene. Boja varira od svjetlosive,tamnosive, sivosmee, tamnosmee do crvenkaste . Oblici neukraenog posua su : plitke zdjele malo uvuenijeg oboda bikonine zdjele kosog, vani izbaenoga vrata bikonine olje sa viim, vani izbaenim vratom trbuaste posude malo izvijenog oboda, svih dimenzija trbuaste posude uskoga grla niske posude okomitih stijenki konine posude ovalne i okrugle kaike sa zadebljanim produetkom

17 18

Benac, 1964, 122 Benac, 1962, 34

- 13 -


Ukraena vrsta keramike

19

je izvanredno vrsta, tankih zidova i odline glaane

povrine, te se esto ima osjeaj da je povrina masna. Najee su posude tamnosivog tona, a tek potom imamo svijetlosive, sivosmee, smee i crvenkaste posude. Dominantne su plitke bikonine zdjele, vrata izbaenog van, zaobljenog ramena, a dno ima u sredini udubljeni umbo, koji se tu nalazi kako bi poveao stabilnost posude. Nakon toga imamo sljedee vrste posuda : visoke, bikonine zdjele sa otrim ili zaobljenim ramenom bikonine olje, otroga ili zaobljenoga ramena vee trbuaste posude visokoga, konkavnoga vrata trbuaste posude sa viim, ka unutra zakoenim vratom trbuaste posude malo izvijenog oboda trbuaste posude poluloptaste zdjele zaravnjenog oboda

Slika 6: Primjeri ukraenih posuda iz Pivnice

19

Benac, 1962, 33

- 14 -


Ukrasni motivi na keramici su izvedeni sljedeim tehnikama : ubadanjem brazdastim urezivanjem (Furchenstich) crticama udubljenim linijama igosanim i metliastim motivim Pored toga se u velikoj mjeri upotrebljava i bijela inkrustacija, kojom se ispunjavaju ubodi i brazdasti urezi.

Slika 7: Ukrasni motivi na keramici iz Pivnice

Dr. Alojz Benac kae da " na osnovu svega smijem tvrditi da je do danas ista kostolaka kultura naena jedino u sjevernoj Bosni, dok se u drugim krajevima za sada moe govoriti samo o mijeanju ove kulture sa drugim kulturama". 20

20

Benac, 1962, 35

- 15 -


II-2. Donja Mahala Arheoloki lokalitet Kucita u Donjoj Mahali nalazi se neposredno pokraj savskoga nasipa, otkriven , a djelomice i uniten, prilikom iskopa zemlje za gradnju savskog nasipa u maju 1924. godine. Ostatke materijalne kulture i vanije podatke o tom lokalitetu prikupio je i objavio dr. Jozo Petrovi 1925. Nakon toga, u avgustu 1926. godine izvreno je na lokalitetu manje arheoloko iskopavanje. Utvreno je da se naselje prostiralo u duinu 100 do 350, a u irinu 50-60 metara. Na lokalitetu su pronadeni razliiti keramiki predmeti. Osim toga, pronaeno je dosta kostiju domaih (ovaca, koza, govedo, pas) i divljih (vepar, jelen) ivotinja. Nalazi kostiju divljih ivotinja pokazuju da se stanovnitvo tog naselja, izmedu ostalog, bavilo takoer i lovom. Keramike nalaze s lokaliteta Kucita u Donjoj Mahali, A. Benac opisuje kao keramiku tamnosivog, svijetlosivog ili svijetlosmeega tona, koja ne spada u grubu, nego se nalazi negdje izmedu grube i fine keramike. Jedno od posebnih obiljeja keramike pronadene na Kucitima su brojne kljunaste drke vertikalno probuene. Tipoloka analiza keramikih nalaza ukazuje na postojanje dva odvojena kulturna i hronoloka horizonta (stratuma) od kojih donji pripada sopotskoj kulturi mladeg neolitika, a gornji pak kostolakoj kulturi eneolitikog razdoblja.21 ini se da nije bilo jaih dodira stanovnika Donje Mahale s naseljima vinanske kulture. Nove nalaze ine ulomci keramikog posua, uteg stoastog oblika dva kamena dlijeta, kameni eki te jedan lonac. Opis pronaenog lonca. Visina posude iznosi 20, promjer otvora 7 cm. Lonac ima nizak bikonini trbuh s visokim i suenim vratom. Prijelaz iz donjeg u gornji konus je izrazit. Ima dvije drke vertikalno poloene neto malo ispod oboda. Ukrasa nema, ali postoje svijetle i tamne mrlje nabacane bez odredenog sistema, tako da je boja posude svijetlo siva. Slino ukraavanje utvreno je i na drugim nalazima na lokalitetu Kucita. Svi ti nalazi mogu se okvirno datirati u neoliticko razdoblje Kucita lokaliteta Donja Mahala.

21

Benac, 1962, 36

- 16 -


II-3. Ostali lokaliteti kostolake kulture Pored prethodno dva obraena lokaliteta u Bosni su jo tri lokaliteta kostolake kulture, a to su Obre II kod Kaknja, Alihode kod Travnika i Vis kod Dervente. Ova tri lokaliteta, ba kao i Donja Mahala na Savi su slabo istraena, kako zbog nedostatka sredstava za iskopavanja tako i zbog manjeg znaaja u odnosu na Pivnicu. Ovi lokaliteti sadravaju sve elemente, koji karakteriu kostolaku kulturu, ali zbog nedostatka literature i pomanjakanja ispitanosti neolitskog i eneolitskog perioda na ovim lokalitetima, oni neee biti obraeni kao Donja Mahala i Pivnica kod Odaka.

- 17 -


Zakljuak Kostolaka kultura, kao samostalna kulturna manifestacija je potvrena nalazima Alojza Benca iz 1962. godine sa lokaliteta Pivnica kod Odaka, gdje se nije mijeala sa drugim kulturama, to se vidi u nedostaku elemenata badenske kulture, kakvi su cik-cak ukrasi i mreasti uzorci. V. Miloji je prvi tvrdio da je kostolaka kultura samostalna kulturna manifestacija. ak ta vie, A. Benca u Pivnici kod Odaka i nekim problemima kostolake kulture (Glasnik Zemaljskog muzeja, posebni otisak, 1962.) kae da na osnovu svega smijem tvrditi da je do danas ista kostolaka kultura naena jedino u sjevernoj Bosni, dok se u drugim krajevima za sada moe govoriti samo o mijeanju ove kulture sa drugim kulturama. Kostolaka kultura, pored toga to je samostalna pojava ima svoj povezanost sa srugim kulturama, koja se ogleda u keramikim proizvodima, motivima, ukrasima itd. Rossenska kultura je sigurno bila insipracija za ornamentne motive izvedene tehnikom uboda, ali pored ove kulture znatan uticaj je imala i Stich keramika iz jugozapadne Njemake. Paralele izmeu ove kulture, posebno sa lokaliteta Pivnica, postoje i sa bockanom keramikom iz eke, te nordijskom keramikom iste oblasti.22 A. Benac u Studij o kamenom i bakarnom dobu u sjeverozapadnom Balkanu (Sarajevo, 1964. godina) navodi da smio bih bez rezerve tvrditi da je kostolaka civilizacija u Pivnici doprla ovamo sa sjevera,...,ovaj prodor u dolinu rijeke Bosne desio se svakako u jednom kasnom stadiju Rossenske kulture, odnosno njene Stichkeramik faze,..., vrlo zanimljivo je da je ova kultura prodrla samo do Pivnice u svom istom obliku. Pored Pivnice, znaajni lokaliteti su i Donja Mahala, Obre II, Alihode i Vis, koji takoer predstavljaju dokaz o rairenosti ove kulutre na bosanskom prostoru. Kao kulturana manifestacija kostolaka kultura je ostavila trajni peat na ovim lokalitetima, a svi elementi ove kulture su je uinili zamimljivom i interesantom pojavom za izuavanje.

22

Benac, 1964, 124

- 18 -


Literatura [1] Benac, A., Eneolitsko doba, Glasnik Zemaljskog muzeja, Nova serija XXXIV, Sarajevo, 1979, 132-133 Mari, Z., Vis kod Dervente naselje kasnog bronzanog doba, Glasnik Zemaljskog muzeja, Sarajevo, 1960, 151 Benac, A., Pivnica kod Odaka i neki problemi kostolake kulture, Posebni otisak Glasnika Zemaljskog muzeja, Sarajevo, 1962, 32-36 Tasi, N.: Kostolaka kultura. U: Benac, A. ur. Praistorija jugoslavenskih zemalja, III, Eneolit, Sarajevo, 1979, 235-266 Dimitrijevi, S., Teak-Gregl, T., Majnari-Pandi, N., Prapovijest, Zagreb, 1998, 128-130 Benac, A., Studije o kamenom i bakarnom dobu u sjeverozapadnom Balkanu, Sarajevo, 1964, 120-125

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

- 19 -

Documents

Kostolačka kultura na tlu BiH - D. Koljic