Kratkorone hartije od vrijednosti

Kratkorone hartije od vrijednosti

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETABERZA I BERZANSKO POSLOVANJETEMA:Kratkorone hartije od vrijednosti

I.Sarajevo, 2015.

SADRAJ

UVOD31.KRATKORONE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI42.DRAVNE OBVEZNICE53.BLAGAJNIKI ZAPIS84.DEPOZITNI CERTIFIKAT105.FINANSIRANJE EMISIJOM KRATKORONIH HARTIJA OD VRIJEDNOSTI135.1.Bankarski akcept135.2.Komercijalni zapis145.3.Ugovor o reotkupu15ZAKLJUAK17LITERATURA18

UVOD

Prema Zakonu o obligacijama: Hartija od vrijednosti je pismena isprava kojom se njen izdavalac obavezuje da e ispuniti obavezu upisanu na toj ispravi zakonitom imaocu.Hartije od vrijednosti predstavljaju finansijske instrumente za koje je posredno ili neposredno vezano poslovanje na veini trita. U stvari, skup finansijskih transakcija u kojima se posluje novcem i hartijama od vrijednosti, predstavlja finansijsko trite u najirem smislu te rei. Na institucionalizovanom tritu novca obino se ne trguje svim oblicima vrijednosnih papira ve samo onim vrijednosnim papirima koje izdaje centralna banka ili koje centralna banka tretira kao vrijednosne papire pogodne za trgovinu na tritu novca, odnosno za ostvarivanje njene politike na zatvorenom ili otvonenom novanom tritu. Predmet kupoprodaje, odnosno instrument trita novca moe postati samo onaj vrijednosni papir koji se uvijek moe rediskontovati kod centralne banke uz odreenu diskontnu stopu a da se pri tome ne tereti rediskontni kontingent kojeg je centralna banka odobrila poslovnoj banci koja trai rediskont. U ovom pristupu tritu novca, mjenice komercijalnog karaktera koje poslovna banka reeskontuje kod centralne banke na teret svog rediskontnog kontingenta, ne tretiraju se kao predmeti trgovine na tristu novca, ve se tretiraju kao vrijednosni papiri kojim se trguje na kreditnom, odnosno eskontnom tritu. Ovaj instrument se koristi i kao sredstvo emisije centralne banke poslovnim bankama (reeskont hartija od vrijednosti - mjenica).

1. KRATKORONE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI

Kratkorone hartije od vrijednosti kojima se trguje na novanom tritu moraju da imaju bonitet, tanije emitent - prodava kratkorone hartije od vrijednosti mora da ima kreditni bonitet koji garantuje da e prodatu kratkoronu hartiju od vrijednosti moi otkupiti u momentu njenog dospijea za naplatu. U odreenim sluajevima centralna banka, u sklopu regulisanja koliine novca u opticaju, odreuje rediskontni kontigent za svaku poslovnu banku. Ako poslovna banka diskontuje kratkoronu hartiju od vrijednosti svog komitenta i tu hartiju od vrijednosti rediskontuje kod centralne banke, takva kratkorona hartija od vrijednosti nije predmet trgovanja na otvorenom novanom tritu jer se ona prodaje na zatvorenom novanom tritu: preduzee-banka-centralna banka.Vrijednosni papiri kojima se trguje na tritu novca, u smislu Zakona, jesu kratkoroni vrijednosni papiri izdati u seriji s rokom dospijea do godine dana, kao to su trezorski zapisi, blagajniki zapisi, komercijalni zapisi, certifikati o depozitima i bankarski akcepti, te dugoroni duniki vrijednosni papiri kojima je preostali rok dospijea do godine dana. Kupoprodaja kratkoronih vrijednosnih papira na tritu novca zbiva se, obino, izmeu: Dvije poslovne banke, Jedne poslovne banke i centralne banke, Drave i poslovne banke, Drave i centralne banke, Drave i njenih institucija. S obzirom na subjekt koji ih izdaje (emituje) kratkorone vrijednosne papire moemo podijeliti u tri grupe: 1) Dravni vrijednosni papiri kao to su dravne obveznice, dravne mjenice, dravni blagajniki zapisi (Treasury bills, bons du tresor, Schatzwechsel); 2) Vrijednosni papiri centralne banke, kao to su blagajntki zapisi; 3) Vrijednosni papiri privrednih preduzea, drugih firmi ili privatnih lica koji su akceptirani od strane ovlaenih finansijskih institucija. U kratkorone hartije od vrijednosti spadaju:[footnoteRef:1] [1: Pavievi, B.; Miovi, M.: Hartije od vrednosti, Beograd, 1994, str. 26.]

dravne obveznice, komercijalni zapis, blagajniki zapis, trezorski zapis, depozitni certifikat i bankarski akcept.Vrste, oblici, broj i obim kupoprodaje kratkoronih vrijednosnih papira u nekoj privredi zavisi od niza faktora. Ovdje se ima u vidu: osobine privrednog sistema, uloga trita u regulaciji privrednih procesa, uloga kamatne stope, osobine finansijskog sistema, stabilnost privrede, odnos kamatne i profitne stope, formalno-pravni okviri za trgovinu vrijednosnim papirima, stanje privrede i stanje poslovnih oekivanja kod raznih privrednih subjekata i sl. Svaka drava koja koristi trite novca i vrijednosne papire obino svojim zakonima odreuje subjekte koji mogu izdavati pojedine oblike vrijednosnih papira. Jedan vrijednosni papir, kao na primjer blagajniki zapis, mogu izdavati razliiti privredni i politiki subjekti (vlada, centralna banka, poslovne banke i sl).

2. DRAVNE OBVEZNICE

Dravna obveznica je hartija od vrijednosti koju emituje drava sa ciljem da od suficitarnih subjekata njenom prodajom prikupi novac radi pokria tekueg deficita budeta. Time se gasi potreba da se deficit dravnog budeta pokriva dodatnom emisijom centralne banke, to je bitno za odravanje novane mase na nepromijenjenom nivou, a time i odravanje stabilne vrijednosti novane jedinice.U vecini zemalja sredinja je dravna vlast najvei pojedinani posuiva sredstava i dunik s najveim kredibilitetom. Visok nivo zaduivanja drave najece se objanjava nunocu finansiranja naglih i golemih izdataka (npr. rat, velike elementarne nepogode i sl.), stalnim rastom javnog sektora u mnogim nacionalnim privredama, te neuravnoteenim dravnim prihodima i rashodima na godinjem nivou, ali i potrebom upravljanja privrednom aktivnocu ili jednostavno veom politikom prihvatljivosti zaduivanja u poreenju s oporezivanjem. U zemljama s razvijenim finansijskim tritem, trite obveznica je jedan od vanijih mehanizama na raspolaganju dravi u upravljanju ekonomijom. Ako npr. vlada eli stimulisati ekonomsku aktivnost, otkupljuje svoje obveznice, to im podie cijenu i smanjuje prinos. To utiee i na cijene i prinose korporativnih obveznica, te generalno smanjuje nivo kamatnih stopa. To znai dodatnu injekciju novca u financijski sistem, to rezultira porastom novane ponude. Ako drava eli zauzdati ekonomsku aktivnost, moe prodavati obveznice, poveati kamatne stope i smanjiti ponudu novca. Dravni dug u odreenoj je mjeri slian dugu preduzea. Meutim, za razliku od preduzea, drava obino ne smanjuje svoj dug u apsolutnom iznosu, vec preferira refinansiranje starih dugova novim zaduivanjem, oslanjajui se na rast nacionalne ekonomije i odravanje duga u odnosu prema BDP-u (bruto domaem proizvodu) u odreenim granicama. Iako se drava zaduuje i putem klasinih kredita, dugorona priroda dravnih dugova i visoki kredibilitet drave ine zaduivanje izdavanjem obveznica esto i jednostavnijim i jeftinijim nainom.U veini je zemalja nastanak trita obveznica potaknula upravo drava. Za investicijskog bankara, ali i za svakog drugog investitora, vrlo je vana injenica da je trite dravnih vrijednosnih papira jedan od stubova cjelokupnog finansijskog trita. Duniki instrumenti drave po pravilu su iznimno homogeni u svom obliku i raspoloivi u takvim koliinama da je trite izrazito likvidno. Postoji velik obim trgovine, koji investitoru omoguuju kupovine i prodaje velikih pozicija bez prekomjernih transakcijskih trokova. Osim toga, budui da se drava smatra dunikom s najmanjim rizikom, prirodno je da se sve ostale obveznice (u odreenoj valuti) uporeuju s odgovarajuim dravnim obveznicama. To vrijedi za domae obveznice, ali i za strane obveznice i euroobveznice. Posmatra li se npr. obveznica izdana u japanskim jenima (YEN), osnovica za poreenje (tzv. benchmark) jest japanska dravna obveznica: u odnosu prema japanskoj dravnoj obveznici uporeuju se sva ostala izdanja YEN obveznica domae obveznice japanskih kompanija u jenima, strana izdanja obveznica (izdanja preduzea japanskih nerezidenata, izdanja obveznica drugih drava na japanskom tritu) te sve emisije obveznica u jenima. Sva se izdanja ocjenjuju poreenjem njihovih prinosa s odgovarajuim njemakim dravnim obveznicama. Razlika u prinosu je tzv. spread, pa se govori o spreadu preko japanske dravne obveznice. Jednako je tako za bilo koju drugu valutu dravna obveznica benchmark za sve ostale obveznice izdane u toj valuti.Benchmark je, vrlo koristan pri odreivanju cijene i ope ocjene obveznice, kako na primarnom, tako i na sekundarnom tritu. Ako investitor, na primjer, razmilja o ulaganju u obveznicu preduzea, te se odluuje izmeu mnogih izdavaoca, prinos je, naravno, bitan inilac. Meutim, poreenjem tog prinosa s prinosom na dravnu obveznicu investitor moe bolje procijeniti razliite kreditne rizike koji se kriju iza obveznica to ih namjerava kupiti; ako dravna obveznica predstavlja kamatnu stopu osloboenu rizika, odbijemo li tu stopu od prinosa na obveznicu to je namjeravamo kupiti, u spreadu moemo prepoznati kompenzaciju za rizik koju nudi izdavatelj obveznice.Dravna obveznica (engl. treasury bond, treasury bill, njem. Schatzwechsel, Schatzobligation) je dunicki vrijednosni papir kojim se drava kao izdavalac obvezuje da e u odreenom roku vratiti pozajmljena sredstva uz odreenu (fiksnu) kamatu. Kamata se pri tome moe isplaivati odjednom, zajedno s glavnicom u trenutku dospijea obveznice, ili periodino, u ratama. Otplata u ratama u pravilu se vri u jednakim iznosima za svako razdoblje (obveznice s fiksnim prihodom), iako moe biti i u razliitim iznosima (obveznice s varijabilnim prihodom). Navedene dravne obveznice mogu biti dugorone, srednjorone ili kratkorone te s indeksnom klauzulom ili bez nje. Iako su dravne obveznice prvenstveno kreditni instrument, one mogu sluiti i kao plateno sredstvo prema dravi (npr. za plaanje poreza ili drugih dadbina).Dravna je obveznica jedan od najsigurnijih vrijednosnih papira, jer za njezinu isplatu garantuje drava, pa nije rijedak sluaj prodaje i preprodaje dravnih obveznica od jednog nefinancijskog subjekta drugom ili banke drugim finansijskim institucijama i nebankarskim subjektima. Stoga se i mogu koristiti kao instrument politike otvorenog trita, kojom centralna banka regulie ponudu novca na eljenom nivou. Dravne obveznice predstavljaju najsigurnije ulaganje, s obzirom da je malo vjerovatno da e drava bankrotirati. Ujedno je kamatna stopa na dravne obveznice najmanja i predstavlja pokazatelj i poetnu kamatnu stopu na sve ostale obveznice. Dravne obveznice spadaju u jedan od osnovnih instrumenata kratkoronih trita hartija od vrijednosti. Razvijene privrede uglavnom su suoene sa budetskim deficitom u visini od 20-30 budtskih rashoda, odnosno do 10% drutvenog proizvoda. Da bi osigurala dovoljna realna" sredstva na finansijskom tritu za finansiranje budetskog deficita, drava pristupa emisiji obveznica. Razlozi za emisiju obveznica su sljedei:[footnoteRef:2] [2: Veselinovi, Petar: Ekonomija, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2010., str. 361.]

Prikupljanje novanih sredstava za finansiranje budetskog deficita, Smanjivanje pritiska na primarnu emisiju za pokrie budetskih rashoda (redovnih i vanrednih), Regulisanje (uz pomo centralne banke) uslova na tritu hartija od vrijednosti, Smanjivanje poreskog pritiska na poreske obveznike. Dravne obveznice emituje dravni organ da bi preko njih mobilisao slobodna novana sredstva svih subjekata koji imaju vikove sredstava i koji su spremni da kupe obveznice. To su uglavnom finansijske organizacije, banke, privredna i neprivredna preduzea i fizika lica. Kupci se odluuju za kupovinu dravnih obveznica iz dva razloga: 1) Sigurnost u plasiranju svojih novanih sredstava, 2) Profitabilnosti ulaganja (kamata je uglavnom via u odnosu na bankarsku kamatu na depozite). Dravne obveznice se emituju obino preko Centralne banke. One imaju propisani oblik, nain emitovanja, nain isplate, kamatu i dr. Rok je 3, 6, 12 ili 24 mjeseca. Unaprijed je utvrena kamatna stopa. Emisija se vri putem aukcija ili neposrednom pogodbom. Centralna banka se javlja u ulozi posrednika u novanom prometu. Obveznice su tipian zajmovni vrijednosni papir (kada su kratkorone) ili kreditni vrijednosni papiri kada su dugorone). One predstavljaju instrument ili oblik kojim izdavalac (emitent) posuuje novana sredstva od kupca obveznica. Zbog toga izdavalac obveznica ima obavezu vraanja posuenog iznosa u roku ili u rokovima koji su navedeni u obveznici, uz plaanje odgovarajue kamate. Za funkcionisanje trita novca i trinog sistema u cjelini posebno su vane kratkorone dravne obveznice. Dravna obveznica je obligacioni vrijednosni papir kojim neka vlada (centralna, lokalna i si.) ili neki njen ovlaeni organ (ministarstvo finansija) posuuje (prikuplja) slobodna novana sredstva od graana, preduzea i sl. i s njima finansira privremeni budetski deficit. Vlada se obavezuje da e u odreenom roku imaocu obveznice vratiti posueni iznos naznaen na obveznici i kamatu po odreenoj ugovorenoj kamatnoj stopi. Vlade se obino brinu o tome da na vrijeme isplate glavnicu i kamate i da sauvaju povjerenje graana u njihove vrijednosne papire. Obveznice mogu izdavati, a esto ih i emituju, velike firme koje su vlasnitvo drave ili pod njenom kontrolom (pota, eleznica, fondovi materijalnih rezervi i slino). Emisiju i plasman dravnih obveznica obavija, prema odluci drave, obino centralna banka, a prodaje ih graanima ili drugim uesnicima i izmeu drave i ostaiih subjekata na tritu novca. Kao inicijalni izdavalac i dunik drava u torn poslu preuzima obavezu da podmiri sve trokove u emitovanju i prodaji njenih obveznica, a centralna banka se obavezuje da novac, dobijen prodajom obveznica dostavi dravi na njen raun. Centralna banka ovdje obavlja tehniku i posredniku ulogu izmeu drave i ostalih subjekata na tritu novca. Bitni instrumenti obveznice su:[footnoteRef:3] [3: Pavievi, B.; Miovi, M.: Hartije od vrednosti, Beograd, 1994, str. 128.]

Oznaku da je to obveznica, Naziv i sjedite izdavaa obveznice (emitenta), Broj obveznice, mjesto i datum izdavanja, Naziv ili ime i prezime upisnika obveznice ili oznaku da glasi na donosioca, Nominalni iznos novca na koji glasi obveznica, Visinu kamatne, odnosno diskontne, stope, Rok ili rokove dospijea isplate glavnice i kamata, Mjesto isplate, Potpis ovlaene osobe iz dravnog ili drugog organa koji izdaje (emituje) obveznicu, Druga prava vlasnika obveznice (kupca). Ako isplatu obveznice garantuje neka trea institucija tada je i naziv te institucije bitan element obveznice (garancija, aval). Dravna obveznica se obino izdaje s rokom dospijea od 3, 6 ili 12 mjeseci (ako su kratkorone) ili na rok od dvije i vie godina (ako su dugorone). Nominalna vrijednost je naznaena na samoj obveznici. Emisiona vrijednost je zapravo cijena obveznice prilikom njenog izdavanja i prvog plasmana na primarnom tritu vrijednosnih papira. Ona moe biti (radi stimulacije prodaje) nia od nominalne vrijednosti, a rijetko je via od nje. Via je u sluaju da se izdaje uz posebno povoljnu kamatnu stopu.

3. BLAGAJNIKI ZAPIS

Blagajniki zapisi mogu biti dravni ili centralne banke. Dravni blagajnki zapisi su obligacije kojima drava ne prihvata rizik. Visoko su likvidne obzirom da se vrlo lako mogu pretvoriti u gotov novac prodajom na tritu. Poto imaju dosta male nominalne vrijednosti, esto su vrlo podesni za kupovinu od strane velikog broja vlasnika sitnih uteda. Profit kod blagajnikog zapisa se dobija iz razlike u cijeni pri momentu emitovanja i vrijednosti u vremenu dpspije. Investitor je kupuje po nominalnoj cijeni, a prodaje po utveenoj za kamatnu stopu o roku dospijea. Formiranje kamatne stope, rok dospijea, diskont i dr. su kao i kod drugih hartija od vrijednosti. Blagajnki zapisi centralne banke. Centralna banka u razvijenim privredama, sa razvijenom finansijskom strukturom, emituje svoje blagajnike zapise. To je jedan od osnovnih instrumenata preko koga centralna banka vri operacije na otvorenom tritu". Ovo trite je integralni dio monetarne politike. Prodajom i kupovinom blagajnikih zapisa centralna banka preko kamatne stope na njih istovremeno regulie potrebnu koliinu novca u privredi. Postoji velika razlika izmeu blagajnikog zapisa centralne banke i zapisa koje emituje drava, odnosno poslovne banke. Drava esto emituje beskamatni dravni blagajniki zapis da bi osigurala potrebna sredstva za pokrie budetskog deficita. Bankarski blagajniki zapis izdaje banka na bazi deponovanih sredstava kod nje na odreeni rok dospijea (od 1-12 mjeseci), uz odreenu kamatu koja se plaa o roku dospijea. Blagajniki zapis poslovnih banaka kupuju samo nefinansijske organizacije i fizika lica. Blagajniki zapis centralne banke ima strogo formalan karakter i izdaje se na rok od 7-90 dana. Ovo je hartija od vrijednosti sa malim rizikom (visok stepen sigurnosti, kamata je niska). Blagajniki zapis (Treasory... bills) je tipian kratkoroni vrijednosni papir, koji kupcima odnosno vlasnicima, uz povrat glavnice, osigurava i odreenu kamatu. Izdaju ga obino banke (centralna banka i poslovne banke), a mogu da ga izdaju i dravni organi. Blagajnike zapise koje izdaju (emituju i prodaju) centralne banke - kupuju poslovne banke, a blagajnike zapise koje izdaju poslovne banke kupuju svi ostali pravni subjekti osim centralne banke. Centralna banka obino provodi postupak izdavanja blagajnikih zapisa u ime i za raun dravnih organa. U tom sluaju oni slue za pokrie budetskog deficita. Na tritu novca i vrijednosnih papira najznaajniji su blagajniki zapisi koje izdaje centralna banka. Ona blagajnike zapise koristi kao instrumente emisije i povlaenja odreene koliine novca u opticaju, te kao nain regulisanja ponude, tranje i cijene upotrebe novca. Kada centralna banka emituje i prodaje blagajnike zapise ona time prikuplja slobodna novana sredstva i smanjuje koliinu novca u opticaju. Sa visinom kamatne stope koju odobrava vlasnicima (kupcima) blagajnikih zapisa ona djeluje na cijenu upotrebe novca na tritu novca. Kada centralna banka kupuje ili povlai blagajnike zapise ona time poveava novanu masu, efektivnu tranju i regulie likvidnost bankarskog i finansijskog sistema. Pored kamata koje banke odobravaju kupcima blagajnikih zapisa one im mogu odobravati (radi stimulacije prodaje) i druge pogodnosti, kao na primjer, olakice pri dobijanju kredita, poreske olakice, i dr. Blagajniki zapis moe da glasi na ime, po naredbi i na donosioca. Tim odredbama odreen je i nain cirkulacije tih vrijednosnih papira u novanom prometu. Blagajniki zapis se isplauje odjednom u vremenu roka dospijea ili ranije uz odreeni diskont, dok se na tednoj knjiici moe pojaviti mnogo isplata u razliitim rokovima po volji vlasnika knjiice. tedne knjiice mogu imati svi graani, a blagajnikim zapisima trguju obino samo lanovi institucionalizovanog trita novca. Bitni elementi blagajnikog zapisa su sledeci:[footnoteRef:4] [4: Pavievi, B.; Miovi, M.: Hartije od vrednosti, Beograd, 1994, str. 136.]

Oznaka da je blagajniki zapis, Naziv i sedite izdavaoca (emitenta) blagajnikog zapisa, Mesto i datum izdavanja, Nominalni iznos i oznaku da glasi na donosioca, na ime i slino, Kamatnu ili diskontnu stopu, Datum dospea isplate glavnice i kamate, Serijski broj, Prava imaoca blagajnikog zapisa, Faksimil potpisa ovlaenog lica. Blagajniki zapisi centralne banke izdaju se najee s rokom od 7 do 90 dana, i obino na okrugle" i visoke iznose. Oni za kupce predstavljaju veoma siguran plasman slobodnih novanih sredstava, ali u principu po najnioj kamatnoj stopi. Plasman i distribucija blagajnikih zapisa zavise od toga ko je izdavalac i ko su kupci te hartije, a izdavalac vodi matinu knjigu Prenos blagajnikog zapisa vri se po istim pravilima kao i ostalih hartija od vrijednosti. Ako glasi na ime, prenosi se punim indosamentom, odnosno prostom predajom kada glasi na donosioca. Izdavalac ili indosant mogu zabraniti prenos hartije na ime, ime blagajniki zapis gubi karakter trine hartije. Amortizacija hartije na ime vri se sudskim putem u vanparninom postupku. Za razliku od obveznice, ovdje nema potrebe vriti odgovarajue promjene sa ispravom u smislu spajanja ili podjele jedne hartije na vie. Blagajniki zapis prestaje na jedan od naina na koji mogu prestati obligacije, odnosno hartije od vrijednosti. Redovno prestaje ispunjenjem (isplatom) duga od strane emitenta. Izmeu finansijskih institucija obaveze se izmiruju najee prenosom kapitala sa rauna ili kompenzacijom meusobnih obligacija.4. DEPOZITNI CERTIFIKAT

Bankarska potvrda o depozitu ili depozitni certifikat (Certificate of deposit) je tipian vrijednosni papir koji izdaje (emituje) poslovna banka. Prvi put je emitovan od strane amerikih poslovnih banaka u 1960. godini. Danas se koristi najvie na tritu novca u SAD. Depozitni certifikat je bankarska potvrda u kojoj banka potvruje, daje novani iznos, oznaen na certifikatu, kod nje deponovan (uloen) na odreeni rok (oroeni depozit na rok od 7 dana, 3, 6, 9 ili 12 mjeseci), i po odreenoj kamatnoj stopi. Ova potvrda obino glasi na ime ili na donosioca. Dobijaju je pravna i fizika lica koja svoja novana sredstva oroavaju kod poslovne banke i tim oroenim depozitima ele trgovati na tritu novca. Oroena sredstva kod banke slue kao osnova za izdavanje depozitnog certifikata. Depozitni certifikat glasi na okrugle sume.Osnovni smisao depozitnog certifikata je u tome da on, kod banke (pravna ili fizifika lica) na odreeni rok (obino od 7 do 90 dana), omogui, na neki nain, mobilizaciju (uz diskont) i upotrebu tih novanih sredstava pre roka na koji su oroena. Jedan dio tedia koji oroavaju svoja novana sredstva esto puta eli da ih povrati i upotrijebi prije roka na koji su oroena. To se postie pomou depozitnog certifikata koji se, kao vrijednosni papir prodaje, uz odreeni diskont, na sekundarnom tritu novca. Vlasnici oroenih depozita dobijaju mogunost da prodajom certifikata mobiliu svoja novana sredstva u svako doba, ne rtvujui kamatu na svoj oroeni depozit. Na taj nain smanjuje se potreba graana, odnosno ulagaa (depozitara) da povlae svoje depozite nakon isteka roka oroavanja. Zadravanjem depozita i produavanjem roka na koji su oroeni banke dobijaju mogunost davanja kredita. Prednosti su, dakle, to omoguava lako prenoenje depozita sa jednog na drugog subjekta, dovoljno visok stepen likvidnosti, ali omoguava da se vri deponovanje depozita u bankama po vioj kamatnoj stopi, ako postoji ograniavanje kamata na depozite banaka u okviru monetarn-okreditne politike banaka. Banke imaju i izvjesne trokove oko izdavanja ovih certifikata. Depozitni certifikat, kao instrument trita novca, pokuava rijeiti suprotnost izmeu dvije elje vlasnika novca: suprotnost izmeu elje za likvidnou i dranja novca kod sebe, to ne donosi nikakvu kamatu, i elje za zaradom u obliku kamata na depozite, to smanjuje njegovu likvidnost.Depozitni certifikat je neko srednje rjeenje izmeu depozita po vienju i oroenih depozita. Na depozite po vienju, koji omoguavaju visok stepen likvidnosti, banke ne plaaju nikakvu, ili vrlo malu kamatu. Na oroeni depozit vlasnik novca dobija veu kamatu, ali mu se smanjuje likvidnost. Depozitni certifikat i mogunost prodaje tog papira je intermedijarni (srednji) instrument koji vlasniku novca omoguava zaradu u obliku kamate, mogunost ranijeg povratka sredstava i odravanje visokog stepena likvidnosti. Taj instrument je povoljan i za poslovne (depozitne) banke, jer privlai tednju i poveava kreditnu sposobnost banke. U odnosu na blagajnike zapise koje izdaje Centralna banka, depozitni certifikat predstavlja alternativni instrument koji je veoma osjetljiv na promjene kamatne stope. Monetarna vlast moe fiksirati kamatnu sotpu na depozitne certifikate i na taj nain, preko tog instrumenta, djelovati na novano trite. Centralna banka ima efikasnije instrumente za regulisanje novane mase (platoniranje kredita, stopu obaveznih rezervi, eskontnu stopu i slino), ali joj u nekim situacijama i ovaj instrument moe biti koristan. Bitni elementi depozitnog certifikata su:[footnoteRef:5] [5: Pavievi, B.; Miovi, M.: Hartije od vrednosti, Beograd, 1994, str. 142.]

Oznaka da je depozitni certifikat, Naziv banke koja izdaje ovaj papir, Mjesto i datum izdavanja, Nominalni iznos na koji je emitovan, Rok dospijea i kamatnu stopu, Oznaku da glasi na ime ili na donosioca (to olakava cirkulaciju), Druga prava vlasnika certifikata, Potpis ovlaenog lica.Pravne karakteristike certifikata su ove: Certifikat izdaje banka ili druga depozitna organizacija na iznos deponovanih novariln sredstava, ali ne i drugih pokretnih stvari; Za razliku od blagajnikog i komercijalnog zapisa, certifikat mora imati rok dospijea preko jedne godine; Certifikat je hartija koja nosi imaocu prihod u vidu kamate, sa fiksnom ili promjenjivom kamatnom stopom; Novanim depozitom po osnovu koga je izdan certifikat raspolae izdavalac certifikata (depozitar); Certifikat je trgovaki efekat koji se emituje u serijama i ima trinu vrijednost. Papir je prenosiv i zamjenjiv. Bitni sastojci certifikata, kao finansijske hartije od vrijednosti, su sljedei: Oznaka daje pisana isprava certifikat, Firma i sjedite izdavaoca (emitenta), Firma, odnosno ime imaoca certifikata ili oznaka da glasi na donosioca, Novana svota u domaoj ili stranoj valuti na koju certifikat glasi (nominalna vrijednost); Rok na koji su novana sredstva deponovana (preko godinu dana), Visina kamatne stope, nain obrauna i isplate kamata, Posebna prava imaoca certifikata, Mjesto i datum izdavanja, Serija i kontrolni broj isprave, Potpisi ili faksimil ovlatenih lica izdavaoca.

5. FINANSIRANJE EMISIJOM KRATKORONIH HARTIJA OD VRIJEDNOSTI

Instrumenti trita novca su najlikvidnije hartije od vrijednosti sa rokom dospijea do 1 godine. S obzirom na visok stepen likvidnosti i mali rizik, smatraju se najbliim supstitutom novcu. Imaju niske stope prinosa i veoma esto se koriste kao mjesta" za kratkorono investiranje trenutno raspoloivih sredstava. S aspekta prikupljanja kratkoronih finansijskih sredstava preduzea, postoje:[footnoteRef:6] 1) bankarski akcept, 2) komercijalni zapis i 3) ugovor o reotkupu (repo posao). [6: Veselinovi, Petar: Ekonomija, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2010., str. 391.]

5.1. Bankarski akcept

Bankarski akcept je, u stvari, trasirana mjenica na banku i akceptirana od banke, kojom se neopozivo nareuje isplata mjenine sume novca imaocu mjenice po naredbi izdavaoca mjenice na odreeni dan. U ovaj posao banka se uputa jer bolje moe da ocijeni kreditnu sposobnost dunika, poto je najee on njen klijent. Rok dospijea je od 30 - 270 dana, a najee tri mjeseca. Rije je o diskontnoj hartiji od vrijednosti. Zbog vee rizinosti prinos je vei nego dravne hartije od vrijednosti, ali je i premija neznatno via jer su banke koje kreiraju akcepte prvoklasne svjetske banke. Zbog svog renomea, da je rije o prvoklasnim bankama, akcepti se esto prihvataju i kao kolateral za pozajmice banaka kod centralne banke. Trite bankarskih akcepata je ustvari dilersko trite. Banka akceptom preuzima obavezu da e mjeninu sumu isplatiti donosiocu mjenice na odreeni dan.Ova mjenica nastaje kao rezultat konkretne trgovake operacije. Po pravilu, izdaje se sa rokom plaanja do tri mjeseca. Rok dospijea naplate je ili fiksiran, ih se rauna od dana akceptiranja. Mjenica akceptirana od banke (bankarski akcept) glasi na ime i moe se prenositi indosmentom. Akceptirana mjenica, odnosno bankarski akcept, sadri sljedee elemente:[footnoteRef:7] [7: Pavievi, B.; Miovi, M.: Hartije od vrednosti, Beograd, 1994, str. 151.]

oznaku da je mjenica, neopozivu naredbu da se isplati mjenina suma, ime onoga ko e izvriti plaanje (trasat), oznaku vremena plaanja, oznaku mjesta gdje e se plaanje izvriti, ime onoga kome e se i po ijoj naredbi plaanje izvriti (remitent), datum i mjesto izdavanja, i potpis izdavaoca (trasanta).Banka na ovu mjenicu jo dodaje: oznaku akcepta, ime akceptanta, datum i mjesto akcepta, i potpis akceptanta.Da bi bankarski akcept mogao da se eskontuje na novanom tritu, nuno je jo da se oznai trgovinska transakcija na osnovu koje je akceptirana mjenina izdata i osnovni elementi te transakcije.Banka koja je akceptirala mjenicu, a obino je to mjenica njenog komintenta kome ona daje kredit po osnovu te mjenice (akceptni kredit), moe akcept prodati drugoj banci, drugoj finansijskoj organizaciji ili preduzeu i tako doi do sredstava za kreditiranje svog komintenta bez angaovanja svog kreditnog potencijala. Kupovina akcepta vri se, u stvari, eskontovanjem akceptirane mjenice, odnosno akcepta. Eskontujui akcept banka dobija novac u visini razlike izmeu mjenine sume i iznosa eskonta, sa kojim kreditira svog komintenta uz naplatu odgovarajue provizije. U momentu dospijea imalac akcepta podnosi akcept banci na naplatu, banka mu isplauje mjeninu sumu i istovremeno zaduuje raun svoga komintenta takoe u visini mjenine sume.Pri prodaji bankarskog akcepta vri se diskontovanje primjenom eskontne stope koja je, obino, jednaka vladajuoj kamatnoj stopi na novanom tritu, za vrijeme od dana kupovine bankarskog akcepta do dana dospijea za naplatu.Kupac bankarskog akcepta moe, naravno, izvriti ponovnu prodaju akcepta prije dospijea, ime dolazi do reeskonta bankarskog akcepta.

5.2. Komercijalni zapis

Komercijalni zapis je neosigurana sopstvena mjenica preduzea sa fiksnim rokom dospijea. Izdavalac komercijalnog zapisa obeava da e imaocu komercijalnog zapisa platiti sumu naznaenu u komercijalnom zapisu plus kamatu po kamatnoj stopi na dan dospijea. Da bi komercijalni zapisi bili privlani za kupce, preduzee moe izdati komercijalne zapise uz garanciju poslovne banke, pri emu se fiksira ukupna suma na koju e se izdati komercijalni zapisi, a banka, naravno, od preduzea izdavaoca naplauje proviziju garancije. Banka moe obezbijediti garanciju kroz akreditiv ili kreditnu liniju odobrenu preduzeu izdavaocu komercijalnog zapisa. Uz to, neka preduzea, da bi privukla to vie kupaca komercijalnih zapisa, obavezuju se da e svoje proizvode imaocu komercijalnog zapisa prodati uz popust, pri emu oni plaaju kupljenu robu komercijalnim zapisom.Preduzea izdaju komercijalne zapise sa ciljem da pribave kratkorone izvore finansiranja. Ako je preduzeu potrebno relativno mnogo kratkoronih izvora finansiranja, ono ih lake obezbjeuje izdavanjem komercijalnih zapisa, jer njihovom prodajom preduzee dobija, u stvari, veliki broj sitnih kreditora koji su, po pravilu, fizika lica. Ali da bi emisija, tanije prva prodaja, uspjela, kamatna stopa po komercijalnom zapisu mora da bude via od kamatne stope na oroenu tednju koju plaa banka. Ako uz to banka garantuje isplatu komercijalnog zapisa, onda postoji velika vjerovatnoa da e prva prodaja iz-datih komercijalnih zapisa uspjeti.Komercijalni zapis mora da sadri:[footnoteRef:8] [8: Mikerevi, J. Dragan: Finansijski menadment, Banja Luka, 2009., str. 52.]

oznaku da je komercijalni zapis, nominalni iznos, rok dospijea, visinu kamatne stope, pravni osnov, mjesto i datum izdavanja, i potpis ovlaenog lica.Ovi elementi upisuju se na lice komercijalnog zapisa, a uz to se upisuje i procenat popusta na cijenu robe izdavaoca ako se taj popust odobrava imaocu komercijalnog zapisa.Pri emisiji komercijalnih zapisa treba imati u vidu cijenu tog izvora finansiranja. Cijena ovog izvora finansiranja uslovljena je: visinom bankarske provizije za garanciju, visinom kamatne stope po kojoj je komercijalni zapis emitovan, nainom obrauna bankarske provizije, tj. da li banka rauna ili ne rauna proviziju, srazmjerno vremenu dospijea komercijalnog zapisa za naplatu.Prvu prodaju (primarno trite) komercijalnih zapisa preduzee vri samo preko banke garanta. Imalac komercijalnog zapisa mogao bi ga prodati (sekundarno trite) preko novanog trita uz uslov da je taj komercijalni zapis uveden na novano trite, da se na njemu kotira, to prije svega, zavisi od kreditnog boniteta izdavaoca i garanta. Trina cijena komercijalnog zapisa pri prodaji na novanom tritu utvruje se tako to se nominalna vrijednost uveana za kamatu na dan dospijea eskontuje (diskontuje) sa vladajubm kamatnom stopom na novanom tritu uzimajui u obzir broj dana od prodaje do dana dospijea.

5.3. Ugovor o reotkupu

Ugovor o reotkupu- REPO -predstavlja prodaju hartije od vrijednosti uz obavezu prodavca da ponovo kupi prodate hartije od vrijednosti od kupca po unaprjjed utvrenoj cijeni, tano odreenog dana ili u bilo koje doba u budunosti. Drugim rijeima, repo posao poinje kada jedna strana koja eli investirati svoja novana sredstva, kupi od druge strane odreene hartije od vrijednosti i istovremeno ugovori s prodavcem da e mu ih ponovo prodat na tano utvreni dan, ili bilo koji dan u budunosti, s tim da e mu prodava vratiti pozajmljena sredstva uveana za dogovorenu kamatnu stopu. Repo ugovor se moe zakljuiti na bilo koji rok, ali po pravilu, predstavlja instrument trita novca. Ugovorom se definie, pored ostalog, prodajna cijena i kupovna cijena, s tim da njihova razlika predstavlja trokove finansiranja, odnosno kamatu. Repo posao je nastao iz tzv. sell/back transakcija, za koje su karakteristine kupovina i ponovna prodaja hartija od vrijednosti, ali bez okvirnog ugovora karakteristinog za repo transakcije. Securities lending transakcije veoma su sline repo transakcijama, ali ovdje se mijenjaju papiri jedni za druge. Po dospijeu se vraaju svojim izvornim vlasnicima. Kupac hartije od vrijednosti u ovom sluaju plaa tzv. lending fee. Hartije od vrijednosti koje su predmet prodaju i ponovne kupovine predstavljaju, ustvari, osiguranje (collateral). Hartije od vrijednosti koje se daju kao osiguranje mogi biti tzv. general collaterals ili special collaterals. Kada kupac nema posebne zahtjeve da mu se isporui tano odreena hartija od vrijednosti, ve hartija koja zadovoljava odreene kriterije koji su za kupca prihvatljivi s aspekta osiguranja potraivanja, tad je rije o general collaterals. Kod special collaterals, rije je o hartijama koje su odreeno vrijeme posebno traene na tritu. U takvoj situaciji diler moe unaprijed prodati odreenu hartiju od vrijednosti koje u trenutku dogovaranja posla nema u svom portfoliju. Tad je u pitanju short sale (kratka prodaja). Zbog ovoga, logino je da kamatna stopa bude nia u odnosu na kamatnu stopu koja trenutno vlada na tritu za general collateral.

ZAKLJUAK

Trite kratkoronih hartija od vrijednosti je isparcelisano, netransparentno i nedovoljno likvidno i sve je vie sluajeva da preduzea koja emituju ove hartije nisu u stanju da izmire svoje obaveze po njihovom dospijeu. Preduzea, nerijetko, po osnovu iste emisije, emituju kratkorone hartije u vie serija sa razliitim kamatnim stopama i u obimu koji daleko prevazilazi njihov potencijal zaduivanja. Kada hartije jedne emisije dospiju na naplatu, nelikvidna preduzea se snalaze tako to emituju paralelno vie emisija iste ili druge hartije od vrijednosti i time se naravno viestruko zaduuju, a sredstva za izmirenje obaveza po osnovu dospjelih hartijaesto se obezbjeuju, ne iz realnih izvora, ve emitovanjem novih kratkoronih vrijednosnih papira. Emisije kratkoronih hartija od vrijednosti su najee zatvorenog tipa, odnosno za poznatog kupca, i najveci dio trgovanja ovim hartijama obavlja se van berze, u okviru slobodne vanberzanske trgovine, a uz visoke brokerske provizije. Pri tome berzanski posrednici uglavnom posreduju i na strani emitenta i na strani investitora, uz potpunu nemogunost investitora da sagledaju ponudu kratkoronih hartija na cjelokupnom tritu.Emitovanje kratkoronih hartija od vrijednosti jeste znaajan izvor finansiranja preduzea, ali da je potrebno zatititi ovo trite od uoenih poremeaja kako ono ne bi postalo izvor zloupotrebe i oteenja kupaca. Gledajui negativne aspekte vezane za trite kratkoronih hartija od vrijednosti trite je parcelisano, netransparentno i nedovoljno likvidno. Sve su ei sluajevi nemogunosti emitenata da izmire obaveze po osnovu dospjelih kratkorocnih hartija u roku dospijea.

LITERATURA

Veselinovi, Petar: Ekonomija, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2010. Pavievi, B.; Miovi, M.: Hartije od vrednosti, Beograd, 1994. Mikerevi, J. Dragan: Finansijski menadment, Banja Luka, 2009. Risti, arko; Sejmenovi, Jovan; Komkazec, Slobodan: Finansijska trita i berze, Banja Luka, 2008. http://www.hartijeodvrednosti.com/Blagajnicki_Zapisi.html http://www.tatjanajovanic.com/students/BBP2.ppt http://www.centar.hr/osobne-financije-mainmenu-32/restaurants-mainmenu-57/187-obveznicaneformatirano http://www.limun.hr/main.aspx?id=27628&Page=3

Seminarski rad 2