KR

EAT

IVN

E IN

DU

STR

IJE

bilt

en

Izdavač: British Council 2006

Urednici: Janko Ljumović i Vanja Madžgalj

Dizajn: EXPEDITIO

Prevod: Ana Trninić

Štampa: Birokonto

Broj primjeraka: 300

Naslovna korica: Baroom-baroom

Grafike i ilustracije: Ilija Perić, Baroom-baroom, Anka Gardašević,

“Opet pakujemo majmune”, KIC “Budo Tomović”, British Council

© British Council Serbia and MontenegroBIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ije

�

01. izumite sami sebe

02. dajte prioritet idejama, a ne podacima

03. budite nomad

04. definišite sebe prema vlastitom djelokrugu razmišljanja

05. učite bez prestanka

06. iskoristite slavu i poznatost

07. postupajte sa virtualnim kao sa stvarnim i obrnuto

08. budite ljubazni

09. divite se uspjehu, otvoreno

10. budite vrlo ambiciozni. neustrašivo krenite

11. zabavljajte se

DESET PRAVILA ZA USPJEH

I kad pišete deset pravila za uspjeh u kreativnoj ekonomiji, nemojte brinuti ako ih na kraju budete imali jedanaest. Smijete kršiti vlastita pravila.

John Howkins >> Kreativna ekonomija <<

BIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ije

�

Kreativne industrije su postale gotovo nezaobilazan pojam

današnjice. British Council u Podgorici, u okviru regionalnog

projekta UKSEE-South East European Forum, organizovao je

projekat Creative Podgorica kojim su tema i značaj kreativnih

industrija „otvoreni“ i na domaćem terenu.

Dva centralna događaja projekta tokom 2005. godine bila

su izrada i predstavljanje publikacije Start-Up Creative

Podgorica i jednodnevna konferencija Kreativni forum. Osnovni

ciljevi navedenih aktivnosti bili su: promocija sektora kao

zone preklapanja kulture i biznisa, identifikacija postojećih

kapaciteta kreativnih industrija u Podgorici, povezivanje aktera

i promovisanje kreativnosti kao glavnog pokretača društveno-

ekonomskog razvoja.

Važan aspekt projekta jeste i konstituisanje svijesti o značaju

kreativnih industrija koje one imaju u kvalitetu i produkciji

značenja jednog grada i načina na koje one mogu to

obezbijediti.

Kreativne industrije predstavljaju skup veoma heterogenih

ekonomskih grana koje u proizvodnji koriste kreativnost

kao input. Kompanije u ovoj oblasti pripadaju različitim

orijentacijama: dok kod nekih dominiraju tržišno-ekonomski

ciljevi, kod drugih su umjetnički rezultati bitni koliko i

ekonomski, ili bitniji. Tržišna logika u kombinaciji sa umjetničkim

ciljevima s jedne strane stvara polazište za nove proizvode

i usluge, a sa druge strane, ovakva konstelacija razvija javni

diskurs i čini neka mjesta poželjnijim za život od drugih.

Navedeni stav upravo pokazuje namjeru da British Council nastavi i

u 2006/07. godini projekat Creative Podgorica sa idejom da on bude

otvoreno kreiran od strane samog sektora koji može kvalitetnije

definisati svoje mjesto u ukupnom društvenom i kulturnom sistemu.

U tom cilju, glavni sadržaj ove brošure predstavlja izvještaj u

formi akcionog plana koji je pripremio Tom Fleming, konsultant za

kreativne industrije iz Londona a za potrebe projekta. Taj akcioni

plan upravo treba da bude izazov svim akterima da definišu svoju

poziciju, doprinos i ideje o jačanju i diferenciranju kreativnog

sektora u Crnoj Gori. British Council u tom cilju želi da bude partner i

promoter razvoja kreativnih industrija. Dio brošure predstavlja i osvrt

na zaštitu autorskih prava i poreske zakone koji predstavljaju nužni

segment novih okolnosti kojima se u Crnoj Gori mijenja ambijent

u korist zaštite intelektualne svojine (autori: mr Đuro Stojanović i

Olivera Komar, CEMI), kao i tekst Ivana Vujovića, zamjenika sekretara

za kulturu i obrazovanje Podgorice, u kome želimo da zabilježimo

nužnu i logičnu podršku projektu od strane vlasti grada Podgorice.

Tema i značaj javne podrške kreativnim industrijama je i na

teorijskom i praktičnom iskustvu nezaobilazan sadržaj koji je iniciran

i u izvještaju Toma Fleminga.

U publikaciji Start-Up Creative Podgorica zapisano je sljedeće:

»Izbor grada takođe može biti dobra “provokacija”, tako da bi trka

između grada i države u stvari bila test trka u kojoj pobjeđuju svi, ali

se prednost daje gradu kao primarnom nosiocu kulture.

Podgorica kao ekonomski i politički centar, s obzirom na veličinu

Crne Gore, nameće se kao logičan izbor koji ovim projektom inicira

novo “čitanje” grada i daje mu epitet k r e a t i v n o g grada –

Creative Podgorica.

Creative PodgoricaNASTAVLJAMO ...

BIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ije

�

Kreativne industrije i njihova veza sa

veličinom tržišta bila je inspirativna

tema koja je na samom početku

mogla “problematizovati” projekat u

crnogorskom kontekstu. Razvoj i doprinos

crnogorskog projekta pokazao je ne samo

opravdanost i nužnost teme kreativnih

industrija u domaćem kontekstu, već je

otvorio prostor za “moguće i željeno”

koje u činjenici da “mâlo je lijepo” daje

kreativni odgovor i doprinos samom

UK-SEE Forumu. Ostvaren je kreativni

odgovor u svim dosadašnjim nivoima i

sadržajima projekta čiji se krug tek širi i

razvija publikovanjem START-UP Creative

Podgorica publikacije-kataloga.

Čini se potrebnim da još jednom istaknemo

važnost projekta i da sa optimizmom

nastavimo njegovu realizaciju koja je u

prvoj godini proizvela dobre i kreativne

efekte, sa uvjerenjem da će njegov

nastavak imati potencijal da unaprijedi

sektor kreativnih industrija.

Mr Janko Ljumović, koordinator projekta

Kreativne industrije u Crnoj Gori,

British Council-a

BIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ije

Foto

: Bri

tish

Co

unci

l

BIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ije

�

Akcioni plan za sektor kreativnih industrija:Preporuke za nastavak projekta “Kreativna Podgorica”

Foto: Ilija Perić

Ovaj kratak izvještaj zasnovan je na posjeti Toma Fleminga Podgorici u decembru 2005. godine. Ta posjeta podudarila se sa glavnim govorom održanim na Kreativnom forumu Kreativna Podgorica: značajnom događaju koji je imao za cilj podizanje nivoa svijesti i usvajanje obaveze da se razvijaju kreativne industrije u Podgorici i širom Crne Gore. Ovo je dio regionalnog programa British Council-a nazvanog Forum UK-Jugoistočna Evropa - Kreativne industrije, koji ima za cilj unapređenje kapaciteta i potencijala za razvoj kreativnih industrija u širem regionu. Na Kreativnom forumu je predstavljen i ispitan razvojni kontekst za kreativne industrije u Podgorici i Crnoj Gori, koji uključuje niz povoljnosti i loših okolnosti. Oni su zatim detaljnije ispitani kroz diskusije između Toma Fleminga i partnera u British Council-u. U okviru posjete održano je i predavanje na Ekonomskom fakultetu u Podgorici.

Koncept “kreativnih industrija” je nedovoljno razvijen u Crnoj Gori, posebno izvan Podgorice. Ovo može imati veze sa nerazvijenim tržištem i sa tim povezanim, nedovoljno cijenjenim, komercijalnim potencijalom kreativnih proizvoda/procesa. Međutim, glavni razlog jeste odsustvo koncepta/termina na nivou strategije i politike. I dok su pojedini

Decembar 2005.tom fleming /creative consultancy/

Sadržaj

1.0 Uvod2.0 SWOT analiza3.0 Plan aktivnosti za kreativne industrije Podgorice i Crne Gore 3.1 Tema 1. Izgradnja identiteta, izraza i osobenosti sektora3.2 Tema 2: Izgradnja kapaciteta, ekspertize i razvojnog potencijala sektora3.3 Tema 3: Izgradnja partnerstava i strateškog pristupa u sektoru4.0 Šta treba odmah preduzeti: Preporuke za hitne akcije

1.0 Uvod

posrednici, članovi akademske zajednice i neki stratezi svjesni značaja sektora i sve se više trude da ga podrže, oni su često “usamljeni glasovi”. I zaista, ovaj sektor je praktično nevidljiv kao koncept na nivou državne i regionalne politike. Bez kontinuiranog zastupanja, koje bi bilo podržano značajnim projektima, ovaj sektor će u Crnoj Gori ostati zanemaren.

U ovom izvještaju kratko je izloženo kako se fokusiranje na razvoj kreativnih industrija Podgorice i Crne Gore može razviti tako da po fazama ima strateški uticaj koji bi učvrstio ovaj sektor kao glavnog pokretača za privredu i kao vitalnog generatora dodatnih vrijednosti za sektore kao što su turizam i procese kao što je interno investiranje. Jasno je da postoji ogroman potencijal za osnivanje i razvoj snažnog i dinamičnog sektora kreativnih industrija u Crnoj Gori koji bi otvorio velike mogućnosti za zapošljavanje i pomogao da se region osvježi novim, naprednim identitetom koji bi zauzvrat zadržao glavne poslenike i privukao novi visokostručni međunarodni ljudski kapital. Međutim, jednako je jasno da će bez jake i održive podrške razvoju sektora i razvoju kreativnosti kao glavnog resursa, ovaj sektor ostati malog obima i nerazvijen, a kao posljedica toga Crna Gora neće biti jednako konkurentna i napredna kao drugi mali konkurenti u regionu.

Ovaj izvještaj navodi glavna razvojna pitanja za kreativne industrije u Crnoj Gori. Uz to se preporučuje niz aktivnosti koje treba preduzeti u okviru tri ključne teme za razvoj sektora. Završava se preporukom za osnivanje Upravnog odbora za kreativne industrije u Crnoj Gori koji bi radio na koordinaciji razvoja sektora. Ovaj Upravni odbor bi koordinisao procesom regrutovanja Posrednika za kreativne industrije za Crnu Goru. Imao bi ulogu pobornika, zagovornika, posrednika i koordinatora sektora. Posrednik bi vodio proces ka dugoročnom cilju osnivanja specijalizovane Agencije za razvoj kreativnih industrija za Crnu Goru.

2.0 SWOT analiza sektoraSektor kreativnih industrija je sektor koji se tokom protekle decenije najbrže razvijao u cijelom svijetu. Ovaj sektor proizvodi 7% svjetskog BDP-a i milione radnih mjesta (samo u UK procjene

BIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ije

�

uključuju prihod od £110 milijardi i 1.3 miliona radnih mjesta, dok su u nekim zemljama OECD-a zabilježene godišnje stope rasta od 5 do 20%). Ovaj trend je potaknut tehnološkim razvojem i liberalizacijom koja je dovela do globalizovanih lanaca proizvodnje i distribucije. Njegov stalni rast podstiču konstantne inovacije i sinergije koje se stalno mijenjaju (i između zemalja i između tehnologija – npr. televizija i kompjuterski softver).

Pored toga, kao što za sektor navode Ujedinjene nacije (2005):“Nov je i uzbudljiv, i pruža mnoge mogućnosti zemljama u razvoju. Neke su već stekle čvrsto uporište, ali druge zaostaju. Kao odraz ovoga, u mnogim zemljama ministarstva za ekonomski razvoj usmjerena su na ovaj sektor, više nego na tradicionalna ministarstva kulture ili nasljeđa. Važno je ne biti izostavljen – ne samo zbog koristi u vidu novih radnih mjesta i prihoda, već i zato što učešće obezbjeđuje ulazak u druge industrije zasnovane na znanju i koristi koje proističu iz toga - kao što je “učenje kroz praksu” i usvajanje novih vještina za druge primjene.

Ovaj sektor stoga predstavlja ogroman potencijal za Crnu Goru – posebno s obzirom na partnerstva, mreže i kreativne prakse koje se pojavljuju u regionu.

Ukratko i izraženo kroz osnovne termine, 10 prednosti, 10 slabosti, 10 povoljnih okolnosti i 10 loših okolnosti za razvoj kreativnih industrija u Crnoj Gori su:

�

BIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ije

Foto

: Ank

a G

ard

ašev

ić

10 prednosti 10 slabosti 10 povoljnih okolnosti

Pojava visokoinovativnih i kreativnih mikro preduzeća, od kojih su mnoga specijalizovana za digitalne industrije – koje pružaju visok stepen razvojnih mogućnosti za Crnu Goru

Mali, specifičan region sa identitetom kojim je lako upravljati i kreativnim mrežama koje se pojavljuju

Pojava novih prednosti podsektora posebno u vizuelnim umjetnostima, dizajnu, filmu i medijima

Posvećeni i visokokvalifikovani kreativni posrednici – zagovornici Kreativne Podgorice

Važne inovativne vještine i obrazovne institucije i programi kao što su Ekonomski fakultet i Likovna akademija na Cetinju

Partnerstva koja se pojavljuju – kao ona sa bankama i gradskim vlastima – mada u ovoj oblasti treba postići veliki napredak

Dostupna, fleksibilna i relativno visokokvalifikovana radna snaga

Mnogo prostora koji je nedovoljno iskorišćen – sa potencijalom za kreativnu upotrebu

Raznolika i izuzetno kreativna populacija sa ogromnim potencijalom za pružanje većeg doprinosa kreativnoj ekonomiji koja se razvija

Karakteristična mjesta i prostori koji vode ka kreativnoj proizvodnji i potrošnji – od Podgorice do obale; od jezera do planina

Postoji izražen nedostatak političke (a time i strateške) podrške za sektor, uprkos potencijalima - što znači da je zanemaren u poređenju sa istim sektorima u konkurentnim regionima

Ovaj sektor je neupadljiv i nedovoljno glasan – potrebno je jače i jedinstvenije rukovođenje

Zakon o autorskim pravima nedovoljno je napredan da bi se zaštitili kreativni biznisi sa mogućnošću razvoja koji podstiče njihova sadržina

Postoje nedovoljno razvijeni lanci vrijednosti između većih i manjih kompanija i između različitih kreativnih podsektora

Postoje mala lokalna tržišta koja teško pristupaju međunarodnim tržištima

Skup i neodgovarajući radni prostor i objekti usporavaju mogućnost razvoja mikro biznisa koji se sve više pojavljuju

Preovladava nizak nivo preduzetničkog znanja i vještina kod kreativaca, što umanjuje potencijal za razvoj i spremnost za investiranje

Partnerstva između javnog i privatnog sektora su slaba, kao i veze između tradicionalnog sektora kulture i sektora komercijalnih kreativnih industrija

Preovladava značajan manjak specijalističkih vještina, zbog čega je potreban fokusiran i po mjeri osmišljen pristup pružanju podrške razvoju

Nekim mrežama sektora nedostaje kohezija i dinamičnost

Utemeljenje Crne Gore kao specifične, kreativne ekonomije koja se brzo razvija i koja prednjači u kreativnoj proizvodnji među manjim regionima u jugoistočnoj Evropi, sa Podgoricom kao središtem

Jačanje novih mreža u sektoru i izgradnja jakih programa za brending i showcasing

Uspostavljanje značajnih strateških veza između kreativnih industrija i drugih glavnih sektora kao što su turizam i «tradicionalne industrije» koje mogu biti podržane kroz dizajn

Dalja nadgradnja postojećih prednosti kako bi se region utemeljio globalno kao značajan centar izvrsnosti u kreiranju novih sadržaja

U velikoj mjeri poboljšati biznis i specijalističke vještine – uključujući jačanje kapaciteta, dometa i specijalizaciju sektora obrazovanja

Pokrenuti resurse za povoljne i pristupačne radne i razvojne prostore za kreativne stručnjake

Unapređenje partnerstava između posrednika iz javnog sektora i onih koji donose odluke, i sektora komercijalnih kreativnih industrija – od države su potrebne investicije i podrška

Preduzeti kontinuirana specijalistička istraživanja i prikupljati informacije o sektoru kako bi se osigurala prednost za Crnu Goru - program koji nastavlja da identifikuje produktivnu i ka razvoju orijentisanu nišu u regionalnom sektoru kreativnih industrija

Razvoj kreativnog kapitala od kvalitetne kombinacije gradskih i ruralnih centara i komercijalnih zona sa velikim mogućnostima – obezbjeđujući da intenzitet i kritična masa budu dostignuti i da ovi centri pokreću kreativni brend regiona

Utemeljenje Crne Gore kao priznatog visokokvalifikovanog kreativnog regiona- sa kreativnim vještinama i mogućnostima za učenje za mnogo veći dio populacije nego što je trenutno slučaj

Transfer aktivnosti kreativnih industrija i vještina na lokacije u inostranstvu

Partnerstva između preduzeća javnog i privatnog sektora možda neće dostići potrebne nivoe

Mreže u privatnom sektoru možda neće biti u stanju da se izraze koherentno i sa jakim identitetom

Mogućnosti privatnog investiranja u kreativne industrije orijentisane na razvoj mogu biti dovedene u pitanje od strane investitora koji traže «brz i lak dobitak» zbog ponuda sa nižim rizikom iz drugih sektora

Potencijal za razvoj biće umanjen ukoliko se ne uspostavi jak zakonski okvir za intelektualnu svojinu

Nacionalni i internacionalni trendovi u potrošnji će se izmijeniti, čime će biti testirana fleksibilnost crnogorskog sektora kreativnih industrija – na primjer, sposobnost kreatora novih sadržaja da rade u nizu različitih platformi može biti od suštinskog značaja za održivi uspjeh

Novim projektima za unapređenje znanja i vještina mogu nedostajati fleksibilnost, specijalizovanost i povezanost sa potrebama industrije

Neodgovarajuće intervencije u javnom sektoru – kao što je jačanje industrijskih mreža kojima nedostaje relevantnost i osjećaj da im sektor pripada

Nedostatak veze između kulturne aktivnosti i komercijalne aktivnosti može podriti razvojni potencijal – sektor kulture je baza talenata a sektor za razvoj i istraživanja baza kreativnih industrija

Politička apatija ili nedostatak informacija u sektoru dovešće do nedostatka potrebne podrške za sektor - postoji hitna potreba za visokokvalitetnim istraživanjem sektora i na odgovarajući način fokusiranim partnerstvom i zastupanjem.

BIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ije

�10 loših okolnosti | isključujući nacionalne trendove u ekonomiji |

3.0 Plan aktivnosti za kreativne industrije za Podgoricu i Crnu Goru

Na osnovu kratkog angažmana Toma Fleminga u vidu kreativnih konsultacija u Podgorici, ukazale su se evidentne potrebe za nizom atkivnosti. Ove aktivnosti vezane su za 3 glavne teme:

Tema 1: Izgradnja identiteta, izraza i osobenosti sektoraTema 2: Izgradnja kapaciteta, ekpertize i razvojnog potencijala sektoraTema 3: Izgradnja partnerstava i strateške obaveze u sektoru

U osnovi ovih tema je 8 opštih standarda koje Podgorica i Crna Gora treba da nastoje da postignu:

- Visokorazvijena kreativna ekonomija- Kreativna ekonomija koja donosi nove vrijednosti- Inkluzivna i raznovrsna kreativna ekonomija- Otvorena i transparentna kreativna ekonomija- Povezana kreativna ekonomija- Globalizovana kreativna ekonomija- Visokokvalifikovana i prilagodljiva kreativna radna snaga- Bogat i raznovrstan kreativni ekosistem

Ove teme i standardi su detaljnije predstavljeni u daljem tekstu kao dio Plana aktivnosti za Podgoricu i Crnu Goru:

3.1 Tema 1: Izgradnja identiteta, izraza i osobenosti sektora

MrežeSektor kreativnih industrija zavisi od mreža. To je sektor koji najbolje uspijeva kroz povezanost. Ovo je tako stoga što je u Crnoj Gori to sektor koji čine mnogi pojedinačni preduzetnici, male kompanije i organizacije i veće kompanije koje zavise od manjih kompanija kroz kreativne odnose lanca vrijednosti. Pojedinačni preduzetnici i manje kompanije oslanjaju se jedni na druge kako bi pojačali svoju vidljivost i izraz; kako bi podijelili znanje i time poboljšali konkurentnost; razvili partnerstva za ostvarivanje specifičnih kreativnih projekata/proizvoda; masovno poboljšali

svoj ugled; i pojačali pouzdanje smanjivanjem izolacije. Veće (često iz ne-kreativnih industrija) kompanije oslanjaju se na pojedinačne preduzetnike i manje kompanije za specifične kreativne usluge, i za unapređenje lokacija u kome su bazirani (kao recimo usluge izvan kancelarije i ambijenta koji donose).

Međutim, mreže kreativnih industrija u Crnoj Gori su nedovoljno razvijene, često neodgovarajuće i u nekim slučajevima uopšte ne postoje. Postoje neke jake i potencijalno veoma jake mreže kreativnih industrija u regionu (koje su vođene uglavnom kroz projekat Kreativna Podgorica) ali njima nedostaju sredstva i još nemaju jak uticaj. Ovo znači da sektor neće izrasti do svog punog potencijala.

Preporuke za plan aktivnosti su sljedeće:

- Obezbijediti da postojeće inicijative za formiranje mreža budu bolje međusobno povezane, da formiraju jednu veću «mrežu kreativnih industrija» za Crnu Goru. To može biti sistem članstva, gdje bi članovi plaćali malu članarinu da bi se pridružili mreži. Ovo će pomoći u finansiranju događaja, vođenju on-line direktorijuma i budućim istraživanjima itd.

- Razvijati lokalne mreže u mjestima gdje se odvijaju intenzivne aktivnosti – tj. u Podgorici. Mreže bi trebalo da se fokusiraju na međusobno približavanje: tj. različiti mada komplementarni biznisi i organizacije se podstiču na međusobno povezivanje. Ovdje će doći do istinskih inovacija i tu je potencijal za razvoj najveći. Treba podsticati inicijative kao što su manifestacije, showcasing, multi-medijalne izložbe i mapiranje (npr. obezbjeđivanje mape svih lokalnih kreativnih biznisa). Gdje je moguće, mrežama bi trebalo da rukovode biznisi koji bi organizovali događaje, publikovali informacije itd. Ovo je ključni momenat ako mreže žele da budu značajne za biznise: vlasništvo, identitet i reputacija su ključni

- Uvođenje veoma specijalizovanih srodnih mreža sa fokusom na posebnim temama kao što su pregled investicionog planiranja (gdje bi CEMI igrao važnu ulogu). Ovdje ciljni seminari i distributivne e-mail mreže omogućavaju biznisima da podijele znanje o temama kao što su odgovarajući biznis modeli i mogućnosti za trgovinu.

- Mentorske mreže fokusirane na učenje i obuku: osnivanje «mentorske banke» kreativnih biznisa koja odgovara mentorskim potrebama drugih kreativnih biznisa i/ili mladih ljudi. Ovo olakšava kreiranje sektorskog razvojnog etosa i obezbjeđuje značajan transfer znanja. Sektor visokog obrazovanja bi ovo vodio na najbolji način.

10

BIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ije

Prikazivanje vrijednosti sektora - Showcasing

Glavni razlog za nedovoljnu razvijenost tržišta, mreža i lanaca vrijednosti u sektoru kreativnih industrija Crne Gore jeste neupadljivost velikog dijela aktivnosti sektora – posebno među manjim biznisima koji su siromašni vremenom i resursima i stoga nisu u stanju da se intenzivno posvete prikazivanju svojih vrijednosti. Pored toga, kvalitet, veličina i potencijal šireg sektora kreativnih industrija u Crnoj Gori ne promoviše se ni kod partnera u javnom ni u privatnom sektoru kao značajna regionalna prednost, mogućnost za investiranje i prioritet u politici.

Preporuke za ovaj Plan aktivnosti su:

- Nadovezujući se na publikaciju „Kreativna Podgorica“ i događaj kao što je Kreativni forum, partneri bi trebalo da nastoje da uvedu kreativni program izložbi svojih vrijednosti (showcasing) – recimo na nivou podsektora. Ovo bi trebalo biti fokusirano na povezivanje malih biznisa sa lokalnim tržištima i međusobno povezivanje kreativnih biznisa. Različiti podsektori mogli bi učestvovati, a «organizovanje događaja za međusobno približavanje» bio bi inovativan i osobit predlog. Dugoročni cilj trebao bi biti osnivanje sajma crnogorskih kreativnih industrija koji bi bio usmjeren na tržišta u inostranstvu.

- Promotivni dokument i vebsajt – kao što je Kreativni direktorijum za Crnu Goru.

3.2 Tema 2: Izgradnja kapaciteta, ekspertize i razvojnog potencijala sektora

Lanci vrijednostiMreže – i neformalne i formalne – pomoći će da se pojača snaga i fleksibilnost lanaca vrijednosti kreativnih industrija u Crnoj Gori. Međutim, potrebna je dodatna pomoć kako bi se obezbijedilo da obrasci trgovine i inovacija u regionu prošire svoje domete i razviju održiviji pristup. Postoje značajne slabosti unutar regionalnih lanaca vrijednosti kreativnih industrija sa niskim stepenom povezanosti između, na primjer, muzike i vizuelnih umjetnosti.

BIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ije

11B

oro

Stj

epan

ovi

ć: O

pet

pak

ujem

o m

ajm

une

12

BIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ije- Prioriteti su ciljane inicijative koje povezuju autore kreativnih sadržaja međusobno i sa preduzetništvom kao i generisanje ideja. Ovo bi trebalo da se fokusira na najproduktivnije tačke približavanja – kao one između vizuelnih umjetnika i kompanija za animaciju ili kompanija za učenje putem e-mail-a i veb dizajnera.

- Inicijativa velika firma/mala firma: služba posredovanja kako bi se povezale velike sa malim kreativnim kompanijama. Ovo bi trebalo biti zasnovano na istraživanju i saradnji sa većim kompanijama kako bi se identifikovao i postigao dogovor o tome gdje leži najveća potražnja za kreativnim sadržajima, proizvodima i uslugama koje nude manje firme. Ovdje zauzvrat može posredovati kompanija koja se recimo bavi podrškom biznisima (kao što je Biznis alijansa u Crnoj Gori), sa dugoročnim ciljem uspostavljanja održivih veza unutar šire regionalne kreativne ekologije. Trenutno su veze sa najvećim potencijalom neistražene, što ostavlja strukturalnu neravnotežu u kreativnoj ekonomiji.

Unapređenje učenja i vještinaCrna Gora bi trebalo dalje da se učvrsti kao mjesto u regionu sa poznatim i kvalitetnim resursima kreativnih vještina (svojoj kreativnoj radnoj snazi) i po svojoj otvorenosti za nove i ambiciozne kreativce. Ovaj pristup trebalo bi da osigura da nacionalna i regionalna politika budu efikasno koordinisane kako bi se imao pristup maksimalnom broju biznisa i pojedinaca i oni imali koristi od toga. Partnerstvo sa univerzitetima i školama je ovdje od ključnog značaja. Takođe je suštinski važno uvesti fleksibilne kontinuirane profesionalne razvojne kurseve za biznise – tako da oni mogu da se mijenjaju prema zahtjevima tehnologije i tržišta.

Preporučene aktivnosti su:

- Uvođenje mogućnosti neformalnog učenja kroz mentorstvo i inicijative pružanja podrške biznisima (od seminara o investicionom planiranju do prodaje karata). Montenegro biznis alijansa mogla bi imati ulogu lidera u ovome, u partnerstvu sa sektorom obrazovanja.

- Širenje partnerstava radi novih inicijativa za transfer znanja – takvih u kojima se univerzitetska istraživanja primjenjuju za razvoj kreativnih biznisa i kreativnih ideja.

- Osnivanje «Radne grupe za kreativno učenje i vještine» kako bi se postigao dogovor o programu intervencija koji će dugoročno obezbijediti da sektor raspolaže visokim stepenom vještina i da se može prilagođavati potrebama za novim vještinama, kako se one budu mijenjale.

Bar

oo

m-b

aro

om

Ciljani poslovni savjeti i podrška za biznise: Premošćavanje jazaPostoji jaz i niz nedostataka u pružanju podrške biznisu za kreativne industrije Podgorice. Mnogi od njih mogu se riješiti intervencijama koje su identifikovane u prethodnom i tekstu koji slijedi. Međutim, postoji potreba da se unaprijedi kvalitet i relevantnost poslovnog savjetovanja, kako bi se ostvarila tješnja saradnja sa sektorom u cilju identifikovanja specifičnih potreba, i kako bi se dopunile metodologije generičke podrške inovativnim pristupima koji su relevantniji i koji su pristupačni bazi klijenata sastavljenoj uglavnom od malih biznisa koji se brzo mijenjaju. Trenutno, veliki dio podrške i savjeta koji se pruža biznisu u Crnoj Gori nije specijalizovan za sektor i nema kapacitet da se prilagodi industriji koja se brzo transformiše. Podrška takođe funkcioniše izvan ključnih mreža u sektoru – onih nosilaca trendova i informacija koji su tako suštinski važni za razvoj biznisa.

Preporuke za ovaj Plan aktivnosti:

- Dugoročni cilj za pružanje savjeta i pomoći biznisu jeste da se izgradi mreža specijalista za sektor (kao što su konsultanti) koji se mogu fleksibilno kretati kroz region i baviti se specifičnim pitanjima ili dijagnostifikovanjem kako bi otkrili nedostatke i mogućnosti. Kratkoročni plan rada jeste da se okupe oni koji pružaju podršku biznisima iz regiona kako bi osnovali radnu grupu koja identifikuje nedostatke i mogućnosti vezano za savjete i podršku za biznis i koji bi shodno tome razmjenjivali ekspertsko znanje tako da ono bude sakupljeno za dobro cijelog regiona. Biće važno ovo uvrstiti u inicijative za stvaranje mreža.

Pregled investicione politike i investiranje: Svijest o vrijednosti sektoraKreativni biznisi suočavaju se sa veoma različitim izazovima vezano za investicije i razvoj u odnosu na biznise u drugim sektorima. Uzrok tome su relativno slabe poslovne i menadžmentske vještine, relativna zavisnost od „ljudi kao resursa“, dugog vremena koje protekne između kreiranja ideje i komercijalizacije, relativno slabo razvijenog tržišta, jačih tendencija ka višem stepenu vlasništva, zavisnosti projekta, i – što je izuzetno značajno – odsustvo prepoznavanja potencijala od strane investicionih zajednica. Investiranje u kreativni biznis zahtijeva da je onaj u koga se investira u stanju da identifikuje vrijednost biznisa koja može biti izdvojena kao vrijednost za investitora. Stoga, ako biznis dođe u kontakt sa specifičnim tipom mogućnosti investiranja, imperativno je da on ima potencijal da pruži tip investicionog ishoda koji ta mogućnost zahtijeva. Za ovo je potreban jasno definisan i koherentan pristup investiranju i podršci kreativnim industrijama, strateško povezivanje i partnerstvo sa drugim instrumentima i inicijativama i fleksibilnost za fokusiranje na specifične profile biznisa i investicione mogućnosti koje one mogu podstaći.

Specijalizovana podrška za biznis i zagovaranje/kreiranje partnerstva sa investitorima kao što su banke, trebalo bi da pomognu u izgradnji jačih biznisa koji su u stanju da privuku investicije. Međutim, u Crnoj Gori postoji manjak pouzdanih i relevantnih fondova i slaba investiociona zaštita, a investitori slabo razumiju investiranje u kreativne biznise.

Stoga, ovaj plan aktivnosti preporučuje razmatranje sljedećeg:

- Razvijanje neformalne mreže investitora – banaka i njihovih posrednika – koji bi se okupili da ispitaju mogućnosti investiranja u kreativne industrije. Ovo bi pomoglo da se bolje upozna sektor i stoga smanje potencijalni rizici ili predstave o rizicima. CEMI bi trebalo da vodi u procesu unapređenja pregleda investicionog planiranja i razumijevanja

- Povezivanje većih biznisa sa manjim. Kreativni biznisi su najveći investitor u druge kreativne biznise (poslije porodica, prijatelja i finansiranja dugovanja). Jača regionalna povezanost povećaće investiranje u sektor i time unaprijediti razvoj

- Biće potrebni specijalizovani savjeti za biznis da bi se povećala spremnost za investiranje i razvio odgovarajući biznis model za određene tipove biznisa – posebno gdje približavanje zahtijeva nov pristup izradi modela. Ovo je dugoročni plan rada.

BIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ije

1�

1�

BIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ije

Foto

: Bri

tish

Co

unci

l

Radni prostorOpšte prihvaćena činjenica u cijelom sektoru jeste da postoji veliki manjak odgovarajućeg radnog prostora za kreativne industrije u Crnoj Gori. Ovo je očigledno iako ne postoji nikakvo detaljno istraživanje o potražnji/ponudi za cjelokupni sektor kreativnih industrija. Glavni „nedostaci“ često su identifikovani u rasponu od nedovoljne ponude malih, fleksibilnih, relativno jeftinih ateljea i kancelarijskog prostora do velikih modernih kancelarija koje mogu da pruže podršku visokorazvijenoj kreativnoj kompaniji. Crna Gora ima ogroman broj starijih industrijskih zgrada sa mogućnošću korišćenja u kreativnim industrijama (čak i privremeno). Ovo je u drugim sredinama – kao u UK - uobičajen proces. U Crnoj Gori takođe se gradi veliki broj novih kancelarijskih prostora – koji takođe mogu igrati ulogu ako budu usmjereni na kreativne biznise.

Vezano za ovo postoje 2 strateška pitanja:

- Bez pristupa odgovarajućem, fleksibilnom (kao što je prostor u koji se lako ulazi i iz koga se lako izlazi) radnom prostoru, dovodi se u opasnost raznolikost kreativnog ekosistema a time se umanjuje i razvojni potencijal cijelog sektora. Ovo je djelimično i pitanje pristupačnosti cijena, gdje mnogi mali kreativni biznisi koji se tek osnivaju širom raznih podsektora jednostavno neće biti u stanju da priušte da razvijaju svoj biznis u Crnoj Gori (u poređenju sa susjednim regionima).

3.3 Tema 3: Izgradnja partnerstava i strateškog pristupa u sektoru

Partnerstva i strateški pristup slabo su razvijeni u Crnoj Gori – posebno od strane države. I dok postoji određeni stepen institucionalne podrške – kao recimo kroz sektor obrazovanja – to nije formalizovano.

Preporučuje se da se osnuje Upravni odbor za kreativne industrije za Crnu Goru – čiji bi zadatak bio praćenje gore navedenih aktivnosti i upravljanje daljim istraživanjima (koja su potrebna da bi se unaprijedilo informisanje u sektoru - kao recimo kroz mapiranje). Upravni odbor će imati za dugoročni cilj da osnuje posvećenu službu posredovanja za Crnu Goru koja bi koordinirala gore navedenim aktivnostima (i drugim aktivnostima kako se prioriteti budu mijenjali). Ova služba za posredovanje vjerovatno bi imala slične funkcije kao Razvojna agencija za kreativne industrije – kao i one u UK (vidite npr. www.cida.co.uk i www.cids.co.uk).

Upravni odbor bi trebalo da nastavi rad Kreativne Podgorice, koristeći partnerstva izgrađena kroz Kreativni forum. To bi trebalo biti strateško tijelo koje bi se sastojalo od organizacija javnog sektora, institucija, i agencija koje bi igrale ključnu ulogu u razvoju kreativnih industrija u Crnoj Gori. Tu treba uključiti lokalne vlasti, organizacije koje pružaju podršku biznisu (uključujući Montenegro biznis alijansu), obrazovne institucije, organizacije kulture, British Council, Turističku organizaciju, i manji broj dobro organizovanih i posvećenih biznisa. Ona ima specifičnu ulogu i zaduženje da utemelji Crnu Goru kao globalnog lidera u aktivnostima kreativnih industrija.

Za ovo je potrebno da Upravni odbor:• Identifikuje strateške prioritete za razvoj i podršku kreativnim industrijama u Crnoj Gori, koristeći ovaj Plan aktivnosti kao sredstvo za započinjanje aktivnosti• Zalaže se za veću i podršku koja će više odgovarati sektoru u Crnoj Gori• Pruži koherento rukovođenje u inicijativama za razvoj sektora u cijeloj republici• Postigne dogovor o specifičnim mogućnostima za razvoj sektora – kao recimo za radni prostor, podršku biznisu, učenju i savladavanju preduzetničkih vještina• Formira mreže između partnera na terenu kako bi se obezbijedio koherentan pristup razvoju sektora• Naruči odgovarajuća istraživanja koja će unaprijediti informacije o sektoru radi praktičnog razvoja sektora• Doprinese upravljanju budućim radnim mjestima i programima – kako bi se osnovala Agencija za kreativnu Crnu Goru.

1�- Međutim, više se radi o tome koliko je prostor odgovarajući nego koliko se može priuštiti: prostor koji se može priuštiti postoji za mnoge kreativne biznise, ali je često u lošem ili neodgovarajućem stanju za mnoge kreativne aktivnosti (posebno visokorazvijene digitalno orijentisane aktivnosti). Dalje, nedovoljan broj prostora je povezan u mrežu programa specijalističke podrške koji pomažu da se inkubiraju ideje, izgrade veze između biznisa i omoguće programi učenja i savladavanja vještina.

U skladu sa tim, u ovom Planu aktivnosti postoje dva glavna prioriteta:

- Obezbijediti mnogo obimniji portfolio za kreativni radni prostor u Crnoj Gori, gdje bi intervencije bile fokusirane na oblasti u kojima trenutno postoji koncentracija – dakle dodajući toj koncentraciji i dajući prioritet lakom pristupu, dostupnosti, fleksibilnosti i mogućnosti povezivanja

- Voditi programe podrške kroz koncentraciju radnog prostora sa fokusom na stvaranju ciljanih kreativnih lokacija (i njihove komplementarne mreže, tehničkog prostora i showcasinga) kao specijalističkih službi podrške. Koncentrisani radni prostor sa nizom službi podrške stoga bi postao glavni centar i uporište za regionalnu kreativnu ekonomiju. Univerzitete treba podsticati da obezbijede radni prostor za kreativne kompanije u osnivanju – ovdje se može primijeniti osnovni model inkubacije biznisa. B

ILTE

N >

>>

Kre

ativ

ne in

dus

trije

Tate

Gal

lery

Širenje uloge biznisaOd suštinskog je značaja da biznisi vode proces razvoja sektora u Crnoj Gori. Bez tijesne povezanosti sa biznisom, intervencijama u kreativnom sektoru nedostajaće smisao za prikladnost i vlasništvo. Stoga biznisi igraju istaknutu ulogu unutar Upravnog odbora. Međutim, ne preporučuje se da Upravni odbor bude sastavljen od istog broja predstavnika biznisa i predstavnika javnog sektora. Ovo stoga što je Upravni odbor trenutno previše generalan i vođen politikom javnog sektora da bi pružio relevantan i značajan forum predstavnika iz jakih i uspješnih biznisa. Većina biznisa nije u stanju da posveti vrijeme i energiju Upravnom odboru na njegovom trenutnom stepenu razvoja. Međutim, biznise treba pozivati da igraju značajnu ulogu u razvoju kroz sljedeće aktivnosti:

- Svaka strateška prioritetna oblast treba da dobija podršku od specijalizovanog(ih) savjetnika iz biznisa. Ovo bi značilo, na primjer, da će članovi Upravnog odbora imati zadatak da privuku relevantne biznise kako bi pružali ciljane savjete o svakoj oblasti, gdje bi svaka oblast bila unijeta u raspored diskusija tokom serije sastanaka Upravnog odbora. Ako je potrebno više detalja, treba organizovati specijalne sastanke kako bi se osigurao maksimalan doprinos biznisa

- Da biznisi budu privučeni da vode projekte mreža i lanaca nabavke. To je posebno važno ovdje zato što su mreže suviše često neubjedljive za biznise zbog odsustva konsultacija i podstreka da se preuzme liderstvo nad projektom od samog starta

- Treba naručiti specifična istraživanja kako bi detaljno bile analizirane potrebe razvoja biznisa u specifičnoj razvojnoj oblasti (kao npr. odgovarajuće showcasing inicijative).

BIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ije

1�

Cre

ativ

e P

od

go

rica

Film

Pored osnovne problematike koje smo do sada razmatrali, jasno je da postoji niz važnih hitnih aktivnosti kojima Upravni odbor, čije je formiranje predloženo, treba odmah da posveti pažnju. One su kratko date u tekstu koji slijedi kao zaključak ovog Plana aktivnost i koji navodi preporuke za hitne akcije u 2006/07. godini:

A: Pozicija menadžera „Kreativne Crne Gore“- stvaranje tima za sektorski razvoj

Jasno je da će za sprovođenje gore navedenih aktivnosti biti potrebni posvećeni ljudski resursi koji kombinuju javno zastupanje, lobiranje i organizacione intervencije. U idealnoj situaciji ovo se postiže kroz poziciju posvećenog kreativnog direktora ili menadžera.

Kreativni menadžer za Crnu Goru zamišljen je kao sektorski advokat, zastupnik i lobista i uopšteno poslanik koji pomaže da se koordiniraju intervencije u sektoru na državnom nivou i da se unaprijedi širi razvoj jednog šireg programa (ka razvojnoj Agenciji). Ovaj model ima puno zajedničkog sa Kreativnom agencijom Lewisham u UK: www.creativelewishamagency.org.uk

Da bi se ovaj model efikasno razvio biće potrebno da pozicija menadžera bude organizovana i locirana na način koji će ga povezati sa nizom strateških problema na terenu. Menadžer mora biti:- Snažno povezan sa biznisima, tijelima za učenje i unapređenje vještina, obrazovnim institucijama i onima koji pružaju podršku

- Regionalno povezan – tako da sarađuje sa gore navedenim partnerima i obezbijedi jednak entuzijazam širom republike

B: Program showcase događaja, mreže i inicijative za javno zastupanje

Predlaže se da Upravni odbor osnuje Program predstavljanja/izložbi i umrežavanja kreativnih industrija u Crnoj Gori – pored pozicije kreativnog menadžera. Ovo je potrebno da bi se izgradio širi identitet sektora kao sredstvo unutrašnjeg investiranja i da bi se počeo povećavati značaj sektorske aktivnosti unutar i između različitih dijelova sektora. Za ovo će biti potrebno uvođenje podgrupe projekta sa jakim prisustvom biznisa kako bi se pokrenulo investiranje i kako bi se sproveo program koji se sastoji od sljedećeg ili jednog njegovog dijela:

- Serije radionica kreativnih industrija za Crnu Goru: serija jednodnevnih događaja koji bi ispitali ciljne razvojne probleme iz perspektive biznisa i pokazali širinu kreativnih aktivnosti u republici. Ovo je prirodni nastavak Kreativnog foruma

- Sveobuhvatni multi-medijalni vebsajt kreativnih industrija koji bi promovisao sektor i osnovao portal za umrežavanje – uključujući online bazu podataka

- Kratak dokument koji lansira gore navedene aktivnosti i podsjeća publiku na glavne vrijednosti sektora i mogućnosti u regionu (nastavak na publikaciju Kreativna Podgorica). Ovo će takođe biti upotrijebljeno kao dokument za javno zastupanje kod stratega i onih koji donose odluke. Stoga će biti potrebno iskoristiti istraživanja koja pružaju glavne cifre za cjelokupni sektor kreativnih industrija u Crnoj Gori (potrebno je hitno sprovesti osnovno mapiranje).

BIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ije

1�4.0 Šta treba odmah preduzeti: Preporuke za hitne akcije

1�

Izlaganje na sesiji Kreativni forum – Kreativne industrije Podgorice

BIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ije

u okviru 2. radne sesije pod nazivom »Strategija i politika« | pogled aktera |

Bar

oo

m-b

aro

om

1�

BIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ijeB

ILTE

N >

>>

Kre

ativ

ne in

dus

trije

Ekonomski fakultet - Podgorica15.12.2005. godine

Tranzicija društva kojoj smo svjedoci u posljednjih 15 godina je sprovođena uglavnom sa velikim zakašnjenjem, često nepotpuno, neadekvatno, uz niz problema, kontroverzi, različitih pogleda na njen tok dinamiku i kvalitet. Ali i ta i takva tranzicija prema novom, bitno drugačijem sistemu društvenih odnosa, iako po pravilu loše sprovođena, ipak je na neki način zaživjela, u određenim segmentima i dala rezultate.

Kada je riječ o kulturi i čitavom spektru dimenzija koje ona sobom nosi, slobodan sam iznijeti svoje lično uvjerenje da se u pogledu njene transformacije u okviru pomenutog tranzicionog procesa nije uradilo dovoljno, da ne upotrijebim neku oštriju kvalifikaciju. Da budem precizan i do kraja jasan, taj proces nije lak. Mentalitet ljudi ovog podneblja teško prihvata nove tehnologije, nova znanja, nove pristupe i percepcije realnosti u kojoj živimo. Teško se odričemo starih navika i šablona, sugerišući jedan sasvim pogrešan pristup da su stvari onakve kakve jesu i da mi nijesmo ti koji su pozvani da ih mijenjaju, ako one zaslužuju promjenu.

Ali, ipak, jedno je jasno - da bi se pokrenuli impulsi promjena na nivou najšire baze – građana jedne zajednice, neophodno je stvoriti institucionalne pretpostavke, a tu je na potezu država tj. politika kroz proces donošenja odgovarajućih odluka.

Tema o kojoj danas govorimo, a koja je zahvaljujući British Council-u i nekolicini istinskih entuzijasta, kulturnih pregalaca i mladih kreativnih ljudi, dospjela na dnevni red crnogorske javne rasparave o promjenama u kulturnom sektoru, nagovještaj je drugačijeg pristupa ovom kompleksnom pitanju. Cilj je da se u čitav proces unese jedno novo svjetlo, drugačiji doživljaj i viđenje razvoja kulturnih politika, baziranim na postojećim komparativnim iskustvima, prije svega Velike Britanije, kao pionira u smislu ustanovljavanja koncepta kreativnih (kulturnih) industrija.

Posebno treba napomenuti da je ovaj proces iniciran od strane ljudi van javnog sektora, što svakako nije neka preporuka za one koji tom sektoru nominalno pripadaju, ali je s druge strane potvrda da stručnih, kreativnih i ljudi koji prate kretanja na širem, u ovom slučaju kulturnom planu, na sreću, Crnoj Gori ne nedostaje.

Nadam se da će javni sektor prihvatiti ispuženu ruku saradnje i biti aktivan sudionik u procesu inauguracije sektora Kreativnih industrija. Taj put je dugačak i podrazumijeva sveobuhvatan i multidisciplinaran pristup, a prije svega dobru volju i spremnost da se razumije i implementira metodologija razvoja kreativnih industrija, koja je razrađena u brojnim dokumentima, a posebno u Esenskoj deklaraciji evropskih kulturnih industrija i njenih 10 aksioma.

Radi ilustracije, posebno podvlačim 6. esenski aksiom o odnosu kulturnih industrija i aktivne kulturne politike. U njemu se kaže:»Kulturne industrije promovišu kulturni razvoj na lokalnom nivou. Međutim, kulturne industrije ne mogu ni da plasiraju svoje proizvode niti da pruže usluge ako ne postoji raznovrsna kulturna sredina koja je dijelom podržana od javnog sektora«

Opština Podgorica je preko Sekretarijata za kulturu i obrazovanje sa zadovoljstvom prihvatila da uzme učešće u inicijalnom dijelu ovog projekta, počev od seminara u Plovdivu, preko prezentacije publikacije Start Up - Creative Podgorica, pa sve do ovog današnjeg skupa koji se i organizuje u sklopu manifestacije »DEUS«, čiji je organizator i pokrovitelj Opština Podgorica. Fo

to: I

lija

Per

ić

Saradnja je, kada je riječ o Opštini Podgorica, odmah i bezrezervno prihvaćena jer je sama suština ovog koncepta usmjerena ne samo na podizanje razvojnog nivoa kada je riječ o kulturi i kulturnoj politici, već on ima i svoju jasno prepoznatljivu ekonomsko–razvojnu komponentu. Ona se ogleda u potrebi transformacije u pristupu kulturi i njenim sadržajima, kao i njenom sagledavanju kao mogućnosti da se kroz drugačije pozicioniranje i organizovanje doprinese njenoj samoodrživosti, koja u krajnjem treba da ima i ekonomsko–razvojni efekat. Kao primjer, potrebno je navesti slučaj Velike Britanije i posebno regije Kornvol, u kojoj je razvoj sektora kreativnih industrija rezultirao zavidnim ekonomskim efektima i rastu makroekonomskih pokazatelja na tom području.

Jednom riječju, ovaj projekat treba biti shvaćen kao izraz svijesti da sve ono što spada u korpus kulturnih industrija (razni vidovi kulturno-umjetničkog stvaralaštva, zanati, agencije, umjetničke radionice itd.), uz preduslov dobrog organizovanja i stvaranja optimalnih uslova, u koje spadaju

i poreske olakšice od strane države, može biti i ekonomski potencijal jedne države.

Moj utisak je da su Britanski savjet i ljudi koji su dali značajne impulse projektu inauguracije Kreativnih industrija, upravo pokretanjem ove priče, željeli, prije svega, da implementiraju savremene procese u domenu kulture, koji bi rezultirali promjenom odnosa prema onome što ona, shvaćena u kategorijama i suštinskom poimanju kulturnih industrija, može da pruži jednom društvu.

Inače, projekat koji se odnosi na Podgoricu je dobro zamišljen, predstavlja realan odraz trenutno mogućeg i izvodljivog, imajući u vidu da se nalazimo u fazi u kojoj još uvijek nije razvijen koncept kulturnih industrija kod nas i u okruženju. Suština projekta je da se izvrši identifikacija (mapiranje) subjekata koji se bave raznim vidovima kulturnih industrija u Podgorici, pristupi izradi vebsajta i kataloga, izvrši snažna medijska promocija cjelokupnog projekta i na kraju organizuje prezentacija projektnih rezultata.

20

BIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ije

Dosadašnjim tokom priče o kreativnim industrijama treba da budemo zadovoljni jer je ipak za kratko vrijeme jedan, u suštini i za crnogorske prilike, sasvim nov koncept i pristup kulturi i kulturnoj politici uopšte, dospio do nivoa da se o njemu ozbiljno, stručno i temeljno raspravlja, kao što je to slučaj na ovoj današnjoj sesiji.

Iz samog sadržaja publikacije Start Up - Creative Podgorica, proizilazi da je sa ovim projektom upoznat prilično veliki broj pojedinaca i organizacija koji se suštinski bave djelatnostima koje spadaju u korpus kreativnih industrija. Ovo, naravno, zahvaljujući onima, koji su nas uveli u ovu priču i započeli projekat Kreativne industije Podgorice.

Ovom publikacijom, današnjim događajem i nizom drugih aktivnosti stvorena je dobra osnova da se o kulturnoj politici počne razmišljati drugačije, a posebno uzimajući u obzir koncept kulturnih industrija, koji treba da čini neodvojivi kontekst ukupne transformacije ili tranzicije u kulturi.

Opet ću, radi ilustracije, citirati Esensku deklaracju i njen član 1 u kojem se kaže:

»Moramo početi da kulturne industrije shvatamo kao poseban entitet u okviru ekonomske i kulturne politike i politike urbanog razvoja. Tek onda kada se ova praksa ustali, biće moguće odavanje punog priznanja značaju kulturnih industrija za razvoj ekonomije i društva u cjelini, kao i značaju koje one imaju u okviru politika tržišta rada, urbanog razvoja i infrastukture«.

Sekretarijat za kulturu i obrazovanje, kao nosilac posla izrade Akcionog plana razvoja kulture u opštini Podgorica, kao uvodnog dokumenta same Strategije razvoja kulture na nivou grada, posvetiće dužnu pažnju inaugurisanju koncepta kulturnih industrija i njegovog uključivanja u sami tekst ovih dokumenata.

U taj proces namjeravamo uključiti ljude iz javnog, privatnog i NVO sektora, što pokazuje spremnost i otvorenost da se o svim aspektima budućeg osmišljenog razvoja kulture na nivou grada razgovara i definiše njen razvoj uz prisustvo struke i značajno učešće civilnog sektora.

Ivan Vujović, Zamjenik sekretara za kulturu i obrazovanje Opštine Podgorica

BIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ije

21

Bar

oo

m-b

aro

om

Postojeća legislativa o zaštiti autorskih prava i intelektualne svojine i dopuna zakona o PDV-u u odnosu na kulturne djelatnostiB

ILTE

N >

>>

Kre

ativ

ne in

dus

trije

22

Foto

: Bri

tish

Co

unci

l

kojom se povređuju prava industrijske svojine u oblasti lijekova;

• inspekcije za medicinska sredstva, koja vrši nadzor proizvodnje i prometa robe kojom se povređuju prava industrijske svojine u oblasti medicinskih sredstava;

• građevinske inspekcije, koja vrši nadzor u pogledu izgradnje objekata kojom se povređuje pravo intelektualne svojine;

• turističke inspekcije, koja vrši nadzor nad pružanjem usluga kojima se povređuju prava intelektualne svojine u oblasti turizma i ugostiteljstva;

• ovlašćenog službenog lica nezavisnog regulatornog organa nadležnog za poslove radio-difuzije, koji vrši nadzor nad radom elektronskih medija kad se neovlašćenim emitovanjem zaštićenog djela povređuje autorsko, odnosno srodno pravo.

Postupak nadležnog organa za zaštitu prava intelektualne svojine pokreće se (član 7) po službenoj dužnosti i na zahtjev nosioca prava intelektualne svojine.

Zahtjev za pokretanje postupka (član 8) dostavlja se nadležnom organu u pisanoj formi i sadrži (član 9): opis robe sa podacima na osnovu kojih se može identifikovati roba kojom se povređuju prava intelektualne svojine i dokaz da je podnosilac zahtjeva nosilac prava intelektualne svojine na robu na koju se zahtjev odnosi. Zahtjev može da sadrži i detalje na osnovu kojih može da se identifikuje pošiljka ili pakovanje; podatke o mjestu na kome se roba nalazi, odnosno predviđenom odredištu; naziv proizvođača, uvoznika, vlasnika ili držaoca robe; predviđeni datum dopremanja ili otpremanja robe; podatke o prevoznom sredstvu korišćenom za transport; uzorak robe, fotografije i sl.

Ukoliko se radi o opštem zahtjevu, kada se odnosi na sve količine određene robe za određeni vremenski period, u zahtjevu se navodi i vremenski period za koji se traži zaštita prava intelektualne svojine.

Nadležni inspektor je dužan postupiti po zahtjevu (član 12) i o izvršenom nadzoru i eventualno preduzetim mjerama obavijestiti podnosioca zahtjeva u pisanoj formi u roku od osam dana od dana podnošenja zahtjeva. Ako se zahtjevom predlaže hitno preduzimanje mjera i zahtjev sadrži dovoljno podataka o isporukama robe za koju se osnovano sumnja da povređuje prava intelektualne svojine, nadležni inspektor je dužan, u roku od tri dana od dana podnošenja zahtjeva, obavijestiti podnosioca zahtjeva o izvršenom nadzoru i eventualno preduzetim mjerama.

BIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ije

Zakon o primjeni propisa kojima se uređuje zaštita prava intelektualne svojine donesen je kako bi se omogućila nesmetana primjena svih propisa sa nivoa Državne zajednice Srbija i Crna Gora i odgovarajuća zaštita prava intelektualne svojine u Republici Crnoj Gori.

Zakon određuje organe nadležne za primjenu propisa u oblasti intelektualne svojine, postupak za preduzimanje mjera od strane nadležnih organa kada postoji sumnja da se proizvodnjom, kupovinom, prodajom, odnosno stavljanjem u promet, emitovanjem ili korišćenjem određene robe povređuju prava intelektualne svojine, i visinu kazni za privredne prestupe i prekršaje.

Zakonom je zabranjena (član 2) proizvodnja, držanje i promet robe kojom se povređuju prava intelektualne svojine utvrđena zakonom i međunarodnim ugovorom, (član 3) prenos i emitovanje radio-difuznih signala bez dokaza o prethodno regulisanim obavezama za korišćenje autorskog i srodnih prava u skladu sa zakonom.

Definisana su značenja (član 4) prava intelektualne svojine, nosilaca prava, robe kojom se povređuju prava intelektualne svojine, piratizovano autorsko djelo, roba sa krivotvorenim žigom, roba kojom se povređuju prava na dizajn i roba kojom se povređuju prava iz patenta, sredstva za izbjegavanje zaštite, efikasne tehnološke mjere, emitovanje i emiter.

Nadležni organi za primjenu propisa o intelektualnoj svojini su (član 5):

--- organ državne uprave nadležan za poslove ekonomije,

--- organ državne uprave nadležan za lijekove i medicinska sredstva,

--- organ državne uprave nadležan za poslove uređenja prostora,

--- organ državne uprave nadležan za poslove turizma,

--- organ državne uprave nadležan za poslove kulture i medija

--- i nezavisni regulatorni organ nadležan za poslove radio-difuzije

Poslovi inspekcijskog nadzora vrše se preko (član 5 i 6):

• tržišne inspekcije, koja vrši nadzor proizvodnje i prometa robe kojom se povređuju prava industrijske svojine (žig, dizajn, patent, geografske oznake porijekla, topografija integrisanih kola) i nadzor prometa robe na kojoj postoje autorska i srodna prava;

• inspekcije za lijekove, koja vrši nadzor proizvodnje i prometa robe

2�

Podnosilac zahtjeva je dužan (član 13) da priloži garanciju banke ili dokaz o deponovanim sredstvima na posebnom računu, kao obezbjeđenje u visini troškova koji mogu nastati ako se utvrdi da nije bilo povrede prava.

Kada se utvrdi da su u proizvodnji i prometu robe, lijekova i medicinskih sredstava povrijeđena prava inspektor je ovlašćen je da (član 14):

• privremeno zabrani proizvodnju, odnosno obavljanje djelatnosti;

• privremeno oduzime robu, lijekove i medicinska sredstva.

U dijelu kaznenih odredbi (član 19) definišu se novčane kazne od 3.000 do 30.000 EUR za društvo ili drugi oblik obavljanja privredne djelatnosti, a kaznom od 300 do 3.000 EUR svako odgovorno lice koje:

• neovlašćeno objavi, zabilježi, umnoži ili javno saopšti autorsko djelo, interpretaciju, fonogram, videogram, emisiju ili bazu podataka ili stavi u promet, da u zakup ili u komercijalne svrhe drži neovlašćeno umnožene ili neovlašćeno stavljene u promet primjerke autorskog djela, interpretacije fonograma, videograma, emisije ili baze podataka;

• proizvede, uveze, stavi u promet, proda, da u zakup, reklamira u cilju prodaje ili davanja u zakup, koristi ili drži u komercijalne svrhe uređaje za zaobilaženje mjera zaštite;

• ukloni ili izmijeni elektronsku informaciju, koristi ili stavi u promet, uveze, emituje ili na drugi način javno saopšti autorsko djelo ili predmet ili koristi elektronsku informaciju sa koje je neovlašćeno uklonjena ili izmijenjena zaštita;

• neovlašćeno koristi znak zaštićen žigom, znak za koji je podnijeta prijava za priznanje žiga ili znak koji je opšte poznat u Srbiji i Crnoj Gori, tako što stavi znak na robu ili njeno pakovanje; nudi, stavlja u promet, skladišti robu u te svrhe ili obavlja usluge pod znakom ili izvozi robu zaštićenu žigom; u poslovnoj dokumentaciji ili u reklami koristi znak zaštićen žigom; ako koristi znak nastao podražavanjem znaka;

• na osnovu primjene zaštićenog dizajna, odnosno dizajna za koji je podnijeta prijava, izrađuje, na industrijski ili zanatski način, proizvode za tržište; upotrijebi u privrednoj djelatnosti; nudi, stavlja u promet i skladišti; uvozi ili izvozi proizvode zaštićene dizajnom, odnosno proizvode izrađene na osnovu dizajna za koji je podnijeta prijava;

• neovlašćeno proizvodi, uvozi, izvozi, nudi radi stavljanja u promet, stavlja u promet, skladišti ili koristi u privrednoj djelatnosti proizvod ili postupak zaštićen patentom.

Kazniće se novčanom kaznom od 1.500 do 15.000 EUR društvo ili drugi oblik obavljanja privredne djelatnosti, a od 150 do 1.500 EUR svako odgovorno lice koje:

• u svojstvu vlasnika građevine izvrši određene izmjene na građevini koja predstavlja materijalizovani primjerak djela arhitekture, a preradu djela nije prvo ponudilo autoru djela;

• obavlja poslove kolektivnog ostvarivanja autorskog, odnosno srodnih prava bez dozvole nadležnog organa.

Kazniće se novčanom kaznom od 1.000 do 10.000 EUR društvo ili drugi oblik obavljanja privredne djelatnosti, a od 100 do 1.000 EUR svako odgovorno lice koje:

• neovlašćeno objavi predmet prijave tuđeg dizajna.

Svi predmeti izvršenja privrednog prestupa i predmeti koji su bili upotrijebljeni ili namijenjeni za izvršenje privrednog prestupa biće oduzeti, a predmeti izvršenja privrednog prestupa biće uništeni.

Novčanom kaznom od petnaestostrukog do stopedesetostrukog iznosa minimalne zarade u Republici Crnoj Gori kazniće se društvo ili drugi oblik obavljanja privredne djelatnosti, a od dvostrukog do dvadesetostrukog iznosa svako odgovorno lice koje:

2�

BIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ije

Stra

na iz

kat

alo

ga

KIC

“B

udo

Tom

ovi

c”

2�• bez navođenja imena autora ili interpretatora ili pod drugim imenom, u cjelini ili djelimično, objavi, izvede, predstavi, prenese izvođenje ili predstavljanje ili emituje tuđe autorsko djelo ili iskoristi tuđu interpretaciju;

• bez dozvole autora izmijeni ili preradi tuđe autorsko djelo ili tuđu snimljenu interpretaciju;

• u svojstvu galeriste ili organizatora javne prodaje originala likovnih djela, odnosno izvornih rukopisa, u roku od 30 dana od dana prodaje primjerka originala djela, odnosno rukopisa, ne obavijesti autora djela o imenu i adresi prodavca njegovog djela, o imenu i adresi novog vlasnika djela i o cijeni po kojoj je djelo prodato ili ne plati autoru 3% iznosa od prodajne cijene djela;

• prilikom unošenja u evidenciju i deponovanja kod organa nadležnog za zaštitu intelektualne svojine autorskog djela ili predmeta zaštite srodnog prava da neistiniti ili prikrije pravi podatak o svom autorskom djelu ili predmetu zaštite srodnog prava;

• u svojstvu izdavača proda neprodate primjerke djela kao staru hartiju, a da ih nije prethodno ponudio na otkup autoru, odnosno njegovom nasljedniku.

Novčanom kaznom od dvostrukog do dvadesetostrukog iznosa minimalne zarade u Republici Crnoj Gori kazniće se fizičko lice koje:

• u svojstvu vlasnika građevine izvrši određene izmjene na građevini koja predstavlja materijalizovani primjerak djela arhitekture, a preradu djela nije prvo ponudilo autoru djela;

• neovlašćeno koristi znak zaštićen žigom, znak za koji je podnijeta prijava za priznanje žiga ili znak koji je opšte poznat u Srbiji i Crnoj Gori, tako što stavi znak na robu ili njeno pakovanje; nudi, stavlja u promet, skladišti robu u te svrhe ili obavlja usluge pod znakom, uvozi ili izvozi robu zaštićenu žigom; u poslovnoj dokumentaciji ili u reklami, koristi znak zaštićen žigom; ako koristi znak nastao podražavanjem znaka

• na osnovu primjene zaštićenog dizajna, odnosno dizajna za koji je podnijeta prijava izrađuje, na industrijski ili zanatski način, proizvode za tržište; upotrijebi u privrednoj djelatnosti; nudi, stavlja u promet i skladišti; uvozi ili izvozi proizvode zaštićene dizajnom, odnosno proizvode izrađene na osnovu dizajna za koji je podnijeta prijava, ili učini ove prekršaje sa proizvodima nastalim podražavanjem zaštićenog dizajna, odnosno dizajna za koji je podnijeta prijava;

• u svojstvu galeriste ili organizatora javne prodaje originala likovnih

djela, odnosno izvornih rukopisa, u roku od 30 dana od dana prodaje primjerka originala djela, odnosno rukopisa, ne obavijesti autora djela o imenu i adresi prodavca njegovog djela, o imenu i adresi novog vlasnika djela i o cijeni po kojoj je djelo prodato ili ne plati autoru 3% iznosa od prodajne cijene djela;

• prilikom unošenja u evidenciju i deponovanja kod organa nadležnog za zaštitu intelektualne svojine autorskog djela ili predmeta zaštite srodnog prava da neistiniti ili prikrije pravi podatak o svom autorskom djelu ili predmetu zaštite srodnog prava;

• u svojstvu izdavača proda neprodate primerke djela kao staru hartiju, a da ih nije prethodno ponudio na otkup autoru, odnosno njegovom nasljedniku.

Zakon o primjeni popisa kojima se uređuje zaštita prava intelektualne svojine se primjenjuje od 1. januara 2006. godine.

Važeći Zakon o porezu na dodatu vrijednost donesen je krajem 2001. godine i u primjeni je od 1. aprila 2003. godine. Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o porezu na dodatu vrijednost, koji se primjenjuje od 1. januara 2006. godine, uvodi novu stopu poreza od 7% za autorska prava i usluge iz oblasti obrazovanja, književnosti i umjetnosti; autorska prava iz oblasti nauke i umjetničkih predmeta, zbirki i antikviteta; usluge koje se naplaćuju putem ulaznica za bioskopske i pozorišne predstave, koncerte, muzeje, sajmove, zabavne parkove, izložbe, zoološke vrtove i slične kulturne i sportske priredbe, osim onih za koje je propisano oslobođenje od plaćanja PDV.

Priredili: mr Đuro Stojanović, Olivera Komar, dipl. prav.

BIL

TEN

>>

> K

reat

ivne

ind

ustr

ije

Bar

oo

m-b

aro

om

© British Council Serbia and Montenegro

The United Kingdom’s international organisation for educational opportunities and cultural relations. We are registered in England as a charity.

www.britishcouncil.org.yu