Uvod

Povod za pisanje ove bibliografije o Kseniji Ilijević, akademskoj slikarki rodom iz Crepaje, našla

sam u činjenici da se danas u biblioteci u Crepaji nalazi njen legat koji je ona zaveštala svom

rodnom mestu u nadi da će jedan deo njenog plodnog rada uticati na buduće đake i pružiti im

osnovna znanja iz slikarstva. Naime, njeno delo je pre svega pedagoškog karaktera i predstavlja

ilustrativne primere slikarskih tehnika koje bi svako ko želi da se bavi slikarstvom trebalo da

savlada. Njeni nekadašnji đaci i zainteresovani za njen lik i delo i dan danas navraćaju u

biblioteku kako bi pogledali slike.

O kovačičkoj opštini

Opština Kovačica nalazi se u jugoistočnom Banatu i zauzima površinu od 419km2. Čini

je osam naselja: Kovačica, Padina, Debeljača, Crepaja, Uzdin, Samoš, Idvor i Putnikovo.

Poznata je po svojoj nacionalnoj šarolikosti. Različita je zastupljenost pojedinih naroda i

narodnosti. Sa ukupno 27.890 stanovnika, Slovaci čine većinski deo stanovništva (41,07%),

zatim slede Srbi (33,91%), Mađari (10,52%), Rumuni (6,99%), i ostalo stanovništvo (7,49%).

Slovaci naseljavaju Padinu i veći deo Kovačice, Mađari deo Debeljače, Rumuni Uzdin. Crepaja,

Samoš i Putnikovo mesta naseljena srpskim življem. Važno je istaći da svaka nacionalnost u

opštini čuva i neguje svoj kulturni identitet, ali i da od samih početaka postoje međusobna sloga i

tolerancija. U strukturi privrede preovladava poljoprivreda iako su prisutni u svakom mestu i

industrijski objekti.

Opština je značajna pre svega po u svetu nadaleko poznatom naivnom slikarstvu koje

tradicionalno neguje slovački narod, i to na područjima Kovačice i Padine, zatim po Mihajlu

Pupinu, našem poznatom naučniku, čija se rodna kuća nalazi u Idvoru i danas, crepajačkoj

fijakerijadi i ergeli konja, debeljačkim vašarima, folkloru koji neguju sve nacionalnosti.

1

Istorijat Opštinske biblioteke Kovačica

Osnivačka skuština Obrazovno-čitalačkog društva „Pokrok“ (Napred) održana je u

januaru 1921. godine u Kovačici. Ova institucija je u početku imala ulogu svojevrsne čitaonice.

Meštani su se tu, nakon napornih poljoprivrednih radova, okupljali i čitali naglas knjige, novine,

časopise koji su pristizali mahom iz tadašnje Čehoslovačke. Čitaonica je posedovala knjige koje

su bile pretežno na slovačkom, ali bilo je i onih pisanih na srpskom jeziku. Pojedine slovačke

knjige datiraju i iz XIX veka.

Početkom 1958. godine osnovan je Dom kulture „3. Oktobar“ u Kovačici, i u njegov sastav su

ušli i društvo i čitaonica. Tada je formirana Biblioteka Doma kulture „3. oktobar“. Poznato je da

je obavljala svoju delatnost i održavala kulturne aktivnosti, u skladu sa mogućnostima, budući da

je tada imala samo jednog stalno zaposlenog knjižničara. Između ostalog, Bibloteka nije imala ni

propisno izdvojen zavičajni fond, bibliografije nisu izrađivane, katalozi nisu postojali. U ono

vreme, nije postojao ni odgovarajući prostor, ali ni materijalni uslovi za smeštaj celokupnog

bibliotečkog fonda.

Opštinska biblioteka Kovačica je osnovana 1995. godine, godinu dana nakon donošenja

Zakona o bibliotečkoj delatnosti. Na taj način, ona je izdvojena i transformisana u samostalnu

ustanovu. Do 2000. godine, pripojeni su joj sledeći ogranci: Crepaja, Debeljača, Padina i Uzdin.

Kada se steknu odgovarajući uslovi, biće otvoreni i samostalni ogranci u Idvoru i Putnikovu. Za

sada, biblioteka u Idvoru radi pri svom Domu kulture.

Ogranak u Crepaji

Biblioteka u Crepaji je dugo bila deo Doma kulture „Mita Živkov-Lala“ osnovanog 1965.

godine i sve do renoviranja 2008. godine koristila je jednu njegovu prostoriju. Od 1999. ona je

sastavni deo Opštinske biblioteke Kovačica. Ogranak u Crepaji ima dve prostorije, elektronsku

čitaonicu i jednu galeriju. U jednoj od prostorija je fizički izdvojen i zavičajni legat akademske

slikarke Ksenije Ilijević, o čemu će biti priče u daljem tekstu. Kadrovska struktura je bitno

poboljšana sa dvoje zaposlenih, od kojih je jedan zaposleni magistar bibliotekarstva. Prema

2

poslednjim podacima, celokupan bibliotečki fond opštine čini oko 50.000 publikacija, od čega se

oko 10.000 publikacija nalazi u ogranku u Crepaji.

Dom kulture u Crepaji je 2013. godine ugašen i većina aktivnosti za koje je bio zadužen

postaje odgovornost Biblioteke. Imajući i to u vidu, Biblioteka se trudi da odgovori na svoj

primarni zadatak, i da, pored popularisanja knjige i čitanja, ponudi i druge sadržaje kulturnog i

obrazovnog karaktera. U crepajačkom ogranku se redovno organizuju kulturne aktivnosti,

umetničke izložbe, književne večeri, debate, dečje kreativne radionice, projekcije, kao i škola

engleskog jezika, radionice španskog jezika i dramska sekcija. Stukturu korisnika uglavnom čine

deca i srednjoškolci.

Pojam bibliografije

Prilikom definisanja pojma bibliografije poslužiću se jednom od definicija koju je dala

Aleksandra Vraneš u knjizi Osnovi bibliografije. Bibliografija je nauka koja raspolaže

sopstvenim naučnim metodama koje koristi u cilju sistematizacije ljudskog znanja. Budući da

svoje naučne metode ustupa i drugim naukama, bibliografija može služiti i kao pomoćna

disciplina. Ona se bavi istraživanjima na polju spoznavanja, popisivanja, opisivanja i

razvrstavanja građe u skladu sa unapred utvrđenim ciljevima. Rezultat bibliografskog opisivanja

predstavlja popis publikacija urađen po nekom zajedničkom parametru, gde su tačnost,

potpunost, doslednost i sistematičnost od suštinskog značaja i za bibliografa i za sve one koji bi

se bibliografijom služili.

Pojam zavičajnosti i zavičajnog legata

Zavičajni fond je obavezan sastavni deo opštinskih (narodnih) biblioteka. Njega čini

prikupljena, sređena i obrađena štampana bibliotečka građa i drugi nosioci informacija koji se

svojim sadržajem i karakteristikama odnose na jednu određenu geografsku, političku, etničku,

istorijsku, kulturnu i ekonomsku sredinu. Građa može biti objavljena na teritoriji zavičaja, ili van

nje, nezavisno od mesta rođenja autora. Po svom sadržaju, ona se odnosi, direktno ili indirektno,

na lokalitet o kojem je reč. Autor može biti poreklom iz kraja o kojem je reč. Isto tako, u

3

zavičajni fond će se uvrstiti dela autora koji su privremeno boravili na tom lokalitetu, u slučaju

da je njihovo delo neposredno vezano za taj kraj. U svakom slučaju, pojam zavičajnosti je veoma

složen i ne može biti lako definisan i jasno omeđen. Isto tako, treba voditi računa o tome šta sve

bibliotekar treba i mora da uvrsti u zavičajnu zbirku, a šta treba izbeći prilikom selekcije.

Zavičajni fond treba da obuhvata sav štampani i na drugi način umnoženi bibliotečki materijal i

to: monografske publikacije, serijske publikacije (kontinuirane izvore), kartografsku građu,

muzikalije, neknjižnu građu, sitan bibliotečki materijal, rukopisnu građu, elektronsku građu itd.

Pod legatom se podrazumeva testamentom zaveštan poklon biblioteci. Autor može

pokloniti svoju celokupnu privatnu biblioteku, umetničke predmete, radnu sobu, nameštaj i tome

slično. Biblioteka na taj način postaje punopavni naslednik. Na ovaj način dobijene zbirke vode

se kao zasebni fondovi i moraju se fizički izdvojiti i posebno obraditi. Tipični primerci takvih

legata nalaze se u Narodnoj biblioteci Srbije (na primer, privatna biblioteka Patrijarha srpskog

Pavla za koju se sada izrađuje bibliografija).

Doprinos i značaj Ksenije Ilijević

Ksenija Ilijević, akademska slikarka rodom iz Crepaje, prateći posleratni razvoj svog

rodnog kraja, imala je želju da kao umetnik i sama doprinese njegovom kulturnom razvoju time

što bi selu poklonila galeriju svojih slika, a u okviru izložbenih i smeštajnih mogućnosti. Želju je

uspela da ostvari sada već davne 1978. godine, kada je za sobom imala tridesetogodišnje

iskustvo i plodonosan umetnički rad.

Prilikom izbora radova koje je želela da zavešta svom mestu, nastojala je da sačini svojevrstan

presek u svom radu i tako je izdvojila ona dela karakteristična za pojedine periode svog

stvaralaštva, dela već izlagana na izložbama, zatim dela neizlagana do tog tranutka i koja još

niko nije video jer su čuvana za neku posebnu priliku, zatim dela nastala u posebnim trenucima,

u naletima inspiracije i umetničkom nadahnuću, kao i ’dela po motivu’, vrlo retka u radu ove

akademske slikarke. Prilikom izbora, autorka se trudila da prikaže kroz radove raznovrsne teme i

tehnike koje bi kasnije služile njenim učenicima i deci Crepaje kako bi mogli da dobiju svoja

4

prva i osnovna znanja o slikarstvu. U ovome se ogleda, pored umetničke, i nedvosmislena

pedagoška vrednost ove zbirke.

Poklonom, Ksenija je želela da nastavi delo svoga oca, učitelja, ali i da ostavi spomen na svoju

porodicu koja je živela u Crepaji od njenog osnivanja, 1774. godine. Zbirka je istovremeno i

odraz slikarkinog sećanja na detinjstvo i živopisne uspomene koje je vezuju za taj kraj.

Naime, ovo bi mogla biti još jedna, slikovita, definicija zavičaja i njegovog značaja za kulturu i

istoriju ali i za budućnost naroda na jednoj teritoriji.

Ksenija je svoju zbirku od 34 slikarska rada ugovorom o poklonu ostavila Domu Kulture „Mita

Živkov-Lala“ u Crepaji. Budući da je Dom 2013. zvanično prestao sa radom, zavičajni legat se

sada nalazi u prostorijama Biblioteke.

Nepoznanica je da li je prva Ksenijina izložba u Crepaji 1953. godine zaista i održana kao

što stoji u svim katalozima i na plakatu. Među sitnim bibliotečkim materijalom, pronađen je

plakat sa najavom izložbe za 12. april 1953. Godine, u 10 časova. U dnu plakata je rukom

dopisano: „Umro Kidrič i sve otkazano (...)“. Ostatak teksta je nečitak.

Biografija Ksenije Ilijević

Ksenija Ilijević rođena je 23. jula 1923. godine u staroj i uglednoj crepajačkoj porodici,

od oca Lazara Ilijevića, učitelja, i majke Zorke, rođene Dimitrijević, talentovane slikarke-

amaterke. Svoje detinjstvo provodi u Crepaji gde završava osnovnu školu. Već tada pokazuje

interesovanje za umetnost, a naročito za slikarstvo, muziku i književnost. Ksenija svoje prve

časove dobija od majke. Svojim likovnim radovima učestvuje na dečijim konkursima, posećuje

likovne izložbe u Beogradu, kao i ateljee poznatih umetnika gde dobija priliku da upozna

značajne slikare sa naših prostora. Bila je u bliskom srodstvu sa Urošem Predićem, jednim od

naših najvećih slikara rodom iz Orlovata. Sa porodicom je posećivala njegov atelje i tu je imala

prilike da se upozna i druži sa našim najpoznatijim umetnicima. Sa petnaest godina seli se sa

roditeljima u Pančevo i tamo završava gimnaziju. 1943. godine upisuje Akademiju likovnih

umetnosti u Beogradu. Privremeno se vraća sa porodicom u svoj rodni kraj, aprila 1944., kada

Akademija zbog bombardovanja Beograda prekida rad.

5

Posle oslobođenja, vraća se u Pančevo, nastavlja studije i završava ih 1948. godine u klasi

profesora Koste Hakmana.

U Pančevu počinje da se bavi prosvetnim radom. Radi kao likovni pedagog u gimnaziji „Uroš

Predić“ i osnovnoj školi „Jovan Jovanović-Zmaj“. Član je Saveza udruženja likovnih umetnika

Vojvodine.

Celokupni opus Ksenije Ilijević broji preko 3.000 radova, od toga 1.400 slika u ulju, 350

akvarela, 160 pastela i preko 1.400 crteža. Ovaj opus se može se podeliti na tri perioda. Prvi je

period učenja koji traje od 1944. do 1954. Drugi period traje od 1954. do 1958. i obiluje

raznovrsnošću tema i motiva, hladnijim bojama. Odlikuje se svojevrsnim umetničkim

sazrevanjem. Treći period počinje 1958. godine, period snažne individualnosti, i tada slikarka

dostiže svoju punu zrelost.

Ljiljana Stojadinović Srpkinja, 2009. godine objavila je u skromnom tiražu knjigu-

katalog Nepoznata Ksenija (sećanje na akademsku slikarku Kseniju Iljević) u kojoj je, uz svoju

poeziju, sakupila do tada javnosti nepoznate aktove ove akademske slikarke.

Prve radove Ksenija je naslikala još u ranom detinjstvu, a četrdesetih godina nastaju njene prve

impresionističke slike. Sa izlaganjem počinje od 1945. godine. Za života je učestvovala na preko

250 izložbi u zemlji i inostranstvu.

Dela nastala između 1944. i 1954. odišu vedrinom, svetlim i toplim bojama u ulju, akvarelu i

pastelu (Portret mog oca 1944., Figura u enterijeru 1951.). Oslikavaju lepotu življenja. U

pitanju su portreti, enterijeri, cveće i pejzaži Pančeva, Vojvodine uopšte. Rađeni su u duhu

impresionizma, obiluju lirskim realizmom, kamernog karaktera. Slike su poetične, maštovite i

idealistične.

Prelomna godina u njenom radu je 1954. Odlazi u Pariz, i grad svetlosti doživljava kao nešto

sivo i mračno. Preovlađuju tamni tonovi. U radu počinje da upotrebljava špahtlu, a ulje meša sa

gipsom. Stare vojvođanske pejzaže sada zamenjuju prizori Pariza, obale reke Sene, Versaj. Po

povratku u zemlju, vraća se starim motivima, ali ovaj put menja vedre tonove za nove, sumorne

(Šaše u ritu 1956.). Pokazuje interesovanje za ekspresionizam, kubizam, fovizam i apstrakciju.

6

Vreme karakteristično za mnoga duhovna traženja, apstrakcije, oslobađanja od starih načela,

intimnu potragu za originalnim izrazom, nije ni nju zaobišlo.

Od 1957. započinje seriju radova Odblesci na vodi, nastalu iz razmišljanja o večitom proticanju

vremena i prolaznosti stvari (Jesenja elegija 1959.). U to vreme boravi u Ečki, u Umetničkoj

koloniji. Ovo je jedan od najplodnijih perioda njenog rada.

Odlazi u Brisel i tamo razvija interesovanje za slikarstvo Rubensa i Rembranta. Impresije se

odražavaju i na njenu slikarsku tehniku. Upotrebljava lak.

1960. godine održava samostalnu izložbu u Beogradu na kojoj je zaokružila svoju seriju

Odblesci na vodi.

U toku rata je prisustvovala diverzantskoj akciji partizana koji su zapalili nemački

magacin smešten u zgradi koja je nekada pripadala njenoj porodici. Tako nastaje mnogo kasnije

slika Crepaja u plamenu. Tu temu će više puta ponoviti u svom radu.

Boravi u Engleskoj, Italiji. Boravak u Starom gradu na Hvaru je inspirisao nekoliko njenih slika

u ulju i akvarelu. Prisutan je barokni akcenat. Paralelno sa svim novinama u svom radu, ona i

dalje oslikava banatski pejzaž koji će biti prisutan do kraja.

Retko slika na platnu. Slike u ulju radi na avkarelskoj hartiji i kašira na lesonitu. Radi i na

kartonu. Intenzivno radi i tehnikom pastela, a teme ostaju iste: pejzaž, portret, enterijer, cveće.

Koristi ravnopravno i akvarel.

Pejzaži, mrtva priroda, cveće, enterijer i akt su osnovni motivi njenog rada i po tome je ona

prepoznatljiva. Bez obzira na njena likovna sazrevanja i promene, izvesni elementi ostaju

zajednički za celokupan Ksenijin opus. Njeno delo predstavlja sintezu slikarstva, muzike i

poezije.

Poslednje godine svoga života provodi u staračkom domu u Pančevu. Umire 15. avgusta

2005. godine, osamljena i bez direktnih potomaka.

Njene slike su, osim u Biblioteci u Crepaji, izložene i u Narodnom muzeju u Pančevu,

Muzeju savremene umetnosti u Beogradu, Galeriji savremene likovne umetnosti u Novom Sadu,

Galeriji Matice srpske, Muzeju i galeriji slika u Bečeju, Galeriji likovnog susreta u Subotici.

7

Nalaze se i u brojnim ustanovama i preduzećima u Pančevu, Zrenjaninu, Kikindi, Vršcu, Novom

Sadu, Bečeju, kao i u mnogim privatnim kolekcijama u zemlji i inostranstvu.

Metodologija izrade rada

Prilikom izrade ove bibliografije primenjena su pravila za bibliografski opis publikacija

koja je donela Međunarodna federacija bibliotečkih društava – IFLA, a koja su prihvaćena kod

nas. Korišćeni su važeći standardi za odgovarajući tip publikacija. Publikacije su opisivane de

visu. Bibliografija je složena po hronološkom kriterijumu. Sadrži ukupno 21 bibliogafsku

jedinicu. Radi veće informativnosti, izrađeni su i imenski registar i registar naslova.

8