P R O F . D R . N E V Z A T ŞİMŞE KD O K U Z E Y L Ü L Ü N İV E R S İT E S İİK T İS A D İ V E İD A R İ B İL İM L E R

F A K Ü L T E S İ

2 0 1 8 - 2 0 1 9

1 0 . D E R S

İKTİSADİ DÜŞÜNCELER TARİHİ

İKT-3003

1

Prof.Dr. Nevzat Şimşek

� 1798 - Nüfusun Prensipleri Üzerine Bir Deneme

� Malthus’un nüfus hakkındaki görüşleri, Klasik iktisadın ücret fonu, ücretin belirlenmesi, işgücü piyasasında denge, rantın belirlenmesi gibi analizlerinin önemli bir parçası olmuştur.

� Ricardo-Malthus ilişkisi¡ Ricardo’nun ölümünde kadar mektuplaşıyorlar. ¡ »Ailem dışında hiç kimseyi bu kadar

sevmemiştim.»¡ Ricardo, geçimlik ücret, azalan verimler ve rant

konularında Malthus’un nüfus konusundaki görüşlerinden yararlanıyor.

� Karamsar bir iktisatçı� Malthus’un katkıları

¡ Nüfus teorisi ¡ Say kanununa karşı çıkması, ekonomide genel arz

fazlasının olacağını savunması

Prof.Dr. Nevzat Şimşek

2

Klasik İktisadi DüşünceThomas Robert Malthus (1766-1834)

� Her 25 yılda bir¡ Gıda maddeleri aritmetik olarak artıyor

÷ 1,2,3,4,5,6, … = x +1¡ Nüfus geometrik olarak artıyor

÷ 1,2,4,8,16,32 … = 2x

� Bu nedenle nüfus, geçimlik gıda maddelerini aşma eğilimi içinde olacaktır.

� Nüfus artışı, kritik bir eşiği aşma eğiliminde olursa, ücretler de çok düştüğünden, insanlık, açlık, yokluk ve sefalet ile karşı karşıya kalacaktır.

� Bu tabiatın doğal gelişim yasasıdır.� "Doğaya yardımcı olacak başka yok etme yolları bulmalıyız.

Yoksullara temizliği öğütleyeceğimize, tersi alışkanlıkları teşvik etmeliyiz. Kentlerimizde yolları, daha dar yapmalıyız, daha çok insanı evlere tıkıştırmalı ve vebanın dönüşüne davetiye çıkarmalıyız. Kırsal alanda köyleri durgun suların civarında, bataklıklarda ve sağlıksız yerlerde kurmalıyız. Ama her şeyden önce de yok edici salgın hastalıkların yaygınlaşması için belirli ahlaksız ve günahkar çareler bulmalıyız." Malthus (1970), An Essay on the Principles of Population, Penguin, ss. 179-180'den aktaran Oya Kermes.

3

Klasik İktisadi DüşünceMalthus - Nüfus Teorisi

Prof.Dr. Nevzat Şimşek

Plentitude

ScarcityPoint of crisis

Klasik İktisadi DüşünceMalthus - Efektif Talep

� Refah dönemlerinde zenginler, gelirlerinin önemli bir bölümünü tasarrufa ayırırlar.

� Tasarrufların yatırıma yöneltilmesi sonucu istihdam düzeyi artar.

� Piyasaya yeni mallar gelir.� Efektif talep yetersizliği: İşçilerin alım güçleri düşük olması nedeniyle, tüketim talebin yeterli bir hızla artmaz.

� Satılamayan mal sorunu ortaya çıkar.

� Sonuç: Durgunluk

Prof.Dr. Nevzat Şimşek

4

Klasik İktisadi DüşünceJean Baptiste Say (1767-1832)

� 1803 - Politik İktisat Üzerine Bir Deneme. � Say’in yaşadığı dönemin özellikleri

¡ Amerikan ve Fransız devrimleri¡ Napolyon'un siyasi iktidarı¡ Sanayi devriminin başlangıç dönemi

� Sanayi devriminde ortaya çıkan üretim artışının bir sınırı olup olmadığı¡ Say Kanunu

� İktisat biliminin konusu, ¡ iktisadi olaylar ve faaliyetler arasında zaman ve yer

bakımından değişmez ilişkiler kurmak� İktisat politikasının konusu,

¡ belli bir hedefe ve amaca varabilmek için tedbir ve araçları belirlemek

� Yapmış olduğu katkılar¡ Teorilerin olgular ve gözlemlerle test edilmesi gereği¡ Emek-değer teorisi yerine sübjektif fayda teorisi¡ Girişimcinin rolü¡ Piyasalar / mahreçler kanunu.

Prof.Dr. Nevzat Şimşek

5

Klasik İktisadi DüşünceSay – Soyut Teorileşme Eleştirisi

� Gerçekçi olmayan modellemelere karşı¡ Ricardo’yu eleştiriyor, "teorileri en iyi ihtimalle

entelektüel merakı giderici olsa da, pratikte hiçbir şekilde uygulanamayan, boş hayalcilerden başka bir şey değildirler", diyor.

¡ Adam Smith'i, övüyor, O’nun "aydınlatıcı gösterimlerle desteklenmiş en sağlam politik iktisat prensiplerini" bir araya topladığını düşünüyor.

� İstatistiksel ve matematiksel iktisada karşı¡ Örnek, Fransız şarabının bir sonraki yıla ilişkin

fiyatı, asla tam olarak hesaplanamaz. Çünkü arzı ve talebi, her yıl çeşitli faktörlerin etkisiyle değişir. Arz, servetteki beklenmedik değişmeye, ürünün kalitesine, önceden kalan arz miktarına, sermaye piyasalarına, faiz oranlarına, ihracat piyasasına ve yasaların ve hükümetin istikrarına bağlıdır. Talep, talep edilen miktara, değişen tüketici zevk ve imkanlarına, genel ekonomik koşullara, ikame içeceklere vb. bağlıdır.

Prof.Dr. Nevzat Şimşek

6

� Ricardo’nun emek değer teorisi açıklamasını eleştiriyor.¡ «değişmez bir değer

ölçüsü, saf bir hayalden ibarettir»

� Sübjektif fayda teorisini savunuyor.

� Fayda ya da tüketicinin bir mal veya hizmete değer verme şekli, o mal veya hizmetin üretimini belirler.

Prof.Dr. Nevzat Şimşek

7

Klasik İktisadi DüşünceSay – Değer Teorisi

� Girişimciyi, toprak sahibi, işçi ve sermayedardan ayrı bir iktisadi karar birimi olarak ifade ediyor.¡ Girişimcinin halihazırda zengin olması

gerekmez, ödünç alınmış bir sermaye ile iş yapabilir.

¡ "İktisadi kaynakları düşük verimli bir alandan yüksek verimli bir alana kaydırır."

¡ Ortalamanın üstünde kâr fırsatları kollar.

¡ Risk alır.¡ Kâr maksimizasyonunu amaçlar.

Prof.Dr. Nevzat Şimşek

8

Klasik İktisadi DüşünceSay – Girişimcinin Rolü

� Mahreçler (Say) Kanunu: Her arz kendi talebini yaratır.

� Satışların azlığı, para kıtlığı yüzünden değil, öteki ürünlerin kıtlığı yüzündendir.

� «Bir ürün üretilir üretilmez o andan itibaren kendi değerine tamamen eşit ölçüde olmak üzere başka ürünler için bir piyasa yaratır.»

� X'in arzı Y için talep yaratır.� Herkesin üretimi, arzu ettiği seviyeye

çıkarmasına, böylece iktisadi faaliyetin tam istihdam seviyesine çıkmasına ve bu düzeyde devam etmesine, talep yönünden hiç bir engel yoktur.

� Genel aşırı üretim ya da genel talep yetersizliği söz konusu değil.

Prof.Dr. Nevzat Şimşek

9

Klasik İktisadi DüşünceSay – Mahreçler Kanunu

� Say, iktisadi büyümeyi de incelemektedir.

� İyi bir yönetimin amacı, üretimi arttırmak, kötü yönetimin amacı tüketimi özendirmektir.

� Yeni ve daha iyi ürünlerin üretimi, yeni pazarlar (mahreçler) açar, tüketimi arttırır.

Prof.Dr. Nevzat Şimşek

10

Klasik İktisadi DüşünceSay – İktisadi Büyüme

� Mahreçler Kanunu, kazanılan gelirin derhal ve tamamen harcanacağı varsayımına dayanır.

� Para ekonomisinde, insanlar, elde ettikleri gelirlerin bir kısmını para biçiminde tasarruf ederler.

� Tasarruflar, faiz karşılığında girişimcilere ödünç verilir, gelirin tüketilmeyen kısmı bu kez yatırım malları piyasasında harcanır.

� Klasik faiz teorisi, para ekonomisinde mahreçler kanununun can simididir.

Prof.Dr. Nevzat Şimşek

11

Klasik İktisadi DüşünceSay – Tasarruf

� 1848 – Politik İktisadın İlkeleri� Klasik teorinin, kendine yöneltilen

eleştirileri dikkate alan ve sanayi devrimi sonrasında toplumsal yapıda meydana gelen değişmeleri dikkate alan içeriğe ihtiyacı, John Stuart Mill’i ortaya çıkarmıştır.

� Babası James Mill (1773-1836)� Üniversite eğitimi almadı, babası

tarafından yetiştirildi.� "Ben sevginin olmadığı ve korkuların

hakim olduğu bir ortamda büyüdüm." https://www.britannica.com/biography/John-Stuart-Mill

� 45 yaşında (1851) Harriet Taylor ile evlendi.

� Sosyalizme yönelmesinde karısının büyük etkisi olduğu söylenir.

Prof.Dr. Nevzat Şimşek

12

Klasik İktisadi DüşünceJohn Stuart Mill (1806-1873)

� Politik İktisadın İlkeleri, 1890 yılına kadar iktisadın temel kitabı kabul edilmiştir.

� "Politik iktisat, zenginliğin niteliği ve onun üretimi ile bölüşümünü belirleyen yasalar ile ilgilidir." ¡ Üretim kanunları, fiziksel ve doğal

kanunlar gibidir, değiştirilemez.¡ Milli gelirin bölüşümü kanunları

sosyal kanunlardır, nispidir.� Böyle bir ayrım, J.S. Mill'in

reformcu amaçları yönünden, yararlı olmuş, "sosyal adalet" sorununu ayrı olarak ele almaimkanı vermiştir,

Prof.Dr. Nevzat Şimşek

13

Klasik İktisadi DüşünceJ. S. Mill – Üretim ve Bölüşüm Kanunları

1. Kişisel çıkar kanunu2. Tam rekabet kanunu3. Nüfus kanunu4. Rant kanunu5. Arz-talep kanunu6. Ücret kanunu7. Karşılıklı talep kanunu

Prof.Dr. Nevzat Şimşek

14

Klasik İktisadi DüşünceJ. S. Mill – Üretim Kanunları

� Hedonizm, en yüksek tatmini, hayatın amacı haline getiren bir doktrindir.

Prof.Dr. Nevzat Şimşek

15

Klasik İktisadi DüşünceJ. S. Mill – Üretim Kanunları – Kişisel Çıkar Kanunu

� Tam rekabet kanunu, tüketicilere ucuza mal ve hizmet sağlar, üreticiler arasında teknik gelişmeyi uyarır, eşitlik ve adaleti sağlar.

� Tam rekabet üç fonksiyon görür.¡ Gelişme fonksiyonu ¡ Esneklik fonksiyonu¡ Denge fonksiyonu

Prof.Dr. Nevzat Şimşek

16

Klasik İktisadi DüşünceJ. S. Mill – Üretim Kanunları – Tam Rekabet Kanunu

� Neo Malthusçu: Nüfus artışı sınırlandırılmadan refaha kavuşulamaz.

Prof.Dr. Nevzat Şimşek

17

Klasik İktisadi DüşünceJ. S. Mill – Üretim Kanunları – Nüfus Kanunu

� Azalan verimleri, politik ekonominin en önemli ilkelerinden biri olarak görüyor.� Toprakların üretime alınma sırası, en iyi topraktan en fakirine doğru olmayabilir, en

fakirinden en zenginine doğru da olabilir.� Azalan verimlerin etkisi insanlar doğaya egemen oldukça geçici olarak kontrol altına

alınabilir.� Rant, marjinal topraklarda da doğabilir: Mutlak rant.� Müdahale önerisi: Özel mülkiyetin yol açtığı bir dengesizlik olduğundan vergi yolu ile

alınmalıdır.

Prof.Dr. Nevzat Şimşek

18

Klasik İktisadi DüşünceJ. S. Mill – Üretim Kanunları – Rant Kanunu

� Smith'in kullanım değeri ve mübadele değeri ayrımını yanlış bulmaktadır.� Fayda, bir şeyin, bir isteği tatmin etme, bir amaca hizmet etme kapasitesi olarak

tanımlanırsa, elmas böyle bir kapasiteye yüksek derecede sahiptir, o nedenle kullanım değeri de vardır.

� Mübadele değeri ile fiyat birbirinden ayrılmalıdır. Fiyat, her hangi bir şeyin para ile ifade edilen değerini, (mübadele) değer, o malın satın alma gücünü ifade eder (Dikotomi anlayışı).

� Arz, satışa sunulan mal miktarıdır.� Talep, satın alma gücü ile birleştirilmiş satın alma arzusudur.� Arz miktarı ve talep miktarı mal grubuna bağlı olarak değeri / nispi fiyatı

belirliyor.¡ Arzı kesinlikle sınırlı olan mallar,¡ Arzı sabit maliyet koşulları altında sonsuz şekilde artabilen mallar,

÷ "Miktarı istendiği zaman arttırılabilen şeylerin değeri, tesadüfi durumlar ve üretimin kendi düzenlenmesi için gerekli süre içindeki durum hariç, talep ve arza dayanmaz, aksine talep ve arz ona dayanır."

¡ Arzı, artan maliyet koşulları altında artabilen mallar.Prof.Dr. Nevzat Şimşek

19

Klasik İktisadi DüşünceJ. S. Mill – Üretim Kanunları – Arz-Talep Kanunu

� Emek talebini, dolayısıyla ücretleri, her yıl ücret fonu olarak ayrılan bir sermaye tutarı işçi sayısı ile birlikte belirler.

� Ücret, ücret fonu olarak ayrılan tutarın işçi sayısına bölümü ile elde edilir: ¡ Ücret = (Ücret Fonu) / (Çalışan

Sayısı)� O halde,

¡ nüfus veri iken ücret fonu artarsa, ücret artar,

¡ ücret fonu sabitken nüfus artarsaücret azalır.

Prof.Dr. Nevzat Şimşek

20

Klasik İktisadi DüşünceJ. S. Mill – Üretim Kanunları – Ücret Kanunu

21

Klasik İktisadi DüşünceJ. S. Mill – Üretim Kanunları – Karşılıklı Talep Kanunu

� Azalan verimler yasası politik iktisadın en önemli yasasıdır. Faktör paylarının uzun dönem trendi, Ricardocu görüşe uygun olarak gerçekleşir.

� Arz ve talep kanunlarını doğru bir biçimde ifade etmiş, arz ve talep kavramlarını değişik fiyat seviyeleri ile ilişkilendiren birer şedül olarak düşünmüştür.

� Ekonomik ve sosyal reformlara önem vermiştir.¡ araziden elde edilen hak edilmemiş gelirlerin vergilendirilmesi¡ monopollerin kontrolü¡ nüfus artışının önlenmesi için işçilerin eğitilmesi ¡ pazarlık güçlerini arttıracak sendikalar kurarak örgütlenmeleri¡ miras hakkının sınırlandırılması

� Hem Ricardo'nun ilkelerine bağlı kalarak, hem de saf teorinin ötesine geçerek Klasik teori tamamlanmıştır.

� İki konuda eksik kalmıştır¡ Değer Teorisi

÷ Marjinalizm tartışmalarının dışında kalmıştır.¡ Monopol Teorisi

÷ Cournot’u keşfedip kapsamlı bir monopol teorisi geliştirememiştir.

Prof.Dr. Nevzat Şimşek

22

Klasik İktisadi DüşünceJ.S. Mill – Reform Düşünceleri ve Genel Değerlendirme