MERSN2012

OLBAXX

(Ayrbasm / Offprint)

MERSN NVERSTES KILIKIA ARKEOLOJSN ARATIRMA MERKEZMERSIN UNIVERSITY PUBLICATIONS OF THE RESEARCH CENTER OF CILICIAN ARCHAEOLOGY

KAAMYAYINLARI

ISSN 1301 7667

KAAM YAYINLARIOLBA

XX

2012 Mersin/TrkiyeISSN 1301 7667

OLBA dergisi;ARTS & HUMANITIES CITATION INDEX, EBSCO, PROQUEST

veTBTAK-ULAKBM Sosyal Bilimler Veri Tabanlarnda taranmaktadr.

Alman Arkeoloji Enstitsnn (DAI) Ksaltmalar Dizininde OLBA eklinde yer almaktadr.

OLBA dergisi hakemlidir ve Mays aynda olmak zere, ylda bir kez baslmaktadr.Published each year in May.

KAAMn izni olmadan OLBAnn hibir blm kopya edilemez. Alnt yaplmas durumunda dipnot ile referans gsterilmelidir.

It is not allowed to copy any section of OLBA without the permit of KAAM.

OLBA dergisinde makalesi yaymlanan her yazar, makalesinin bask olarak ve elektronik ortamda yaymlanmasn kabul etmi ve telif haklarn OLBA dergisine devretmi saylr.

Each author whose article is published in OLBA shall be considered to have accepted the article to be published in print version and electronically and thus have transferred the copyrights to the journal OLBA..

OLBAya gnderilen makaleler aadaki web adresinde ve bu cildin giri sayfalarnda belirtilen formatlara uygun olduu taktirde baslacaktr.

Articles should be written according the formats mentioned in the following web address.

Redaktion: Ar. Gr. Deniz Kaplan (MA)

OLBAnn yeni saylarnda yaynlanmas istenen makaleler iin yazma adresi:Correspondance addresses for sending articles to following volumes of OLBA:

Prof. Dr. Serra DurugnlMersin niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji Blm

iftlikky Kamps, 33342-MERSNTURKEY

Dier letiim AdresleriOther Correspondance Addresses

Tel: 00.90.324.361 00 01 (10 Lines) 4730 / 4734Fax: 00.90.324.361 00 46

web mail: www.kaam.mersin.edu.tr www.olba.mersin.edu.tr

e-mail: sdurugonul@gmail.com kaam@mersin.edu.tr

Bask / PrintedBLTUR Basm Yayn ve Hizmet A..

Tel: +90 216 444 44 03 www.bilnet.net.tr Sertifika No: 15690

Datm / DistributionZero Prod. Ltd.

Tel: 00.90.212.244 75 21 Fax: 00.90.244 32 09info@zerobooksonline.com www.zerobooksonline.com/eng

MERSN NVERSTESKILIKIA ARKEOLOJSN ARATIRMA MERKEZ

(KAAM)YAYINLARI-XX

MERSIN UNIVERSITYPUBLICATIONS OF THE RESEARCH CENTER OF

CILICIAN ARCHAEOLOGY(KAAM)-XX

EditrSerra DURUGNLMurat DURUKANGunnar BRANDS

Bilim KuruluProf. Dr. Serra DURUGNLProf. Dr. Haluk ABBASOLU

Prof. Dr. Tomris BAKIRProf. Dr. Sencer AHN

Prof. Dr. Erendiz ZBAYOLUProf. Dr. Susan ROTROFFProf. Dr. Marion MEYER

MERSN2012

Ege Yaynlar 2012 - STANBUL

indekiler/Contents

Okan Baolu Nevehir/CamihykHellenistik-RomaDneminsanlarnnSalkSorunlar (HealthProblemsoftheHellenistic-RomanPeriodPopulationin Nevehir-Camihyk) .............................................................................................................................................................. 1

Mehmet Nezih Aytalar Candan Kozanl HellespontosliiveParionBuluntular (HellespontosWorkshopandtheParionFinds) .............................................................................. 27

lkan Hasdal TheAssessmentofthe4thCenturyB.C.FindsfromThreeWellsUncoveredat ClazomenaeHBT(HamdiBalabanTarlas)Sector (KlazomenaiHBTSektr'nde(HamdiBalabanTarlas)Aakartlan KuyudaEleGeenM..4.YzylBuluntularnnDeerlendirilmesi) ............... 119

Fatma Badatl am KymeNekropolndenFigrlBirMezarSteli (AFiguredGraveStelefromtheNecropolisofKyme) ................................................................. 165

Deniz Kaplan Diokaisareiadaki(DalikKilikia)PodyumluTapnakinTarihlemeve Kltnerisi (SuggestionsontheDatingandCultoftheDiokaisareiaPodiumTemple) ............ 183

Mnteha Din TralleisHamamndanDenizThiasosuTasvirliKabartmalar (ReliefsofaMarineThiasosfromtheTralleisBath) ...................................................................... 201

Cevat Baaran H. Ertu Ergrer ParionOdeionu(Bouleuterion?)2010almalarveOdeiondaBulunan Seramikler (2010ExcavationsatParion:the'Odeion'(Bouleuterion?)andits CeramicFinds) ....................................................................................................................................................................... 245

Ercan Akn Korykos(DalkKilikia)StunluCaddesiveKuzeyKaps (TheColonnadedStreetandtheNorthGateofKorykos(RoughCilicia))............... 291

Erkan Alka Korykos(Kilikia)YzeyAratrmalarndaBulunanLR1Amphoralar (LR1AmphorasofKorykos(Cilicia)RevealedDuringSurveys) ....................................... 323

N. Eda Akyrek ahin BithyniadanYeniZeusBrontonAdaklar (NeueWeihungenfrZeusBrontonausBithynien) .......................................................................... 345

Murat Arslan KkAsyaYerelHistoriograflarnaBirrnek: HerakleiaPontikeliMemnonveEseri (AnExampleofLocalAsiaMinorHistoriographers: MemnonofHeracleaPonticaandhisWork) .......................................................................................... 383

Aye Aydn SilifkeMzesindenFigrlBirDuvarNiiBlou (AFiguredWallNicheBlockfromtheSilifkeMuseum)............................................................... 407

Hatice zyurt zcan Mula,BodrumveMilasArkeolojiMzelerindekiOrtaBizans DnemineAitBirGrupLitrjiklevliTaEser (AGroupofLiturgicalPiecesoftheMiddleByzantinePeriodattheMula, BodrumandMilasArchaeologicalMuseums) ....................................................................................... 427

Adnan Diler Hatice zyurt zcan ByzantinePeriodinKedreai(SedirIsland):Churches (KedreaininBizansDnemi:Kiliseler) ....................................................................................................... 453

Aya Tiryaki RhodiapolisPiskoposlukKilisesineAitBirGrupKorkulukLevhas (AGroupofParapetSlabsfromtheRhodiapolisEpiscopalChurch) ........................... 493

MERSN NVERSTESKILIKIA ARKEOLOJSN ARATIRMA MERKEZ

BLMSEL SREL YAYINI OLBA

KapsamOlba sreli yayn Mays aynda olmak zere ylda bir kez yaynlanr. Yaynlanmas istenilen makalelerin en ge her yl Kasm aynda gnderilmi olmas gerekmektedir. Olba; Antropoloji, Prehistorya, Protohistorya, Klasik Arkeoloji, Klasik Filoloji (ve Eskia Dilleri ve Kltrleri), Eskia Tarihi, Nmizmatik ve Erken Hristiyanlk Arkeolojisi kapsamnda orijinal sonular ieren makaleleri yaynlar.Kkasya ile ilgili veya Akdeniz ve Ortadou Arkeolojisi kapsamndaki konular Olbann ieriini oluturur.

Yayn lkeleri

1. a- Makaleler, Word ortamnda yazlm olmaldr. b- Metin yazlrken 10 punto, dipnot iin ise 9 punto, Times New Roman

(PC ve Macintosh ) harf karakteri kullanlmaldr. c- Dipnotlar her sayfann altna verilmeli ve makalenin bandan sonuna

kadar saysal sreklilik izlemelidir. d- Metin iinde bulunan ara balklarda, kk harf kullanlmal ve koyu (bold)

yazlmaldr. Bunun dndaki seenekler (tmnn byk harf yazlmas, alt izgi ya da italik) kullanlmamaldr.

2. Makale iinde kullanlan zel fontlar da CDye yklenerek yollanmaldr.

3. Bibliyografya ve Ksaltmalar blm makalenin sonunda yer almal, dip-notlarda kullanlan ksaltmalar, burada aklanmaldr. Dipnotlarda kullanlan kaynaklar ksaltma olarak verilmeli, ksaltmalarda yazar soyad, yayn tarihi, sayfa (ve varsa levha ya da resim) sralamasna sadk kalnmaldr. Sadece bir kez kullanlan yaynlar iin bile ayn kurala uyulmaldr.

Bibliyografya (kitaplar iin):Richter 1977 Richter, G., Greek Art, NewYork

Bibliyografya (Makaleler iin):Corsten 1995 Corsten, Th., Inschriften aus dem Museum von Denizli, Ege

niversitesi Arkeoloji Dergisi III, 215-224, lev. LIV-LVII

Dipnot (kitaplar iin) Richter 1977, 162, res. 217

Dipnot (Makaleler iin) Oppenheim 1973, 9, lev. 1

Dier Ksaltmalarage. ad geen eseray. ayn yazarvd. ve devamyak. yaklakv.d. ve dierleriy.dn. yukar dipnotdn. dipnota.dn. aa dipnotbk. baknz

4. Tm resim, izim ve haritalar iin sadece fig ksaltmas kullanlmal ve figrlerin numaralandrlmasnda sreklilik olmaldr. Levha numaras editrler tarafndan verilecektir. Bu sebeple levha, Resim, izim, ekil, Harita ya da bir baka ifade veya ksaltma kesinlikle kullanlmamaldr.

5. Figrler CDye yklenmelidir: znrlk 300 dpi; format tif veya jpeg olmaldr.

6. Resim ktlar alnarak, resim dzenlemesi rnei (layout) yaplmaldr. 7. Bir baka kaynaktan alnt yaplan figrlerin sorumluluu yazara aittir, bu

sebeple kaynak belirtilmelidir. 8. Makale metninin sonunda figrler listesi yer almaldr. 9. Metin yukarda belirtilen formatlara uygun olmak kaydyla 20 sayfay

gememelidir. Figrlerin toplam 10 adet civarnda olmaldr.10. Makaleler Trke, ngilizce veya Almanca yazlabilir. Trke yazlan

makalelerde yaklak 500 kelimelik Trke ve ngilizce yada Almanca zet kesinlikle bulunmaldr. ngilizce veya Almanca yazlan makalelerde ise en az 500 kelimelik Trke ve ngilizce veya Almanca zet bulunmaldr. Makalenin her iki dilde de bal gnderilmeldir.

11. zetin altnda, Trke ve ngilizce veya Almanca olmak zere alt anahtar kelime verilmelidir.

12. Bir orijinal ve bir kopya olmak zere metin ve figr kts, ayrca bunlarn ykl olduu bir adet CD gnderilmelidir.

MERSIN UNIVERSITYRESEARCH CENTER OF CILICIAN ARCHAEOLOGY

JOURNAL OLBA

ScopeOlba is printed once a year in May. Deadline for sending papers is November of each year.The Journal Olba, being published since 1998 by the Research Center of Cilician Archeology of the Mersin University (Turkey), includes original studies done on antropology, prehistory, protohistory, classical archaeology, classical philology (and ancient languages and cultures), ancient history, numismatics and early christian archeology.The studies select their material from Asia Minor but articles (papers) dealing with the Mediterranean and Near East also form the content of Olba.

Publishing Principles1. a. Articles should be written in word programs. b. The text should be written in 10 puntos Times New Roman (for PC and

for Macintosh). The footnote s should be written in 9 puntos. c. Footnotes should take place at the bottom of the page, each in continous

numbering. d. Titles within the article should be written in small letters and be marked as

bold. Other choises (big letters, underline or italic) should not be used.

2. Special fonts should be located to yhe CDs.

3. The Bibliography and Abbreviations should take part at the end of the article. The Abbrevations used in the footnotes should be explained within the Bibliography. The Bibliography used in the footnotes should take place as abbreviations and the following order within the abbreviations should be kept: Name of writer, year of publishment, page (and if used, number of the illustration). This rule should be applied even if a publishment is used only once.

Bibliography (for books):Richter 1977 Richter, G., Greek Art,NewYork

Bibliography (for articles):Corsten 1995 Corsten, Th., Inschriften aus dem Museum von Denizli, Ege

niversitesi Arkeoloji Dergisi III, 215-224, pl. LIV-LVII

Footnotes (for books) Richter 1977, 162, fig. 217

Footnotes (for articles) Oppenheim 1973, 9, pl. 1

Miscellaneous Abbreviations:op. cit. in the work already citedidem an auther that has just been mentioned ff. following pageset al. and others n. footnotesee seeinfra see belowsupra see above

4. For all photographies, drawings and maps only the abbreviation fig. should be used in continous numbering. Plate numbering will be done by the editors. For this reason, remarks such as Plate, Picture, Drawing, Map or any other word or abbreviaton should not be used.

5. Pictures should be loaded to CDs: 300 dpi; tif or jpeg format are required. 6. A layout for the pictures should be undertaken. 7. Photographs, drawings or maps taken from other publications are in the

responsibility of the writers; so the sources have to be mentioned. 8. A list of figures should take part at the end of the article. 9. The text should be within the remarked formats not more than 20 pages, the

drawing and photograps 10 in number.10. Papers may be written in Turkish, English or German. Papers written in

Turkish must include an abstract of 500 words in Turkish and English or German. It will be appreciated if papers written in English or German would include a summary of 500 words in Turkish and in English or German. The title of the article should be sent in two languages.

11. Six keywords should be remarked, following the abstract in Turkish and English or German.

12. One original and one copy of the article and figures should be printed and loaded on CDs before being sent.

KK ASYA YEREL HSTOROGRAFLARINA BR RNEK:

HERAKLEIA PONTIKEL MEMNON VE ESER

Murat ARSLAN*

ABSTRACT

An Example of Local Asia Minor Historiographers: Memnon of Heraclea Pontica and his Work

This paper deals with the famous local Asia Minor historiographer Memnon of Heraclea Pontica and his work peri Herakleias, which has survived in the edi-tion of the Bibliotheke of Photius of Byzantium (codex 224). The work has been examined mainly within the framework of fundamental historiographic analysis practices such as the stylistic criticism and the use of methods, styles and sources. In this sense, firstly Photios notes concerning Memnon and his work are taken into account; and secondly, in the light of modern investigations, our knowledge of Memnon and suggestions as to in which period the work might have been writ-ten are included in the text. In the following chapters focusing on the content of the work and Memnons understanding of historiography the interaction between him and with Classical and Hellenistic historiographers are discussed with various examples. Then the sources forming Memnons historiography and his historical approach is presented in this chapter. The study ends with a general evaluation compiling the data which were used.

Keywords: Heraclea Pontica, local historiography, Photius, Memnon

ZETBu makalede, Kk Asya yerel historiograflarndan Memnon ve onun Photios

(codex 224) araclyla gnmze ulaan peri Herakleias adl eseri konu edil-mektedir. alma esas itibaryla stil-kritik, metod, slup ve kaynak kullanm gibi temel historiografya analiz yntemleri erevesinde incelenmitir. Bu balamda

OLBA XX, 2012

* Do. Dr. M. Arslan, Akdeniz niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm. Kamps, 07058 Antalya. E-posta: marslan@akdeniz.edu.tr

Bu alma, Akdeniz niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Ynetim Birimi tarafndan yayn projesi kapsamnda desteklenmitir.

Murat Arslan384

ilk olarak Photiosun Memnon ve eserine ilikin notlarna yer verilmi; ardndan modern aratrmalar nda Memnon hakkndaki bilgilerimiz ve eserin hangi dnemde kaleme alnm olabileceine dair neriler metne dahil edilmitir. zleyen blmlerde eserin ierii ve Memnonun historiografya anlay zerinde durularak yazarn Klasik ve Hellenistik historiograflarla etkileimi eitli rnekler ere-vesinde tartlmtr. Bununla birlikte, Memnonun historiografyasn oluturan kaynaklar ve onun bu kaynaklar kullan biimi, bir baka deyile tarih anlay yine bu blmde sunulmutur. alma, kullanlan verilerin derlendii genel bir deerlendirmeyle sonlandrlmtr.

Anahtar Kelimeler: Herakleia Pontike, yerel historiografya, Photios, Memnon

Memnonun Herakleia Pontike Tarihi adl almas, .S. IX. (ca. 810-ca. 893) yzylda yaam Konstantinoupolis patriarkhesi Photi osun Bibliotheke (ya da Myriobiblon) olarak adlandrlan eserinde kard zet sayesinde gnmze ulamtr. Bu eser, esas itibariyle Photios ile karde-i Tarasios arasndaki gayri resmi mek tuplamalar dan ibarettir. Photios Araplarla anlama yapmak zere Konstantinoupolisten ayrlrken kar dei Tarasios ondan okuduu kitap larn birer zetini kendisine gndermesini rica etmitir. Bu nun ze rine, Photios, tp k bir kitap eletirmeni gibi1, tarih, fel sefe, hitabet, tarihi corafya, gra mer, doa tarihi, roman, hekim lik gibi birok deiik ko nu da 122; teoloji alannda ise 158 tane olmak zere top-lamda 280 adet kitabn ze tini kartarak kardeine gn der mi tir2. Aslna baklrsa, Photiosun entel lek tel eilimine ve geni ilgi alanna gre olu-turulan bu seki yaymlanmak zere hazrlan m grnmez. Zira, yazarn da drst bir ekilde iti raf ettii gibi, bu z ler bazen olduka acele bir ekilde ve aklda kald kadaryla ka leme alnmtr. e rik ve dzen leme sz konusu olduunda ise, sistematik bir yn tem izlenmedii ve yer yer mantk erevesinden uzaklamalarn olduu grlr. Bu durum Photios tarafndan da tespit edilmi olsa gerektir ki, yazar kendini daha nceden

1 Photiosun eseri Dou Roma mparatorluu zamannda kaleme alnm tek antika edebiyat tarihi antolojisi olma vasfn tamaktadr (ayrca bk. Diller 1962, 396). Bu ynyle nemli bir kitap olmann arln tar ve alannn teamllerinin dna kar. Bununla birlikte Photios kendisini bir eletirmen ve yorumcu olarak gr memitir. Zira amac okuduu kitaplarn zetini Ta rasiosa gndererek kardeini bilgilendir mektir. Ancak Photios okunurken orta ya kan sadece yazarn zetleri ve yarglar olmayp; ayn zamanda Hellen ve Latin yazarlar ze rine saduyulu eleti-rileridir. Aslna baklrsa burada yazarn yapt, belleinde kalm bilgilere dayanarak denemeci bir slupla kaleme alnan ayrntl bir metin irdelemesidir. Memnonun nsznde ve sonsznde grld zere Photios, eserin retorik slubu ile sosyo-politik tarihinin balam hakknda aklda yer edici bir yorum becerisi sergiler. Bu bakmdan N. G. Wilson (20022, 2 dn. 2) ile baz modern eletirmenlerin belirttii zere Photios, tarih teki ilk kitap eletirmeni kabul edilebilir (ayrca bk. Reynolds - Wilson 19913, 321).

2 Allen 1921, 34 vd.; Diller 1962, 390 vd.; ayrca bk. Shamp 1987, 122.

Bir rnek: Herakleia Pontikeli Memnon ve Eseri 385

on alt kez ihtisar ettii kitabn zetini tekrar ka rrken bulduunu not etmitir3.

Photiosun farkl dnemler ve kltrlerden metinlere zgl trde bir sempati besledii, ilerlikli bir edebiyat fikrine ve okuma esinine sahip olduu dikkat eker. Gene de kitaplarn konu lar, dnemleri ve temalar ba-zen rastgele seil mitir. Bu eserler arasnda hem pagan hem de hristiyan ya-zarlarn rnlerini bulmak mmkndr. Sekiyi oluturan metinlerin snrl ksm Kla sik Dnem (.. V.-IV. yz yl), byk bir blm Hellenistik ve Roma dnemle rine ait olmakla birlikte Photiosun Bibliothekesinin omur-gasn oluturan tarihsel yrngeyi Dou Roma literatr ile ilahiyat eser-lerinin [bu z lerin byk bir blm kaybolmutur] oluturduu grlr. Dier yandan, sz konusu metinlerin her biri iin e detaya sahip zetlerin sunulmad da vurgulanmaldr. Photios kes kin zekas, yalnl ve titiz kritik yete neiyle eserin tinisinin ne oldu una dair znel sezgileri sayesinde bize birka satr ile yetmi sayfa ara snda deien ince lemeler brakmtr.

Bu synopsisler ierisinde, litera trde 224 numaral codex olarak bilinen zet ise, ayn zamanda bu a lmann konusunu olu tu ran Mem nonun Herak leia Pontike Tarihi adl eserine ayrlmtr4. Burada altn izerek belirtmek gerekir ki, Mem nonun ese ri bizlere, Photiosun zetledii l-de aktarlm tr5. Yine de Photiosun eseri ztleme stili tutarl deildir. eitli blmler arasnda oran-orantszlk gze arp maktadr6. Bazen son derece ksa telhis yoluna gi derken bazen de Mem nonun zgn cmlelerini

3 Wilson 20022, 3.4 FHG 526-558 (Mller)=FGrHist 3B 434 (Jacoby); ayrca bk. I.Heraclea Pontica (IK 47) 1994,

65-93; Diller 1962, 394; Henry 1965, 223-229; Bittner 1998, 162-213; Yarrow 2006, 109. Antikada olduu zere gnmzde de eletiri ve zet almalarnn etkisi insann evkini kra-

cak derecede ksa srmekte ve neredeyse hibir okuyucu zerinde kalc bir tesir brakmamaktadr. Bu bakmdan ancak ok az sayda eser zamann yok edici etkisine kar koyup kalclaabilmekte-dir. Bunlar arasndan trnn ilk rneini tekil eden Photiosun bu antsal klliyat, kapsam ve ierii bakmndan aralarnda Memnonun eseri de olmak zere; aksi halde kaybolacak yaklak 60 bilimsel ve 100 teolojik eseri artc bir ekilde gn m ze ulatrmay baarabilmesiyle ayr bir nem arz eder.

5 Zira Photios burada kendi tarihini yazmaya gayret etmekten zi yade Memnonun eserinin ksal-tlm biimini karmaya alm tr. Photios gnmze orijinalleri ulaan dier eserler nda deer len dirildiinde patriarkhesin zetlerine adilane bir ekilde itimat edilebilir. Yazarn aka, ihtimam gsterdii anlalan Memnonun Herakleia Pontike Tarihinin zeti de makul olarak ayn oranda g venilir gzkmek tedir. Ayrca bk. Yarrow 2006, 110.

6 Her ne kadar sz konusu edilen blmlerin balang-biti refe ranslar ve uzunluklar konusunda fikir sahibi olamasak da Photios ilgisi dorultusunda okuyucusuna de vaml bir anlat sunmaya almtr. Bununla birlikte patriarkhesin daha ok Romayla ilgili olaylara odakland dikkat ekmektedir. yle ki, F. Jacobynin edisyonuna gre, Memnon un IX. ile XIV. kitaplar aras Pho-tios tarafndan on sayfada zet lenmiken XV.-XVI. kitaplara on dokuz sayfa ayrlmtr.

Murat Arslan386

ve tmcecik lerini kolajlam izlenimi uyandrr. Ayrca baz son derece m-him gelimeler hi anlatlmad7; ba zlar k saca ge itirildii halde, daha nemsiz, ikincil derece olaylara ge reinden faz la deinilmitir. stelik bir takm fenomen ler yal nz ca pe pee s ralan makla yetinilmi, olaylar arasndaki neden-so nu ili kileri ze rinde gerektii lde durulmam tr. Bu ynyle sz konusu eser tarihi an lay ve olaylarn derinine inmekten yok sundur.

Photios, Memnonun Herakleia Pontikesini salt ye rel bir tarih ara-trmas olarak deil; fakat ayn zamanda Hellenistik Dnem Anadolusunda geliip deien siyasi dengeleri ve politik farkllamalar global perspek-tif iinde yanstmas ba kmndan da ilgi ekici bulmu grnr. Bu ilgi, zellikle Memnonun konu dna karak Romallarn ege menliini izaha giritii blmlerin ze te dahil edilmi olmasnda belirginleir (XXV. 2-XXVI. 4). Belki Photiosun amac da, [tpk Memnon gibi] okuyucuya Herakleia Pontike tarihinde nemli bir role sahip olan Romallar ve onlarn douya doru genileme [evrensel hegemonya?] hareketleri hakknda ksa bilgiler vermektir. Bylelikle yazar, okuyucusunu bir yandan Dou Roma mpara tor luunun Anadoludaki geliim sreci zerine bilgilendirirken dier yandan btnsellik ilkesini gzeten bir historiografya (tarihyazm) me to du sergilemitir8.

Photios, kardei Tarasios iin yazd sunu yazsnda Memnonun He rakleia Pontike Tarihi adl bu titiz aratrmasn sadece dokuzuncu ki-tabn dan on altnc ki tabna kadar okuduunu belirtmektedir. Bu bakm dan, Herakleia Tarihine ilikin bilgilerimiz, doku zuncudan on altnc kitaba kadar toplam altm blm erevesindedir. Bu ereve, Klearkhosun Herakleia Pontikenin bana tiran9 olarak getii .. 364 ylndan Caesar

7 Mesela zette Pompeiusun, nc Mithradates-Roma Sava ve sonularn dan bahsedilmemi-tir. Dahas, Pompeiusun, . 64 ylnda Kuzey Anadolu sahillerinde olutu rduu provincia Pontus et Bithyniann organizasyonuna dair herhangi bir veriye rastlanmamaktadr. Memnonun metni gz nnde bulunduruldu unda yazarn sz ko nusu tarihi olaylar derinlemesine analiz etmeden gemesi a r tc dr. Bu bakmdan sz konusu blmler, ister Memnon tarafndan atlanlsn is terse Photios tarafndan zete dahil edilmemi olsun olay larn kronolojik geliim sreci asndan eserde kopukluk yaratm tr. Ayrca bk. Yarrow 2006, 110.

8 Konuya ilikin olarak ayrca bk. Mendels 1986, 201 vd.; Dueck 2006, 45 dn. 9.9 Kent ynetiminin bir tek kiinin egemenlii altnda olduu rejim eklidir. An cak Hellenler bu

szc genellikle doulu des potlar ve zorbalar tanmlamak ama cyla kullanrlard. Bu bakm dan Hellen lerin gznde tiranlk (= tyrannos []) aala yc ve kt bir anlam iermekteydi. nk tiranlar kentlerin yneti mini yasal ve ge le neksel olma yan yollardan, rnein; dar beyle elde edip kendi ke yiflerine gre hkm srer lerdi. Hero dotos (III. 80), Pers sarayn daki demok-rasi tartmas sra snda Ota nesin tiranlk zerine gr lerini yle zetler: Tiran hi kim seye hesap verme klfe tine kat lanmadan hkm srer di. Bu kadar g kimin eline gese saptrd.

Bir rnek: Herakleia Pontikeli Memnon ve Eseri 387

ile Herak leiallar arasnda .. 47 ylnda kurulan mttefiklie dein geen sreci kapsamaktadr. Eserin geri kalan ksmlar iin ise [ilk sekiz kitab ile on altnc ki tabndan sonras], Photios herhangi bir ekilde onlarn eline ulamadn, dolaysyla bir fikir sahibi olmadn belirtmitir. Bununla birlikte, modern aratrmaclar arasnda ilk sekiz kitabn, byk bir ihti-malle Herakleia Pontike kentinin kuruluundan [Megara ve Boiotiallar tarafndan .. 560 yln da?] balayarak .. 364 ylna kadarki olaylar anlatt olasl kabul grmektedir. Eserin ta mamnn ise, on sekiz ya da yirmi drt kitaptan oluabilece i zerine baz ng r ler bulunmaktadr10.

Sonu olarak Photios, eseri beendiini belir tir. Mem nonun bu al-masn ierik ynnden mantk silsilesi iinde, aikar gereklere kaytsz kalmadan ve hibir detay gzard etmeksizin kaleme aldn syler. Eer yazarn bir yerde konu btnln bozan bir ey anlatmas zorun-luysa; ancak o zaman konu d ifadeye gereksinim duy duunu, gene de bu araszle uzun sre oyalanmayarak gerekli eyden k saca bahsettikten sonra, usturuplu bir ekilde asl konunun ana fikrine dndn belirtir11. Filolojik adan ise baz yerler de nadiren kul land allmadk ifadele rini saymazsak, genel olarak semantik anlamda anlalr kelimeler setiini ve sade bir s lup12 izlediini vurgular13 (LX. 5-6).

Ksa sre iinde elindeki g tiran besler ve kendini been milik ile haset onu bir canavar ha-line geti rirdi. yi insanlar kskanmas iin onlarn varl bile yeterdi. le dii ci nayetlerin yars kendini beenmi likten, br yars da ha setlikten kaynaklanrd. Kent le rinde kt lerden bakas sevilmez ve iftiraya onun katnda iyi bir ey g zyle bak lrd. Ay rca ok da tutarsz olurlard. Sayg gs terdii niz zaman daha ounu ister daha ounu gsterdiiniz zaman da size dalka vuk derdi. Dahas ti ranlar atalardan kalma gelenekleri bozar, kadnlarn rzna ge er, karar almadan adam ldrrlerdi (ayrca bk. Hdt. V. 92 a-g). Aris totelese (pol. V. 10) gre ise, tiran lkta ynetimi elinde bu lun duran kii, halkn or tak iyili ini deil, kendi karn gzetirdi. Kral onur, tiran ise para top lar d. Kraln amac devi, tirann amac ise, kendi zevkiydi. Bu yzden dir ki, Hellen polisle rinde iktidar sahipleri ken dilerini tiran olarak ad lan drma maya zen gsterirlerdi.

10 Bu nermelerin Memnonun slubu incelendiinde pek de yanl olmad ifade edi lebilir. Zira, eserden yaplan karmlar gerek Memnonun yaad dneme ge rekse ya ptn .. 47 ylnda sonlandrld argmanna dair tatmin edici bir fikir ver mez. Konuya ilikin olarak ayrca bk. Dueck 2006, 45 dn. 16; Yarrow 2006, 109 vd.

11 Bu tr sapmalar anlatnn iindeki din len me noktalar kabul edilerek mazur grlebilir.12 Antika yazarlarndan gnmze ulaan zetlerde genellikle orijinal metin deki kelimeler ile

zdekiler ve yan cmleler arasnda paralellik gzlemlenir. Her ne kadar zette kullanlan dilin bir jargon oluturulmakszn manuskriptten alnm olduu farz edile bilirse de; slubun esas metinden tretildii konusu ne dlanabilecek ne de gerek kabul edilebilecek bir kurgulamadr (ayrca bk. Yarrow 2006, 108 vd.). Bu bakmdan Memnonun lehe unsuru, szck da arc, seti i kelimelerdeki sessiz-sesli uyumu, cmle yaps; yapt tezatlar, kulland soyut, arkaik kelime ler, etken-edilgen at gibi dilbilgisi ekillerine ve ne eit bir slup kullandna ili kin tam bir yorum yaplamamaktadr.

13 Bununla birlikte, Memnonun bu almasndaki yntem ve slup fark, I-XXV ile XXV. 2-LXnc blmleri arasnda aka fark edilmektedir (FGrHist 3B Komm. 268; ayrca bk. Janke

Murat Arslan388

Ne yazk ki, modern aratrmaclar iin Memnon hakknda bilgi topla-yabilmek hayli gtr. Yazarn ailesi, doumu, yaam ve kiiliine ilikin veriler yok denecek kadar azdr. Ne Photiosta ne de eserin gnmze ula an frag manlarnda yazara ve yaad dneme ait herhan gi bir bilgiye rast lanmaz. Bu nedenle, gnmz aratrmaclar zelde stil-kritik ve ge-nelde anlat kurgusuna odaklanarak eserin grece bir zaman di zin erevesi ierisine yerletirilebilecei varsaym zerinde durmaktadrlar. Bu aratr-malara gre, Memnonun Herakleia Pontike Tarihi eserinde izlenen yazm teknii Hel lenistik Dnem historiografya metodlarna uygun dmekte olup14; eserin otokton bir kronik olarak ka leme aln m olmas yaptn Caesar ile Hadrianus dnemleri arasnda15; muhte melen .S. I. yz ylda yazld yolunda gl ipular sun maktadr16.

Buraya kadar ksaca deinildii zere Memnonun almas Bat Ka-radeniz yresinin nde gelen kenti He rakleia Pontikeyi konu edinmek-tedir. Eserde gerek siyasi gerekse corafi alardan ele alnan btn olayla rn rgsnde, ileniinde Herakleia Ponti ke odakl bir yaklam izlenmektedir. Bununla birlikte, Memnon eseri kaleme alrken kenti salt kendi tarihsel corafyas erevesinde ele almam; Hellenistik D nem Kk Asya Kral lklar, Galatlar ve Roma ile zamana ve koullara gre

1963, 136; Burstein 1976, 4 dn. 29). Bu durum, Memnonun kulland antik yazarlarn dnemsel farkllndan kaynaklanyor olsa gerektir. Ayrca bk. Saprykin 1997, 13 dn. 44.

14 Memnonun yerel odakl ve Herakleia Pontike mer kezli, tradisyonel almasnn organizasyon biimi Liviusun Roma Tarihini ele ald ab urbe condita [kentin kuruluundan itibaren] adl antsal almasyla, blge ve Akdeniz perspektifinde, spesifik bir kent tarihi ekseninde, paralel bir biimde ele almasyla baz bakmlardan artc ekilde benzerlikler gstermektedir. Bu etki eserde Anadolu ile Akdeniz tarihinde gelien olaylarn kent ve halk zerindeki etkilerinin yans-tld blmlerde n plana kmaktadr. Bununla birlikte Livius, Roma kenti zelinden Roma merkezli, evrensel bir tarih anlay gelitirmitir (bu global yaklamn izlerine Diodorosta (I. 3. 5-6) da rastlanr). Memnon ise, Herakleia Pontike gibi uygar dnyann kenarndaki bir kentin historiografyasn kartrken; yer yer btncl tarih anlay sergilese de, bu durum eserin lokal bir perspektif iinde kaleme alnd gereini deitirmez. Konuya ilikin olarak ayrca bk. Yar-row 2006, 145.

15 Memnonun eserinin Caesarn Kk Asyadaki faaliyetlerinden sonra devam edip etme dii kesin ol mamakla birlikte baz modern bilim adamlar yapttaki olay larn kro nolojik geliimine ve yazm stiline bakarak Mem nonun .S. II. yzyl da yaadn ileri srmektedir ler (Lanqueur 1926, 1099; McDonald 19502, 556; Henry 1965, 177). S. M. Bursteine (1976, 3 dn. 27) gre, .S. II. yzylda He rak leiann ekonomik gcnn ve zenginli inin artmas; ayrca ikinci sofist-lik hare ketin hz kazan mas, kentle rin yerel tarihlerine olan ilgiyi oaltmtr. Bu bakmdan Memnon un bu almas Bursteine (loc. cit.) gre, byk bir olas lkla .S. II. yz ylda kaleme alnm olsa gerektir. Ayrca bk. ve kr. Sapry kin 1997, 15; Yarrow 2006, 355 vd.; 357.

16 FGrHist 3B 434; Komm. 267-283; Janke 1963, 7 vd.; 11; Bittner 1998, 4; Dueck 2006, 45 dn. 12-13; Yarrow 2006, 355 vd.

Bir rnek: Herakleia Pontikeli Memnon ve Eseri 389

de ien politik ilikilere de deinerek almasn cazip klacak ayrnt larla beslemeyi baarabilmitir.

Photiosun szgecinden geerek gnmze ulaan eser, sekiz kitap ve altm blmden oluur. Bunlardan dokuzuncu kitaptan on nc kitabna kadar (I-VIII. blmler) Herakleia Pontikedeki tiranlk rejimini; on n-c ve on drdnc kitaplarda (IX-XXVI) Herakleia Pontike ve Hellen istik Dnem Anadolu Tarihi ile .. II. yz ylla birlikte Roma llarn Kk Asyaya geileri; on beinci kitabn ilk blm haricinde (XXVII-XXIX) eserin ne re deyse tama mnda (XXX-LIX), Mithradates-Roma Savalar ve Herak leia Pontikenin bu savalar sra snda oynad rol konu edinmitir17.

Memnon konu edindii tarihsel olaylar birbiri ardna sralarken stan-dart kronolojik bir dzen ka bul ede rek olaylar kesin bir ekilde [eski tarihyazmnda da grld zere, evren sel geerlilik potansiyeli tayan zaman cetveli nerememitir] tarihleyememitir. Yine de yazarn olay-larn zamann doru bir ekilde tespit etme abas gz ard edilemez. An tikada takvimler ve deiik aeralar kullanldndan ve bunlar birbir leriyle uyu mad iin farkl kronolojik dzenler oluturur. Genel olarak He rakleia Pontikenin tiranlk dnemine ilikin baz olaylar, poli-tik geliim ve deiimleri synkronize bir sis tem le okuyucu suna sunmaya alr. ly kar mamak kaydyla olaylar tarih leme sorununa eserinde yer yer e zaman klma metodunu kullanarak isabetli bir yntem izledii kabul edilebilir18. rnein, Klearkhos ldn de, Perslerin kralnn Arta-kserkses II Mnemon (.. 405-.. 359) olduunu, ardndan Artakserkses III Okhosun (.. 359-.. 338) y netimi ba basndan dev raldn ve Kle arkhos henz ya arken, on lara sk sk eliler gnderdiini nakleder (I. 4-5). Kle arkhosun ardndan Herakleia tiranln ele geiren kardei Satyrosun yedi yllk ynetimi srasnda Lakedai monlularn kralnn Arkhidamos olduunu bildirir19. Atinal larn, Dy dalsos Bithynial lara

17 Daha detayl bilgi iin bk. Desideri 1967, 370 vd.; Burstein 1976, 4 dn. 30; ayrca bk. Arslan 2007, 127 vd.

18 Klasik ve Hellenistik dnemlerde tarihiler gemi olaylar ayn zaman ere vesi iinde deer-lendirebilecekleri ortak bir takvime sahip deillerdi. Akdeniz ve Karadeniz havzalarnda siyasal birlik salanamadndan Olimpiyat takvimi yaygn bir kullanma eri memiti. Bu bakmdan Memnon eserinde nclleriyle ada lar gibi yerel ve blgesel takvimlerin yan sra bazen Pers ve Sparta kral listelerin den bazen de Olimpiyat takviminden yararlanmtr. Konuya ilikin olarak ayrca bk. Yarrow 2006, 131.

19 Memnon (II. 5), metinde yanllkla Agesilaos yazmtr. Ayrca bk. Henry 1965, 223a.

Murat Arslan390

hakimken As ta kosa, Megara llarn yanna, kolonistler gnderdiklerini syler (XX. 1). Bu nun yan sra Memnon bazen de grece kronoloji kulla-nr. He rakleiallarn Romallarn yardmna Kuzey Af rikaya git melerinin on birinci ylnda vatanlarna geri dn dk lerin den bah seder (XXIX). Ptole-maios Kerau nosun, Galat larn bir kolu ktlk ne deniyle vatanlarndan g edip Make donyay igal edinceye ve kendisiyle savancaya kadar, iki yl sresince birok yasad iler yaptn bildirir (XIV). Ayn ekilde Herakleia elisi Bri thagorasn on iki yllk za man dilimi sre since dzenli olarak yannda bu lunmasna karn, tam Cae sar n Romaya geri dnmeyi dn d sra da hayata gzlerini yumduunu aklar. Yazar ayrca Olim-piyatlar da tarihleme arac olarak kullanr. Megaral kolo nistlerin Asta-kosu on yedinci Olim pi yatn ba larnda kur dukla rn ifade eder (XX. 1)20.

Memnonun historiografya oluturma anlaynda Herodotos, Thukydides, Ksenophon gibi klasik tarihilerin etkisini tespit etmek mm-kndr. Bu durum zellikle, tarihi kiilerin nu tuk larna, dolayl an latmlara ve bazen de alntlara geni bir yer ayrm olmasnda belirginlemektedir21. Mem nonun konu ettii meseleyi anlamak asndan yapt zgn dilde aktarlan alntlarda, kelimelerle oynanmayp, uzun boylu so yut lamalara girilmeden, durumu zetleyen, sylenmi ya da sylen mesi ola slk dahi-linde olan sy lemleri iermektedir. yle ki, Herakleia Ponti kelilerin, .. 281 ylnda Seleukosa gnderdikleri eli heyetinden Kha mai leon, kraln tehdit dolu szleri ve aalamalar karsnda korkma yp, Ey Seleukos! Herakles karrondur22 demitir (XI. 1). Tigranes II Megasn, .. 69 ylnda emrindeki byk Arme nia ordu suyla Tigranokertaya do ru ilerler-ken Lucullusun komuta sndaki Roma ordusu nu grnce onlar iin eer eliler ola rak beyanda bu lunmak iin geliyorlarsa, ok; eer dman lar olarak savamak iin ge li yorlarsa, kesinlikle az geldiler dediini nak-letmitir (LVII. 1). .. 74 yl consul lerinden Marcus Au re lius Cotta, Herak leia Pontikeyi gerek siz yere tahrip etmesinden t r .. 70 ylnda

20 Bazen de anla ts s rasnda, ksa sre sonra (IV. 10; XIV; XIX. 2; XXI. 1; XXVI. 3; XXX. 2; XXXVII. 1; XL. 1; XLIII. 5); ardndan (V. 1; IX. 3; XLV. 3); uzun sre (XVIII; L. 4); bir sre (XVIII; XXVIII. 2; XLIV; XLIX. 1); ksa sre nce (XXII; XLVIII. 1; LI. 3; LX. 1); bir-ok gn boyunca (II. 5); birok yl sonra (LX. 2) gibi zaman zarf larna yer ve rmitir. Konuya ilikin olarak ayrca bk. Dueck 2006, 48 vd.

21 Gene de yazarn eserinde ta rihi kiilere hangi l lerde ve tarzlarda nutuklar verdirdii, onla rn psikolojik zellik le rini ne ekilde yanstt zerine derin deerlendirmeler yapabilecek veri bu-lunmamaktadr.

22 Karrn szc, Dor diyalektinde daha gl anlamndadr.

Bir rnek: Herakleia Pontikeli Memnon ve Eseri 391

Senatus nn de ken disini savunmak zorunda kalm tr. Herakleia llardan biri olan Thrasymedes ise, Se natusta Cottay su la yan ve Herakleia Pontikeyi nasl ha rap ettiini anlatan bir ko nu ma yapmtr. Ardndan Cotta krsye ge lip, ana di linde [Latince] ksa bir sylevle kendini sa-vunmu ve dnp ye rine oturmutur. Ancak Gaius Papirius Car bo ayaa kalkp, Ey Cotta! Biz seni kenti ele geir men iin gn derdik; onu harap etmen iin deil de mitir. Carbo nun ardn dan baka se natrler de sz alarak benzer ekillerde Cotta y itham etmi lerdir (LIX. 3).

Kaynak seimi sz konusu olduunda, Memnonun eserini oluturur-ken farkl nitelikteki verileri bir araya getirdii tespit edilebilmektedir. Nymphis23 ve Do mi tios Kallistra tos24 bata olmak zere, kendisinden n-ceki Herakleial25 ve Hellen26 tarihilerin eserlerinden yarar land ak-tr. Bu bakmdan ayn Sicilyal ta rihi Dio doros gibi, Memnon da sadece kendi almasndan dolay de il; fakat, ayn zamanda kendisinden nceki yazarlar deerlendirerek eserine kat tndan bizlere baka kaynaklardan rene me ye cei miz de erli bilgiler sunmaktadr.

Memnon eserini kaleme alrken kendisinden n ceki yazarlarn al-malarnn yannda resmi belgelerden ve ar ivlerden ya rarlanm grnr. Zira .. 278 ylnda Bithynia Kral I. Nikomedes ile Galatlar ara sn daki

23 Ese rlerini, .. III. yzylda kaleme almtr. Tarih ilii nin yan sra, Herakleia Pontikenin nde ge-len devlet adam larndan biridir. Bilindii kadaryla Byk skender, Diadokhoi ve Epigonoslarn tari hi (FGrHist 3B 432 T 1-4 Nymphis; ayrca bk. FGrHist 3B 432 Komm. 258; Laqueur 1937, 1608 vdd.; Desi deri 1967, 395 vdd) ile Herakleia Pontike zerine standart eser kabul edilen bir alma kaleme almtr (FGrHist 3B 432 T 1 Nymphis; Suda . 598 s.v. ).

24 Domitios Kallistratos hakknda bilinenler olduka snrldr. .. I. yzylda yaad sa nlmak tadr (FGrHist 3B 433 Kallistratos; FGrHist 3B 433 Komm. 265; Saprykin 1997, 13). P. Desideri (1970-1971, 495 vd.) ise, Domitios Kallistratosun .. II. yzylda yaadn ileri srmek te dir. Yazarn, Herakleia Pontike zeri ne yazd tarih ese rinden g nmze dokuz fragman kalmtr. Sz ko nusu par alar dan eserin en az yedi kitaptan olutuu ve Herak leia Pon ti kenin efsanevi kuruluu-nu olduka titiz bir e kilde irdeledii g rl mektedir (FGrHist 3B 433 F 1-3 Kallistratos).

25 FGrHist 3B 434 F 18-1 Memnon. F. Jacobyye (FGrHist 3B 434 Komm. 268) gre, Memnonun bu almasndaki organizasyon ve slup fark, 1-17. ile 18-40. blmleri arasnda aka fark edil mek tedir (Janke 1963, 136; Burstein 1976, 4 dn. 29). Konuya ili kin olarak ayrca bk. Sapr-ykin 1997, 13 dn. 44.

26 Ju. Saprykine (1997, 14) gre, Memnon eserinin ilk iki bl mnde Herakleia Pontike tiranlar Klearkhos ve Satyrosun politi kalarn dan ziyade, tiranlarn karak terlerinden sz ettii iin bu paragraflar yazarken Theopomposun eserini kaynak olarak kullanmtr.

Dier yandan Memnonun Kallistratos, Pseudo-Kallisthenes gibi dier Hellen kaynaklarndan da yararlanm olabileceine dair g rler bulunmakla birlikte (Janke 1963, 12 vd.; Desideri 1967, 381 vd.; 1970-1971, 494 vd.) bu konuya ilikin kesin bir yar gya varmak u an iin mmkn deildir (Dueck 2006, 50 dn. 25).

Murat Arslan392

anlama koullarn Barbarlarn Ni ko medesi ve onun soyundan gelen kimseleri daima dost olarak des tek lemesi ve ken dilerine farkl yerlerden eliler gnderildii zaman Niko medesin izni olmakszn hi kim seyle mt-tefik olmamalar; ancak Niko medesin dostlaryla dost olmalar, dman-laryla ise, dost olma malar; ayrca Byzan tionlular ile eer bir ekilde ge rekli olursa Tieion, Herak leia, Kalkhe don ve Kieiroslularla ve ayrca birta km baka etnik grupla rn y neticileriyle mt tefik olmalar eklinde sralamtr (XIX. 2). Di er yandan, .. 249 ylnda Galatlar Herakleiaya yama seferi dzenle miler ve Herak leiallar kendilerine elilerini gnde rinceye dein, ken tin territori umunun altn stne getir milerdir. Ku atma He rakleia Pon t ikeli devlet adam ve tarihi Nym phisin, eli heyetinin bakan s fatyla Galat kararga hna gi derek onlarla bir an lama yapmasna kadar devam etmitir. Bu anlamann ana koulu Galatlarn Herakleia Pontike top raklarndan geri e kilmesini salamaktr. Nymphis bu art; ancak bir btn olarak Galat ordusuna be bin altn ve her bir lider iin ise, iki yz altn vererek elde etmitir (XXIV). Roma generali Sulla ile Pontos Kral Mithra dates VI Eupator arasnda .. 85 ylnda yaplan ve tarihe Darda nos Anlamas27 ad altnda geen szl mutabakat maddele-rini ise, Mithra da tesin Romal lara Asiay geri ver mesi, Bithy niallarn ve Kappa dokiann kendi soy larndan olan krallar tara fndan ynetil-mesi; Mithradatesin btn Pon tosun kral olarak onaylanmas, kraln Sullaya onun Romaya geri dn mesi iin, zel olarak seksen triereis28 ve bin talanta temin etmesi ve Romallarn hibir kenti kendile rine kar Mithradatesten yana oldu lar diye ceza landr ma mas eklinde sralamtr (XXXV. 2). Bununla bir likte, ger ekte anlamann bu so nuncu maddesinin baaryla uygu lan ma dn; nk Romallarn da ha sonradan bu kentlerin birounu k le letirdiklerini zikretmitir (XXXV. 3). Mem non tarafndan sz edi len dier bir anlama ise, .. 70 y lnd a Herakleia Pontikenin garnizon ko mutan Konnakoriks ile Romal komutan Triarius arasnda gerekle mitir. Mem non, Galat komutann ve adamlarnn Triarius ile yapm olduu anlama artlarnn kenti hibir za rara uramadan terk etme le rine ve eer daha nceden elde etmi olduu ganimet ler var sa, kendile riyle birlikte gtr melerine izin verdiini ifade et mitir (LI. 3).

27 Ayrca bk. Memnon XXXVI. 1.28 Trieres, .. VI. yzyln ikinci yarsndan itibaren uzun bir sre en ok kul lan lan sava gemisi

niteliindeki yeni bir tekne trdr. Bu tekneye Latincede triremis ad verilmekteydi. Kelime anlam itibariyle sra krekli demek olan sz konusu hzl sava gemilerini, o an destro-yerleri olarak kabul edebiliriz.

Bir rnek: Herakleia Pontikeli Memnon ve Eseri 393

Yazarn, historiografyasn olutururken kulland bir baka kaynak ise gerek Romallar gerekse Herakleia Pontike ta rihine ilikin birinci de-recede nem arz eden diplomatik yazmalardr. Nitekim, skenderin .. 334 ylnda Asiaya geer ken; eer ynet mek istiyor larsa ya gl olmala rn ya da daha gl olanlara boyun eme lerini yazdktan son-ra, Romallarn ona yeteri de recede talantadan altn bir elenk gnder-diklerini iddia etmitir (XXV. 3). Blgeler aras ilikilerin dzenlenmesi ve deniz ar mnasebet leri yrtme ve ynetme sanatyla ilgili olarak Herak leiallarn, .. 191 ylnda Seleukos Kral Antiokhos III Megasn Romallara kar dmanl n dost lua dn drmesini daha uygun bul-duklarndan, bu ynde bir karar name yaymladklarn; hatta Roma gene-rali Cornelius Sci pio Africanusa eliler gnderdikleri rneini vermitir. Scipio ise, Herakleiallara cevaben, yle yazmtr: Roma lla rn gene-rali ve consul Scipio, Herakleia llarn meclisi ni ve halkn selamlar: Bu mektupta Scipio Herakleiallara olan iyi niyetini onaylamtr. Ayrca Ro mallar, III. An ti okhosa kar sava durdurma konusun daki istekle rini bil dir milerdir. Buna benzer tipik bir yant, Pub lius Corne lius Sci pio-nun kardei ve donanma komutan Lucius da, elilik ama cyla gelen He-rakleiallara vermitir (XXVI. 2). Yazar ayrca, Lucullus ile II. Tigranesin, .. 70 ylndaki mektup lamalarn dan haberdardr. Bu bakmdan sz ko-nusu mek tuplardan di rekt alntlar yapabilmektedir. Tigranesin Lu cul lusa daha n ceden onun kendisine yazd mektup ta kulland ifadelere benzer temada bir cevap gnder di ini zikreder. Bu mek tuba Lucullusu pro voke etmek iin ona auto krator diye hitap ederek ba la madna dikkat e ker. Nitekim Lucullus tarafndan gnderil mi olan mektuplarda Tigranesin krallar kral ola rak ad lan drlmadna dem vu rur (XLVI. 3).

Memnonun sz konusu kaynaklardan edindii gr ve bilgileri okuyucuya aktarrken mmkn mertebe kendisini tarafsz klma abas gtt grnr. Gene de, konu He rakleiallarn sava srasndaki davra-nlarna geldi inde, vatanperver tutum sergi lemekten kendini alamaz. Zor durumlarda kalan Herakleiallarn akl dolu ve kahramanca davra-nlar ile fe laketler karsnda gsterdikleri y rek lilik ve me tanetlerini n plana karmaktan ekinmez. .. 280 ylnda Ptolemaios Kerau nos ile Antigonos Gonatas ara sndaki deniz sava sra snda Ptolemaiosu destek-lemek zere Herak leiadan gnde rilmi olan gemilerin, dierlerinden daha cesurca arp tk lar iin onurlandrlmaya layk grldklerini vurgular. Bu ba kmdan, ce saret dln Herakleia filosundan sekiz krekli [aslan-tayan olarak adlandr lan] sava gemisinin aldn bildirir (XIII. 3).

Murat Arslan394

.. 278 y lna geldi imizde, Herakleiallar ile Tra kyadaki Thyniann yneti cisi olan Bithynial Zipoites arasn daki savaa deinir. Mem nona (XVII) gre, bu savata Herakleiallarn birou cesur ca arpmalarna karn Zipoitesin ordusu tarafndan k l tan geirilmitir. An cak mtte-fik glerin Herak leial larn yardmna gelmesiyle Zipoi tesin ka t ve kazand zafere glge drd ifade edilir. Byle likle Herakleiallarn yenilmi ol ma larna kar n sava alannda kalan llerini korku suz ca geri aldklar ve cesetleri yak tklar belirtilir. Ardn dan llerin kemikleri toplanp kente getirildikten sonra vatanlar uru na canlarn vermi bu kahraman insanlarn cenaze tre ninde, grkemli bir ekilde son grevle-rini ifa ettikleri anlatlr. Gerek .. 183 ylnda I. Pru sias (XXVII. 2) ge-rekse .. 71 ylnda Cotta ve Triarius tara fndan Herakleia kuatl dnda (XLVII. 1-L. 4), kent halknn sz konusu ab lukalara ne ka dar yrekli ve metanetli bir ekilde iki yl boyunca dayand hika ye edilir. Ayn e kilde Romallar, .. ca. 91/90 ylnda talyada ikamet eden Mar si, Pae ligni ve Mar rucini ka vimlerine kar savar ken Herak leial lar iki gverteli tri ereis ile mt te fik olarak Roma llara yar dma giderler. Savan kazanl ma snda gs ter dik leri yarar llktan ve yiitliklerinden tr birok v gye la yk gr lrler (XXIX).

Yazar Romayla ilikilerinin artt dnemlerdeki kentin yerel tari hini kaleme alrken edebi adan ana tema ze rinde odaklanma eilimi gstermitir: Bunlar kentin sanatsal ierii yksek fiziksel antlarnn tantm; uzak gemie ait aktarmlar ya da politik olmayan, ama oun-lukla entellektel seviyesi yksek, kentin kltrel adan n plana kan kii lerinin biyografik betimlemelerinin yapld skeleri iermektedir. Bu blmlerde siyasi ve ada tarihin yan sra, gemie bak as olarak tasviri kltrel tarihe yer verilmitir. Bunu yaparken yeri geldiinde kent-teki imar faaliyetleri, kaleler, tapnaklar, heykeller, sanat eserleri ile ktp-hane ve eitim kurumlarna deinilmitir. Metodolojik adan ise, yazarn daha ok askeri ve politik fraksiyonlara ilikin geleneksel tarih yaklam izledii grlr. Yazar Romay, konusu olan Herakleia Pon tike Ta rihinin merkezine koyma makla birlikte onu ou zaman bir le tirici bir ilke veya olaylarn sonucu olarak deerlendirir.

Kukusuz Memnonun bu trl bir yol izlemesinde, Romann Hellenistik Dnemle birlikte Ana dolu Tarihinde sz sahibi olmaya ba la masnn pay byktr. Bu olgu, Memnonun .. IV. yzyldan .. I. yzyln ilk yarsna kadar Roma Tarihini aratrmasnn bir paras

Bir rnek: Herakleia Pontikeli Memnon ve Eseri 395

haline getirmi olmasnda izlenir29. Romallarn hangi soy dan geldik lerini, ne ekilde tal yaya yerletiklerini, hem Ro mann ku ruluundan nce hem de kurul masndan sonra neler oldu unu anlatr. Romallar arasndan yneticilik yapm olan lar birbiri ardna sralar. Hangi dmanlara kar sava tk la r, krallarnn atamas, monariden consulle geileri ze rine bilgiler verir. Buna mteakiben Ro mallarn Anadoluya ge ene kadarki tarih lerini, kronolojik geliim silsilesi iinde, tarihi corafik detaylara dikkat ederek, ana hatlaryla kaleme alr (XXV. 2). Bylelikle okuyucuyu bir yandan bil gilendirirken dier yan dan Romann Anadolu politikas-n ve Herakleia Pontike ile olan ilikilerini kavrayabilecek bir konuma getirmi olur30.

Memnon, Romallarn Herakleia Pontikeliler dnda Anadoludaki dier Hellenistik krallklarla giritii mcadeleleri konu edinirken insiya-tifini daima Ro madan yana kullanmtr. Yazarn Roma tarafl anlatm Mithradates-Roma Sava larn ko nu edindii on beinci kitabndan sonra aka belli ol mak tadr (XXVII-). Bununla birlikte, Herakleia Pon tikenin Roma-Romallara kar tutumu, onlarla olan iliki lerin koullarna gre deiir. .. 83 ylndaki kinci Mithradates-Roma Sava srasnda hem Romal general Murena hem de Mithradates, Herakleiallara elile-rini gndererek on lardan yardm tale binde bulunurlar. Bunun zerine Herakleiallar nce leri Ro malla rn stn gc nedeniyle onlardan yana meyletmele rine karn komular olan Mithradatesten de korkarlar. Bu yzden her iki tarafn elile rine, bylesine b yk bir sava bala ynca, onlarn, ancak zar zor kendi top rak larn korumaya muktedir ola bi le cekle-rini ve her iki tarafa da kar taraf iin yar dm edemeyecek lerini bildirirler

29 .. 349 yl consul M. Furius Camillus (XXV. 2); .. 168 yl consul L. Aemilius Paullus (XXVI. 1); Romann nemli devlet adamlar ve komutanlarn dan Publius Cornelius Scipio (XXV. 4; XXVI. 1-2) ile kardei Lucius Cornelius Scipio (XXVI. 2); ayrca Cornelius Sulla (XXXI. 1; XXXII. 1; 3; XXXIV. 1; XXXV. 1-XXXVI. 1; XXXVII. 1); Gaius Marius (XXXI. 1; XXXV. 1; 3); Marcus Marius (XL. 3); Manius Aquillius (XXXI. 2); Lucius Hor tensius (XXXII. 3); Lucius Valerius Flaccus (XXXIV. 1-2; XL. 1); Gaius Flavius Fimbria (XXXIV. 1-3; XL. 1-2); Lucius Licinius Murena (XXXVI. 1-3); Marcus Aurelius Cotta (XXXVII. 1-2; XL. 1; XLII. 1; XLIII. 1; XLVII. 1-2; XLIX. 1-3; 5; L. 1-3; 5; LI. 1; 5; LII. 1; 3; LIX. 1-4); Lucius Lucullus (XXXVII. 1-2; XXXIX. 3; XL. 1; 5; XLII. 2; XLIII. 1-2; 4; XLV. 1; 3; XLVI. 2-3; LII. 3; LIII. 1; LIV. 1; 3; LVI. 1; LVII. 2-3; LVIII. 2); Barba (XLI. 1); Gaius Valerius Triarius (XLI. 1-3; XLII. 1; XLIII. 1; XLVIII. 1; XLIX. 5-L. 1; 3; LI. 1-3; 5; LII. 1; 3); Marcus Pompeius (XLV. 1); Ap-pius Claudius Pulcher (XLVI. 2); Censorinus (LIII. 3); Gaius Papirius Carbo (LIX. 3) ve Iulius Caesar (LX. 2-4) gibi .. I. yz yln ilk yarsnda Roma Ta rihinin en nemli komutanlar ve dev let adamlarnn ilerine ve karak terlerine ilikin bilgiler vermek tedir. Daha detayl bilgi iin bk. Dueck 2006, 55 vd.

30 Ayrca bk. Yarrow 2006, 145.169.189.

Murat Arslan396

(XXXVI. 2). .. 73 y lnda nc Mithra dates-Roma Sava srasnda Romal vergi mltezimleri kente gelip, devletin kanunlarna kar ka rak, kendilerinden para talep edince, bu durumu k leliin bir balan gc olarak dnen He rakleial vatanda lar huzursuz olmutur. Bunun ze rine Sena-tusa vergi y kmllnden kur tul may istemek amacyla, kendileri iin bir he yet gnde ril mesi gerek ti ini dnmele rine ramen, kentte ikamet edenlerin arasndan son de rece cretkar biri tarafndan vergi mlte zim-lerinin, kimsenin on larn nasl ld n reneme yecei bir ekilde, gizli-ce or ta dan kaldrlmas konusunda ikna edilmilerdir (XXXVIII. 3).

Memnonun Roma mparatorluuna duyduu kiisel ilgi ve sempa-ti onu nyargl bir Roma taraftar klmam; Romal larn Anadoluda sergiledikleri ac ma sz ve ks tah politikalar vurgula maktan kanma-mtr. Yazar, Romal general Cottay karakteri bakmndan bas kc ve g venilmez (LI. 1); acmasz ve agzl (LII. 1-3); dier bir Ro mal komutan olan Triariusu emanete hyanet eden, ver dii szleri tutmayan ve anlama koullarna uymayan bir alak olarak (LI. 1-5; LII. 3) gs-termekten ekinmemitir. Ay rca Romallarn yeri geldiinde adaletsiz ve ahlaksz davrandk larn ifade et mekten geri kal mamtr. Mithradates ile .. 85 ylnda yaplan Dardanos Anlamasnn son maddesi olan Ro mallarn hibir kenti kendilerine kar Pontos kra lndan yana oldular diye cezalandr mamas zerin de konsensus salan ma sna karn Memnon, gerekte anlamann bu so nuncu mad desinin baa ryla uygu lanma dn dile getirmitir31. nk Romallar da ha sonradan bu kent lerin ounu kleletirmilerdir (XXXV. 2-3).

Ayn ekilde Memnon (XXX. 1-XXXVI. 1)de Romalla rn Pontos Kral Mithradates VI Eupatora kar verdikleri savam tarihsel ierikli bir anlatm sergileyerek okuyucu suna sunar. VI. Mithradatesin tahta -kndan ve karakte rinden balayarak onun hakimiyeti altnda Pontos Kral lnn ne ekilde gelitiini anlatr. Pontos kraln Romayla sa-va maya gtren nedenlere deinir. Bir yandan Herakleia Pontikenin

31 Zaten Pontos kraln anlama koullar konusunda en ok ra hat sz eden, Sul lann btn isteklerini yerine getirse bile ken dini ve kralln tmyle Romalla rn insa f na brakacak ol masyd. n k daha nceki tecrbelerinden, Romallarn anlama koulla rna bal kalacann herhangi bir ga-rantisi olmadn bili yordu. Bununla birlikte Pontos elilerinin, Sullann szlerine ve Senatus un consultumla rna (hkmlerine) bal kalp kalma yaca n sorgu lamamaya dikkat et meleri lazm-d. Zira Romallar eref lerine d kn olurlard; en azndan mzakere ler srasnda! Daha de tayl bilgi iin bk. Arslan 2007, 285.

Bir rnek: Herakleia Pontikeli Memnon ve Eseri 397

Roma emperyalizmine dier yandan da blgenin ykselen gc Pon tos egemenliine kar bamszln ko rumak iin ne tr siya set izlediini aka gzler nne sermeye alr. yle ki, Herakleia Pontikeyle hibir balants olmayan Birinci Mithradates-Roma Savan ana hat laryla zikreder. Ancak bunun hemen akabinde kinci Mithradates-Roma Sava srasnda Herak leia Pontikelilerin Mithradates ve Romal gene ral Mu rena ile olan ilikilerinin ve bu sava srasnda uyguladk lar akll ca poli ti ka nn anlalmasna zemin hazrlar32. Yazar bunu yaparken bir yandan da komu-tanlarn bireysel baarlarna gl bir ekil de odaklanarak dnemin askeri stratejilerine ve Roma generallerinin sava taktik lerine dikkat ekmektedir. Metnin orijinalinde bu yak lamn ok daha baskn bir rol oynad d-nlebilir. Bu durum Sulla nn Mithradatesin generallerinden Taksiles ve Arkhelaosa kar Phokis Bl gesinde yapt arpmada aka izlenebilir (XXXII. 3). Romal general hasmlarnn disip linsiz dav ranarak ordugahn terk etmesini frsat bilip beklen medik bir anda dman kam pna saldrr. Direnen leri he men ldrr; fakat korkuyla aman dileyeni balar. Ardn-dan bunlar kampn etrafna yerletirir. Ayrca erzak topla madan geri d-nenler ne olduunu anla masnlar ve hibir pheye mahal vermesin diye ordugah ta ate yak trr. Plan hazrland gibi baaryla sonulanr. Romal as kerler parlak bir zafer daha kazanrlar. Benzer bir hikaye Fimbriann, Mithradatesin en nl komu tanlarn dan Taksiles, Diophan tos ve Me-nandrosu yanna alarak zerine gnderilen byk bir Pontos ordusunu planlad sava hilesi sonucunda nasl yendiinin an latld blmde takip edilebilir. Romal general sabaha kar balayan gk grl tl sa a-nak ya murda fark ettirmeden, iki ordu arasnda akan rma aarak, hala a dr larnda uyumaya devam eden Pontos ordusuna baskn d zenler. Bu saldrdan baz komutanlar, ok az sayda asker ve bir grup svari dnda kimse kurtu lamaz (XXXIV. 2-3). Herakleia Pontikenin Cotta tarafndan kuatl mas srasnda da Memnon genera lin uygulad eitli sava tak-tiklerine deinir. Ancak btn abalar baar szlkla sonulanan komutan (XLIX. 1-L. 3) sonunda bl genin i ksmlarna ekilir (LI. 5).

Memnon, sava stratejileri asndan ngrsz davra nanla rn ve d-nmeden hareket edenlerin sonu hakknda yorum yapmadan geemez.

32 Bu durum yazarn (XX. 1-2) Hellenistik Dnem Bithynia krallarnn ecerelerine dair ver dii bil giler bakmndan ay ndr. Bithy nia krallarna ve krallna ili kin veri len bu bilgiler, komu krallkta cereyan eden olaylarn Herak leia Ponti ke tarihini ne ekilde etkilediinin daha iyi anlal masn salamas bakmndan son derece nem arz etmekte dir.

Murat Arslan398

Galatlar, .. ca. 191 ylnda yeterli donanmlar, erzaklar ve sava stra-tejileri olmakszn Herakleia Pontike kentini kuatmlardr. Ancak ksa sre iinde iae ihtiyac Galatlar birbirine dr mtr. Mem nona gre (XXVIII. 2), bir Galat savas [her zaman] tut kuyla sava iin gerekli hazrlklar yapmak tan ziyade, savata arp may bilmitir. Bu bakm-dan ihti ya larn karlamak zere Galatlarn byk bir kolu nun ordu gah terk etmesi nin ardn dan, kenti savunan lar beklen medik bir anda k hare-keti d zenlemi ve Galatlara saldra rak ordu gahlarn ele ge ir milerdir. Bir ok Galat savasn l drm ve glk ek meden krsal araziye dal m olanlar yakalam lardr. Bu bakmdan Galat ordusunun, ancak te bi rinden az Galatiaya geri dne bilmitir (XXVIII. 2). Hazrlksz ve ngr sz dav ranmaya dier bir rnek ise, .. 86 ylnda Mithrada-tesin Pire limann daki bir liklerinin sahip olduklar yiye cekleri dikkatsizce tketmeleri yznden or dularnda yiyecek ktlnn ba gsterme sidir (XXXII. 2).

Memnon historiografyasn oluturduu kaynaklar okuyucuya sunar-ken Ho merosun33 y re inde anla ve duy! ve ba kalarna da duyur: yilik ok daha stndr ktlkten satrlarnda salk verdii felsefeye sadk kalmtr. Memnon konular ele al biimi ve deerlendirmeleri itibaryla moral deerlere byk bir nem vermitir. Eserin ana temalarndan birini oluturan bu nosyon daha ilk blmden itibaren kendini belli eder. Yazar kentin idaresinde sz sahibi olmu yneticileri, onlarn ilerini, zgl ve somut karakterle rini, dier ki ilerin sr dkleri yaamlar su ve ceza anlay ereve sinde lm ekilleriyle birlikte kay dederek ahlaki bir tarih anlay sergiler.

Eserden anlald zere, Memnonun niyeti Herak leia Pon tike Tari-hinde gemie duyulan merak tatmin edici, elence amal bir anlat sunmak de ildi. Bunun yerine, gele nek i bir tarihi gibi gelecek nesil lerin unutmaya ca, onlara yaam zerine ders ve ilham verebilecek tarzda bir eser brakma amac n plana kmaktadr. Gerekten de, Memnona gre kt, acmasz ve kibirli (hybris) kim seler, tanrsal ada letten (= dik ek then [ ]) ve tanrlarn gaza bn dan (= mnima []) kur tulamayacakla rdr. Gnahkarlarn yaptklar hainliklerin ve iledikleri

33 Hom. Od. XXII. 373-374. Tanrnn kibirli kiileri ve haddi aan lar cezalandrd na ilikin olarak bk. (Hdt. VII. 10). Polybiosa (VI. 6-9) gre de, Tykhe (Kader Tarnas) keyfi bir g de il: zor-ba h kmdarlara, tiranlara ve despotlara her zaman layk ol duk lar cezay fazlasyla veren ahlaki trelerin gzetisiydi.

Bir rnek: Herakleia Pontikeli Memnon ve Eseri 399

cinayetle rin hibir ekilde yanlarna kr kalma ya ca eserde gl bir biimde vurgulanmtr. Memnon, eninde so nunda insanlar ya da tanrlar tarafndan mut laka [byk aclar, yaralanma, lm ve bu trden grlebi-len bir ykmla ya da ac yla sonulanan] hak ettikleri cezaya arptrlacak-larn okurlarna ksa ve zl bir biimde aktar ma y kendine grev edinir34.

Memnon bunu, ard ardna kazand baarlar ve elde ettii uursuz servetle kstahln yeni bir boyuta tayp Zeusun olu oldu u nu ilan ede rek kibrinin doruuna ulat n syledii Klearkhosun tasviri ni ya-parken ortaya koyar. Tirann y zn do asndan kaynaklanan renklerle gsterme diini; parltl ve k zl tonda ar makyaj yaptn dan kendisine bakanlara ba ka baka biimlerde gzkt n; el bisele rinin ise, kimi za man korkutucu kimi zamansa tanr sal bir grnm aldn zikre der. Zalimliine, acmaszlna ve kstahlna deinir. Kt l nn, sadece bunlarla snrl kalma dn; ayn za manda hayr hahlara kar nankrl-n, her derece iddetin ve son derece tiksindirici cretinin oldu unu aktarr. Ancak sonun da ban Matrisin olu Khi onun ektii bir grubun dzenledii komplo giriiminde l drc bir darbe aldn ve bu yaradan dolay inim inim inleyerek ldn ifade eder (I. 1-3). Memnon derin bir psikolojik ana lizle Klearkhosun hybris ve acma szlnn cezasn son an larnda nasl ektiini yle nakleder: Duy duu byk ve kes kin aclar onu kvran drr ken ve haya letlerin glgeleri yle sine korkuturken [bun-lar kendisi nin canice ldr tm ol duu kii lerin hayali g rntleriydi], Klearkhos ya ralan ma snn ikinci g nnde yaamn yitirdi (I. 4).

Memnon ahlaki tarih anlaynn bir yansmas olarak hedonist yaam tarzn tenkit eder. Bu bakmdan tiranlnn/krallnn son yl larn da kendisini ar derecede lks, zevk ve sefaya kapt ran Dionysiosu (.. ca. 338/337-.. ca. 306/305) eletirmekten hi saknmam, zaaf lar ve lszlnden tr onu knamtr. Diony si osun kenti y netmek ye-rine ken dini deb debe iinde geen gn lere adadn ve bu yzden ar derecede iman la d n, uy kudan uyanabilsin di ye vcuduna byk i ler bat rl d n bildirir (IV. 8).

Memnonun bazen olaylar dramatize edip okurlarnn duy gularn ha-rekete geirerek anlatsn eitlendirdii grlr. Belki de bu yolla ta rihten

34 Janke 1963, 115; ayrca bk. Dueck 2006, 47 dn. 21. Bu ynyle tarihin, insanolunun yaratcl ve dehasndan ziyade, ilahi takdir tarafndan ekil-

lendirildii izlenimini uyandrd dnlebilir.

Murat Arslan400

karlacak derslerin dahi iyi re nilebildiini dndnden za man za-man dramatik tarihi ka tksz bir anlat sanat olarak uygulamaya alt kabul edilebilir. Yazar bunu yaparken bazen anlatsn tp uzmanlar asn-dan tehis koyabilecek derecede detaylandrm ve tm hastalk belirtileri-ni sralayarak titizlikle tasvir etmitir. Bu aktif trajik temsil, zalim likte yal-nz Klear khosu deil; b tn tiranlar geride bra kan Satyrosun sonunun hikaye edildii b lmde yazarn dramatis personaya nasl hayat kazan-drdnn ve grlerini ne derece akla kavuturduunun sunuudur: Tirann kas ile ha yalarnn ara snda de vas olma yan kanserli bir tmr by m ve ac ve ren bir ekilde v cudunun iin den dar doru yaylarak iler lemi tir. Bu ilik bedenin den bir ba verip deriyi para ladk tan sonra, iren ve dayanl mas zor bir koku ya yan ce rahat d ar akmtr. yle ki, artk bir daha ne bakclarnn ne de doktorlarn m dahalesi rm ln kt ve dayanlmaz kokusunu gizlemeye yetmi tir. V cudu nun her yan bitmek tken mek bilmeyen iddetli ve can ya k c aclar iinde kvranr-ken ya amdan ayrl mtr. Bu bakmdan ayn Klearkhos gi bi, Saty ros da can e kiirken kendisini g ren lere, mazlumlara kar iledii za limce ve kanunsuz ca davra n la r nn cezasnn aheste aheste kt d n cesinin yerlemesine neden olmutur. nk hasta yata nda sk sk lmn gel-mesi iin yakarmasna ramen bu dilei ger ekleme mi; ancak birok gn boyunca iddetli ve ar has talkla bedenini tke terek, bu ekilde gnahla-rnn kefaretini demitir (II. 4-5).

Kiisel edinimleri ve ahlakd mezi yetleriyle bir ekilde iktidara erien bireyler ksa sre sonra aksi tesadfler veya hasmlarnn aleyhlerine e-virdikleri da lavereler sonucu hak ettikleri cezaya arptrlrlar. Klear khos ve Oksathres, .. ca. 289/288 ylnda, son derece canice bir su ileyerek anneleri Amastrisi geminin gvertesindeyken denize attrarak bodurtur-lar (V. 2). Ama Amastrisin inti kam eski ei Lysimakhos tarafndan alnr. Lysima khos, .. 287 ylnda Amastrisin her iki o lunu da yakalata rak onlara gerekli cezay verir yani ldrtr (VI). Ke raunos (imek) lakap-l Ptolemaios, kendisine byk iyiliklerde bulunan Seleu kosu (XII. 3) ve kardei/ei Arsinoenin ocuklarn ldrtmesinin35 (XIV) ve ile dii

35 Bu ekilde Arsinoe de bir bakma kendi iledii suun cezasn ekmitir. Zira kralie, Lysimakhosun kendisinden nceki evlili in den olma olu Agathoklesi hi bir suu olmamasna ramen ze hir lemeye kalkmt. Ancak bu ii baaramaynca, onu babas Lysi ma khosa suikast dzenleme bahanesiyle tutuklatarak mahkemeye dahi kartlmadan ldrlmesinde direkt -ya da dolayl- rol oynamt (VIII. 1-2).

Bir rnek: Herakleia Pontikeli Memnon ve Eseri 401

birok suun cezasn zalimliine yakr bir ekilde eker. .. ca. 279 ylnda Galatlara kar sa varken srd fil yara lannca onu zerinden atar ve dmanlar tarafndan para lara ayrlarak can verir (XIV). Lama-khos ise, Herakleia Pontikelileri nc Mithra dates-Roma Sa va sra-snda, .. 72 ylnda, kandra rak kentin Mithra dates tarafna gemesini salamas nn ce zasn (XLII. 3-5), yakaland amansz bir hastalk ne-deniyle dier lerinden daha iddetli ve daha uzun sren aclar ekerek can vermesiyle der (L. 4).

Bunlarn yannda, metinde beklenmedik anda ortaya kan ve rastlant-sal ola rak mey dana gelmie benzemeyen olaylara da yer verilir. Szgelimi, Romal general Marcus Aurelius Cotta karak teri bakmndan baskc ve gvenilmez bir kii olarak tasvir edilir (LI. 1). Cotta kendi adamlarna kar dahi olduka sert tavr alr. .. 71 ylnda Herakleia Pontike ablukasnn ilk aamasnda hibir ba ar elde edemeyince, kuatma makinelerini yakt-rr ve bu aleti ina edenlerin balarn kestirir (XLIX. 3). Kentin kontroln eline geirdiinde ise ken disine tes lim olmu insanlara, Herakleial sava esirlerine b yk bir acmasz lkla davranr. Kentteki hazine leri arar ken tapnak lardaki adaklar dahi esirgemez; ok sa yda grkemli tan r hey-keline ve resimlere el koyarak gemilerine doldurtur. Ay rca asker lerine Herak leiay atee vermelerini emre derek, kentin byk bir bl mn yakp kl ettirir (LII. 1-2). An cak Herakleiallara ve kente yapt k-tlklerin kefaretini, Romaya dnerken Herakleiadan ya ma edilmi mallar ta yan gemilerden ba zlarnn ar derecede yklen mi olduk lar iin kydan az akta batmas; bazlarnn ise, ters esen rzgarlar tarafndan srklenerek kargolarnn byk bir b lmn yitirmesiyle der (LII. 3). Dahas Romaya dn dkten sonra, kendisi ne Senatus tarafndan Pontus impera toru un van verilmi olmasna kar n halkn nef retini zerine eker. He rakleial Thrasymedes ve ban Romal Gaius Pa pirius Car bonun ek-tii bir grup Senatus yesi tara fndan dava edilir. By lelikle tanrsal adalet tezahr neticesinde tapnaklar ve kutsal alanlar yama lamasnn bedelini oy okluuyla Senatus yeliinden azledilerek der.

Memnon, Herakleia Pontike tiranlar hakknda hkm ve rirken yalnzca anlatnn amac bakmndan zorunlu olan fenomenlerin dnda tiranlarn eitim ve kltr d zey lerini de ortaya koymaya gayret eder. Herakleia ti ran Klearkhosun (.. ca. 364/363-.. ca. 353/352) ei timsiz biri olmadn, renimini felsefe ze rine yap tn, ayn zamanda Platonun rencilerinden biri olduu nu ve drt se ne boyunca hatip Isokratesin

Murat Arslan402

derslerini dinlediini ifa de eder (I. 1). Bu bakmdan eine az rastlanr bi-imde, tiran olmasna ramen Herakleiada bir k tpha nenin kurulmasna nayak olduunu belirtir (I. 2). Buna kar n Klearkhostan sonra, kentin ynetimini ele gei ren kardei Satyrosun (.. ca. 353/352-.. 346/345), tiranl boyun ca ne in sancl ve uy garca bir ey renmek ne de fay dal bir ey yapmak iste diini dile getirir. Tirann felse fe ve sanata kaytsz kaln cani bir katile dnmesindeki balca neden ola rak grr (II. 2). Bu eit temsiller yalnzca Klearkhos ve Satyros figrlerinde deil, di er btn tezahrler iin de geerlidir.

Memnonun tarihiliinde aa kan dier bir eilim ise tarihsel kii-liklerin karakterleri zerine yaplan ayrntl tahlillerdir. Bu vurgu, eserin yer yer bi yografik bir orientasyon izlemesine neden olur. Memnon bunu yaparken kent ynetimi, iktidar ve hege monya zerinde odak lanan tek tek bireylerin davran biimlerini, gd lerini ve edinimlerini anlama u-ra iine girdii grn mektedir. izdii portre lerde gerektiinde tarihsel ahsiyetle rin fiziksel zellik le rini, siya si grlerini, ynetme metotla-rn ve olaylar ze rindeki etki lerini detayl bir biimde yanstr. Tiranlar ve icraatlarnn yan sra dier insanlarn sr drdkleri yaam tarzlar ve lm ekillerini kaydeder. Ayrca bu olay lar tarihsel gzleme dayal kii-lere ilikin izdii karakter tahlilleriyle on lara dair sy lene gelen eylerle homojen bir btnlk iinde ilikilendir meye gay ret eder36. Bu bakmdan Memnon, Ti motheosun Herakleiada tiranlk yapt dnemi (.. ca. 346/345-.. ca. 338/337) anlatrken adeta konusunu saptrarak ynn devrald klasik kltr gelenei iinde biyografiye ve yaama dair felsefi bir te fek kre evirir. Yani tiran figrlerini ak bir ekilde, arpc ve gl bir biimde betimleme geleneine dalar. Her ne kadar Timo theosun hayat hikayesine dei nirken baz tarihsel unsurlar korusa da esasen tirann dine ball, adaleti, ira de gc, cesareti, akl cl, medenilii gibi erdemleri zerine younlar. Bu noktada eserini adeta Timotheusu ven ve bilge hkmda rn rnek yaam olarak sunan bir methiyeye dntrr. Ka-rakterinden ve ynetiminden sz ederken ideal bir yneti ci nin zel lik-lerini ortaya koyar. He rakleia Pon ti kenin ynetimini dev raldktan sonra, kenti lml ve de mokra tik e kilde idare ettiini syler. Halkn ban kerlere olan borla rn ce binden dedi i; ticari ve dier yaam harcamalar iin ihtiya c olan lara faizsiz dn para temin ettiinden bir tiran gibi de il de

36 FGrHist 3B 434 F 1; 434 Komm. 267 vdd. Memnon.

Bir rnek: Herakleia Pontikeli Memnon ve Eseri 403

hayrhah ve kurtarc olarak adland rld n ifade eder. Ha pis ha neler den sadece ma sumlar deil; ayn zamanda sulu lar da tahliye ettiini be lirtir. Onun adil ve insancl bir yarg olma snn yan sra, di er bakm lardan da iyi ve gerekten g veni lir karaktere sahip oldu unun altn i zer. Kardei Diony siosa bir baba gibi davrandn ve onu halefi atayarak ba langtan itibaren yne time ortak ettiini vur gular. Ayrca sava me selelerinde ce-surca hareket ettiini; v cut ve ruh ynnden yce gnll ve asil; sava karar larnda mantkl ve hog rl olduunu syler. Frsatlar ya kalamada yetenekli, ta sar lam olduu eyleri baarmada ener jik, karak teri bak-mn dan mer ha metli ve iyi ah lakldr. Cesa retten yana kor kun dere cede amansz, lmllk sz konusu olduunda ise, hem insafl hem de iyi kalpli bir insan olduu nun al tn i zer. Ya ad mddete dmanlar iin iddetli bir kor ku, hakimiyeti al tn dakiler asndan sevin kaynadr. Bu yzden l m Herakleia Pontikeyi tarifsiz bir kedere bo ar (III. 1-2).

Herakleia Pontike kenti, Promathi das, Amphitheos, Nymphis, Domitios Kallistratos ve Memnon gibi yerel historiograflaryla modern aratrmalar-da ayrcalkl bir konuma sahip olmutur. Her ne kadar, sz konusu tarihi-lere ait eserlerin byk bir blm fragmanlar halinde korunmularsa da; bunlar pek az kuku duyulacak biimde Kk Asya yerel historiografya-snn kavranmas yolunda ok ynl aratrmalara olanak sunan esiz birer kaynak durumundadrlar. Bu kaynaklar, farkl nitelikteki yazm gelenek-lerinin izlerini tarken, ayn zamanda kentin politik ve kltrel kimliine ilikin dorudan ya da dolayl tanklklar gnmze ulatrrlar. Bunlar arasndan Photios tarafndan gnmze aktarlan 224 numaral codex, Memnonun tarih anlayn ve ta rihiliini rnekler nda daha detayl bir ekilde ince lememiz iin frsat sunmutur. Bu ynyle yukarda ayrn-tl bir biimde tartld zere, Memnonun eseri, .. I.-.S. I yzyllar arasnda, Klasik ve Hellenistik dnem slup, metod ve tarihilik anlayna bal kalnarak oluturulmutur.

Sonu itibaryla Memnon, Klasik a Herakleia Pontike ekirdek bl-gesinden, Ge Hellenistik-Erken Roma dnemleri Kk Asya tarihsel corafyasna gndermeler yapan ieriiyle, bizlere gz ard edilemeyecek derecede nem arz eden bir yerel tarih aratrmas brakmtr.

Murat Arslan404

Bibliyografya ve KsaltmalarAllen 1921 Allen, T. W., The Library of Photius, CR 35 1/2, 34-35.Aristot. pol. (= Aristoteles, Politica) Kullanlan Metin ve eviri: Politics. With an English trans la tion by

H. Rackham, vol. XXI. Cambridge, Mass.-London 200510 (The Loeb Classical Library).

Arslan 2007 Arslan, M., Mithradates VI Eupator: Romann Byk Dman, stanbul.

Bittner 1998 Bittner, A., Gesellschaft und Wirtschaft in He rak leia Pontike: Eine Polis zwischen Tyrannis und Selbstverwaltung, Asia Minor Studien 30, Bonn.

Burstein 1976 Burstein, S. M., Outpost of Hellenism: The Emergence of Heracleia on the Black Sea, Berkley.

Byzantion Revue Internationale des tudes Byzantines, Paris.CR The Classical Review, Oxford.Desideri 1967 Desideri, P., Studi di Storiografia Eracleota, I: Promathidas e

Nymphis, Studi Classici e Orien tali 16, 366-416.Desideri 1970-1971 Desideri, P., Studi di Storiografia Eracleota, II: La guerra con

Antioco il Grande, Studi Classici e Orientali 19-20, 487-537.Diller 1962 Diller, A., Photius Bibliotheca in Byzantine Literature,

Dumbarton Oaks Papers 16, 389-396.Diod. (= Diodorus Siculus, Bibliotheke Historike) Kullanlan Metin ve eviri: Diodorus of Sicily, With an Eng lish

translation by C. H. Oldfather, vol. I-VI; C. H. Sherman, vol. VII; C. B. Welles, vol. VIII; R. M. Geer, vol. IX-X; F. R. Walton, vol. XI-XII. Cambridge, Mass.-London 1933-20047 (The Loeb Classical Library).

Dueck 2006 Dueck, D., Memnon of Herakleia on Rome and the Romans, Rome and the Black Sea Region (Ed. T. B. Nielsen), Aarhus.

FGH Fragmenta Historicorum Graecorum (Ed. C. Mller), 1841-1870, Paris.

FGrHist Die Fragmente der griechischen Historiker (Ed. F. Jacoby). I-XV. 1923-1958, Berlin-Leiden.

Hdt. (= Herodotos, Historiae) Kullanlan Metin ve eviriler: The Persian Wars, With an English

translation by A. D. Godley, vol. I-IV. Cambridge, Mass.-London 1920-200412 (The Loeb Classical Library).

Henry 1965 Henry, R., Photios. Bibliothque, vol. 4-codi ces 223-229. Paris.

Bir rnek: Herakleia Pontikeli Memnon ve Eseri 405

Hom. Od. (= Homeros, Odysseia) Kullanlan Metin ve eviri: Odysseia, ev.: A. Erhat A. Kadir.

stanbul 19886.I. Heraclea Pontica The Inscriptions of Heraclea Pontica. Ed. by L. Jonnes with a

Prosopographia Heracleo tica by W. Ameling. (IK 47) Bonn 1994.IK Inschriften griechischer Stdte aus Klein asien, Bonn 1972.Janke 1963 Janke, M., Historische Untersuchung zu Mem non von Herakleia,

Wrzburg.Laqueur 1926 Laqueur, R., Lokalchronik, RE XIII/1, 1083-1110.Laqueur 1937 Laqueur, R., Nymphis, RE XVII/2, 1608-1623.Memnon (= Memnon) Kullanlan Metinler ve evirler: Memnon, Ed. C. Mller. FGrHist.

III 536, Parisiis 1853.http://www.attalus.ogr/translate/memnon1.html.With an English translation by A. Smith. Memnon: Herakleia Pontike Tarihi, ev.: M. Arslan. stanbul 2007.

Mendels 1986 Mendels, D., Greek and Roman History in the Bibliotheca of Photios. A Note, Byzantion 56, 196-206.

McDonald 19502 McDonald, A. H., Memnon (3), OCD (19502) 556.OCD Oxford Classical Dictionary, Oxford 19502.Polyb. (= Polybios, Historiai) Kullanlan Metin ve eviri: The Histories, With an English transla-

tion by W. R. Paton I-VI. Cambridge, Mass.-London 1922 vd. (The Loeb Classical Library).

RE Paulys Real-Encyclopadie der classischen Al tertumswissen schaft, Stuttgart.

Reynolds Wilson 19913 Reynolds, L. D. Wilson, N. G., Scribes and Scholars: A Guide to

the Transmission of Greek and Latin Literature, Oxford.Saprykin 1997 Saprykin, S. J., Heracleia Pontica and Tauric Chersonesus before

Roman Domina tion /VI I Centuries B.C./., Amster dam.Schamp 1987 Schamp, J., Photios historien des lettres: La Bibliothque et ses

notices biographiques. Paris.Suda (= Suda-Suidas, Suidae Lexicon) Kullanlan Metin: Suidae Lexicon, Ed. A. Adler I-IV. 1928-1971,

Leipzig-Teubner.Wilson 20022 Wilson, N. G., Photius, The Bibliotheca, A selection translated with

notes. London2.Yarrow 2006 Yarrow, L. M., Historiography at the End of the Republic: Provincial

Perspectives on Ro man Rule, Oxford.