KULTURA I ROZRYWKA ANALIZA NA POTRZEBY

OPRACOWANIA DIAGNOZY STRATEGICZNEJ

Urząd m.st. Warszawy

sierpień 2016

WA

RS

ZA

WA

2

03

0

Opracowanie przygotowane na potrzeby aktualizacji Strategii Rozwoju m.st. Warszawy do 2020 roku

przez zespół Biura Funduszy Europejskich i Rozwoju Gospodarczego we współpracy z innymi

Biurami Urzędu m.st. Warszawy.

Strona | 3

Kultura i rozrywka

Choć Warszawa to metropolia charakteryzująca się szybkim tempem dnia codziennego,

paradoksalnie nazwać ją można przestrzenią czasu wolnego. Składa się na to szeroka gama

typowych dla obszarów miejskich elementów zagospodarowania, takich jak: instytucje kulturalne

(od muzeów, teatrów i galerii sztuki po kina i domy kultury), obiekty sportowe (m.in. hale, pływalnie,

kręgielnie, siłownie plenerowe) czy rekreacyjne tereny zieleni (np. nadbrzeża Wisły, lasy i parki), ale

także ogólna atmosfera czy części składowe genius loci miasta.

Mieszkańcy wolny czas spędzają także w przestrzeniach stricte komercyjnych. Do zaspokajania

potrzeb związanych z zaopatrywaniem się w dobra różnego rzędu do dyspozycji mają liczne

(a w dodatku jedne z największych w kraju) centra handlowo-rozrywkowe nowej generacji.

Dla klientów bardziej wymagających przeznaczone są prestiżowe przestrzenie handlowe

z ekskluzywnymi butikami i drogeriami (np. wzdłuż ulic Chmielnej, Nowy Świat czy Mokotowskiej).

Nie należy jednak bagatelizować roli lokalnych targowisk, oferujących zdrową żywność wysokiej

jakości i stanowiących miejsca spotkań i integracji miejscowych społeczności.

Ponadto szeroka oferta usług gastronomicznych sprawia, że popularnymi miejscami spotkań jest

warszawska Starówka wraz z Traktem Królewskim oraz obszar ścisłego centrum, natomiast

szczególnie wśród ludzi młodych – tzw. Pawilony na tyłach ul. Nowy Świat, plac Zbawiciela, plac

Trzech Krzyży, pojedyncze miejsca na Powiślu i Saskiej Kępie oraz „zagłębia klubowe” przy ulicach

Mazowieckiej i 11 listopada. To między innymi tam rozwija się warszawskie życie nocne.

Potrzeby związane z wypoczynkiem (zatem z kulturą, rozrywką, rekreacją i aktywnością fizyczną)

znajdują się na samym szczycie tzw. piramidy potrzeb według modelu Maslowa, zatem nie uznaje

się ich za potrzeby elementarne. Jednakże spełnianie ich bezwzględnie rzutuje na efektywność

człowieka w różnych innych sferach życia oraz poczucie samorealizacji, a więc i na zadowolenie

z życia.

Szeroko rozumiana kultura współtworzy miasto. W przypadku stolicy rola kultury poza

kształtowaniem tożsamości Warszawy polega również na kreowaniu więzi społecznych oraz

stymulowaniu rozwoju indywidualnego oraz zbiorowego, co wiąże się z budowaniem kapitału

społecznego, ludzkiego oraz kreatywnego. Kultura ma więc znaczenie zarówno lokalne, jak

i globalne, ponieważ wywiera niebagatelny wpływ na jakość życia mieszkańców polskiej stolicy oraz

wzrost konkurencyjności metropolii w globalizującym się świecie.1

Dzięki koncentracji wielu instytucji kultury Warszawa ma potencjał kulturotwórczy, a poza tym kulturę

uznaję się za jeden z powodów, dla których Warszawa jest wybierana jako miejsce do życia.2

Ponadto specyfika stolicy sprzyja rozwojowi sektora kreatywnego, który poprzez swą innowacyjność

ma również wpływ choćby na gospodarkę. Warszawskie dziedzictwo kulturowe to pewnego rodzaju

zasób, dzięki któremu polska stolica ma szansę zostać ważnym europejskim miastem kultury.

Ofertę kulturalną Warszawy pozytywnie ocenia aż 91% mieszkańców3. Nieco niższy wynik (84%)

wykazało badanie przeprowadzone w 81 wybranych miastach Europy, przez co Warszawa w 2015 r.

plasowała się na 38. pozycji w rankingu oraz 14. miejscu wśród stolic UE. W przypadku Warszawy

zauważa się wzrost poziomu zadowolenia z oferty kulturalnej w stosunku do 2013 r., aczkolwiek

dużo lepsze pozycje w rankingach mają m.in. Wiedeń, Praga i Paryż, a nawet Kraków (znaczny

wzrost poziomu zadowolenia oraz skok w rankingu w stosunku do 2013 r.) i Gdańsk (Tabela 1).

1 Miasto kultury i obywateli. Program rozwoju kultury w Warszawie do roku 2020. Założenia, 2012, Biuro Kultury, Urząd m.st. Warszawy. 2 Ibidem. 3 Barometr Warszawski 2015 (listopad).

Strona | 4

Tabela 1. Skrócone rankingi poziomu zadowolenia z oferty kulturalnej wybranych miast Europy latach 2013 i 2015

Miasto

Miejsce w rankingu 81 miast

w Europie

Miejsce w rankingu stolic UE (2013)

Odsetek zadowolonych

Miasto

Miejsce w rankingu 81 miast

w Europie (2015)

Miejsce w rankingu stolic UE

Odsetek zadowolonych

2013 2015

Wiedeń 1 1 95% Wiedeń 1 1 97%

Praga 7 3 92% Kraków 7 - 92%

Paryż 8 4 92% Praga 13 4 90%

Berlin 25 8 89% Paryż 14 5 87%

Gdańsk 33 - 85% Berlin 29 11 87%

Kraków 36 - 84% Gdańsk 32 - 84%

Warszawa 41 15 82% Warszawa 38 14 84%

Budapeszt 45 16 82% Budapeszt 46 17 82%

Londyn 46 17 81% Londyn 54 19 82%

Madryt 63 23 70% Madryt 71 26 64% Źródło: opracowanie własne na podstawie Quality life in cities. Perception survey in 81 European cities. Flash Eurobarometr (2013, 2015)

Niewątpliwie współcześnie dominuje kultura popularna,4 którą poniekąd utożsamiać można

z pojęciem rozrywki. Jej znaczenie istotne jest szczególnie w kwestii relaksu umysłowego, który

zapracowanym mieszkańcom metropolii jest potrzebny tak samo jak wypoczynek dla ciała.

Z zapotrzebowania na kulturę i rozrywkę (czyli ogólnie na zróżnicowaną ofertę form spędzania

wolnego czasu) wynika konieczność zwiększania dostępu do instytucji i obiektów z ofertą kulturalną

i rozrywkową – teatrów, kin, muzeów, bibliotek, sal koncertowych, domów kultury. Obecnie ich

nasycenie jest nierównomierne – najwięcej z nich funkcjonuje w Śródmieściu, natomiast sytuacja

dużo gorzej przedstawia się w dzielnicach oddalonych od centrum. Promowanie aktywnego

uczestnictwa mieszkańców wszystkich dzielnic w kulturze (także na poziomie amatorskim) oraz

kreowanie lokalnego życia kulturalnego przyczynia się do zwiększania przywiązania mieszkańców

do najbliższej okolicy oraz poczucia odpowiedzialności za otaczające ich dobro5.

W Warszawie notuje się deficyt ogólnodostępnych wyników dokładnych badań poświęconych

najpopularniejszym formom spędzania wolnego czasu i korzystania z oferty kulturalnej wśród

mieszkańców całego miasta. Posłużyć się można jedynie wynikami badań o podobnej tematyce

przeprowadzonymi na terenie wszystkich warszawskich dzielnic. Rezultaty poniekąd zarysowują

obraz, w jaki sposób mieszkańcy Warszawy spędzają wolny czas (Tabela 3) oraz które elementy

oferty kulturalnej interesują ich najbardziej (Tabela 2).

Tabela 2. Najpopularniejsze typy wydarzeń kulturalnych w warszawskich dzielnicach

Typ wydarzenia kulturalnego Udział mieszkańców warszawskich dzielnic

biorących udział w wydarzeniu w ciągu ostatnich

12 miesięcy Impreza plenerowa (np. piknik rodzinny, dni dzielnicy) 45%

Koncert muzyki rozrywkowej 28%

Impreza dla dzieci 18% Występ kabaretu 15%

Wystawa 12%

Pokaz filmu (w kinie, plenerze) 11%

Spektakl / przedstawienie teatralne 11% Koncert muzyki poważnej 9%

Inne 3%

Źródło: Jakość życia w dzielnicach (2014)

4 Miasto kultury i obywateli… 5 Ibidem.

Strona | 5

Tabela 3. Najpopularniejsze formy spędzania wolnego czasu wśród mieszkańców warszawskich dzielnic

Forma spędzania wolnego czasu Udział mieszkańców uprawiających wybraną formę

spędzania czasu wolnego w ciągu ostatnich 4 tygodni

Spotkanie z przyjaciółmi / znajomymi 72%

Wizyta w restauracji / kawiarni / pubie 35%

Wizyta w kinie 25% Udział w koncercie 11%

Wizyta w muzeum lub galerii 10%

Wizyta w teatrze 9%

Źródło: Jakość życia w dzielnicach (2014)

Mimo że zdecydowana większość mieszkańców warszawskich dzielnic (83%) uważa, iż w pobliżu

ich miejsca zamieszkania nie brakuje usług i udogodnień związanych z kulturą i rozrywką, badania

wykazują, że tylko 22% mieszkańców stolicy w ciągu ostatnich 12 miesięcy wzięło udział w chociaż

jednym wydarzeniu kulturalnym na terenie swojej dzielnicy6. Pod tym względem najlepiej wypada

Bemowo z wynikiem 43%, natomiast najgorzej sąsiadujące z nim Bielany (14%)7. Największą

popularnością cieszą się imprezy plenerowe tj. dni dzielnicy czy pikniki rodzinne, koncerty muzyki

rozrywkowej oraz imprezy dla dzieci (Tabela 2). Niewielkie zainteresowanie wydarzeniami

kulturalnymi w dzielnicach powiązać można z poziomem zadowolenia z oferty kulturalnej dzielnic

utrzymującym na poziomie jedynie 48%8.

Zdaniem 76% mieszkańców stolicy nie istnieją żadne ograniczenia, które utrudniają korzystanie

z warszawskiej oferty kulturalnej, natomiast pozostali za główną przeszkodę uznają przede

wszystkim brak środków finansowych (52%), a także wysokie ceny usług kulturalnych (18%) oraz

brak czasu (15%)9.

Biorąc pod uwagę krótszą perspektywę (ostatnie 4 tygodnie), mieszkańcy spędzają wolny czas

przede wszystkim spotykając się z przyjaciółmi i znajomymi, odwiedzając lokale gastronomiczne lub

chodząc do kina. Formy spędzania wolnego czasu polegające na kontakcie z kulturą wysoką

tj. udział w koncercie, obejrzenie spektaklu teatralnego czy zwiedzenie muzeum lub galerii sztuki są

zdecydowanie mniej popularne (Tabela 3).

Wyniki przytoczonego badania wskazują, jak duże znaczenie dla mieszkańców mają bezpośrednie

kontakty z najbliższymi osobami, stąd tak duża popularność pikników rodzinnych, imprez dla dzieci

czy też powszechność spotkań ze znajomymi i przyjaciółmi, np. w lokalach gastronomicznych.

To dowód na to, że dzielnicowe bądź ogólnowarszawskie wydarzenia kulturalne nastawione powinny

być na potrzeby rodzin z dziećmi

oraz integrację społeczności

lokalnej. Ponadto kontakt

z kulturą – w jakikolwiek sposób

się on odbywa – jest idealną

okazją do poznania nowych

ludzi, wspólnego relaksu czy

zwykłej obserwacji innych

w niecodziennej sytuacji.

Za organizację dzielnicowych

imprez kulturalnych

odpowiadają m.in. domy kultury.

Zgodnie z danymi GUS

w Warszawie funkcjonują

43 domy i ośrodki kultury, kluby

6 Jakość życia w dzielnicach (2014). 7 Ibidem. 8 Ibidem. 9 Barometr Warszawski 2014 (październik).

Wykres 1. Liczba imprez okazjonalnych w domach kultury na 10 tys. mieszkańców w latach 2009 i 2014 [impreza]

2009 2014

Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS.

*brak danych dla 2004 roku

0

20

40

60

80

100

120

140

160

Kraków Poznań Łódź Gdańsk Warszawa Wrocław

Strona | 6

i świetlice – najwięcej wśród

analizowanych miast. Niestety

pod względem dostępności

instytucji tego typu w stosunku

do potencjału ludnościowego,

stolica plasuje się dopiero na

przedostatnim miejscu wśród

miast porównawczych. Równie

słaba sytuacja występuje

w przypadku dostępności

okazjonalnych imprez

organizowanych przez domy

kultury (Wykres 1). Biorąc pod

uwagę liczbę uczestników tychże

imprez okazuje się, że pomimo

dużej popularności imprez rodzinnych i dzielnicowych, w ogóle mieszkańców osób

zainteresowanych imprezami domów kultury jest stosunkowo mało, przez co Warszawa wśród miast

porównawczych zajmuje dopiero czwartą pozycję (Wykres 2).

Ze wszystkich miast

porównawczych, to w Warszawie

odbyło się zdecydowanie

najwięcej ogólnomiejskich (czy

nawet ogólnokrajowych) imprez

masowych – łącznie ponad 300.

Jednak ich liczba w stosunku do

potencjału ludnościowego stolicy

plasuje Warszawę dopiero na

przedostatnim miejscu wśród

analizowanych jednostek

(imprez masowych

w przeliczeniu na mieszkańców

odbyło się niemal dwa razy mniej

niż we Wrocławiu czy Krakowie).

Również w przypadku liczby

uczestników imprez (ponad 2,3 mln, czyli najwięcej ze wszystkich miast) w stosunku do potencjału

ludnościowego, Warszawa prezentuje się prawie najsłabiej na tle pozostałych jednostek

porównawczych (Wykres 3).

Wśród cyklicznych imprez kulturalnych w Warszawie ze względu na największą frekwencję wyróżnić

należy:10

Noc Muzeów (200 tys. uczestników),

Orange Warsaw Festival (110 tys. uczestników),

Koncerty chopinowskie (100 tys. uczestników),

Wianki nad Wisłą (55 tys. uczestników).

Kolejną popularną formą spędzania wolnego czasu przez warszawiaków jest udział w koncertach

muzyki rozrywkowej. Odbywają się one w licznych klubach muzycznych (np. Palladium, Proximie,

Stodole itp.), a także w Sali Kongresowej Pałacu Kultury i Nauki, Studiu Koncertowym Polskiego

Radia im. Lutosławskiego czy też ośrodkach kultury w dzielnicach. Występy światowych gwiazd

muzycznych odbywają się także w obiektach sportowych np. na Stadionie Narodowym, Torze

Służewiec i Torwarze. Zdecydowanie mniejszy odsetek mieszkańców preferuje koncerty muzyki

10 Warszawa przyjazna turystom. Raport 2014, Stołeczne Biuro Turystyki.

Wykres 2 Liczba uczestników imprez organizowanych przez domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice na 10 tys. mieszkańców w latach 2005, 2009 i 2014 [tys. os.]

2005* 2009 2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS. *brak danych dla 2004 roku.

0

5

10

15

20

25

Kraków Poznań Wrocław Warszawa Łódź Gdańsk

Wykres 3. Liczba uczestników imprez masowych na 100 tys. mieszkańców w roku 2014 [os.]

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS.

0

50

100

150

200

250

Wrocław Kraków Poznań Gdańsk Warszawa Łódź

Strona | 7

poważnej. Wśród najważniejszych instytucji rozwijających działalność muzyczną w sferze kultury

wysokiej wymienić należy m.in. Filharmonię Narodową, Salę Kongresową Pałacu Kultury i Nauki,

Studio Koncertowe Polskiego Radia im. Witolda Lutosławskiego, siedzibę Sinfonii Varsovi,

Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina, a także instytucje teatralne tj. Teatr Wielki-Opera

Narodowa, Warszawska Opera Kameralna. Ofertę musicalową posiadają zaś teatry muzyczne, takie

jak: Buffo, Roma, Sabat czy Mazowiecki Teatr Muzyczny im. Jana Kiepury. Działalność muzyczna

w formie koncertów muzyki rozrywkowej czy też poważnej gościnnie rozwija się także w licznych

miejscach, gdzie na co dzień dominują funkcje innego typu, m.in. w kościołach (np. Bazylice

Najświętszego Serca Pana Jezusa, Bazylice archikatedralnej św. Jana Chrzciciela, kościele

Najświętszego Zbawiciela), parkach (np. Łazienkach Królewskich, Parku Sowińskiego, Królikarni),

obiektach zabytkowych (Zamku Królewskim, Pałacu w Wilanowie, hallu głównym Politechniki

Warszawskiej), placówkach edukacyjnych (Auditorium Maximum Uniwersytetu Warszawskiego,

Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie), zrewitalizowanych dawnych obiektach przemysłowych

(Fabryce Trzciny, Soho Factory) czy wspomnianych już obiektach sportowych. Koncerty muzyki

klasycznej bądź rozrywkowej odbywają się także w innych przestrzeniach otwartych poza parkami

np. na Podzamczu przy Multimedialnym Parku Fontann (Wianki nad Wisłą), na placu Defilad, na

placu Piłsudskiego itd.

W dużej mierze działalność muzyczna rozwija się także spontanicznie (np. w klubokawiarniach),

czego nie obejmują już kompetencje władz miasta. Podobnie jest z kabaretami – według badań

również chętnie oglądanymi na żywo przez mieszkańców Warszawy. Ta forma sztuki widowiskowej

odbywa się w różnego rodzaju instytucjach przystosowanych do występów na scenie – w klubach,

teatrach, pubach, domach kultury itp. Dokładniejsze dane nie są znane, gdyż działalności

kabaretowej nie ujmują oficjalne statystyki. Analogiczna sytuacja dotyczy formy spędzania czasu

i spotkań ze znajomymi w lokalach gastronomicznych. Jedynie na podstawie codziennych

obserwacji można wysnuć wniosek, że gastronomia odgrywa znaczącą rolę w sferze czasu wolnego

i ewentualnie w integracji mieszkańców. W Warszawie dostępność kawiarń, restauracji, barów,

pubów i innych obiektów gastronomicznych wydaje się być na dobrym poziomie, jednakże głównie

w obszarze Śródmieścia. W dzielnicach odleglejszych od centrum, lokali gastronomicznych jest

zdecydowanie mniej, a ponadto istnieją fragmenty miasta, które są ich całkowicie pozbawione.

Według badań duża część mieszkańców stolicy za powszechną formę spędzania czasu uznaje

wizytę w kinie. GUS wskazuje istnienie 27 kin stałych w Warszawie. Jednakże pod względem ich

dostępności stolica nie wypada

dobrze na tle innych polskich

miast porównawczych, gdyż

plasuje się dopiero na czwartym

miejscu (Wykres 5). Większość

kin zlokalizowana jest

w Śródmieściu, a pozostałe

znajdują się głównie

w sąsiadujących dzielnicach. Są

to zarówno małe kina studyjne,

a także wielkopowierzchniowe

kompleksy kinowe stanowiące

część największych galerii

handlowo-rozrywkowych

(np. Złotych Tarasów, Arkadii,

Galerii Mokotów, Promenady).

W ciągu ostatniej dekady w Warszawie odnotowano największą liczbę widzów w kinach (ponad

6 mln rocznie). Wynik ten w stosunku do ogólnego potencjału ludnościowego plasuje Warszawę na

drugiej pozycji wśród miast porównawczych (Wykres 4). Ponadto w ostatnich latach coraz

modniejsze staje się wykorzystywanie również otwartej przestrzeni do organizowania pokazów

Wykres 4. Liczba widzów w kinach stałych na 100 tys. mieszkańców w latach 2004, 2009 i 2014 [os.]

2004 2009 2014

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS.

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

Poznań Warszawa Wrocław Kraków Gdańsk Łódź

Strona | 8

filmowych. Odbywają się one

m.in. na Polu Mokotowskim,

Parku Skaryszewskim, nad

Wisłą, przy Centrum Nauki

Kopernik, na Plaży Wilanów,

błoniach Stadionu Narodowego

oraz w ogrodach BUW-u.

Mieszkańcy Warszawy jako

jedną z form spędzania czasu

polegającą na kontakcie z kulturą

wskazują oglądanie wystaw, np.

w muzeach lub galeriach sztuki.

Według danych GUS

w Warszawie funkcjonuje

59 muzeów (co stanowi niemalże

połowę muzeów w województwie mazowieckim i 14% wszystkich muzeów w Polsce), ale to wynik

niewiele większy od liczby muzeów w Krakowie. Pod względem dostępności muzeów Warszawa

plasuje się dopiero na czwartej pozycji wśród analizowanych miast z wynikiem mocno

zdystansowanym właśnie w stosunku do Krakowa (Wykres 6).

Tematyka wystaw i ekspozycji

warszawskich muzeów jest

bardzo zróżnicowana. Przede

wszystkim z racji pełnienia

funkcji miasta stołecznego,

Warszawa posiada liczne

placówki istotne z punktu

widzenia ochrony dziedzictwa

narodowego, dlatego jedną

z najbardziej znaczących

placówek muzealnych jest

Muzeum Narodowe, które aż

52% mieszkańców uznaje za

najważniejszą instytucję kultury

w stolicy11. Drugą w kolejności

instytucją według opinii warszawiaków jest Muzeum Powstania Warszawskiego (35% wskazań),

które razem z Muzeum Historycznym m.st. Warszawy, Zamkiem Królewskim, Muzeum Łazienki

Królewskie, Pałacu Króla Jana III Sobieskiego w Wilanowie, Muzeum Historii Żydów Polskich

i wieloma innymi należy do kategorii muzeów historycznych. Istnieją także liczne muzea

biograficzne, z których najpopularniejsze dedykowane są najwybitniejszym postaciom historycznym,

których życiorysy przeplatały się z dziejami miasta (m.in. Muzeum Fryderyka Chopina, Muzeum Marii

Skłodowskiej-Curie). Funkcjonują także muzea przyrodnicze (np. muzea geologiczne, Muzeum

Ziemi PAN), muzea poświęcone tematyce techniki i nauki (np. Muzeum Techniki i Przemysłu NOT),

dedykowane tematyce kulturowej (np. Państwowe Muzeum Etnograficzne). Ze względu na

oryginalną specjalizację, ofertę kulturalną Warszawy urozmaicają również takie placówki jak choćby

Muzeum Neonów, Muzeum Nurkowania, Muzeum Karykatury, Muzeum Czar PRL, Muzeum Sportu

i Turystyki oraz wiele innych. Na muzea zarządzane przez Urząd m.st. Warszawy w 2014 r.

przeznaczono 22% ogółu środków dedykowanych na kulturę12, natomiast w przeliczeniu na jednego

mieszkańca kwota ta wyniosła 36 zł (czwarta pozycja wśród wszystkich instytucji kultury)13.

11 Barometr Warszawski 2014 (październik). 12 Warszawa miastem kultury. Raport 2015, Biuro Kultury, Urząd m.st. Warszawy. 13 Diagnoza potencjału podmiotów kultury w zakresie realizacji PRK 2020. Analiza sytuacji zastanej, 2015, Fundacja GAP.

Wykres 5. Ludność na 1 miejsce w kinach stałych w latach 2004, 2009 i 2014 [tys. os.]

2004 2009 2014

Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS.

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

Poznań Kraków Wrocław Warszawa Gdańsk Łódź

Wykres 6. Liczba muzeów (łącznie z oddziałami) na 100 tys. mieszkańców w latach 2004, 2009 i 2014 [ob.]

2004 2009 2014

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS.

0

1

2

3

4

5

6

7

8

Kraków Gdańsk Wrocław Warszawa Poznań Łódź

Strona | 9

W ciągu ostatnich 10 lat

Warszawa niemalże niezmiennie

jest liderem pod względem liczby

zwiedzających muzea,

aczkolwiek wskaźnik dla

Krakowa utrzymywał się na

podobnym poziomie. Mimo

gwałtownego wzrostu (w ciągu

2 lat aż o 3 mln osób),

osiągnięcie w 2014 r. pułapu 8

mln zwiedzających i mocnemu

zdystansowaniu Krakowa pod

tym względem14, Warszawa

zajmuje drugie miejsce wśród

analizowanych miast pod kątem

liczby zwiedzających muzea

w stosunku do potencjału ludnościowego (Wykres 7). Zwiedzający warszawskie muzea stanowią aż

27% zwiedzających wszystkie muzea w Polsce15. W Warszawie duży wzrost liczby zwiedzających

wynika ze stosunkowo niedawnego otwarcia i prężnej działalności placówek takich jak Muzeum

Powstania Warszawskiego, Muzeum Fryderyka Chopina, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN,

które pełnią funkcję ponadlokalną i przyciągają odwiedzających z całego kraju oraz zagranicy.

Wystawy dzieł sztuki odbywają się m.in. w 44 warszawskich stałych galeriach i salonach sztuki16.

Pod względem ich dostępności stolica plasuje się dopiero na czwartej pozycji wśród analizowanych

miast, z wynikiem mocno

zdystansowanym w stosunku

chociażby do

bezkonkurencyjnego w tej

kwestii Krakowa czy nawet

Łodzi. Także pod względem

liczby wystaw w stosunku do

potencjału ludnościowego,

Warszawa ustępuje miejsca tym

miastom (Wykres 8), choć

według danych GUS w stolicy

takich wystaw odbywa się

najwięcej (nawet 500 rocznie).

Ponadto artystom do realizacji

twórczych wizji udostępnia się

także przestrzeń publiczną.

Do głównych form sztuki ulicznej w Warszawie należą murale, z czego najbardziej znane nawiązują

do tożsamości miasta, wydarzeń historycznych oraz postaci związanych z Warszawą (Fryderyk

Chopin, Maria Skłodowska-Curie, Powstanie Warszawskie). Po praskiej stronie Wisły ze względu na

koncentrację murali wytyczono nawet szlak kulturowy zwany szlakiem praskich murali. Zupełnie

innym przejawem obecności sztuki w Warszawie stały się różnego rodzaju instalacje artystyczne,

choćby wpisana już na stałe w krajobraz Warszawy palma na Rondzie de Gauille’a czy (nieistniejąca

już) „Tęcza” na placu Zbawiciela.

Najmniej popularną formą spędzania czasu wskazywaną przez mieszkańców Warszawy jest

oglądanie spektaklu teatralnego. Zgodnie z danymi GUS w stolicy działają 24 teatry (operowe,

14 GUS. 15 Ibidem. 16 Ibidem.

Wykres 7. Liczba zwiedzających muzea i oddziały na 100 tys. mieszkańców w latach 2004, 2009 i 2014 [tys. os.]

2004 2009 2014

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS.

0

100

200

300

400

500

600

Kraków Warszawa Wrocław Gdańsk Łódź Poznań

Wykres 8. Liczba wystaw w obiektach działalności wystawienniczej w kraju na 100 tys. mieszkańców w latach 2009 i 2014 [wystawa]

2009 2014

Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS.

0

10

20

30

40

50

60

70

Kraków Łódź Warszawa Gdańsk Wrocław Poznań

Strona | 10

dramatyczne, lalkowe

i muzyczne), stanowiące 18%

wszystkich teatrów w kraju.

W porównaniu z pozostałymi

analizowanymi miastami,

Warszawa może się poszczycić

najlepszą dostępnością

placówek kulturalnych tego typu.

Także pod względem liczby

przedstawień teatralnych

w stosunku do potencjału

ludnościowego Warszawa

plasuje się na pierwszym

miejscu wśród analizowanych

miast (Wykres 9). Działalność

teatralna jednak nie zawsze

prowadzona jest w pełni sformalizowany sposób. Według Instytutu Teatralnego, w Warszawie

funkcjonuje łącznie 191 teatrów: 29 dramatycznych, 9 muzycznych, 14 lalkowych, 30 teatrów ruchu

i tańca oraz 109 teatrów poza klasyfikacją. Spośród nich działają 2 teatry państwowe (Teatr Wielki-

Opera Narodowa oraz Teatr Narodowy), 3 teatry marszałkowskie (Teatr Polski, Warszawska Opera

Kameralna oraz Mazowiecki

Teatr Muzyczny im. Kiepury),

18 teatrów miejskich (m.in. Teatr

Dramatyczny, Teatr Komedia,

Teatr Powszechny, Teatr Studio,

Teatr Kwadrat), 41 teatrów

prywatnych (m.in. Teatr 6. Piętro,

Teatr Kamienica, Teatr Buffo),

natomiast 127 pozostałych

funkcjonuje w formie

stowarzyszeń, fundacji, oddziału

miejskiej instytucji kultury czy

jako inicjatywa społeczna. Choć

wizyty w teatrach nie zostały

przez mieszkańców wskazane

jako jedna z popularniejszych

form spędzania wolnego czasu, frekwencja w warszawskich teatrach jest na tyle wysoka, że pod

względem liczby widzów na spektaklach teatralnych w stosunku do ogółu ludności stolica wypada

najlepiej ze wszystkich analizowanych miast (Wykres 10). Wynika to jednak także z tego, że teatry

w Warszawie pełnią funkcje ponadlokalne i przyciągają widzów z całego obszaru metropolitalnego,

województwa oraz kraju.

Z budżetu miasta w 2015 r. ze wszystkich instytucji kultury na teatry przeznaczono najwięcej środków

(49%) dedykowanych działalności kulturalnej17. Również w przeliczeniu na jednego mieszkańca

miasto wydaje na teatry najwięcej (61 zł), a ponadto w ostatnich latach zauważa się wzrostową

tendencję tego wskaźnika. To świadome ukierunkowanie się władz na rozwój teatrów nazwano

wręcz „teatryzacją warszawskiej polityki kulturalnej”18.

Choć korzystanie z bibliotek nie zostało przez mieszkańców Warszawy wskazane jako często

wybierana forma spędzania wolnego czasu, czytelników bibliotek w Warszawie jest najwięcej ze

wszystkich jednostek porównawczych (prawie 500 tys. rocznie). Ich liczba w stosunku do potencjału

17 Warszawa miastem kultury... 18 Diagnoza potencjału podmiotów kultury...

Wykres 10 Liczba widzów na spektaklach teatralnych na 10 tys. mieszkańców w latach 2009 i 2014 [tys. os.]

2009 2014

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS.

0

2

4

6

8

10

12

Warszawa Kraków Wrocław Łódź Poznań Gdańsk

Wykres 9. Liczba przedstawień w teatrach na 10 tys. mieszkańców w latach 2009 i 2014 [przedstawienie]

2009 2014

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Warszawa Kraków Łódź Wrocław Poznań Gdańsk

Strona | 11

ludnościowego wśród

analizowanych miast plasuje

jednak Warszawę dopiero na

drugiej pozycji zaraz za

Krakowem, aczkolwiek to

właśnie w stolicy zauważa się

wyraźną tendencję wzrostową (Wykres 11).

Jak podaje GUS, w stolicy

znajduje się 196 bibliotek –

najwięcej pod względem

liczebności wśród wszystkich

analizowanych miast (nawet dwa

razy więcej niż w Łodzi

zajmującej drugą pozycję),

a ponadto Warszawa jako jedyne

miasto znacząco zwiększała

w ostatnich latach ich liczbę.

Jednakże pod względem

dostępności placówek

bibliotecznych stolica zajmuje

dopiero drugie miejsce za Łodzią

(co więcej – tylko te dwa miasta

w przypadku dostępności

bibliotek wykazują tendencję

wzrostową). W Warszawie

poziom dostępności jest różny w

zależności od dzielnicy:

najwyższa koncentracja bibliotek

jest w Śródmieściu, natomiast

najmniejsza na Bemowie i w Ursusie.

W porównaniu do pozostałych analizowanych miast, to biblioteki w Warszawie posiadają największy

księgozbiór, także w stosunku do potencjału ludnościowego (Wykres 12). Natomiast pod względem

komputeryzacji bibliotek Warszawa plasuje się dopiero na drugiej pozycji za Wrocławiem, aczkolwiek

według danych GUS to warszawskie biblioteki mają najwięcej komputerów ze stałym łączem

internetowym.

W przeliczeniu na jednego mieszkańca biblioteki należą do najbardziej dotowanych z budżetu miasta

instytucji kulturalnych (49 zł)19, zaraz za teatrami.

Rozmieszczenie wybranych instytucji kultury w warszawskich dzielnicach przedstawia Mapa 1.

Przede wszystkich prezentuje ona nierównomierność w dostępności do tychże instytucji oraz ich

największą koncentrację w Śródmieściu.

19 Ibidem.

Wykres 11. Czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 mieszkańców w latach 2004, 2009 i 2013 [os.]

2004 2009 2013

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS.

0

50

100

150

200

250

300

350

Kraków Warszawa Gdańsk Wrocław Poznań Łódź

Wykres 12. Księgozbiór bibliotek na 1000 ludności w latach 2004, 2009 i 2013 [tys. wol.]

2004 2009 2013

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS.

0

1

2

3

4

Warszawa Poznań Łódź Kraków Wrocław Gdańsk

Strona | 12

Mapa 1. Rozmieszczenie wybranych instytucji kultury w warszawskich dzielnicach

Źródło: Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego, Urząd m.st. Warszawy

Rolę oraz znaczenie szeroko rozumianej kultury w mieście przeanalizowano i wieloaspektowo ujęto

w kilku dokumentach miejskich. W „Zintegrowanym Programie Rewitalizacji m.st. Warszawy do

2020 r.” traktowana jest jako jedno z narzędzi służących transformacji prawobrzeżnej Warszawy.

25% środków przeznaczonych na realizację tego programu dedykowano właśnie projektom miękkim

(głównie działaniom kulturalnym)20. Poza znaczeniem kultury w kontekście integracji lokalnej

społeczności (m.in. także poprzez organizację wydarzeń kulturalnych w przestrzeni publicznej np.

nad Wisłą), jej niebagatelną rolę w procesach metropolizacji Warszawy podkreślono m.in.

w dokumentach pt. „Miasto kultury i obywateli. Program rozwoju kultury w Warszawie do roku 2020.

Założenia” z 2012 r. oraz „Rozwój potencjału twórczego i wsparcia twórców” z 2016 r. Wedle ich

zapisów Warszawa skupiająca największą liczbę twórców i prestiżowych instytucji kultury oraz jako

największy w Polsce ośrodek szkolnictwa artystycznego przez swój potencjał kadrowy

i infrastrukturalny pełni w kraju wiodącą rolę jako ośrodek produkcji twórczej, a ponadto kultura

stanowi istotny komponent jej marki. Kultura w Warszawie jest jednym z wyznaczników jej

metropolitalnego statusu i wpływa na rozpoznawalność polskiej stolicy nie tylko w układzie krajowym,

ale poniekąd także w układzie globalnym.

Według informacji zawartych w powyższych dokumentach potencjał twórczy drzemie przede

wszystkim w mieszkańcach Warszawy, dlatego należy stworzyć szanse rozwoju talentów

jednostkowych i integrować środowiska twórcze, aby budować tym kapitał kulturowy miasta. Służyć

mają temu m.in. stypendia (w 2014 r. przyznano 25 stypendiów na łączną kwotę prawie 500 tys. zł,

20 Warszawa jest miastem kultury…

Strona | 13

co stanowiło 0,2% budżetu Biura Kultury)21, organizacja konkursów, przyznawanie nagród

za osiągnięcia artystyczne oraz tworzenie przestrzeni dedykowanych działalności kulturalnej

(m.in. pracowni artystycznych).

Uwypuklenie roli kultury w rozwoju Warszawy poprzez rozszerzenie oferty i tworzenie infrastruktury

kulturalnej, budowanie wizerunku polskiej stolicy jako europejskiego miasta kultury oraz zwiększenie

uczestnictwa mieszkańców w kulturze (m.in. poprzez edukację kulturalną) nieuchronnie wiąże się

z nakładami finansowymi. Poza Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Urzędem

Marszałkowskim Województwa Mazowieckiego, warszawską kulturę w największym stopniu

finansuje Urząd m.st. Warszawy (wyodrębniając budżet Biura Kultury) oraz Rada Miasta przekazując

środki dla warszawskich dzielnic (49,6% wszystkich wydatków na kulturę). W 2014 r. na kulturę

w Warszawie przeznaczono łącznie 818 mln zł, co stanowiło 10% krajowych wydatków na kulturę22.

Budżet Biura Kultury w 2014 r. wyniósł 215 mln zł, natomiast analogiczna instytucja w Berlinie do

dyspozycji posiadała (w przeliczeniu) aż 1,6 mld zł23. Oznacza to więc, że finansowanie kultury przez

Urząd m.st. Warszawy utrzymuje się na nieporównywalnie dużo niższym poziomie niż

w przywołanym dla przykładu mieście Europy Zachodniej.

W 2014 r. na wydatki bieżące w sferze kultury przeznaczono 3,2% budżetu Warszawy, co wśród

polskich miast porównawczych plasuje stolicę na trzecim miejscu przed Wrocławiem (4,5%) oraz

Krakowem (4,4%)24.

Udział środków z budżetu Warszawy na kulturę w porównaniu z latami ubiegłymi spadł, przez co

zmniejszył się także wskaźnik wydatków (na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w ramach

zadań własnych) na jednego mieszkańca z 312 zł (2008 r.) na 234 zł (2014 r.). Tendencja malejąca

w tym względzie wymieniana jest jako jeden z problemów związanych z rozwojem kultury

w Warszawie25. Wśród pozostałych zdiagnozowanych barier wyróżniają się również m.in.

niedostateczna współpraca instytucji kulturalnych z sektorem nauki, biznesu i administracji, bariery

wejścia do obiegu instytucjonalnego (szczególnie w przypadku młodych twórców), niewystarczające

formy wsparcia dla artystów, słabe wykorzystanie roli twórców w promocji miasta oraz słaba

promocja warszawskich artystów na zewnątrz.

21 Diagnoza potencjału podmiotów kultury... 22 Ibidem. 23 Ibidem. 24 Ibidem. 25 Ibidem.