I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T / EU R O PA JAG ELLO N I C A 1

Kultura i sztuka w Europie Środkowej za czasów Jagiellonów

1386 –1572

EUROPA JAGELLONICA

2 EU R O PA JAG ELLO N I C A / I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T

Międzynarodowy projekt wystawy 2012 – 2013

Zamek Królewski w Warszawie

Museum Narodowe w Warzawie

koncepcja oraz koordynacja

Geisteswissenschaftliches Zentrum für Geschichte und Kultur Ostmitteleuropas przy Uniwersytecie w Lipsku

Haus der Brandenburgisch-Preußischen Geschichte

Galerie Středočeského kraje

POTSDAMWARSZ AWA

KUTNÁ HOR A

I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T / EU R O PA JAG ELLO N I C A 3

Celem niemiecko-czesko-polskiego projektu jest prezentacja kultury i sztuki Europy Środkowej na przełomie średniowiecza i ery nowożytnej w spojrze-niu przełamującym dotychczasowy, zawężony kon-

tekst narodowy. Poraz pierwszy ukazana zostanie perspektywa szerokich międzynarodowych relacji historyczno-politycznych w nawiązaniu do niezwykle udanej wystawy „Karol IV - Cesarz z Bożej Łaski“, zaprezentowanej w latach 2005/2006 w Metro-politan Museum w Nowym Jorku oraz na hradczańskim zamku w Pradze, którą odwiedziło ponad 250.000 zwiedzających.

Około 1500 roku Europa Środkowa zdominowana była przez polsko-litewską dynastię Jagiellonów (1386-1572), której obszar panowania sięgał od Bałtyku po Morze Adriatyckie i Czarne, czyniąc ją z tego powodu jednym z najbardziej znaczących rodów panujących starego kontynentu. Jagiellonowie, skut-kiem tragicznych zrządzeń losu, utracili swą pozycję w Europie Środkowej po 1526 roku na rzecz Habsburgów, którym udało się utrzymać dominację w polityce Europy do początków XX wieku. Europa Środkowa stanowiła już około 1500 roku dobrze funkcjonującą wspólnotę zarówno pod względem politycznym, gospodarczym jak i kulturalnym, na długo przed powstaniem państw narodowych. Wspólna tradycja stanowi fundament dzisiejszej europejskiej społeczności.

W ten sposób widz zyskuje dwie perspektywy – skierowaną na przeszłość historyczną oraz nową - współczesną. Uświadamiając sobie ową tradycję, odbiorca ma możliwość zbliżenia się do zagadnienia i odnalezienia go w określonym kontekscie. Wystawa daje tym samym pole identyfikacji dla współczesnego Europejczyka.

Europa Środkowa w zbliżeniu

Projekt wystawy zrealizowany zostanie wspólnie przez cztery muzea sztuki wraz z instytutem naukowym w Czeskiej Repub-lice, Polsce oraz w Niemczech:

— Muzeum Narodowe w Warszawie (MNW)

— Zamek Krolewski w Warszawie (ZKW)

— Galerie Středočeskeho kraje, Kutna Hora / Galeria Kraju Środkowoczeskiego w Kutnej Horze (GASK)

— Haus der Brandenburgisch-Preußischen Geschichte Pots-dam / Dom Historii Brandenbursko-Pruskiej w Poczdamie (HBPG)

— Geisteswissenschaftliches Zentrum für Geschichte und Kultur Ostmitteleuropas an der Universität Leipzig / Humanistyczne Centrum Historii i Kultury Europy Środkowowschodniej (GWZO)

Wystawa zaprezentowana zostanie w trzech miastach, wpisa-nych dzięki swej bogatej historii kulturalnej na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO: 1. Kutnaej Horze - maj / wrzesień 2012; 2. Warszawie - październik 2012 / styczeń 2013; 3. Poczdamie - marzec / czerwiec 2013.

Koncepcja merytoryczna wystawy bazuje na wynikach międzynarodowego projektu badawczego, finansowanego przez Niemiecką Wspólnotę na Rzecz Badań Naukowych (DFG), zrealizowanego w latach 2000-2005 przez Geisteswissenschaft-liches Zentrum Geschichte und Kultur Ostmitteleuropas (GWZO) przy Uniwersytecie w Lipsku, w ramach którego zaproszono do współpracy ponad pięćdzesięciu renomowanych naukowców z Europy i Stanów Zjednoczonych.

Partnerzy wystawy

4 EU R O PA JAG ELLO N I C A / I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T

Złota waga Hansa Harsdorfera 1497, srebro, częściowo pozłacane, w polichromowanej skrzynce drewnianej. Norymberga, Germanisches Nationalmuseum

Talar z St. Joachimsthal dziś Jáchymov w Czechach (pierwowzór amerykańskiego dolara) 1525, srebro. Monachium Staatliche Münzsammlung

I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T / EU R O PA JAG ELLO N I C A 5

Projekt wystawy obejmuje następujące zakresy tematyczne

— Rozkwit kultury i sztuki w Europie Środkowej około 1500 roku zaowocował stworzeniem wielu najwyższej rangi dzieł sztuki, które powstały w krajach, należących do obsza-ru panowania Jagiellonów – na terenach historycznych Litwy i Polski, Czech, Moraw, Śląska i Łużyc oraz Węgier i Chorwacji. Bogactwo wyrazu oraz różnorodność stylis-tyczna stworzonych dzieł świadczy zarówno o zdolności bezpośredniego przyswajania zachodnioeuropejskich i włoskich wzrorców jak i o ogromnym potencjale twórczym środkowoeuropejskiego regionu, który oddziaływał z kolei na Zachód.

— Kulturalne i wyznaniowe tradycje państw i regionów, należących do obszaru panowania Jagiellonów stanowiły źródło różnorodnych modeli reprezentacji władzy tej dy-nastii. Sztuka dworska jagiellońskich rezydencji zawsze była wielowarstwowa i nigdy nie dążyła do ujednolicenia stylis-tycznego, jak miało to miejsce w Pradze cesarskiej za czasów ostatnich Luksemburgów, zachowując swój międzynarodowy charakter z lokalnymi akcentami. Personalnie powiązane ze sobą dwory w Wilnie i Krakowie w drugiej połowie XV wieku wzorowały się raczej na zachodnioeuropejskiej sztu-ce wiedeńskiego dworu Habsburgów, by po 1500 roku ulec fascynacji nowymi formami renesansowymi. Po pierwszej fazie, zdominowanej przez artystów i budowniczych pochodzących z Nadrenii i Hesji, nastąpił etap działalności mistrzów półudniowoniemieckiej i saksońskiej proweniencji, którzy tworzyli w duchu gotyku. Węgierska Buda natomiast absorbowała włoskie innowacje w sztuce już od czasów Ma-cieja Korwina. Ten szczególnie intensywny transfer kulturowy

Nowe spojrzenie na starą Europę...

Europy Środkowej był możliwy także dzięki bliskim stosun-kom rodzinnym pomiędzy dworami książęcym i królewskim, stanowiącymi centra wymiany kulturalnej.

— Dobrobyt budowany dzięki handlowi dalekosiężnemu, wydobyciu surowców mineralnych (szczególnie soli i metali szlachetnych) oraz rozwojowi banków i bankowości w Europie Środkowej około 1500 roku umożliwił rozkwit kultury i sztu-ki. Kraków wraz z najbardziej znaczącym uniwersytetem Eu-ropy Środkowej owych czasów, stał się „domem” wielu znako-mitych uczonych-humanistów. Rozwijająca się technika druku umożliwiła niezwykle szybkie przekazywanie informacji, powodując na przełomie XV i XVI wieku rewolucję medialną. Mobilność społeczna stanowiła jedną z głównych sił interga-cyjnych kultury europejskiej, która na początku XVI w. stanęła w obliczu zagrożenia ze strony Imperium Osmańskiego.

— Wzrastał społeczny prestiż artystów, którzy dzięki gwałtownemu wzrostowi popytu na dzieła sztuki gromadzili fortuny, te zaś dawały im możność uczestniczenia w radach miast i obejmowania w nich znaczących funkcji. Odnoszący największe sukcesy, zajmowali uprzywilejowane pozycje na dworach arystokracji i w służbie wysoko postawionych duchownych. Nowopowstała sytuacja na rynku sztuki miała również znaczący wpływ na metody pracy w warszatach artystów: zauważyć można tendencję ukierunkowaną na racjonalizacjęi produkcję masową. Stopeń wyrafinowania oraz artystyczny poziom dzieł stały się bezpośrednio zależne od zasobów finansowych zleceniodawcy. Człowiek i przyroda pod wpływem idei humanizmu ponownie znalazły się w centrum zainteresowania sztuk pięknych.

6 EU R O PA JAG ELLO N I C A / I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T

I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T / EU R O PA JAG ELLO N I C A 7

Celem jest zgromadzenie maksymalnie 200 niezwykłych dzieł sztuki pochodzenia środkowoeuropejskiego, między innymi z zasobów najbardziej znaczących muzeów sztuki w Europie i ze Stanów Zjednoczonych, stanowiących magnes przyciągający publiczność. Jednak większość z nich do dziś znajduje się na pierwotnym miejscu przeznaczenia w kościołach, kaplicach, salach radnych. Wiele dzieł nigdy dotąd nie prezentowano za granicą. Do takich eksponatów należą:

— obrazy, rysunki i grafiki Albrechta Dürera, Łukasza Crana-cha St., Hansa Elfeldara, Hansa Krella, Hansa Holbeina St., Hansa Süßa z Kulmbachu, mistrza z Litomierzyc, mono-gramisty MS, Martina Schongauera i.in.

— bogato iluminowane rękopisy krakowskiego malarza nad-wornego Stanisława Samostrzelnika, praskich iluminatorów Valentina, Matouša i innych; akta sporządzone w królews-kich i miejskich kancelariach, cenne inkunabuły i druki,

— rzeźby i płaskorzeźby z drewna i kamienia dłuta Wita Stwosza, mistrza Pawła z Lewoczy, Petera Vischera Mł. oraz monogramisty IP, Jana Marii Mosca zwanego Padovano i.in.

— wyroby ze złota Melchiora Baiera, Marcina Marcińca, Mar-tina Stoßa, Domenico da Sustri i.in., biżuteria i inne drogie przedmioty

Eksponaty i ich prezentacja

— monety, rzeźba miniaturowa i medale Hansa Dauchera oraz Hansa Schwarza i.in.

— tkaniny liturgiczne i świeckie, wraz z tapi-seriami wnętrz krakowskiego Wawelu

— instrumenty astrologiczne i inne przybory pomocnicze jak astrolabium oraz globusy

— zbroje, broń etc…

Poszczególne dzieła sztuki w ramach wystawy przywróco-ne zostaną do życia dzięki „historiom“ kontekstów, które umożliwią zrozumienie okoliczności powstania, specyfiki wykonania i technik rzemiosła, naświetlą motywacje zleceni-odawcy lub perypetie życiowe artysty, dzięki czemu staną się bardziej zrozumiałe dla odwiedzającego.

Zaskakująco zainscenowane pomieszczenia o specjalnie zaaranżowanej architekturze, w ramach której zaprezentowane zostaną dzieła sztuki przy użyciu najnowocześniejszej techniki świetlnej i dźwiękowej, przybliżą zwiedzającemu tematykę, pogłębiając przeżycie emocjonalne i oddziałując dydaktycznie na widza.

8 EU R O PA JAG ELLO N I C A / I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T

0/ FOYER „PR ZESZCZEŃ I CZ AS“

Zapoznanie odwiedzającego z historycznymi regionami Europy Środkowej i osadzenie go w światowym i ogólnoeuropejskim kontekście historycznym w okresie miedzy 1380 i 1550 rokiem.

— mapa Europy z wyeksponowaniem Europy Centralnej oraz z zaznaczonymi granicami historycznymi i aktualnymi

— tablica chronologiczna, zagadnienia oraz cytaty historyczne, pobudzenie zainteresowania

1/ PROLOG

Kilka wyjątkowo ciekawych objektów (reprezentacyjnych dla wszystkich gatunków i kręgów kultury, od rzeźby monumen-talnej po ryciny małoformatowe, od sakralnego artefaktu po świadectwo życia codziennego), które mają odwiedzającego zafascynować i zaciekawić.

2/ SZ TUKI PIĘKNE EUROPY ŚRODKOWE J

Dzieła sztuki oraz fundacje warstw społecznych kształtujących obraz kultury i sztuki w poszczególnych regionach obszaru panowania Jagiellonów: arystokracji, miast oraz mieszczaństwa, (arcy-)biskupów i duchowieństwa wyższego, uczonych i.in. Przed prezentacją każdego państwa ukazana zostanie mapa Europy z wyeksponowanym regionem, jego miastami i rezy-dencjami w granicach historycznych i współczesnych; weduty najważniejszych miast z norymberskiej Kroniki Świata Hart-manna Schedla.

— Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie (1386-1572)- Litwa i województwo ruskie

Koncepcja merytoryczna wystawy (szkic)

- Kraków i Małopolska- Wielkopolska- Prusy Królewskie

— kraje Korony Czeskiej (1471/1490/1526)- Praga / Kutna Hora (podwójna stolica)- Morawy- Śląsk- Górne i Dolne Łużyce

— Węgry (1490-1526)- Buda- pozostałe miasta królewskie i siedziby biskupów- Górne Węgry - Spisz jako centrum sztuki- Siedmiogród- Chorwacja i Dalmacja

3/ JAGIELLONOWIE

Męska linia dynastii w zarysie chronoligicznym wraz z powiązaniami matrymonialnymi; kultura dworska i reprezen-tacja Jagiellonów; znaczenie rodu dla Europy Środkowej; cele dynastyczne i konkurencja.

— drzewo genealogiczne, heraldyka (pieczęcie, monety i.in.) oraz ceremonie dworskie (koronacje, sejmy, pogrzeby i.in.)

— rezydencje Jagiellonów w Wilnie, Krakowie, Pradze i Budzie — początki: Władysław Jagiełło i Jadwiga Andegaweńska (także spór z Krzyżakami)

— poszczególne osobowości dynastii Jagiellonów z linii męskiej; szczególnie Kazimierz IV i jego małżonka Elżbieta

I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T / EU R O PA JAG ELLO N I C A 9

Rakuszanka oraz ich dzieci, Władysław II król Czech i Węgier, Ludwik II oraz Maria Habsburżanka;

— „związani przyjaźnią i miłością“ – polityka matrymonialna domów książęcych Rzeszy (linia żeńska):

- Wittelsbachowie: Jerzy Bogaty i Jadwiga Jagiellonka (ślub 1475)

- Wettynowie: Jerzy Brodaty i Barbara Jagiellonka (ślub 1496)

- Hohenzollernowie:1. Fryderyk Starszy, margarbia Brandenburgii, i Zofia

Jagiellonka (ślub 1479)2. Joachim II, elektor brandenburski i Jadwiga Jagiellonka

(ślub 1535)

4/ TR ANSFER KULTUROW Y I MOBILNOŚĆ SPO ŁECZNA

Metody i drogi transferu kultury i sztuki; techniczne i naukowe innowacje; edukacja; muzyka

— handel i górnictwo (Hans Harsdorfer, Johann Schlick, Jerzy Thurzo)

— uniwersytety i idea humanizmu (naukowe poznanie świata, bractwa literackie oraz towarzystwa naukowe)

— religijność i pobożność

— muzyka (ścieżki audio ilustrujące muzyczne rękopisy)

5/ SZ TUKI PIĘKNE W DOBIE PR ZEMIAN

sztuki i artyści na przełomie gotyku i renesansu; oddziaływanie

procesów transferowych i mobilności społecznej na sztuki piękne ok. 1500 r.; warsztaty artystyczne i procesy produkcyjne (grafika, druk, terakota i.in.), artysta jako przedsiębiorca, feno-men produkcji masowej...

— krakowski/norymberski rzeźbiarz Wit Stwosz i jego rodzina – rysunki i ryciny, recepcja jego dzieł

— studium ludzkiego ciała na przykładach Albrechta Dürera oraz monogramisty IP

— warsztat odlewniczy Petera Vischera w Norymberdze – praktyka warsztatów oraz wystrój kaplicy św. Wacława w katedrze św. Wita w Pradze

— grafik Wacław z Ołomuńca i sporządzone przez niego kopie rycin Martina Schongauera

— wrocłwaski rzeźbiarz Jakob Beinhart – granice historii sztu-ki, problem przypisania vs mit wokół lokalnego/narodowego artysty

— norymberski malarz Hans Süß z Kulmbachu – szanse historii sztuki oraz wystawy przy rekosntrukcji dzieł sztuki (przykład nastawy ołtarzowej z kościoła św. Stanisława na Skałce w Krakowie)

Niezależnie od miejsca prezentacji, na wszystkich etapach wystawy pokazana zostanie stała liczba znaczących dzieł sztuki wynosząca 70-80% wszystkich eksponatów, uzupełniana o objekty ilustrujące dany lokalny temat, wiążąc perspektywę lokalnej względnie regionalnej historii z konteksten ogólnoeu-ropejskim (miejsce – region – Europa).

10 EU R O PA JAG ELLO N I C A / I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T

Kopalnie srebra w Czechach, kutnohorski graduał, frontispis przed 1490/lata 1490-e, tempera, pergamin. Kutna Hora, Galerie Středočeského kraje

I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T / EU R O PA JAG ELLO N I C A 11

wysokiej pozycji w administracji państwowej. Zachowane w oryginale zabytki miasta, wpisane na listę światowego dzied-zictwa UNESCO, stanowią idealne i autentyczne tło dla treści i przekazu wystawy.

Zabytki te zostaną przedstawione w przewodniku towarzyszącym wystawie: późnogotycka studnia, kamieni-ca Sankturinów, zamek „Hrádek“, Dwór Włoski, kościoły św. Barbary, św. Jakuba i fara Marii Panny „na Naměti“ i.in. Niektórym obiektom przywróci się na czas trwania wystawy ich pierwotne elementy wystroju, by móc zaprezentować je w autentycznym kontekście.

Wystawa Czeskiego Muzeum Srebra w historycznych po-mieszczeniach kutnohorskiego zamku „Hrádek“ przekaże szczegółowe informacje o technice i technologii górnictwa srebra oraz da zwiedzającym możliwość odwiedzenia sztolni. Zamek należał do wpływowego rodu Smišek z Vrchovišť, który słynął z licznych fundacji zabytków i dzieł sztuki stworzonych w Kutnej Horze.

1. E TAP W YSTAW Y

Kutná Hora (CZ ) – Galerie Středočeského kraje

TEMAT

Górnictwo srebra i sztuka około 1500 r.

Spółki handlowe o międzynarodowym zakresie działania zracjonalizowały handel dalekosiężny. Bogate złoża srebra w Europie Środkowej tworzyły zaś fundament rosnącego dobro-bytu miast. Etap wystawy w Kutnej Horze, jednym z najbardziej znaczących środkowoeuropejskich centrów górnictwa srebra, kładzie szczególny nacisk na ten fenomen wydobycia i obróbki tego metalu w okresie późnego średniowiecza. Około 1500 roku temat górnictwa zainteresował sztuki piękne. Strony tytułowe trzech kutnohorskich graduałów ukazują po raz pierwszy kom-pleksowo techniczny proces pracy od wydobywania poprzez obróbkę metalu do bicia monet.

Myślą przewodnią technicznej części projektu wystawy będzie prezentacja nadwornych mistrzów mincerzy, występujących w roli mecenasów sztuki. Do najbardziej znaczących w tym gro-nie osobowości należał Hans Harsdorfer z Norymbergi, który w swej frankońskiej ojczyźnie zamówił bogaty wystrój kaplicy królewskiej przy Dworze Włoskim w Kutnej Horze.

Zlecił on także wykonanie złotej wagi jako atrybutu swej

maj – sierpień 2012

12 EU R O PA JAG ELLO N I C A / I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T

Anna Jagiellonka (1503-1547), żona cesarza Ferdynanda II, od 1526 królowa Czech i Węgier Hans Mahler, 1519, tempera, deska. Madryd, Thyssen-Bornemisza

Puchar Jadwigi, królowej Polski czara: XI-XIII w., oprawa po 1391 r. Mikolaj Munsterberg? kryształ górski, srebro, pozłocone, emaliowane herby. Drezno, Staatliche Kunstsammlungen, Grünes Gewölbe

I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T / EU R O PA JAG ELLO N I C A 13

Ukazane zostaną różnorodne modele ich reperezentacji ar-tystycznej, ceremonie dworskie, jagiellońska sztuka dworska, nadworni atryści, a także typy osobistej pobożności poszczegól-nych członków rodziny. Przedstawieni zostaną także należący do ich najbliższego otoczenia dworzanie, którzy wyrobili sobie z czasem pozycję oświeconych mecenasów sztuki.

Polski etap wystawy zaprezentowany zostanie w dwóch miejs-cach w Warszawie: na Zamku Królewskim (dynastia Jagiel-lonów, ich heraldyka, portrety i fundacje dzieł sztuki) oraz w Muzeum Narodowym (twórczość w krajach Jagiellonów, gór-nictwo srebra, handel, uniwersytety i idea humanizmu, religia, muzyka i.in.).

2. E TAP W YSTAW Y

Warszawa (PL ) – Zamek Królewski / Muzeum Narodowe

TEMAT

Jagiellonowie – władcy od Bałtyku po Morze Czarne

Czas panowania Jagiellonów uznawany jest za „złote czasy“ w narodowej historii Polski, podobnie jak w Czechach epo-ka Luksemburgów, na Węgrzech czasy Macieja Korwina lub w Brandenburgii epoka Hohenzollernów. Tolerancja wobec różnorodności kulturowej i religijnej w krajach przez nich rządzonych stanowiła zasadniczą cechę panowania Jagiellonów. Czasem w historiografii niesłusznie opisywano ich jako słabych.

Ponieważ losy polskich królów do wymarcia dynastii związane były z Krakowem - ich miastem rezydencjonalnym, pierwsze kompleksowe przedstawienie zagadnienia w Warszawie skon-centruje się na poszczególnych osobowościach tych władców, kładąc nacisk na męską linię rodu.

październik 2012 – styczeń 2013

14 EU R O PA JAG ELLO N I C A / I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T

Fryderyk Starszy (1460-1536), margrabia Ansbach Bayreuth, i jego żona Zofia Jagiellonka (1464-1512) okno prezbiterium fary miejskiej w Langenburgu, 1502 i 1499, szkło. Langenburg, fara miejska

I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T / EU R O PA JAG ELLO N I C A 15

Niektóre z ich licznych, bo aż osiemnastu dzieci, z których trzynaścioro dożyło wieku dojrzałego – wychowywane były na dworach krewnych w Krakowie oraz Budzie i w późniejszym czasie zajęły tam wysokie pozycje.

Tak np. Jerzy Pobożny stał się wychowawcą i zaufanym młodego króla Czech i Węgier Ludwika II Jagiełły, któremu m.in. polecił twórcę portretów Hansa Krella. Reasumując spis królewskich długów, chyba sam malarz niezbyt miło wspominał lata służby u Jagiellońskiego króla. Bratu Jerzgo, Albrechtowi Hohenzollernowi udało się natomiast, dzięki pokrewieństwu z polską rodziną królewską, na stałe związać Prusy z Brandenburgią. Znaczącą rolę w tych procesach ode-grali Marcin Luter oraz Filip Melanchthon.

Dzięki świadomej polityce matrymonialnej udało się Jagiel-lonom stworzyć stałe i nienaruszalne więzi z najważniejszymi rodami książęcymi Rzeszy – m.in. z Habsburgami, z bawarski-mi Wittelsbachami oraz Wettyńczykami w Saksonii jak i z Hohenzollernami linii Brandenburg-Koburg. Owe rodzinne powiązania odegrały zasadniczą rolę przy transferze kultury i sztuki.

Głównym zagadnieniem wystawy w Niemczech będzie więc szczegółowe przedstawienie powiązań Jagiellonów z rodami książęcymi Rzeszy – w szczególności z Hohenzollernami: margrabiami Ansbach i Bayreuth oraz elektorami Branden-burgii. Osobista, a czasem i rodzinna historia głównych bo-haterów, która zazwyczaj jest niedostrzegalna na tle wielkiej polityki międzynarodowej, nabierze w Poczdamie życia dzięki własnoręcznie pisanym listom Zofii Jagielonki kierowanym do małżonka Fryderyka Starszego.

3. E TAP W YSTAW Y

Poczdam (D) – Haus der Brandenburgisch-Preußischen Geschichte

TEMAT

„związani przyjaźnią i miłością“ – polityka matrymonialna i sojusznicza Jagiellonów a rody książęce Rzeszy

marzec – czerwiec 2013

16 EU R O PA JAG ELLO N I C A / I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T

Torqetum, fundacja astronoma Marcina Bylicy dla Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie Hans Dorn (ok. 1430–1509), 1487, mosiądz grawerowany. Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie

Puchar posłów polskich z 1647 r. Siedmiogród, pierwsza dekada XVI w., srebro, Moskwa, Kreml, zbrojownia

I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T / EU R O PA JAG ELLO N I C A 17

Budapest), Országos Széchényi Könyvtár Budapest (National Széchényi Library), Szépművészeti Múzeum Budapest (Mu-seum of Fine Arts Budapest), Burg Burghausen, Schlossberg-museum Chemnitz, Klasztor o.o. Paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie, Staatliche Kunstsammlungen Dresden – Grünes Gewölbe und Kupferstichkabinett, Dominikanski samostan Dubrovnik (Dominican Monastery), Kate dra św. Mikołaja Elbląg, Universitätsbibliothek Erlangen, Muzeum Archidiecezjalne w Gnieznie, Oberlausitzische Bibliothek der Wissenschaften Görlitz, Schlossmuseum Gotha, Museum für Kunst und Gewerbe Hamburg, Universitätsbibliothek Hei-delberg, Ev.-Luth. Pfarrkirche Heilsbronn, Alšova jihočeská galerie Hluboká nad Vltavou, Schloss Ambras Innsbruck, Topkapi Sarayi Müzesi Istanbul, Kościół parafialny Świętej Trójcy Iwanowice, Ev. Klosterkirche St. Annen Kamenz, Kostol pravoslávnej cirkvi presvätej bohorodičky Komárno, Kunst-halle Karlsruhe, Nacionalinis M.K. Čiurlionio dailės muziejus Kaunas, Kėdainių krašto muziejaus, Kunsthalle Kiel, Stifts-museum Klosterneuburg, Zamek Kórnik, Dóm sv. Alžbety Košice, Archiwum Kapituły Metropolitalnej na Wawelu w Krakowie, Bazylika Mariacka w Krakowie, Biblio teka Czarto-ryskich w Krakowie, Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, Klas-ztor oo. Bernardynów w Krakowie, Klasztor Franciszkanów w Krakowie, Bazylika św. Floriana w Krakowie, Królewska Katedra p.w. św. Stanisława i św. Wacława na Wawelu w Krako-wie, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Muzeum Naro-dowe w Krakowie, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Zamek Królewski na Wawelu w Krakowie, Hradní muzeum Křivoklát, Arcibiskupský zámek a zahrady Kroměříž, České muzeum stříbra Kutná Hora, Chrám sv. Barbory Kutná

Projekt wystawy będzie można zrealizować dzięki wsparciu licznych renomowanych muzeów, gale-rii, instytucji kościelnych i zbiorów prywatnych z całej Europy i ze Stanów Zjednoczonych. Trudno będzie zrealizować nasze wyobrażenia o wysta-

wie bez możności wypożyczenia eksponatów u następujących instytucji:

Domschatz des Domkapitels Aachen, Gumbertuskirche Ans-bach, Hofbibliothek Aschaffenburg, Bayerische Staatsgemäl-desammlung: Staatsgalerie in der Neuen Residenz Bamberg, Rímskokatolícký farský kostol Nanebovzatia Panny Márie Banská Bystrica, Stredoslovenské Múzeum Banská Bystrica, Slovenské banské muzeum Banská Štiavnica, Farský Kostol sv. Egídia Bardejov, Šarišské múzeum Bardejov, Historisches Mu-seum Basel, Domschatzkammer St. Petri Bautzen, Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz Berlin, Marienkirche Berlin, Stiftung Preußischer Kulturbesitz Berlin – Staatsbib-liothek, Staatliche Museen zu Berlin – Kunstgewerbemuseum, Staatliche Museen zu Berlin – Kupferstichkabinett, Staatliche Museen zu Berlin – Gemäldegalerie, Staatliche Museen zu Berlin – Skulpturensammlung, Zámek Blatná, Domschatz Brandenburg, Ev. Biserica Neagră Brașov, Slovenská národná galéria Bratislava, Opatství Staré Brno Řadu sv. Augustina v Brně, Farni kostel sv. Jakuba Brno, Moravská galerie v Brně, Budapesti Történeti Múzeum Budapest (Historical Museum Budapest), Iparművészeti Múzeum Budapest (Museum of Applied Arts Budapest), Magyar Nemzeti Galéria Budapest (Hungarian National Gallery Budapest), Magyar Nemzeti Múzeum Budapest (Hungarian National Museum Budapest), Magyar Országos Levéltár Budapest (Hungarian State Archives

Wspierające muzea, instytucje i zbiory prywatne

18 EU R O PA JAG ELLO N I C A / I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T

Chrzest Chrystusa z centralenej części nastawy ołtarzowej pierwotnie w farze miejskiej NMP w Kra-kowie, lata 60-e XV w., deska lipowa, polichromowane i pozłacane. Kraków, kościół farny św. Floriana

I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T / EU R O PA JAG ELLO N I C A 19

České republiky Praha, Národní muzeum v Praze, Pokladnice kate drály sv. Víta v Praze, Rímskokatolický farský kostol sv. Mikuláša v Prešovie, Museum und Besucherbergwerk Ram-melsberg, Rímskokatolický farský kostol Nanebovzatia Panny Márie Rožňava, Bazylika katedralna Narodzenia Najswiętszej Maryi Panny w Sandomierzu, Pfarrkirche St. Johannes und St. Martin in Schwabach, Rímskokatolický Farský kostol sv. Martina z Tours Spišská Kapitula, Rímskokatolický farský kostol Nanebovzatia Panny Márie Spišská Nová Ves, Rímsko-katolický farský kostol sv. Juraja Spišská Sobota, Gosudarst-vennyj Ermitaž St. Peterburg (The State Hermitage Museum), Domkyrkas museum Skattkammaren Uppsala (Treasury of the Cathedral), Muzeum města Ústí nad Labem, Arkikatedra bazi-lika Šv. vyskupo Stanislovo ir Šv. Vladislovo Vilnius (Cathedral of St Stanislaus), Lietuvos dailès muziejus Vilnius (Lithuanian Museum of Art), Archiwum Główne Akt Dawnych w Warsza-wie, Biblioteka Narodowa w Warszawie, Muzeum Narodowe w Warszawie, Zamek Królewski w Warszawie, National Gallery of Art in Washington DC., Kościół św. Klemensa w Wieliczce, Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka, Albertina Wien, Kunst-historisches Museum Wien, Österreichische Nationalbibliothek Wien, Österreichische Nationalgalerie Belvedere Wien, Samm-lung Oskar Reinhart „Am Römerholz“ Winterthur, Kościół parafialny p.w. Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Włostowie, Kościół św. Krzyża we Wrocławiu, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Skarbiec i Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu, Universitätsbibliothek Würzburg, Bibliotheca Metropolitana Zagreb, Städtische Museen Zittau, Archiv města Znojma, Zentralbibliothek Zürich ...

Hora, Děkanský kostel sv. Jakuba Kutná Hora, Vlašský dvůr Kutná Hora, Burg Trausnitz Landshut, Stadtkirche Langen-burg, Grassi Museum Leipzig, Rímskokatolícky farský kostol sv. Jakuba Levoča, Musée des Beaux-Arts Lille, Oberösterrei-chisches Landesmuseum Linz, Oblastní muzeum Litoměřice, Derek Johns Ltd. London, The British Museum London, The British Library London, Museo de la Real Academia de Bellas Artes San Fernando Madrid, Museo de arte Thyssen-Borne-misza Madrid, Farní kostel sv. Jiří Malešice u Plzně, Biblioteca Pinacoteca Accademia Ambrosiana Milano, Farní kostel sv. Gotharda Modřice u Brna, Oružejnaja Palata Moskovsko-go Kremlja Moskva, Bayerische Staatsbibliothek München, Graphische Sammlung München, Staatliche Münzsammlung München, Staatsarchiv München, Universitätsbibliothek München, Kościół parafialny św. Józefa Muszyna, Kościół św. Jakuba i św. Agnieszki w Nysie, Mendel Gottesman Library New York, Germanisches Na tionalmuseum Nürnberg, Stadt-bibliothek Nürnberg, Kostol sv. Petra z Alkantary Okoličné, Kościół Parafia p.w. Dobrego Pasterza w Olkuszu, Vlastivědné muzeum v Olomouci, Univerzitní knihovna v Olomouci, Státní zámek Opočno, Schloss Oranienburg, The Bodleian Library of the University of Oxford, Bibliothèque National de Paris, Oberhausmuseum Passau, Musei Civici nel Castello Visconteo di Pavia, Muzeum Diecezjalnie w Pelplinie, Jagdschloss Gru-newald der Stiftung Preußische Schlösser und Gärten Potsdam, Kościół Bożego Ciała w Poznaniu, Muzeum Narodowe w Poz-naniu, Farní kostel sv. Ducha v Praze, Farní kostel sv. Vojtěcha v Praze, Katedrála sv. Víta, kaple sv. Václava v Praze, Klášter křižovníku s červenou hvězdou v Praze, Knihovna Národního muzea v Praze, Národní galerie v Praze, Národní Knihovna

20 EU R O PA JAG ELLO N I C A / I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T

Maksimilian I (HRR) i jego rodzina wraz z Ludwikiem II, królem Czech i Węgier kopia wg Bernharda Strigla (1460-1528), początek XVII w., technika olejna, drewno. Madryd, Akademia Sztuk Pięknych

I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T / EU R O PA JAG ELLO N I C A 21

Publiczność

Projekt zakłada stworzenie wystawy skierowanej do szerokiej publiczności europejskiej, sczegól-nie w krajach, stanowiących poszczególne etapy prezentacji, jak Niemcy, Republika Czeska oraz Polska.

Dla każdej grupy docelowej, niezależnie od wieku i zainteresowań – dzieciom wraz z rodzicami, ucz-niom i nauczycielom, laikom lub specjalistom, młodzieży, dorosłym i seniorom – zaoferujemy programy edukacyjne odpowiadające ich potrzebom; szczególną uwagę chcielibyśmy jednak poświęcić dzieciom i młodzieży (przedszkoli, szkół podstawowych, średnich, gimnazjów i liceów), dla których zostaną przygotowane i udostępnione programy interaktywne i międzynarodowe gry edukacyjne.

Chcemy dotrzeć do publiczności lokalnej, regionalnej i międzynarodowej poprzez odpowiednie kampanie reklamowe. Współpraca z regionalnymi, narodowymi i międzynarodowymi partnerami medialnymi zagwarantuje porządany efekt sz-erzenia wiedzy o wystawie (magazyn wystawowy, spoty re-klamowe w radiu i telewizji, kampanie PR). Chcemy zwrócić się do organizatorów turystyki, by wystawa stała się celem międzynarodowych podróży kulturalnych.

Organizatorzy wystawy

kuratorium:kierownictwo: Jiři FAJT (Berlin/Lipsk/Praga)

Susanne JAEGER (GWZO Lipsk)Maritta ISELER (GWZO Lipsk)

Antoni ZIEMBA (MN Warszawa),Przemysław MROZOWSKI (ZK Warszawa),Peter KNÜVENER (HBPG Poczdam)

katalog:Christian Forster (GWZO Leipzig)

scenografia wystawy:Jiři JAVŮREK, współpraca: Silvia BEDNAŘIKOVOU, SGL projekt s.r.o. Praga

projekt graficzny:Pavel LEV, Studio Najbrt s.r.o. Praga

22 EU R O PA JAG ELLO N I C A / I N T ER NAT I O NAL E XH I B I T I O N PR OJ EC T

GASK – Galerie Středočeského kraje Barborská 51 – 53, 284 01 Kutná Hora, Česká republika Tel. +42 0 725 607 388, Fax +42 0 725 607 http://www.gask.cz

Zamek Królewski w Warszawie Plac Zamkowe 4, 00-277 Warszawa, Polska Tel. +48 (0) 22 635 08 08, Fax +48 (0) 22 635 72 60 http://www.zamek-krolewski.pl

Museum Narodowe Warzawa Al. Jerozolimskie 3, 00-495 Warszawa, Polska Tel. +48 (0) 22 621 10 31, Fax +48 (0) 22 621 71 16 http://www.mnw.art.pl

Haus der Brandenburgisch-Preußischen Geschichte Schloßstr. 12, 14467 Potsdam, Deutschland Tel. +49 (0)331 62 085 – 0, Fax +49 (0)331 62 085 – 59 http://www.hbpg.de

Geisteswissenschaftliches Zentrum für Geschichte und Kultur Ostmitteleuropas e. V. an der Universität Leipzig Reichsstraße 4–6, 01409 Leipzig, Deutschland Tel. +49 (0)341-97 35 560 Fax +49 (0)341-97 35 569 http://www.uni-leipzig.de/gwzo

Cover & backside: Visitaion Meister M.S., 1506, Magyar Nemezeti Galeria Budapest

Exhibition Partners

Okładka: Św. Anna Samotrzeć, ok. 1510, Kutná Hora, kościół Panny Marie na Náměti