UVOD Kulturna politika je svjesno regulisanje interesa u oblasti kulture i odluivanje o svim pitanjima vezanim za kulturni razvitak jednog globalnog drutva." (Menadment: kultura, animacija, marketing ; Dragievi- ei , Milena i Stojkovi,Branimir; CLIO Dakle zadatak kulturne politike je razrada stratekog plana razvoja kuture unutar jedne zemlje. Razlikujemo vie modela kulturne politike, a koji najee ovise i od politike situacije u zemlji. Kroz ovaj seminarski rad moe se na primjeru jedne zemlje, u ovom sluaju Crne Gore, vidjeti tranzicijski model kulturne politike. U njemu e biti detaljna razrada stratekog plana djelovanja kulturne politike Crne Gore, faze kroz koje je prolazila, te kulturnu politiku po pojedinim segmentima kulturne djelatnosti, s posebnim akcentom na znaaj i ulogu Ministarstva kulture.

1

1.OPTI PODACI O R. CRNOJ GORI . 1. Demografska strukura i teritorijalno administrativne specifinosti Crna Gora se nalazi na Jugoistoku Evrope, ima povrinu od 13 812 km, a prema poslednjem popisu stanovnitva iz 1991. godine ivjelo je 615 035 stanovnika. Stanovnitvo najveim dijelom ivi u gradovima. Glavni grad Crne Gore je Podgorica, dok je historijska prijestolnica Crne Gore Cetinje. U glavnom gradu ivi oko 152 025 stanovnika, dok u Cetinju ivi oko 20 000 stanovnika. Prema popisu stanovnitva iz 1991. godine, etnika struktura stanovnitva izgledala je ovako: Crnogorci ( 61, 86 % ) Muslimani Bonjaci ( 14,57 % ) Srbi ( 9,34 % ) Albanci ( 6,57 % ) Romi ( 3,42 ) Hrvati ( 1,02 % )

Crna Gora je, u administrativnom i teritorijalnom smislu, podijeljena na 21 optinu ( osnovna jedinca lokalne samouprave koja ima politiku i ekonomsku samostalnost ), a u regionalnom smislu podijeljena je na tri regije : Sjevernu, Sredinju i Junu ( nemaju samostalnost u kulturnom i politikom ivotu ).

1.2 Ekonomska struktura Crna Gora spada u zemlje u tranziciji. Tranzicija se odvija u dvije faze, prva faza se odvijala do 1996. godine koja se ogledala u podravljenju drutvenog kapitala. Nakon okonanja prve faze pristupilo se privatizaciji privrede u drugoj fazi. "Drutveni proizvod u Crnoj Gori u periodu od 1990. do 1999. godine znaajno se smanjio. U poreenju sa trendom smanjenja u nekim zemljama Jugoistone Evrope, Crna Gora se, po visini drutvenog proizvoda, nalazi u sredini hijerarhijske ljestvice."11

Izvjetaj Upravnog odbora za kulturu Crne Gore

2

ivotni standard stanovnitva se pogorao u razdoblju ekonomske tranzicije, pa tako na primjer, prosijena neto plata u Crnoj Gori 2002. godine inosila je 118 . 2. KULTURNA POLITIKA CRNE GORE 2.1. Historijski kontekst razvoja kulturne politike "I pored nekoliko pokuaja tokom 70-tih i 80-tih godina XX vijeka da se definie koncept politike u kulturi, moe se rei da Crna Gora nije imala, niti danas ima jedan takav strateki dokument. Ono to je Crna Gora nastojala da promovie kao svoju kulturnu politiku svodilo se prvenstveno na incijativu pojedinaca, a ne na osmiljen i shodno nacionalnim interesima zaokruen dravni koncept."2 Dakle Crna Gora nema formalni dokument o strategiji razvoja kulture, odnosno pravcu djelovanja kulturne politike. Kultura se u historijskom kontekstu moe posmatrati kroz razliita vremenske razdoblja, te u tom smislu moemo posmatrati razliite oblike kulturne politike. 2.1.1. Period od 1945. do. 1953. godine Period od 1945. do 1953. godine moe se posmatrati kao razdoblje incijativa. U ovom periodu sruktura stanovnitva bila je takva da je preovladavalo seosko stanovnitvo ( 75% ) i stopa nepismenosti bila je izrazito visoka ( 60 % stanovnika bilo je nepismeno ). Kulturna politika bila je zasnovana na elanu i svijesti za potrebom izgradnje kulturnih institucija. Nain finansiranja kulture bio je centralistiko unitaristika. Odluke vezane za kulturu na najviem nivou donosili su Odjeljenje za kulturu i ideologiju i Centralnog komiteta Komunistike partije Crne Gore. Formalno ih je usvajala Narodna skuptina Republike Crne Gore. 2.1.2. Period od 1954. do 1974. godine Glavna odlika ovog perioda je prelazak sa budetskog na fondovski nain finansiranja kulture. Do ovog periodu u Crnoj Gori nije bilo jasne koncepcije razvoja kulture, a uzrok tome su bili ekomska situacija, kao i politika struktura. Jo jedan od problema za razvoj2

Izvjetaj Upravnog odbora za kulturu Crne Gore

3

kulturne strategije bio je taj to se na kulturu gledala iskljuivo kao na potronju. Prekretnicu u kulturnoj politici pretstavljala je "Platforma o pitanjima crnogorske kulture i njenog razvoja" donijeta 1970. godine. 2.1.3. Period od 1975. do 1989. godine U ovom periodu radi se na izgradnji institucija kulture i njihovom kadrovskom jaanju. Izvrena je transformacija sistema finansiranja ( u periodu od 1974. do 1989. godine ). Konstruirana je i mrea i struktura Samoupravnih interesnih zajednica kulture (SIZ-ova), a preko njih su finansirane kulturne institucije. U ovom periodu odluke o kulturnoj politici donosi Komisija za ideoloki i politiki rad i kulturu Centralnog komiteta Saveza komunista Crne Gore, a formalno ih usvajaju Skuptina SR Crne Gore. 2.1.4. Period od 1992. godine tranzicija Jedan od znaajnih preokreta u razvoju kulture predstavlja osnivanje Ministarstva kulture 1991. godine ( tada zajedno sa sportom). Od 1993 godine ono djeluje kao samostalan resors u Vladi R Crne Gore. Do 1992. godine finansiranje kulture se obavljalo preko fondova kulture, potom od 1993. godine do 2001. prisutan je budetski nain finansiranja. Od 2002. godine kultura Crne Gore finsira se preko Dravnog trezora. 3. MINISTARSTVO KULTURE REPUBLIKE CRNE GORE 3.1. Uloga Ministarstva kulture Ministarstvo kulture Republike Crne Gore , obavlja poslove koji se odnose na razvoj i unaprijeivanje kulture i umjetnikog stvaralatva, obezbjeuje materijalnu osnovu za kulturnu djelatnost, knjievno i prevodilako, muziko, scensko stvaralatvo, likovnu umjetnost i dizajn, filmsko stvaralatvo, te druge audio i vizuene medije, te muzejsku, biblitearsku, izdavaku, pozorinu i scensko-kinematografsku djelatnost, te zatitu kulturnog i prirodnog naslijea. Ministarstvo kulture, pored javnih ustanova, finansira brojna profesionalna umjetnika udruenja , NVO, nekoliko asopisa i izdavakih kua.

4

Ministarstvo kulture, kao resorni organ Vlade Republike Crne Gore, obezbjeuje materijalnu osnovu za djelatnost kulture iz budetskih sredstava, preko Dravnog trezora. Pored finansiranja programa dravnih institucija, iz budta se finansira i izgradnja infrastrukrure objekata kulture, kao i njihovo tehniko-tehnoloko osavremenjavanje. Ministarstvo kulture finansira i vri nadzor nad sledeim ustanovama : Republiki zavod za zatitu spomenika kulture ( Cetinje ) Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture ( Kotor ) Mauzolej Petar II Petrovi Njego ( Cetinje ) Narodni muzej Crne Gore ( Cetinje ) Pomorski muzej ( Kotor ) Centar za arheoloka istraivanja Crne Gore ( Podgorica ) Centralna narodna biblioteka ure Crnojevia ( Cetinje ) Republiki zavod za zatitu prirode ( Podgorica ) Prirodnjaki muzej ( Podgorica ) Crnogorska kinoteka ( Podgorica ) Centar savremene umjetnosti Crne Gore ( Podgorica )

Posebnu stavku u budetu Republike, koje je izvan Ministarstva kulture, ine Crnogorsko narodno pozorite ( Podgorica ) i Kravljevsko pozorite Zetski dom ( Cetinje ). Ministarstvo kulture i institucije kulture od posebnog interesa za Republiku posebnu panji poklanjaju meunarodnoj kulturnoj saradnji. U tom smislu Ministarstvo, samostalno ili uz posredovanje Republikog zavoda za meunarodnu naunu, tehniku i kulturnu saradnju, ostvaruje niz meunarodnih kontakata koji se odnose na prezentaciju crnogorskih kulturnih projekata u inostranstvu i stranih projekata u Crnoj Gori. Ministarstvo kulture nastoji da jaanjem meunarodnih kulturnih veza i razmjenom programa utie na unapreenje kulturne prakse u svim domenima crnogorske kulture. 3. 2. Zakonske odredbe i propisi u oblasti kulture Najvei broj zakonskih odredbi koje seodnose na funkcionisanje kulturnih institucija su donijete tokom 90-tih godina XX stoljeca. U oblasti zatite i valorizacije kluturnog naslea primjenjuju se : - Zakon o zatiti spomenika kulture ( 1991 )

5

- Zako o muzejskoj djeltnosti ( 1977, 1989 ) - Zakon o biblitekoj djelatnosti ( 1977, 1989 ) - Zakon o arhivskoj djelatnosti ( 1991, 1994 ) - Zakon o obnovi i revitalizaciji starih gradova postadalih u ktastrofalnom zemljotresu od 15. aprila 1979. godine ( 1984, 1986 ) - Zakon o spomenicima, spomen obiljejima, istorijskim dogaajima i linostima ( 1971, 1972, 1988 ) U oblasti kulturnog stvaralatva donijeti su sledei zakoni : - Zakon o pozorinoj djelatnosti ( 2001 ) - Zakon o izdvatvu ( 1995 ) - Zakon o kinematografiji ( 1993 ) - Zakon o samostalnim umjetnicima ( 1984, 1985 ) Pored navedenih zakona iz oblasti kulture, vani su jo i : Zakon o autorskim i srodnim pravima ( Savezni zakon, 1988 ), Zakon o dravnim nagradama ( 1996 ), Opti kolektivni ugovor ( 1995 ) i Posebni kolektivni ugovor za djelatnost kuture ( 1995 ). "Crnoj Gori predstoje brojna usklaivanja zakonskih i podzakonskih akata sa pravnom legislativom Evropske Unije. to se procesa privatizacije tie, u Crnoj Gori izdavakom i kinematografskom djelatnou bave se i pojedina privatna lica, dok u oblasti pozorine, muzejske i biblioteke djelatnosti za sada nema zvanino registrovanih djelatnika u privatnoj svojini, iako u zakonskim rjeenjima za to postoje uslovi."3 Vlada Republike Crne Gore je 2002. godine , na incijativu Ministarstva kulture, prihvatila osnivanje Centra za istraivanje i razvoj kulture Crne Gore , kao javne ustanove koja radi analize i evaluacije projekata.

3

Izvjetaj Upravnog odbora za kulturu Crne Gore

6

4.

ANALIZA

KULTURNE

POLITIKE

PO

POJEDINIM

SEKTORIMA

KULTURNE DJELATNOSTIMA Prostor Crne Gore kroz historiju se formirao pod uticajem razliitih civilizacija ( mediteranske, srednjeevropske, istonoevropske i orijentalne civilizacije ). Dananja kulturna riznica Crne Gore obiluje arheolokim, pisanim i umjetnikim spomenicima, a u njima se ogleda historija ove zemlje. Na ovom prostoru se ukrtaju tri cibilizacijska kruga: pravoslavlje, katolianstvo i islam. 4.1. KULTURNO NASLIJEE 4.1.1. Zatita spomenika kulture Tek po zavretku Drugog svjetskog rata u Crnoj Gori su se stekli uslovi za zatitu spomenikog naslijea na savremen i moderan nain, a briga je povjerena Zavodu za zatitu i nauno prouavanje spomenika kulture i prirodnih rijetkosti ( Cetinje ). 1960. godine osnovan je Centralni registar zatienih spomenika kulture u koji se unose osnovni podaci o zatienim spomenicima. Zavod je s vremenom smanjio krug svog djelovanja samo na zatitu spomenika kulture te je i formalno promijenio naziv u u Zavod za zatitu spomenika kulture. 1979. godine , nakon katastrofalnog zemljotresa, teko je stradao spomeniki fond Crne Gore. Na zasijedanju Meuvladinog komiteta UNESKO-a, odranog u Egiptu iste godine, Kotor i njegova podruja upisana su u Listu svetske kulturne i prirodne batine. Naredne godine, Skuptina optine Kotor donijela je odluku o formiranju Optinskog zavoda za zatitu spomenika kulture sa sjeditem u Kotoru. Ovaj zavod je uskoro prerastao u Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture za podruje Boke Kotorske, odnosno optina Kotor, Herceg Novi i Tivat. Prvi Zakon o zatiti spomenika kulture u Crnoj Gori donijet je 1949. godine, a zakoska regulativa se mijenjala u skladu sa prromjenama u drutvu. U osnovnim planovima i programima ,dugoronim i godinjim, osnovna programska orijentacija djelatnosti zatite spomenika kulture uglavnom poiva na dva osnovna elementa :

7

- na administratvnim normama i - dokumentaciji Zatieni spomenici kulture u Crnoj Gori razvrstani su u tri kategorije: I spomenici od izuzetnog znaaja II spomenici od velikog znaaja III- znaajni spomenici

Znaajnu ulogu u zatiti spomenikog naslijea imaju republik institucije, odnosno zavodi . Veliki problem sa kojim se sureu jeste ukidane Kulturolokog fakulteta na cetinju, ime je pretalo organizovano obuavanje spcijalizovanih kadrova ( restauratora, konzervatora) potrebnih za djelatnost zatite. 4.1.2. Muzejska djelatnost Prvi vojni muzej u Crnoj Gori osnovan je pod upravom kralja Nikole I , iz dinastije Petrovi-Njego, 1870. godine. 1893. godine osnovao je Dravnu biblioteku i muzej. Nakon Drugog svetskog rata osnovani su brojni muzeji, a najznaajniji su: Narodni muzej Crne Gore ( Cetinje ) Prirodnjaki muzej ( Podgorica ) Pomorski muzej ( Kotor )

U sastavu Narodnog muzeja Crne Gore nalaze se: Istorijski muzej , Etnografski muzej, Umjetniki muzej, Muzej kralja Niole, Njegoev muzej, arhivsko- biblioteko odjeljenje i Njegoeva rodna kua na Cetinju, dok je Mauzolej Petra II Petrovia Njegoa na Lovenu sada posebna jedinica. U najveim dijelovima optinskih centara postoje zaviajni muzeji. Narodni muzej Crne Gore, Pomorski muzej u Kotoru i Prirodnjaki muzej u Podgorici finansiraju se iz budeta Republike, dok se svi ostali muzeji finansiraju iz lokalnih samouprava. Stanje muzejskog materijala u veini muzeja je jako loe, pootovo kad su u pitanju predmeti od papira i tekstila. Konzervacij i restauracija muzejskih eksponata se najveim dijelom obavlja u radionici narodnog muzeja u Cetinju.

8

U turistikoj ponudi Crne Gore djelimino su uspjeni Narodni muzej u Cetinju, Pomorski muzej u Kotoru i Muzej grada Perasta ija unaprijeenja turizma. 4.1.3. Arhivistika Najznaajniji arhivi u Crnoj Gori su : Gore. Nadzor nad zakonitou rada Dravnog arhiva vri Ministarstvo kulture, dok se finansiranje direktno vri iz budeta Republike. Dravni arhiv nema spostvenih priroda. Iznimka je su usluge kao to su izrada kseroks-kopija, mikrofilmova i sl. Dravni arhiv Crne Gore je lan Meunarodnog arhivskog savjeta i Evropske organizacije arhiva. 4.1.4. Zatita prirodnih resursa Zatitu prirode i prirodnih resursa Crne Gore u pojedinim svojim dijelovima zakonsk reguliu : Zakon o zatiti prirode Zakon o nacionalnim parkovima Zakon o sladkovodnom ribarstvu Zakon o morskom dobru Zakon o lovstvu Zakon o planinarenju i ureenju prostora Dravni arhiv Crne Gore na Cetinju ( Osnovan 1951. godine ) Istorijski arhiv u Kotoru ( osnovan 1949. godine ) aktivnost predstavlja faktor

Pored ova dva dravna muzeja, osnovani su i arhivi u dijelovima optinski centara Crne

Djelatnost zatite prirode nalazi se u resoru Ministarstva kuture, a foriranjem Ministarstva urbanizma preputen mu je dio aktivnosti. U Crnoj Gori postoji i Javno preduzee Nacionalni parkovi Crne Gore, koji objedinjuje etiri nacionalna parka: Loven, Biogradska gora, Durmitor i Skadarsko jezero. U oblast zatite prirode djeluje i veliki broj nevladinih eko zajednica. Znaajna ostavrenja u pogledu zatite kulture ostvarena

9

su upisom Nacionalnog parka Durmitor, kanjona rijeke Tare i Kotorsko-risanskog zaliva u meunarodne- svjetski znaajne objekte prirode i kulturne batine. 4.1.5. Arheologija 1961. godine osnovana je Arheoloka zbirka koja je objedinila djelatnost prikupljanja, sreivanja, uvanja i prouavnja arheolokih objekata na teritoriji Crne Gore. Do 1998. godine rad arheoloke zbirke , u nedostatku obrazovnog kadra, vie se svodio na pokuaj definisanja pravnog statusa ustanove , nego na konkretan arheoloki rad. Ovo je jedina institucija Ministarstva kulture koja nema stalni smjetaj. 4.2. OBLAST STVARALATVA 4.2.1. Pozorina djelatnost Organizovana pozorina djelatnost zapoela je 1888. godine, kada je Dobrovoljno amatersko drutvo izvelo predstavu "Balkanska carica". To je inciralo izgradnju zetskog doma, namijenjenog svim vidovima kulturnog i umjetnikog ivota u Crnoj Gori. 1910. godine u Zetskom domu osniva se profesionalni teatar, Knjaevsko crnogorsko narodno pozorite. Ovo pozorite je radilo do 1915. godine. U Crnoj Gori je, po zavretku Drugog svetskog rata, pored Narodnog, djelovalo i Pionirsko pozorite, kao i Pozorite lutaka. Ova dva pozorita su 1957. godine obedinjena u Djeije pozorite. Jedno vrijeme, do 1950. godine, u Crnoj Gori su radila jo etiri profesionalna gradska pozorita ( Kotor, Pljev, Niki i Titograd ). Meutim, 1958. godine donesena je odluka o centarlizaciji ove djelatnosti, osnovano je republiko pozorite u Titogradu, a ov pozorita su svedena na poluprofesionalne ansamble. Od 1969. Narodno pozorite u Titogradu je preimenovano u Crnogorsko narodno pozorite. Pored CNP-a, jedino jo Djeije pozorite djeluje kao profesionalno. ( Danas ono djeluje kao gradsko ). Jedan od velikih problema za nacionalnu pozorinu djelatnost desio se kada je zgrada Narodnog pozorita izgorela u poaru. Obnovljena je tek 1997. godine . U Crnoj Gori danas, pored CNP-a i Kraljevskog pozorita Zetski dom , djeluju jo i Gradsko pozorite u Podgorici, Gradsko pozorite u Nikiu, te Grad-teatar u Budvi,

10

Centar za kulturu u Tivtu i Barski ljetopis u Baru. Takoer djeluje i znaajan broj amaterskih pozorita koja djeluju u sastavu Centara za kulturu koje finansiraju lokalne samouprave. CNP i Kraljevsko pozorite Zetski dom su republike javne ustanove. Finansraju se iz budeta preko posebnih stavki, namijenjnih za njihov djelovanje, a koje su izvan Ministrastva kulture. Gradska pozorita u Nikiu i Podgorci osnovala je lokalna samouprava i finansiraju se iz budeta opina, a povremeno ih finansira i Ministarstvo kuture. 2001. godine je donijet prvi Zakon o pozorinoj djeatnosti Crne Gore. U okviru teatarskog obrazovanja, na Cetinju rade tri odsjeka ( gluma, produkcija, reija ) na Fakultetu dramskih umjetnosti koje finansira Ministarstvo prosvjete i nauke. 4.2.2. Muzika djelatnost Muzia kultura i djelatnost se u Crnoj Gori , zavisno od niza faktora, razvijala ili stagnirala razliitim tempom. Pored par obazovnih institucija za muziku umjetnost i Kamernog orkestra RTV Crne Gore, niti jedna od muzikih djelatnosti nije institucijalizivana. Osnovno muziko kolstvo se finansira iz lokalnih samouprava, dok se srednje i visoko muziko obazovanje finansira iz budeta Ministarstva za prosvetu i nauku. Studio za balet i sline radionice finansiraju se uz pomo lokalne samouprave i putema samofinansiranja. Ministarstvo kulture takoer finansira, uglavnom ljetne programe i manifestacije ( Grad teratar u Budvi, Kotor Art, Barski ljetopis ), a takoer povremeno finansira i uee mladih umjetnika na meunarodnim takmienjima ili druge individualne projekte. 4.2.3. Likovna umjetnost Likovna umjetnost u Crnoj Gori je snanu ekpanziju doivjela po zavretk Drugog svejtskog rata, te tokom 80-tih godina prolog stoljea. Jedan od znaajnih momenata za razvoj likovne umjetnosti predtavljalo je osnivanje Likovne akademije na Cetinju. Najstarija i najuglednija umjetnika institucija iz oblasti likovne umjetnosti , jeste

11

Umjetnika galerija na Cetinju, osnovana 1950. godine. Ova galerija se danas nalazi u sklopu narodnog muzeja Crne Gore i nosi naziv Umjetniki muzej. Znaajne ustanove iz ove oblasti su Muzeji i galerije Podgorice ( nekada zasebne ustanove Galerija Risto Stijovi, Moderna galerija i Muzej grada ). Institucije koje su pod pokroviteljstvom drave su Umjetniki muzej ( u sklopu narodnog muzeja Crne Gore ) i Centar savremene umjetnosti ( nekadanja Galerija nesvrstanih zemalja ). Ostale institucije koje raspolau ovom djelatnou su lokalnog karaktera i finansiraju se iz optinskih budeta. Udruenje likovnih umjetnika Crne Gore, osnovano 1946. godine na Cetinju, i danas je na budetu Ministarstva kulture, iako je preregistrovano u NVO. Udruenje likovnih umjetnika primjenjenih umjetnosti Crne Gore planira da obnovi svoju aktivnost. 4.2.4. Kinematografija Prvobitna filmska djelatnost u Crnoj Gori zasnivala se na prikazivanju filmova. Prvi stalni bioskop otvoren je u Zetskom domu na Cetinju 1911. godine. Po zavretku II svetskog rata pristupilo se organizovanju kinematografke djelatnosti. !949. godine osnovano je ,od strane Vlade Republike, preduzee za filmsku proizvodnju Loven film. Prvi dokumentarni film u produkciji Loven filma snimljen je 1951. godine, a prvi igrani film bio je "Lani car" 1955. godine. Od 1966. godine osnivaju se jo i Filmski studio u Podgorici i Mediteran film. Danas je jedini filmsko distiributersko preduzee Zeta film , koje ne uvozi filmove, jer su dravne televizije najvei uvoznici i prikazivai. Kontinuirana domaa produkcija filmova ne postoji. Samo se povremeno snimaju dokumentarni ili igrani filmovi. 4.2.5. Amaterizam Amaetrizam u Crnoj Gori ima veoma dugu tradiciju . Tipian primjer organizovanja i ispoljavanja amaterskog stvaralatva ostvaruje se kroz kulturno umjetnika drutva koja ima skoro svaka optina. Ova udruenja se finansiraju od sliaja do sluaja. Iz dravnih kasa se najee finansiraju odreene programske aktivnosti ili uee na festivalima i smotrama .

12

4.2.6. Kultura manjinskih naroda Crna Gora je multietnika i multinacionalna drava u kojoj ive Crnogorci, Bonjaci Muslimani, Srbi, Albanci, Hrvati i Romi. Odlukom Vlade Republike Crne Gore 2001. godine osnovan je Centar za ouvanje i razvoj kulture pripradnika nacionalnih i etnikih grupa, kao nukleus kulturnih zbivanja za sve manjinske narode u Crnoj Gori. Najznaajnija nevladina organizacija zaduena za prezentaciji islamske kulture i kulturne batine je asopis Almanah, osnovan 1993. godine. Zatita kulturnog identiteta Albanaca naseljenih na tlu Crne Gore vri se kroz odvijanje nastave na Albanskom jeziku u mjestima gdje je veliki broj ovog stanovnitva. Radio Crne Gore svakodnevno emituje 15- minutnu emisiju na Albanskom jeziku, a u cilju unaprijeenja i ouvanja albanske kulture Ministarstvo kulture je potpisalo Protokol o saradnji sa Ministarstvom kulture Republike Albanije. U okviru ouvanja hrvatske kulturne batine na ovim prostorima djeluju Hrvatsko kulturno drutvo Napredak , te Hrvatsko graansko drutvo Crne Gore. Takoer djeluje i jedan broj horova. Romska populacija nema svojih kulturnih drutava, kao ni radio ili TV emisiju na romskom jeziku. Jedna stranica u listu za raseljena lica Vrela posveena je ivotnim pitanjima Roma. U Crnoj Gori djeluje nekoliko romskih nevladinih organizacija od kojih posebno treba istai Poetak iz Nikia, koji realizuje projekat o multikulturalizmu i upoznavanju Roma koji ive u Crnoj Gori sa njihovom kulturom, tradicijom i obiajima, kao i kulturnim sadrajima drugih naroda i manjinskih zajednica.

13

4.3. KULTURNA INDUSTRIJA 4.3.1. Bibliotekarska djelatnost "Institucionalno utemeljenje ove djelatnosti u Crnoj Gori poinje osnivanjem Cetinjske itaonice (1868), Dravne biblioteke i Muzeja (1893), donoenjem Zakona o Knjaevskoj crnogorskoj biblioteci i Muzeju (1896) i Zakona o tampi u Knjaevini Crnoj Gori (1905). Savremeno bibliotekarstvo u Crnoj Gori poinje ustanovljenjem Zemaljske narodne biblioteke na Cetinju 1946. godine (od 1964. djeluje kao Centralna narodna biblioteka Djurdje Crnojevi) i Drutva bibliotekih radnika Crne Gore (1952)."4 Po zavretku II svetskog rata poeo je proces formiranja biblioteka razliitog tipa ( kolskih, naunih, narodnih i univerzitetskih ). Veina optinskih biblioteka djeluju u sklopu Doma za kulturu i finansiraju se iz optinskog budeta. Centaralna narodna biblioteka Djurdje Crnojevia je javna ustanova od posebnog znaaja za kulturu. To je nacionalna biblioteka smjetena na Cetinju. Finansira se gotovo u potpunosti iz Ministarstva za kulturu. Jedan mali dio zarade ostvaruje od naplate lanstva u Biblioteci. 4.3.2. Izdavatvo Izdavatvo u Crnoj Gori datira jo od pojave Gutenbergove tamparije. Znaajan uspon crnogorska tamparija doivljava po zavretku II svejtskog rata. U dananjim uslovima tranzicije nestaju glomazne tamparije, a njihovo mjesto zauzimaju manje firme. Ekonomska i politika kriza uslovile su smanjenje tiraa knjiga ( u prosjeku se knjige tampaju u 500, a sve ee i u 300 primjeraka ). Situacija je jo loija kod plasmana knjiga.Najvei dio izdavaa produkciju plasira putem razmjene ili poklona, prvenstveno bibliotekama i kolama. Jedna od karakteristika izdavatva u Crnoj Gori je vrlo mali brojprevedenih djela. Razlog tome je vrlo mali broj strunih udruenja i slabom finasiranju.

4

izvjetaj upravnog odbora za kulturu Crne Gore

14

4.4. Obrazovanje iz oblasti kulture Obrazovanje iz oblasti kuture u Crnoj Gori mogue je u osnovnim, srednjim i

visokokolskim ustanovama. U okviru nastavnog plana i procesa osnovnih i srednjih kola iz oblasti kulture izuava se Likovana i Muzika kultura. U okviru Univerziteta Crne Gore djeluju tri jedinice koje obrazuju kadrove iz oblasti muzikih, likovnih i dramskih umjetnosti, a to su : - Muzika akademija - Likovana akademija - Fakultet dramskih umjetnosti Od znaajnijih projekata obrazovnog karaktera izdvajaju se oni koje organizuje Fondacija Montenegro Mobil Art (organizovane kole koreodrame, stripa, glume na albanskom jeziku, muzike, novih medija, instalacija i performansa, fotografije i videa), kao i Cetinjski bijenale, zatim asocijacija BART, KOTOR ART. Ove projekte prethodnih godina u znaajnoj mjeri je podravao Institut za otvoreno drutvo u Crnoj Gori. 4.5. Meunarodna saradnja "Od formiranja Republikog zavoda za meunarodnu naunu, kulturno-prosvjetnu i tehniku saradnju 1972. godine (tada je formirana mrea ovih zavoda u svim jugoslovenskim republikama i pokrajinama, kao i Savezni zavod u Beogradu), svi vidovi meunarodne saradnje bili su u njegovoj nadlenosti. Meunarodna saradnja Crne Gore u oblasti kulture do 1992. godine odvijala se na osnovu i u okviru meudravnih sporazuma potpisanih od strane ex-Jugoslavije sa velikim brojem zemalja."5 Proteklih godina, Crna Gora se najee prikazivala ostaku svijeta u sklopu Srbije i Crne Gore, to je dodatno stagniralo ostvarivanje kulturne saradnje na meunarodnom planu. Jo jedan od znaajnih problema predstavljala je jako nepovoljna finansijska situacija . Danas se se vie radi na osiguravanju mogunosti i finansiranje projekata na meunarodnom nivou, a pogotovu sa susjednim zemljama.

5

Izvjetaj Upravnog odbora za kulturu Crne Gore

15

Jedan od primjera saradnje sa susjednim zemljama je potpisivanje Sporazuma, izmeu Hrvatske i Crne Gore, o saradnji u obalasti kulture, 23. septembra 2008. godine. 4.6. Masovni mediji Masovnu ekspanziju javni mediji u Crnoj Gori doivljavaju tek tokom poslednjih decenija XX vijeka, kada se osniva veliki broj privatnih elektronskih i tampanih medija. Tada Crna Gora dobija prvu sopstvenu novinsku agenciju, koja je takoer privatna. Takve promjene bile su uslovljene politikom promjeno situacije u zemlji. Prvi privatni crnogorski list bio je "Vijesti" pokrenut 1996. godine. Dravna televizija je TV Crna Gora, koja je transformisana u javni servis. Na podruju Republike djeluju jo i privatne i lokalne stanice. Najvei broj medijskih profesionalaca u tampanim medijima radi u dnevnim listovima Kadrovski najosposobljeniji su "Pobjeda", Televizija i radio Crne Gore, Televizija "IN", nedeljnik "Monitor " i dnevnik "Dan". Ostali mediji lokalnog karaktera imaju lou ili neadovoljavajuu kadrovsku osposobljenost. Crna Gora ima Kodeks novinara u koji su ugraeni savremeni evropski medijski standardi. Novinari su organizovani u sljedee asocijacije: Udruenje profesionalnih novinara Crne Gore, Udruenje novinara Crne Gore, Nezavisni Sindikat novinara Crne Gore i Asocijacija mladih novinara Crne Gore. Crna Gora je medijski uspostavila saradnju sa meunarodnom zajednicom. Transformacija medija odvija se kroz saradnju sa Savjetom Evrope, Evropskom agencijom za rekonstrukciju, Evropskim institutom za medije te te organizacijom Article 19 iz Londona.

16

5. ZAKLJUAK Crna Gora je zemlja u tranziciji, doskora je bila u sklopu Srbije i Crne Gore, to se znatno odrazilo na njen razvoj. Politika deavanja, kao i slaba finansijska situacija znatno su se odrazile na usporen cjelokupni razvoj zemlje, osobito u pojedinim oblastima kulture. Kultura Crne Gore doivjela je svoj uspon po zavretku II svetskog rata , kada je osnovano veina kulturnih ustanova od izuzetnog dravnog znaaja. Kluturna politika je sve do poetka 90-tih godina bila centralistiki orijentirana ( veina znaajnih kulturnih institucija nalazi se na Cetinju, koji je ujedno i kulturna prijestolinca Crne Gore ). Ve od 1992. godine kultuna politika je orijentirana ka decentralizaciji kulture. Poinje se ostvarivati medijska saradnja na meunaronom planu. Jedan od ciljeva kulturne politike je osposobljavnje i naobrazba kadrova iz oblasti kluture te stimulacija domaeg stvaralatva. Crna Gora, koja jo uvijek prolazi kroz proces tranzicije, ima pred sobom teak put uspostavljanja vrstog modela kulturne politike rijeavanje osnovnih problema vezanih za sve oblike kulturne djelatnosti, osobito izdavatva i muzejske djelatnosti, te ouvnju spomenika kulture.

17

LITERATURA: - Evropski program pregleda nacionih kulturnih politika: - Nacionalni izvjetaj Upravnog odbora za kulturu - Nacionalni izvjetaj eksperata - Menadment: kultura, animacija, marketing ; Dragievi- ei , Milena i Stojkovi, Branimir; CLIO -

-

18

DODATAK 1. ORGANIZACIONA EMA- MINISTARSTVA KAO ORGANI UPRAVNE VLASTI CRNE GORE

19

VLADA REPUBLIKE CRNE GORE MINISTARSTVA Ministarstvo ekonomije Ministarstvo inostranih poslova Ministarstvo poljoprivrede, umarstva i vodoprivrede Ministarstvo pravde Ministarstvo rada i socijalnog staranja Ministarstvo unutranjih poslova Ministarstvo za zatitu prava manjina Ministarstvo zdravljaDODATAK BR. 2. CRNA GORA MINISTARSTVO KULTURE, SPORTA I MEDIJAVuka Karadica 3, 81 000 Podgorica

Ministarstvo finansija Ministarstvo kulture Ministarstvo pomorstva i saobracaja Ministarstvo prosvjete i nauke Ministarstvo Ministarstvo turizma za ekonomske odnose sa inostranstvom i Ministarstvo evropske zatite zivotne integracije sredine i uredjenja prostora

20

ZAHTJEV ZA IZDAVANJE RJEENJA ZA IZVOZ UMJETNIKIH PREDMETA U INOSTRANSTVO Molim Ministarstvo kulture, sporta i medija da mi izda Rjeenje za iznoenje predmeta u inostranstvo, o emu dajem sljedee podatke:Podaci o podnosiocu zahtjeva (za fiziko lice): Ime: Adresa: Prezime: Broj line karte, JMBG i broj pasoa: Kontakt telefon:

Podaci o podnosiocu zahtjeva ( za pravno lice): Naziv i sjedite pravnog lica: Adresa i kontakt telefon:

Ime, prezime i JMBG odgovornog lica:

Kontakt telefon:

Podaci o predmetu/predmetima koji se iznose iz zemlje: Vrsta predmeta: Zemlja u koju se predmet (i) iznosi (e):

Broj predmeta: Ukupna vrijednost:

Predmet (i) se iznosi (e): a) privremeno b) trajno

Datum izlaska iz zemlje:

(popunjava se samo u sluaju privremenog izvoza) Predmet (i) e biti vraen (i) u zemlju do: (popunjava se samo u sluaju trajnog izvoza) Adresa gdje e se predmeti nalaziti:

Carinski prelaz:

Svrha iznoenja predmeta iz zemlje:

21

U prilogu zahtjeva dostavljam vam (oznaiti): 1. 2. Miljenje Republikog zavoda za zatitu spomenika kulture, Cetinje primjerak fotografija umjetnikih predmeta koji se izvozi/e Dokaz o uplati adminsitrativne takse (primalac uplate: Budet Crne Gore, svrha uplate: administrativna taksa za izvoz, na .r. 832-1130-08, iznos 10 )

3.

Podgorica,________200__. godine ___ ___________________(potpis podnosioca zahtjeva)

Vano: Kompletnu dokumentaciju dostaviti u Ministarstvo kulture, sporta i medija, adresa: Vuka Karadia 3, 81 000 Podgorica, sprat 2, kancelarija 31, pisarnica. Nepotpuna dokumentacija nee biti uzeta u razmatranje. Rjeenja e biti izdata u zakonskom roku.

22

.

23