Kulturna politika IZVEŠTAJ SA ISTRAŽIVANJA i …...su razvoj ekonomije, životna sredina i socijalna sfera. Činjenica da je kultura duže vreme zauzimala zanemarljivo mesto u društ-venom

Kulturna politika i budžetska

izdvajanja za kulturu na Kosovu

IZVEŠTAJ SA ISTRAŽIVANJA

Avgust 2014, Priština

Mreža nezavisih organizacija Kosovske kulture www.forumikulturor.net

Mreža nezavisih organizacija Kosovske kulture

Izrada ovog dokumenta je omogućena uz pomoć Kancelarije Evropske unije na Kosovu, i Olof Palme International Center uz podršku švedske vlade.

“Ova publikacija je izrađena uz pomoć Evropske unije. Sadržaj ove publikacije je isključiva odgovornost kulturnog foruma i ni na koji načinn ne predstavlja stavove Evropske unije”

Kulturna politika i budžetska

izdvajanja za kulturu na Kosovu

IZVEŠTAJ SA ISTRAŽIVANJA

AUTOR: Dren Pozhegu

Projekat je finansiran od EU-e a njime upravlja kancelarija Evrospke unije na Kosovu

Uvod 6

Metodologija 7

Ograničenja istraživanja 8

Opšti kontekst 10

Kulturna strateška orijentacija 13

Centralni budžet za kulturu 18

Lokalni budžet za kulturu 26

Budžet za kulturu u regioni i Evropi 34

Budžet za javne institucije, podsticaji i nezavisne institucije 37

Kriterijumi za dodelu budžeta 42

Zaključci 46

SADRŽAJ

6 • KULTURNA POLITIKA I BUDŽETSKA IZDVAJANJA ZA KULTURU NA KOSOVU

U poslednjih nekoliko godina kosovske istorije, kultura je zauzela zanemarljiv deo u javnoj sferi i u javnim aktivnos-tima. Možda ova pojava nije iznenađu-juća kada uzmemo u obzir suštinske probleme sa kojim se suočavalo sta-novništvo Kosova pod diskriminator-skim i represivnim režimom 1990. godine, u godinama međunarodne uprave od 1999. do 2008. godine i u periodu državotvornih prioriteta Vlade Kosova nakon proglašenja nezavisnos-ti 17. februara 2008. godine. U ovom periodu je, zajedno sa političkom situ-acijom, i privreda Kosova degradirala, pa se i taj skroman industrijski razvoj iz perioda od 1970-1980 zaustavio i vra-tio se natrag.

Međutim, svi ovi događaji sada pri-padaju istoriji. Sada bi kultura treba-la da bude visoko na državnom dnev-nom redu u zemlji. Razvoj kulture se ne bi trebao ograničiti na ekonomske i političke okolnosti u zemlji. Umesto toga, kultura bi trebala da bude pos-matrana kao ključna komponenta za društveno-ekonomski razvoj - razvoj taj, koji je sada preobračen u glavni prioritet Kosovske elite. Način razmišl-janja da je kultura dobra stvar za slo-bodno vreme i dobro sredstvo za

zabavljanje, ali koje je teret za državni budžet i lokalnu privredu, treba se prevazići. Umesto toga, kultura se treba posmatrati kao ključni faktor za društveno-ekonomski razvoj zemlje, zajedno sa drugim faktorima kao što su razvoj ekonomije, životna sredina i socijalna sfera.

Činjenica da je kultura duže vreme zauzimala zanemarljivo mesto u društ-venom diskursu, takođe, je rezultirala sa veoma slabom proizvodnjom znan-ja i istraživanja o kulturnim politika-ma Vlade Kosova, ili kod drugih javnih subjekata. Veoma mali broj izveštaja ili studija je napisan u oblasti kulture na Kosovu, iako su posle rata mnogi iz-veštaji pisani u drugim oblastima, kao rezultat velikog priliva sredstava od međunarodnih institucija i organizaci-ja u vladin i nevladin sektor. Shodno tome, malo je javnih kulturnih politika na Kosovu do sada analizirano.

Ovaj izveštaj ima za cilj da smanji praz-nine u saznanjima i istraživanjima o kulturnoj politici na Kosovu, sa poseb-nim naglaskom na budžet za kulturu. Osim toga, ovaj izveštaj će pokušati da odgovori na pitanja o budžetu koji Vlada Kosova i ostali javni subjekti izd-vajaju za kulturu, kako je ovaj budžet

Uvod

PKULTURNA POLITIKA I BUDŽETSKA IZDVAJANJA ZA KULTURU NA KOSOVU • 7

podeljen na funkcije, kako je evoluiralo izdvajanje budžeta za kulturu tokom godina, na osnovu kojih kriterijuma se dodeljuje taj budžet, kako javne budžetske politike tretiraju nezavisni sektor kulture, i koji su izazovi sa koji-ma se suočava javni i nezavisni sektor kulture sa aspekta budžeta i u odnosu na državne institucije.

Pošto je osnovni cilj ovog rada is-traživanje kulturne politike Kosova i izdvajanje budžeta na različitim nivo-ima iu različitim ekonomskim funk-cijama kulture, primarni fokus je bio na istraživanju službenih dokumena-ta o ovim temama. Dokumenti poput važečeg zakonodavstva – polazeći od zakona do ministarkih odluka - su an-alizirani. Pored zakonodavstva, su ana-lizirani i strateški dokumenti, u kojima su definisanje javne politike. Analizira-ni su , iznad svega, budžeti Republike Kosovo, pošto javne politike i značaj koji se daje njima od strane vladinih institucija se najbolje vidi u budžetu koji je izdvojen za tu oblast.

Intervjui i fokus grupe sa relevantnim akterima su postavljeni za sekundarni prioritet zbog činjenice da bi kultur-na politika trebala biti artikulisana u zvaničnim dokumentima. Iz tog razlo-ga su, intervjui i fokus grupe prven-stveno korišćeni za proveru nalaza iz istraživanja službenih dokumenata i da se razjasne nejasnoće u zvaničnim dokumentima.

S druge strane, perspektiva ovog iz-veštaja nije specifična i predmet is-traživanja se nije video iz određene perspektive. To je zbog činjenice što

Metodologija


je sama priroda izveštaja više na iden-tifikovanju kulturne politike i na anali-ziranju budžetskih izdvajanja za kulturu - obe te teme koje su osnova za du-blju analizu veoma specifičnih pitan-ja. Ipak, se u fokusu nalaze nezavisne kulturne institucije i budžetska izdva-janja za ove organizacije i njihova veza sa vladinim institucijama.

Kao što je pomenuto u uvodu ovog izveštaja veoma mali broj izveštaja i studija je urađen u oblasti kulture. U tim izvršenim izveštajima i studijama, u njihovom velikom delu postoje ne-dostatci osnovnih i statističkih poda-taka. Shodno tome, je neophodno da izveštaj bude zasnovan na najnovijim zvaničnim dokumentima i podacima.

Međutim, nedostatak nezavisnih iz-vještaja nije najveći problem. Nedo-statak službenih dokumenata pred-stavlja glavni problem ovog pitanja. Kod budžetskih podataka na opštins-kom nivou predstavljan je budžet Odeljenja za kulturu, omladinu i sport (OKOS), što čini nemogućim identi-fikovanje budžeta samo za kulturu na opštinskom nivou. Takođe, u mnogim slučajevima proces donošenje budžeta na opštinskom nivou ne odražava st-varne troškove odeljenja.

Ima slučajeva kada su sredstva za ko-munalne troškove dodeljena uglavnom od OKOS, iako ovo odeljenje ne troši toliko mnogo za komunalije. Šta više, subvencije značajnog iznosa postoje i u kancelariji predsednika. Ova budžetska linija, iako u kancelariji predsednika, može da se koristi za kulturu.

Ograničenja istraživanja


Na centralnom nivou situaija oko budžeta je mnogo bolja. Tu su nave-dena budžetska sredstva za kulturu, omladinu, sport i kulturnu baštinu; što omogućava precizniju identifikaci-ju budžeta koji se izdvaja za kulturu. Međutim, od nedavno se kulturne ak-tivnosti ne finansiraju samo od strane Ministarstva kulture, omladine i sporta (MKOS), nego i od strane Ministarstva za dijasporu, putem kulturnih projeka-ta za dijasporu i kulturnih centara u državama u kojima ima dosta emigra-nata sa Kosova, i Ministarstvo spoljnih poslova kroz projekte kulturne diplo-matije. Šta više, često je identifikovano od strane Kancelarije generalnog revi-zora da budžet koji je izdvojen za sub-vencije u MKOS , budžet koji je namen-jen za finansiranje kulturnih projekata van MKOS, se koristio za plaćanje oso-blja MKOS. Svi ovi faktori predstavljaju ograničenja za pravilnu identifikaciju budžeta i specifična budžetska izdva-janja za kulturu.

Konačno, u smislu službenih dokume-nata koji definišu kulturnu politiku ili kriterijume za finansiranje kulturnih projekata, situacija se može objasniti sa rečenicama da su ograničenja is-traživanja istovremeno i nalazi ovog

istraživanja. To čini ovo istraživanje mnogo lakšim, zbog činjenice da nema mnogo da se istraži i da su ograničenja sami nalazi, toliko teški, zbog činjenice da ne postoji mnogo podataka za anal-izu.


Svaka analiza na Kosovu bi bila nepot-puna, ako se ne bi uzeo u obzir istori-jski i politički kontekst. Istorija Kosova u poslednjim decenijama je ispunjena velikim transformacijama i sa tako velikim problemima koji se odnose na samo biće stanovništva i državnos-ti. Samo tokom poslednjih 30 godina, Kosovo je prošlo kroz četiri različita društvena i politička sistema, polazeči od socijalističkog sistema u periodu od 1945-1990 godine, pa kroz jugoslov-enski sistem ugnjetavanja i diskrim-inacije u 1990-im godinama , zatim međunarodna uprava od 1999. do 2008. godine, do nezavisnosti države Kosovo.

To je nužno uticalo na oblik izgradnje institucija i na institucionalne prakse. U tom kontekstu, javne institucije kulture su takođe prošle kroz velike transfor-macije i iznad svega su imale tendenci-je da se potpuno zaborave ili da se tre-tiraju kao institucije od sekundarnog značaja u odnosu na druga pitanja.

U tom smislu, 1990-e godine su bile poražavajuće za sve oblasti na Kos-ovu. Nedostatak državnih institucija - formalne institucije nisu bile dos-tupne većini kosovskih Albanaca, dok su paralelne institucije generalno bile

neefikasne u obavljanju svojih funkcija – je dovelo do toga da se mnogo toga organizuje na dobrovoljnoj osnovi. U tom smislu i oblast kulture je bila orga-nizovana samo na dobrovoljnoj osnovi ali nije bila dobro institucionalizovana. Drugim rečima, postojao je gotovo potpun nedstatak državnih institucija koje su se bavile kulturom.

Državne institucije čija je odgovornos bila kulturni razvoj na Kosovu su formi-rane zajedno sa zajedničkom privre-menom upravom UNMIK –a1 čiji je cilj bio integracija izvršnih struktura, kao što je privremena vlada Kosova, ili Predsedništvo Kosova, pod upra-vom UNMIK-a u januaru 2000. U ovoj Uredbi je predviđeno da se formira i Odeljenje za kulturu. Posle ove uredbe, UNMIK je tokom 2000. godine. usvojio i druge uredbe sa kojima se formalizu-ju odeljenja predviđena Pravilnikom Br.2000 / 1, a formirana su i druga odeljenja koje nisu bila predviđena ra-nije, kao odeljenja za sport i za mlade. Međutim, Odeljenju za kulturu nikada nisu definisane odgovornosti i nikada nije postalo zvanično.

Ustanova koja se bavi razvojem kulture nije bila formirana do kraja 2001. go-1 Uredba UNMIK-a Br. 2000/01

Opšti kontekst


dine, kada su i formirane privremene institucije samouprave2 na Kosovu kao rezultat parlamentarnih izbora. Sa formiranjem izvršnih institucija, formirano je i Ministarstvo kulture, omladine i sporta. Dužnosti ovog mini-starstva su definsane u šest redova, od kojih su tri reda definisala odgov-ornosti za omladinu i sport, dva reda opšte odgovornosti, a jedan kulturu, u kome je poseban akcenat stavljen na kulturnu baštinu. Uredba kojom su ustanovljene privremene institucije samouprave će biti izmenjena osam puta do 2008.godine, pre svega da bi se smestila nova ministarstava koja su u međuvremenu formirana, ali odgov-ornosti Ministarstva kulture, omladine i sporta ostaju one koje su postavljene 2001. godine.

Institucije javne kulture kao kine-matografski centar Kosova, pozorišta, muzeji, Filharmonija, izdavačke de-latnosti, Ansambal Šota, a druge in-stitucije nisu imale definisan pravni status. Pored zakonodavstva kojim su stvorene i definisane odgovornosti MKOS, nije postojao neki drugi pravni dokument o kulturi. Prvi zakon koji se bavio sa ovim institucijama je bio za-kon o kinematografij koji je usvojen 2 Uredba UNMIK-a Br. 2001/19

2004. godine. Zatim je usvojen niz za-kona između 2005. i 2006. godine, kao Zakon o pozorištima (2005), Zakon o institucijama kulture (2006), Zakon fil-harmoniji (2006), Zakon o kulturnom nasleđu (2006), i zakon o izdavačkoj delatnosti i knjigama (2006). Svi ovi zakoni izgleda da su više bili rezultat rešavanje problema pravnog statusa ovih javnih institucija kulture nego us-postaljanja bilo koje javne politike u odnosu na kulturu.

Pored gore navedenih zakona, pod upravom UNMIK-a nije bilo usvoje-no ni jedno administrativno uputst-vo samo o kulturi3. Sve to odražava veliku nezainteresovanost UNMIK-a za sektor kulture. Šta više, u 56 iz-veštaja UNMIK-a u Savetu bezbedno-sti Ujedinjenih nacija od 1999. godine do sada, nikad nije pomenuta kultura, uprkos činjenici da ovi izveštaji sadrže veliki broj informacija o mnogim dru-gim društvenim aspektima, počevši od ekonomije, privatizacije, izgradnje demokratskih institucija, medija,pa do broja i vrsta zločina.

Jedina oblast kulture za koju je UN-MIK bio zainteresovan je bila kultur-3 Vidi administrativna uputsva iz vremena UNMIK-a na http://www.unmikonline.org/regulations/unmikgazette/02english/Econtents.htm


na baština - koja je takođe bila jedina tema o kojoj je izveštavao UNMIK, ali tek nakon nereda , marta meseca 2004.godine, kada je veliki deo srpskih pravoslavnih crkava i drugih lokacija kulturne baštine bio oštećen. Dakle, i to interesovanje UNMIK-a za kulturno nasleđe nije bilo rezultat interesovanja za kulturu, nego kao deo međuetničke politike i kao deo prava manjinskih za-jednica.

I druge institucije takođe uticajne u javnim politikama na Kosovu, kultu-ru nisu imali na listi prioriteta. Ovde vredi pomenuti primer Svetske banke, koja je izvršila pet detaljnih studija4 o javnim troškovima i institucionaloj konfiguraciji. U ovim studijama iz ra-zličitih perioda posleratnog Kosova se vrši revizija troškova i javnih institucija. Međutim, na 780 stranica ovih studija, reč “kultura” se spominje ne više od 11 puta - uglavnom u identifikaciji Minis-tarstva kulture, omladine i sporta. Da budemo realni, s’ obzirom na misiju Svetske banke ne očekuje se da se ova institucija bavi pitanjima iz kulture.

4 Kosovo: Public Expenditure and Institutional Review Volume I, 2006, Kosovo: Public Expenditure and Institutional Review Volume II, 2006, Kosovo: Public Expenditure Review, 2010, Kosovo: Policy Note on Public Investment Manage-ment, 2007, Kosovo: Selected Issues in Fiscal Decentraliza-tion, 2007

Međutim, to jasno pokazuje intereso-vanje institucija poput Svetske banke u sektoru kulture, čak i kroz prizmu trošenja javnog novca, stvar koja got-ovo nema ništa direktno sa kulturom.


Iako su nakon proglašenja nezavisnosti u februaru 2008. godine, sva ovlašćen-ja prebačena kosovskim institucijama, vladin pristup prema kulturi se nije mnogo promenio. Kultura ostaje na marginama javne politike i mišljenje da je kultura samo opterećenje za budžet i ekonomiju nije da se mnogo prome-nilo. Vlada Kosova još uvek nema Strategiju za kulturu5, strategiju koja bi kanalisala javne troškove za kulturu na osnovu nekih stremljenja i ciljeva. U odsustvu takve strategije, javni rashodi i dalje ostaju haotični, generalno ori-jentisani na dnevno političku osnovu.

U nedostatku strateških dokumenata posebno za kulturu, ili barem za MKOS, kulturni strateški ciljevi se moraju naći u drugim strateškim dokumentima vlade. Jedini dokument, koji je takođe konsistentan, jer postoje slučajevi kada javne ustanove vrše objavljivanje nek-og strateškog dokumenta za samo go-dinu dana, je Srednjoročni okvir troško-va (SOT). SOT vrši grubo planiranje državnih aktivnosti sa budžetskim im-plikacijama u periodu od dve godine. Ovaj dokument se objavljuje svake

5 Prema g. Kamuran Goranciju, direktoru odeljenja za kulturu pri MKOS, Kosovo je imalo strategiju za kulture, usvojenu u 2003. godini, ali ova strategija je vrlo malo primenjena. Štaviše, ova strategija se ne može se naći na mreži i postoji samo nekoliko poslednjih primeraka negde u arhivi MKOS.

godine, a uključuje ispravke (ažuriran-je) podataka i potencijalne strateške promene javnih institucija.

U vezi sa strateškim kulturnim opre-deljenjima i SOT je u skladu sa javnim diskursom o institucionalnoj pažn-ji prema kulturi. Generalno, kultura ima malo mesto i ne veoma važna u SOT-u. U SOT-u 2006-2008, Straiji SOT koji će biti analiziran u ovom izveštaju, ispituje sektor kulture u istoj grupi sa obrazovanjem. I u ovoj podgrupaciji , naglasak se stavlja na obrazovanje. Da bi se to kvantifikovalo, obrazovanje je u ovoj podgrupaciji relativno temeljno razrađeno, na 7 stranica ukupno, dok je kultura razrađena u opštem smislu i zauzima ne više od od 2 stranice.

U okviru projekta za kulture predviđa se izgradnja centra za Balet i Operu - projekat koji je na listi kapitalnih pro-jekata MKOS do današnjeg dana, ali čija izgradnja nikad nije završena. Dok u spiku projekata podgupacije za kultu-ru i obrazovanje, velika većina projeka-ta se odnosi na oblast obrazovanja a veliki deo tog malog broja projekata za kulturu pripadaju 2 i 3 kategorija, što bi prema SOT-u značilo da su ovi pro-jekti, projekti sekundarnih prioriteta ili koji se očekuju da budu finansirani

Strateška kulturna opredeljenja


samo od donatora, ali ne iz kosovsk-og budžeta. Na kraju, sam deo kulture se uglavnom razrađuje u oblasti kul-turnog nasleđa, dok se ostatak kulture ne pominje ni u jednom trenutku.

SOT za period 2006-2008, je ipak, mno-go bolji za kulturu u poređenju sa SOT-om za 2009-2011 godinu, gde se kultu-ra predstavlja samo sa jednim redom u kategoriji “ostalo “ zajedno sa drugim kategorijama kao što su životna sredi-na, turizam, i obezbeđivanje uslova za infrastrukturu Vlade Kosova.

Godinu dana kasnije, situacija u strateškim dokumentima Kosova za kulturu počinje da se poboljšava. Sek-tor za kulturu se vrača na listu oblasti u kojima se analizira situacija i postavlja-ju strateški ciljevi. Takođe se zaključuje da “je vrlo malo urađeno za važne in-stitucije kao što su filharmonija, opera, balet, ansambl Šota, pozorište i muze-ji a koji su osnova kulturnog razvoja Kosova6. “

Strateški ciljevi razmatraju zaštitu kulturne baštine kao glavni cilj, dok su ostali ciljevi u vezi sa internaciona-lizacijom sporta, ili razvojem fizičke in-frastrukture i pravne infrastrukture za 6 Srednjoročni okvir troškova 2011-2013

razvoj kulture. Dok je jedini projekat koji je identifikovan za implementaciju razvoja infrastrukture za kulturni raz-voj , izgradnja pozorišta i opere “Ibra-him Rugova”, dakle sada sa drugim imenom, ali koji nikada nije završen. Takođe, je veoma važno napomenuti da se smatra da je „ testo“ razvoja kul-ture ‘’ filharmonija, opera, balet, ans-ambl Šota, pozorište i muzeji. Imajući u vidu da je nezavisni sektor kulture bio , i nastavlja da bude, najveći „proiz-vođač“ kulture na Kosovu, njeno os-tavljanje po strani u najboljem slučaju odražava uskoumnost.

Pristup javnih institucija prema kulturi ostaje isti i za SOT iz 2011-2012 godine i 2012-2013 godine. Glavni cilj ostaje ulaganje u infrastrukturu kao način za razvoj kulture, i naravno fokus je na javnim ustanove kulture. Takođe, se pretenduje povećanje budžeta za kul-turu.

Nije da je do 2014. godine pristup javnih institucija Kosova počeo da men-ja, barem u strateškim dokumentima, u korist podrške i nezavisnom sektor kulture. Kao uspesi MKOS se identifiuje se promocija kulturne scene Kosova u velikim kulturnim događajima u svetu, kao što je učešće na međunarodnoj


izložbi arhitekture na bijenalu u Vene-ciji ili na festivalu džeza Montreux Jazz Festival.

Takođe, se kao prvi cilj navodi po prvi put podrška javnih institucija, podrška nezavisne kulture kao i promocija kul-turne diplomatije. Način podrške i dal-je ostaje primarno ulaganje u fizičku infrastrukturu, ali se dodaje i podrška i kulturnom stvaralaštvu i kreativnosti nezavisnih kulturnih organizacija. Ovaj pristup SOT-a 2014-2016 se nastavlja i u SOT-u 2015-2017. Pored nastav-ka ovog pristupa, fokus na ulaganja u fizičku infrastrukturu takođe bledi i na-glašava se više podrška kulturnim ak-tivnostima.


2006 2011 20121.Da se unapredi zakonodavna infrastruktura i drugi instrumenti koji će poslužiti kao osnova za stvaranje boljih uslova za lokacije arheološkog značaja

1.Briga i vrednovanje vrednosti kulturne baštine, arheoloških iskopavanja i istraživanja, zakonodavstva za očuvanje nasleđa prema savremenim standardima u skladu sa Evrop-skom unijom

1.Podrška i lobiranje za internacion-alizaciju sporta, izgradnju sportske infrastrukture

2.Te održava i zaštiti kulturnu baštinu Kosova sa arheološkim, arhitektonskim i duhovnim vred-nostima

2.podrška lobiranju i internac-ionalizaciji sporta, izgradnje sportske infrastrukture

2.Briga i vrednovanje kulturne baštine, arheoloških iskopavanja i istraživanja, zakonodavstva za očuvanje nasleđa putem savremenih standarda u skladu sa Evropskom unijom

3. Očuvati kulturni identitet , jezički i nacionalni dijaspore Kosova

3.Infrastruktura za razvoj Kosovske kulture

3.Infrastruktura za razvoj Kosovske kulture

4.Institucionalizovati sport i jačati odnose unutar Koosva i sa inostranstvom

4.Kosovski akcioni plan za mlade

4.Kosovski akcioni plani za mlade

5.Informimisanje, obrazovanje i orijentacija mladih u različitim sferama života

5.Pravna Infrastruktura 5. Pravna infrastruktura

TABELA 1: Strateški ciljevi za kulturu prema Srednjoročnom okviru troškova. Izvor: Srednjoročni okvir troškova

Burimi: Korniza Afatmesme e Shpenzimeve


2013 2014 20151. Uspostavljanje institucionalnih kapaciteta i popunjavanje pravne infrastrukture u sektoru kulture, omladine i sporta

1.Podrška javnim institucijama kulture, podrška nezavisnoj kulturi kao i promocija kulturne diplomatije

1.Podrška javnim institucijama kulture, podrška nezavisnoj kultura i promocija kulturne diplomatije

2.Podrška Kosovskom sportu i kulturi, poboljšanje fizičke infras-trukture i podrška internacional-izaciji sporta

2.Očuvanje zaštita i promocija kulturnog nasleđa

2.Očuvanje , zaštita i promocija kul-turnog nasleđa i promocija sporta

3. Razvoj kulturnog nasleđa u skladu sa savremenim standardima i najboljim praksama Evropske unije

3. Razvoj i unapređenje kval-itetnog sporta masovizacija i internacionalizacija sporta kao i modernizacija sportske infrastrukture

3.Razvoj i unapređenje kvalitetnog sporta masovizacija i internacion-ačizacija sporta i modernizacija sportske infrastrukture

4. Podrška mladima kroz implementaciju kosovskog akcionog plana za mlade

4.Osnaživanje i integracija mladih u procesima donošenja odluka i kreiranja politike

4.Osnaživanje i integracija mladih u donošenju odluka i kreiranju politike

5. Podrška Kancelarija za autorska i srodna prava i za članstvo u Međunarodnu organizaciju za intelektualnu svojinu (WIPO)

5.Osnaživanje sistema autor-skih i srodnih prava

5.Osnaživanje sistema autorskih i srodnih prava


U ovom poglavlju će se analizira-ti budžet za kulturu na centralnom nivou. Centralni nivo ovde znači MKOS i Kosovski savet za kulturnu baštinu (KSKB), kao jedine centralne institucije koje se bave kulturom. Kulturne aktiv-nosti su nedavno finansirale i Minis-tarstvo za dijasporu i Ministarstvo spol-jnih poslova, kao što je objašnjeno u poglavlju ograničavanje istraživanja, ali pošto je identifikacija budžetskih lini-ja za kulturne aktivnosti u okviru ova dva ministarstva gotovo nemoguća, u ovom poglavlju će se razmatrati samo MKOS i KSKB.

Svrha ovog poglavlja je da se utvr-di mesto i značaj kulture u celokup-noj politici vlade. Sa dekonstrukcijom budžeta za kulturu na što više delova, ovo poglavlje takođe ima za cilj da identifikuje specifične kulturne poli-tike institucija koje se bave kulturom.U gornjem grafikonu se može videti kom-binovani budžet za MKOS i za KSKB, ovaj budžet kao procenat u odnosu na ukupni centralni budžet Republike Kosovo, budžet kombinovan samo Odeljenja za kulturu u Ministarstvu kulture i KSKB, i ovaj budžet kao pro-cenat naspram ukupnom centralnom budžetu Republika Kosovo. Prvo,

budžet za KSKB je uveden u kombinaciji sa budžetom za kulturu i budžetom za MKOS jer ova institucija ima skoro isti cilj kao Odeljenja za kulturno nasleđe, u okviru MKOS.

Centralni budžet za Kulturu


GRAFIKA 1: Buxheti për MKRS dhe KKTK

25,000,000

20,000,000

15,000,000

10,000,000

5,000,000(euro)

2.50%

2.00%

1.50%

1.00%

0.50%

0.00%2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

Vitet aktive të Arkivave dhe Trazirave të Marsit

Vitet aktive të KKTK

Buxheti i Ministrisë së Kulturës, Rinisë, dhe Sporteve dhe i Këshillit të Kosovës per Trashëgimi Kulturore

Buxheti vetëm për kulturë në MKRS dhe KKTK

Si përqindje e buxhetit total qendror

Si përqindje vetëm buxheti për kulturë dhe KKTK

Izvor: Budžet i Kosova


Kako se ne bi stvorila konfuziju i da bi se dobio precizniji iznos budžeta za kultu-ru, tada je uključivanje KSKB u budžet za kulturu i MKOS neophodno. Takođe se, treba imati u vidu da je Odeljenje za kulturnu baštinu formirano tek 2010.godine, a analiza posebnog budžeta za kulturno nasleđe pre toga datuma je bila nemoguća, dakle uključivanje KSKB bi bilo lakše razumljivo i podaci bi se mogli analizirati .

Budžet za MKOS je u apsolutnim bro-jevima povećavan skoro svake godine još od 2002. počevši od 5.1 milion evra u 2002. godini na 20,2 miliona u evra u 2014 godini. Neočekivano povećan-je se može videti tokom 2003-2006. godine Ovo povećanje je rezultat dva događaja koji nisu direktno vezani za kulturu. Prvi je u vezi s’martovskim događajima 2004. godine, kada su na-kon velikog društvenog nezadovoljstva i podizanja etničkih tenzija izbili neredi i kao posledica su izgorele mnoge pra-voslavne crkve i drugi zaštićeni objekte kulturnog nasleđa.

Institucije toga vremena, dakle Privre-mena Vlada Kosova i administracija UNMIK-a su odlučili da celokupna šteta popravi i da se objekti restauriraju sa budžetskim sredstvima Kosova. Prema

tome, i budžet za MKOS se povećao, iako se kulturni rad MKOS nije mnogo promenilo. Drugi događaj se odnosi na usvajanje Zakona o arhivskoj građi i Arhivu7 u 2003. s’kojim arhivi Kosova postaju deo MKOS. Shodno tome, do-datni troškovi kosovskih arhiva je podi-gao i budžet MKOS, iako arhivska građa i arhivi nemaju takoreči veze sa kultu-rom uopšte. Međutim, u 2006. godini došlo je do izmene i dopune Zakona o arhivskoj građi i arhivu8 po kome se odgovornost za arhivu prebacila sa MKOS na kancelariju premijera. To je zauzvrat doprinelo i smanjenju budže-ta za MKOS tokom 2006. i dalje.

Najprecizniji indikator za trend budže-ta MKOS bi bio procenat budžeta Mini-starstva prema ukupnom budžetu cen-tralnog nivoa Republike Kosovo. Ovaj procenat, kao što je prikazano crvenom linijom na grafikonima, je u opadanju od 2002. do 2006. godine, i u porastu od 2006. do 2014. godine. Pad dolazi iz dva razloga navedenih u prethodnom stavu, a takođe i kao rezultat prenosa više ovlašćenja sa administracije UN-MIK-a na privremenu vladu Kosova. Prenos ovlašćenja znači veću odgovo-rnost i više prostora za tadašnju Vladu 7 Uredba UNMIK-a br. 2003/20

8 Uredba UNMIK-a br. 2006/40


da vodi javnu politiku.

To se odrazilo na relativno smanjenje budžeta za MKOS u odnosu na ostale centralne institucije. Dok, je od 2007. godine i sa proglašenjem nezavisno-sti 2008. godine, došao kraj transferu ovlašćenja i počela je neka vrsta insti-tucionalne stabilnosti i takođe je MKOS počelo da ima veću pažnju vlade, što je dovelo do povećanja budžeta MKOS sa oko 1.05 odsto ukupnog centralnog budžeta Republike Kosovo u 2008 go-dini. na 1.69 odsto u 2014.godini

Ipak da bi videli koliko je od ovog pov-ećanja budžeta otišlo za kulturu treba da se budžet MKOS podeli na budžet za kulturu i kulturnu baštinu, omladinu i sport. Povećanje budžeta za kulturu se može smatrati skromnim i u istoj proporciji sa ukupnim rastom kosovsk-og budžeta. U 2002. godini, budžet za kulturu nije bio veći od 2.9 miliona evra, a 12 godina kasnije, u 2014. go-dini, budžet za kulturu je narastao na 9.1 miliona.

U odnosu na ukupnu vrednost , u 2002. godini kultura je predstavljala 1 odsto od ukupnog budžeta, dok je u 2014.godini iznosio 0.76 odsto od uk-upne vrednosti. Ovaj procenat je bio

relativno stabilan tokom svih ovih go-dina između, u rasponu od 0.68 odsto do 0.73 odsto, što ukazuje na to da realno u budžetu za kulturu i kulturnu baštinu, nije bilo povećanja osim pro-porcionalnog povećanja opšteg pov-ećanja budžeta za Kosovo. Takođe, se vidi da iako je u 2010. godini bio formi-ran KSKB, formiranje ove institucije nije da je uticalo na povećanje budžeta za kulturu. Dok od povečanja budžeta za MKOS nije imalo koristi Odeljenje za kulturu, nego Odeljenje za omladinu i sport.


5,000,000

6,000,000

7,000,000

8,000,000

9,000,000

10,000,000

4,000,000

3,000,000

2,000,000

1,000,000(euro)

40.0%

50.0%

60.0%

70.0%

30.0%

20.0%

10.0%

0.0%2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

Buxheti i Departamentit për Kulturës dhe Trashëgimi Kulturore

Si përqindje në MKRS

GRAFIKA 2: Buxheti i Departamentit për Kulturës dhe Trashëgimi Kulturore në MKRS

Izvor: Budžet Kosova


Da je od povećanja budžeta za MKOS najviše imalo koristi sportsko i omla-dinsko odeljenje, vidi se i iz grafičkog prikaza br. 2 i 3. Iako je došlo do pov-ećanja od 3.8 miliona evra u 2006. na 8.9 miliona evra u 2014. godini, pro-cenat Budžeta za odeljenje kulture i kulturnog nasleđa, kao procenat od ukupnog budžeta MKOS je pao sa 59.7 odsto u 2006. na 44.4 odsto u 2014 go-dini. Dok su se kapitalne investicije izd-vojene za kulturu u 2004-2009 kretale od 55.8 posto, na 64.5 odsto svih kapi-talnih investicija MKOS; ali posle 2009. godine ova cifra je opala sa 11.1 odsto na 15.2 odsto.

Brojke za kapitalne investicije su iz planiranja budžeta, što objašnjava po-rast budžeta za kapitalne investicije u 2008-2009 godini, kada je planirana izgradnja sale za operu i balet. Uprkos činjenici da šifre na grafičkom prikazu broj 3 predstavljaju planiranje budžeta, promene u šiframa budžetskog plan-iranja i izvještavanje budžeta osim u 2008-2009 godini, nisu se mogla toliko promeniti da se promeni i tumačenje tih podataka.


Još jedno gledište o preispitivanju budže-ta za kulturu se odnosi na fokusiranje na ekonomsku kategorizaciju budžeta za kul-turu. Jasno je da se Vlada Kosova od 2007. godine mnogo fokusirala na poboljšanje in-frastrukture, posledično na energiju i glav-na sredstva je dodelila za izgradnju i po-boljšanje infrastrukture na Kosovu9. Ovom načinu mišljenja nije pobegao ni sektor kulture. U grafikonu broj 3 se vidi da su od povečanja budžeta za MKOS i KSKB najviše su profitirale kapitalni troškovi. U 2006. go-dini samo oko 16 odsto budžeta je izdvoje-9 Za više o strateškom politikom na Kosovu, pogledajte srednjoročni okvir troškova

no za kapitalne investicije, dok je u 2014.godini ta cifra porasla na oko 52 odsto. Znajući da se kultura na Kosovu finansira velikim delom kroz liniju subvencija, upra-vo su subvencije koje nisu profitirale toliko od povećanja budžeta za MKOS. Iako su investicije u infrastrukturu potrebne za raz-voj kulture, fokusiranje u velikoj meri samo na ulaganja u infrastrukturu za razvoj kul-ture ne predstavlja dobru razvojnu politiku za kulturu. S obzirom na prirodu oblasti kulture, veća ulaganja u ljudske resurse i u kvalitetne kulturne manifestacije bi pozitiv-no uticalo na razvoj oblasti kulture.

GRAFIKA 3: Investimet kapitale të MKRS-së në kulturë

2,500,000

3,000,000

3,500,000

4,000,000

2,000,000

1,500,000

1,000,000

500,000(euro)

40.0%

50.0%

60.0%

70.0%

30.0%

20.0%

10.0%

0.0%2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

Investime në Kulturë

Investimet në Kulturë si përqindje e total investimeve kapitale në MKRS

Burimi: Buxheti i Kosovës


50%

60%

70%

80%

90%

100%

40%

30%

20%

10%

0% 2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

Shpenzimet kapitale

Subvencione dhe transfere

Shpenzimet komunale

Mallra dhe shërbime

Paga dhe mëditje

Izvor: Budžet Kosova

GRAFIKA 4: Ndarja funksionale e buxhetit të MKRS dhe KKTK


Karakteristike lokalnog budžeta, dakle budžet izdvojen za od strane opština na Kosovu, ne razlikuje se mnogo od centralnog budžeta. Trendovi rasta budžeta su slični. Takođe, i ekonomske podele budžeta na lokalnom nvou slede primer centralnog nivoa: sa pov-ećanjem budžeta, neproporcionalno rastu i kapitalne investicije, odnosno ulaganja u infrastrukturu. Međutim, problematično za opštinski nivo je raspodela budžeta za kulturu, jer se raspodela budžeta na dubljem nivou vrši na nivou direktora. Skoro sve di-rekcije u opštinama Kosova su direkcije za kulturu, omladinu i sport (DKOS)10,, što čini nemogućom raspodelu budže-ta samo za oblast kulture.

10 U šest opština kultura je deo Odeljenja za obrazovanje i kulturu. Ove opštine su Kačanik, Novo Brdo, Štrpce, Dečani, Mališevo, i Dragaš.

Lokalni Budžet za Kulturu


GRAFIKA 5: Buxheti i departamentit për Kulturë, Sport dhe Rini në komuna

10,000,000

12,000,000

8,000,000

6,000,000

4,000,000

2,000,000(euro)

0.0%

0.5%

1.0%

1.5%

2.0%

2.5%

3.0%

3.5%

2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

Në Euro

Si përqindje e buxhetit total të komunave



Što se tiče numeričke vrednosti, budžet Odeljenja za kulturu, omladinu i sport na opštinskom nivou je povećan za oko 2 miliona evra u 2007. godini na 11.3 miliona evra u 2014.godini. Ovo ogromno povećanje, je ipak, u srazmeri sa povećanjem ukupnog budžeta na opštinskom nivou i ne odražava pov-ećani interes opština za pitanjae kul-ture, sporta ili omladine. To se najbolje primeti tamo gde se budžet Odeljenja za kulturu, omladinu i sport posma-tra kao procenat ukupnog opštinskog budžeta. Ovaj procenat se nije menjao mnogo tokom godina, ipak se primeču-je blagi trend povećanja. U 2007. godini ovaj procenat je bio 2.1 odsto, dok je u 2014. godini bio povećan za 3 odsto, odnosno 0.9 procentnih poena više.

I na lokalnom nivou, se jasno vidi da jav-na politika u oblasti kulture nije drugači-ji nego u drugim oblastima, pre svega u investicije u infrastrukturu. Međutim, za razliku od centralnog nivoa, podaci o lokalnom nivou počinju od 2007. go-dine, što otežava pračenje dugoročnijeg trenda i videti efekte političkih proce-sa. U 2008. godini, Skupština Kosova je usvojila Zakon o lokalnoj samoupravi, koji je prebacio mnoga ovlaščenja na opštinski nivo. Ovaj faktor, zajedno sa

prioritetima Vlade iz 2007. godine pa nadalje, čini da se kapitalne investicije značajno povečaju.

To se može videti u grafikonu broj pet, koji jasno pokazuje da su u 2007. godini kapitalne investicije činile oko 17 odsto opštinskih rashoda, dok su u narednim godinama kapitalni troškovi porasli više od 50 odsto u 2014. godini. Dok je na pi-tanje u koju obast su otišle kapitalne in-vesticije Odeljenja za kulturu, omladinu i sport, u grafikonu broj šest se vidi da je nešto više od polovine investicija otišlo za kulturu. Međutim, treba napomenu-ti da mnoge od ovih multifunkcionalnih investicija, kao što su na primer multi-funkcionalni centri koji služe i namenje-ni su za više od jedne oblasti.

Stoga se, i procenat može smatrati niži , ili bolje reći, kvalitet kapitalnih investici-ja u oblasti kulture, neće pomoći raz-voju oblasti kulture, onako kako mogu ostaviti utisak brojevi. Kao još jedan primer za to može poslužiti slučaj opš-tine Novo Brdo, koja u četiri poslednje godine investira budžetsku liniju kapi-talnih investicija Direkcije za kulturu u največem delu samo za kupovinu knjiga za biblioteke. Nejasno je kako takva je-dina investicija pomaže kulturni razvoj.

50%

60%

70%

80%

90%

100%

40%

30%

20%

10%

0%


2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

50%

60%

70%

80%

90%

100%

40%

30%

20%

10%

0%

Investime kapitale

Subvencione dhe transfere

Shpenzimet komunale

Mallra dhe shërbime

Paga dhe mëditje


GRAFIKA 6: Ndarja funksionale e buxhetit të departamentit për Kulturë, Sportdhe Rini në Komuna


GRAFIKA 7: Ndarja funksionale e buxhetit të departamentit për Kulturë, Sportdhe Rini në Komuna

2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

50%

60%

70%

80%

90%

100%

40%

30%

20%

10%

0%

Investime në Sport dhe Rini

Investime në Kulturë



Konačno, vredi napomenuti efekat veličine opštine u trošenju na kultu-ru. Postoji pozitivna korelacija između veličine opštinskog budžeta i procenta koji ta opština potroši za OKOS: koliko god da je veći budžet opštine, utoliko će veći biti procenat koji ta opština troši na OKOC. To dolazi kao rezultat mnogih faktora. Među ključnim fak-torima koji utiču na ovaj fenomen je da se postigne “ekonomija stepena “ u opštinskim službama, ili povećanja efikasnosti pružanja opštinskih usluga.

Što je veča opština, utoliko efikasnija ona postaje u pružanju usluga. Dakle, u nekoj velikoj opštini, civilni službenik služi više ljudi nego civilni službenik u nekoj manjoj opštini. To je zbog toga što se nekoliko opštinskih funkcija ne mogu ukloniti u srazmeri sa stanovništ-vom - opština treba da ima kancelariju za nabavke, bez obzira na to koliko je ona mala11. Ali ipak, ne treba se zane-mariti još jedan faktor, da je veličina opština u pravoj korelaciji sa urban-izacijom te opštine i urbanizacija je u pravoj korelaciji sa proizvodnjom kul-turnih aktivnosti.

11 Odluka Vlade Kosova br.10/46 predviđa da jedna opština treba da ima 50 civilnih službenika kao osnovni broj , dok os-tali deo civilnih službenika je zbog veličine opštine. U malim opštinama, broj civilnih službenika koje opština mora nužno da ima je veći u procentima nego u nekoj većoj opštini.


GRAFIKA 8: Relacioni në mes të madhësisë së komunës dhe shpenzimeve për kulturë, rini dhe sport

Beleška: Opština Priština i pored svoje

specifičnosti je uključena u u spisak opština zbog

njenog nerešenog statusa glavnog grada

5.0%

6.0%

4.0%

3.0%

2.0%

1.0%

0.0%Komuna

0 20 40 60 80

Buxheti i DKRS si përqindje e buxhetit të

përgjithshëm të komunës

Milion euro

Sličan trend se javlja kada se poredi budžet za subvencije i za kapitalne in-vesticije - kao dve direktno odvojene budžetske linije za kulturne aktivnos-ti, umesto da budu za institucionalnu birokratiju kao što je slučaj sa plata-ma, komunalijama ili robama i uslu-gama - kao procenat budžeta OKOS za tu opštinu. I ova korelacija je rezultat “ekonomije stepena “ u opštinama. Neophodno je ovde napomenuti da politika Vlade Kosova da stvori nove

opštine12, negativno utiče na budžet kulturnog sektora na opštinskom nivou.

12 Za više o efektu stvaranja novih opština i politike Vlade Kosova za stvaranje novih opština, vidi izveštaj GAP-a, osnivanje novih opština na Kosovu: Budžetske implikacije i finansijska samoodrživost, 2013. http://www.institutigap.org/documents/24767_KomunateReja.pdf


GRAFIKA 9: Relacioni në mes të madhësisë së komunës dhe shpenzimeve për kulturë, rini dhe sport

Beleška: Opština Priština i pored svoje

specifičnosti je uključena u u spisak opština zbog

njenog nerešenog statusa glavnog grada

50%

60%

70%

80%

90%

100%

40%

30%

20%

10%

0%

0 500 1,000 1,500 2,000 2,500 3,000 3,500 4,000

Mijë euro

Buxheti i DKRS si përqindje e buxhetit të

përgjithshëm të komunës

Komuna


Onako kako varira vladajuća kultu-ra i javne politike među državama , i državni budžet za kulturu varira u zavisnosti od nekoliko faktora veza-nih za specifičnosti zemlje. Među tim najosnovnijim odlikama su veličina ukupnog državnog budžeta, odnosno sama veličina države, značaj kulture u javnoj politici, nivo javne institucio-nalizacije kulturnih aktivnosti, a nivo ekonomskog i ljudskog razvoja zemlje. Na primer, skandinavske zemlje, kao što su Norveška, Danska i Švedska, troše više od 300 evra po glavi sta-novnika na oblast kulture, u poređenju sa zemljama bivšeg sovjetskog bloka i Istočne Evrope, kao što su Moldavija, Gruzija i Azerbejdžan, koji troše man-je od 10 evra per glavi stanovnika - ta razlika koja se može uglavnom pripisati različitoj veličini budžeta država, gde Skandinavske zemlje imaju u poređen-ju sa zemljama Istočne Evrope i bivšeg Sovjetskog bloka, ogromne državne budžete.

Sledeći primer može biti takođe slučaj Monaka, država koja troši više od 1.500 evra po glavi stanovnika, ili oko 1.000 evra više od skandinavskih ze-malja. S obzirom na prirodu ovog ma-log primorskog mesta, ali bogatog, kao

i činjenicu da su kultura i turizam u ovoj zemlji su veoma povezani zajed-no, onda se velika potrošnja na kultu-ru objašnjava na osnovu specifičnosti ove zemlje. Prema tome, razlike u in-formacijama u tekstu niže, treba da se vide i prosude u okviru konteksta.

Generalno, budžet za kulturu po glavi stanovnika na Kosovu se podigao rel-ativno brzo, ali kao što je analizirano u gornjim poglavljima, to povećanje dolazi od povečanja ukupnog budže-ta. Uprkos povečenju, Kosovo je među zemljama koja troši najmanje po glavi stanovnika u regionu i Evropi. U 2011. godini, Kosovo je najmanje potrošilo, oko 6.3 evra po glavi stanovnika, manje od Moldavije, Gruzije, Makedonije i Sr-bije (samo na centralnom nivou), koje su potrošile 7.7, 9.3, 24.5 i 15 evra po glavi stanovnika, .

Dok deo razlike između Kosova i Make-donije se može pripisati multi milion-skom makedosnkom - projektu “Sko-plje 2014”, koji je na taj način povečao i podatke o troškovima na kulturu, poređenje između drugih zemalja kao što su Moldavija, Srbija i Gruzija, koje dele sličan ekonomski, istorijski i insti-tucionalni kontekst , dobar je pokaza-telj za državne prioritete u odnosu na

Budžet za kulturu u regioni i Evropi


kulturu. Još jedan pokazatelj takođe je i procenat ukupnog budžeta izdvo-jenog za kulturu, gde je Kosovo viđeno i dalje među zemljama koje su najmnje izdvojile za kulturu.

Sa 0.8 odsto od ukupnog budžeta izdvojenog za kulturu u 2011.godini, Kosovo je trošilo više nego samo Grčka i Irska, 0.37 i 0.4 odsto odnosno - cifre te koje se sigurno mogu pripisati ekon-omskoj krizi evra i strogim merama št-ednja u Grčkoj i Irskoj.


Zemlja 2005 2009 2011 Osnova poređenja

€ po glavi sta-novnika

€ po glavi stanovnika

€ po glavi stanovnika

% javnih budžeta (godina; definicija; izvor, osim “Com-pendium”)

Kosovo 2.7* 5.4 6.3 0.8 *) 2007

Albanija 5.85 1

Austrija 250 274 273* 1.55 *) 2011

Azerbejdžan 11 N/A 39* ca. 2* *) 2011

Bugarska 18 29 N/A 1.72* *) 2009

Hrvatska N/A 77 72* 1.48* *) 2011

Češka Rep. N/A 97 105 1.70* *) 2011

Danska 352* 294 300* ca. 1** *) 2006 **) 2011 ***) 2010

Estonija 140 193 187** 3.21 *) 2001 **) 2011

Finska 168 177 N/A 0.99* *) 2009

Gruzija 7.6 11.6 9.3 N/A

Nemačka 97 112 117 1.67 Izvor: Kulturfinanz-bericht 2012

Grčka 32* N/A 45** (0.37**) Samo centralni nivo *) 2006**) 2011

Mađarska 36* 56 N/A 1.69** *) 2004 **) 2009

FYROM 24.5 2.05

Irlska 34 50* 43** 0.4** *) 2008 **) 2011

Italija 112 134 117 0.9

Latvija 27 61 51 (1.86) Samo centralni nivo

Litvanija 34* N/A 44** (1.76**) Samo centralni nivo *) 2004**) 2012

Moldavija 4.5 7.6 7.7 N/A *) 2001

Monako 946 1417 1610* 6.71 *) 2011

Holandija 229 267 267* 1.51* Ministarstvo Kul-ture *) 2011

Norveška 380 389 446 1.53 *) 2002

Poljska 29 48 52* (0.5**) *) 2011 **) Samo centralni nivo

Portugalija 76 76 69 0.9

Rumanija N/A 50 41 2.1

Srbija 17 24 15* (0.65**) *) 2011 **) Samo centralni nivo

Španija 120 153 149 1.36 Izvor: Ministry of Culture

Švedska 220 239 278* 2.6* *) 2011, Izvor: kulturanalys.se

Švajcarska 183 207 235 1.7* *) 2009

Ukrajina 8.3 12.6 12.2** 1.7** *) 2001 **) 2011

TABELA 2:

Burimi: Buxheti i Kosovës (kalkulim i autorit) dhe Compendium (www.culturalpolicies.net)


U poglavlju o kulturnim strateškim opredjeljenjima navedena je činjenica da su vladine institucije fokusirane u velikom delu na javne institucije. Javne institucije kulture se vide kao osnova ukupnog razvoja kulture. Ovaj pristup bi čak i bio pravilan, kad ne bi postoja-le nezavisne institucije kulture, kad bi postojala motivacija za javne institucije kulture da stvaraju sopstvene prihode i kad bi postojala ravnopravnost na ‘tržištu’ kulture između javnih instituci-ja i nezavisnih institucija za kulturu.

Javne institucije kulture na Kosovu su pozitivno diskriminisane naspram ne-zavisnih institucija kulture. Najveći deo budžeta koji je namenjen za podršku kulturnih aktivnosti ide javnim insti-tucijama kulture, mada ne zvanično, nezavisne institucije kulture su najveći i najkvalitetniji umetnički proizvođač na Kosovu13. Grafički prikaz ispod, jasno pokazuje do koje mere vladine institucije favorizuju javne instituci-je u odnosu na nezavisne institucije. Procenat subvencija koje se dodeljuju javnim institucijama kulture varira od minimum 60 odsto do 98 odsto svih subvencija dodeljenih za kulturne ak-tivnosti. Takva diskriminacija u sub-13 Zašto nam je potrebna strategija za kulturu? Kulturni forum,2012.

vencijama ubija “konkurenciju” na “tržištu” kulture i sprečava dalji razvoj kulture.

Budžet za javne institucije, podsticaji i nezavisne institucije


GRAFIKA 10: Subvencionet kulturore për institucionet publike dhe jo-publike

2,500,000

3,000,000

3,500,000

4,000,000

2,000,000

1,500,000

1,000,000

500,000(euro)

80.0%

100.0%

60.0%

40.0%

20.0%

0.0%2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

Subvencionet për institucionet jo-publike kulturore

Subvencionet për institucionet publike kulturore

Përqindja e subvencioneve kulturore për institucionet publike

Burimi: Buxheti i Kosovës dhe Raporti Buxhetor i Kosovës


Pored velikih iznosa subvencija, koje vladine institucije daju javnim insti-tucijama kulture, takođe nemaju moti-vaciju da ove institucije obezbede bar deo finansiranja svojih aktivnosti kroz sopstvene prihode. Podsticaji za javne ustanove kulture gotovo da ne postoje. S’ druge strane, ne samo da podstica-ji gotovo ne postoje, nego su vladine institucije i primorane da finansiraju javne institucije kulture.

Prema zakonu za pozorištima14, Narod-no pozorište je u obavezi da daje 5 premijere godišnje, dok finansiranje vrši MKOS. Takođe, javna pozorišta su po zakonu obavezna da drže trupu glumaca i osoblja (broj varira u zavis-nosti od vrste pozorišta, narodno ili gradsko) sve vreme, koji i kad ne bi dali ni jednu predstavu, oni bi bili zaposleni od strane MKOS ili opštine (u zavisnosti od toga da li je nacionalno ili gradsko pozorište). MKOS ili pojedinačne opš-tine su takođe odgovorni za finansir-anje institucija kao što su filharmonije, ansambli, i druge institucije kulture.

Budžet različitih javnih institucija kul-ture nagoveštava da način na koji se ove institucije finansiraju od strane MKOS ili pojedinačnih opština liči više 14 Zakon br. 04/L – 106 o pozorištima

na institucionalni grant - sredstva koja se doniraju za funkcionisanje jedne ustanove, ali koja nisu uslovljena ak-tivnostima ili sa održavanjem kvaliteta rada, dakle grantovi samo za održavan-je institucija - a ne liče na grantove koji su za posebne projekte. Iznos grantova koji su donirani za neku instituciju se ne menja iz godine u godinu, nego os-taje isti. Kada bi se finansirali projekti, iznosi bi sigurno bili drugačiji za svaku godinu.


Na kraju, i same javne institucije kulture nisu mnogo slobodne u kontroli svojih finansija. Prihodi koje one ostvaruju, se moraju vrati-ti u Konsolidovani budžet Kosova u obliku sopstvenih prihoda Ministarstva kulture. Uprkos tome što veliki deo javnih institucija kulture stvaraju vrlo malo prihoda, koji bi se mogli smatrati faktorom težine u central-nom budžetu MKOS ili Republike Kosovo i što se često dešava da se ovi sopstveni pri-hodi koriste od strane same te institucije ili da se oni opšte ne prijave15, sama činjenica da sopstveni prihodi moraju da idu u MKOS i zatim se ulivaju u Konsolidovani budžet Kosova što predstavlja destimlaciju za javne ustanove kulture da ostvaruju pri-hode16.15 Kancelarija glavnog revizora (KGR) je naišla na nejasnoće u izveštavanju budžetskih prihoda. Ovaj fenomen je i dalje prisutan uprkos redovnom izveštavanje KGR o ovom pitanju. Za više, pogledajte izveštaje KGR za MKOS http://oag-rks.org/sq/Ministrite?date=2012

16 Iako ovo pitanje može biti regulisano Memorandumom o razumevanju između javne ustanove, prema Finansijskoj

Ili još gore od toga, ovakav način upravljanja sopstvenim prihodima može biti podsticaj da se sopstveni prihodi ne prijavljuju, što otvara mogućnost za zloupotrebu tih sred-stava. Prema podacima Kancelarije general-nog revizora, sopstveni prihodi podređenih institucija MKOS - koje obuhvataju instituci-je poput Narodnog pozorišta, Filharmonije, Baleta, Šote, itd – imaju kosi trend opadanja, što može da je signal da se sopstveni prihodi ne prijavljuju ili koriste za aktivnosti instituci-ja u suprotnosti sa pravnim osnovama. U 2008. godini su sopstveni prihodi bili 91.001 evra, u 2009. godini su prihodi pali na 72.734 evra, dok se opadajući trend nastavio iu 2010. godini sa 29.996 evra, u 2011 na oko 20.000 evra, a u 2012 na 25.457 evra17.

Kao što se vidi u poglavlju o strateš-uredbi 03/2010, ulivanje sopstvenih prihoda javne ustanova kulture u konsolidovani budžet Kosova ili budžet opštine i dalje preovladava kao praksa u gotovo svim institucijama.

17 Izveštaji KGR za MKOS

Institucija 2014 2013 2012Kosovafilm 10.000 10.000 10.000

Balet 160.000 120.000 120.000

Šota 140.000 120.000 120.000

GAK 160.000 120.000 120.000

Galerija Qafa 25.000 20.000 20.000

Narodno pozorište 330.000 300.000 300.000

KCK 700.000 600.000 600.000

Filharmonija 240.000 220.000 220.000

TABELA 3:

Burimi: Forumi Kulturor, 2014


GRAFIKA 11: Trendi i të hyrave vetanake të institucioneve vartëse të MKRS

€ 100,000 € 91,001

€ 72,734

€ 29,996

€ 20,000€ 25,457

€ 80,000

€ 60,000

€ 40,000

€ 20,000

€ 0 2012

2011

2010

2009

2008Burimi: Zyra e Auditorit të Përgjithshëm


kom kulturnom opredeljenju, Kosovo nema posebnu strategiju za kulturu. Njeno strateško opredeljenje u kul-turi je identifikovano samo u drugim strateškim dokumentima, ali i ta do-kumenta variraju iz godine u godinu. Međutim, u SOT 2014-2016, po prvi put je predstavljena lista indikatora, na osnovu kojih će se meriti performansa MKOS: broj domaćih festivala, pozo-rišnih drama; učešće na međunarod-noj areni kulture; realizacija koncerata Filharmonije, opere, baleta; podrška filmovima u kinematografiji; broj izlo-žbi-umetničkih galerija; saradnja un-utar i van zemlje; poboljšanje fizičke infrastrukture, broj projekata; podrška projektima za knjige / književnim časo-pisima18.

U gotovo svim slučajevima je bolje imati indikatore za merenje rada nego ih nemati, ali izbor indikatora je ključni faktor za procenu politike. Odabrani pokazatelji SOT imaju za cilj kvanti-fikaciju kulturnih aktivnosti, a samim tim i evaluaciju uspeha ili neuspeha MKOS u radu tokom godine, uzimajući kao jedinstvenu osnovu broj kulturnih događaja. Ova vrsta politike se foku-sira isključivo na količini i ostavlja po strani kvalitet kulturnih aktivnosti. Na 18 Srednjoročni okvir troškova 2014-2016

primer, putem odabranih pokazatel-ja, jedan festival kao što je Dokufest, koja ima oko 10.000 posetilaca i dopri-nosi BDP-u zemlje sa 3.8 miliona evra godišnje, izjednjačava se sa jednim festivalom na istu temu, ali sa veoma slabom performansom. Shodno tome, misija MKOS bi trebala da bude kvali-tativni razvoj kulture i ne samo njen brojčani razvoj.

Kriterijumi za dodelu budžeta


TABELA 4: Indikatoret e performancës së MKRS sipas KASH 2014-2016

Indikatorët kyç të performancës 2012 2013 2014 2015 2016 2017aktuale aktuale plani plani plani plani

Përkrahja dhe diplomacia e kulturës

Numri i festivaleve brenda vendit drama-teatër 3 4 5 6 6 7

Pjesëmarrja në arenën ndërkombëtarë-kulturore 8 8 9 10 12 13

Realizimi i shfaqjeve të filharmoni, operë, balet 3 3 4 5 5 5

Mbështejta e filmave të kinematografisë 2 2 2 3 2 2

Numri i ekspozitave - galeria e arteve 14 17 22 22 25 25

Bashkëpunimet brenda dhe jashtë vendit 10 10 12 15 20 20

Përmirësimi i infrastrukturës fizike, nr. i proje. 3 4 4 5 5 6

Përkrahja e projekteve për libër/revistave letrare 30 78 82 88 100 100

Ruajtja, mbrojtja e trashëgimisë kulturore

Hartimi i planeve zhvillimore dhe planeve të menaxhimit

4 4 5 5 6 6

Realizimi i projekteve nga programi / Masa pre-ventive - intervenime emergjente

19 20 21 24 25 25

% e realizimit të projekteve 100% 98% - - - -

Gërmimet arkeologjike me karakter hulumtimi dhe shpëtimi sipas nevojës

3 4 4 3 5 5

Vizitat e monumenteve historike 10,500 11,500 15,200 16,000 16,600 20,000

Lista e përkohshme e objekteve nën mbrojtje 1,170 1,182 1,182 - - -


Iako je suviše rano da se vide efekti ovih pokazatelja u javnoj politici, ob-javljivanje spiska pobedničkih projeka-ta u oblasti kulture19 za 2014.godinu može nam dati sledeči pregled. Nakon objavljenog konkursa od strane MKOS, pobedilo je 266 projekata, od toga 25 iz oblasti pozorišta, 21 iz oblasti kine-matografije, 52 iz muzičkih umetnosti, 22. književna susreta, 26 iz oblasti bib-lioteka, 42 iz oblasti vizuelnih umet-nosti, 33 iz sektora promocije, i 45 iz sektora različitosti i zajednica. Isključu-jući dva velika projekta koji su koštali 22.000 i 20.000 evra, najveći iznos koji je dat za projekat je bio 15.000 evra, prosečno 2.900 evra, dok je najmanji iznosio 500 evra.

Samo da bi predstavio ove cifre u per-spektivi, savetnik ministra MKOS je potrošio oko 840 evra godišnje samo za mobilni telefon u 2012.godini, dok je u istoj toj godini, ministar i zamenik ministra MKOS samo za službene ručk-ove potrošio 8.000evra20 . Dakle vidi se tendencija da se sredstva namenjena za kulturne aktivnosti distribuiraju što više za postizanje ciljeva u pokazatelji-

19 Za više info vidi ceo spisak na http://mkrs-ks.org/reposi-tory/docs/Projektet_kulturore.pdf 20 Kako država troši naš novac? Izveštaji o podeli i potrošnji javnog novcana http://tinyurl.com/ome2ex6

ma poslovanja (učinka). Ovaj pristup je ponižavajući prema kulturnom razvoju zemlje.

Šta više, kulturne aktivnosti se finan-siraju kroz budžetske linije subvencija i transfera. Kao prvo, termini subvenci-je i transferi imaju značenje transfera sredstava pojedincima, kompanijama ili organizacijama, sredstava koja za povratak ne zahtevaju nadoknadu - kao što mogu biti robe i usluge - i kao takvi su ponižavajući za kulturni sektor. Generalno, termini subvencije i trans-fer imaju konotaciju državne pomoći neproduktivnim sektorima ili koji su u deficitarnoj krizi, pojedincima kojima je potrebna socijalna pomoć i druga pitanja koja se više odnose na dobru volju “dobrotvorstvo “ institucija za dobrobit zemlje.

Tačnije, u zvaničnim dokumentima Kosova subvencije se definišu kao “jednostrani bespovratni transferi na tekući račun za privatne industrije i javna preduzeća. Bespovratna uplata je jedostrana onda kada nema roba i usluga koje proističu kao kompenzaci-ja za plaćanje21 “, dok transferi kao” jednostrana plaćanja, bespovratne

21 Administrativno uputsvo Br.8/2005. Ekonomska Klasifik-acija Troškova


za druge vlade, neprofitne institucije, porodice i pojedince. Transferi za po-jedince uključuju programe socijalne pomoći, kao što su penzije. Transferi neprofitnim institucijama uključuju podršku koja se daje institucijama kul-ture, sportskim i ne vladinim instucija-ma gde se ne zahteva ništa specifično u zamenu za ove isplate i gde se ne-profitna institucija ne finansira i ne kontroliše od vlade. 22

Dakle, pošto se za dodeljena sredstva poput subvencija i transfera ne zahteva ništa specifično za uzvrat, i proces do-dele ovih sredstava ne teče po strogim procedurama. Transfer sredstava iz budžetske linije za subvencije i trans-fere ne ide kroz postupak nabavke23. Međutim, za bilo koje plaćanje sub-vencija i transfera mora postojati pravni osnov; Pravni osnov se smatra zakon, propis, odnosno odluka rele-vantne institucije24. To znači da insti-tucija MKOS – Ministar kao odgovoran za ministarstvo - može da donese odlu-ku za plaćanje subvencija i transfera bez nekog posebnog obrazloženja.

22 Ibid.

23 Finansijska Uredba br.01 / 2013 / MF - Trošenje javnog novca

24 Ibid.

Isto se primenjuje i kod predsednika opština, u slučaju subvencija i transfera iz DKOS, iako neke opštine imaju prop-ise za dodelu subvencija, gde se obično određuju neki osnovni kriterijumi za dodelu subvencija25.

Iako je u MKOS praksa da se za finan-siranje projekata proglase konkursi i onda žiri obično izabran od MKOS ili odgovornih kulturnih institucija vrši iz-bor nagrađenih projekata, praksa koja uzima mišljenja žirija koji se sastoji od nekoliko ljudi koji obično pripadaju oblasti projekta, ceo proces finansir-anja kulturnih aktivnosti iz budžeta za subvencije i transfere ostaje nereg-ulisan.

Službeni list i sajt MKOS ne sadrži bilo koji dokument koji reguliše ovu materi-ju, utoliko manje da utvrdi kriterijume koje bi projekti trebali da ispune. To stvara prostor za finansiranje kulture na osnovu preferencija osoblja finan-sijske institucije, uglavnom lidera ovih institucija, bilo da je ministar MKOS ili predsednik opštine u slučaju OKOS. Kao rezultat toga, stvoren je sistem u kome se ne finansiraju projekti na osnovu zasluga, već na osnovu prefer-25 Neke opštine imaju propise za dodelu subvencija su opš-tine Gnjilane i Podujevo, dok neke druge opštine, kao što su Obilić i Štrpce su u procesu usvajanja jende takve uredbe.


encija pojedinaca unutar finansijskih institucija, ili na osnovu veza sa tim lju-dima.

Još jedan veliki problem koji prati pro-ces finansiranja kroz liniju subvencija i transfera je ne zatvaranje avansa. Fi-nansiranje projekata preko subvencija ili transfera ide putem davanje avansa. Ovi avansi bi trebali da služi pokretanju projekta i njegovom završetku. Na kra-ju projekta, se mora podneti izveštaj o projektu i zatvorite dati avans. Dakle, zatvaranje avansa podrazumeva up-ravljanje finansijama, performansom i zaključivanje projekta. Međutim, završetak avansa i dalje ostaje prob-lematičan. Na kraju 2010. godine, više od 30 odsto avansa za tu godinu su os-tali otvoreni26

Praksa je, da na kraju godine, u nemo-gučnosti zaključivanja avansa na reg-ularan način, avans ili ostane otvoren i projekat nastavlja da ne podnosi iz-veštaj, ili se avans zaključuje nakon potpuno formalnog postupka samo da bi se finalizirao avans27.

Kultura i dalje ostaje na marginama javne politike na Kosovu. Uprkos pre-

26 Izveštaj KGR o MKOS 2010

27 Intervju sa službenicima MKOS, dana 29. maja 2014.

nosu ovlašćenja i realizaciji državot-vornih prioriteta, koji su duži period upijali glavnu Kosovsku energiju, mes-to kulture u javnim prioritetima ostaje isto. Dokumenti koji definišu strateška opredeljenja za sektor kulture nedo-staju. U odsustvu strategije za kulturu i drugih strateških dokumenata, strateš-ka kulturna opredeljenja Kosova treba-ju se posmatrati u dokumentima kao što je Srednjoročni okvir troškova.

U ovom poslednjem, kultura pred-stavlja mali i beznačajan deo u odnosu na druge prioritete. Takođe, se smatra da su nosioci kulturnog razvoja javne institucije kulture, iako najveća i najk-valitetnija kulturna aktivnost potiče od nezavisnih institucija za kulturu. Šta-više, investicije u infrastrukturu se vide kao primarni način razvoja kulture, uprkos činjenici da je za održiv razvoj kulture potrebno mnogo više investici-ja u ljudski kapital i u unapređenje kul-turnog kvaliteta.

Međutim, ovaj ponižavajući pristup prema nezavisnom sektoru kulture počinje da se menja u poslednje dve godine. Razlika se odnosi na davanje prioriteta podršci kulturnim aktivnos-tima i nezavisnim kulturnim institucija-ma pored javnih institucija za kulturu,

Zaključak


barem u zvaničnim dokumentima.

Ovaj pristup javnih institucija prema kulturi se vidi i u raspodeli budžeta za kulturu. Iako je budžet za MKOS od 2008. do 2014. godine gotovo ud-vostručen, kao procenat u odnosu na ukupni budžet centralnog nivoa Repub-like Kosovo, budžet MKOS je povećan od 1.05 odsto u 2008.godini na 1.69 odsto. Međutim, ovaj rast ne koristi kulturnom sektoru, pošto budžet sek-tora kulture u okviru MKOS kao proce-nat ukupnih troškova centralnog nivoa ostaje gotovo ista tokom godina. Dok od apsolutnog porasta brojeva budžeta , imaju najviše koristi kapitalne inves-ticije.

To odražava način mišljenja vlade od 2007. godine, da se javna potrošnja uglavnom usmeri na investicije u infra-strukturu. Opštinski nivo je takođe na istoj liniji sa centralnim nivoom. Tren-dovi centralnog nivoa mogu se videti i na opštinskom nivou. Međutim, pro-ces stvaranja novih opština na Kosovu negativno utiče na budžet za kulturu, jer manje opštine imaju tendenciju da troše manje na kulturu u odnosu na ukupne troškove. Takođe, manje opš-tine imaju tendenciju da troše više na plate i dnevnice, robe i usluge i komu-

nalije, nego na subvencije i transfere i na kapitalna ulaganja - koja direktno utiču na razvoj kulture.

Čak i ovo malo budžeta koji se izdvaja za kulturu, izdvaja se na ni malo rav-nopravan način među subjektima kul-ture. Javne ustanove za kulturu su, u velikoj meri, pozitivno diskriminisane, pa je rezultat da od 60 do 98 odsto svih subvencije ide javnom sektoru. Ova diskriminacija kvari “tržište” za kulturu u zemlji, i sprečava dalji razvoj kulture. Šta više, javnim ustanovama kulture nedostaju u potpunosti podsticaji za kreiranje sopstvenih prihoda.

Njihovo finansiranje je regulisano za-konom, a zakon kaže da su MKOS i opš-tine odgovorne za njihovo finansiranje. Stoga se javnim institucijama za kultu-ru izdvaja budžet koji više liči na insti-tucionalne grantove, nego na podršku određenim projektima. Na kraju, i kad bi postojala spremnost da se prikupi što više sopstvenih prihoda od strane javnih institucija kulture, njihov način regulisanja čini da se njihovi sopstveni prihodi ulivaju u Konsolidovani budžet Kosova ili u opštinski budžet, što guši tu spremnost na prikupljanje što više sopstvenih prihoda.


Na kraju, izbor indikatora koji mere broj kulturnih događaja na Kosovu za merenje učinka MKOS, ova kulturna politika razrađena u SOT-u 2015-2017, je dovela do raspodele onih oskudnih sredstava za subvencije velikom broju projekata. To je možda i razumljivo, s obzirom da MKOS želi da se pojavi us-pešnim pred numeričkim pokazatelji-ma. Ali pratiti politiku brojeva kulturnih događaja, umesto da fokus padne na kvalitet tih događaja, je degradirajuća politika za kulturu i pretvara kulturu u igru brojeva.

Pored pogrešne politike raspodele sredstava za kulturu, nedostatak siste-ma kontrole i performanse u davanju subvencija takođe predstavlja veliki problem. Pošto se kultura finansira kroz subvencije, sredstva za kulturu, posta-ju plen sklonosti određenih pojedinaca unutar finansijskih institucija, bilo da je to MKOS ili da su opštine. Subvencije zbog svoje prirode ne moraju da prođu kroz proces nabavke za dodelu sred-stava, ali prolaze kroz jednostavnije procedure i za njihovu distribuciju je dovoljna odluka institucije.

Dokumenti koji regulišu proces raspodele subvencija nedostaju i postavljaju kriterijume za dodelu

subvencija, sa izuzetkom nekih opšti-na koje su usvojile pravila za dodelu subvencija, gde se grubo reguliše ovo pitanje. Pored toga što nedostaju ta dokumenta, proces raspodele sub-vencija takođe nailazi na problem ne zatvaranja avansa, što ukazuje na loše upravljanje sredstvima i performansu projekata koji su finansirani.


Teatar Oda je organizovao niz informa-tivnih sastanaka krajem 2011. godine s ciljem stvaranja zajedničke mreže kulturnih organizacija na Kosovu. Na ovim sastancima je prisustvovalo više od 60 učesnika, predstavnika različitih kulturnih organizacija i tako je nastala mogućnost organizovanja osnivačke skupštine koja je održana 23. 03. 2012. godine, i postavila je temelje Mreže nezavisnih kulturnih organizacija - Kul-turni forum. Osnivačka skupština je postavila temelje kulturnog foruma, tako što im se pridružilo 22 neza-visne organizacije u okviru Mreže. Kroz demokratski glas je usvojen statut, takođe je izabrano i Predsedništvo mreže. Kulturni forum je registrovan kao mreža nezavisnih kulturnih organi-zacija kao članica. Kao privremeni sek-retarijat kulturnog foruma je postavl-jen teatar ODA do trenutka izgradnje kapaciteta za formiranje profesional-nog sekretarijata mreže.

Kosovski kulturni forum je mreža neza-visnih organizacija kulture Kosova us-postavljen u cilju:

- Jačanja nezavisnih kulturnih orga-nizacija razvijajući svoje kapacitete za realizaciju svojih programa,

-Afirmacije članica organizacije, - Uključivanja organizacija članica u

procesima donošenja odluka, - Sve veće podrške nezavisnoj sceni

kulture, -Zaštite i poboljšanja položaja or-

ganizacija članica naspram relevantnih institucija Kosova i van njih.

Kulturni forum ima za cilj da ispuni svo-ju misiju kroz aktivnosti kao što su:

- Komunikacija i umrežavanje neza-visnih organizacija u oblasti kulture,

- Dinamična razmena informacija i iskustava,

- Lobiranja i zagovaranje, - Specifična obuka za potrebe orga-

nizacija članica, - Organizovanje debata i foruma, - Koordinacija umetničkih i kul-

turnih aktivnosti.

Kulturni forum


Forum za kulturni razvoj je projekat koji ima za cilj da dalje razvija i jača kulturni forum osnovan 2012.godine, pružajući važne savete i znanje o kul-turnim politikama Kosova. Projekat je podržan od strane Kancelarije Ev-ropske unije na Kosovu, dok su nosio-ci projekta Kulturni forum, Pozorište ODA i DokuFest. Projekat je počeo sa prvim aktivnostima u decembru 2013 godine, a očekuje se da će trajati do novembra 2015 godine. U periodu od dve godine, Forum za kulturni razvoj će proizvesti najmanje 28 proizvoda iz oblasti kulturnih politika, koje će rezu-ltirati istraživanjima, debatama, fokus grupama i konferencijama. Projekat će ojačati mrežu zajednice nezavisne kulture Kosova, izgradiće svoje interne kapacitete i uticaće na kreiranje kul-turne politike na Kosovu kroz proiz-vodnju znanja o kulturi. Projekta će takođe, promovisati dijalog i saradnju između nezavisnog kulturnog sektora i javnih vlasti, kako bi se došlo do konk-retnih rešenja za kulturni razvoj na Kosovu.

Forum za kulturu razvoj


www.forumikulturor.net

Projekt i financuar nga BE-ja dhe i menaxhuar nga Zyra e Bashkimit Europian në Kosovë

Implementuar nga:

forumikulturor.netfacebook.com/ForumiKulturortwitter.com/forumikulturor

Documents

Kulturna politika IZVEŠTAJ SA ISTRAŽIVANJA i …...su razvoj ekonomije, životna sredina i socijalna sfera. Činjenica da je kultura duže vreme zauzimala zanemarljivo mesto u društ-venom