KUNNSKAPSDEL

REGIONALPLAN FOR KLIMATILPASSING I

ROGALAND 2020-2050

Høringsutkast, 21.4.2020

KUNNSKAPSDEL 2

Innhald Definisjonar................................................................................................................... 6

1. Innleiing 5

Nøkkeltal for Rogaland .......................................................................................... 7

2. Natur og samfunn i eit endra Rogalandsklima 8

Observert klimautvikling ......................................................................................... 8

Forventa klimaendringar ........................................................................................ 8

2.1 Natur- og kulturmiljø.............................................................................................. 11

Artar og naturtypar ............................................................................................... 12

Vassdrag og ferskvatn ......................................................................................... 13

Marine økosystem ............................................................................................... 14

Kulturmiljø ........................................................................................................... 15

2.2 Landbruk............................................................................................................... 17

Jordbruk .............................................................................................................. 17

Skogbruk ............................................................................................................. 19

2.3 By og tettstadar ..................................................................................................... 19

2.4 Infrastruktur .......................................................................................................... 23

Bygningar ............................................................................................................ 23

Vatn og avlaup..................................................................................................... 24

Transport ............................................................................................................. 26

2.5 Næring .................................................................................................................. 28

Fiskeri og fiskeoppdrett ........................................................................................ 28

Vasskraft og kraftforsyning .................................................................................. 29

Finans ................................................................................................................. 29

2.6 Helse .................................................................................................................... 29

2.7 Samfunnstryggleik og beredskap .......................................................................... 30

2.8 Samla vurdering .................................................................................................... 31

3.Korleis integrere klimatilpassing? 35

3.1 Klimarisikoverktøy for kommunar .......................................................................... 35

3.2 Verknadskjede-analyse (impact chains method) ................................................... 37

KUNNSKAPSDEL 3

Litteraturliste 42

KUNNSKAPSDEL 4

FIGUR 1 OVERSIKTEN ER HENTA FRÅ KLIMAPROFIL ROGALAND. SYNAR KVA SOM HAR STØRST SANNSYN

FOR Å AUKE FRAM MOT 2100. KJELDE: NORSK KLIMASERVICESENTER (2017) ........................... 9 FIGUR 2 GJENNOMSNITTLEG ÅRLEG NEDBØR I ROGALAND (REGION INNANFOR RAUD LINJE).

FARGEKODEN INDIKERER ÅRLEG NEDBØR FRÅ 1700 TIL 3300 MM. KJELDE: MAYER M.FLL. (2020)

...................................................................................................................................... 10 FIGUR 4 SYNER KVA SLAGS FAKTORAR SOM PÅVERKAR NATURVERDIINDEKSEN PÅ ULIKE TERRESTRISKE

ØKOSYSTEM NEGATIVT. DESS HØGARE INDEKS DESS MEIR FØLSAME ER ØKOSYSTEMA FOR DEI

ULIKE PÅVERKNADENE. KJELDE: MILJØDIREKTORATET (2015) ............................................... 11 FIGUR 5 DISTRIBUSJON OVER TRUA OG SÅRBARE ARTAR PÅ LAND I ROGALAND. KJELDE: JANSEN ET. AL.

(2019) ............................................................................................................................ 12 FIGUR 6 SYNER KVA SLAGS FAKTORAR SOM PÅVERKAR NATURVERDIINDEKSEN PÅ ULIKE MARINE

ØKOSYSTEMA NEGATIVT. DESS HØGARE INDEKS DESS MEIR FØLSAME ER ØKOSYSTEMA FOR DEI

ULIKE PÅVERKNADENE. KJELDE: MILJØDIREKTORATET (2015) ............................................... 15 FIGUR 7 GJENNOMSNITTLEG ERSTATNINGSUTBETALING KNYTT TIL VASSINNTRENGING UTANFRÅ I 2008-

2018. 1000 KR. KJELDE: JANSEN ET. AL. (2019) ................................................................. 20 FIGUR 8 SAMLA FORSIKRINGSUTBETALING I 1000 NOK FOR FLAUM I 2007 - 2017 I ROGALAND;

KOMMUNAR MED NYARE FLAUMSONEKARTLEGGINGAR ER MARKERT I RAUDT. KJELDE: JANSEN

M.FL. (2019) .................................................................................................................... 22 FIGUR 9 KOMMUNAR I ROGALAND SIN VURDERING AV SÅRBARHEIT OVERFOR OVERVASSPROBLEM I

2014, N=17. TALA SYNER KOR MANGE KOMMUNAR SOM ER INNANFOR KVA SLAGS

SÅRBARHEITSKATEGORI. KJELDE: JANSEN M.FLL. (2019) ...................................................... 24 FIGUR 10 ILLUSTRASJON AV TRE-TRINNSSTRATEGIEN. KJELDE: HAUGESUND KOMMUNE (2020) ........ 26 FIGUR 11 OVERSIKT OVER SKREDREGISTRERINGAR I ROGALAND. REGISTRERINGANE VERT GJORT AV

DRIFTSKONTAKTAR I ROGALAND. KJELDE: STATENS VEGVESEN (2019) .................................. 28 FIGUR 12 VURDERING AV KONSEKVENSAR FOR EKSTREMNEDBØR OG REGNFLAUM FOR BY. DET

SPESIFIKKE CASET ER FOR DRAMMEN, MEN FUNNA ER RELEVANTE FOR BYAR I ROGALAND.

KJELDE: AAMAAS OG BERG (2019) .................................................................................... 30 FIGUR 13 SAMLA FORSIKRINGSUTBETALING I 1000 NOK FOR SKRED, FLAUM, STORM OG STORMFLO I

PERIODEN 2007 - 2012, OG VASSINNTRENGNING UTAN IFRÅ 2008 - 2018. KJELDE: JANSEN ET.

AL. (2019) ....................................................................................................................... 32 FIGUR 3 ULIKE TYPAR AREAL SOM KAN PÅVERKAST VED EIN STORMFLO MED 200 ÅRS

GJENTAKSINTERVAL I 2019 OG 2090. KJELDE: ROGALAND FYLKESKOMMUNE (2019) ............... 33 FIGUR 14 RETNING PÅ SAMFUNNSØKONOMISKE KONSEKVENSAR SOM DET ER ANSLAG OG

KONSEKVENSAR DET IKKJE ER ANSLAG FOR. KJELDE AALL ET. AL. (2018) ............................... 34 FIGUR 15 VURDERING AV LOKALE KLIMARELATERTE RISIKOAR ER BASERT PÅ SANNSYN, EKSPONERING

OG SÅRBARHEIT. KJELDE: KOMMUNALBANKEN NORGE & CICERO (2018)................................ 35 FIGUR 16 ULIKE TYPAR RISIKO SOM KOMMUNANE I ROGALAND KAN OPPLEVE SOM ER RELATERT TIL

KLIMAENDRINGAR. KJELDE: KOMMUNALBANKEN NORGE & CICERO (2018) ............................. 36 FIGUR 17 EIT DØME PÅ KORLEIS VERKNADSKJEDE-ANALYSEN KAN NYTTAST, HER MED SKOGBRANN SOM

TEMA. KJELDE: JANSEN ET. AL (2019) ................................................................. 38 FIGUR 18 KOMMUNEVIS GRADERING AV SAMLA FORSIKRINGSUTBETALING SISTE 10 ÅR FOR SKRED,

FLAUM, STORM OG STORMFLO I OG VATN-INNTRENGING UTANFRÅ, DELT INN ETTER TAL HØGASTE

GRAD SKADEUTBETALING FOR KVAR AV DEI FIRE SKADEKATEGORIANE. KJELDE: JANSEN M.FL.

(2019) ............................................................................................................................ 40 FIGUR 19 OPPSUMMERING AV KORLEIS KLIMARISIKOEN I ROGALAND VARIERER LOKALT FOR DEI TEMA

SOM ER ANALYSERT I JANSEN M.FLL., 2019: OVERVATN, FLAUM, HAVNIVÅ OG STORMFLO, TØRKE,

SKRED, VIND, VEKSTSESONG, ØKOSYSTEM, OG HAVFORSURING OG MARINE ØKOSYSTEM. I

TILLEGG ER DET LISTA OPP SAMFUNNSENDRINGAR SOM KAN FØRE TIL UTFORDRINGAR. KJELDE:

JANSEN ET. AL. (2019) ...................................................................................................... 41

KUNNSKAPSDEL 5

TABELL 1 OPPSUMMERING AV STATUS NÅR DET GJELD KUNNSKAP OM KORLEIS KLIMAENDRINGAR

PÅVERKAR NATUR OG SAMFUNN KJELDE: AALL M.FL.,(2018) ................................................... 6 TABELL 2 NØKKELTAL FOR ROGALAND. ........................................................................................ 7 TABELL 3 BEREKNA FRAMTIDIGE TEMPERATURENDRINGAR FRAM MOT SLUTTEN AV HUNDREÅRET UNDER

EIT HØGT UTSLEPPSSCENARIO FOR HEILE ROGALAND, I KYSTOMRÅDET OG I INNLANDSOMRÅDET.

KJELDE: MAYER M.FL. (2020) ............................................................................................ 10 TABELL 4 BEREKNAR FRAMTIDIGE ENDRINGAR I NEDBØR FRAM MOT SLUTTEN AV HUNDREÅRET FOR

HEILE ROGALAND, I KYSTOMRÅDET OG I INNLANDSOMRÅDET (RCP 8.5). KJELDE: MAYER M.FL.

(2020) ............................................................................................................................ 10 TABELL 5 OVERSIKT OVER ARTAR OG NATURTYPAR INNANFOR ULIKE KATEGORIAR PÅ NORSK

RAUDLISTE SOM ER SÅRBARE FOR KLIMAENDRINGAR.KJELDE: AAMAAS AND BERG (2019) ........ 13 TABELL 6 OVERSIKT OVER TALET PÅ KULTURMINNA SOM ER LOKALISERT I ULIKE FARESONER; FLAUM-

OG SKREDSONER, OG 200-ÅRS STORMFLO I 2019 OG 2090. SEFRAK-BYGNINGAR ER ELDRE

BYGNINGAR OG ANDRE KULTURMINNA I NOREG SOM IKKJE HAR NOKO PÅLAGT VERN ELLER

RESTRIKSJONAR. VERNEVERDIEN MÅ VURDERAST AV KOMMUNAR FØR BYGGET VERT ENDRA,

FLYTTA ELLER REVET. ROGALAND FYLKESKOMMUNE (2019) .................................................. 16 TABELL 7 ERSTATNINGSSUMMEN FOR FYLKA ETTER TØRKESUMAREN 2018. TALA ER BASERT PÅ

ERSTATNINGSSØKNADENE ETTER AT 97,6 PROSENT AV SAKANE VAR FERDIG BEHANDLA JUNI

2019.KJELDE: LANDBRUKSDIREKTORATET (2019) ............................................................... 18 TABELL 8 FORDELING MELLOM AREALBRUKSKATEGORIAR FRÅ SSBS AREALBRUKSSTATISTIKK I 2011,

SNITT FOR 55 TETTSTADER I ROGALAND. KJELDE: JANSEN ET. AL. (2019) ............................... 21 TABELL 9 OVERSIKT OVER NVE SIN VURDERING AV KOSTNADENE VED FLAUMSIKRING I SØR-

ROGALAND. TALA ER FØREBELSE, OG DET ER IKKJE VURDERT TEKNISKE LØYSINGAR ELLER

SAMFUNNSØKONOMISK NYTTE FOR ALLE TILTAKA. DET GJER EIN INDIKASJON PÅ AT BEHOVET ER

STORT. KJELDE: NVE (2019) ............................................................................................ 23 TABELL 10 EIN OVERSIKT OVER KARTLAGDE BYGNINGAR SOM ER LOKALISERT I FARESONENE; FLAUM,

SKRED, 200-ÅRS STORMFLO (2019 OG 2090) OG HAVNIVÅSTIGNING 2090. KJELDE: ROGALAND

FYLKESKOMMUNE (2019) .................................................................................................. 24 TABELL 11 LENGDE PÅ VEG I KILOMETER SOM LIGG ULIKE FARESONE. KJELDE: ROGALAND

FYLKESKOMMUNE (2019) .................................................................................................. 27 TABELL 12 LENGDE PÅ JERNBANE I KILOMETER SOM LIGG I ULIKE FARESONE KJELDE: ROGALAND

FYLKESKOMMUNE (2019) .................................................................................................. 27

KUNNSKAPSDEL 6

Definisjonar

Ansvarsrisiko

Ansvarsrisiko inneberer at ein

kommune kan bli økonomisk ansvarleg

for skadar som skuldast

klimaendringar. Dei som direkte eller

indirekte lid tap som følgje av

klimautviklinga, kan gjere forsøk på å

halde kommunar eller selskap rettsleg

ansvarleg. Dette kan skje gjennom krav

om erstatning av dei som er utsett eller

at forsikringsselskapa søkjer regress,

t.d. ved flaumskadar som skuldast

overvatn på avvege.

Berekraftig utvikling

Utvikling som imøtekjem dagens behov

utan å øydeleggje moglegheitene for at

kommande generasjonar skal få dekka

sine behov.

Fysisk risiko

Fysisk risiko skildrar risikoen knytt til

effekten og konsekvensane av

klimaendringar. Til dømes, medfører

global oppvarming havnivåstigning

(verknad), som påverkar risiko knytt til

flaum (effekt), som kan ramme

økonomiske verdiar (konsekvens).

Gjennomføringsrisiko

Gjennomføringsrisiko er risikoen knytt

til å ikkje nå vedtekne mål for

omstilling. Dette kan vere fordi tiltaket

ikkje blir gjennomført eller har ynskja

effekt.

Grenseoverskridande risiko

Grenseoverskridande risiko er

risikofaktorar som skuldast effekten av

klimaendring i andre land, men som

kan få konsekvensar i Noreg og i den

einskilde kommune.

Klima

Klima er gjennomsnittsvêr (temperatur,

nedbør, vind, m.m.) over ei lengre

periode med dei typiske vêrmønstra for

ein bestemt stad.

Klimarisiko

Klimarisiko er risikoar som skuldast

klimaendringar og omstillinga til eit

lågutsleppssamfunn. Klimarisiko

inneberer også fysisk risiko,

overgangsrisiko, ansvarsrisiko og

grenseoverskridande risiko.

Klimatilpassing

Klimatilpassing handlar blant anna om

å auke forståinga av dagens og

framtidas klima, og iverksette tiltak eller

endre praksis for å verte betre rusta for

klimaendringane.

Overgangsrisiko

Overgangsrisiko eller omstillingsrisiko

skildrar konsekvensane knytt til

omstilling til eit lågutsleppsamfunn.

Sjølv om omstilling er nødvendig for å

avgrense utslepp av klimagassar i

atmosfæren for å nå måla i Paris-

avtalen vil omstillinga føre med seg

omfattande endringa som kan påverke

kommunale investeringar og

næringslivet i kommunen.

Robustheit

Robustheit er evna eit system har til å

tole påkjenningar og stress

(risikokjelder).

Verknadskjede-analyse

Verknadskjede-analyse er ein

kartleggingsmetode for å sjå på ulike

tema og korleis det kan påverke t.d.

Rogaland.

1. Innleiing

Regional plan for klimatilpassing er tredelt, og består av ein plandel, eit

handlingsprogram og ein kunnskapsdel. Kunnskapsdelen samanfattar

kunnskap som planen byggjer på.

Klima er gjennomsnittsvêr (temperatur, nedbør, vind, m.m.) over ei lengre

periode med dei typiske vêrmønstra for ein bestemt stad. I dag opplever vi

klimaendringar fordi menneskeleg aktivitet fører til bl.a. utslepp av klimagassar.

Klimaendringane vil påverke Rogaland på kort og lang sikt, direkte og indirekte.

Det er viktig å få nødvendig kunnskap om korleis Rogaland vil bli påverka, og

korleis vi skal arbeide for å bli førebudde på endringane.

Klimatilpassing handlar om å førebu seg og tilpasse seg dagens og framtidas

klima. Det kan vere å planlegge og iverksette tiltak for naturhendingar som flaum,

skred og stormflo. Samt førebu seg for gradvise endringar som endring av

økosystem og biologisk mangfald, råteskadar eller dårlegare kvalitet av

drikkevatn. I tillegg vil det vere indirekte hendingar som skjer globalt som kan

påverke Rogaland, til dømes import av innsatsfaktorar til naturbruk (jordbruk og

fiskerier), matvaremangel og migrasjon.

I klimatilpassingsarbeidet i Noreg er det gitt klare føringar om at det norske

samfunnet skal tilpasse seg eit endra klima på grunnlag av det høgaste

utsleppsscenario (RCP8.5) for å følgje føre-var prinsippet (Meld St. 33). Dette

høge utsleppsscenarioet tilseier at dei globale klimagassutsleppa fortset å auke

som i dei siste tiåra. Dette ligg til grunn for kunnskapen presentert i

kunnskapsdelen. For å hindre at dei største endringane skjer må det også

fokuserast på å redusere i klimagassutslepp, samtidig som ein tilpassa seg eit

endra klima. Arealinngrep er den største påverknadsfaktoren for naturen som

kan føre til utslepp av klimagassar og svekking av økosystem som kan gjer dei

meir sårbare for klimaendringar.

Kunnskapsdelen inneheld kunnskap om korleis Rogaland vil bli påverka av dei

fysiske endringane, og konsekvensane for natur og samfunn. Med fysiske

endringar meiner ein effektane som auka global gjennomsnittstemperatur og

havforsuring har direkte for Rogaland, til dømes havnivåstiging langs kysten eller

meir forventa nedbør. Det skal også vektleggast korleis ein vi kan utnytte

moglegheitene som kjem med endra klima, til dømes lengre vekstsesong i

jordbruket.

KUNNSKAPSDEL 6

Tabell 1 er ei framstilling på kvar dei største kunnskapshola er i arbeidet med

klimatilpassing. Det offentlege har mykje kunnskap om naturskaderisiko, mens

klimatilpassingskunnskapen i privat verksemd er lågare. Det er lite kunnskap for

private hushaldningar. Det er lite kunnskap om dei gradvise og

grenseoverskridande endringane og korleis dei vil påverke Rogaland. Noreg og

Rogaland er tett kopla på resten av verda, og korleis klimaendringane vil påverke

andre land og handel er usikkert. Grenseoverskridande risiko er sannsynlegvis

større enn risikoen frå klimaendringane som skjer i Rogaland (Aall m. fl., 2018).

Tabell 1 Oppsummering av status når det gjeld kunnskap om korleis klimaendringar påverkar natur og samfunn Kjelde: Aall m.fl.,(2018)

Påverknadstype

Samfunnsområde

Naturskaderisiko (fysisk risiko)

Gradvise Grenseoverskridande

Offentleg verksemd 3 2 1

Privat forretningsverksemd

1 1 0

Private hushald 1 0 0

0 = lite eller inga kunnskap

1 = noko kunnskap

2 = moderat kunnskap

3 = mykje kunnskap

KUNNSKAPSDEL 7

Nøkkeltal for Rogaland

I tabell 2 er det presentert nokre nøkkeltal for Rogaland for korleis

klimaendringane vil gje utslag i temperatur, nedbør og havnivåstigning fram mot

2100. I tillegg talet på sårbare artar og naturtypar som kan bli påverka av

klimaendringar og infrastruktur som er i dag lokalisert i ei faresone. Meir

informasjon om nøkkeltala er presentert i ulike kapittel.

Tabell 2 Nøkkeltal for Rogaland.

Forventa endringar i Rogaland fram mot 2100

Nøkkeltal

Temperaturauking +3.7 °C

Årsnedbør +11%

Døgnnedbør +20%

Timesnedbør +50%

Havnivåstigning frå 2081-2100 i Rogaland 62cm ≤ 81cm

Artar og naturtypar (Norsk Raudliste) som er sårbare for klimaendringar

Mengd

Artar 32

Naturtypar 34

Kulturminna og infrastruktur i faresoner (flaum, skred, stormflo og havnivåstigning)

Mengd (2019)

Kulturminna 6171

Bygningar 37413

Lengde på veg (km) 201,7

Lengde jernbane (m) 1952

KUNNSKAPSDEL 8

2. Natur og samfunn i eit endra Rogalandsklima

Observert klimautvikling

Dei siste tiåra har både temperatur og nedbør auka i Rogaland. Det er observert

ein skilnad mellom kyst og innlandet, både på temperatur og nedbør. I

kystregionen har det vert ein auking i årleg middeltemperatur på 1.7 grader

celsius mellom 1957 – 2015. Innlandsregionen hadde ei auking i årleg

middeltemperatur på 1.3 grader celsius i løpet av same periode (Mayer m.fl.,

2020).

Samtidig som det har blitt varmare har det blitt våtare. I kystregionen har den

årlege nedbøren auka med 4,9 prosent per tiår (1957 – 2015), med store

sesongvariasjonar. Størst auking i vintersesongen, og minst om sumaren. I

innlandsregionen har årleg nedbør auka med 5,7 prosent per tiår (1957 – 2015),

også her føljer aukinga den same trenda med ei større auking om vinteren og

mindre om sumaren. Einskilde stadar har hatt ein minkande trend i nedbør i

sumarsesongen (Mayer m.fl., 2020).

Forventa klimaendringar Klimaendringane i Rogaland vil i stor grad følgje trekkja som er forventa av

landet, men med nokre variasjonar. Endringane vil verte større ved slutten av

hundreåret enn ved midten av hundreåret. Fram mot 2100 er det auka sannsyn

for kraftig nedbør, regnflaum, jord-, flaum-, og sørpeskred og stormflo. I tillegg er

det mogleg auka sannsyn for tørke, snøskred, isgong og kvikkleireskred (figur 1)

(Norsk klimaservicesenter, 2017).

Vekstsesongen vil vare 1-3 månader lengre mot slutten av hundreåret, med

størst auking i dei ytre strøka av Rogaland (Norsk klimaservicesenter, 2017).

Havet er i dag 27 prosent surare enn før den industrielle revolusjonen, og har

den lågaste PH-verdien i løpet av dei siste 20 millionar åra. Framskrivingar syner

at det dramatiske fallet i pH er venta å halde fram å forverre havforsuringa.

Ytre deler av Rogaland er blant dei områda i Norge som vil oppleve den største

auka i havnivået. For dei indre kommunane vert effekten av havnivåstiging

bremsa av landhevinga. For mange av kommunane i fylket vil havnivåstiginga

ligge på om lag 80 cm fram til 2081-2100, men ned mot 64 cm for indre deler av

fylket. Det er samstundes fare for at havnivåstiginga kan bli større enn dette sidan

estimata frå FNs klimapanel er forsiktige.

KUNNSKAPSDEL 9

Figur 1 Oversikten er henta frå Klimaprofil Rogaland. Synar kva som har størst sannsyn for å auke fram mot 2100. Kjelde: Norsk klimaservicesenter (2017)

I tabell 3 samanliknast sesongvise temperaturar fordelt på heile Rogaland, kyst

og innland for slutten av hundreåret (2100). Inndeling av kystområde og

innlandsområde er gjort på grunnlag av gjennomsnittleg årleg nedbør (P) på

1700 m. Områder med P>1700 mm klassifiserast som innland, mens

kystområder har P<1700 mm (figur 2). Skilnaden i temperaturendringa for

innland, kyst og Rogaland er ikkje store. Innlandet har ei litt større

temperaturauking om våren og sumaren enn ved kysten. For heile Rogaland vil

temperaturaukinga vere størst om vinteren (Mayer m.fl., 2020).

KUNNSKAPSDEL 10

Figur 2 Gjennomsnittleg årleg nedbør i Rogaland (region innanfor raud linje). Fargekoden indikerer årleg nedbør frå 1700 til 3300 mm. Kjelde: Mayer m.fll. (2020)

Tabell 3 Berekna framtidige temperaturendringar fram mot slutten av hundreåret under eit høgt utsleppsscenario for heile Rogaland, i kystområdet og i innlandsområdet. Kjelde: Mayer m.fl. (2020)

Temperaturendringar Klimaprofil Rogaland

Kyst Innland

Vinter mellom 3,2 til 4,4 mellom 3,6 til 4,6 mellom 3,2 til 4,5

Vår mellom 2,8 til 4,3 mellom 3,3 til 4,1 mellom 4,1 til 4,4

Sumar mellom 2,3 til 4,5 mellom 2,8 til 4,8 mellom 3,6 til 6,1

Haust mellom 3,0 til 4,6 mellom 3,5 til 4,8 mellom 3,8 til 4,9

I tabell 4 er det berekna nedbørendringar fram mot slutten av hundreåret. Her

samanfell det nokså likt for Rogaland, kyst og innland. For vinter og vår er det

nedre utfallsrommet høgare for både kyst- og innlandsområdet. Innlandsområdet

ligg den øvre grensa 10% høgare enn for kysten og heile Rogaland (Mayer m.fl.,

2020).

Tabell 4 Bereknar framtidige endringar i nedbør fram mot slutten av hundreåret for heile Rogaland, i kystområdet og i innlandsområdet (RCP 8.5). Kjelde: Mayer m.fl. (2020)

Nedbørendringar Klimaprofil Rogaland

Kyst Innland

Vinter mellom 1 til 30 mellom 19 til 32 mellom 18 til 25

Vår mellom 3 til 19 mellom 14 til 20 mellom 11 til 22

Sumar mellom -8 til 15 mellom -9 til 14 mellom -7 til 14

Haust mellom -6 til 32 mellom 2 til 32 mellom 3 til 43

KUNNSKAPSDEL 11

Figur 3 Syner kva slags faktorar som påverkar naturverdiindeksen på ulike terrestriske økosystem negativt. Dess høgare indeks dess meir følsame er økosystema for dei ulike påverknadene. Kjelde: Miljødirektoratet (2015)

2.1 Natur- og kulturmiljø

Rogaland har ein stor variasjon i naturtypar og artssamansetjing med alt frå fjell,

fjordar, flate landskap, sletter og heier. Klimaendringar påverkar artar og

samspelet mellom artar gjennom ekstremvêr og gradvise endringar. For ein del

effektar er det enkle samanhengar, som at ein dobling av temperatur gjer dobbelt

så store utslag. For andre aspektar eksisterer det vippepunkt kor effekt plutseleg

blir mykje større med litt meir oppvarming. Til dømes synte 1,5-gradersrapporten

frå FNs klimapanel at ei auke i global temperatur frå 1,5 °C til 2 °C doblar dei

negative effektane på einskilde områder, og ikkje ei lineær auking på 33%.

Figur 4 syner at økosystema er følsame for fleire påverknader der arealbruk

utgjer den største påverknaden. Økosystem på fjellet er særleg utsett for

klimaendringar fordi det er ikkje mogleg å flytte seg lengre oppover ved

temperaturauking. Sjølv om arealendringar har den største negative

påverknaden på økosystema på land, så vil klimaendringar påføre ein ytterlegare

belastning for naturtypar og artar. Ved eit varmare og fuktigare klima kan det bli

større risiko for inntog av framande artar (Aamaas and Berg, 2019).

KUNNSKAPSDEL 12

Artar og naturtypar

I Rogaland er det 32 artar som i følgje Norsk raudliste for artar er sårbare for

klimaendringar. Raudlista skil mellom kritisk truga (CR), sterkt truga (EN), sårbar

(VU) og nær truga (NT). Desse 32 artane finn ein i naturtypane fjell, skog, berg,

ur og grunnlendt mark, saltvatnssystem, seminaturleg eng og kysttilknytt mark.

Dei fleste av artane er også negativt påverka av fleire andre menneskelege

faktorar (Aamaas and Berg, 2019).

Figur 4 Distribusjon over trua og sårbare artar på land i Rogaland. Kjelde: Jansen et. al. (2019)

KUNNSKAPSDEL 13

Tabell 5 Oversikt over artar og naturtypar innanfor ulike kategoriar på Norsk Raudliste som er sårbare for klimaendringar.Kjelde: Aamaas and Berg (2019)

Raudliste kategoriar Talet på artar som er sårbare for klimaendringane

Talet på naturtypar som er sårbare for klimaendringar

Kritisk truga (CR) 3 1

Sterkt truga (EN) 7 7

Sårbar (VU) 8 17

Nær truga (NT) 14 9

Tilsvarande har Rogaland 34 naturtypar som kan påverkast av klimaendringar

som er i Norsk raudliste for naturtypar. Landbruk er den faktoren som påverkar

flest naturtypar i Noreg, og klima er på andreplass. Slåttemark er den einaste

som er kritisk truga, og dei fleste naturtypane ligg i kategorien fjell og berg

(Aamaas and Berg, 2019).

SANDDYNER

Havnivåstigning vil direkte påverke utforminga av havstrand-fjæresone. Større

områder vil bli påverka av stormflo, som igjen vil påverke erosjon og påleiring av

sedimentasjonar langs kysten. På Jærstrendene er sanddyneførekomstane

sårbare for havnivåstigning.

Sanddyner er eit dynamisk økosystem som flytter seg fram og tilbake naturleg

og er ein viktig buffer for plantar og artar mot havet. Ved havnivåstigning og

stormflo er sanddynene meir sårbare for erosjon og treng meir plas s til å kunne

flytte på seg. Langs Jæren er jordbruket tett på, og viss ikkje sanddynene får den

plassen dei treng kan jordbruksareal erodere vekk, og viktige plantar og artar

som lev i sanddynesona kan bli svekka eller utrydda.

MYR OG VÅTMARK

Myr og våtmarkstypar vil få ei auka utbreiing i eit fuktigare klima, og er viktige

naturlege flaumdemparar i naturen. Fjerning av myr og våtmarker fører til ein

redusert infiltrasjonskapasitet, og kan gjer areal meir sårbare for flaum. I tillegg

er det eit viktig økosystem for det biologiske mangfald, og eit viktig karbonlager

som blir slept ut av drenering og fjerning.

Vassdrag og ferskvatn

Mange av vassdraga på Jæren og nokre på Haugalandet er sterkt påverka av

landbruksaktivitet. Der hovudutfordringane er knytt til næringssalt og organisk

stoff som fører til eutrofieringseffekt og ei svekking av vassmiljøet.

Klimaendringar, først fremst ei auking av lufttemperatur og risikoen for

KUNNSKAPSDEL 14

hyppigare og meir intens korttidsnedbør, vil påverke vassmiljøet ytterlegare

(Åge Molversmyr, 2020).

Auka lufttemperatur vil føre til lengre vekstsesong, auka fare for sumartørke,

høgare vasstemperatur og større oksygenforbruk om sumaren. Dette kan vere

ein stressfaktor for vasslevande organismar (fisk og botnfauna). Auka

vasstemperatur auka også potensialet for algevekst i elvar og innsjøar, inkludert

ein fare for oppblomstring av giftige Cyanobakteriar i innsjøar (Åge Molversmyr,

2020).

Auka frekvens og intensitet av korttidsnedbør auka faren for kanterosjon langs

elvar og overflateavrenning frå landbruksareal. Auka risiko for fløymde områder

i lågtliggjande delar av vassdraget vil auke faren for lekkasjar frå kommunalt

kloakknett. I tillegg vil ei auking i årsnedbøren føre til eit større potensial for

utvasking og transport av næringsstoff til elvar og vidare ut i havet (Åge

Molversmyr, 2020).

I eit endra klima er dei viktigaste tiltaka å redusera jordas fosforstatus og å

redusere risiko for overflateavrenning frå husdyrgjødsel. Ein viktig nøkkelfaktor

vil vere å ha busker og tre langs kantsoner som vil redusera avrenning av

næringssalta, redusera erosjon i elvekanten og behovet for mudring1, samt

avgrense oppvarming av elvevatnet om sumaren og auke biodiversiteten.

Områder som er flaumutsette vil få eit større behov for flaumsikrande tiltak (Åge

Molversmyr, 2020).

Marine økosystem For marine økosystem vil klimaendringar saman med utnytting og hausting ha

ein vesentleg påverknad på naturindeksen (figur 6). To av dei største trugslane

mot marint biomangfald er varmare hav og havforsuring. Havforsuring er ei større

utfordring i Noreg sidan våre farvatn er kalde og kaldt vatn kan ta opp meir CO2

og forsterke effekten. Som nemnd er havområda i dag 27 prosent surare enn før

den industrielle revolusjonen, og har no den lågaste pH-verdien som har vore på

meir enn 20 millionar år.

Spesielt utsett er artar som er avhengige av kalkskall som kan bli vanskelegare

å danne i eit surare hav. Eit døme her er vengesneglen flugeåte, eit purpurraudt

dyreplankton på 3 millimeter som brukar aragonitt for å danne kalkskal. Flugeåte

finst i store mengder i våre farvatn og blir beita på av pelagisk fisk (sild). Arten er

sårbar for havforsuring som kan føre til at den og andre artar blir meir utsett for

stress sidan dei må bruke meir energi på å «fange» aragonitt frå sjøvatn. Dette

er eit døme på konsekvensar som havforsuringa kan ha for det marine

økosystemet (Jansen m.fl., 2019). Framskrivingar av havforsuringa viser at det

dramatiske fallet i pH er venta å halde fram. (Vestlandsforsking). Dette kan føre

1 Mudring er å grave ut og fjerne masser under vatn.

KUNNSKAPSDEL 15

til katastrofale irreversible verknader for det marine økosystemet. Det er lite

kunnskap om forsuring i dei regionale kystområda.

Figur 5 Syner kva slags faktorar som påverkar naturverdiindeksen på ulike marine økosystema negativt. Dess høgare indeks dess meir følsame er økosystema for dei ulike påverknadene. Kjelde: Miljødirektoratet (2015)

Kulturmiljø Kulturhistoriske bygningar og miljø påverkast også av klimaendringar. Ein god

del av bevaringsverdige bygningar er i tre. Auka nedbør, mildare vintrar og

høgare luftfuktigheit vil gje større fare for råteskadar og skadedyrangrep. I dag

er risikoen for råteskadar høg langs kysten, mens i slutten av hundreåret vil

risikoen vere høg i heile fylkje. Kulturminna og infrastruktur som ligg langs kysten

vil vere utsett for havnivåstigning og påfølgjande stormflo. Større sannsyn for

flaum og skred vil gjere kulturminna langs vassdrag og skredutsette områdar

meir sårbare. Auka nedbør medfører og eit auka behov for drenering i

jordbruksområde. Ein konsekvens av dette er at kulturminne som ligg i dyrka

mark blir meir utsett. I særleg grad gjeld dette for kulturminne som ikkje er

synlege i overflata. I byar vil ekstremnedbør, regnflaum og overvatn vere den

største risikoen for kulturminna. Tabell 6 syner ei oversikt over kulturminna som

er lokalisert i ulike faresoner (Aamaas and Berg, 2019).

Mildare vintrar kan òg få konsekvens for kulturminne som ligg i skog. Dersom

hogst må utførast på frostfri mark, er det større risiko for skade på og tap av

KUNNSKAPSDEL 16

kulturminne. Meir vindfelling vil også auke risikoen for skade på kulturminne i

skog.

Tabell 6 Oversikt over talet på kulturminna som er lokalisert i ulike faresoner; flaum- og skredsoner, og 200-

års stormflo i 2019 og 2090. SEFRAK-bygningar er eldre bygningar og andre kulturminna i Noreg som ikkje

har noko pålagt vern eller restriksjonar. Verneverdien må vurderast av kommunar før bygget vert endra,

flytta eller revet. Rogaland fylkeskommune (2019)

Talet på kulturminna som er lokalisert i ein faresone i Rogaland

Faresoner SEFRAK-bygningar Freda bygningar

Lokalitetar Enkeltminner

Flaumsone 54 1 28 27

Skredsone 20 0 25 111

200-års stormflo (2019)

795 39 507 515

200-års stormflo (2090)

1481 47 688 715

Havnivåstigning 2090

437 12 337 332

Fram mot 2100 er det venta at vekstsesongen blir lengre og tregrensa vil gå

høgare til fjells. I kombinasjon med færre beitedyr i utmark vil det føre til at

kulturlandskapet gror raskare igjen. Kulturminne og kulturmiljø som er ein del av

verdifulle landskap vil svekkast. I tillegg vil gjengroing auke risikoen for

skogbrannar.

KUNNSKAPSDEL 17

2.2 Landbruk Landbruket er ei næring som er spesielt utsett for direkte og indirekte

påverknader av klimaendringar. Andre næringar er representert i

næringskapittelet.

Jordbruk Jordbruket er ei viktig næring for Rogaland som står for mykje av

matproduksjonen i Noreg, og er ei av næringane som er mest utsett for

verknadene av klimaendringane. I eit endra klima fram mot 2100 der

temperaturen aukar og ein får ein høgare konsentrasjon av CO2 kan det medføre

ein lengre vekstsesong. Den frostfrie perioden kan bli vesentleg lengre, spesielt

i låglandet og ved kysten. Sesongen kan byrje tidelegare, og resultatet kan vere

hausting av fleire avlingar i løpet av eit år og dyrking av artar og sortar som treng

meir varme. Isolert sett kan dette føre til større avlingar (Aamaas and Berg,

2019).

På den andre sida kan plantehelsa påverkast negativt. Varmare klima førar truleg

til raskare utviklingsløp for skadeinsekta, fleire generasjonar per år, auka

utbreiing for skadeinsekta, sjukdomsorganismar og auka førekomst av

invaderande artar. I tillegg kan eit varmare og fuktigare klima gje nye og ukjente

dyresjukdommar i Noreg, særleg infeksjonar som overførast med insekta eller

anna (Aamaas and Berg, 2019).

Dei siste åra (2017 og 2018) synte at jordbruket kan vere utsett for forskjellige

utfordringar. 2017 var særs våt og gav store utfordringar for bøndene, mens 2018

var prega av langtidstørke som bydde på andre problem. Større variasjon kan bli

vanleg i eit endra klima. I tillegg er Noreg avhengig av mat- og fôrvareimport,

som kan påverkast av klimaendringar i landa importen kjem ifrå

(grenseoverskridande risiko).

FLAUM OG OVERVATN

Det er forventa auka sannsyn for meir nedbør og større intensitet i

nedbørsmengda i Rogaland. Meir nedbør og større avrenning vil auke

dreneringsbehovet i jordbruket. Risikoen for jordpakking vil oppstå i kombinasjon

med auka nedbør og tunge maskiner når ein skal ut på jordet for å så, hauste

inn og konservere gras. Meir vatn kan føre til fløymde landbruksareal som vil gje

tapt eller redusert kvalitet på årets avling.

Ved ekstremnedbør vil det vere risiko for erosjon. Flaum og overvatn kan føre til

tap eller skade på jordbruksareal sidan landbruksjorda svekkast av erosjon,

graveskadar og tap av næringsstoff. Landbrukseigedommar og drivhus kan også

bli skada ved ekstremnedbør (Aamaas and Berg, 2019).

KUNNSKAPSDEL 18

TØRKE

Regionen Rogaland og Sørlandet har 7 prosent særs tørkeutsett jord og 25

prosent noko tørkeutsett jord. Tørke kan redusere kvalitet og kvantitet på

avlingane. Ettersom Rogaland vil bli våtare og ein treng meir grøfting for å

motverke flaum og overvatn vil dette føre til eit forsterka tørkestress under

tørkeperiodar (Aamaas and Berg, 2019). Tabell 7 syner skadeerstatning for

tørkesumaren 2018, der Rogaland hadde erstatningsutbetaling på 75 millionar

kroner. Austlandsfylka var hardast ramma av tørken og toppar lista.

Tabell 7 Erstatningssummen for fylka etter tørkesumaren 2018. Tala er basert på erstatningssøknadene etter at 97,6 prosent av sakane var ferdig behandla juni 2019.Kjelde: Landbruksdirektoratet (2019)

Fylke Søknader Ferdig behandla Beløp utbetalt (kr)

Østfold 1900 1836 248 597 135

Akershus 1767 1723 267 911 928

Oslo 20 16 1 956 086

Hedmark 1453 1342 185 821 720

Oppland 2935 2893 430 179 265

Buskerud 1538 1523 203 738 725

Vestfold 1023 1001 149 004 918

Telemark 876 862 110 154 940

Aust-Agder 403 387 65 943 982

Vest-Agder 623 616 93 009 776

Rogaland 856 855 75 841 199

Hordaland 334 333 25 255 689

Sogn og Fjordane 353 349 24 432 119

Møre og Romsdal 266 264 25 670 049

Nordland 171 171 21 314 424

Troms 86 85 10 769 966

Finnmark 2 2 333 656

Trøndelag 381 367 31 869 705

Totalsum 14 987 14 625 1 971 805 282

KUNNSKAPSDEL 19

Skogbruk Skogbruket vil isolert sett kunne auke produksjonen ved klimaendringar.

Klimaendringane kan gje ein større risiko for skadar ved storm, pestutbrot, tørke

og skogbrannar, som i nokre høve betyr hogst før hogstmodnad, tap av

skogbestandar, redusert inntekt og tap av karbonlager. Ved ein kortare

vintersesong og reduksjon av perioden med tele i jorda vil også sesongen for

skogsdrift forkortast.

Ved eit våtare og varmare klima vil vindfelling skje lettare når jorda er vassmetta

og rotfestet er svakt. Stormskadar kan bli meir vanleg på hausten og vinteren.

Ved lengre tørkeperiodar og markvassundersko og ai auking i lynnedslag vil

risikoen for skogbrann auke (Aamaas and Berg, 2019).

2.3 By og tettstadar

OVERVATN

Auka nedbør og meir intens nedbør mot slutten av hundreåret vil auke risikoen

for overvatn og urbane flaumar. By og tettstadar med mykje folk samla på eit lite

areal er prega av tette flatar som påverkar avrenningsfarten og dermed aukar

faren for overvasshendingar. Fortetting og lite vegetasjon er ein av

hovudfaktorane som aukar risikoen for overvatn som kan føre til vassinntrenging

i bygningar (Aamaas and Berg, 2019). Figur 7 syner gjennomsnittleg

erstatningsutbetaling knytt til vassinntrenging utanfrå, og storleiken på

utbetalinga heng i stor grad med folketalet. Der Hå kommune skil seg ut frå den

samanhengen (Jansen m.fl., 2019). Utan tiltak er det sannsynleg at

utbetalingssummane vil auke med klimaendringane framover.

KUNNSKAPSDEL 20

Figur 6 Gjennomsnittleg erstatningsutbetaling knytt til vassinntrenging utanfrå i 2008-2018. 1000 kr. Kjelde: Jansen et. al. (2019)

Korleis ein nyttar areala har mykje å sei for kor sårbar ein er for overvatn. Urbane

landskap som er prega av harde flatar og lite naturleg vegetasjon er ein

nøkkelfaktor ved danning av urbane flaumar ved at ein får kort responstid frå

intens nedbør til opphoping av vatn lengre ned i nedbørsfeltet. Tabell 8 illustrerer

arealbruken i snitt for 55 tettstadar i Rogaland der 70,9 prosent av areala er

utbygd. Framover vil det bli viktig å leggje til rette for vatnet med blå-grøne tiltak

og naturbaserte løysinga for å minke sårbarheita i eksisterande og nye

utbyggingsområde (Jansen m.fl., 2019).

KUNNSKAPSDEL 21

Tabell 8 Fordeling mellom arealbrukskategoriar frå SSBs arealbruksstatistikk i 2011, snitt for 55 tettstader i Rogaland. Kjelde: Jansen et. al. (2019)

Arealbrukskategori Snitt Rogaland (%)

Boligbebyggelse 34,8

Fritidsbebyggelse 0,4

Bebygd område for landbruk og fiske 2,1

Næring, offentlig og privat tjenesteyting 7,5

Undervisning og barnehage 2,0

Helse- og sosialinstitusjoner 0,6

Kultur og religiøse aktiviteter 0,6

Transport, telekommunikasjon og teknisk infrastruktur 17,5

Beredskapstjenester og Forsvaret 0,3

Grønne områder, idretts- og sportsområder 3,6

Uklassifisert bebyggelse og anlegg 5,1

Jordbruksareal 10,7

Skog 8,6

Åpen fastmark 4,5

Våtmark 0,3

Bart fjell, grus- og blokkmark 0,1

Varig snø, is og bre 0,0

Ferskvann 1,2

Ferskvann, saltvann og brakkvann 0,0

Uklassifisert ubebygd område 0,0

Sum 100 %

Del utbygd 70,9 %

FLAUM

For perioden 2007-2017 er det i følgje tal frå Finans Norge betalt ut

forsikringspremie for skade som følgje av flaum på til saman 302 millionar kroner,

der dei tre kommunane Lund, Bjerkreim og Eigersund til saman står for 70% av

utbetalingane. Figuren under viser at det i er gjennomført nyare

flaumsonekartleggingar hovudsakeleg i dei kommunane med størst samla

forsikringsutbetalingar for flaum. Dei sørlege kommunane står fram som mest

eksponert for flaumskadar gitt dagens klima.

KUNNSKAPSDEL 22

Figur 7 Samla forsikringsutbetaling i 1000 NOK for flaum i 2007 - 2017 i Rogaland; kommunar med nyare flaumsonekartleggingar er markert i raudt. Kjelde: Jansen m.fl. (2019)

NVE har på bakgrunn av sin kartlegging av faresoner estimert eit

kostnadsoverslag for flaumsikring i Rogaland. Flaumsikring i Sør-Rogaland er

estimert til 350 000 000 kroner (tabell 9). Dette samanfell med at dei same

kommunane som hadde størst forsikringsutbetaling frå 2007 - 2017.

KUNNSKAPSDEL 23

Tabell 9 Oversikt over NVE sin vurdering av kostnadene ved flaumsikring i Sør-Rogaland. Tala er førebelse, og det er ikkje vurdert tekniske løysingar eller samfunnsøkonomisk nytte for alle tiltaka. Det gjer ein indikasjon på at behovet er stort. Kjelde: NVE (2019)

Kommune Behov for flaumsikring Konstandsoverslag i kroner

Bjerkreim Flaumsikring Vikeså 25 000 000

Eigersund Flaumsikring Eigersund 15 000 000

Hå Flaumsikring Hå 60 000 000

Lund Flaumsikring Moi 100 000 000

Sokndal Flaumsikring Sokndal 150 000 000

Total sum 350 000 000

STORMFLO OG HAVNIVÅSTIGNING

For kystnære byer og tettstadar som ligg lågt i terrenget vil stormflo vere ein av

dei største utfordringane. Stavanger vil til dømes oppleve flest 1000-års stormflo

ved slutten av hundreåret (minst ein gong i året). Stavanger kommune har

utarbeida ein samfunnsøkonomisk analyse ved stormflo. Stormflo er vurdert til å

gje skadeomkostningar for ca. 10 910 millionar kroner (med ein nettonoverdi over

omring 80 år). Tiltaka for å redusere talet på framtidige skadar med 80 % er

estimert til 910 millionar kronar (COWI, 2017).

2.4 Infrastruktur

Bygningar Bygningar er sårbare for meir og kraftigare nedbør, flaum, skred og eit fuktigare

klima som følgje av klimaendringane. Auka nedbør, mildare vintrar og høgare

luftfuktigheit vil gje større fare for råteskadar og skadedyrangrep. Tettbygde

områder langs sjø og elv bidrar til sårbarheita. Innreiing i kjellarar og

sokkeletasjar er utsett for vassinntrenging (Aamaas and Berg, 2019). I tabell 10

er ein oversikt over kor mange bygningar som ligg i ulike faresoner.

Med ei forventa havnivåstigning er talet på utsette bygningar rekna med å auke

med 36 prosent. Dei fire kommunane Stavanger, Karmøy, Vindafjord og Tysvær

står til saman for halvparten av dei utsette bygningane i 2090. Størst prosentvis

auke er i kommunane Time, Hå og Sola, medan størst auke i tal bygningar er i

Stavanger (+1279) og Karmøy (+889). Det er også identifisert tal for busette, og

variasjonen følgjer om lag same mønster som for bygningar – men med fleire

kommunar utan tal for busette i risikoområde i og med at mange av dei registrerte

bygningane er utan fast busetnad. I 2090 er det vurdert at 3 843 personar er

KUNNSKAPSDEL 24

busette i risikoområda for stormflo, der brorparten (80%) er busett i kommunane

Stavanger, Sandnes og Haugesund (Jansen m.fl., 2019).

Tabell 10 Ein oversikt over kartlagde bygningar som er lokalisert i faresonene; flaum, skred, 200-års stormflo (2019 og 2090) og havnivåstigning 2090. Kjelde: Rogaland fylkeskommune (2019)

Talet på bygningar i Rogaland som er lokalisert i ulike faresone

Faresone Bygningar

Flaumsone 1180

Skredsone 598

200-års stormflo 2019 11698

200-års stormflo 2090 15938

Havnivåstigning 2090 7999

Vatn og avlaup Vatn- og avlaupssektoren står ovanfor store utfordringar framover med tanke på

auka nedbør og spesielt intense nedbørsperioder. Kommunane er eigar av det

meste av avlaupsinfrastrukturen og har forvaltningsansvaret for VA. Figur 9 syne

eit av resultata frå ei spørjeundersøking som vart gjennomført hausten 2014 for

VA-etatane i Noreg. I Rogaland var det 17 kommunar som svarte, og berre ein

kommune vurderer seg som ikkje sårbar for overvassproblema i dag. Dei andre

kommunane ligg i kategorien frå litt sårbar til svært sårbar, der dei fleste vurderer

seg som sårbare (Aamaas and Berg, 2019, Jansen m.fl., 2019).

Figur 8 Kommunar i Rogaland sin vurdering av sårbarheit overfor overvassproblem i 2014, N=17. Tala syner kor mange kommunar som er innanfor kva slags sårbarheitskategori. Kjelde: Jansen m.fll. (2019)

1

9

5

2

Opplever du at din kommune er sårbar for overvassproblem i dag?

Svært sårbar Sårbar Litt sårbar Ikkje sårbar

KUNNSKAPSDEL 25

Vassinntrenging står for store deler av utbetalingane i Rogaland (Jansen m.fl.,

2019). Det er viktig at avlaupsnett blir dimensjonert for riktig nedbør. For

planlegging og dimensjonering av infrastruktur er det tilrådd eit klimapåslag som

ein tryggleiksmargin for å ta med følgjande av eit endra klima.

Klimapåslag:

• For flaumvassføring er det tilrådd eit klimapåslag på minst 20 prosent for

alle nedbørfelt i Rogaland.

• Kortidsnedbør tilrår 18 til 25 prosent om vinteren i kystregionen og opp til

22 prosent i innlandsregionen. Om våren tilrår det ei justering frå 12 til 17

prosent både for kyst- og innlandsregion.

• For stormflo er det tilrådd å nytte 62-81 cm (avhengig av kommune) som

tillegg for havnivåstigning med klimapåslag.

Tre-trinnsstrategien

Tiltak for å håndtere overvatn kan delast inn i tre grupper etter kor mykje nedbør

som kjem. Planlegging er ein viktig forutsetning for å handtere overvatn i dei tre

følgjande trinna.

0. Planlegging

1. Infiltrasjon – forsinke avrenning.

2. Fordrøying – forsinke avrenning. Til dømes, opne (regnbed) eller lukka

fordrøyningsmagasin under bakken.

3. Trygg avledning – trygg avledning til resipient. Avledning kan vere via

ledningsnett, vassdrag eller ein planlagt flaumveg som føre overvatnet til

sjø.

KUNNSKAPSDEL 26

Transport Auka nedbør, auka nedbørintensitet, temperaturendringar og fleire flaum- og

skredhendingar vil føre til auka slitasje og skadeomfang på transportinfrastruktur.

Mildare vintrar og meir fuktig snø kan føre til fleire trefall over vegar og anna

infrastruktur. I låglandet kan det bli mindre behov for snøbrøyting på grunn av

mindre snø og mindre problem med temperaturar som ligg rundt frysepunktet.

På den andre sida vil det bli ein auka belastning på dreneringssystem og

overvatn ved meir nedbør. I Rogaland er fleire vegar, vegbruer og jernbanebruer

utsett. Underdimensjonering av overvatnsrøyr og drenering vil forsterke

utfordringane. Dette gjeld spesielt vegsystem i distrikta som har færre

omkøyringsvegar og er svakare dimensjonert (Aamaas and Berg, 2019). Tabell

11 og 12 syner ein oversikt over kilometer veg og meter jernbane i Rogaland som

vil bli påverka av ulike typar hendingar.

Figur 9 Illustrasjon av tre-trinnsstrategien. Kjelde: Haugesund kommune (2020)

KUNNSKAPSDEL 27

Tabell 11 Lengde på veg i kilometer som ligg ulike faresone. Kjelde: Rogaland fylkeskommune (2019)

Talet på km veg som ligg i ulike faresone

Flaumsone Skredsone Stormflo 2019

Stormflo 2090

Havnivåstigning 2090

Europaveg 2,63 1,5 - - -

Fylkesveg 7,40 20 1,2 16,8 0,11

Kommunalveg 12,24 1,75 8,5 38,8 0,93

Privat veg 11,20 7,55 17,2 49,5 4,95

Riksveg 3,34 10 0,1 0,5 -

Fylkje totalt 36,82 25,7 26,9 105,75 6,0

Tabell 12 Lengde på jernbane i kilometer som ligg i ulike faresone Kjelde: Rogaland fylkeskommune (2019)

Vegnettet i Rogaland er utsett for ulike typar skred, og med klimaendringar kan

skredomfanget auke. Samanhengen mellom klimaparameterar og skred er enda

ikkje godt nok undersøkt, men skred er sterkt knytt til lokale terrengforhold i

kombinasjon med vêr. I bratt terreng vil klimaendringar særleg kunne gi auka

hyppigheit av skred knytt til kraftig nedbør. Det gjeld først og fremst jordskred,

flaumskred og sørpeskred, og i nokon grad steinsprang. Det er grunn til å anta

at meir ekstremvêr vil gje meir skredaktivitet. Skred eller risiko for skred kan føre

til stengde vegar og i verste fall alvorlege hendingar for liv og helse. Figur 11

syner ei oversikt over talet på skredregistreringa i Rogaland. Desse

registreringane vert gjort av driftskontakter, og kan vere ufullstendige, men gjer

eit bilete på omfanget og type skred som går. Total lengde veg i Rogaland som

er spesielt utsett for skred, og enda ikkje er sikra; omlag 20 km fylkesveg og

omlag 10 km riksveg. Det er rekna ut at det vil koste rundt 623 millionar kronar å

sikre fylkesvegane (Statens vegvesen, 2019).

Talet på m jernbane som ligg i ulike faresone

Faresone Jernbane (m)

Flaumsone 1552

Skredsone -

200-års stormflo 2019 48,8

200-års stormflo 2090 351,23

Havnivåstigning 2090 -

KUNNSKAPSDEL 28

Figur 10 Oversikt over skredregistreringar i Rogaland. Registreringane vert gjort av driftskontaktar i Rogaland. Kjelde: Statens vegvesen (2019)

Sjøfart er vant med harde forhald, til dømes mykje vind. Havnivåstigning og

stormflo kan gje uka belastning og slitasje på moloar, kaianlegg og liknande.

2.5 Næring Næringar vil bli i ulik grad ramma av klimaendringane. Naturbaserte næringar,

som jordbruk og fiskeoppdrett er spesielt utsett for klimaendringane med tanke

på dei direkte hendingane i form av ekstremvêr, men også indirekte gjennom

import av innsatsfaktorar frå land som kan bli hardare ramma. Landbruket er

skildra i eiget kapittel, og blir ikkje nemnt meir her. Turisme er ei viktig næring,

men det finst lite kunnskap om korleis klimaendringane vil påverke turisme i

Rogaland, og er derfor ikkje gått nærare innpå i kunnskapsdelen.

Fiskeri og fiskeoppdrett Klimaendringane kan føre til ein auka utbreiing av fiskeressursar, som makrell,

eller at artar vandrar nordover til Noreg på grunn av auka temperatur. Det kan

også føre til store endringar i nøkkelartar som er viktige for produksjon og

energioverføring ved kysten, som kan vere negativt for fiskeria og

ressursutnytting. I tillegg har forsøk synt at oppdrettslaks tar opp fôret dårlegare

KUNNSKAPSDEL 29

ved auka temperatur. Her er det mange uvisse faktorar som ikkje er forska nok

på (Aamaas and Berg, 2019).

Vasskraft og kraftforsyning Rogaland produserer nesten 15 TWh i året som utgjer 10% av

straumproduksjonen i Noreg. Meir nedbør gir auka avrenning og auka tilsig som

gjer større produksjon. Vestlandet vil auke produksjonen med meir enn 10% ved

slutten av hundreåret. Mykje av aukinga vil kome ganske tideleg på hundreåret,

spesielt for kraftverka som ligg nedanfor isbreane. Sidan Vestlandet ikkje har stor

nok produksjons- og lagerkapasitet til å utnytte heile det auka tilsiget vil

flaumtapa auke mykje samanlikna med Austlandet (80% meir flaumtap).

Energiproduksjonen vil bli større, men samtidig vil etterspurnaden minke litt med

eit varmare klima (Aamaas and Berg, 2019).

Kraftforsyninga kan bli meir ramma av ekstremvêr med kraftig vind og/eller

snøfall. Dette kan føre til trefall over kraftleidningar. I høgfjellet kan

kraftleidningane bli meir belasta for atmosfærisk ising. Torevêr har stått for 10-

25% av brot på kraftnettet og fram mot 2050 er det forventa opp mot 25% meir

lyn- og torevêr (Aamaas and Berg, 2019).

Finans Klimaendringane vil gje auka kostnader og forsikringsutbetalingar relatert til

ekstremvêr, spesielt vatn og nedbør. Bygningar og anna infrastruktur er spesielt

utsett. Ein rapport frå Finans Norge syner at skadeutbetalingane i Rogaland frå

1980-2018 er delt på midten mellom vasskadar/frost og naturskadar (storm,

flaum, skred og stormflo). Av vasskadar/frost kjem meir enn halvparten frå

vassinntrenging innanfrå, spesielt frå stopp i avlaup og tilbakeslag. I rapporten

kjem Rogaland høgt ut på vêrrelaterte skadar samanlikna med andre regionar i

Noreg (Aamaas and Berg, 2019).

2.6 Helse Det er lite forsking på korleis klimaendringane slår ut på liv og helse og korleis

Rogaland vil påverkast samanlikna med resten av landet. Ekstreme

vêrhendingar som flaum og skred kan til dømes auke fara for liv og helse. Viss

det i tillegg rammar infrastruktur som veg kan det hindra helsepersonell å kome

fram i tide. Varmare og våtare klima kan mogleggjere nye sjukdommar, t.d. større

utbreiing av flått. Bygningar kan bli meir utsett for fuktproblem og muggsopp som

kan auke risikoen for luftvegsplager og allergiar. Ein lengre vekstsesong kan føre

til ein lengre og kraftigare pollensesong (Aamaas and Berg, 2019).

KUNNSKAPSDEL 30

Klimaendringane kan føre til auka bruk av plantevernmidlar og insektmidla for å

beskytte avlingane mot aukane grad av pest og plantesjukdommar. I verste fall

kan dei kome på avvege anten i naturen eller menneska gjennom maten

(Aamaas and Berg, 2019).

2.7 Samfunnstryggleik og beredskap Eit endra klima gjer utfordringar for samfunnstryggleiken. Klimaendringar kan

føre til meir ekstremvêr og fleire naturhendingar som kan gje auka påkjenning for

kritiske samfunnsfunksjonar. Det vil sei oppgåver som samfunnet må

oppretthalde for å ivareta innbyggjaranes og samfunnets grunnleggjande behov.

Det er ikkje ekstremvêret eller naturhendingane i seg sjølv som er problemet,

men når kritiske funksjonar som gjer konsekvensar for liv, helse og materielle

verdiar rammast (Miljødirektoratet, 2019).

Flaum i by er ei hending som vil påføre store skadar etter ein analyse av

Direktoratet for samfunnstryggleik og beredskap (DSB). Analysen er gjort for

Drammen, men vil vere relevant for andre byar i Rogaland. I analysen (figur 12)

er konsekvensane for kulturarv rangert høgare enn konsekvensane for liv og

helse. Vegar, tunellar, beredskap og kriseleiing blir påverka mest (Aamaas and

Berg, 2019).

Figur 11 Vurdering av konsekvensar for ekstremnedbør og regnflaum for by. Det spesifikke caset er for Drammen, men funna er relevante for byar i Rogaland. Kjelde: Aamaas og Berg (2019)

KUNNSKAPSDEL 31

2.8 Samla vurdering

Klimaendringane vil utsette natur og samfunn i Rogaland for store og komplekse

utfordringar, som regel i samspel med andre faktorar og samfunnsforhold. Mykje

av ny og oppdatert kunnskap skildrar korleis klima vil endre seg og korleis dette

vil direkte påverke eitt og eitt område, men det er store kunnskapshol knytt til

samspeleffektar. I arbeidet med klimatilpassing er det viktig å sjå heilskapen. Til

dømes er overvatn er den klimarelaterte enkeltskaden som gjer størst kostnadar

i Rogaland. Medan fortetting vil auke sårbarheita for vassinntrenging og ein må

fokusera på blant anna naturbaserte løysingar og dimensjonering av

eksisterande og ny infrastruktur. Naturen kan vere ein viktig bidragsytar med

tanke på myr og våtmark som flaumdemparar, og kantsoner langs elver med trer

og buskar som førebyggje mot erosjon.

Rogaland har hatt store utbetalingar knytt til naturskadar frå

ekstremvêrhendingar dei siste tiåra (figur 13). I følgje Finans Norge har ein betalt

ut forsikringspremie for skade som følgje av skred, flaum, storm, stormflo og

vassinntrening utan ifrå på til saman 1,73 milliardar kroner. Stavanger, Hå, Lund,

Sandnes og Karmøy står for halvparten av utbetalingane. Samla sett er det

forsikringsutbetalinga for vasskadar (50 prosent) som er størst, etterfølgt av

storm- (30 prosent) og flaumskadar (17%). Skred og stormflo utgjer til saman

berre 3 prosent av dei samla skadeutbetalingane.

KUNNSKAPSDEL 32

Rogaland har i dag 32 artar og 34 naturtypar som står på raudlista der

klimaendringane er ein faktor eller ein bi-faktor. Klimaendringane er ofte ein

tilleggsbelastning der nedbygging av natur står for hovudbelastninga.

Økosystema i fjella og til havs er spesielt utsett for klimaendringar, men også

sanddynene langs Jærstrendene vil bli påverka negativt.

Figur 3 viser kva type areal som blir påverka av stormflo, utanom bygd areal og

areal for samferdsel. Den største arealtypen er fastmark, som i 2090 vil utgjere

om lag halvparten – medan jordbruksareal (fulldyrka + overflatedyrka +

innmarksbeite) i 2090 vil utgjere om lag 20%. Samla eksponert areal aukar med

om lag 60% frå 22,7 km2 i 2019 til 36,2 km i 2090.

Figur 12 Samla forsikringsutbetaling i 1000 NOK for skred, flaum, storm og stormflo i perioden 2007 - 2012, og vassinntrengning utan ifrå 2008 - 2018. Kjelde: Jansen et. al. (2019)

KUNNSKAPSDEL 33

Figur 13 Ulike typar areal som kan påverkast ved ein stormflo med 200 års gjentaksinterval i 2019 og 2090. Kjelde: Rogaland fylkeskommune (2019)

Generelt sett vil positive verknader på naturgrunnlaget (landbruk og

fiskeri/fiskeoppdrett) gje positive bidrag for økonomisk verksemd. Dei usikre og

negative momenta er ofte ikkje tatt med i overslaget. Figur 14 syner at studiar

peikar på at klimaendringar er eit positivt bidrag til samfunnsøkonomien i Noreg

fram mot midten av hundreåret, men at dei negative risikofaktorane er ikkje

ivaretatt nok. På sikt vil truleg dei negative konsekvensane har mest å bety for

norsk økonomi og næringsliv. Ikkje minst er dei økonomiske verknadene av

klimaendringane i utlandet vel so viktige for Rogaland.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Overflatedyrkajord

Myr

Ferskvann

Innmarksbeite

Fulldyrka

Skog

Fastmark

Km2

2019 2090

KUNNSKAPSDEL 34

Figur 14 Retning på samfunnsøkonomiske konsekvensar som det er anslag og konsekvensar det ikkje er anslag for. Kjelde Aall et. al. (2018)

KUNNSKAPSDEL 35

3.Korleis integrere klimatilpassing?

3.1 Klimarisikoverktøy for kommunar Klimarisiko handlar om den risikoen ein står ovanfor i framtida med eit endra

klima. Det er alt frå endring i klimapolitikk, framtidas vêr og økonomisk ansvar for

skadelidande, til ei manglande evne til å omstille seg og nå vedtekne klimamål

og klimaendringar i andre land som påverkar Noreg gjennom matproduksjon,

vassmangel osv. Klimarisiko er samansett og består av fleire komponentar (figur

15 og 16) (Kommunalbanken Norge & Cicero, 2018).

Figur 15 Vurdering av lokale klimarelaterte risikoar er basert på sannsyn, eksponering og sårbarheit. Kjelde: Kommunalbanken Norge & Cicero (2018)

KUNNSKAPSDEL 36

Figur 16 Ulike typar risiko som kommunane i Rogaland kan oppleve som er relatert til klimaendringar. Kjelde: Kommunalbanken Norge & Cicero (2018)

I rapporten “Klima, risiko og bærekraftig utvikling i norske kommuner” av

Kommunalbanken og Cicero er det skildra kvifor kommunane bør inkludere

klimarisiko i sine prosesser og korleis det kan gjerast.

Klimarisiko forsterkar kommunens samla risikobilete og kan påverka

eksisterande og ny infrastruktur. Klimarisiko kan ha direkte eller indirekte

påverknad på befolkningsutvikling, sysselsetting / næringsutvikling,

skatteinntekter, verdi av eigedom/infrastruktur og samla sett ha stor betydning

for kommunen sin økonomi.

Dette er eit godt verktøy som bør inngå som ein del av prosessar rundt

avgjerdslar av nye kommunale investeringar, og i kommunens arbeid med

berekraft, robustheit og ein heilskapleg klimapolitikk der ulike typar klimarisiko

kartleggast og handterast. Det er viktig at dette vert gjort på ein ressurseffektiv

måte og har meirverdi ut over det som kommunane gjer i dag (klimatilpassing,

samfunnstryggleik, næringsutvikling, utsleppsreduksjon) (Kommunalbanken

Norge & Cicero, 2018).

Rapporten anbefaler at klimarisiko både handterast meir systematisk, men også

meir integrert i kommunen si planlegging, utviklingsarbeid og resultatoppfølging.

Kommunen utviklar ei arbeidsform som er meir fleksibel og er meir integrert, og

i større grad kan mobilisere lokalsamfunnet sine samla ressursar. Det er ikkje

nok å leggje til fleire rutinar. For å redusere finansiell risiko vil det blir behov å ta

omsyn til ulike typar klimarisiko i investeringsavgjerder. For å få til dette

anbefalast det å leggje til grunn ei tilnærming som er basert både på systematikk

og organisasjonslæring, og der arbeidet er i stor grad tilpassa lokale forhald.

Dette krev samarbeid på tvers av fagfelt og organisasjonsnivå for å knyte saman

analysar, prosessar, avgjerder og oppfølging. Handtering av klimarisiko kan skje

KUNNSKAPSDEL 37

i eit læringskretslaup som er integrert i kommunen sitt plan- og

økonomistyringssystem:

1. Klargjer kva den einskilde kommune forstår med klimarelatert risiko

2. Kartleggje det lokale klimarisikobilete, t.d. gjennom bruk av ulike

scenario

3. Drøfte moglege strategiar

4. Avgjerd og gjennomføring av tiltak

5. Oppfølging av utviklinga i risikobilete og effekt av tiltak.

Kommunalbanken har laga eit digitalt klimarisikoverktøy, der kommunane kan gå

inn og sjå kva slags ulike formar for klimarisiko ein er utsett for. Her kan ein også

laste ned rapporten “Klima, risiko og bærekraftig utvikling i norske kommuner.”

For meir informasjon gå innpå Klimarisiko i kommunen.

3.2 Verknadskjede-analyse (impact chains method)

Verknadskjede-analyse er ei kartleggingsmetode for å sjå på ulike hendingar

som flaum, overvatn, jordbruk, økosystem, havnivåstigning eller meir spesifikt

som overvatn i eit bestemt sentrumsområde. Metoden er lettvint å ta i bruk og

passar godt for samarbeid på tvers av fag, mellom fagekspertar eller andre.

For å gjennomføre ein verknadskjede-analyse, krevjar det forarbeid og

etterarbeid. Ein verknadskjede-analyse består av ni modular eller steg i

arbeidet. Her, blir det gitt ein kort oppsummering av analysearbeidet. Ein kan

lese meir om modulane her: Unpacking climate impact chains.

I starten av arbeidet bør ein blant anna vurdere (GIZ, 2018):

• Kva slags stadie av tilpassingsplanlegginga er ein når ein skal utføre

analysearbeidet.

• Kva slags prioriteringa og målsettingar ligg til grunn (jf. nasjonale,

regionale eller kommunale føringar). Til dømes har den regionale planen

peika ut at Rogaland har og vil få utfordringar med meir vatn i framtida.

Derfor vil kommunen prioritera overvatn som tema.

• Kven som bør vere involvert i arbeidet. Det kan vere nøkkelpersonar frå

ulike fagområda (plan, VA, samferdsel, innbyggjarar (lokal kunnskap),

NVE, forskarar, kultur, vassområder, regionalt og statlege fagpersonar

osv.).

• Kven analysen er for og kva skal den nyttast til.

KUNNSKAPSDEL 38

• Kva ein ynskjer å få ut av ein verknadskjede-analyse. Til dømes, forslag

til tiltak eller eit kart over risikoområder.

• Kor stort geografisk område skal ein sjå på. Heile kommunen, på tvers

av kommunar, sentrumsområde, landbruksareal, viktige økosystem, på

tvers av arealtypar (vassdrag, områda rundt ei elv) osv.

• Om det bør inkluderast data eller modelleringar i arbeidet. Til dømes

hydrologiske modeller.

• Kva slags tidsperspektiv har ein på analysearbeidet. Skal det være med

dagens klima og/eller klimaet som er forventa i 2050?

Når ein har lagt ein plan for arbeidet, kan ein byrje å sjå konkret på tema og

vurdere det opp mot fire spørsmål som deltakarane skal svare på. I døme

nedanfor har ein sett på skogbrann (Jansen m.fl., 2019).

1. Påverknad: Kva kan påverke?

2. Eksponering: Kva kan bli påverka?

3. Sårbarheit: Kva kan utløyse uønska hendingar?

4. Risiko: Kva kan skje?

Figur 17 Eit døme på korleis verknadskjede-analysen kan nyttast, her med skogbrann som tema. Kjelde: Jansen et. al (2019)

Påverknad

I påverknadskategorien skal det kome fram korleis klima kjem til å endre seg, og

skal omfatte klimaparameter som er relevante for det temaet ein skal analysere.

Parameterar som er presentert på Klimaservicesenteret sin ressursside er eit

godt utgangspunkt:

KUNNSKAPSDEL 39

• Temperatur

• Vekstsesong

• Nedbør

• Markvatnunderskot

• Middelavrenning

• Flaum

• Snø

• Fordamping

Eksponering

I kategorien eksponering skal ein finne kva verdiar og eigenskapar som kan bli

påverka negativt av klimaendringane. Det kan vere befolkning, fysisk

infrastruktur, areal, næringsliv, og vil variere med tema.

Sårbarheit

Sårbarheit omfattar dei prosessane og eigenskapane ved natur og samfunn

som kan påverke omfang, type og sannsyn for negativ verknad av

klimafaktorane på faktorane ført opp under eksponering.

Risiko

Der skal ein vurdere korleis eksponering kan bli negativt påverka av dei

identifiserte sårbarheitsfaktorane.

Etter at ein har kartlagt for påverknad, eksponering, sårbarheit og risiko må ein

vurdere/analysere kva slags faktorar som vil utgjer den største utfordringa og kva

er dei beste tiltaka for redusere sårbarheita. Dette er utgreia i rapporten: Climate

Risk Assessment for Ecosystem-based. Adaptation – A guidebook for planners and

practitioners.

I rapporten frå Vestlandsforsking (2019) er det gjennomgått ein rekkje tema;

flaum, overvatn, havnivå og stormflo, skred, vind, tørke, vekstsesong, økosystem

på land og havforsuring og marine økosystem med utgangspunkt i heile fylkje.

Figur 18 er ein oppsummering av den kommunevise variasjonen i samla

skadeutbetaling for skred, flaum, storm, stormflo og vasskadar for det siste tiåret.

Der det er delt inn i fire kategoriar ut frå tal gonger ein kommune har fått høgaste

kategori skadeutbetaling for kvar av dei fire skadeklassane. Ut i frå denne

rangeringa står Karmøy og Stavanger fram som dei mest eksponerte

kommunane, medan Hå, Eigersund, Lund og Sauda som tredje mest eksponerte

kommunar (Jansen m.fl., 2019).

KUNNSKAPSDEL 40

Figur 18 Kommunevis gradering av samla forsikringsutbetaling siste 10 år for skred, flaum, storm og

stormflo i og vatn-inntrenging utanfrå, delt inn etter tal høgaste grad skadeutbetaling for kvar av dei fire

skadekategoriane. Kjelde: Jansen m.fl. (2019)

Figur 19 viser kva type oppsummeringar ein kan gjere ut av ein

verknadskjedeanalyse. Jo meir lokal kunnskap og tverrfagleg kompetanse ein

set inn i analysearbeidet, jo meir vil ein få ut av det. Dette er basert på ein

grovanalyse av heile fylkje.

Figur 19 Oppsummering av korleis klimarisikoen i Rogaland varierer lokalt for dei tema som er analysert i Jansen m.fll., 2019: Overvatn, flaum, havnivå og stormflo, tørke, skred, vind, vekstsesong, økosystem, og havforsuring og marine økosystem. I tillegg er det lista opp samfunnsendringar som kan føre til utfordringar. Kjelde: Jansen et. al. (2019)

Område Utfordring klimaendring

Utfordring samfunnsendring

1 Jærstrendene

Havnivåstigning, stormflo, økosystemendringar, tørke

Endring av jordbruk og anna arealbruk nær strandsona

2 Stavanger Sterk vind, stormflo, havnivåstigning, urban flaum

Endra arealbruk, grad av fortetting i byen og sentralisering i fylket, del harde flater i sentrum

3 Jæren Flaum, vassinntrenging, tørke

Arealbruk i flaumutsette område, utviklinga av jord- og skogbruk generelt (tørke) og i område nær vassdrag (flaum)

4 Dalane Flaum, skred, tørke, økosystemendringar

Utvikling av mobilitet (skred), arealbruk i flaum- og skredutsette område, utviklinga av jord- og skogbruk generelt (tørke og økosystemendringar.

5 Haugalandet

Havforsuring, stormflo, havnivåstigning, sterk vind, urban flaum

Utvikling av sjømatnæringa, endring av jordbruk og anna arealbruk nær strandsona og i flaum- og vindutsette område, grad av fortetting i byen og sentralisering i fylket, del harde flater i sentrum

6 Ryfylke Skred, stormflo, økosystemendringar

Utvikling av mobilitet (skred), arealbruk i skredutsette område og nær strandsona

Litteraturliste

AALL, C., AAMAAS, B., AAHEIM, A., ALNES, K., OORT, B. V., DANNEVIG, H. & HØNSI, T. G. 2018. Oppdatering av kunnskap om konsekvenser av klimaendringer i Norge.

AAMAAS, B. & BERG, A. 2019. Overordnet analyse av konsekvenser av klimaendringer på natur og samfunn i Rogaland.

COWI 2017. Kost/nytteanalyse av tiltak ved ekstrem nedbør, havnivåstigning, stormflo, strøm- og bølgepåvirkning.

GIZ, E., & UNU-EHS, 2018. Climate Risk Assessment for Ecosystem-based. Adaptation – A guidebook for planners and practitioners. Bonn: GIZ.

JANSEN, M., AALL, C. & GROVEN, K. 2019. Utredning av konsekvenser av klimaendringer på natur og samfunn i Rogaland; utfordringar, moglegheiter og prioriterinar.

KOMMUNALBANKEN NORGE & CICERO 2018. Klima, risiko og bærekraftig utvikling i norske kommuner.

LANDBRUKSDIREKTORATET. 2019. 1,9 mrd. kroner utbetalt etter fjorårets tørkesommer [Online]. landsbruksdirektoratet.no. [Accessed 04.03 2020].

MAYER, S., LIVIK, G., PONTOPPIDAN, M., BÅSERUD, L. & LØVSET, T. 2020. Analyse av klimautvikling i kyst- og innlandsregionen i Rogaland - temperatur, nedbør og vind. Anbefalinger om veien videre.

MILJØDIREKTORATET. 2015. Påvirkningsfaktorer for marine og terrestriske systemer [Online]. naturindeks.no/Theme/22. [Accessed 13.02 2020].

MILJØDIREKTORATET. 2019. Samfunnssikkerthet og beredskap [Online]. miljodirektoratet.no. [Accessed 04.03 2019].

NORSK KLIMASERVICESENTER 2017. Klimaprofil Rogaland. Et kunnskapsgrunnlag for klimatilpasning.

NVE. 2019. Oversikt over behov for flom- og skredsikringstiltak, sortert på fylker og kommuner [Online]. nve.no. [Accessed].

ROGALAND FYLKESKOMMUNE 2019. Analyse og utredninger. Notat 1:2019.

STATENS VEGVESEN 2019. Skredsikringsbehov for riks- og fylkesvegar i Region Vest.

ÅGE MOLVERSMYR, M. B., ØYVIND KASE, STEIN TURTUMØYGARD, MAGNUS DAHLER NORLING, JOSE-LUIS GUERRERO, EVA SKARBØVIK, ANNE LYCHE SOLHEIM 2020. Analyse av hva klimaendringer og arealbruk betyr for vannmiljøet i Håelva.

KUNNSKAPSDEL 43

Rogaland fylkeskommune

Postboks 130 sentrum

4001 Stavanger

Besøksadresse

Arkitekt Eckhoffs gate 1

4010 Stavanger

Telefon

51 51 66 00

E-post

firmapost@rogfk.no

www.rogfk.no

Lydbølger fra mangfoldige Rogaland – vårt vitale fylke.

Disse grafiske bølgene gjengir lyden av Månafossen, Gjesdal.