Kupeleka utengenezaji mashuleni

Mkusanyiko wa vifaa kwa mazingira yenye changamoto:

Kupeleka utengenezaji mashuleni

Kupeleka Utengenezaji Mashuleni 2

Kupeleka utengenezaji mashuleni: Mkusanyiko wa vifaa kwa ajili ya ugunduzi na mabadiliko katika kufundisha na kujifunza imeandaliwa na

Dkt. Susan Crichton na Dkt. Lilian Vikiru

1

Shukrani 2015 Msaada wa Mabadilishano katika Utafiti wa Kikanada na Kiafrika – Senta ya Kimataifaya ya Utafiti wa Maendeleo (SKUM) Senta ya Ugunduzi Katika Kujifunza – Kitivo cha Elimu | UBC Okanagan Chuo Kikuu cha Aga Khan – Taasisi ya Maendeleo ya Elimu, Afrika ya Mashariki (CKAK-‐TME, AM)

2

Kupeleka Utengenezaji Mashuleni: Mkusanyiko wa Vifaa kwa ajili ya Ugunduzi na Mabadiliko katika Kufundisha na Kujifunza imeandaliwa na Dkt. Susan Crichton na Dkt. Lilian Vikiru chini ya leseni ya Creative Commons Attribution-‐NonCommercial 4.0 International License. CC licensing information: http://creativecommons.org/licenses/by-‐nc-‐sa/4.0/deed.en_CA

Imetokana na: Siku ya Kutengeneza Mkusanyiko wa Vifaa na Dkt. Susan Crichton na Deb Carter, PhD (c) ipo chini ya leseni ya a Creative Commons Attribution-‐NonCommercial-‐ShareAlike 4.0 International License. CC licensing information: http://creativecommons.org/licenses/by-‐nc-‐sa/4.0/deed.en_CA Based on a work at http://innovativelearningcentre.ca/our-‐space/maker-‐days/ and http://innovativelearningcentre.ca/careg-‐project-‐page/

Dkt. Susan Crichton Dkt. Lilian Vikiru


Karibu

1

Walimu wote mara nyingi wamekuwa wakihaingaika kubadili hata jambo muhimu sana katika ufundishaji wao darasani. Huu ni uhalisia hasa kwa wale walio katika mazingira yenye changamoto ambapo walimu wengi wanafundisha kwa namna walivyofundishwa wao-‐mara nyingi hutumia “akili isiyowezatafsiri dhana/kujenga maana” matendo ambayo mwalimu ni kitovu cha maarifa, ufundishaji wa kukariri/kurudiarudia. Tunatumia neno mazingira yenye changamoto, kuliko nchi zinazoendelea au mazingira ya nchi za ulimwengu wa tatu, kama njia ya kuelezea mahali ambapo mtu mmoja mmoja na vikwazo au anapata kwa nadra au hapati huduma za kisasa kama vile umeme, maji, afya, simu, mtandao na teknolojia zinazohusiana na hizo zinazoibuka kutokana na hali anuai au vikwazo vya kimazingira. Tunatambua kuwa changamoto za kimazingira zinatokea duniani kote, inatofautiana tu katika ukubwa wake, mambo yanayosababisha, muda wake, Jiografia na kudumu kwake. Walimu katika mazingira ya changamoto wana kazi ya kukatisha tamaa. Changamoto wanazokutana nazo, kama vile madarasa makubwa, wanafunzi wenye uwezo tofauti darasani, kiwango cha chini cha elimu, ukosekanaji wa vifaa, kiwango kidogo cha ruzuku na kutokuwepo kwa fursa za kujisomea katika taaluma zao. Mwaka 1916, mwelimishaji/mwalimu mashuhuri John Dewey alisema, “endapo tunawafundisha wanafunzi

Aenean eget urna

2

wa sasa kama tulivyofundisha wanafunzi wa jana, tunawaibia watoto wetu wa kesho.” Duniani, nchi zinapambana kufanya mabadiliko thabiti yakudumu. Harakati kama zile za malengo ya millennia ya umoja wa mataifa (http://www.un.org/millenniumgoals/) zihamasisha elimu ya msingi kwa wote na mabadiliko darasani ambayo mwanafunzi ndiye kitovu cha maarifa, uwepo wa ushahidi, na imehamasisha ujifunzaji shirikishi na uliochangamka. Kwa mfano, nchini Tanzania kwa sasa, walimu wanahitajika kufikia matokeo makubwa sasa, ambayo ni muhimu katika harakati za nchi za mabadiliko kwenye elimu. Hata hivyo, walimu hawajapatiwa fursa za mafunzo ya kuendeleza taaluma zao ili kufanyia kazi malengo ya jitihada/harakati ndani ya utendaji wa darasani. Kazi yetu inapendekeza, walimu wanahitaji mafunzo ya kitaaluma ya kina na endelevu, ili kuwawezesha kuwa wa kwanza kupata uzoefu jinsi mabadiliko haya yanavyoweza kuwa na namna ambavyo watayatumia kwenye madarasa yao. Shukrani kwa msaada kutoka Senta ya Kimataifa ya Utafiti wa Maendeleo (SKUM) Msaada wa Mabadilishano katika Utafiti kwa Kanada na Afrika (MUKA) kuwa na uwezo wa kusanifu na kufanyia jaribio njia ya maendeleo ya kitaaluma kuwasaidia walimu kurekebisha ufanyaji kazi wao. Kupeleka Utengenezaji Mashuleni: Mkusanyiko wa Vifaa kwa Ajili ya Ugunduzi na Mabadiliko Katika kufundisha na Kujifunza ni matokeo ya kazi ya (MUKA) iliyopatiwa msaada. Tunatoa shukrani kwa taasisi na watu waliotusaidia hadi kufikia hapa: • Idara ya elimu – Wilaya ya Mvomero, Mko wa

Morogoro • Walimu katika eneo la Turiani kwa kuhudhuria

warsha, hususani Veronica Mdapo na Fatuma Jumbe. • Mussa Mohamed na Veronica Sarungi kwa ari ya

ushirikiano na kunyumbulika • Taasisi ya Maendeleo ya Elimu, Chuo Kikuu cha

AgaKhan, Afrika ya Mashariki (TME, CKAK, AM) • Senta ya Ugunduzi katika Kujifunza (SUKILC) – Kitivo

cha Elimu – Chuo Kikuu cha Britishi Kolumbia (CKBK), Kampasi ya Okanagan

Tunatoa fomati mbili (PDF na MS Word) na Lugha rasmi mbili (Kiswahili na English) tukitumaini kuwa itakusaidia wewe kupeleka utengenezaji kwenye muktadha wako na kufanya mabadiliko yenye tija na wanafunzi wako.


Yaliyomo katika boksi la vifaa

1

1. Kuimarisha Taaluma 1.1. Usuli 1.2. Harakati za Mtengenezaji – Mtazamo wa Kidunia 1.3. Harakati za Mtengenezaji-‐Mtazamo Katika Muktadha wa Kutengeneza Kwenye Mazingira yenye Changamoto 1.4. Kutengeneza na Maendeleo 1.5. Kuhusianisha

1.5.1. Kutengeneza na Kujifunza Kwa Kushiriki Kikamilifu 1.5.2. Kutengeneza na Kujenga

1.5.3. Kutengeneza na Matokeo Makubwa Sasa

1.5.4. Kutengeneza na Kufikiri kwa Kuona 1.6. Kufikiri juu ya Kusanifu

1.6.1. Utangulizi 1.6.2. Kuunganisha kwenye Elimu

1.7. Upimaji/Tathmini 1.8.Njia za Kuelewa kwa kutumia maarifa ya asili 1.9. Kujifunza Kitaaluma – Kutengeneza Kisa Mkasa kwa Uzoefu wa Kina na Endelevu

2. Kuwezesha Warsha ya Kupeleka Utengenezaji Mashuleni

2.1. Ajenda za mfano 2.2. Vipengele vya Warsha

2.2.1. Changamoto ya Kubuni 2.2.2. Mchakato wa Kufikiri Kubuni –Karatasi ya Kufanyia kazi Washiriki 2.2.3. Mchakato wa Kufikiri Kubuni – Kiongozi cha Mwezeshaji 2.2.4. Maelezo kuhusu sampuli 2.2.5. Matembezi ya Galari 2.2.6. Tafakari 2.3. Tathmini ya Warsha ya Kujifunza Kitaalamu

3. Dondoo na Maoni ya Kuwezesha Warsha yako

3.1. Uundaji wa Makundi 3.2. Dondoo rahisi za Kuchora 3.3. Dondoo za kutengeneza Sampuli ya Zana 3.4. Sehemu Zilizopendekezwa za Mahali pa Mtengenezaji – Vifaa na Mali ghafi zinazohitajika kwa ajili ya warsha yako

Kutengeneza ni njia muhimu yakutambulisha Sayansi, Teknolojia, Uhandisi,

-‐Ujuzi wa Mtumiaji – (STUHx)

2

4. Maelezo juu ya Sampuli – Zana kutoka Warsha zilizopita

4.1. Tufe lenye sitaha tatu 4.2. Vibao vidogo/vyembamba kwa ajili ya kuunganisha na kupata maumbo anuai... Tangrams 4.3. Bata 4.4. Nyumba 4.5. Maumbo ya Herufi

5. Viambatisho

5.1. Mchakato wa Fikra Bunifu-‐Kiongozi cha Mwezeshaji 5.2. Mchakato wa Fikra Bunifu –Karatasi ya Kufanyia kazi Washiriki

6. Rejea za Kwenye Mtandao Zilizopendekezwa ili Zitafutwe


1. Kuimarisha Taaluma

1

Harakati za Kutengeneza na vyumba vya madarasa vinaonekana ni marafiki sahihi. Kujifunza kwa kuchunguza/kuuliza, kujifunza kwa kutafuta majibu ya tatizo, kujenga dhana, kujifunza kutokana na uzoefu, ujifunzaji unaomgusa Reggio zote zinapigania njia za kufanya kwa mikono ili kuwezesha kufikiri na kujifunza kwa kuonekana. Pindi kufikiri kukiwa kwa kuonekana na dhahiri, kuna ushahidi kuwa kujifunza kumefanyika. Kutengeneza ni njia ya kufundisha kwa kuongoza/kuelekeza (Crichton & Carter, 2015) na namna ya kufikiri ambako kunaunganisha mawazo na ubunifu na fikra bunifu, utatuzi wa tatizo, na pia muhimu zaidi, kutafuta tatizo (Dougherty, 2013). Kutengeneza na mahali pa mtengenezaji haviwezi kuongezwa kirahisi mahali pa shule na kujumuishwa katika mtaala ambao tayari umesongamana kupita kiasi. Kuleta utengenezaji mashuleni sio kuhusu kuongeza kozi nyingine au somo. Ila ni, njia halisi ya kutekeleza ushiriki timilifu, kujifunza kwa kushiriki kikamilifu madarasani. Kutengeneza ni njia yenye maana kubwa ya kuunganisha STUH (Sayansi, Teknolojia, Uhandisi, Hisabati na Ubunifu –Uzoefu wa mtumiaji) na kusaidia kulenga mtu mmoja mmoja, kujifunza kwa kutengeneza dhana kuzunguka mtaala.

1.1. Usuli Kwa sasa, asilimia hamsini ya maudhui tuliyopata yalikuwa kwenye mtandao-‐katika mfumo wa dijitali. “Wingu la kidijitali”. Kidunia, upatikanaji wa habari unabadilika: kuna zaidi ya simu bilioni moja za teknolojia ya juu, na jumla ya maarifa ya binadamu, katika njia ya Wikipedia, inapatikana bila kuwasha mtandao katika hali ya kupakuliwa (http://www.labnol.org/software/download-‐wikipedia-‐offline/20012/). Kwa sababu tuna matatizo machache ya kufikia au kupata taarifa au kutafuta fursa ya kuwasiliana na wengine, kimsingi tunafanya chochote tunachofikiria na kuweka mipango, dondoo na watu wakutusaidia kwenye mtandao. Hii inajulikana kama mtandao wa vitu-‐vitu vinaunganishwa kwa njia ya muundo na matumizi yake. Tupo katika wakati wenye maendeleo ya binadamu ambapo elimu ya dijitali (namna ya kutumia teknolojia kama vile simu za mkononi na kompyuta ndogo za

2

kisasa) haitoshi; ufasaha katika dijitali (kwa nini na wakati gani kuvitumia) ni muhimu. Tuna uwezo wa kujifunza kwa njia ya mfumo rasmi au usio rasmi, wakati wowote, mahali popote, na katika muundo wowote tuutakao. Fursa za kujifunza kwa namna fulani zimekuwa hazinyumbuliki. Tunaweza kuongeza ujuzi wa kalkulasi, kujifunza kujenga kichujio thabiti cha maji na kisichokuwa na gharama kubwa (www.cawst.org), au kubuni hita ya maji inayotumia nguvu ya jua kwa kutumia taarifa tunazoweza kuzipata kwa kutumia vyombo mbalimbali (yaani, simu za mkononi, kompyuta ndogo za kisasa, na kompyuta za kawaida), majukwaa (yaani Androidi, ‘Apple’, ‘Windows’), na njia za mawasiliano (yaani ‘wikis’, tovuti, video). Walimu au waelimishaji wanakabiliwa na changamoto kutoka kwenye serikali zao na sekta za biashara kusaidia wanafunzi kupata ujuzi muhimu katika nyakati za sasa. Wanaambiwa kuwa ujuzi huu lazima uwepo katika hali yakufikiwa, mnyumbuliko, mazingira ya kunyumbulika ya kujifunza lakini ni mara chache walimu wamepatiwa uono wa mara moja juu ya namna mazingira ya kujifunzia yanaweza yakaonekana au wamepewa maoni yakivitendo ya namna wanavyoweza kutumia katika muktadha wa kwao. Shirika la Ushirikiano wa Kiuchumi na Maendeleo (SUKM) linaelezea mazingira yenye ubora wa juu ya kujifunzia kuwa ni: • Mwanafunzi kuwa kitovu cha maarifa, yenye

umuhimu, na bado walimu wawe na majukumu anuai.

• Muundo na ubunifu thabiti, unahitaji ueledi wa hali ya juu kusaidia udadisi wa wanafunzi na kujifunza kwa kujitegemea.

• Kwa undani na kwa kila mtu, kuwa makini juu ya utofauti wa mahitaji maalum miongoni mwa makundi na kutoa mrejesho uliorekebishwa kwa wakati na mwalimu husika.

• Mchanganyiko ili kuchukulia na kuwa makini juu ya utofauti wa mahitaji maalum binafsi na yakikundi.

• Yenye ushirikiano ili wanafunzi waweze kufanya kazi kwa kushirikiana katika hali ya vikundi na kuunganisha hadi kwenye jamii zao katika ukubwa wake (OECD, 2011).


3

Mazingira yenye ubora wa juu yakujifunzia yameelezewa na OECD na wengine wanaungana na kile ambacho Pink (2005) anaita dhana ya kipindi – muda ambao mantiki na fikra nyoofu zinathaminiwa, hususani pindi zinapokuwa zimeunganishwa na ubunifu na uvumbuzi. Upelelezi, ujumi wa kuonekana, kutafuta na kufumbua tatizo vimekuwa vikibainishwa kuwa ni ujuzi muhimu katika zama za dhana. Hatch (2014), mwandishi wa kitabu Maker Manifesto, anapendekeza kuwa kama sehemu ya zama za dhana, kiuhalisia tunaingia kwenye mapinduzi mapya ya viwanda. Ikiwa mapinduzi ya kwanza yalichochewa na

viwanda vilivyoimarishwa na mvuke na pili kwa umeme, zama za dhana zinaimarishwa na upatikanaji wa habari usio na kikomo; maendeleo ya kuongezeka kwa bei yakuridhisha, vifaa thabiti,; na uwezo wa kupata nyenzo anuai zinazopatikana duniani kote na vifaa vya kutengenezea vitu. Hatch anapendekeza harakati za utengenezaji kiuhalisia ni mtandao wa vitu (angalia uwasilishaji hapo chini). Anadai kiuhalisia ni kubwa kuliko toleo la kwenye mtandao kwa sababu inajumuisha vitu vya asili vilivyounganishwa kupitia kifaa cha kunasa kwenda kwenye mtandao wa intaneti. 1.2. Harakati za Utengenezaji – Mtazamo wa Kidunia Wote tunahitaji kutengeneza. Ina mizizi kutoka kwenye udadisi juu ya dunia na shauku yetu kutengeneza vitu na tena kutengeneza hivyo vitu kwa ustadi/ubora zaidi. Wazazi wetu wa mwanzo kabisa waliongoza njia ya kutengeneza pindi walipounda vitu vya mwanzo vya mikono Afrika ya mashariki na kufanya majaribio kwa

Intaneti (mtandao) ya/wa vitu

4

moto. Waliendelea kutengeneza vitu na kufanya vitu hivyo bora zaidi pindi walipobadilika kutokana na maeneo mapya na kusambaa/kuenea kuzunguka dunia. Kwa sasa, kuna shauku mpya katika kujifunza namna ya kutengeneza vitu-‐inafahamika kama Harakati za Fanya-‐Wewe-‐Mwenyewe (FWM). Watu wanazidi kuchoshwa na vilivyotengenezwa kirahisi/uduni, People are growing tired of cheaply made, vifaa/bidhaa za kutumika mara moja tu bila kufanyiwa matengenezo au kubadilishwa. Inaongezeka sana, watu wanarudi kwenye njia za asili za kufanya mambo. Wengi wanaachana na vyakula vyakuhifadhiwa kwenye vifaa, ambavyo vina virutubisho haba au vilivyotengenezwa bila viwango lakini kwa gharama kubwa, vilivyofanywa kuwa vigumu na vifaa vyake haviwezi badilishwa na kutumika tena. Kidunia, tunadai kurudisha hitaji letu la kutengeneza, na tunarasimisha hili kuwa harakati. Tunaandaa warsha shirikishi (mahali pa mtengenezaji), kutoa muda wa video za kufundishia kwa njia ya mtandao (mfano. ‘You Tube’, ‘Intractable’ -‐ www.Instructables.com), na kutoa warsha (kazi za kuboresha taaluma), kuondoa ubinafsi wetu na kuirekebisha dunia inayotuzunguka. Utofauti uliopo kwa sasa ni kuwa tulikuwa tunatumia njia ya fikra bunifu yenye kumlenga mwanadamu kubuni vitu ambavyo vina thamani kutengenezwa na vinalenga mahitaji halisi. Waelimishaji/walimu wana jukumu la kufanya katika badiliko hili kutengeneza kwa kutambulisha fikra sanifu na kujifunza kwa kushiriki kikamilifu katika kuandaa vifaa na kazi za shuleni-‐hii tunaita Kupeleka Utengenezaji Mashuleni. 1.3. Harakati za Utengenezaji –Mtazamo katika Muktadha wa Kufundisha na Kujifunza kwenye Mazingira yenye Changamoto. Wakati elimu imekuwa ikitambulika kama ufunguo katika mabadiliko chanya ya mtu mmoja mmoja na jamii, inaweza tu ikapata kutumika kwa kazi hii endapo itatolewa katika njia iliyo sahihi. Kama ilivyoonekana hapo mwanzo, njia ya mwalimu kuwa kitovu cha maarifa na kurudiarudia matendo sio lazima ipelekee kujifunza. Kufundisha na kusikiliza sio lazima ipelekee kujifunza. Ujifunzaji wakimageuzi unahitaji kujifunza kwa utimilifu ambapo wanafunzi wanarekebisha utaratibu wa maana kwa kutafakari ki umakinifu juu ya uzoefu wao. Hatua ya kwanza ni yakuandaa mazingira rafiki ambayo yanaruhusu kupata uzoefu, kutafakari kwa makini, na kutengeneza maana juu ya uzoefu wao. Kufundisha na kutengeneza kunatakiwa kupelekee kujifunza kwa kushiriki kikamilifu ambapo itakuwa yakimageuzi.


5

Kutengeza katika muktadha wa shule kunawakilisha fursa kubwa kwa ujifunzaji wa kimageuzi ambapo wanafunzi wanaweza wakatafakari changamoto katika muktadha wao. Wanashiriki katika kuuliza na kueleza wanayatambua kama ni masuala yenye umuhimu ya kuyakabili. Kwa njia ya mazungumzo, wanayachukulia matatizo ya wenzao na kushauriana juu ya utatuzi na kufikiri kutengeneza ufumbuzi wake. Katika mchakato wote huu, mwanafunzi anachukua nafasi katika kazi ambapo mwalimu anawezesha na kutoa muongozo kwa njia ya upimaji usiorasmi wa maendeleo yao. Mwalimu na wanafunzi wanajifunza kutoka kwenye mchakato, wanaelezea uelewa wao kwa kubuni na kuandaa ufumbuzi kwa pamoja. Ujifunzaji huu unaweza ukahifadhiwa kwa hatua zilizochukuliwa na pia ushahidi kwenye majibu/ufumbuzi uliofikiwa. Muktadha ni kigezo muhimu katika kubaini kile kinachounda elimu bora. Wakati vigezo vingine ni vyakidunia, undani wake unategemea muktadha. Kwa mfano, mawazo juu ya kufikia ubora wa elimu unahitajika kuakisi muktadha ili yaweze kufanikiwa. Mazingira yenye changamoto yapo kila mahali-‐inaweza kuwa ni eneo duni la mjini au lenye maisha duni, lisilofikika kijijini, lisilo rafiki lenye jiografia ngumu/tata, eneo lenye hali ngumu kiuchumi na huduma za kijamii. Muktadha unaweza kuwa ni muunganiko wa masuala yanayofanya ugumu kwa walimu na wanafunzi kupata uzoefu wa elimu bora. Baadhi ya masuala haya ni pamoja na wingi wa watu, mahitaji maalum tofauti ya wanafunzi, kukosekana kwa vifaa, ruzuku isiyotosheleza, kukosekana kwa fursa za kujiendeleza kitaaluma na mengine mengi yanayohusiana nayo. Mazingira au muktadha kama huu unafanya mageuzi katika elimu yaliyoongelewa hapo juu kuwa na ugumu fulani lakini sio kuwa hayawezekani. Kiuhalisia, yanatoa fursa ya kufanyika kwa ujifunzaji wa kimageuzi ambapo elimu inaitikia/inaakisi mahitaji ya mtu mmoja mmoja na jamii bila uwepo wa suluhisho/utatuzi kutoka nje ambao unaweza kuwa hauendani na muktadha husika.

Harakati za utengenezaji zimekuwa zikifanikiwa katika mazingira/muktadha tofauti tofauti, ikiwemo yale yenye changamoto. (kwa mfano; Hifadhi ya wenyeji nchini Kanada, vijijini Tanzania). Katika muktadha hizi, kwa ujumla mchakato unabaki kuwa ule ule-‐kuhamasisha mchakato wa fikra bunifu na kutengeneza. Lengo la

6

kuanzisha mahali pa mtengenezaji katika kituo cha walimu cha zana/vifaa ni kuwawezesha waelimishaji kufikiri juu ya hali ya baadaye ya elimu kwa kushiriki kutafakari fikra bunifu na kupata ufumbuzi kwa ugunduzi timilifu, kuitikia changamoto za njia za ufundishaji katika mazingira yao. Njia hii inaendana na mageuzi ya sasa ya elimu kama vile Matokeo Makubwa Sasa (BRN) nichini Tanzania. Mambo ya msingi katika mageuzi haya ni kuhakikisha kwamba wanafunzi hawahudhurii tu shuleni bali wanasoma kikamilifu; walimu wanamotisha ya kutumia muda zaidi darasani kufundisha; na yawepo matokeo yenye ushahidi. Harakati za utengenezaji zinawajengea walimu uwezo wa kufikiri na kutekeleza elimu chini ya jitihada hizo. Zama hizi za maarifa zinatoa aina tofauti ya ufahamu (kusoma na kuandika). Kando ya kujua lugha ya kiasili-‐ kuna haja ya kujumuisha ujuzi zaidi ya huo unaowakilisha njia tofauti za kufahamu na kuelezea ujifunzaji. Aina mpya za ufahamu zinahusisha vyombo vya habari, dijitali, nafasi/uhusika wa anga, kisayansi, uelewa wa hisabati ambao ni muhimu katika kufikia na kutumia maarifa mengi ambayo mwanafunzi anayapata kwa urahisi. Uelewa/ujuzi zaidi ya mmoja unaungana na intelijensi zaidi ya moja iliyoongelewa na Gardner. Utambuzi na kuendelea kwa ujuzi zaidi ya mmoja katika njia, inahakikisha kuwa intelijensi zaidi ya moja miongoni mwa wanafunzi inazingatiwa. Pia inahamasisha wanafunzi kushirikiana na kufanya kazi kwa kuelewana. Hatimaye inapelekea ubunifu na ugunduzi kwa kuwa wanafunzi wanapanua fikra zao na kutumia ujuzi wao. Uhalisia wa mazingira ambayo walimu na wanafunzi

Aina mpya ya ujuzi wa maarifa hutambulishwa wakati wa kutengeneza


7

wanafanya kazi yanaweza yakajulisha na kusaidia ubunifu au ukawa kikwazo katika uvumbuzi na ubunifu. Uwezo wa kukabiliana na matendo yaliyopo ni mwitikio wa mazingira halisi. Neno ‘leapfrog’ liliazimwa kutoka kwenye uenezi wa teknolojia. Mfano ni muktadha

8

ambapo simu za mkononi zilipanda thamani haraka zaidi ya simu za mezani kwa kuruhusu watumiaji kuanza kutumia teknolojia mpya. Mahsusi, kubadilishana ujumbe wenye taarifa anuai, kufanya miamala ya fedha kwenye simu ni baadhi ya matumizi ya teknolojia ambayo yalikuwa yamechukua nafasi kwa sababu ya kuenea zaidi kwa matumizi ya simu za mkononi. Vivyo hivyo, maarifa, taarifa, ujuzi na matendo yaliyochukuliwa kutoka njia za kiasili za kujua zinaweza kuchangia kwenye uvumbuzi na ubunifu katika njia ambayo inaruhusu matendo ya kielimu. Aina ya maarifa ya asili inahusisha imani na desturi za asili, uchongaji wa vifaa, sanaa, kutumia zana za ufundi toka kwenye mazingira – mimea na wanyama, mifumo ya kujifunza, uainishaji, sheria, aina za mawasiliano na mpangilio. Njia ya kiasili ya kutambua ni chimbuko la usuli wa muktadha wa maarifa

Elimu ni lengo na pia ni kichocheo cha maendeleo


9

na ujuzi ambao mwanafunzi anauleta darasani. Pia maarifa ya asili yanatoa msingi na chimbuko la Lugha, hisabati na maudhui ya kisayansi kwa kuendeleza umahiri wa mwanafunzi katika miaka ya mwanzo. Maarifa haya yanatengeneza msingi ambapo mwanafunzi anajenga ujifunzaji mpya. Baadhi ya maarifa yanaweza yakaendelezwa wakati mwanafunzi akiwa anashirikishwa kama mwanamageuzi wa biashara fulani. Zaidi, maarifa ya asili yanatambua uthabiti na upatikanaji wa vitu vya kiasili. Utumiaji wa vitu hivyo (ikiwemo rasilimali watu) ni muhimu katika kuendeleza ufumbuzi wakudumu. Katika kutafuta ubunifu, uhusiano na uthabiti wa ufumbuzi na matumizi, uzingatiaji makini unatakiwa kufanywa juu ya muktadha. Uelewa wa hali ya fikra kiasili ya ujumi, uhitaji na uwezokano wa ufumbuzi wa tatizo ni muhimu. Ufumbuzi unaopendekezwa unatakiwa kumilikiwa, ukubalike na udumu kwa watumiaji. Ufumbuzi pendekezwa unatakiwa ukubalike na usiwe wakuamuriwa.

1.4. Kutengeneza na Maendeleo Kwa pamoja elimu ni lengo na chachu ya maendeleo. Umuhimu wa elimu umeakisiwa katika kujumuishwa kwake kwenye Malengo ya Maendeleo ya Millennia (MMM). Moja kati ya MMM ni kufikia Elimu ya Msingi kwa Wote kwa huhakikisha kuwa ifikapo mwaka 2015, wanafunzi kila mahali, wavulana na wasichana kwa pamoja watakuwa na uwezo wa kumaliza masomo ya elimu ya msingi kikamilifu" (UN, 2015). Zaidi ya hapo,

10

MMM yanathibitisha kutambua kuwa elimu ni chombo katika kufikiwa kwa malengo menginie ya maendeleo ya millennia, utambuzi ni kuwa “ kuelimisha watoto kunawapa kizazi kijacho chombo cha kupambana na


11

umasikini na kuzuia magonjwa,ikiwepo malaria na ukimwi" (UN, 2015). Kwa masikitiko makubwa, tathmini ya malengo ya millennia ya umoja wa wataifa, mafanikio yaliyofikiwa hadi sasa yanaonesha kuwa dunia haijaweza fikia malengo ya mwaka 2015 ya elimu ya msingi kwa wote. Imekiri kuwa pamekuwa na ubora fulani wa kufikika kwa elimu, lakini imethibitishwa kuwa matokeo ya ujifunzaji na elimu yenye uhusiano ni muhimu ili iweze kuchangia katika maendeleo. Mchango wa mawazo uliotolewa katika boksi la vifaa/mkusanyiko wa vifaa ina uhusiano wa moja kwa moja kwenye njia ambazo

12

tunaweza kufanya kazi kuifanya elimu kuwa yakuhusika zaidi na kuwa zalishi kwa watoto. Kusudio la hatua inayofuata ya Malengo ya Umoja wa Mataifa ya Millenia ni Melengo Endelevu ya Maendeleo (MEM). MEM inatambua uhitaji wa kila nchi kulenga changamoto mahsusi inahitaji kukabiliana nazo ili kupata uhusiano wa kimuktadha na maendeleo endelevu (UN, 2014). Tunaona ‘kutengeneza’ kama kunafaa kiasili katika mashule kwa kuwa inaunganisha ugunduzi, ubunifu, kubaini tatizo, kutafuta ufumbuzi kulingana na muktadha mahsusi. 1.5. Kutengeneza Uhusiano/Uhusiano uliopo Kutengeneza kunaweza kutumika kama njia elekezi iliyo bora. Unaanzia kwa kutumia Njia ya Kufikiri na Kubuni. Utengenezaji unaangazia utamaduni mpya katika kujifunza ambako hakujawekewa mipaka katika madarasa ya kiasili.

1.5.1. Kutengeneza na Kujifunza kwa Kushiriki Kikamilifu. Utamaduni huu mpya wa kujifunza kwa kushiriki kikamilifu unahusisha katika mchezo, kuuliza na fikra (Thomas & Brown, 2011). Ikiwa kama njia elekezi, kutengeneza: • Kunasisitiza ushirikianao, ugunduzi, ubunifu na

kufikiri kwa umakinifu. • Ni mchakato wa kubaini tatizo na kufumbua tatizo. • Kiasili inapelekea kujifunza kwa kushiriki kikamilifu-‐

wanafunzi kujadiliana na kutengeneza vitu. • Kupelekea kushirikishwa kwa mwanafunzi (uwezo wa

kufiriki, hisia, tabia, kijamii na kiutamaduni) – ushirikishwaji wa karibu wa mwanafunzi unathibitika wakati wanafunzi wanakuwa wadadisi, wenye shauku na kwa hiyo wana motisha kusoma zaidi.

• Ni yenye malengo na hivyo kuwa na motisha ya hali ya juu.

• Inafanya kwa pamoja mchakato na matokeo kuwa muhimu.

• Kuhakikisha kuwa kujifunza kunapatikana katika mchakato.

1.5.2. Kutengeneza na Kujenga

Ufunguo katika elimu bora unaweka mazingira rafiki yakujisomea (OECD, 2011). Mazingira haya yanapelekea kujifunza kwa kushiriki kikamilifu ambapo wanafunzi wanaweza wakashirikiana kwa pamoja kujenga maarifa katika njia ambazo zinaendana na muktadha pia zenye kufaa. Kujifunza kunahusisha kupata maarifa mapya au kurekebisha na kuimarisha maarifa yaliyopo. Kwa mujibu

Tunaona utengenezaji kama wakufaa kiasili mashuleni

Kutengeneza kunaunganisha ugunduzi, ubunifu, kubaini tatizo na ufumbuzi wake


13

wa mawazo ya wajengaji maana, inamtaka kila mmoja kushiriki katika mchakato wa kujenga maana katika dunia yao. Wanafunzi hawasharabu maarifa yaliyokwisha jengwa tayari kwa ajili yao toka kwa walimu, lakini wanapatiwa fursa za kujenga maarifa kwa kila mmoja mmoja na kwa kushirikiana. Ili kufanikisha hili, waelimishaji/walimu wafuasi wa kujenga maana wanashikilia imani zifuatazo: • Kujifunza lazima iwe ni mchakato wenye kushirikisha

kikamilifu – wanafunzi hutumia data za ufahamu kujenga maana (hii inatambua untelijensi zaidi ya moja kama chanzo cha data za ufahamu)

• Wanafunzi wanajifunza kusoma kupitia kujenga maana na mfumo wa maana-‐kutengeneza utaratibu fulani-‐mpangilio, madarasa, makundi, makundi ya sanaa za maonesho

• Ujenzi wa maana unatakiwa uwe kwa pamoja ushirikishe muonekano na ubongo/ufahamu – inahusisha uwakilishi mwonekano wa nje wa maana ya mtu fulani iliyo na maelezo ya uchaguzi tunoufanya na kwa nini.

• Lugha ni kitu muhimu sana katika kujifunza – tunajenga maana katika lugha ambayo tupo nayo huru zaidi, na hivyo umuhimu wa kuchagua, kwa mfano, lugha ya asili kwa kufundishia au kuelezea ujifunzaji.

• Kujifunza ni kazi ya kijamii – elimu ya asili ilimbagua mwafunzi, elimu endelevu hutambua kujifunza kama ni juhudi za kijamii (waamini wa ujenzi wa maana-‐kijamii) ambapo wanafunzi wanafanya kazi kwa ushirikiano kujenga maana ambayo ina maana katika muktadha fulani.

• Kujifunza hapatokei angani-‐bali kunafanyika katika muktadha husika-‐na hivyo kuhitajika kwa maarifa yakufaa na yenye uhusiano na muktadha. Maarifa yaliyoingizwa toka nje yanaweza yasiwe yakufaa au na uhusiano na mazingira husika hivyo kukosa thamani yakuchukuliwa kuwa ni maarifa katika muktadha/mazingira yaliyokusudiwa.

• Kujifunza kunahitaji maarifa-‐kuna haja ya wawezeshaji na wanafunzi kuanzia katika maarifa waliyonayo kabla ya darasani/maarifa ya awali. Kwa mfano, maarifa ya asili ni chanzo kikubwa cha maarifa ya awali yanayotoa ujumbe kwa ujengaji wa maarifa mapya kwa sababu yana uhusiano wa kimazingira na yanafaa.

• Kujifunza kunachukua muda – sio kitu cha papo kwa papo. Inahitaji mpango, vitendo, tafakari na kurudia

14

umaizi mpya na ufahamu unaotokea wakati wa awamu hizi.

• Kujifunza kunahitaji motisha – wanafunzi wanahitaji sababu za wao kujifunza. Mchakato wa kujifunza na matokeo yake (ujengaji mpya) unaleta motisha ya kujifunza.

Ujengaji, kwa hiyo unawakilisha kujifunza kama mchakato wa ujuzi wa vitu na kutafakari katika ujuzi huo. Inaendeleza ufahamu kiundani na wenye kudumu.

1.5.3. Kutengeneza na Matokeo Makubwa Sasa Tanzania, kama wengine wanoendelea kiuchumi inakusudia kuvuka kutoka uchumi wa chini kwenda uchumi wa kati. Ili kufikia hili, imechukua Modeli ya Maendeleo kutoka Malaysia (Matokeo Makubwa Sasa) na ikazindua kuanzishwa kwa Matokeo Makubwa Sasa (BRN). Mkakati huu unalenga maeneo makuu manne na elimu ni mojawapo. Elimu inachukuliwa kuwa wakala muhimu katika kuleta kichocheo kwenye maendeleo. Hata hivyo, ili elimu iweze kutimiza mamlaka ya uwakala, baadhi ya mageuzi ni muhimu. Ni muhimu kukumbuka kuwa wakati Tanzania ime rekodi mafanikio yakuonekana kwenye upatikanaji wa elimu ya msingi ndani ya miaka 10 iliyopita, pamekuwa na kukithiri kwa kushuka katika ubora wa elimu, na kuzua swali endapo wanafunzi wanajifunza au wanahudhuria tu shule. (Ripoti ya Benki ya dunia Julai 2014; Ripoti ya UWEZO 2011-‐2014). Chini ya jitihada za BRN, Benki ya dunia na marafiki wa maendeleo nchini Tanzania wanalenga kuinua/kuboresha matokeo ya kujifunza kwa kukabiliana na mambo mahsusi yanayopelekea matokeo mabovu ya ujifunzaji.

Kujifunza ni kazi ya kijamii (ya umoja)


15

Hususani kwa kuzingatia kujifunza, wanapendekeza kuhakikisha; • Walimu wapatiwe motisha ya kutumia muda zaidi

darasani kufundisha • Data zimekusanywa na matokeo yanaangaliwa kila

mara ili elimu iweze kusimamiwa kwa ufanisi • Wanafunzi wengi wajifunze kusoma, kuandika na

kufanya hesabu za msingi kufikia mwisho wa darasa la pili (Benki ya Dunia, 2014)

Wakati hatua zimekuwa zikichukuliwa kutenganisha kile kinachohitajika kufanyika, mchakato halisi wa kuwamotisha walimu, kuwashirikisha wanafunzi na kukusanya data ni suala linahusiana na mbinu/njia za ufundishaji. Njia elekezi ya kufundisha iliyopendekezwa, kutengeneza inaweza kutoa suluhisho kwa makusudio haya mazuri na yanaweza kutimia (angalia kipengele cha 2.5). Kwa kutengeneza, walimu wanaweza kuwa na sababu ya kukaa kwa muda mrefu darasani na wanafunzi watashirikishwa zaidi; kuna fursa nyingi za kukusanya data ambazo zinathibitisha mchakato wa kujifunza na zinatoa data halisi kwa tathmini endelevu na tamati. Data hizo zinatoa mrejesho kwa uongozi wa shule na wadau wengine kwa pamoja juu ya mafanikio na maeneo ambayo yanahitaji kuangaliwa kwa ukaribu na kutoa mchakato unaoendeleza kwa pamoja ujuzi wa kusoma na kuandika (kwa ufahamu mpana wa kusoma na kuandika angalia Kalantzis na Cope, 2012) na kufanya hisabati kwa vitendo na kwa njia ya ushahidi. Hatimaye, mchakato wa kutengeneza unaleta ujifunzaji bora kwa mwalimu na mwanafunzi ambao unaendana na muktadha na utaimarisha elimu kutimiza jukumu lake la uwakala katika kuendesha maendeleo.

1.5.4. Kutengeneza na Kufikiri kwa Kuona Mizizi yake ni katika nadharia na vitendo ya ujenzi wa maana, kutengeneza ni njia bora sana ya kutoa ushahidi wa mchakato wa fikra unaotokea wakati wa kujifunza. Katika hatua mbalimbali mchakato wa kufikiri na kubuni, kuna uwakilishi wa nje wa mchakato wa kufikiri. Kutokea nje, washiriki wanashirikishana mitazamo yao juu ya masuala fulani na kupitia mazungumzo wanafikiria jambo walilolipata kutoka kwa mwenzao/wenzao. Baada ya hapo kupitia mchakato wa uwezo wa kuhisi maono ya mwingine wanaweza wakashughulika kutafuta majibu au ufumbuzi fulani. Mazungumzo yanabainisha ufikiriaji wa kirafiki au mtu na mtu, ufupisho unaelezea fikra na majibu/ufumbuzi unaopendekezwa (katika kuchora na maelezo/ufafanuzi) unawakilisha mchakato wa utatuzi

16

wa tatizo –ambapo ni mwitikio wa hitaji lililoelezewa. Zaidi ya hapo, majadiliano ya kushauriana yanatoa ushahidi wa tathmini ya fikra juu ya majibu/ufumbuzi unaopendekezwa na mchoro wa mwisho ni ushahidi wa wazo la pamoja. Sampuli kifani/sampuli ya awali ni ushahidi dhahiri wa mchakato wa kufikiri. Tathmini ya mwisho binafsi na ya washiriki wengine iliyoelezewa katika tafakari inatoa ushahidi wa kulingana kati ya jambo la awali lililoshirikishwa na ufumbuzi uliowasilishwa. (Angalia kipengele cha 2.5.)

1.6. Fikra Bunifu “Kufikiri juu ya ubunifu kwa ujumla kunazingatia uwezo wa kuunganisha uwezo wa kuhisi maono ya mwingine kwa muktadha wa tatizo, ubunifu katika kuzalisha umaizi/utambuzi na majibu au ufumbuzi, na kutazama jambo kimaantiki kuchambua na kuendana na ufumbuzi kulingana na muktadha” (Wikipedia, n.d.). Mchakato wa usanifu unamlenga binadamu ambapo unamzingatia mtumiaji zaidi kuliko tatizo pekee au matokeo. Fikra bunifu ni sehemu muhimu ya kusudio la mchakato tunaoutumia katika warsha za kupeleka utengenezaji mashuleni. Tumetambua kuwa mara nyingi watu kama watu wakipewa tatizo walitatue, huwa wanakimbilia kwenye ufumbuzi/majibu bila ya kuzingatia mambo yote yanayochangia ugumu na uwezekano wa majibu/ufumbuzi.

1.6.1. Utangulizi Fikra bunifu ni mchakato ambapo mbunifu anaweza akacheza na kitu (kucheza au kwa makusudi kucheza na fikra/mawazo yaliyounganishwa) na kuongea kwa ushirikiano ndani ya makundi yao, kujadili, kutafiti na kupeleleza njia mbadala au fursa zilizopo. Fikra bunifu au aina ya mawazo yanayoendeleza ubunifu na ugunduzi. Mawazo ya ubunifu yanashabihiana vyema na kutengeneza kwa kusaidia watengenezaji kuzingatia kile ambacho wangependa kukitengeneza na kile kinachoweza kuhitajika. Ina waruhusu watengenezaji “kupambana na matatizo makubwa ya dunia kwa ubunifu na kutimiza mahitaji muhimu zaidi ya kibinadamu ” (Hatch, 2014, uk. 10). Kama alivyowahi kusema Walt Disney, mgunduzi wa Mickey Mouse, “Ni aina ya kufurahisha kufanya kisichowezekana!” Mchakato wa mawazo ya ubunifu unahusisha muunganiko wa maamuzi na kazi ambazo humfahamisha msanifu/mbunifu. “Usanifu/ubunifu sio tu unafanya vitu kuwa vizuri, ila inafanya vitu vifanye kazi” (Dadich, 2013). Ubunifu bora unaweza kuelezewa na kanuni kumi


17

(Vitsoe, 2013). Zinajumuisha • Ubunifu mzuri ni wakiuvumbuzi • Ubunifu mzuri hufanya bidhaa kuwa na thamani zaidi • Ubunifu mzuri ni ujumi • Ubunifu mzuri hufanya bidhaa ieleweke • Ubunifu mzuri hauna kikwazo • Ubunifu mzuri ni nyoofu/aminifu • Ubunifu mzuri unadumu kwa muda mrefu • Ubunifu mzuri ni kamilifu hadi mwisho wa utondoti • Ubunifu mzuri ni rafiki kwa mazingira • Ubunifu mzuri ni usanifu mdogo kadri

inavyowezekana.

18

Kubuni wazo ni mchakato kwa ajili ya kutatua matatizo, na kipekee inajumuisha hatua saba: fasili, tafiti, jenga wazo, sampuli kifani, kuchagua, utekelezaji, na kujifunza. Fasili • Kuamua ni jambo gani unalojaribu kulitatua • Kukubaliana juu ya hadhira ni nani • Bainisha kipi kitakachofanya mradi ufanikiwe. Utafiti

• Pitia upya historia ya suala/tatizo; jaribu kubainisha kwa nini ni tatizo?

• Kusanya/shirikisha mifano ya jitihada/majaribio mengine kutatua tatizo/suala hilo hilo

• Zungumza na watu wenye tatizo hilo au waliowahi kukumbana na tatizo hilo

Dhana/wazo • Onyesha mahitaji na motisha kwa watumiaji wako.

Mara kwa mara, waelimishaji wamekuwa wakihitajika kuwa wabunifu wa uzoefu wa kujifunza


19

• Zalisha mawazo mengi kadri inavyowezekana kuhudumia mahitaji yaliyooneshwa

• Chora dhana/mawazo mengi kadiri iwezekanavyo • Usiamue wala kujadili juu ya mawazo/dhana • Wakati wakubungua bongo, kuwa na mazungumzo

au usaili mmoja tu kwa wakati

Sampuli kifani/Sampuli ya awali • Unganisha, tanua, na fasili mawazo. • Unda kielelezo zaidi ya kimoja • Omba mrejesho kutoka kwa kundi lenye watu

tofautitofauti, wajumuishe watumiaji wako • Washirikishe wenzako sampuli kifani yako • Hifadhi maamuzi na endeleza kutopendelea upande

wowote • Unda na wasilisha kazi halisi ya sampuli kifani/vifani

20

Chagua • Pitia upya lengo • Weka pembeni hisia na umiliki wa mawazo • Epuka kufikiri kwa makubaliano • Kumbuka: suluhisho/ufumbuzi unaoweza kutendeka

sio wakati wote ni bora • Chagua mawazo yenye uwezo/nguvu zaidi

Tekeleza • Tengeneza maelezo ya sampuli • Fanyia kazi/tekeleza • Jaribu wazo lako na watumiaji wenzako

Kujifunza • Kusanya mrejesho kutoka kwa m/watumiaji • Bainisha kama ufumbuzi/majibu yamefikia malengo • Jadili kipi kinachoweza kuboreshwa • Pima mafanikio; kusanya data • Nyaraka

Ingawaje ubunifu wakati wote unategemea ladha ya mtu binafsi, wafikiriaji wa ubunifu wana misingi ya pamoja, inayowaongoza kuendesha ugunduzi: misingi hii kiujumla ni ubunifu, uwezo wa kutumia mikono yote miwili kwa usawa, kufanya kazi kwenye timu, malengo kwa mtumiaji wa mwisho, udadisi (Wikipedia, n.d.).

Shule ya Stanford inatoa mlolongo mrefu wa zana za ubunifu wa mawazo. Tafadhali peleleza/tembelea http://dschool.stanford.edu/dgift/

1.6.2. Kuunganisha kwenye Elimu Kuna ongezeko la waelimishaji/walimu kuhitajika kuwa wabunifu wa uzoefu wa kujifunza kama ilivyopendekezwa na ripoti ya OECD iliyoshirikishwa katika kipengele cha 1.2. Harakati za utengenezaji-‐mtazamo wa kidunia. Huu ni mhamo kutoka majukumu yaliyopita kama watekelezaji au wafasili wa mtaala. Njia bora ya kushirikisha ubunifu wa mawazo darasani ni kuutumia kuwasaidia wanafunzi kwa makusudi kutafuta uhusiano kati ya uzoefu wa ujifunzaji halisi na matatizo ya kimtaala. Kwa sababu ya msisitizo juu ya uwezo wa kuhisi maono ya wengine, ubunifu wa mawazo unawaalika walimu na wanafunzi kulenga katika ubunifu uliyojikita kwa binadamu na kufiriki juu ya vitu vya msingi vyakuzingatia. Inalandana vizuri sana na mradi wa STEMx wenye misingi ya kushirikisha mchakato wa kufikiri kwa ubunifu –

Fikra bunifu na kutengeneza muunganiko wakupendeza!

Sampuli kifani: unganisha, kuza na rekebisha mawazo.


21

dhania, jenga, cheza, shirikisha, tafakari, (Resnick, 2007) kwenye utendaji wao ambapo “unaakisi njia ya asili ambayo watoto wadogo wanajifunza na kucheza” (Martinez & Stager, 2013). Fikra bunifu na kutengeneza vinalandana vizuri sana! Angalizo moja hata hivyo, kama ilivyo kwa kila mchakato, heshimu/fuata hatua. Amini mchakato. Hakuna njia ya mkato katika ugunduzi! 1.7. Upimaji Upimaji ni sehemu muhimu ya mtaala. Kimsingi, upimaji unatakiwa kufanyika kwa wakati mmoja na ufundishaji na ujifunzaji wakati wote wa uwezeshaji wa kozi. Katika mchakato wa kutengeneza, upimaji unasaidia kama nguvu ya kuendesha inayofanya utengenezaji uwe kwenye mstari na kuhakikisha kwamba kuna ushahidi wa kujifunza (au kutokuwepo kwa ushahidi). Upimaji endelevu unaojulikana pia kuwa ni upimaji kwa ajili ya kujifunza ndio unaendesha machakato kutoka hatua moja hadi nyingine. Upimaji endelevu uliofanywa na wewe, wenzako na wawezeshaji unachangia kukamilisha matokeo/bidhaa. Upimaji endelevu unafanywa wakati wanafunzi wanashirikishana mawazo, wanapochora na kushiriki katika mchakato wa kuunda sampuli kifani/mfano. Wakati wa kipindi hiki, mwalimu anaweza kusimamia na kusaidia wanafunzi kuhakikisha kuwa wanapata matokeo mazuri. Upimaji endelevu unachangia kuzalisha sampuli kifani ambayo baadaye inatathminiwa na mhusika mwenyewe, washiriki wengine na mwezeshaji wakati wa matembezi ya galari. Bidhaa halisi, rekodi ya maelezo ya sampuli inaweza ikatumiwa kwa upimaji na ushahidi wa uwezo wa wanafunzi.

1.8. Njia za Kiasili za Ufahamu/Kuelewa Utendaji wa ujengaji dhana unatoa motisha ya ujengaji wa maarifa kutoka maafira ya mwanzo (angalia kipengele cha 1.5.2.). Njia za kiasili za kujua/kuelewa (au hazina ya maarifa ya kiasili) ni chanzo bora cha maarifa ya mwanzo/awali. Wanafunzi wanakuja shuleni na akiba ya kiasili ya kufahamu ambao unawakilisha njia ya maisha ya jamii. Maarifa hayo yanajumuisha: imani na desturi za asili, utengenezaji/uundaji wa vitu (vifaa, sanaa, ufundi), zana za kimazingira (mimea na wanyama), mifumo ya kujifunza, uainishaji, sheria, vifaa, aina za mawasiliano na

22

taasisi. Imani na desturi za asili kwa mfano, inaweza ikatoa mwanzo mzuri kwa ujuzi anuai wa lugha ambapo ufundi na vifaa vinaweza kuvutia ubunifu husika na ujumi kwa usanifu mpya au ulioboreshwa. Uainishaji na zana za kimazingira inawezakuwa hatua nzuri ya kuanzia kwa ujuzi/ufahamu wa hisabati na sayansi. Nyongeza ya hapo, maarifa ya awali yanawezakuwa ufunguo wa kubainisha kile ambacho kina landana na muktadha na kinachofaa, kitu muhimu cha kuzingatiwa kwa ugunduzi endelevu na kuingilia kati.


23

1.9. Kitaaluma – Kutengeneza Kisa Mkasa kwa Uzoefu wa Kina na Endelevu Utafiti juu ya ufundishaji bora na nadharia ya mabadiliko ya kielimu ipo wazi – walimu wanahitaji fursa endelevu za kujifunza kama wanahitajika kutumia njia mpya, kufuata harakati za Wizara ya Elimu, na kuendelea kulandana na kuwa imara/na wenye sauti katika kazi zao. Walimu lazima washiriki katika mafunzo ya kudumu kwenye kazi zao, ni kwa sababu hiyo hiyo ambayo wataalamu wengine kama vile wanafizikia na manesi wanafanya-‐ili kubakia wakisasa, kusoma njia mpya, na kuunda jamii ya wataalamu kiutendaji na kusaidia. Kwa walimu wengi, kufikiwa na maendeleo ya kitaaluma ni vigumu kutokana na gharama za usafiri na upatikanaji wake. Pia, kwa mara nyingi kwa ujumla wake, mafunzo ya kitaaluma/maendeleo ya kitaaluma yanatolewa katika hali ya ‘kukaa na kupokea’ mfumo wa usomaji usioshirikishi. Boksi hili la vifaa/mkusanyiko huu wa vifaa, kupeleka utengenezaji mashuleni: boksi la vifaa kwa ajili ya ugunduzi na mabadiliko katika kufundisha na kujifunza, unatoa njia mbalimbali. Umesanifiwa kukusaidia kuwezesha kisa mkasa kwa mawazo ya kina kwa mafunzo ya kitaaluma kwa walimu wanaojifunza. Inaweza pia ikatumika na waelimishaji/walimu wengine kuwatambulisha kwenye Ubunifu wa wazo na kutengeneza. Kipengele cha 2.1. Kinatoa sampuli ya ajenda kwa undani wa siku moja wa tukio la maendeleo ya kitaaluma. Kipengele cha Undani wa siku kinahitaji washiriki kuzingatia kwa makini na kushiriki kikamilifu katika usanifu wa mawazo na kutambua tatizo kwa ubunifu. Katika sehemu muhimu ya siku ni utamaduni wa kutengeneza ambao “unathamini kujifunza kwa ujuzi wa moja kwa moja na uwezo wa kufikiri na faida za kijamii ambazo zinaongezeka kutoka uundaji wa kitu cha kushirikishana" (Martinez & Stager, 2013). Pia ina unganisha fikra bunifu na kutengeneza kwa ujuzi wa kimtaala unaotakiwa kwa Afrika ya mashariki. Mafunzo ya kitaaluma kwa undani yanatambua kuwa ni vigumu kushirikishana vitu vya msingi ambavyo hatujawahi kuwa na uzoefu navyo kwa kina. Kama walimu watapeleka utengenezaji mashuleni kwao, tunaamini waelimishaji/walimu wanahitaji kushiriki kikamilifu katika uzoefu wa siku nzima kuwasaidia kujisikia jasiri na kumiliki mawazo ya fikra bunifu, kufumbua tatizo, kutengeneza kwa kushirikiana, kuheshimiana/kuchukuliana na kuhakiki/kukosoa kwa moyo mkunjufu/kiurafiki, na kutafakari.

24

Rejea Crichton, S. & Carter, D. (2015). Taking Making Into the: An Immersive Professional Development Approach. In M. Niess & H. Gillow-‐Wiles (Eds.). Handbook of Research on Teacher Education in the Digital Age. IGI Global. Dadich, S. (August, 2013). The age of invisible design has arrived. Retrieved from http://www.wired.com/design/2013/08/the-‐age-‐of-‐invisible-‐design/ Dougherty, D. (2013). The maker mindset. In M. Honey & D. Kanter (Eds.), Design, Make, Play: Growing the Next Generation of STEM Innovators (pp. 7-‐11). New York, NY: Routledge. Hatch, M. (2014). The Maker Schools Movement Manifesto: Rules for Innovation in the New World of Crafters, Hackers, and Tinkerers. NY: McGraw-‐Hill. Kalantzis, M. and Cope, B. (2012) Literacies.CUP Martinez, S. & Stager, G. (2013). Invent to learn: Making, tinkering, and engineering in the classroom. Torrance, CA: Constructing Modern Knowledge Press. Organization for economic co-‐operation and development (OECD). (May 2011). Innovative learning environments – A leading OECD/CERI project. Retrieved from http://www.innovations.sa.edu.au/files/links/ILEMay.pdf Resnick, M. (2007). All I really need to know (about creative thinking) I learned (by studying how children learn) in kindergarten. Paper presented at the Proceedings of the 6th ACM SIGCHI conference on Creativity & Cognition. Thomas, D and Brown, J.S. (2011) . A New Culture of Learning: Cultivating the Imagination for a World of Constant Change. Createspace Independent Publishing platform Vitsoe. (2013). Dieter Rams: ten principles for good design. Retrieved from https://www.vitsoe.com/us/about/good-‐design United Nations, 2015 http://www.un.org/millenniumgoals/ United Nations, 2014 https://sustainabledevelopment.un.org/topics/sustainabledevelopmentgoals/ Wikipedia. (n.d.). Design thinking. Retrieved from http://en.wikipedia.org/wiki/Design_thinking

25


2. Uwezeshaji wa Warsha ya Kupeleka Utengenezaji Mashuleni

Changamoto ya Ubunifu wa Sampuli Ubunifu huu wa sampuli ulitumika wakati wa jaribio na walimu Turiani, mkoa wa Morogoro. Usuli Walimu wa shule za vijijini na zile zisizofikika kwa urahisi mara nyingi huhangaika kutafuta zana za kufaa kusaidia ujifunzaji ambao mwanafunzi ni kitovu cha maarifa, ujifunzaji shirikishi. Wakati wote wanasahau kuwa zana zilizonyingi zenye thamani kubwa zimekaa/zinapatikana mbele yao au nje tu ya milango ya madarasa yao. Sabubu/Misingi ya Ubunifu Walimu Tanzania wanatarajiwa kupata Matokeo Makubwa Sasa katika madara yao. Wengi wanapambana/wanahangaika kufahamu maana ya elimu ya matokeo ilivyo na namna ya kuendeleza kazi za kujifunza kwa ushiriki kwa ajili ya wanafunzi wao. Kazi yako Kundi lako limepewa kazi ya kuunda sampuli ya zana ya kujifunzia inayosaidia wanafunzi kujifunza ustadi muhimu unaopelekea Matokeo Makubwa Sasa. Sampuli yako ya zana lazima ihamasishe na kusaidia ujifunzaji ambapo mwanafunzi anakuwa ni kitovu cha maarifa, ujifunzaji shirikishi. Mafanikio ya Sampuli ya Zana yako Yatabainishwa na : • Sampuli inaweza kutengenezwa kwa kutumia vifaa

vilivyopo? • Sampuli inaweza kutengenezwa kwa kutumia vitu

vinavyopatikana/vilivyopo katika mazingira ya asili? • Sampuli inasaidia ujifunzaji muhimu wa ustadi/uhodari

kundi lako lilipochagua wakati wa kazi ya fikra bunifu? • Walimu wengine wanaweza wakatengeneza maana juu ya

sampuli na kuona faida yake kwenye madarasa yao? Vigezo • Lazima utumie vitu/vifaa kutoka kwenye Mkusanyiko wa

Vifaa vya Utengenezaji ulivyoshirikishwa. • Lazima utumie vitu unavyoweza kuvipata katika mazingira

yanayokuzunguka • Lazima ukamilishe/ujaze karatasi ya Maelezo ya Sampuli • Lazima uwe na sampuli unayoifanyia kazi kwa ajili ya

matembezi ya galari

1

Lengo la warsha ni kuhamasisha washiriki kupata uzoefu wa kutengeneza kupitia fikra bunifu na shughuli za kufanya kwa mikono. Hali ya kurudia rudia ya njia ya kushiriki kwa undani huwa inawezekana kwa kuletekeza kupeleka warsha ya utengenezaji kwenye mashule zaidi ya siku 2-‐3 mfululizo. Ukiweza kufanikisha hilo, tunapendekeza utumie ujenda moja kila siku. Hii inaruhusu washiriki kupata uelewa wa kina wa mchakato. Tuligundua kazi yao inaboreka/inaimarika kila wakirudia mchakato wa kubuni, kutengeneza na kutafakari hatua. Kupeleka utengenezaji kwenye mashule hutambulisha washiriki katika kutengeneza na uendelezaji wa vifaa/vitu kwa kulenga elementi tano zinazotofautiana huku bado zikihusiana: • Changamoto ya ubunifu • Mchakato wa fikra bunifu • Majibu/ufumbuzi wa ubunifu kupitia utengenezaji

wa kushirikiana • Matembezi ya galari • Tafakari

2.1. Ajenda ya Sampuli

Mwisho wa sehemu hii (Kurasa 21 na 22), Ajenda ya Sampuli na muda uliopendekezwa, usomaji wa/vitabu vya awali na vitu/vifaa vinavyohitajika vimetolewa.

2.2. Elementi za Warsha

2.2.1. Changamoto ya ubunifu

Fikra bunifu na kutengeneza ni mchakato na shughuli za kufurahisha. Lakini, walimu wanahitaji kitu fulani kufikiri na kutengeneza wakati wanapounda/kuumba vitu/vifaa vya elimu. Hapa ndipo changamoto ya ubunifu inapotumika. Changamoto ya ubunifu inalenga kila kundi la walimu katika kazi, inaruhusu mwezeshaji kushirikisha kundi/kikundi katika mchakato wa ubunifu. Katika kazi ya kufundisha na kujifunza, tunajua kuwa kumaliza mtaala kirahisi kwa kutumia njia ya muongozo wa mwalimu, inachangia kidogo katika kuboresha kujifunza na pia inasaidia kwa uchache udadisi. Ilipendekezwa kuwa chini ya asilimia 10 ya kile kilichofundishwa kinahifadhiwa miaka miwili baadaye


2

(Lambert, 2012). Kufundisha kwa kutumia zaidi njia ya kujifunza kwa ghibu (kukariri) sio jibu. Nchi kama vile Singapo tayari wameshabadilisha kabisa sera zao za taifa na kufuata/ kutekeleza harakati kama vile Fundisha Kidogo Jifunze Zaidi. Harakati hizi zilianza mwaka 2006 kama njia ya kusaidia “walimu na mashule kulenga kwenye misingi ya kufundisha kikamilifu, ili … wanafunzi washirikishwe, kujifunza kwa kuelewa, na waendelezwe kwa ujumla, mbali ya kujiandaa kwa majaribio na mitihani. … [imezitaka shule kubadilika juu ya] mtaala (kipi cha kufundisha), njia za kufundisha (sayansi ya kufundisha) (namna ya kufundisha) na upimaji (kwa kiasi gani wanafunzi wamejifunza)” (Wizara ya Elimu ya Singapo, 2015). Wakati sio mashabiki wakuu wa ushindani wa juu wa mitihani, matokeo ya PISA ya mwaka 2012, ambapo ilikuwa mwaka wa kwanza kupima ufumbuzi wa tatizo kwa ubunifu, imeiweka Singapo #1 … Kanada ilikuwa ya 5th ilifuatiwa na Finlendi 7th na Amerika 13th (http://www.oecd.org/pisa/singapore-‐and-‐korea-‐top-‐first-‐oecd-‐pisa-‐problem-‐solving-‐test.htm). Sampuli za aina za maswali yalioulizwa yanaweza kupatikana kwenye http://www.oecd.org/pisa/test/. Tunaona njia ya makusudi ya kupeleka utengenezaji kwenye mashule yetu ni kwa kukusudia kuunganisha mchakato wa kutengeneza (kusanifu, kutengeneza, kufanya jaribio, kutafakari) kufikiri kwa kina changamoto ya ubunifu kwa ustadi unaohitaji washiriki kupata uwezo wa kuhisi/kubainisha mawazo ya mwingine na kuzingatia mawazo mapya. Changamoto ya ubunifu inatoa maudhui ya mitaala. Kuunda changamoto ya ubunifu Uzoefu wetu unapendekeza kuna njia tatu za msingi/awali kuunda changamoto ya ubunifu: • Kama swali la udadisi • Kama tatizo linalohitaji ufumbuzi • Kama hali ya kucheza 1. Udadisi unaruhusu mtaala kuweza

kuchunguzwa/kupelelezwa kwa ujuzi wa usomaji halisi (Alberta Learning, 2004) – mchango mkuu wa KUTENGEZA kwenye kazi za kufundisha na kujifunza. Ujifunzaji halisi unahamasisha wanafunzi kudadisi katika vitu ambavyo ni halisi na vinavyowavutia wao. Inaweka kazi za kujifunza kama matatizo yanayohitaji ufumbuzi. Edutopia ina tovuti ya vifaa

3

vya kushirikiana/kutumia kwa pamoja, dondoo na mawazo juu ya ujifunzaji uliojikita kwenye tatizo/fumbo. (http://links.edutopia.mkt5094.com/ctt?kn=17&ms=NzE3NDM0OAS2&r=MjcyODg5NjI0MjMS1&b=0&j=OTMyNDg3NjYS1&mt=1&rt=0)

2. Ufumbuzi wa tatizo ni “mchakato wa kifikra/kiakili

uliolekezwa kufanikisha lengo pindi ambapo hakuna njia ya jibu la moja kwa moja kwa mtatua tatizo/fumbo” (Mayer & Wittrock, 2006, uk. 287). Wanaeleza wanafunzi wanahitaji aina tano za maarifa kuweza kuwa wafumbuzi wa matatizo wenye mafanikio:

• Uhalisia: maarifa juu ya tabia za elementi au

matukio, kama vile kuna senti 100 kwenye dola ya Kanada;

• Dhana: maarifa ya aina, kanuni au modeli, kama vile kujua mahali gani thamani inamaanisha katika hisabati au namna gani hewa yenye joto inaongezeka kwenye sayansi;

• Mikakati : maarifa ya njia za jumla, kwa mfano namna ya kuvunja tatizo kuwa katika sehemu au namna ya kutafuta tatizo linalofanana;

• Hatua: maarifa ya hatua mahsusi, kama vile namna ya kukokotoa kuzidisha kwa njia ndefu au namna ya kubadili waneno kutoka hali ya umoja kwenda wingi; na

• Imani: utambuzi wa tatizo la mtu-‐ujuzi wa kulitatua (kama vile “mimi sio mzuri wa hisabati”) au kuhusu asili ya utatuzi wa tatizo (mf, “kama mmojawapo hawezi kufumbua/kutatua tatizo moja kwa moja, mhusika hataweza kabisa kulitatua”).

3. Matukio ya maonesho ni mtindo wa habari au simulizi. Yanaweza yakatumika kutambulisha wanafunzi katika kazi mradi. Lengo la mfano wa tukio ni kuweka mandhari ya kazi mradi na kuunda pointi ya kuanzia kwa pamoja. Mfano wa tukio pia una vigezo vya kazi mradi, kuorodhesha jambo lolote linalozuia, hali maalumu na muda/vikwazo vya muktadha. Matukio ni njia za ubunifu za kudhania “tofauti ya wakati ujao” au njia mbadala ya kufanya kitu fulani. Yanasaidia wanafunzi kupata taswira ya muktadha kwa ajili ya kazi kwa kuwa wakati wote inahusisha mazingira, jamii, ufundi/utaalam, siasa na


4

masuala ya uchumi. Kwa nini tunapendelea matukio ya changamoto ya usanifu Tulishirikishana kwa ufupi njia tatu za kuunda changamoto ya usanifu. Kuna njia zingine nyingi, na tuna uhakika utapata moja ambayo inakufaa vizuri zaidi kwa mtindo wako wa kufundisha. Tunapendelea kuziweka changamoto za usanifu kama shughuli za maendeleo za siku ya mtengenezaji mtaalam zinakamilishwa katika vikundi vidogo vya watu wane. Tukio linasaidia njia ya kikundi. Kipekee, tunajaribu kufanya makundi mchanganyiko na kujaribu kufanya ujifunzaji wenye kuhusisha masomo mbalimbali kadiri inavyowezekana. Matukio ya maonesho yanajumuisha sehemu zifuatazo • Maelezo ya jumla ambayo yanatoa usuli kwa ajili ya

changamoto. • Sababu za kimaantiki zinazotoa muktadha wa

hisabati kuwa kwa nini changamoto ni muhimu. • Mfano wa tukio linaloweka changamoto ndani ya

kundi ambalo limeulizwa kutatua/kufumbua. • Viashiria vya mafanikio vinavyotoa vigezo kwa

namna ufumbuzi wa ubunifu utakavyopimwa/utakavyotathminiwa au tathmini ya wawashiriki wengine wakati wa matembezi ya galari.

• Vigezo au kanuni na mipaka ambayo makundi yanatakiwa kufuata au kuzingatia.

2.2.2. Mchakato wa Fikra Bunifu – Karatasi ya Kazi ya Washiriki

Pindi utakapokuwa umeandaa washiriki wako katika makundi madogo, unaweza ukaanza kazi ya kubuni wazo. Kwa dondoo juu ya namna ya kuandaa makundi, angalia sehemu ya 3.1 Kuunda makundi. Karatasi ya mfano ya kazi imejumuishwa kwenye sehemu ya 5.2. Kama bajeti yako inaruhusu, tafadhali chapa nakala moja ya karatasi hii ya kazi kwa kila mshiriki. Karatasi ya kazi inatakiwa ichapwe pande zote mbili kwenye karatasi yenye ukubwa wa A3. Kama huwezi pata kinukuzi au huwezi kumudu kutoa nakala, washirikiki wanaweza wakatengeneza matoleo yao wenyewe ya karatasi ya kazi kwa kutumia karatasi tupu ya ukubwa wa A3. Sehemu ya 5.1. inatoa mwongozo wa mwezeshaji kukusaidia kufuata muda katika hatua za mchakato na inatoa maelekezo kwa washiriki. Tafadhali, pitia upya

5

mwongozo kabla ya kuwezesha warsha yako,

2.2.3. Mchakato wa Fikra bunifu – Mwongozo wa Mwezeshaji

Fikra bunifu ni mchakato unaowezeshwa na uliopangiwa muda. Unahitaji washiriki wa warsha kufanya kazi kwenye makundi madogo kuzingatia ufumbuzi kwa changamoto ya ubunifu. (Sehemu 2.5.2). Mchakato wa fikra bunifu ulianzishwa katika chuo kikuu cha Stanford karibu na bonde la Silicon – moyo/kiini cha ugunduzi wa usanifu na maendeleo ya kompyuta. Mapema kabla ya kuanza kwa kazi ya fikra bunifu, unaweza ukahitaji kutambulisha kwa washiriki dondoo rahisi za uchoraji (Sehemu 3.2). Watu wazima wengi hawapo tayari kuchora, kwa hiyo huu ni wakati muafaka kuwasaidia kukumbuka furaha waliyokuwa nayo wakiwa watoto wakichora dunia yao. Pia, kwa sababu washiriki wanaenda kutengeneza sampuli kifani/awali (modeli za vitu halisi vilivyopimwa) michoro ni muhimu sana kuliko dhana dhahania zilizoelezewa kwa maneno tu. Wambie washiriki juu ya sehemu zote za mchakato ili usichukue njia ya mkato: • Changamoto ya ubunifu • Mchakato wa kufikiri juu ya ubunifu • Maelezo ya sampuli • Matembezi ya galari • Tafakari Hakikisha unasoma maelekezo yafuatayo kabla ya kuwezesha warsha yako. Utahitaji kuwa na chombo cha kutunza wakati (simu ya mkononi inafaa sanaa, hususani kama itakuwa saa ya kidijitali).

2.2.4. Maelezo ya Sampuli Karatasi ya maelezo ya sampuli inatoa tafakari kwa washiriki. Tafakari ni jambo muhimu la ujifunzaji wa kitaaluma na ukuaji. Walimu /waelimishaji wanahitaji fursa kusoma ili kuwa watendeji wa kutafakari –mtu ambaye hufikiri juu ya kile walichokifanya na kujaribu kusaidia matendo yao katika matokeo mahsusi au ujuzi. Kazi ya kuelezea sampuli inaalika/inakaribisha washiriki wa warsha kuzingatia changamoto ya ubunifu waliyopewa na kutafakari juu ya mpango sanifu na kazi za utengenezaji. Pia ni kifaa kwa ajili ya kuchangia mawazo bora ya vifaa. Mwalimu mratibu wa kituo cha maarifa cha walimu ambaye ni mwenyeji wa warsha


6

anaweza akahitaji kukusanya maelezo ya sampuli na kuunda benki/hifadhi ya vifaa vya mawazo bora zaidi na mifano ya walimu wanaotembelea kituo cha maarifa cha walimu kwa ajili ya kukitumia.

2.2.5. Matembezi ya galari Matembezi ya galari ni njia ya kusherehekea kitendo cha ubunifu na kutengeneza. Matembezi ya galari inawafanya washiriki wote kuona namna mchakato wa uundaji unavyowezakustaajabisha. Washiriki wana fursa ya kuona tofauti gani ufumbuzi/majibu yalivyo, kukumbuka kila mmoja alianza na changamoto ya ubunifu unaofanana, mchakato wa ubunifu na fursa sawa ya kufikia/kupata vifaa na vitendea kazi. Matembezi ya galari ni aina ya kukua kwa taaluma na tafakari. Washiriki wanatakiwa kuhamasishwa kuuliza maswali rahisi, magumu kwa nidhamu na kutoa maoni. Kipekee, katika matembezi ya galari, mwanakikundi mmoja kutoka kila kikundi anakaa na sampuli kifani ya kikundi, kujibu maswali na kutoa maelezo ya tatizo na mchakato. Wanakikundi wanahamasishwa kuonesha onesho la kikundi chao ili wanakikundi wote waweze kuona sampuli kifani ya kila kikundi.

2.2.6. Tafakari Tafakari ni elementi muhimu ya ukuaji kitaaluma. Muda lazima utolewe kwa washiriki kufikiri juu ya ujifunzaji na namna itakavyoweza kutoa taarifa juu ya utendaji wao. Tafakari ya washiriki pia ni muhimu kwa ajili ya

7

mwezeshaji wa warsha kwa kuwa zinatoa maono juu ya ujifunzaji wa washiriki, changamoto za warsha, umuhimu wa hatua inayofuata kwenye ujifunzaji wa kikundi, na mapendekezo kwa ajili ya warsha zitakazofuata. Pindi washiriki wakikamilisha tafakari zao kwenye #8 ya karatasi ya washiriki ya fikra bunifu, unaweza ukahitaji kutumia muda kutafakari juu ya warsha na kuandaa/kuplani mabadiliko. 2.3. Tathmini ya Warsha ya Kitaalam ya Kujifunza Mrejesho wa washiriki ni muhimu kwa kuwa unajifunza kutoka katika ujuzi wa uwezeshaji wako na kufanya mabadiliko yoyote muhimu kwa ajili ya warsha ijayo. Tathmini ya warsha inawezakuwa inahitajika kutoka kwa wafadhili endapo utakuwa umepokea msaada kwa ajili ya warsha yako. Washiriki hawahitaji fomu maalumu kwa ajili ya tathmini; unaweza ukayapandika maswali ya tathmini kuzunguka chumba na kuwapa washiriki kipande cha karatasi. Ni juu yako kuamua endapo utahitaji washiriki wako kuandika majina yao katika fomu ya tathmini. Sampuli ya maswali ya tathminini ya warsha yanaweza kujumuisha: • Tafadhali tafakari juu ya ujifunzaji wako binafsi.

Maelezo ya Sampuli Kichwa: Ujuzi wa Kimtaala: Maelezo ya Sampuli: Mapendekezo ya jinsi ya kutumia Darasani: Hatua za kutengeneza hii Sampuli: Mapendekezo kwa ajili ya Tathmini:


8

Fupisha uzoefu wako wakati wa warsha na tuambie ni mawazo gani makuu unayapeleka shuleni kwako kutoka kwenye warsha hii?

• Utatumiaje ujifunzaji wako kutoka katika warsha hii? • Tafadhali, pendekeza njia ambazo

zinawezakuboresha warsha hii. • Msaada gani zaidi utakaouhitaji ili Kupeleka

Utengenezaji kwenye Shule Yako?

9

Rejea Alberta Learning. (2004). Focus on inquiry: a teacher’s guide to implementing inquiry-‐based learning. Edmonton, AB: Learning Resource Centre. Retrieved from http://education.alberta.ca/media/313361/focusoninquiry.pdf Edutopia. (2013). Problem based learning (2013). Retrieved from http://links.edutopia.mkt5094.com/ctt?kn=17&ms=NzE3NDM0OAS2&r=MjcyODg5NjI0MjMS1&b=0&j=OTMyNDg3NjYS1&mt=1&rt=0

Mayer, R. E., & Wittrock, R. C. (2006). Problem solving. In P. A. Alexander & P. H. Winne (Eds.), Handbook of educational psychology (2nd ed., pp. 287–304). Mahwah, NJ: Erlbaum.

1

Mada ya Ajenda

Muda

uliopendekezwa

Marejeo ya Mkusanyiko wa vifaa kwa mapendekezo ya

vitabu vya awali kwa wawezeshaji

Vifaa Vinavyohitajika

1. Karibu • Utambulisho wa

wageni na wenyeji

• Usajili • Kuweka sawa

mazingira

Dakika 10 Sehemu ya 1.9. Mafunzo ya kitaalamu – Kutengeneza kisa kwa ajili ya Uzoefu wa Kina na Kurudiarudia Sehemu ya 3.4. Mapendekezo ya Sehemu ya Mahali pa Utengenezaji

Karatasi za Usajili

2. Utangulizi wa harataki za utengenezaji

Dakika 10 Sehemu ya 1.2. Harakati za Utengenezaji -‐ Mtazamo wa kiulimwengu

Karatasi la Bango na kalamu Karatasi na kalamu ya risasi kwa ajili ya washiriki

3. Kuunganisha utengenezaji na mabadiliko kwenye kufundisha na kujifunza

Dakika 15 Sehemu ya 1.3. Harakati za Utengenezaji-‐mtazamo wa kimazingira, hasa mazingira yenye changamoto Sehemu 1.5.1. Kutengeneza na kujifunza kwa kushiriki kikamilifu

Karatasi la Bango na kalamu

Karatasi na kalamu ya risasi kwa ajili ya washiriki


2

Mada ya Ajenda

Muda

uliopendekezwa

Marejeo ya Mkusanyiko wa vifaa kwa mapendekezo ya

vitabu vya awali kwa wawezeshaji

Vifaa Vinavyohitajika

4. Kuunda Vikundi Dakika 5 – 10 Sehemu ya 3.1. Uundaji wa Vikundi

Karatasi nyembamba ndogo na kalamu za risasi

5. Utangulizi wa kufikiri juu ya ubunifu

Dakika 10 Sehemu ya 1.9. Kufikiri juu ya Ubunifu

Karatasi na kalamu ya risasi kwa washiriki

6. Kazi ya kufikiri juu ya ubunifu

Dakika 60 Sehemu ya 2.2.1. Andaa changamoto Sehemu ya 5.2. Mchakato wa kufikiri juu ya ubunifu– karatasi ya kufanyia kazi washiriki Sehemu ya 5.1. Mchakato wa Kufikiri juu ya ubunifu – Mwongozo wa Mwezeshaji

Chombo cha majira/wakati (simu ya mkononi) Nakala za kifungu 2.2.1 kwa kila meza Nakala za sehemu ya 2.2.2 kwa kila mshiriki Nakala za sehemu ya 2.2.3 kwa kila mwezeshaji

7. Kazi ya Kutengeneza Dakika 120 Sehemu ya 3.3. vidokezo vya kutengeneza sampuli za vifaa Sehemu ya 2.2.4. Maelezo ya Sampuli Sehemu ya 3.4. Sehemu zilizopendekezwa za mahali pa mtengenezaji

• Nakala ya sehemu ya 2.2.4 kwa kila mshiriki

• Mahali pa mtengenezaji • Vifaa vinavyohitajika

8. Matembezi ya galari Dakika 20 Sehemu ya 2.2.5. Matembezi ya Galari

• Sampuli za awali zilizokamilika

• Maelezo yaliyokamilika kuhusu Sampuli

9. Tafakari Dakika 15 Sehemu ya 2.2.6. Tafakari Karatasi ya washiriki ya kufikiri juu ya ubunifu

10. Hitimisho • Mrejesho wa

siku • Kusafisha na

kukusanya vifaa • Mazungumzo ya

hatua inayofuata

15 Dakika 15 Sehemu ya 2.3.Tathmini ya warsha ya mafunzo ya kitaalamu

Karatasi na kalamu kwa ajili ya washiriki


3. Vidokezo na Mapendekezo ya Kuwezesha Warsha Yako

1

Kwa miaka mingi sasa tumejifunza baadhi ya vidokezo ambavyo vinaweza kukusaidia kuwezesha warsha yako. Kitu kimoja tulichojifunza kupitia warsha za kupeleka utengenezaji mashuleni ni umuhimu wa mipango makini. Vidokezo katika sehemu ya 3 vimetolewa kama mapendekezo tu kwa kuwa kila kikundi na mahali vitakuwa tofauti. 3.1. Uundaji wa Makundi Warsha hii iliandaliwa ili kusaidia ujifunzaji wenye juhudi katika vikundi vidogo vidogo. Wakati washiriki wanawasili wanaweza kukaa kwenye makundi ya watu wanne kwenye meza mahali popote ndani ya chumba/darasa. Kabla ya kazi ya kufikiri juu ya ubunifu kuanza, ni lazima mwezeshaji awahoji washiriki ili kuona ni maeneo yapi ndani ya somo yatawasilishwa. Mgawanyo wa mwanzo wa vikundi ni lazima uwe kwa masomo kuliko shule au ngazi ya darasa. Jaribu kuweka mchanganyiko mbali mbali katika makundi (kwa mfano; jinsi, umri, miaka ya ufundishaji n.k). Isipokuwa kama kumejitokeza tatizo, tunashauri vikundi viwe ni hivyo hivyo muda wote wa warsha. 3.2. Vidokezo vya Michoro Rahisi Watu wazima wengi husita kuchora. Wengine hawajawahi kabisa kujifunza vidokezo na mbinu za kutengeneza michoro rahisi. Si kwamba ni muhimu tu kwa walimu kuhamasisha wanafunzi wao kuchora, bali ni muhimu kwa walimu kuigwa na kuwafundisha vidokezo hivi vingi kwa ajili ya kuhamasisha ubunifu na kuona kifikra. Tunapochora tunatumia upande mwingine wa ubongo wetu na hii huturuhusu kufikiri kikamilifu zaidi na kuja na mawazo tofauti na bunifu. Uchoraji unaweza kuwa rahisi. Unahitaji tu maumbo na mawazo pendekezwa…… macho yetu yatajaza sehemu zote na kila kitu kilichokosekana. Kuchora watu na kuonesha matendo yanayoweza kufanywa na watu hao inaweza kuwa na ugumu

2

kidogo. Hata hivyo, kuna vidokezo vichache vya msingi unaweza kuzingatia. Kidokezo cha #1 – tambua mwili wa binadamu ni sawia. Tunatumia uwiano wa 1:8 kwa watu wazima na 1:5 kwa watoto. Hii ina maana kwamba ukubwa wa mwili na miguu ni sawa na makadirio ya vichwa vyao saba! (http://www.drawinghowtodraw.com/drawing-‐lessons/drawing-‐faces-‐lessons/proportions-‐human-‐figures-‐bodies.html

Dondoo #1: Tambua, mwili wa binadamu una uwiano


3

Kidokezo cha #2 – katika mifano hapo chini, zingatia sifa kadhaa: • Michoro yote huanza na mstatili rahisi. Mstatili

unaweza kuwa mwembamba kuonyesha watu wembamba au mpana kuonyesha watu wanene.

• Mikono ni lazma iambatanishwe juu ya mstatili; miguu kwa chini. Kona za juu na chini za mstatili hutengeneza mabega na maungio ya nyonga.

• Mikono inahitaji kupinda kidogo kwenye kiwiko au ipinde zaidi kuonesha kitendo.

• Miguu inahitajika kupinda kidogo kwenye magoti au kupinda zaidi kuonyesha kukimbia, kuruka au matendo mengine.

• Baada ya maumbo kuchorwa kwa uwiano sahihi kufuatia hatua hizo hapo juu, unaweza kuyavalisha nguo au kuongeza vitu kama kofia au michoro hiyo inaweza kushika au kutupa vitu

• Ongezea pua kuonyesha ni uelekeo upi mchoro wako unaangalia.

3.3. Vidokezo vya kuunda vifaa vya Sampuli Walimu wengi huangaika kutengeneza vifaa vinavohakikisha ujifunzaji unaohamasisha juhudi. Wakati tuna tambulisha hatua za uundaji madarasani, tunataka tuandae wanafunzi wetu pamoja na vifaa ambavyo vinahamasisha ubunifu, ushiriki zaidi na maonyesho yenye ushahidi wa misingi ya ujifunzaji. Sehemu ya 4 inatoa maelezo ya Sampuli ya vifaa vilivyotengezwa katika warsha iliyopita

4

Vifaa kwa ajili ya ujifunzaji wa kushiriki kikamilifu vinawezakuwa • Vifaa vya hisabati vilivyotengenezwa kusaidia

kuelewa kuhesabu • Vikaragosi vya kuhamasisha mazungumzo • Vinyago ili kusaidia ujifunzaji wa lugha • Kadi za herufi kuhamasisha utambuzi wa herufi

na matamshi • Kadi za kuhesabia ili kuhamasisha ujuzi wa

kuhesabu • Matofali ya kujengea ili kusaidia uelewa wa

kusoma, kuandika na hisabati • Tangram/Fumbo/chemsha bongo ya jiometri

kwa ajili ya maarifa kuhusiana na anga na muundo

• Makazi ya mdudu kwa ajili ya uchunguzi • Tufe la Dunia kwa ajili ya Jiografia • Na mawazo mengi, mengi zaidi

3.4. Mapendekezo juu ya mahali pa mtengenezaji– Nyenzo na Zana zinazohitajika kwenye warsha yako Zana za Mikono • Ubao mdogo wa plasta (hutumika katika ujenzi

wa nyumba) • Jozi tatu za koleo pamoja na kikatio cha waya • Vibanio viwili vidogo • Kipimapembe • Rula 10 za chuma ndogo (12”) • Visu 10 vyenye nyembe zinazoweza kubadilishwa baada ya kutumika • Jozi moja ya mkasi Vitu vya kutumika • Waya wa kufungia • Kipande cha mti kirefu, chembamba, laini cha

kuvutia ulimu chini • Kibaniko cha mwanzi • Kigundishio chenye utepe pande mbili kama

kitapatikana • Gundi ngumu ya kugundishia • Gundi ya Maji • Unga wa ngano uliotiwa maji kwa ajili ya

kuchanganya na karatasi ili kuigundisha badala ya kutumia gundi halisi.

• Bakuli la plastiki la lita 3 kwa ajili ya

Dondoo #2: Kuongeza vitu kwenye mchoro


5

kuchanganyia maji, unga na karatasi. • Vijiti vidogo vidogo vya mti • Ubao wa kugundishia karatasi • Gazeti • Chupa za plastiki za ujazo tofauti tofauti • Vifuniko vya chupa • Plastiki laini iliyotengenezwa tena kwa matumizi

baada ya matumizi ya awali • Vitu vilivyopatikana ambavyo vinaweza

kutumika • Chati na karatasi za manila • Gundi ya utepe kwa ajili ya chati na karatasi za

manila

6

• Msumari bapa (usio na kichwa) kwa ajili ya kubandikia karatasi

Vifaa vya Warsha (Angalia sehemu ya 5. Viambatanisho) • Nakala ya karatasi ya kufanyia kazi ya kufikiri

kwa ubunifu kwa ajili ya washiriki. • Karatasi za A3 kwa ajili ya washiriki • Karatasi za Chati/bango kitita • Kalamu maalumu za Kuandikia kwenye karatasi

za Chati/bango • Kalamu za risasi kwa ajili ya washiriki Kichongeo cha kalamu ya risasi

Uchoraji unawezakuwa rahisi sana.


4. Maelezo ya Sampuli/Kifani – Zana/Nyenzo Kutoka Warsha Iliyopita

1

4.1. Tufe lenye sitaha tatu (urefu, kimo na kitako) Kichwa cha habari: Kutengeneza tufe lenye sitaha tatu (urefu, kimo na kitako) (http://www.progonos.com/furuti/MapProj/Normal/ProjPoly/Foldout/Dodecahedron/Files/Res3/gnDod-‐s500_pof-‐bw.pdf) Ustadi wa mitaala kwa Shule za Tanzania: Malengo ya Masomo ya Jamii: • Kuthamini utegemezi kati ya binadamu na mazingira • Kuimarisha ari ya umoja wa nchi na ushirikiano kati ya jamii za kitanzania na zile za pande nyingine za

dunia. • Kuwa na uwezo wa kutambua na kusimulia matukio ya Tanzania na yale yanayotokea katika nchi zingine Darasa la Tatu • Shule yetu – Picha na Ramani; sehemu kuu za dira Darasa la nne • Wilaya Yetu – Ujuzi wa kusoma Ramani; sura na tabia ya eneo, hali ya hewa na uoto wa asili; sura ya dunia,

tabia ya hali ya hewa na uoto wa asili; rasilimali za asili Darasa la Tano • Ujuzi wa kusoma Ramani; Pande 8 za Dira; Alama za Ramani; Onyesha Tanzania; Sura ya dunia; Hali ya

Hewa; Uoto wa asili; Mawakala wa ukoloni; Uchumi wetu; Utalii; Biashara Darasa la Sita • Ujuzi wa kusoma Ramani; Dunia; mahali na sura ya nchi katika Afrika ya mashariki; hali ya hewa; biashara

na masoko; Eneo la nchi za Afrika ya Kusini; Uvamizi wa kikoloni; Bara la Afrika; Ukimbizi katika Afrika; Afrika na Mashirika ya Kimataifa

Darasa la Saba • Dunia yetu – sura ya nchi; hali ya hewa; mawasiliano na Usafirishaji Maelezo ya Sampuli: Ramani ya dunia iliyo na mipaka ya kisiasa imeainishwa na umewekewa utambulisho, ramani inaweza ikakatwa na kugundishwa kutengeneza mwonekano wa sitaha tatu (12 sided http://mathworld.wolfram.com/Dodecahedron.html) tufe lenye muonekano ambapo duara kuu zinaonekana kama mstari mnyoofu (http://en.wikipedia.org/wiki/Gnomonic_projection). Mwonekano ambapo duara kuu zinaonekana kama mstari mnyoofu ni umbo la zamani zaidi la ramani. Mapendekezo kwa Matumizi ya Darasani: • Kuelewa nafasi ya Tanzania katika Dunia • Kuelewa Dunia ni duara • Kuonyesha uhusiano kati ya nusu dunia kaskazini na Kusini • Kuonyesha njia za biashara na umbali – kimkoa, kitaifa, kibara, kimataifa • Kujenga taswira ya mawazo dhahania (mipaka, pointi za dira, latitudo, longitudo, n.k..) • Kulinganisha ramani sawa kwa tufe lenye sitaha tatu – nini hakipo na kilichoongezeka kwa miundo yote?


2

• Ongea kuhusu mwonekano tofauti wa ramani na mwelekeo. Zalisha maswali (Kwa mfano; kwanini siku zote Kaskazini inakuwa juu ya ramani nyingi wakati Tanzania na nchi zingine nyingi zipo ncha ya kusini?

Hatua za kutengeneza Sampuli hii • Pakua Ramani

(http://www.progonos.com/furuti/MapProj/Normal/ProjPoly/Foldout/Dodecahedron/Files/Res3/gnDod-‐s500_pof-‐bw.pdf) au nakala ya ramani uliyopewa kwenye ukurasa wa 29.

• Itategemea dhamira ya matumizi yako, toa nakala ya ramani kwa kila mwanafunzi. Ukubwa pendekezwa ni karatasi ya A3

• Tumia penseli kuongeza weusi kwenye mistari ya nakala zilizo chapishwa. • Tumia penseli ya rangi au rangi za maji ku onyesha vielelezo halisi vya mikoa, nchi au mada yoyote

inayopelekea utumie ramani. • Ikate ramani kwa uangalifu. Hakikisha haukati nembo ambazo zitatumika badae kugundisha ramani ya tufe

la Dunia pamoja. • Kunja ramani kwa uangalifu, tengeneza tufe lenye pande 12 • Gundisha tufe juu juu kwa pamoja na bila kutumia nguvu anza kuiwekea vijikaratasi vya ziada. Hii

itaongeza uzito na uthabiti wa tufe lililokamilika. • Kamilisha kugundisha tufe. Mapendekezo juu ya Upimaji Darasa la tatu • Onyesha Tanzania ilipo kwenye Ramani na kisha kwenye tufe la Dunia • Onyesha pande kuu za dira kwenye ramani na kwenye ramani ya tufe la dunia Darasa la nne • Onyesha sehemu kwenye ramani na kwenye tufe la dunia • Tambua hali ya hewa ya kanda mbalimbali na uoto wa asili wa mikoa iliyopo kwenye ramani na tufe la

Dunia • Onyesha sura muhimu zinazoonekana (Mfano; Kisiwa cha Zanziba, Mlima Kilimanjaro, Dodoma) • Tambua maeneo yenye uwezekano wa rasilimali za asili Darasa la tano • Tafuta maeneo mbali mbali kwenye ramani na tufe la Dunia • Tambua pointi nane za dira • Tumia alama mbali mbali za ramani kutambua maeneo kwenye ramani na tufe la Dunia • Tambua Tanzania na sura zake muhimu za asili • Elezea ni kwa jinsi gani mahali/sehemu inavyoathiri hali ya hewa • Onesha mahali asilia/halisi pa wakoloni na wasilisha jinsi walivyokuja Afrika ya mashariki • Mawakala wa ukoloni • Elezea ni kwa jinsi gani mahali/sehemu inavyoathiri uchumi wetu • Tambua maeneo ya utalii • Elezea kwa jinsi gani mahali huathiri biashara Darasa la Sita • Tafuta sehemu mbalimbali kwenye ramani na tufe la Dunia • Tambua sura za asili za Afika Mashariki • Elezea athari ya mahali juu ya hali ya hewa


3

• Elezea athari za mahali juu ya uchumi na biashara • Tambua nchi za Afrika Kusini • Onyesha njia za uvamizi wa kikoloni – zionyeshe chimbuko la mahali na makoloni • Tambua bara la Afrika • Onyesha mahali pa chimbuko la wakimbizi na elekeza njia walizopitia Afrika • Eleza madhara ya mahali juu ya uhusiano wa Afrika na ushiriki kwenye ushirikiano wa kimataifa Darasa la Saba • Tafuta maeneo tofauti tofauti kwenye Ramani na kwenye tufe la Dunia • Elezea athari ya mahali/eneo kwenye hali ya hewa • Elezea athari ya mahali kwenye mawasiliano na usafirishaji (kwa mfano; Mfumo wa kebo ya chini ya maji

ya Afrika ya Mashariki ni undersea fibre optic (mkongo wa chini ya bahari) mfumo wa kebo unaounganisha nchi ndani ya Afrika ya Mashariki na dunia yote (http://en.wikipedia.org/wiki/EASSy)

Ramani inaweza kupakwa rangi, kukatwa na kuunganishwa kwa gundi kuunda tufe lenye sitaha tatu (3D), tufe lenye umbo la sura kumi na mbili .



4

4.2. Tangram * Ni mchezo wa watoto ambao ni fumbo la kijiometri, lenye vipande saba vya mraba vilivyokatwa ambavyo

hupangwa kutengeneza maumbo mengine*

Title: Tangram na maumbo ya kijiometri http://www.activityvillage.co.uk/tangrams Ujuzi wa Mitaala Ndani ya Mashule ya Tanzania: • Maarifa kuhusiana na anga/maeneo ya maumbo na ukubwa • Kubainisha na kufumbua kwa kupima na kujenga. • Kubainisha mistatili na miraba Maelezo ya Sampuli: Tangram ni mraba ambao umekatwa vipande 7. Changamoto ni kuweza kutumia vipande hivyo saba kuunda tena mraba huo na maumbo mengine magumu. Mapendekezo ya Kutumia Darasani: • Tambulisha tangram darasani kama njia ya kuelewa maumbo ya jometri • Wanafunzi watengeneze jozi za tangram zao kwa kutumia karati ngumu yakubandikia au plastiki bapa

ambayo ni rahisi kukata. • Wapatie maumbo tofauti tofauti ya tangram ili wanafunzi wafanyie kazi/ wafanyie mazoezi • Wakumbushe wanafunzi mara zote kutumia vipande vyote 7. • Tumia tangram kama mchezo kuhamasisha tendo la ujifunzaji wa kushiriki kikamilifu • Tumia tangram kama fumbo kwa ajili ya kutatua tatizo Hatua za kutengeneza sampuli hii • Toa nakala za maumbo ya mchezo wa tangaram • Wanafunzi wakate maumbo hayo

Mapendekezo ya Upimaji • Upimaji usio rasmi – chunguza njia za wanafunzi za utatuzi wa tatizo • Upimaji endelevu – waulize wanafunzi kutengeneza maumbo ya msingi na kurekodi namba ya hatua

wanazotumia kukamilisha kazi. Ongeza ugumu wa maumbo

Modeli ya kiolezo/mpangilio wa mchezo wa Tangram Zingatia: Kabla ya kutoa nakala kwa ajili ya wanafunzi, kuza mraba huu katika ukubwa unaoutaka lakini hakikisha, unabaki kuwa mraba. Zingatia: Tangram zinaweza kutengenezwa kwa kutumia karatasi, karatasi ngumu ya kubandikia, plastiki, ubao wa mti au kitu chochote bapa na imara.



5

4.3. Bata

Kichwa cha habari: Bata Ujuzi wa Mitaala: Kingereza Darasa la 1 na 2 1. Kuunda sentensi, uliza na jibu maswali rahisi kuhusu mazingira yaliyo karibu (nyumbani na shuleni)

o Tambua na taja majina ya vitu o Elezea vitu o Tambua sehemu za mwili

Darasa la 3 na 4 1. Kuelewa na kutumia misemo inayotumika mara kwa mara kwenye familia, shule na mazingira na hali maalum 2. Wasiliana kwa kazi rahisi za kila siku zinazohitaji ubadilishanaji rahisi wa habari kwa kutumia ujuzi wote (nne) wa lugha.

o Kuelezea mfanano o Kuelezea Maeneo o Kuelezea Ubora kwa kuzingatia ukubwa

Kiswahili Darasa la 1 na 2 1. Kuelewa na Kutumia sentensi rahisi kwa mahitaji ya mawasiliano ya kila siku 2. Kuwasiliana kwa urahisi kuhusu mambo yaliyomo kwenye mazingira ya karibu sana

o Tambua na taja majina ya vitu vilivyomo kwenye mazingira ya karibu

o Tambua Rangi tofauti tofauti o Elezea vitu kwa kuzingatia ubora

Darasa la 3 na 4 1. Kusikiliza na Kuongea ili kukidhi mahitaji ya mtu

2. Kuwasiliana kwa usahihi kwa lugha ya Kiswahili kuhusu mambo ya kila siku katika muktadha tofauti Sayansi Darasa la 1 na 2 1. Thamini na tumia kanuni za kisayansi na teknolojia katika maisha ya kila siku

o Taja,orodhesha na elezea tabia za viumbe hai, chora na tengeneza vifani vya viumbe hai o Tambua na igiza sauti za wanyama mbalimbali o Taja vyanzo vya chakula o Elezea makazi ya asili ya wanyama tofauti tofauti

Darasa la 3 na 4


6

o Fafanua makazi ya asili ya Viumbe hai o Fafanua kuhsu mwendo miongoni mwa viumbe hai Hisabati

Darasa 1 na 2 1. Tambua namba 2. Kuhesabu 3. Kuandika namba 1, 2

Maelezo ya Sampuli: Kifani cha bata kilichotengenezwa na soksi za zamani/zilizotumika, vipande vya nguo na sponji, vijiti, kadi za maboksi, vifungo, karatasi, gundi na uzi. Kifani kimepakwa rangi nyeusi/kijivu na nyeupe ili kufanya aonekane kama bata halisi. Bata ni miongoni mwa wanyama wafugwao nyumbani hasa katikati mwa Tanzania na ni rahisi zaidi kutambuliwa na watoto katika maeneo haya. Pia, sio wanyama haramu/wenye miiko – hivyo watoto wanaweza kuwashika kwa urahisi na kuongea kuhusu bata. Mapendekezo kwa ajili ya matumizi darasani: • Kusababisha mazungumzo ya vitu vilivyomo kwenye mazingira • Kutoa misingi ya mjadala juu ya upendeleo binafsi/mtu binafsi • Kuchochea mazungumzo juu ya tabia za viumbe hai na sehemu za miili ya viumbe hai • Chochea wanafunzi watambue, wataje na waainishe vitu katika mazingira yao • Kufundisha namba rahisi 1 na 2 • Kuanzisha mazungumzo ya wanyama mbalimbali na jinsi wanavyolia • Kuanzisha mazungumzo juu ya wanyama mbali mbali wafugwao nyumbani • Kuhesabu hadi 4 • Kuhusianisha umbo la bata na namba 2 Hatua za kutengeneza Sampuli hii Vifaa vya kutengeneza sampuli hii vinawezakutokana na vile vilivyotupwa na vifaa vinavyoweza kutumika tena baada ya matumizi ya awali. • Kwanza kusanya vifaa vyote vinavyohitajika • Kata vipande vya nguo na sponji/sifongo • Weka vipande vilivyokatwa ndani ya Soksi– tengeneza umbo inavyotakiwa. • Tumia kipande cha nguo kuunda sehemu nyembamba na pana ya mwili wa bata. • Tengeneza matundu mawili kwa chini ya mwili • Tumia kipande cha boksi kutengeneza mabawa-‐ penyeza vipande hivyo vya boksi ndani ya mwili • Tumia vipande viwili vya mti kutengeneza mdomo na tumia kisu ili kurekebisha umbile la mdomo liwe

lakufaa. • Chukua vijiti viwili na bandika kipande cha boksi kilichoundwa kama mguu wa bata. • Penyeza vijiti hivyo kwenye matundu mawili • Unganisha mdomo kwenye kichwa • Bandika viungo viwili kwa ajili ya macho • Gundisha viambatisho


7

• Paka rangi modeli/sampuli kwa rangi zakufaa (nyeupe, nyeusi au kijivu) Mapendekezo ya Upimaji • Unda maelezo kuhusu Kifani • Eleza rangi ya Kifani • Tambua/ Taja/ Elezea kifani • Sema makazi ya asili ya kifani • Taja na Tambua (kwa kugusa au kuonyesha) sehemu mbali mbali za mwili wa kifani • Hesabu idadi ya miguu na macho ya Kifani • Elezea matumizi ya mnyama huyo • Elezea mnyama huyo huwa anakula nini • Elezea mfanano na utofauti kati ya kifani cha mnyama na wanyama wengine waliopo kwenye mazingira

yao • Chora picha ya Bata • Tengeneza kifani chako rahisi cha bata


8

4.4. Nyumba Kichwa cha habari: Nyumba Ujuzi wa mitaala: Kingereza Darasa la 1 na 2 1. Unda sentensi, uliza na jibu maswali rahisi kuhusu mazingira jirani (Nyumbani na Shuleni) 2. Chukua nafasi katika mazungumzo rahisi

o Tambua na taja Vitu o Elezea Vitu o Hesabu o Panga vitu vyenye sifa moja pamoja kwa mfano; maumbo na rangi

Darasa la 3, 4 na 5 1. Elewa na tumia misemo inayotumika mara kwa mara kwenye familia, shule na mazingira na hali halisi

waliyomo 2. Wasiliana kwa kazi rahisi za kila siku zinazohitaji ubadilishanaji rahisi wa habari/taarifa kwa kutumia sehemu

nne za ujuzi wa lugha o Onyesha mfanano o Onyesha mahali o Onyesha ubora kwa kuzingatia ukubwa o Kuhesabu

Darasa la 5

1. Kuelewa taarifa zilizowasilishwa na wengine ndani ya mazingira yao halisi 2. Wasiliana na watu wengine kwa usahihi na kwa hali inayofaa katika mazingira halisi kwa kutumia

maelezo rahisi yanayojumuisha sehemu nne za ujuzi wa lugha Uliza juu ya na toa sababu Onyesha ulinganishi Kutumia vivumishi vya maumbo/muonekano

Kiswahili Darasa la 1 na 2 1. Kuelewa na kutumia sentensi rahisi kwa mahitaji ya mawasiliano ya kila siku 2. Kuwasiliana kuhusu mambo yaliyomo kwenye mazingira halisi

o Tambua na taja majina ya vitu vilivyomo kwenye mazingira halisi

o Tambua rangi mbali mbali o Elezea vitu kwa kigezo cha ubora

o Kuhesabu vitu o Tofautisha umoja na wingi

Darasa la 3 na 4 1. Kusikiliza na kuongea ili kukidhi mahitaji ya mtu mwingine 2. Kuwasiliana kwa usahihi kwa lugha ya Kisawahili kuhusu mambo ya kila siku katika muktadha tofauti tofauti

Kupeleka vifaa (Nyumba) darasani


9

o Kuelezea vitu kwa kigezo cha ukubwa o Linganisha na onyesha tofauti kwa kulinganisha vitu o Tofautisha vitu

Sayansi Darasa la 1 na 2 1. Fahamu vyema na tumia kanuni za kisayansi na teknolojia katika maisha ya kila siku

o Taja, orodhesha, elezea tabia za vitu, michoro na tengeneza vifani vya vitu o Kuelezea makazi ya asili ya watu o Kuweka mazingira yawe safi na salama

Darasa la 3 na 4 o Kuelezea makazi ya asili ya viumbe hai o Kuweka mazingira safi na salama Hisabati

Darasa la 1 na 2 1. Kutambua namba 2. Kuhesabu 3. Kuandika namba 4. Tambua, umbo bapa la pande nne, pembe tatu, maduara

Darasa la 3 na 4 o Kuchora na kukata maumbo bapa maumbo ya ndege ya pembe nne, pembe tatu na duara o Kupima urefu wa maumbo na vitu o Kuelezea tabia za mistatili, mraba na pembetatu o Kutafuta mzunguko na eneo la mraba na mstatili o Kutambua aina za pembe – kali, mraba

Ujuzi wa Ufundi Stadi Darasa la 1-‐4

o Kuelewa na kutumia ujuzi wa Sanaa ya uchoraji, mapambo na ufinyanzi o Kuchora maumbo na vitu kwa kutumia kiolezo/Kigezeo o Oanisha maumbo na violezo o Kufinyanga kwa udongo o Kupamba vifani/modeli o Kuchora picha za vitu halisi o Kupaka rangi kwa kutumia rangi za maji

Historia 1. Elewa familia 2. Elewa maendeleo yanayofanywa na jumuiya zao

o Mahitaji ya msingi ya familia o Kazi na wajibu katika familia na jumuiya o Kuelewa mila, desturi na tamaduni zinazohusiana na makazi

Jiografia o Tambua shughuli zinazoathiri mazingira, athari zake, na kuchukua njia zakufaa za kutunza na kuyalinda

mazingira hayo o Kuelewa mahusiano yaliyopo kati ya watu na mazingira, na utumie maarifa hayo kwa maendeleo ya


10

kijamii na kiuchumi. o Kuelezea mazingira o Tambua vitu vilivyomo katika mazingira ya nyumbani na shuleni

Maelezo ya Sampuli/Kifani: Kifani cha nyumba kilichotengenezwa kutokana na kadi za maboksi yaliyotumika, vijiti, matete, majivu, rangi na gundi. Kifani hiki ni kiwakilishi cha aina za nyumba za sasa zinazopatikana katika mazingira (Tanzania Vijijini). Pia, inawakilisha kile ambacho kinafikiriwa kuwa ni nyumba za kisasa hasa sehemu za vijijini ambapo baadhi ya aina za nyumba za kitamaduni kama vile Manyatta (zilizotengenezwa kwa udongo,kinyesi cha ng’ombe na fito) au nyumba za udongo za duara bado zinaweza kuonekana. Mapendekezo ya Matumizi Ndani ya Darasa: • Kukuza msamiati katika Kingereza na Kiswahili • Kufanya mazoezi ya kuhesabu • Kufanya mazoezi ya kutambua maumbo • Kufanya mazoezi ya kutambua rangi • Kufanya mazoezi ya kupima urefu, upana, mzingo na eneo • Kuanzisha mazungumzo/mjadala kuhusu mazingira, uhifadhi na utunzaji • Kuanzisha mazungumzo juu ya makazi ya asili • Kuanzisha mazungumzo juu ya maendeleo • Kuanzisha mazungumzo juu ya utengenezaji wa vifani • Kufanya mazoezi juu ya matumizi ya maneno ya kuelezea • Kuanzisha mazungumzo juu ya mahusiano yaliyopo kati ya watu na vitu vingine vilivyopo kwenye mazingira Hatua za Kutengeneza Kifani Hiki Baadhi ya vitu vinavyohitajika katika utengenezaji wa kifani hiki vinaweza kupatikana katika mazingira bila gharama yoyote au kwa gharama za chini kabisa. Kwa mfano; vipande vya maboksi yaliyotumika, vijiti, matete, na majivu. Rangi na gundi vinaweza kununuliwa • Kwanza kusanya vifaa vyote vinavyohitajika • Chora mchoro wa kifani kilichokusudiwa kutengenezwa (kwa kuzingatia kila kitu (utondoti unaohitajika)

kinachohitajika • Kata vipande vya maboksi yaliyotumika katika maumbo ya mstatili kwa ajili ya sehemu ya mbele na nyuma

ya nyumba • Chora alama zilizochaguliwa mahali pa madirisha na milango juu ya vipande hivyo • Kata sehemu tatu katika kila alama za mchoro wa dirisha na mlango, acha upande mmoja ambao utakuwa

unaunganika na ukuta ili kufanya milango na madirisha kufunga na kufunguka. Hii itasaidia katika kutoa nafasi nyingi zaidi za mazoezi na ujifunzaji wa msamiati

• Tumia matete kutengeneza sura ya kiunzi cha nyumba • Kata kipande kingine cha boksi kwa ajili ya paa • Chuna karatasi la upande mmoja ili kupata sura yenye mikunjomikunjo • Tumia gundi na vijiti kushikanisha vipande vya maboksi kwenye kiunzi • Changanya maji na majivu na upake kwenye kifani cha nyumba – hii itafanya kadi za maboksi kuwa ngumu

zaid na pia kuilinda isivunjike • Acha kifani kikauke


11

• Chagua rangi za nyumba na upake kifani cha nyumba • Kata kipande kingine cha boksi kitakachofanywa kama msingi (sakafu) ya nyumba • Paka majivu pia na ukiache kikauke • Shikiza msingi na sehemu nyingine ya kifani Mapendekezo ya Tathimini • Unda sentensi kuhusu kifani • Eleza rangi za kwenye kifani • Tambua/taja/elezea kifani • Taja na tambua (kwa kugusa au kuonyesha) sehemu tofauti tofauti za kifani • Hesabu idadi ya madirisha, pande, pembe, maumbo n.k ya kifani • Elezea matumizi ya nyumba • Elezea nyumba halisi zinajengwa kwa vitu gani/zinatengenezwa na nini? • Elezea mfanano na utofauti kati ya kifani cha nyumba na nyumba nyingine zilizopo kwenye mazingira yako

halisi • Chora picha ya nyumba • Tengeneza kifani rahisi cha nyumba


12

4.5. Maumbo ya Herufi

Title: Maumbo ya Herufi Ujuzi wa Mitaala: Kiingereza Darasa la 1 na 2

o Tambua na orodhesha majina ya vitu katika mazingira yako halisi o Elezea vitu o Kuhesabu o Tambua herufi za alfabeti za Kingereza o Tofautisha herufi kubwa na ndogo o Tumia herufi za alfabeti kutamka na kuandika maneno mafupi

Darasa la 3, 4 na 5

1. Elewa na tumia misemo inayotumika mara kwa mara kwenye familia, shule, hali na mazingira ya kawaida

2. Kuwasiliana kwa urahisi utaratibu wa shughuli unaohitaji kubadilishana taarifa rahisi kwa kutumia sehemu nne za ujuzi wa lugha

o Tahajia za maneno, kusoma na kuandika maneno mafupi na sentensi o Kuelezea mahali o Kuelezea ubora kwa kuzingatia ukubwa o kuhesabu

Kiswahili Darasa la 1 na 2 1. Kuelewa na kutumia sentensi rahisi kwa ajili ya mahitaji/matumizi ya kila siku 2. Kuwasiliana kirahisi kuhusu mambo yaliyomo kwenye mazingira halisi

o Kutambua alfabeti za herufi o Kutofautisha herufi kubwa na ndogo o Unda, kusoma na kuandika silabi, maneno mafupi

na sentensi

o Kutambua na kuorodhesha vitu katika mazingira halisi

o Tambua rangi tofauti o Kuelezea vitu kwa kigezo cha ubora o Kusoma

Darasa la 3 na 4 1. Kusikiliza na kuongea ili kukidhi mahitaji ya mtu mwingine 2. Kuwasiliana kw usahihi kwa lugha ya Kiswahili kuhusu mambo ya kila siku mahali tofaut tofauti

o Kuelezea vitu kwa kigezo cha ukubwa

Maumbo ya herufi yaliyotengenezwa kwa chupa za maji zilizotumika.


13

o Linganisha na tofautisha kwa kulinganisha vitu o Tofautisha vitu o Kusoma aya o Kusoma kwa ufahamu na furaha o Kuandika maelezo ya matukio kwa ufupi o Hisabati (Kadi za hisabati zinaweza kuwa badala ya kadi za herufi )

Darasa la 1 na 2 1. Kutambua na Kusoma namba 2. Kusoma majina ya namba 3. Kuhesabu 4. Kuandika namba 5. Kupanga namba Maelezo ya Sampuli/Kifani: Maumbo ya herufi (yanaweza kuwa maumbo ya namba) hutengenezwa kutokana na chupa za plastiki zilizotumika na vipande vya karatasi ambapo herufi au namba huandikwa. Matumizi ya chupa za plastiki zilizotumika kwenye maeneo yenye changamoto huwa na faida mara mbili; ya kuweka mazingira safi na hupunguza gharama za kutengenezea vifaa vya kujifunzia kwani gharama huwa za chini au bure lakini vifaa vinakuwa vya kudumu sana. Ni muhimu chupa iwe angavu (isiyo na rangi) au yenye rangi ya kutosha kuonyesha herufi kwa urahisi. Kwa kuongezea, mapambo yoyote hayatakiwi kuingiliana na kile kinachotakiwa kusomwa. Mapendekezo ya Matumizi Ndani ya Darasa: • Kukuza uwezo wa wanafunzi katika kutambua herufi • Kukuza uwezo wa kutofautisha herufi kubwa na ndogo • Kukuza uwezo wa wanafunzi kusoma herufi, maneno na

sentensi • Kukuza msamiati katika lugha zote Kingereza na

Kiswahili • Kufanya mazoezi ya tahajia za maneno, uundaji wa

maneno na uundaji wa sentensi • Kujifunza kwa kupitia michezo kwa mfano; kujihusisha

na utafutaji wa maneno, ushindani wa tahajia za

maneno, mafumbo rahisi ya maneno • Kufanya mazoezi ya utambuzi wa rangi – kwa dhumuni

hili, karatasi au herufi zinaweza kuwa na rangi tofauti tofauti

• Kufanya mazoezi ya maneno ya kuelezea Hatua za Kutengeneza Kifani Hiki Baadhi ya vifaa vyakutengenezea kifani hiki vinaweza kupatikana kwenye mazingira bila gharama au kwa gharama nafuu kwa mfano, chupa za maji za plastiki zilizokwisha tumika. Kalamu na karatasi zinaweza kununuliwa pamoja na kisu cha kukatia maumbo. • Kwanza kusanya vifaa vyote vinavyohitajika – unaweza kupata msaada wa wanafunzi wakati wa kukusanya

Vipande vya chupa vinaweza kujumuisha herufi, namba, silabi au maneno.


14

chupa za maji za plastiki zilizo tupu • Kata sehemu za chini za chupa (kadiri ya sentimeta 6 au nchi 2.5) • Hakikisha ukataji ni wa usawa/ulisawazishwa – epuka ncha kali • Kata vipande vya karatasi isiyo na maandishi au manila (kadiri ya sentimeta 4 kwa 4)

• Andika herufi za alfabeti kwenye vipande vya karatasi. Herufi au namba moja kwa kila umbo. • Uwe na herufi nyingi hasa za irabu na konsonanti zinazopendwa kutumiwa zaidi (kwa kutengeneza

maneno, herufi nyingi zinahitajika) • Chomeka vipande vya karatasi ndani ya chupa moja iliyokatwa • Funika kipande hicho cha chupa kwa kutumia kipande cha chupa nyingine iliyokatwa ili kutengeneza

umbo lenye kipande cha karatasi ndani yake Mapendekezo ya Upimaji • Tambua herufi kwa kuchagua herufi sahihi kutoka kwenye fungu • Sema majina ya herufi zinazoonyeshwa • Tengeneza maneno rahisi kwa kupanga maumbo ya herufi • Tengeneza silabi kwa kupanga maumbo ya herufi • Tengeneza sentensi rahisi, beti na mashairi • Oanisha herufi kubwa na herufi ndogo zinazolingana/husiana • Kamilisha fumbo rahisi la maneno kwa kutumia matofali • Unda maneno yanayoanza na herufi za kufanana • Soma herufi, silabi, maneno na sentensi zinazoonyeshwa kwenye seti ya maumbo • Elezea/tambua rangi za herufi mbalimbali zilizowasilishwa • Nakili herufi na maneno kutoka kwenye maumbo • Katika vikundi, tengeneza benki ya maneno kutoka kwenye maumbo ya herufi kulingana na mwongozo.

Mfano: maneno yanayoanza au kuishia na herufi maalum; maneno yanayohusisha kitu (Vitu) • uthern hemisphere?


5. Viambatisho

1

5.1. Mchakato wa Kufikiri juu ya Ubunifu– Mwongozo wa Mwezeshaji Kufikiri juu ya ubunifu ni mchakato wakuwezeshwa na uliopangiwa muda. Warsha hii inahitaji washiriki kufanya kazi katika vikundi vidogo vidogo kuzingatia ufumbuzi kwa changamoto ya ubunifu (sehemu ya 2.5.2). Mchakato wa kufikiri juu ya ubunifu ulianzishwa katika chuo kikuu cha Stanford karibu na bonde la Silicon – kiini cha ubunifu wa ugunduzi na maendeleo ya kompyuta. Kabla ya kuanza kazi ya kufikiri juu ya ubunifu, unaweza kutambulisha vidokezo vya uchoraji rahisi kwa washiriki wako (sehemu ya 3.2). Watu wazima wengi huwa hawataki kuchora, kwa hiyo ni wakati mzuri kuwasaidia kukumbuka burudani/furaha waliyokuwa nayo, kama watoto wakichora dunia yao. Pia, kwa sababu washiriki wanategemewa kutengeneza vifani (modeli za vitu halisi zenye vipimo) michoro husaidia zaidi kuliko dhana za kidhahania zinazoelezeka kwa maneno tu.

2

Waambie washiriki juu ya sehemu zote za mchakato ili kutochukua njia ya mkato: • Changamoto ya ubunifu/kubuni • Mchakato wa kufikiri juu ya ubunifu • Maelezo ya sampuli • Matembezi ya Galari • Tafakari

Hakikisha umesoma maelekezo yafuatayo kabla ya kuwezesha warsha yako ya kwanza. Utahitaji kuwa na kifaa cha kuhesabia muda (simu ya mkononi inafanya kazi vizuri, hususani kama ina saa ya kidijitali).


Hatua Maelekezo

Wote / kikundi cha watu 4 / na patna(mbia) / mtu binafsi

Muda

1. Wambie washiriki kitendo hiki kitachukua dk 60 na kuna weza kuwa na muingiliano wakati kitakapoanza.

Wote Dakika 5

2. Kuandaa washiriki katika vikundi vidogo vidogo – washiriki 4 kwa kila kikundi ni barabara

Wote Dakika 10

3. Toa nakala ya changamoto ya ubunifu kwa kila kikundi (sehemu ya 2.2.1.) Karibisha yeyote katika kila kundi kuwasomea washiriki wenzake nakala hiyo kwa sauti. Uliza kama kuna swali lolote kuhusu mchoro.

Wote Dakika 10

4. Wape washiriki nakala za kitini cha karatasi ya kufanyia kazi ya kufikiri juu ya ubunifu (Kifungu 5.2). hakikisha kila mshiriki ana kalamu ya risasi.

Wote Dakika 5

5. • Wambie washiriki kutafuta #1 nukuu za usaili (uwezo wa kutambua maono ya mwenzako) katika karatasi zao za kufanyia kazi.

• Wambie washiriki wachague patna/mbia kutoka kwenye vikundi vyao na kukaa nao pamoja wakati wote wa kazi ya kufikiri juu ya ubunifu.

• Wambie washiriki wawahoji patna/wabia wao ili kufahamu ni mada ipi ambayo wanafuzi wao huiona kuwa na changamoto? Uliza maswali mengi kujaribu kupata uwezo wa kutambua wazo la mwingine ya kwa nini wanafunzi wanapata shida na mada hiyo.

• Wambie wanakili nukuu za usaili/mahojiano yao kwenye # 1 ya karatasi zao za kufanyia kazi

• Simamia makundi ili kuhakikisha mshiriki mmoja anafanya mahojiano na kurekodi

Tegesha saa yako kwa dakika 4 kwa ajili ya hatua hii.

Mbia Dakika 4

6. • Muda ukiisha, waambie wabia kubadilishana majukumu na kuanza mahojiano/kuandika nukuu tena za mahojiano

Tegesha saa yako kwa dakika 4 kwa ajili ya hatua hii.

Patna/mbia Dakika 4

7. • Wambie wabia/patna kupitia upya nukuu zao na wawaulize patna wao watoe maelezo zaidi, habari, mifano juu ya matatizo ambayo wanafunzi wanayo katika mada. Waulize kile ambacho wameshakijaribu-‐ni kipi kilifanikiwa ni kipi hakikufanikiwa.

• Anza mchakato wa mahojiano upya, kuanzia na mhojaji wa kwanza kutoka hatua ya 5. Wambie warekodi nukuu zao kwenye #2 usaili/mahojiano ya kina (uwezo wa kutambua maono ya mwenzako).

• Tegesha saa yako kwa dakika 3 katika hatua hii.

Mbia/patna Dakika 3


Hatua Maelekezo


Muda

8. • Muda ukipita, wambie wabia/patna kubadilishana majukumu na kuanza mahojiano/mchakato wa kuchukua nukuu tena.

Tegesha saa yako kwa dakika 3 katika hatua hii.

Mbia Dakika 3

9. • Wambie washiriki kuonesha #3 kuelezea jambo kwenye karatasi yao ya kufanyia kazi.

• Kufanya kazi mtu mmoja mmoja, wanahitaji kubainisha lengo na matarajio ya patna wao. LENGO = ni nini patna anajaribu kufanya kuwasaidia wanafunzi wake?

• Pia, rekodi umaizi wowote ambao umeupata. Umaizi = amejifunza kitu fulani juu ya tatizo au changamoto za wanafunzi?

Tegesha saa yako kwa dakika 3 katika hatua hii

Mtu binafsi Dakika 3

10. • Wambie washiriki wachore mawazo 5 ya kuwasaidia patna wao juu ya changamoto waliyonayo. Tumia #4 wachore mawazo 5 kwenye makaratasi yao ya kufanyia kazi. Wahamasishe washiriki kuchora kuliko kutumia maneno kuelezea mawazo yao.


Mtu binafsi Dakika 10

11. • Wambie washiriki kushirikishana michoro yao 5 na patna/wabia wao.

• Wambie warekodi mrejesho wa patna wao na maoni kwenye #5 pata mrejesho kutoka kwa patna wako.


Mbia Dakika 5

12. • Pindi muda utakapoisha, wambie patna wabadilishane majukumu na fanya mchakato tena.


Mbia/patna Dakika 5

13. • Kwa kuzingatia mrejesho kutoka kwa wabia, wambie washiriki kutumia #6 kubuni upya wazo lako. Inaweza ikawa muunganiko wa mawazo yote au wazo lililoboreshwa, au wazo lililoboreshwa kutokana na mrejesho wa mbia/patna;

• Tena, sisitiza washiriki uhitaji wa kuchora mawazo yao. Tegesha saa yako kwa muda wa dakika 5 katika hatua hii

Mbia Dakika 5

14. • Wambie wabia kushirikishana #6, michoro ndani ya vikundi vidogo.

• Kumbuka makundi ya vigezo vya changamoto ya kubuni. • Wambie kila kundi dogo kuchagua mchoro mmoja ili kufanya

kifani/sampuli

Kikundi cha watu 4

Dakika 15


Hatua Maelekezo


Muda

15. • Pindi kila kikundi kitakapochagua ubunifu wa kifani, wambie wabuni kwenye #7 chora wazo la kikundi.

Pindi mchoro huu ukiwa umekamilika, kundi linaweza kuchunguza eneo/mahali pa mtengenezaji na kutumia vifaa na vitu vilivyopo kutengeneza vifani vyao.

Kikundi cha washiriki 4

Muda utatofautina kwa kikindi

16. • Saidia vikundi kutumia vifaa na vitu vya mahali pa mtengenezaji.

Wahamasishe kuhimiza kwa ajili ya utondoti na kujaribu vifani vyao.

Kikunndi cha wanne

Masaa 2 au Muda utakaopatikana

17. • Pindi makundi yakishaanza kumaliza vifani vyao, wahamasishe kuanza kusafisha maeneo yao na kurudisha vifaa mahali pa mtengenezaji.

• Hamasisha kuhifadhi vitu vilivyokwishatumika na kuvitumia tena.

Hakikisha unahesabu vifaa vyote na hakikisha kila kifaa kimerudishwa.

Kikundi cha washiriki 4

18. • Wape washiriki wote nakala ya maelezo ya sampuli na elezea vipengele (Sehemu ya 2.2.4).

• Wambie wakamilishe karatasi hii kabla ya matembezi ya galari. Safisha meza zote na andaa kifani na maelezo ya sampuli kwa ajili ya matembezi ya galari.

Mtu binafsi na kikundi cha watu 4

Dakika 15

19. Matembezi ya gallari • Mwagize kila mshiriki 1 kutoka kwa kila kikundi kubaki katika

meza yao na kuelezea kazi yao kwa makundi mengine. • Washiriki wa makundi mengine wanaweza wakazunguka

chumba na kuongea na wawakilishi kutoka kwa kila kikundi. • Wakumbushe makundi kufuata taratibu wafikapo kwenye

meza. Wakumbushe washiriki kuuliza maswali mazuri na yaheshima kwa kila mwakilishi wakikundi. Hii ni fursa ya kushirikishana wazo, kurudiarudia na mafunzo ya kitaaluma.

Wote Dak. 30 Muda unategemea na kiwango cha shauku au ari

20. Tafakari • Wambie washiriki kurudi kwenye makundi na kushirikishana

kile ambacho wemejifunza. Wambie kukamilisha #8 tafakari kwenye karatasi zao za kufanyia kazi.

Mtu mmoja mmoja

Dak. 10


1

5.2. Mchakato wa Kufikiri juu ya Kubuni – Karatasi ya Kufanyia Kazi Washiriki Mara baada ya kuwapanga washiriki wako kwenye vikundi vidogo vidogo, unaweza kuanza kazi ya kufikiri kubuni. Kwa vidokezo juu ya jinsi gani ya kupanga vikundi vyako, angalia sehemu ya 3.1. Uundaji wa makundi Kama bajeti yako inaruhusu, tafadhali toa nakala 1 ya hii karatasi ya kufanyia kazi kwa kila mshiriki. Karatasi ya kufanyia kazi inatakiwa itolewe pande

2

zote mbili za karatasi ya A3. Kama huwezi kupata mashine ya kutolea nakala au huwezi kumudu kutoa nakala, washiriki wanaweza kutengeneza karatasi zao za kufanyia kazi kwa kutumia karatasi za A3. Sehemu ya 5.1. Kinakupa wewe mwezeshaji muongozo wa kupanga muda wa hatua za mchakato na kutoa maelezo kwa washiriki. Tafadhali pitia mwongozo kabla hujawezesha mchakato huu. Pia unahitaji kifaa cha kutegesha muda kusaidia kusimamia kazi ya kufikiri juu ya ubunifu (kwa mfano simu ya mkononi).




6. Tembelea Vifaa/Zana za Kimtandao Zilizopendekezwa Kumbuka: Kwa bahati mbaya vifaa vyote hivi vinahitaji kufikika na upatikanaji bora wa mtandao wa intaneti.

1

Programu za bure za Kompyuta Autodesk 123D (http://www.123dapp.com/) Program ya modeli ya sitaha tatu imejumuishwa na maudhui na huduma za kutengeneza. Pia inauhusiano na miradi, mitindo na modeli.

Scratch (http://scratch.mit.edu/) Kwa kukwaruza, unaweza uka programu habari yako ya kushirikisha watu, michezo na katuni hai — na kuwashirikisha wengine kwenye jamii ya mtandao juu ya utengenezaji wako. Kukwaruza kunawasaidia watoto kujifunza kwa ubunifu, kuwaza kwa mpangilio na kufanya kazi kwa ushirikiano-‐ujuzi muhimu katika maisha ndani ya karne ya 21. Kukwaruza ni mradi wa muda mrefu wa watoto wadogo wa chini ya kundi la MIT Media Lab. Inatolewa bure.

Vifaa vya Kuchunguza Arduino (http://www.arduino.cc/) Arduino ni chanzo cha bure cha jukwaa la kielekroniki cha sampuli chenye kunyumbulika, rahisi kutumia vifaa na programu zake za kompyuta. Ipo kwa kuwalenga wasanii, wabunifu, wenye upendeleo wa jambo fulani na yeyote yule mwenye shauku ya kutengeneza vifaa vyakuingiliana au mazingira. Mahali pa kuangalia Adafruit (http://www.adafruit.com/) Mahali pa vifaa na mawazo ya miradi.

Yakuelekeza (www.Instructables.com) Mahali pa kushirikishana kile unachotengeneza na wenzako. ..Yakuelekeza ina uelekeo kwa miradi mbali mbali. Vifaa vya kuvumbua kujifunza (http://www.inventtolearn.com/resources/) inaorodhesha vifaa mbalimbali vilivyoorodheshwa kwenye kitabu. Kwa vipindi, wanatoa huduma bure kupakua vitabu vyao. Khan Academy (https://www.khanacademy.org/) Saiti ya kujifunza – ni bure. Yaliyomo maktaba yanahusisha hisabati, mada za sayansi kama vile baiolojia, kemia, fizikia na sayansi ya jamii iliyo na orodha ya masuala ya fedha na Historia. Vitu vya Kusoma Vumbua kusoma -‐ kutengeneza, kutengeneza vilivyoharibika, na uhandisi ndani ya darasa(http://www.inventtolearn.com/) Sylvia Libow Martinez & Gary Stager Kutumia teknolojia kutengeneza, kutengeneza vilivyoharibika, au kuboresha vitu tunavyohitaji inaleta uhandisi, ubunifu, na sayansi ya kompyuta kwenye watu wengi. Kwa bahati mbaya kwa walimu, harakati za utengenezaji zinapitiliza kwenye mwinamo wa asili wa watoto na nguvu ya kujifunza kwa vitendo/kutenda.


2

Tengeneza baruti/silaha (http://makezine.com/) Ulibuniwa baada ya makanika maarufu, kutengeneza silaha ni kwenda kwenye kiwanja husika cha matengenezo ya vitu vyote-‐kuanzia mawazo kwenda kwenye vitu.

Maeneo ya kutembelea MIT Center for Bits to Atoms (http://cba.mit.edu/about/) Senta ya MIT ya chembe na atomi ni juhudi inayohusisha masomo anuai kuchunguza mpaka kati ya sayansi ya kompyuta na sayansi ya asili. Stadi za CBA namna ya kubadili data kuwa vitu na vitu kuwa data. MIT Media Lab – Lifelong Kindergarten (http://llk.media.mit.edu/) Nyumbani pa mkwaruzo – Mitch Resnick na timu yake ya ubunifu wa vifaa na programu za kompyuta za kusaidia ubunifu, kuunda na kujifunza. Taasisi ya Ubunifu ya Stanford Hasso Plattner – d.school (http://dschool.stanford.edu/) Nyumbani/mahali pa Kufikiri juu ya ubunifu … Shule ilianzishwa na Profesa David Kelley wa uhandisi wa makanika mwaka 2004. Ni mradi wa kushirikiana kati ya chuo kikuu na Taasisi ya Hasso Plattner ya chuo kikuu cha Potsdam Ujerumani. Kama ilivyo kwa shule zingine za ubunifu, inaunganisha shughuli na mafunzo ya usimamizi kuwa uhandisi wa kiasili na matokeo ya ubunifu wa elimu.

Senta ya Ujifunzaji wa Uvumbuzi (SUU)– Kitivo cha Elimu, Chuo Kikuu Cha British Columbia Waazilishi wa Kupeleka Utengenezaji Mashuleni – Njia ya kina ya ujifunzaji wa kitaaluma (www.innovativelearningcentre.ca)

Documents

Kupeleka utengenezaji mashuleni