30.03.2010

1

Kuruluş Yeri Seçimi• Kuruluş yeri: işletmenin üzerinde kurulacağı,

yaşamı boyunca faaliyetlerini sürdüreceği yerdir.• İşletme stratejisi saptanırken, firma ne tür bir mal

veya hizmet sunacağını ve hangi pazarın içinderekabet edeceğini belirlemiştir.

• Firma stratejisinin bir parçası da bu potansiyelpazarlara hangi yerden hizmet verileceğiniseçmektir.

• Çeşitli pazarlarda gerçekleştirilebilecek taleptahminlerini de yaparak, talebi de belirlemişolması gerekir.

• Kuruş yeri kararının, kapasite ve taleptahmini ile birlikte verilmesi gerekir.

• Özellikle hizmet işletmelerinde kuruluşyeri, talebi belirler. Kapasite ise talebegöre belirlenir. Bu nedenle kararların birarada alınması gerekir.

• Kuruluş yeri seçimi uzun dönemli, stratejikkararlardandır. Uzun dönemli bir yatırımkararı olduğundan değiştirilmesi güç vemaliyetlidir. Ancak yine de dinamik birkarardır.

• İmalat ya da hizmet faaliyetlerinin yeri yatırım ve işletmemaliyetleri üzerinde önemli etkiye sahiptir.

• Kuruluş yeri kararı; girdileri temin etme, üretim vedağıtım maliyetlerini etkiler, dolayısıyla verimliliği etkiler.

• Kuruluş yeri kararı, sabit maliyetleri, ve de değişkenmaliyetleri etkiler. Aynı zamanda gelir üzerinde de etkisivardır. Böylece karı ve bekli de fiyatı etkiler.

• Örneğin ürün ve üretim tipine göre veya hizmet verilenyere göre ulaştırma maliyetleri (hammaddenin gelmesive tamamlanmış ürünün dağıtımı) satış fiyatının %25 inekadar çıkabilir oluşturabilir.

• Ulaştırma maliyeti bunlardan sadece biridir. Ücretler,vergiler, kiralar, hammadde maliyeti vs....etkiler

30.03.2010

2

• Kuruluş yeri kararı sadece yeni kurulacakişletmelerde değil, bir tesisi kapatıp yenibir yerde açma, tesis genişletme,yeniürün üretme, işletmeye yeni bir bölümekleme gibi kararlarda da söz konusudur.

• Normalde periyodik olarak yer seçimikararı gözden geçirilmelidir.

Tesis yeri seçimi aşağıda belirtilen nedenlerdendolayı oluşabilir:

• Yeni bir tesis kurulması• Yeni bir alana veya binaya taşınılması,• Yeni ürün tasarımları veya mevcut ürünlerdeki

önemli tasarım ve yönetim değişiklikleri, teknolojikyenilemeler,

• Bazı ürün üretimlerinden vazgeçilmesi,• Yeni makine alımları,• Ergonomik koşullardaki olumsuzluklar,• Çevre koruma etmenlerinden kaynaklanan

zorlamalar,• Malzeme taşımalarının maliyetlerde ki etkisi,• Ürün ve üretim kalite spesifikasyonlarının

sağlanabilmesi.

• Endüstriyel kuruluş yeri seçimi analizindemaliyetleri:

1.Girdi sağlama maliyetleri: hammadde, işgücü, enerji, doğalkaynaklar vs..

2.Ürünün üretilmesi maliyeti: dönüştürme3.Tüketiciye ulaştırma maliyetleri olarak gruplandırabiliriz.

• Kötü seçilmiş bir kuruluş yeri: yüksek ulaşımgiderlerine, işgücü ve hammaddenin yeterlikarşılanamamasına, rekabetsel ve finansalkayıplara yol açar.

30.03.2010

3

• En iyi yer, işletme tipine göre değişir.• Endüstri işletmeleri maliyeti minimize

edecek yeri, hizmet işletmeleri ise karımaksimize edecek yeri seçmeye çalışırlar.

• Endüstri işletmeleri maliyete odaklanarakmaliyetleri düşürecek bir yeri, hizmet işletmeleriise gelire odaklanarak, satılacak miktarıartıracak yeri belirlemeye çalışırlar.

• Sonuçta yararları maksimize edecek yeri ararlar.

KURULUŞ YERİNİN SEÇİMİNİ ETKİLEYENFAKTÖRLER

• Kuruluş yerinin seçimini etkileyen faktörlerhem çok karmaşıktır , hem de birbirleriyleyakından ilgilidir.

• Belli bir yerde yapılan üretim veyapazarlama faaliyetine üstünlüksağlayan(özellikle maliyet üstünlüklerisağlayan) her şey kuruluş yeri faktörü olaraknitelendirilebilir.

• Maliyetlerin yanısıra birçok subjektif faktör deyer kararını etkiler. Ön seçim maliyetleregöre yapılırsa da daha sonra subjektiffaktörlerle de değerlendirme yapılabilir.

• Subjektif faktörler:– İşgücü arzı– İşgücü türü– Sendika faaliyetleri– Toplumun davranışları– Yerin dış görünümü-imajı– Ulaşım,– Alt yapı hizmetleri (elektrik, doğal gaz, su, kanalizasyon, telefon,

internet vs.)– Yaşam koşulları-rekreasyon imkanları vs....

• Bu faktörler subjektif olsa da, bu faktörleri esas alarakalternatif yerleri değerlendirerek aslında uzun dönemmaliyetleri düşünmüş oluruz. Örneğin işgücü arzının azolması ve sendika faaliyetlerinin fazla olması, gelecekteişgücü maliyetlerinin yüksek olacağını gösterir.

• Kuruluş yeri seçiminde önemli subjektif faktörlerden biride yönetici ve/veya sahiplerin kişisel tercihleridir.Özellikle küçük, tek fabrikalı girişimlerde..

30.03.2010

4

KURULUŞ YERİNİN SEÇİMİNİ ETKİLEYENFAKTÖRLER

• İşletmelerin, üretim konusuna göre kuruluşyeri seçiminde bazı faktörlerin baskın roloynadığı gözlenmektedir:– Maden işletmeleri doğal kaynakların çıktığı

yere bağlı iken,– tarım üretimi ile ilgili işletmeler iklim ve

coğrafyayı,– KOBİ'ler pazarı,– büyük kuruluşlar ise yan sanayileri daha çok

dikkate almaktadırlar.

Bu kritere göre işletmeleri 3 ana grupta toplayabiliriz:• Kaynaklara- tedarikçiye yakın olmak zorunda olanlar:

– tarım, ormancılık, madencilik gibi sektörlerin başka seçeneğiyoktur.

– Çabuk bozulacak gıdaları işleyenler– Hammaddesi çok ağır, yüklü olan firmalar (kağıt-kereste)

• Müşteriye yakın olmak zorunda olanlar:– Özellikle hizmet işletmeleri, müşterinin ulaşabileceği yerleri

seçerler– Büyük perakendeciler pazarın ortasını tercih ederler, küçükler de

daha fazla müşteri geleceği için büyüklerin yanını seçerler– Aynı zamanda isyerleri de daha fazla müşteri kitlesi çekmek için

birbirlerine yakın olmak isterler.• İşgücüne yakın olmak zorunda olanlar:

– Özellikle işgücü yoğun işlerde işletmeler kendilerine uygunnitelikte işgücü bulunan yerlere yakın olmalıdır.

– İşgücü yoğun olmasa da bazen teknoloji için gerekli kalifiyeişçiye, bazen ucuz işgücüne, bazen çalışma ahlakı tutumu iyiolan işçiye ... Yakın olmak isterler

Kuruluş yeri seçimini etkileyen faktörler içinbir sınıflandırma:

Kuruluş yeri seçimini etkileyen faktörler:• 1.Ekonomik Faktörler• 2.Doğal Faktörler• 3.Sosyal Faktörler• 4.Psikolojik, Fizyolojik ve Politik FaktörlerOlarak gruplandırılabilir.

30.03.2010

5

• 1. Ekonomik FaktörlerHammadde, enerji, işçilik v.b. gibi faktörlerbu grupta ele alınmaktadırlar.Ulaştırmaolanakları, arazi ve inşaat maliyetleri, pazarayakınlık, işgören sağlama kolaylıkları, altyapıve hizmetlerin varlığı

• 2.Doğal Faktörlerİklim ve arazinin durumu kuruluş yeri seçiminietkileyebilir. Arazi yapısı, yüksekliği, ısıfarklılıkları, yerin deprem kuşağında olupolmaması, nemlilik derecesi, hatta rüzgardurumu, karar vermede etkindir.

• 3.Sosyal FaktörlerGürültü, hava kirliliği veya suya zarar vereceği gerekçesi iletoplumun direnişi, işletmenin yerinin seçimini etkileyebilir.Toplumun sağlığını, şehirlerin kuruluşunu ve gelişmelerinigöz önüne tutmak gerekir

• 4. Psikolojik, Fizyolojik ve Politik FaktörlerGirişimcinin, bir ülkenin belirli bir bölgesine duyduğuyakınlığın da kuruluş yerinin seçiminde rolü olabilir Devlet,iktisadi ve sosyal yararlar sağlayacağı düşüncesiyle,işletmelerin belirli yerlerde kurulmasını öngörebilir veyaişletmecilik bakımından kurulmaması gereken yerlerdeişletmeler kurulabilir.

Diğer bir gruplandırma ise kuruluş yeri seçiminietkileyen faktörleri 10 ana grupta toplamıştır:(Endüstriyel gelişim dergisi-1960)

• Pazar• İşgücü• Malzeme ve hizmetler• Ulaşım• Hükümet ve yasama gücü ile organları• Finansman• Su ve atıkların yok edilmesi• Enerji ve yakıt• Toplumun özellikleri• Bireysel faktörler

Bu ana sınıflandırma kendi içinde daha alt faktörlere bölünmüşve sonuçta 753 değerlendirme faktörü elde edilmiştir.

30.03.2010

6

Benzer bir biçimde “Factory” dergisi , 1961 yılında 36 ana faktör ve 317 altfaktörlü bir liste önermiştir.

• Ulaşım• İşgücü arzı• Genişleme olanağı• Sosyal çevrenin

davranışları• Varolan tesislerle

birleştirme olanağı• Hammadde arz

bölgelerine yakınlık• Su sağlanması• Ulaşım tesislerinin ve

maliyelerinin uygunluğu

• İyi yaşama koşulları• Pazarlara yakın olma• Kanalizasyon ve çöp

atma hizmetleri vetesisleri

• Üniversite ve yükseköğretim kurumlarınınvarlığı

• Reklam yapma olanağı• Arsanın topografyası• Enerji sorunu• Varolan işgücünü

tutabilme olanağı

• İşçi-işveren ilişkileri• Yakıt harcamaları• İşçi ücretleri• Vergilerin özelliği ve

yapıları• Eğitim durumu• Dinsel etmenler• Mühendis ve yönetici

sağlama durumu• Araştırma kurumlarına

yakınlık

• Sosyal çevre içindekimülkiyet durumu

• İklim• Benzer sanayi dalında

çalışan imalatçılarınolumlu yöndeki etkileri

• Mülkiyet harcamaları• İletişim olanakları• Mahalli yönetim ve vergi

politikası

• Kuruluş yeri karar sürecinde son yıllarda bazıfaktörlerin önemi artmıştır:– Enerji bulunabilmesi, enerji maliyetleri, kirlilik

problemleri. Kirlilik yaratan fabrikalar toplum direnci ilekarşılaşmakta ve kirlilik kontrolu maliyetleriniartırmaktadır. Enerji maliyeti artıkça yabancı enerjikaynaklarına bağlılık azaltılmaya çalışılmalıdır.Firmalar kesintisiz bir enerjinin olup olmadığınabakmakta ya da kendi enerjilerini sağlamayagitmektedirler (güneş enerjisi, enerji geri dönüşümügibi).

– Vergiler. Devlet ve belediyelerin aldığı vergiler dikkatealınmalıdır. Kardan alınan normal vergiler dışındavergiler incelenmelidir. Bazen de ülkeler firmalarabüyük kolaylıklar sağlarlar. Ucuz arsa, ucuz kredi,vergiden muafiyet, binaların uzun süreli kiralanması ...Gibi. Bunlar sermaye maliyetini düşürür.

30.03.2010

7

Kuruluş yeri seçimini dört aşamada inceleyebiliriz:

1. Ülke Seçimi (globalleşme)2. Coğrafi Bölge Seçimi3. Yerleşim Bölgesi Seçimi4. Konum Yeri Seçimi

1. Ülke Seçimi (globalleşme)• Her şeyden önce işletmenin hangi ülke sınırları

dahilinde olacağı düşünülmelidir. Globalleşen dünyave çokuluslu şirket kimliğinin yaygınlaşması da busoruna eğilme derecesinin artmasına neden olmuştur.

• İnternet, e-mail, faks, video, hızlı teslim ... Gibi yeniteknolojiler mesafenin önemini azaltmış, işletmelerinkuruluş yerlerini tüm dünya üzerinden seçebilmeimkanı sağlamıştır. Bu nedenle kuruluş yeri seçilirkenmesafe dışında faktörler kritik hale gelmiştir.

• Avantajlar:– İthal mallara talebin artması, dış pazarı ele geçirme

için neden oluşturmuştur. Firmalar direk yabancıülkelerde üretim yaparak ithal mallara olan olumsuztutumu azaltırlar.

– Ticari engeller EU, NAFTA, GATT gibi örgütlerinkurulması ile azalmıştır. Müşterinin olduğu yerdeüretim yapan firma ithalat kotalarına takılmamış olur.

– Ucuz işgücü firmaları bu bölgelere çekmektedir. Kore,Çin, Taiwan gibi

– Tam zamanında üretim anlayışı, üretici vetedarikçilerin birbirine yakın olmasını gerektirmiştir.

• Dezavantajlar:– İstikrarsız hükümetlerin olması: politik riskler

söz konusu, bölgesel yasalara uyulmasıgerekir.

– Kıyıötesi işletmeciliğinde bilgilerinpaylaşılması: Firma kendine özgü teknolojileri,bilgileri paylaşmak zorunda kalabilir.

– Farklı İşgücü özellikleri: işgücünün düşükverimliliği, işe gecikme, ilgisizliği..

– Alt yapı sorunu: gelişmemiş alt yapıya sahipülkeler, işletmelerin çalışma koşullarınayetersiz kalabilir. (yollar, tesisler, destekhizmetler vs..)

30.03.2010

8

2. Coğrafi Bölge Seçimi• İşletmenin kurulması için seçilen ülke içerisinde

bir coğrafi bölge seçmek gerekecektir. Coğrafibölge seçiminde hammadde kaynaklarınayakınlık, enerji ve yakıt kaynaklarındakiyoğunluk, yan sanayi kuruluşları, işgücü maliyeti,pazara yakınlık, nakliye olanakları ve maliyetleri,ulaşım olanakları, faaliyetleri ve yaşantıyıetkileyecek iklim koşulları, devlet teşvikleri vekısıtlamaları gibi ....nicel ve nitel veriler birliktedeğerlendirilir.

• Bu şekilde belirlenecek bir bölge içindeki tümnoktaların, bu bölge dışında kalan noktalarkarşısında aynı üstünlüklere sahip olduklarıkabul edilir.

3. Yerleşim Bölgesi Seçimi• Bir sonraki aşamada, seçilen coğrafi bölge

içinde bir yerleşim bölgesi seçmek gerekir.Örneğin coğrafi bölge olarak Ege Bölgesi’niseçen bir işletmenin yerleşim bölgesi olarakİzmir-Denizli arasını seçmesi olasıdır.

• Bu seçimi yaparken göz önüne alınmasıgerekenler; arsa bulunabilirliği ve maliyeti;işgücü temini ve maliyeti, hammadde vepersonelin tesise uzaklığı ve bunlarınnakliyesinin getireceği maliyet; su, yakıt, enerjive kanalizasyon durumu; sağlık ve eğitimkurumlarının varlığı .....olarak sıralanabilir.

4. Konum Yeri Seçimi• Son aşama olarak işletmenin üzerine kurulacağı

arsanın seçimi yani konum yeri seçimi sözkonusu olacaktır. Konum yeri seçimi, arsaseçimindeki faktörler ve aralarındaki ilişkileraçısından bölge seçimine göre daha karmaşıkbir karardır. Bu seçimi yaparken arazi alanı vearazinin direnci, topoğrafik yapısı, imar durumugibi faktörler ve diğer işletmelerle bütünleşmeolanağı, yan sanayinin durumu daincelenmelidir. Bu veriler değerlendirilerekişletmenin üzerine kurulacağı arsaya kararverilir.

• Bölge seçiminde yapılan bir hatanın konum yeriseçimiyle düzeltilmesi mümkün değildir.

30.03.2010

9

İmalat ve hizmet işletmeleri kuruluş yeristratejileri

Hizmet/perakende İmalat/endütriyel kuruluş yeri

Gelir odaklı Maliyet odaklıSatılan miktarı ve geliri artırmaya yönelikMiktar-gelirSatın alma gücü, rekabet, cazibe bölgesi,reklam/fiyatlamaFiziksek olanaklarPark yeri/ulaşabilme, güvenlik/aydınlatma,dışgörünüm/İmaj

Görünür(somut) ve görünmez(soyut)maliyetleri azaltmaya yönelikGörünür maliyetUlaştırma mal. , Dağıtım mal., enerji, su vsmal. İşgücü, hammadde, vergi ...Görünmeyen maliyetYaşam kalitesi, eğitim, sendikalar, yerelyönetim, hükümet...

VarsayımlarK.Y. gelirin ana belirleyicisidirMüşteri temasının fazla olmasıönemlidirBelirli bir bölge için maliyetler oldukçasabittir. Bu nedenle gelir fonksiyonukritiktir

VarsayımlarK.Y. Maliyetin ana belirleyicisidirAna maliyet kalemleri her bölge içinbelirlenebilirMüşteriyle temas az olduğundansomut, ölçülebilen maliyetler üzerineodaklanılabilir.Görünmeyen maliyetler değerlendirilebilir.

Kuruluş Yeri Seçim Yöntemleri1. Karşılaştırmalı Yöntemler– Maliyetlerin karşılaştırılması– Karların karşılaştırılması– Karlılıkların karşılaştırılması2. Faktör karşılaştırma ve değerlendirme

(puanlama yöntemi)3. Sevkiyat-uzaklık modeli4. Ağırlık merkezi yöntemi5. Başabaş analizi6. Doğrusal Programlama Modeli (ulaştırma

modeli)

Maliyetleri Karşılaştırma YöntemiOlası kuruluş yerleri

Görünür maliyetgiderleri

A B C

Hammadde

Yardımcı madde

Ulaştırma

İşçilik

Enerji

Kira

Amortisman

Vergi

Diğer giderler

toplam

30.03.2010

10

• bir fabrika için A, B, C, D, E ile adlandırılan beşaday kuruluş yeri olduğunu düşünelim. Buyerleri, toplam maliyetteki paylarına göre birhistogramla gösterip aşağıdaki şekli eldeettiğimizi kabul edelim. Histogram bize her adaybölgeye ait toplam maliyetleri göstermektedir vebu basit sıralama sayesinde kıyaslama yapmakoldukça kolaylaşmıştır. Aday kuruluş yerlerininarazi, işçilik, vergi vb her maliyeti için de benzerhistogramlar oluşturmak işimizi oldukçakolaylaştıracaktır.

Görünür maliyetlerin karşılaştırılması

• Ancak son kararı verirken bu verilerleyetinmemek gerekir. Görünmeyen maliyetunsurlarını da incelemekte yarar vardır.

• Böyle bir inceleme için de, bu unsurlarasübjektif değerler vererek bir kıyaslamatablosu oluşturabiliriz. Ve bu sübjektifdeğerlere daha sonra bir ağırlık veya puanverilerek sayısal bir kıyaslama yapılabilir.

30.03.2010

11

Görünmeyen maliyetlerin karşılaştırılması

Değerlemede Verilen DerecelerYer Seçimi

Faktörleri C A E B D

İşgücü Bolluğu Yeterli Yeterli Çok Çok Yeterli

İşgücü Kalitesi İyi İyi Çok İyi Çok İyi Çok İyi

Sosyal Çevre Orta İyi Çok İyi İyi İyi

Bölgenin Gelişimi Normal Hızlı Çok Hızlı Çok Hızlı Hızlı

Sosyal Tesisler Yetersiz Yeterli Çok İyi Çok İyi Çok İyi

Bir yol inşaatında kum tedarik kaynağının yerininsaptanması problemi (gerekli kum miktarı: 150.000 m3 )

Maliyet fak. A BKum ocağı-şantiyeuzaklığı

5 km 4 km

Kazı mal yok 0,8 TL/m3

Kum ocağı kirası 120.000 TL yok

Kum ocağı yoludüzeltme mal

275.000 yok

Ön kazı mal yok 250.000

Taşıma mal. 1,5 TL/km/m3 1,8 TL/km/m3

Toplam mal. 1.520.000 1.450.000

Kar ve Karlılıkları Karşılaştırma Yöntemi

• Karlılıkları karşılaştırma yönteminde, enönemli sakınca, maliyet ve özellikle satışgelirlerinin isabetli şekilde tahmin etmeninzorluğunda yatmaktadır. Özellikle,istikrarsız dönemlerde karlılığı adayyerlere göre belirlemek, hemen hemenolanaksız hale gelir.

30.03.2010

12

Olası kuruluş yerleriA B C

Satış gelirleri 130.000 130.000 130.000Maliyetler

---

----

----

-----

Toplam maliyet 118.000 119.500 115.500

Yıllık kar 12.000 10.500 14.500

yatırım 90.000 90.000 90.000

Karlılık(kar/yatırım)

%13,3 %11,7 %16,1

Faktör Değerlendirme veya Puanlama Yöntemi

• Bu yöntem, bir çok değişkeni aynı anda analizetabi tutarak, yalnız kuruluş yeri seçiminde değilpek çok işletme faaliyetinde karar aracı olarakkullanılmaktadır.

• Faktör karşılaştırma veya puanlama yöntemindeilk olarak kuruluş yerini etkileyen faktörler birliste halinde tespit edilir. Daha sonra, faktörlerinönem dereceleri için bir sıralama yapılır.Ağırlıklar verilir. Her aday yerin her faktör içinaldığı puanlar belirlenir..

• Puanlamada 1-3, 1-5, 1-7, 1-100...arasıpuanlama sistemi kullanılabilir

Faktör Değerlendirme veya Puanlama Yöntemi

• Sonraki aşamada, alınan puanlar, faktörağırlıkları ile çarpılarak ağırlıklı puanlarbulunur. Tüm puanlar toplanarak her adayyerin aldığı toplam puanlar hesaplanır. Enyüksek puanı alan yer tercih edilir.

• Dereceleme veya puanlamada sübjektifliğinfazla oluşu, yöntemin sakıncası olarak kabuledilmektedir. Yararlı tarafı ise, basit veuygulanabilir olmasıdır.

30.03.2010

13

Factor Rating Example

Factor-Rating ExampleCriticalCritical ScoresScores

SuccessSuccess (out of 100)(out of 100) Weighted ScoresWeighted ScoresFactorFactor WeightWeight FranceFrance DenmarkDenmark FranceFrance DenmarkDenmark

LaborLaboravailabilityavailabilityand attitudeand attitude .25.25 7070 6060 (.25)(70) = 17.5(.25)(70) = 17.5 (.25)(60) = 15.0(.25)(60) = 15.0

PeoplePeople--toto--car ratiocar ratio .05.05 5050 6060 (.05)(50) = 2.5(.05)(50) = 2.5 (.05)(60) = 3.0(.05)(60) = 3.0

Per capitaPer capitaincomeincome .10.10 8585 8080 (.10)(85) = 8.5(.10)(85) = 8.5 (.10)(80) = 8.0(.10)(80) = 8.0

Tax structureTax structure .39.39 7575 7070 (.39)(75) = 29.3(.39)(75) = 29.3 (.39)(70) = 27.3(.39)(70) = 27.3EducationEducation

and healthand health .21.21 6060 7070 (.21)(60) = 12.6(.21)(60) = 12.6 (.21)(70) = 14.7(.21)(70) = 14.7TotalsTotals 1.001.00 70.470.4 68.068.0

Table 8.4Table 8.4

Restoran yeri seçimi örneği( 1-5 puanlama sistemi, 1 yetersiz, 5 en iyi )

faktörFaktörağırlığı

1. yer 2. yer 3. yer Ağır.Puan 1.

Ağır.Puan 2

Ağır.Puan 3

Görünüş 20 5 3 2 100 60 40

Genişlemeimkanı

10 4 4 2 40 40 20

Pazarayakınlık

20 2 3 5 40 60 100

Park yeri 15 5 3 3 75 45 45

ulaşılabilirlik 15 5 2 3 75 30 45

rekabet 10 2 4 5 20 40 50

İşgücütemini

10 3 3 4 30 30 40

toplam 100 380← 305 340

30.03.2010

14

Sevkiyat –uzaklık modeli• Bu model, kuruluş yeri alternatiflerini uzaklığa

bağlı olarak değerlendiren bir yöntemdir.Modelin amacı toplam sevkiyat miktarının katedilen mesafe ile ağırlıklandırılmış değeriniminimize edecek bir kuruluş yeri seçmektir.

• Alternatif yerlerin karşılaştırılmasında, heralternatifin “ld” (load-distance)(sevkiyat-uzaklık)puanı hesaplanır. “ld” puanı, her sevkiyatınuzaklıkla çarpılması ve bulunan değerlerintoplanmasıyla bulunur. Amaç, büyüksevkiyatların mesafelerini azaltarak “ld” puanınımümkün olduğunca düşük tutmaktır.

• 1. uzaklıkların belirlenmesi: Gerçek km ölçüsüylebelirlenebilmektedir. Sıklıkla kullanılan bir ölçüde dik doğrusal uzaklığın hesaplanmasıdır. Dikdoğrusal uzaklık kuzey-güney, ve doğu-batıölçüleri kullanılarak iki nokta arasındaki yolunbulunmasıdır. İki noktanın x ve y koordinatlarınınmutlak farklarının toplanmasıyla bulunur.d= I xA- xB I + I yA – yB I

• 2. Sevkiyatın belirlenmesi:LiJ = i ve J arası sevkiyat

• 3. her alternatifin sevkiyat ve uzaklı değerleriçarpılır.

A Load-Distance Model Example: Matrix Manufacturing isconsidering where to locate its warehouse in order to service its fourOhio stores located in Cleveland, Cincinnati, Columbus, Dayton. Twosites are being considered; Mansfield and Springfield, Ohio. Use the

load-distance model to make the decision.

• Calculate the rectilinear distance:

• Multiply by the number of loads between each site and the four cities

miles4515401030d AB

30.03.2010

15

Calculating the Load-Distance Scorefor Springfield vs. Mansfield

•

• The load-distance score for Mansfield is higher than forSpringfield. The warehouse should be located in Springfield.

C o m p u t i n g t h e L o a d - D i s t a n c e S c o r e f o r S p r i n g f i e l dC i t y L o a d D i s t a n c e l d

C l e v e l a n d 1 5 2 0 . 5 3 0 7 . 5C o l u m b u s 1 0 4 . 5 4 5C i n c i n n a t i 1 2 7 . 5 9 0D a y t o n 4 3 . 5 1 4

T o t a l L o a d - D i s t a n c e S c o r e ( 4 5 6 . 5 )

C o m p u t i n g t h e L o a d - D i s t a n c e S c o r e f o r M a n s f i e l dC i t y L o a d D i s t a n c e l d

C l e v e l a n d 1 5 8 1 2 0C o l u m b u s 1 0 8 8 0C i n c i n n a t i 1 2 2 0 2 4 0D a y t o n 4 1 6 6 4

T o t a l L o a d - D i s t a n c e S c o r e ( 5 0 4 )

Ağırlık Merkezi Yöntemi• AMY, dağıtım maliyetlerini minimum kılacak

dağıtım merkezinin yerini bulmada kullanılanmatematiksel bir tekniktir. Yöntem genellikleperakendeci birimlere mal gönderen işletmelertarafından kullanılır. İlk önce talep merkezlerikoordinat sisteminde işaretlenir ve minimumdağıtım maliyeti oluşturan X ve Y koordinatlarıhesaplanır. Koordinat sisteminin merkezi (orjin)ve kullanılan ölçek standart değildir. Sadecegöreceli olarak uzaklıkların orantılı bir şekildetemsil edilmesine dikkat edilir.

• Bu koordinatlar aşağıdaki denklemler ilehesaplanır:

10.641436

lYl

Y;7.941325

lXl

Xi

iic.g.

i

iic.g.

30.03.2010

16

The Center of Gravity Approach• This approach requires that the analyst find the

center of gravity of the geographic area beingconsidered

• Computing the Center of Gravity for MatrixManufacturing

• Is there another possible warehouse location closer to theC.G. that should be considered?? Why?

10.641436

lYl

Y;7.941325

lXl

Xi

iic.g.

i

iic.g.

Computing the Center of Gravity for Matrix ManufacturingCoordinates Load

Location (X,Y) (li) lix i liyi

Cleveland (11,22) 15 165 330Columbus (10,7) 10 165 70Cincinnati (4,1) 12 165 12

Dayton (3,6) 4 165 24Total 41 325 436

Center-of-Gravity MethodNorthNorth--SouthSouth

EastEast--WestWest

120120 –

9090 –

6060 –

3030 –

–| | | | | |

3030 6060 9090 120120 150150ArbitraryArbitraryoriginorigin

ChicagoChicago (30, 120)(30, 120)New YorkNew York (130, 130)(130, 130)

PittsburghPittsburgh (90, 110)(90, 110)

AtlantaAtlanta (60, 40)(60, 40)

Figure 8.3Figure 8.3

Center-of-Gravity MethodNumber of ContainersNumber of Containers

Store LocationStore Location Shipped per MonthShipped per MonthChicagoChicago (30, 120)(30, 120) 2,0002,000PittsburghPittsburgh (90, 110)(90, 110) 1,0001,000New YorkNew York (130, 130)(130, 130) 1,0001,000AtlantaAtlanta (60, 40)(60, 40) 2,0002,000

xx--coordinate =coordinate =(30)(2000) + (90)(1000) + (130)(1000) + (60)(2000)(30)(2000) + (90)(1000) + (130)(1000) + (60)(2000)

2000 + 1000 + 1000 + 20002000 + 1000 + 1000 + 2000== 66.766.7

yy--coordinate =coordinate =(120)(2000) + (110)(1000) + (130)(1000) + (40)(2000)(120)(2000) + (110)(1000) + (130)(1000) + (40)(2000)

2000 + 1000 + 1000 + 20002000 + 1000 + 1000 + 2000== 93.393.3

30.03.2010

17

Center-of-Gravity MethodNorthNorth--SouthSouth

EastEast--WestWest

120120 –

9090 –

6060 –

3030 –

–| | | | | |

3030 6060 9090 120120 150150ArbitraryArbitraryoriginorigin

ChicagoChicago (30, 120)(30, 120)New YorkNew York (130, 130)(130, 130)

PittsburghPittsburgh (90, 110)(90, 110)

AtlantaAtlanta (60, 40)(60, 40)

Center of gravityCenter of gravity (66.7, 93.3)(66.7, 93.3)+

Figure 8.3Figure 8.3

Örnek

• Bir işletmenin altı adet perakendeciyesatış yaptığını düşünelim. Söz konusuişletmenin deposu Z şehrindedir. Yeni birdepo kurmak isteyen işletmenin her birperakende satış noktasından gelen talepdüzeyleri aşağıdaki gibidir:

Kuruluş Yerleri Talep (konteyner/ay)

A 400

B 300

C 200

D 100

E 300

F 100

30.03.2010

18

C x =100300100200300400

)100)(65()300)(127()100)(90()200)(30()300)(80()400)(60(

=76,9

C y =100300100200300400

)100)(40()300)(130()100)(110()200)(120()300)(75()400)(95(

=98,9

Başabaş Analizi• Ekonomik temele dayalı karşılaştırmalarda sadece gelir

ve maliyetlerin göz önüne alınması yeterli olacaktır. Eğerürünlerin fiyatı da kuruluş yerinden etkilenmiyorsa toplamgelirleri de analiz dışında bırakmakta sakınca olmaz.İşletmeler için tesis kurulurken karşılaşılan maliyetlersabit ve değişken maliyetler olmak üzere iki gruptatoplanır. Arazi, inşaat için yapılan masraflar sabitmaliyetler grubuna girerken; işçilik, hammadde gibimaliyetler de değişken maliyetler olarak adlandırılır. Heriki maliyet grubu da bölgeden bölgeye farklılık gösterir.Bu yüzden farklı bölge seçim alternatifleri için bumaliyetleri hesaplamak ve kıyaslamak gerekecektir.

• Başabaş noktası analizinde tüm maliyetler sabit vedeğişken olarak gruplandırılır ve başabaş noktalarıhesaplanarak, hedeflenen üretim hacminde en düşüktoplam maliyeti veren kuruluş yeri seçilir.

30.03.2010

19

Break-Even Analysis

• Remember the break even equations used forcalculation total cost of each location and forcalculating the breakeven quantity Q.– Total cost = F + vQ– Total revenue = pQ– Break-even is where Total Revenue = Total Cost

Q = F/(p-v)Q = break-even quantityp = price/unitV = variable cost/unitF = fixed cost

Example using Break-even Analysis: Clean-ClothesCleaners is considering four possible sites for its newoperation. They expect to clean 10,000 garments. The

table and graph below are used for the analysis.

Example 9.6 Using Break-Even AnalysisLocationFixed CostVariable Cost Total Cost

A $350,000 $ 5(10,000) $400,000B $170,000 $25(10,000) $420,000C $100,000 $40(10,000) $500,000D $250,000 $20(10,000) $450,000

• From the graph you can see that the two lowest cost intersections occurbetween C & B (4667 units) and B & A (9000 units)

• The best alternative up to 4667 units is C, between 4667 and 9000 unitsthe best is B, and above 9000 units the best site is A

örnek

• A, B ve C olarak adlandırılan üç kuruluşyeri alternatifinin maliyet detayları aşağıdagösterildiği gibi olsun. 75.000 birimliküretim hacminde hangi alternatifinseçilmesi gerektiğini inceleyelim.

30.03.2010

20

Kuruluş YeriSabit Maliyet

(TL)

Değişken Maliyet

(TL/birim)

A 100.000 3

B 150.000 2

C 250.000 1

• Başabaş noktalarını hesaplayalım;• 100.000 + 3Q = 150.000 + 2Q• Q= 50.000 birim olarak hesaplanır.• 150.000 + 2Q = 250.000 + Q• Q= 100.000 birim olarak hesaplanır.

Özetle;

Q

Kuruluş Yeri Üretim Hacmi (birim)

A 0 – 50.000

B 50.000 – 100.000

C 100.000

30.03.2010

21

Ulaştırma Modeli• Ulaştırma modeli genellikle, hali hazırda

faaliyet gösteren bir işletmeye yeni birtesis eklenmesi durumunda kullanılır;ancak yeni bir sistemin kurulmasıdurumunda da uygulanması mümkündür.

• Ulaştırma problemi, DoğrusalProgramlama olarak bilinen problemlerinözel bir durumudur. Optimum çözümeulaşmak için özel bir algoritmaya sahiptir.

• ulaştırma modelinde, toplam ulaştırma maliyetiniminimum kılmak üzere, her birinin belirli miktardakapasitesi (ai , i=1,2……m) olan üretim noktalarından (Ai, i=1,2…..m) ,

• talep düzeyleri (bj, j=1,2…..n) bilinen talep noktalarına(Bj, j=1,2….n) ne kadar mal gönderilmesi gerektiğininbelirlenmesi söz konusudur.

• Bu belirleme yapıldığında optimum dağıtım planıhazırlanmış olacaktır. A’den B’ye bir birim malgöndermek için katlanılması gereken maliyet, Cij, sabitkabul edilmektedir. Bu koşullar altında optimum dağıtımplanı, A’lardan B’lere taşınacak mal miktarları olan xij lerinbelirlenmesi şeklinde ortaya konmaktadır. Buna göreklasik ulaştırma modeli aşağıdaki şekilde formüleedilebilir:

30.03.2010

22

Amaç Fonksiyonu: Min.Z.=

m

i

n

jijijXC

1 1

m

ijij bX

1

n

jiij aX

1

Kısıtlayıcılar:i.Tüm talep noktalarının talep düzeyi tamamen karşılanmalıdır.

(tüm j=1,2….n için)i.Her üretim noktasından çeşitli talep noktalarına gönderilen mal miktarı,üretim noktasının kapasitesine eşittir.

(tüm i=1,2…m için)

• Üretim noktalarının toplam kapasitesi, talepnoktalarının toplam talep düzeyine eşittir. (Bu koşulsınırlayıcı koşul ya da denge koşulu olarak adlandırılır.Gerçek problemde bu koşul sağlanamadığı takdirde,bir hayali tesis ya da talep noktası ilavesiyle (kuklafaaliyet) yapay olarak sağlanır).

m

i

n

jji ba

1 1

(tüm i ve j ler için)

i. Negatif olmama koşulu

X ij 0 (tüm i ve j ler için)

30.03.2010

23

• Modeli bir örnekle açıklamak gerekirse; birişletmenin üretim yerlerinin A ve B bölgelerindebulunduğunu ve X,Y ve Z bölgelerindekipazarlarlara göndermekte olduğunu düşünelim.Talebin arttığını ve toplam talebin mevcut ikifabrikanın üretimiyle karşılanamayacağını kabuledelim. Bu durumda işletmenin yeni bir fabrikakurmaya gereksinimi vardır. Bu yeni tesis için deC ve D olmak üzere iki alternatif bölge olduğunuvarsayalım. Alternatifler arasında bir seçimyapalım. İlk önce aşağıdaki tablo kurulmalıdır:

Fabrika Talep

NoktalarıX Y Z

Fabrika

Kapasitesi

A C AX C AY C AZ K A

B C BX C BY C BZ K B

C C CX C CY C CZ K C

D C DXC DY C DZ K D

Talep T X T Y T Z

KAPASITE

TALEP

• Tabloda yer alan C değerleri, birfabrikadan bir pazara bir birim ürününtaşınması için katlanılan maliyeti ifadeetmektedir. Örneğin C, bir birim ürünü Afabrikasından X pazarına ulaştırmanınmaliyetidir. Bu tablonun oluşturulması içinfabrika kapasiteleri ve pazar talepleri kesinolarak bilinmelidir. Daha sonra bu değerlertablodaki yerlerine yerleştirilerek optimalçözüm rahatça görülebilecektir.

30.03.2010

24

• Ulaştırma probleminde öncelikle uygun birbaşlangıç çözüm bulunur. Uygun başlangıççözüm için bir kaç yol:– Kuzeybatı köşeşi yöntemi– En küçük maliyetli hücre yöntemi– Ceza ( VAM – Vogel’s Aproximation Method) yöntemi

• Daha sonra çözümün optimum olup olmadığıtest edilir. Eğer çözüm optimum değilse daha iyibir çözüm bulunur..... (Atlama taşı veya MODİile)

Atlama taşı• Başlangıç uygun çözümden optimum çözüme

gidilmesine yardım eder. Boş hücrelerin doldurulmasıdurumunda maliyet etkinliğini değerlendirir. Her boşhücre , “eğer buraya bir birim mal gönderilse toplamgönderme maliyeti ne olurdu” diye test edilir.

1. Boş hücre seç2. Bu boş hücreden başlıyaral, dolu hücreler yardımıyla

(yatay ve dikey hareketlerle) kapalı bir döngü yarat. Birboş veya dolu hücreden atlayabiliriz.

3. Seçili boş hücreye (+) vererek, sonra sırasıyla (-) ve(+) vererek tekrar boş hücreye gel

4. Bir iyileştirme indeksi hesapla ( + ve – leri toplayarak)5. Bu işlemi tüm boş hücreler için yap. indeks≥0 ise

çözüm optimaldeğilse çözüm iyileştirilebilir.(-) ler içinde maksimum değerliyi seç oraya göndermeyap

Solving Transportation Problems CSUPPLEMENT

30.03.2010

25

Learning Objectives

• Define the problem & prepare thetransportation tableau

• Obtain an initial feasible solution• Identify the optimal solution• Understand special situations

Transportation Problems• Transportation problems determine how much of

the demand at each one of several destinationsis supplied by each one of several sources

• The goal is to minimize costs• Terminology:

– Points of demand:• The destination that products are shipped to

– Points of supply:• Where products are shipped from

LP Notation

jic

ijx

NjDx

MiSx

xczMinimize

ij

ij

j

N

jij

i

M

iij

ij

M

i

N

jij

ndestinatiotosourcefromunitonengtransportiofcostthe

sourcefromndestinatiotodtransporteunitsofnumberthe:where

,...1ndestinatioeveryfor

,...1,sourceeveryfor

:tosubject

1

1

1 1

30.03.2010

26

Preparing the Problem

• To use the stepping stone or modifieddistribution (MODI) methods, supply mustequal demand.– If not, create a dummy source or destination

to make up the difference.– In the solution, shipments from the dummy

source represent unmet demand & deliveriesto a dummy destination represent excesssupply capacity.

Required Information

• Demand values for each destination (blue)• Capacity level at each source (green)• Cost of delivering 1 unit to each destination from each source (yellow)

Plant Destinations Sources

A 2 4 1 3 300

B 8 2 6 5 300

C 6 1 4 2 200

Demand 200 200 300 100

Initial Solutions• Common heuristics (rules of thumb):

– Select a cell & allocate as large a shipment aspossible without violating capacity or demandconstraints (this eliminates a row or columnconstraint)

– Continue selecting new cells until all row & columnconstraints are satisfied

• Examples:– Northwest Corner Method (NWC)– Vogel’s Approximation Method (VAM)

30.03.2010

27

Northwest Corner Method(kuzeybatı köşesi yöntemi)

• Begin in the upper left-hand corner of thetableau (the NW corner)

• Assign the largest shipment possible– If the column constraint is satisfied, move to the

column on the right– If the row constraint is satisfied, move to the row

below• Continue until all row & column constraints are

satisfied

NWC Example: Step 1

Plant Destinations Sources

A 2 4 1 3 300

B 8 2 6 5 300

C 6 1 4 2 200

Demand 200 200 300 100

200

Colu

mn

Satis

fied

NWC Example: Step 2

Plant Destinations Sources

A 2 4 1 3300 – 200 =

100

B 8 2 6 5 300

C 6 1 4 2 200

Demand 200 200 300 100

200 100Row Satisfied

30.03.2010

28

NWC Example: Step 3

Plant Destinations Sources

A 2 4 1 3 300

B 8 2 6 5 300

C 6 1 4 2 200

Demand 200200 – 100

= 100 300 100

200 100

100

Colu

mn

Satis

fied

NWC Example: Step 4

Plant Destinations Sources

A 2 4 1 3 300

B 8 2 6 5300 – 100 =

200

C 6 1 4 2 200

Demand 200 200 300 100

200 100

100 200Row Satisfied

NWC Example: Step 5

Plant Destinations Sources

A 2 4 1 3 300

B 8 2 6 5 300

C 6 1 4 2 200

Demand 200 200 300 – 200

= 100 100

200 100

100 200

100

Colu

mn

Satis

fied

30.03.2010

29

NWC Example: Step 6

Plant Destinations Sources

A 2 4 1 3 300

B 8 2 6 5 300

C 6 1 4 2200 –100 =

100

Demand 200 200 300 100

200 100

100 200

100 100

NWC Initial Solution

Plant Destinations Sources

A 2 4 1 3 300

B 8 2 6 5 300

C 6 1 4 2 200

Demand 200 200 300 100

200 100

100 200

100 100

Limitations

• NW Corner Method ignores the objectivefunction coefficients (costs)

• Solution often isn’t very good:

Total cost:200 units ($2) + 100 units ($4) + 100 units ($2) + 200units ($6) + 100 units ($4) + 100 units ($2) =$2800 to transport the 800 units

30.03.2010

30

Vogel’s Approximation MethodVAM yöntemi

• Compute penalties for each row & column:– Compute penalties by subtracting the smallest cij from

the next smallest cij

• Select the row or column with the largest penalty• Select the cell with the lowest cij

• Allocate as many units as possible to that cell• Continue until all constraints are satisfied

VAM Example: Step 1

Plant Destinations Sources Penalties

A 2 4 1 3 300 1

B 8 2 6 5 300 3

C 6 1 4 2 200 1

Demand 200 200 300 100

Penalties 4 1 3 1

200

Colu

mn

Satis

fied

VAM Example: Step 2

Plant Destinations Sources Penalties

A 2 4 1 3 100 2

B 8 2 6 5 300 3

C 6 1 4 2 200 1

Demand 200 200 300 100

Penalties 1 3 1

200

Tied

30.03.2010

31

Arbitrarily Chose 3rd Destination

Plant Destinations Sources Penalties

A 2 4 1 3 100 2

B 8 2 6 5 300 3

C 6 1 4 2 200 1

Demand 200 200 300 100

Penalties 1 3 1

200 100Row Satisfied

VAM Example: Step 3

Plant Destinations Sources Penalties

A 2 4 1 3 300

B 8 2 6 5 300 3

C 6 1 4 2 200 1

Demand 200 200 200 100

Penalties 1 2 3

200

Tied

100

Arbitrarily Chose 4th Destination

Plant Destinations Sources Penalties

A 2 4 1 3 300 2

B 8 2 6 5 300 3

C 6 1 4 2 200 1

Demand 200 200 200 100

Penalties 1 2 3

200 100

100

Colu

mn

Satis

fied

30.03.2010

32

VAM Example: Step 4

Plant Destinations Sources Penalties

A 2 4 1 3 300 2

B 8 2 6 5 300 4

C 6 1 4 2 100 3

Demand 200 200 200 100

Penalties 1 2

200 100

100

200

Colu

mn

Satis

fied

VAM Example: Step 5(only 1 column left & only one feasible solution)

Plant Destinations Sources Penalties

A 2 4 1 3 300

B 8 2 6 5 100 3

C 6 1 4 2 100 1

Demand 200 200 300 100

Penalties 2

200 100

100

200

100

100

VAM Initial Solution

Plant Destinations Sources

A 2 4 1 3 300

B 8 2 6 5 300

C 6 1 4 2 200

Demand 200 200 300 100

200 100

100

200

100

100

30.03.2010

33

Better Initial Solution

• Total Costs:200 units ($2) + 100 units ($1) + 200 units ($2) +100 units ($6) +100 units ($4) + 100 units ($2) =$2100 to transport the 800 units

• Compared to $2800 using the Northwest CornerMethod

Finding the Optimal Solution

• Initial solutions are feasible, but may notbe optimal

• Use the Stepping Stone or ModifiedDistribution Method to identifyimprovements & confirm optimality

Atlama taşı ile test• d12 = +4-1+6-2 = 7 (d12 ,birinci sıranın ikinci sütunu)

• d14 = +3-1+4-2 = 4

• d21 = +8-2+1-6 = 1

• d24 = +5-6+4-2 = 1

• d31 = +6-2+1-4 = 1

• d32 = +1-2+6-4 =1

• Tüm indeksler pozitif, çözüm optimum