Kushtëzimet e sundimit të ligjit në Marrëveshjen e Stabilizim

1

Kushtëzimet e sundimit të ligjit në Marrëveshjen e Stabilizim Asociimit ndërmjet Kosovës dhe BE-së

c o m p a n y

a d d r e s s ]

e 1

Kushtëzimet e sundimit të ligjit

në Marrëveshjen e Stabilizim

Asociimit ndërmjet Kosovës

dhe BE-së

RAPORT POLITIKASH NGA GRUPI PËR STUDIME JURIDIKE DHE POLITIKE

NR. 03 ― NËNTOR 2016

2


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e 2

PËR GSJP

Grupi për Studime Juridike dhe Politike është institut për studimin e politikave publike, i

pavarur, jo-partiak dhe jo-fitimprurës me seli në Prishtinë, Kosovë. Misioni ynë është që të

zhvillojmë studime kredibile në fushën e politikës, së drejtës, dhe ekonomisë, si dhe të

ofrojmë rekomandime politikash që mëtojnë të zgjidhin problemet në fushat e caktuara të

politikave publike.

3


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e 3

Ky Raport Politikash është pjesë e projektit “Promovimi i Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit dhe Lansimi i një

Debati Publik mbi të Ardhmen Evropiane të Kosovës” financuar nga Ambasada e Mbretërisë së Holandës në

Kosovë dhe implementuar nga Insituti i Prishtinës për Studime Politike dhe Grupi për Studime Juridike dhe

Politike.

4


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e 4

Raport Politikash 04/2016

Kushtëzimet e sundimit të ligjit në Marrëveshjen e Stabilizim Asociimit ndërmjet

Kosovës dhe BE-së

Autor: * Ana-Maria Enache, ** Nicholas Doyle, ***Albana Merja

Nëntor 2016

© Grupi për Studime Juridike dhe Politike, Nëntor, 2016.

Opinionet e shprehura në këtë dokument nuk pasqyrojnë domosdoshmërish ato të donatorëve të Grupit për

Studime Juridike dhe Politike dhe Institutit të Prishtinës për Studime Politike, stafit, bashkëpunëtorëve ose

përfaqësuesve të tyre. Të gjitha të drejtat e rezervuara. Asnjë pjesë e këtij botimi nuk mund të riprodhohet

ose të transmetohet në çfarëdo forme apo nga çfarëdo mjeti pa leje. Kontaktoni zyrën administrative të Grupit

për Studime Juridike dhe Politike për kërkesat e tilla

Grupi për Studime Juridike dhe Politike

Rr. “Rexhep Luci‟, 10/5

Prishtinë 10 000, Kosovë

Ueb-site: www.legalpoliticalstudies.org

E-mail: [email protected]

Tel/fax.: +381 38 227 944

*, ** Hulumtues Ndërkombëtar

*** Hulumtuese, Grupi për Studime Juridike dhe Politike

mailto:[email protected]

5


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e 5

Kjo faqe është lënë qellimisht e zbrazët

6


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e 6

KUSHTËZIMET E SUNDIMIT TË LIGJIT NË MARRËVESHJEN E

STABILIZIM ASOCIIMIT NDËRMJET KOSOVËS DHE BE-SË

I. HYRJE

Për herë të parë Bashkimi Evropian (BE) bëri të ditur perspektivën e shteteve të Ballkanit

Perëndimor për anëtarësim në BE gjatë takimit të Këshillit të Bashkimit Evropian që u zhvillua në

Santa Maria da Feira në Qershor të vitit 2000. Gjashtëmbëdhjetë vite më vonë, vendet e

Ballkanit Perëndimor, me përjashtim të Kroacisë, kanë arritur pak progress në procesin e

anëtarësimit – Shqipëria, ish Republika Federale Jugosllave e Maqedonisë (FYROM), Serbia dhe

Mali i Zi kanë siguruar statusin e kandidatit, ndërkohë që Bosnja e Hercegovina dhe Kosova

mbesin kandidat potencial për anëtarësim.

Në vitet e fundit, është krijuar përshtypja që BE është lodhur nga procesi i zgjerimit, por

megjithatë BE ka vazhduar të qëndroj e përfshirë në Ballkanin Perëndimor, me premtimin se

integrimi Evropian gjerësisht perceptohet si garanci për stabilitet dhe reforma në shtetet e këtij

rajoni. Me stabilizimin e situatës së sigurisë në rajon, BE ka përqendruar përpjekjet në krijimin e

instrumenteve që do të ndihmonin shtetet e Ballkanit Perëndimor të adresojnë burimet e

jostabilitetit, me qëllim që të parandalohet bartja e tyre në BE.1 BE ka dizajnuar Procesin e

Stabilizim Asocimit (PSA) për të shërbyer si mekanizmi kryesor për përfshirjen e shteteteve të

Ballkanit Perëndimor. Për BE procesi i zgjerimit vazhdon të mbetet mjeti më i suksesshëm i

politikës së jashtme. Në vitin 2012 BE është shpërblyer me çmimin Nobel për Paqe për

“kontributin e dhënë në avancimin e paqes dhe pajtimit, demokracisë dhe të drejtave të njeriut

në Evropë gjatë gjashtë dekadave të fundit”.2

Zyrtarisht, sundimi i ligjit ishte vendosur në qendër

të politikës së zgjerimit që në vitin 2012, dhe vazhdon

të jetë një nga “prioritetet kyçe” në procesin e zgjerimit.

Në fakt, në strategjinë e fundit për zgjerim të dizajnuar

për përiudhën 2015-2019, Komisioni Evropian (KE) ka

vlerësuar që sundimi i ligjit paraqet një nga katër

“themelet” e zgjerimit të BE, gjë që pasqyron vlerat

themelore dhe prioritetet e përgjithshme të politikave të

BE. 3 Brenda kornizës së BE, termi “sundim i ligjit”

nënkupton këto kushte: gjyqësori i pavarur dhe i

paanshëm, llogaridhënia e Qeverisë dhe zyrtarëve të

saj, kombinuar me qëndrime të forta të politikanëve

dhe vendimarrësve tjerë kundër korrupsionit, ekzistimi i

1 Oproiu, M, “Current Challenges for EU Coherence in Promoting the Rule of Law in Kosovo”, Europolity, vol. 9, no. 2,

2015, faqe 148 2 Oproiu, M, “Current Challenges for EU Coherence in Promoting the Rule of Law in Kosovo”, Europolity, vol. 9, no. 2,

2015, faqe 149 3 Komunikatë e Komisionit Evropian për Parlamentin Evropian, Këshillin, Komisioni Evropian Ekonomik dhe Social, dhe

Komisioni i Rajoneve. ”Strategjia e BE –së për zgjerim”, Bruksel, 10.11.2015 COM(2015) 611 final, faqe 5-6 [nga këtu

“Strategjia e BE-së për Zgjerim”]

Komunikatë e Komisionit Evropian për Parlamentin Evropian, Këshillin, Komisioni Evropian Ekonomik dhe Social, dhe

Komisioni i Rajoneve. ”Strategjia e BE –së për zgjerim”, Bruksel, 10.11.2015 COM(2015) 611 final, faqe 5-6 [nga këtu

“Strategjia e BE-së për Zgjerim”]

Sundimi i ligjit është vlerë themelore mbi të

cilën është krijuar BE, dhe njëkohësisht

përfaqëson thelbin e procesit të anëtarësimit.

Shtetet që aspirojnë të anëtarësohen në BE

duhet që në fazat e hershme të themelojnë dhe

promovojnë funksionimin e institucioneve kyçe

që garantojnë sundimin e ligjit.

Strategjia e BE për zgjerim (2015)

7


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e 7

një procesi transparent, efikas dhe i drejtë i përgatitjes, miratimit dhe zbatimit të ligjeve, i cili

duhet gjithashtu të jetë i qartë, i qasshëm, stabil, i drejtë dhe të mbroj të drejtat themelore.4 Kjo

tregon që sundimi i ligjit është koncept mjaft i gjerë, i cili prek pothuajse çdo aspekt të politikave

qeveritare. Edhe pse mund të tingëlloj si term abstrakt dhe teorik, parimi i sundimit të ligjit ka

implikime të jashtëzakonshme në praktikë.

BE është e përfshirë në Kosovë në disa nivele, duke përfshirë Misionin e Bashkimit Evropian

për Sundim të Ligjit (EULEX), Përfaqësuesin Special të BE si dhe mbështetjes financiare përmes

instrumenteve të para-anëtarësimit. Funksionimi koherent i këtyre mekanizmave të ndërlikuar ka

qenë testi më i rëndësishëm për BE. Sa i përket avancimit të sundimit të ligjit, BE ka përdorur

dialogun për liberalizimin e vizave, dialogun SAP dhe dialogun e strukturuar për sundim të ligjit.

Dialogu i strukturuar për sundim të ligjit u krijua në vitin 2012, si zotim i nivelit të lartë për të

avancuar reformat në Kosovë si dhe përpjekjet për koherencë në Bruksel, po që u dëshmua i

vështirë në procesin e zbatimit, meqë pas tri samiteve kjo iniciativë humbi momentumin.5 Në

nëntor të vitit 2014, EULEX, Përfaqësuasi Special i BE dhe Ministria e Drejtësisë së Kosovë

themeluan bordin e përbashkët koordinues për sundim të ligjit, si forum i nivelit më të ulët për

dialogun për sundimin e ligjit. Këto tri institucione nënshkruan objektivat e përbashkëta për

sundim të ligjit (Compact) deri në vitin 2014,6 e që më vonë u vazhdua me fazën e dytë (Compact

2).7 Ky veprim u ndërmorr në mënyrë që këto tri institucione të sinkronizojnë prioritetet në

fushën e sundimit të ligjit, në mënyrë që të sigurohet koherencë në forcimin e sundimit të ligjit në

Kosovë.

Ky punim synon të ofroj një analizë të thellë të kërkesave të Marrëveshjes për Stabilizim

Asocim (MSA) për Kosovën në fushën e sundimit të ligjit dhe implikimet e tyre në praktikë. Në

fillim do të ofrohet një vështrim i përgjithshëm mbi marrëveshjet e stabilizim asocimit, duke

përfshirë rolin e tyre në agjendën e BE për zgjerim, duke iu referuar marrëveshjeve të

mëhershme të stabilizim asocimit me shtetet tjera që janë anëtarësuar në BE. Më pas do të

pasqyrohen dispozitat kryesore të marrëveshjes së nënshkruar në mes të Kosovës dhe BE, që

kanë të bëjnë me fushën e sundimit të ligjit. Këto dispozita do të analizohen në kontekst të

dispozitave ekuivalente të marrëveshjeve me shtetet tjera, rekomandimeve që dalin nga

dokumentet dhe instrumentet tjera të BE (udhërrëfyesi për liberalizim të vizave, raportet vjetore

të Komisionit Evropian për secilin shtet, dialogu SAP, në rastet kur gjen aplikim, si dhe

referimeve në procesin e zgjerimit për shtetet tjera. Punimi do të përpiqet të parashikoj

problemet kryesore që mund të paraqesin pengesë për Kosovën në zbatimin e këtyre dispozitave

dhe instriumenteve që janë vënë në dispozicion nga BE për të lehtësuar procesin e

implementimit. Pastaj do ti referohemi mekanizmit që do të siguroj monitorimin e MSA, dhe në

fund do të dalim me disa rekomandime për Qeverinë e Kosovës.

II. MARRËVESHJET PËR STABILIZIM DHE ASOCIM Për më shumë se një dekadë e gjysmë, marrëveshjet e stabilizim asocimit kanë luajtur rol shumë

rë rëndësishëm në Ballkan. MSA-të janë marrëveshje specifike që paraqesin marrëdhënien

4 Europa (2013) Rule of Law, Mund ta gjeni në” http://ec.europa.eu/enlargement/policy/policy-highlights/rule-of-

law/index_en.htm (qasur me 06/08/13) 5 Oproiu, M, “Current Challenges for EU Coherence in Promoting the Rule of Laë in Kosovo”, Europolity, vol. 9, no. 2,

2015, faqe 170 6 Compact Raporti i Progresit, Bordi i Përbashkët Koordinues për Sundim të Ligjit, Shtator 2013 7 Compact 2, Bordi i Përbashkët Koordinues për Sundim të Ligjit, Maj 2015

http://ec.europa.eu/enlargement/policy/policy-highlights/rule-of-law/index_en.htm

http://ec.europa.eu/enlargement/policy/policy-highlights/rule-of-law/index_en.htm

8


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e 8

kontraktuale në mes të BE dhe vendeve që aspirojnë anëtarësimin në kuadër të kornizës së

procesit të stabilizim asocimit. Ato janë një mekanizëm përmes të cilit BE njeh perspektivën

evropiane dhe mundësitë e zgjerimit për shtetet të cilat mund të anëtarësohen, si dhe të

përcaktoj integrimin në rritje dhe bashkëpunimin me vendet e treta. Në mënyrë që shtetet të

mund të nënshkruajnë MSA me BE, ato duhet të demonstrojnë “angazhim kredibil për

ndërmarrjen e reformave demokratike, respektimin e të drejtave të njeriut dhe pakicave, lirinë e

shprehjes, si dhe zgjedhjet e lira dhe të drejta”, si dhe të sigurohen “për zbatimin e reformave të

para ekonomike, riatdhesimin nga shtetet anëtare dhe zotimin për bashkëpunim rajonal”.8

Të gjitha MSA-të kanë pasur për qëllim “mbështetjen e përpjekjeve” të shteteve të Ballkanit

perëndimor në shumë fusha specifike. Kjo tregon që BE dhe shtetet që synojnë anëtarësimin

kanë ndarë barrën e procesit të stabiliziimit, dhe në këtë mënyrë BE është zotuar të ketë rol

aktiv në mbështetjen e shteteve për të arritur synimin e tyre për anëtarësim. Megjithatë, termi

“mbështetje” nënkpton që rolin kryesor në këtë proces duhet ta kenë vetë shtetet e Ballkanit

Perëndimor, ndërkohë që kontributi i BE do të jetë plotësues, duke u përqendruar kryesisht në

krijimin e parakushteve të nevojshme për shtetet anëtare që të arrijnë objektivat e tyre.

Para nënshkrimit të MSA-ve, Komisioni

Evropian ka kryer studimin e fizibilitetit për secilinn

nga shtetet e e Ballkanit Perëndimor, respektivisht

Shqipërinë, Bosnje e Hercegovinën, Kroacinë,

Maqedoninë, Serbinë dhe Mali e Zi. 9 Studimi i

fizibilitetit për marrëveshjen e stabilizim asocimit

në mes të Bashkimit Evropian dhe Kosovës*, i

publikuar me 10 Tetor 2012, ishte realizuar me

qëllim që të vlerësohet nëse institucionet politike

dhe ato të drejtësisë në Kosovë kanë kapacitete

për të siguruar që kushtet e një marrëveshje të

mundshme, do të respektohen, aplikohen dhe

zbatohen. 10 Ky studim që në fillim erdhi në

përfndimin që çështjet që ndërlidhen me shtetësinë e Kosovës nuk paraqesin pengesë për

nënshkrimin e MSA, ngase neni 2018 i Traktatit për Funksionimin e BE (TFBE) në të kaluarën

kishte lejuar nënshkrimin e marrëveshjeve edhe me subjektet ndërkombëtare, që nuk ishin

shtete të pavarura apo me organizata ndërkombëtare. Kushti i vetëm ishte që pala tjetër të

pranoj që të nënshkruaj një marrëveshje e cila do të qeveriset në përputhje me të drejtën

ndërkombëtare publike. Komisioni theksoi në këtë studim se, duke marrë parasysh të drejtën

për tu rezervuar nga disa dispozita, nënshkrimi i kësaj marrëveshje ndërkombëtare nuk

nënkuptonte njohjen e Kosovës nga BE apo nga shtetet anëtare.11 Në mënyrë që Kosova të

përgatitet për nënshkrimin e MSA, Komisioni rekomandoi reforma në fushën e sundimit të ligjit,

administratën publike, mbrojtjen e pakicave dhe sektorin e tregtisë. 12

8 Komunikatë e Komisionit për Parlamentin Evropian dhe Këshillin në lidhje me Studimin e Fizibilitetit për Marrëveshjen e

Stabilizim Asocimit në mes të Bashkimit Evropian dhe dhe Kosovës* Bruksel, 10.10.2012, COM(2012) 602 final, faqe 2 [nga

këtu e tutje “Studimi i Fizibilitetit për Kosovën”] 9 Id. 10 Studimi i Fizibilitetit për Kosovën, faqe 3

11 Id.; MSA me Kosovën përmban një dispozitë të tillë në nenin 2 12 Studimi i Fizibilitetit për Kosovën, faqe 12-13

Gjatë tri viteve të fundit, funksionimi i

institucioneve demokratike dhe respektimi i

sundimit të ligjit është konsoliduar. Institutionet e

nevojshme janë themeluar.

Studimi i Fizibilitetit për Kosovën (2012)

9


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e 9

Pas publikimit të raportit të përbashkët të Komisionit Evropian dhe Përfaqësuesit të lartë për

Marrëdhënie me Jashtë dhe Siguri rreth progresit të Kosovës, 13 si dhe rekomandimeve të

Komisionit Evropian për të lejuar hapjen e negociatave për MSA me Kosovën*, Këshilli miratoi

vendimin për autorizimin e Komsionit që të hap negociatat me Kosovën në Qershor të vitit

2013.14 Drafti i tekstit të marrëveshjes ishte përgatitur gjatë korrikut të vitit 2014, ndërsa në

Prill të vitit 2015 Komisioni Evropian dorëzoi propozimin për të marrë vendimin e Këshillit për

nënshkrimin e MSA.15 Këshilli miratoi vendimin për nënshkrimin e MSA në nëntor të vitit 2015.16

Kosova është shteti i fundit i Ballkanit Perëndimor që ka nënshkruar MSA me Bashkimin

Evropian. Marrëveshja u nënshkrua me 27 Tetor të vitit 2015 në Bruksel, nga Federica

Mogherini, Përfaqësuesja e Lartë për Marrëdhënie të Jashtme dhe Politika të Sigurisë dhe

Johannes Hahn Komisioneri për Politika të Fqinjësisë dhe Negociata të Zgjerimit si përfaqësues

të BE, dhe Kryeministri Isa Mustafa dhe Ministri i Integrimeve Evropiane Bekim Çollaku, në emër

të Kosovës.17 Marrëveshja ishte miratuar nga Kuvendi i Kosovës me 2 Nëntor të vitit 201518 dhe

nga Parlamenti Evropian me 21 Janar të vitit 2016.19

Me nënshkrimin e MSA me Kosovën BE ka sinjalizuar qeverinë në Prishtinë për gatishmërinë që

“të ndërmarr hapa konkret për të realizuar perspektivën evropiane të Kosovës dhe rivendosjen e

marrëdhënieve me BE”. MSA me Kosovën është pjesë e përpjekjeve për të vendosur dhe

konsoliduar rendin stabil evropian të bazuar në bashkëpunim20, dhe për të caktuar objektivat

nacionale dhe rajonale. Synimet specifike të MSA me Kosovën janë:

- të mbështes përpjekjet e Kosovës për forcimin e demokracisë dhe sundimit të ligjit;

- të kontriboj në stabilitetin politik, ekonomi dhe institucional të Kosovës dhe rajonit;

- të ofroj një kornizë adekuate për dialog politik;

13 Raport i përbashkët i Komisionit Evropian dhe Përfaqësueses së Lartë të Bashkimit Evropian për Punë të Jashtme dhe

Siguri për Parlamentin Evropian dhe Këshillin, në lidhje me progresin e Kosovës* në adresimin e çështjeve të përcaktuara

në konkluzionet e Dhjetorit të vitit 2012, nën dritën e një vendimi të mundshëm për hapjen e negociatave për

Marrëveshjen e Stabilizim Asocimit. Bruksel, 22.04.2013, JOIN(2013) 8 final, mund ta gjeni në:

http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2013/ks_spring_report_2013_en.pdf (qasur me 10.03.2016) 14 Propozimi i Komisionit Evropian për Vendimin e Këshillit mbi nënshkrimin, e Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit në mes

të Bashkimit Evropian dhe Komunitetit Evropian për Energji Atomike, në njërën anë, dhe Kosovës* në anën tjetër, Bruksel,

30.04.2015, COM(2015) 181 final, 2015/0094 (NLE), faqe 1 15Mund ta gjeni në:

http://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:29aa6ffa-ef38-11e4-a3bf-

01aa75ed71a1.0001.03/DOC_3&format=HTML&lang=EN&parentUrn=CELEX:52015PC0182

(qasur me 10.03.2016) 16 Teksti final i dokumentit nuk është në dispozicion: http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-10725-2015-REV-2-

COR-1/en/pdf (qasur me 10.03.2016) 17 Komunikatë për shtyp e Këshillit të Bashkimit Evropian. Mund ta gjeni në:

http://www.consilium.europa.eu/press-releases-pdf/2015/10/40802204201_en_635821655400000000.pdf (qasur

21.03.2016) 18 Ligji Nr. 05/L -069 për Ratifikimin e Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit në mes të Republikës së Kosovës, në njërën anë,

dhe Bashkimit Evropian e Komunitetit Evropian për Energji Atomike, në anën tjetër. 19Rezoluta legjislative e Parlamentit Evropian e datës 21 Janar 2016, mbi draftin e vendimit të Këshillit për nënshkrimin e

Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit në mes të Bashkimit Evropian dhe Komunitetit Evropian për Energji Atomike, në

njërën anë, dhe Kosovës* në anën tjetër, P8_TA-PROV(2016)0017.

20 Marrëveshja e Stabilizim Asocimit mes Bashkimit Evropian dhe Komunitetit Evropian të Energjisë Atomike në njërën anë,

dhe Kosovës* në anën tjetër preambula [nga këtu referuar si MSA me Kosovën] “

http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2013/ks_spring_report_2013_en.pdf

http://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:29aa6ffa-ef38-11e4-a3bf-01aa75ed71a1.0001.03/DOC_3&format=HTML&lang=EN&parentUrn=CELEX:52015PC0182

http://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:29aa6ffa-ef38-11e4-a3bf-01aa75ed71a1.0001.03/DOC_3&format=HTML&lang=EN&parentUrn=CELEX:52015PC0182

http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-10725-2015-REV-2-COR-1/en/pdf

http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-10725-2015-REV-2-COR-1/en/pdf

http://www.consilium.europa.eu/press-releases-pdf/2015/10/40802204201_en_635821655400000000.pdf

10


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

10

- të mbështes përpjekjet e Kosovës në zhvillimin e marrëdhënieve ekonomike dhe

ndërkombëtare

- të mbështes përpjekjet e Kosovës për të kompletuar tranzicionin drejt një ekonomie

funksionale të tregut;

- të promovoj marrëdhënie ekonomike të harmonizuara dhe gradualisht të krijojë zonën e

tregtisë së lirë në mes BE dhe Kosovës;

- të promovoj bashkëpunimin rajonal.

Për një vend të tretë si Kosova, është me rëndësi të theksohen dallimet në mes të

Marrëveshjeve të Asocimit (MA) dhe Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit (MSA), si the të

kuptohen implikimet që kanë secila prej tyre. Të dy këto instrumente aplikohen për shtetet që

nuk janë anëtare të BE. Megjithatë, përderisa MSA është pjesë e procesit të stabilizim asocimit,

MA nënshkruhen si pjesë e Politikave Evropiane të Fqinjësisë (PEF), që synon të krijoj “një

marrëdhënie speciale në mes të BE dhe shteteve partnere që kontribojnë në fushën e sigurisë,

prosperitetit dhe fqinjësisë së mirë”. 21 Për më tepër, Marrëveshjet e Asocimit janë shumë më të

kufizuara në fushëveprim dhe perspektivë, duke mundësuar kështu vetëm lëvizjen drejt

liberalizimit të tregtisë,22 ndërkohë që MSA kanë implikime dukshëm më të gjera politike, duke

përfshirë fushën e drejtësisë dhe punëve të brendshme (JHA), si dhe bashkëpunimit politik.

Prandaj, MSA konfirmon perspektivën e vendit të tretë për anëtarësim në BE, gjë të cilën nuk e

bëjnë marrëveshjet e asocimit. Deri më tani, BE ka nënshkruar marrëveshjet të asocimit me

Moldavinë, Algjerinë, Gjeorgjinë dhe Izraelin.23

Në kapitujt në vazhdim do të bëhet një analizë krahasuese në mes të MSA të Kosovës dhe

MSA-ve të gjashtë shteteve tjera. Këto të fundit janë nënshkruar gjatë dekadës së kaluar, andaj

ato shpalosin informata të rëndësishme që kanë të bëjnë me zhvillimin e bazave kontraktuale në

mes të BE dhe shteteve që synojnë anëtarësimin, si dhe mënyrën si BE ka siguruar zbatimin e

implementimit të tyre. Kohëzgjatja e negocimit të MSA-ve varion, ndërsa në vijim pasqyrohen

aspektet kohore të negocimit të gjashtë MSA-ve të mëparshme:

Viti Maqedonia Kroacia Shqipëria Mali i Zi

Bosnja dhe

Herzegovina Serbia

2000

Hapja e

negociatave

për MSA

Hapja e

negociatave

për MSA

2001

MSA e

nënshkruar

MSA e

nënshkruar

2002

21 Komunikatë e përbashkët e Parlamentit Evropian, Këshillit, Komisioni Evropian Ekonomik dhe Social, dhe Komisioni i

Rajoneve, Fqinjësisënë, në: Udhëkryqet: implementimi i Politikës Evropiane për Fqinjësi në vitin 2013, Bruksel, 27.3.2014,

JOIN(2014) 12 final, faqe 2 22 http://eeas.europa.eu/association/ (qasur me 5 FShkurt2016) 23 Komunikatë e përbashkët e Parlamentit Evropian, Këshillit, Komisioni Evropian Ekonomik dhe Social, dhe Komisioni i

Rajoneve, Fqinjësisë, në : Udhëkryqet: implementimi i Politikës Evropiane për Fqinjësi në vitin 2013, Bruksel, 27.3.2014,

JOIN(2014) 12 final, faqe 10-11

http://eeas.europa.eu/association/

11


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

11

2003

Hapja e

negociatave

për MSA

2004

Hyrja në

fuqi e MSA

2005

Hyrja në fuqi

e MSA

Hapja e

negociatave

për MSA

Hapja e

negociatave

për MSA

Hapja e

negociatave

për MSA

2006

MSA e

nënshkruar

2007

MSA e

nënshkruar

2008

MSA e

nënshkruar

MSA e

nënshkruar

2009

Hyrja në

fuqi e MSA

2010

Hyrja në fuqi

e MSA

2011

2012

2013

Kroacia

anëtarësohet

në BE

Hyrja në

fuqi e MSA

2014

2015

Hyrja në

fuqi e MSA

Negociatat për MSA kanë zgjatur nga një deri në tri vite, dhe me gjithë faktin se janë të

strukturuara, nuk ka në afat kohor të caktuar për përmbylljen e këtij procesi. Dallimi i kohor nga

koha e nënshkrimit deri në hyren në fuqi ëshë rezultat i procesit të ratifikimit, i cili parasheh që

secili shtet anëtar të miratoj MSA. Disa shtete i kanë ratifikuar MSA-të pothuajse menjëherë pas

nënshkrimit, por jo gjithmonë është kohë e përshtatshme për miratimin e tyre, kur kemi parasysh

se ky instrument ka implikime të rëndësishme ekonomike dhe tregtare. Megjithatë, kjo nuk ka

paraqitur problem në rastin e Kosovës, sepse pë dallim nga shtetet tjera kandidate që MSA-në e

kanë nënshkruar me shtetet anëtare të BE-së, në rastin e Kosovës BE ka hyrë në marrëdhënie të

drejtpërdrejt kontraktuale si subjekt i veçantë në të drejtën ndërkombëtare. Si rezultat, pas

ratifikimit të marrëveshjes nga Kuvendi i Kosovës dhe Parlamenti Evropian në nëntor të vitit

12


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

12

2015, respektivisht janar të vitit 2016, MSA për Kosovën hyri në fuqi me 1 Prill të vitit 2016,24

pra vetëm gjatë muaj pas nënshkrimit.

Kjo zgjidhje juridike demonstron “të menduarit kreativ” të BE në raport me zyrtarët e

Kosovës. Në këtë mënyrë u tejkalua nevoja për ratifikimin e marrëveshjes nga secili shtet

anëtarë, gjë që do të mund të bllokonte procesin për kohë të pacaktuar, duke marrë parasysh

mosnjohjen e Kosovës nga pesë shtete anëtare të BE. Në këtë mënyrë, BE arriti të balancoj në

njërën anë zotimin për të avancuar perspektivën e Kosovës në raport me BE, dhe në anën tjetër

të respektoj pozicionin e shteteve anëtare për çështjen e pavarësisë, duke mos kërkuar prej tyre

që të ratifikojnë marrëveshjen me Kosovën, gjë që në mënyrë implicite do të nënkuptonte

pranimin e shtetësisë. Megjithatë, është me rëndësi fakti se nënshkrimi i MSA në këtë mënyrë

është bërë vetëm si rrjedhoj e situatës së veçantë në mes të Kosovës dhe shteteve anëtare, dhe

siç u theksua nga Mbretëria e Bashkuar, nuk do të paraqes precedent për marrëveshjet e BE në

të ardhmen.25

Mund të argumentohet se marrëveshja e nënshkruar me Kosovën mund të shihet si “një

MSA me më pak peshë”, për faktin se i mungon ratifikimi, rrjedhimidht legjitimiteti i drejtpërdrejt

nga shtetet anëtare. Megjithatë, MSA me Kosovën mori miratim unanim në Këshillin e Bashkimit

Evropian, i cili përbëhet nga përfaqësues nga të gjitha shtetet anëtare, dhe i është nënshtruar

procesit të ratifikimit në Parlamentin Evropian. Këta mekanizma janë të mjaftusehëm për të

siguruar që ky dokument të ketë legjitimitetin dhe fuqinë e njëjtë juridike si MSA-të tjera. Për më

tepër, duhet theksuar se MSA si instrument përdoret në fazën e para anëtarësimit, për të

strukturuar dialogun në mes të BE dhe shtetit që aspiron të anëtarësohet. Legjitimiteti i procesit

të anëtarësimit dhe interesat e shteteve anëtare mbesin plotësisht të mbrojtura, sepse dispozitat

që parashohin ratifikimin e traktatit të anëtarësimit nga shtetet anëtare kanë mbetur në fuqi,

dhe në asnjë mënyrë nuk janë ndryshuar si rezultat i procedurës me të cilën është nënshkruar

MSA.

Nënshkrimi i MSA paraqet arritje të disa synimeve si për BE ashtu edhe për Republikën e

Kosovës. Së pari, me një proces të vetëm kjo marrëveshje liberalizon tregtinë me shtetet anëtare

të BE, duke u pajtuar me një tërësi të vetme të rregullave, dhe jo 28 kushtëzimeve të ndara.

Edhe pse Kosova ka qenë përfituese e zonës autonome për tregti preferenciale me BE, me

nënshkrimin e MSA do ta forcoj këtë edhe më shumë. Së dyti, marrëveshja përmirëson

marrëdhëniet me BE dule siguruar harmonizimin politik dhe ekonomik me vlerat e BE dhe

implementimin e një kornize institucionale të preferuar e cila mundëson dhe forcon

bashkëpunimin rajonal. Së treti, shënon vendosjen e marrëdhënies së parë kontraktuale në mes

të BE dhe Kosovës, që paraqet akt simbolik të zotimit nga të dy palët. Kanë ekzistuar disa

marrëveshje në mes të BE dhe Republikës së Kosovës për të garantuar mbështetje në fusha të

caktuara, ndërkohë që MSA, deri në një masë, i inkorporon të gjitha ato në një kornizë të vetme

ku përmbledhet e tërë kjo mbështetje dhe i tërë ndërveprimi në mes të Kosovës dhe BE, fqinjëve

të Kosovës dhe palëve të tjera të treta.

III. MSA-të E MËPARSHME DHE PËRMBAJTJA E TYRE

24 http://eeas.europa.eu/delegations/kosovo/press_corner/all_neës/neës/2016/20160401_en.htm (qasur me 01.04.2016) 25http://www.publications.parliament.uk/pa/cm201516/cmselect/cmeuleg/342-i/34230.htm (qasur me 8.02.2016)

http://eeas.europa.eu/delegations/kosovo/press_corner/all_news/news/2016/20160401_en.htm

http://www.publications.parliament.uk/pa/cm201516/cmselect/cmeuleg/342-i/34230.htm

13


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

13

MSA e Kosovës ndjek strukturën e njëjtë si MSA-të e gjashtë shteteve të tjera të Ballkanit, në

mënyrë që të sigurohet qasje unike në raport me procesin e stabilizim asocimit. Andaj, të gjitha

MSA-të kanë adresuar fushat në vijim:

- Dialogun politik

- Bashkëpunimin rajonal

- Qarkullimin e lirë të mallrave

- Vendosja, shërbimet dhe kapitali (në MSA-të e mëparshme ka qenë e titulluar si “lëvizja e

punëtorëve, vendosja, ofrimi i shërbime dhe lëvizja e kapitalit)

- Përafrimi i legjislacionit, zbatimi i ligjit dhe rregullat e konkurencës

- Liria, siguria dhe drejtësia (në MSA-të e mëparshme ka qenë e titulluar si “Çështjet e

brendshme dhe të drejtësisë, ose “Drejtësia, liria dhe siguria”)

- Politikat e bashkëpunimit

- Bashkëpunimi financiar

Kjo tregon që MSA-të janë marrëveshje të gjera të cilat mbulojnë elemente shumë specifike të

bashkëpunimit politik dhe ekonomik. MSA me Kosovën është unike për disa arsye, dhe

kombinimi i të qenit shtet i ri, mosnjohja nga disa shtete anëtare, kapaciteti i reduktuar i disa

institucioneve dhe situata në komunat e veriut kanë pasur për pasojë ndryshimin e

konsideratave politike. Sektori i sundimit të ligjit, i cili është në fokus të këtij punimi, përbën

vetëm një fraksion të marrëveshjes së tërësishme, si në rastin e Kosovës ashtu edhe në rastin e

shteteve të tjera të Ballkanit. Tabela në vijim pasqyron standardet specifike të përcaktuara në

MSA-të e mëparshme. Dispozitat e shënuara me ngjyrë të verdhë tregojnë titujt e neneve, ndërsa

më poshtë janë theksuar disa nga elementet kryesore të këtyre neneve.

Neni i MSA Maqedonia Kroacia Shqipëria

Bosnja dhe

Herzegovina

Mali i

Zi Serbia

Forcimi i institucioneve dhe sundimit të ligjit x x x x x x

Pavarësia dhe efektiviteti/eficienca e gjyqsorit x x x x x x

Përmirësimi i funksionimit të policisë dhe

institucioneve tjera përgjegjëse për zbatimin e

ligjit x x x x

Trajnimi adekuat x x x x x x

Luftimi i korrupsionit dhe krimit të organizuar x x x x

Mbrojtja e të dhënave personale x x x x

Harmonizimi i legjislacionit me legjislacionin e

BE-së x x x x

Krijimi i institucioneve të pavarura

mbikëqyrëse me resurset e nevojshme për të

monitoruar dhe zbatuar legjislacionin x x x x

Vizat, menaxhimi i kufijve, azili dhe migrimi x x x x x x

Vendosja e kornizës për bashkëpunim.

Mbështetja teknike dhe administrative e

nevojshme për: x x x x x x

o Shkëmbimin e informatave për x x x x x x

14


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

14

legjislacionin dhe praktikat

o Hartimin e legjislacionit x x x x x x

o Rritjen e efikasitetit të institucioneve x x x x x x

o Trajnimet x x x x x x

o Sigurinë dhe zbulimin e dokumente falso

të udhëtimit x x x x x x

o Menaxhimi i kufinjve x x x x

Bashkëpunimi duhet të bazohet në konventën

e Gjenevës për statusin e refugjatëve, dhe

trajtimin e drejtë të shtetasve të vendeve tjera

të cilët jetojnë legalisht në territorin e tyre. x x x x x x

Parandalimi dhe kontrolli i imigrimit të

jashtëligjshëm; riatdhesimmi x x x x x x

Kontrolli i imigrimit të jashtëligjshëm x x x x x x

o Riatdhesimi i shtetasve të vetë dhe

shtetasve të vendeve të treta x x x x x x

Ofrimi i dokumenteve të duhura të identitetit x x x x x x

Nënshkrimi i marrëveshjev të riatdhësimit me

shtetet tjera në procesin e stabilizim asocimit x x x x x x

Përpjekje të tjera të përbashkëta për luftimin e

trafikimit x x x x x x

Pastrimi i parave x x x x x x

Bashkëpunimi për të parandaluar përdorimin e

sistemit financiar për pastrim të parave x x x x x x

Mund të përfshijë mbështetje teknike dhe

administrative në procesin e implementimit x x x x x x

Bashkëpunimi për drogat e jashtëligjshme x x x x x x

Reagim i balancuar the i integruar në çështjet

që ndërlidhen me drogën x x x x x x

Veprimet duhet bazuar në strategjinë e BE për

kontrollin e drogës x x x x x x

Mbështetja teknike dhe administrative x x

Luftimi i terrorizmit x x x x

Të përdoret imlementimi i UNSCR 1373 2001 x x x x

Shkëmbimi i informatave për grupet terroriste x x x x

Shkëmbimi i përvojave në luftën kundër

terrorizmit x x x x

Parandalimi dhe luftimi i krimit të organizuar

si: x x x x x x

Kontrabandimi dhe trafikimi i qenieve njerëzore x x x x x x

Aktivitetet e jashtëligjshme ekonomike, në

veçanti falsifikimin e valutave dhe

transkasionet e jashtëligjshme x x x x x x

Produktet si mbetjet industriale, materiali

radioaktiv dhe falsifisikimi x x x x

Projektet e jashtëlighshme ose të falsifikuara x x x x

15


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

15

Kjo tabelë tregon se pas vitit 2006 (kur Shqipëria kishte nënshkruar MSA), prioritetet në fushën

e sundimit të ligjit kishin mbetur pothuajse identike. Nga ky vit bie në sy përfshirja e neneve që

kanë të bëjnë me luftimin e terrorizmit, mbrojtjen e të dhënave personale dhe disa formave të

krimit të organizuar, që shënonin një ndryshim të pikëvështrimit ndaj shqetësimeve të BE. Siç do

të shpjegohet detajisht më vonë MSA me Kosovën ndjek qasjen e njejtë, edhe pas 14 viteve nga

nënshkrimi i MSA-së së parë në vitin 2001 dhe 10 vite pas përfshirjes së fushave të reja

prioritare në MSA-në me Shqipërinë në vitin 2006.

Pjesë e fushës së sundimit të ligjit, janë edhe dispozitat që kanë të bëjnë me të drejtat, të

cilat nuk janë përfshirë në tabelën e mësipërme, por që përfshihen në pjesët tjera të MSA. Në

kapitullin “Parimet e Përgjithshme”, theksohet “respektimi i parimeve demokratike dhe të

drejtave të njeriut ashtu siç është proklamuar me Deklaratën Universale të të Drejtave të

Njeriut”. Ky nenin thekson gjithashtu “respektimin e parimeve të të drejtës ndërkombëtare […],

sundimit të ligjit dhe ekonomisë së tregut”. 26 Kjo dispozitë gjindet në të gjitha MSA-të e

mëparshme. Në vitin 2008 është përfshirë edhe një nen tjetër që ka të bëjë drejtpërdrejt me të

drejtat. Neni 5 nën “Parimet e Përgjithshme” parasheh që “Paqja ndërkombëtare e rajonale dhe

26 Marrëveshja e Stabilizim Asocimit mes BE dhe shteteve anëtare në njërën anë, dhe Republikës së Shqipërisë në anën

tjetër. Neni 2. [nga këtu referuar si MSA me Shqipërinë]

Korrupsioni, në sektorin publik dhe privat, në

veçanti kur ndërlidhet me mos transparencën x x x x

Praktikat administrative x x x x

Mashtrimi fiskal x x x x

Vjedhja e identitetit x

Trafikimi i drogave të jashtëligjshme dhe

substancave psikotropike x x x x x x

Kontrabanda x x x x x

Trafikimi i jashtëligjshëm i armëve x x x x x

Falsifikimi i dokumenteve x x x x

Trafikimi i jashtëligjshëm i automjeteve x x x x

Krimet kibernetike x x x x

Terrorizmi x x

Mbështetja teknike dhe administrative në këtë

fushë mund të përfshijë: x x

o Hartimin e legjislacionit në fushën e kodit

penal x x

o Rritjen e kapacitetit të institucioneve

përgjegjëse për luftimin e krimit x x

o Trajnimin e stafit dhe krijimin e

hapësirave për hetime x x

o Formulimi i masave për parandalimin e

krimit x x

16


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

16

stabiliteti, zhvillimi i marrëdhënieve të mira fqinjësore, të drejtat e njeriut dhe respektimi e

mbrojtja e pakicave janë esenciale në procesin e stabilizim asocimit.”27 Edhe pse nuk ka nene që

i referohen të drejtave të caktuara (si psh atyre ekonomike) këto dy nene jo vetëm që e vendosin

Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut si dispozitë thelbësore të MSA-së dhe qeverisjes,

por gjithashtu theksojnë rëndësinë e “marrëdhënieve fqinjësore” dhe mbrojtjen e pakicave, dy

aspekte këto që janë me rëndësi të veçantë për MSA-në me Kosovën, kur dihet se rreziku nga

situata me komunat serbe të veriut.

IV. DISPOZITAT MBI SUNDIMIN E LIGJIT NË MSA-NË ME KOSOVËN -

FUQIZIMI I INSITUCIONEVE DHE SUNDIMIT TË LIGJIT

a. Fuqizimi i insitutcioneve dhe sundimit të ligjit

Ky nen që në fillim e përcakton qartë se konsolodimi i sundimit të ligjit dhe fuqizimi i

institucioneve në të gjitha nivelet paraqesin themelin për bashkëpunim në çështjet e lirisë,

sigurisë dhe drejtësisë. Dispiztat që përcaktojnë shprehimisht domosdoshmërinë e konsolidimit

të sundimit të ligjit janë evidente në MSA-të e nënshkruara me të gjitha shtetet e Ballkanit

Perëndimor. Kjo i jep rëndësi shumë të madhe parimit të sundimit të ligjit në fushën e lirisë,

sigurisë dhe sektorit të drejtësisë, që në fakt është një nga prioritetet kyqre të BE dhe një fushë

për të cilën agjenda strategjike për Bashkimin Evropian në Kohën e Ndryshimeve (20014-2020)

përcakton kritere (standarde) konkrete.

Dispozitat që ndërlidhen me gjyqësorin kanë pësuar ndryshime interesante përgjatë kohës,

dhe BE vazhdimisht ka rafinuar kriteret që shtete duhet ti plotësojnë. Në këtë drejtim dy MSA-të e

para (me Maqedoninë dhe Kroacinë) i referoheshin vetëm pavarësisë dhe efikasitetit të

gjyqësorit dhe trajnimit të profesionistëve të kësaj fushe. Duke filluar me MSA-në me Shqipërinë

gjuha kishte ndryshuar duke u bërë më e fortë dhe më e precizuar, duke theksuar se synimi i

bashkëpunimit duhet të jetë fuqizimi i gjyqësorit dhe përmirësimi i efiçiencës së tij. MSA me

Kosovën është më e avancuara në këtë drejtim, duke shtuar prioritetin e fuqizimit të pavarësisë

dhe llogaridhënies së gjyqësorit.

MSA-të e nënshkrura me Shqipërinë, Bosnje e Hercegovinën, Malin e Zi dhe Serbinë

theksojnë edhe fuqizimin e policisë dhe institucioneve tjera përgjegjëse për zbatimin e ligjit,

ofrimin e trajnimeve adekuate, si dhe luftimin e korrupsionit dhe krimit të organizuar. Edhe MSA

me Kosovën përmban dispozitat e njëjta, por më të detajuara. Së pari, i referohet jo vetëm

zbatimit të ligjit, por edhe strukturave të gjyqësorit. Së dyti, shton se strukturat duhet të jenë të

përgatitura për bashkëpunim në çështjet civile, komerciale dhe penale. Dhe në fund, thekson se

synimi i këtyre masave është të mundësoj që këto struktura të jenë efektive për të parandaluar,

hetuar, ndjekur penalisht dhe gjykuar rastet e krimit të organizuar dhe korrupsionit, dhe si shtesë

e re në rastin e MSA me Kosovën, është vënë edhe lufta kundër terrorizmit.

- Implikimet për Qeverinë e Kosovës

Dispozitat e MSA me Kosovën janë në linjë me elementet e theksuara nga Komisioni Evropian në

raportin e vitit 2015 për Kosovën, i cili gjithashtu përqendrohet shumë në pavarësinë,

27 Marrëveshja e Stabilizim Asocimit mes BE dhe shteteve anëtare në njërën anë, dhe Bosnjës e Hercegovinës në anën

tjetër. Neni 9.

17


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

17

paanësinë,dhe efektivitetin e gjyqësorit. Në këtë të fundit, Komisioni shprehur shqetësimin për

efektivitetin dhe llogaridhënien në sektorin e gjyqësisë, duke vënë në pah se institucionet e

gjyqësorit janë ende të ekspozuara ndaj ndërhyrjeve politike dhe se emërimet kontestuara dhe

mandatet e paqarta kanë minuar aktivitetet e Këshillit Gjyqësor të Kosovës (KGJK), Prokurorinë e

Kosovës dhe zyrën e Prokurorit të Shtetit. Për këtë arsye, Komisioni Evropian rekomandoi

ndryshimin e pakos të ligjeve për gjyqësorin të miratuar në vitin 2015, në mënyrë që procesi i

amandamentimit të pëfshijë dispozita kalimtare dhe në procesin e emërimit të gjyqëtarëve të

instalohet sistemi i vlerësimit dhe përfomancës i bazuar në meritë. Në mënyrë që të përmbushën

kriteret e sundimit të ligjit në sistemin e drejtësisë, Komisioni Evropian i vendosi Kosovës

objektivat në vijim, të cilat vlejnë njëjtë për implementimin e obligimeve që përcaktohen me MSA:

- Të implementoj pakon e drejtësisë, duke përfshirë miratimin e legjislacionit sekondar;

- Të siguroj resurset e nevojshme njerëzore dhe financiare;

- Të siguroj emërimet me kohë dhe të ligjshme në institucionet kryesore;

- Reduktimin e numrit të lëndëve të pazgjidhura.28

Përmbushja e këtyre obligime paraqet sfidë serioze për Qeverinë e Kosovës, dhe nuk do të jetë e

mundshme pa përkushtim serioz politik në të gjitha nivelet. Tri raportet e fundit të progresit për

Kosovën, të publikuara nga Komisioni Evropian kanë shpalosur probleme endemike në lidhje me

pavarësinë, llogaridhënien, paanësinë dhe efektivitetin e gjyqësisë në Kosovë.29 Që në vitin

2013, Komisioni ka potencuar shqetësimin për ndërhyrje politike, dhe mungesë të efikasitetit në

zbatimin e legjislacionit, si dhe nevojën e harmonizimit të legjislacionit primar me atë

sekondar.30 Me gjithë faktin se problemet e njëjta janë evidentuar në secilin nga raportet vjetore

të Komisionit Evropian, përmirësimet janë të vogla, dhe për pasojë raporti i fundit i Komisionit ka

ardhur në përfundim se Kosova gjindet vetëm në fazën e parë sa i përket zhvillimin të një

sistemin funksional gjyqësor.

Dialogu për procesin e stabilizim asocimit u përqendrua në rekomandime më të struktuara,

të cilat kishin për qëllim të sigurojnë koordinim dhe bashkëpunim në nivelin qëndror. Para së

gjithash, është rekomandimet kanë vënë theksin në nevojën për forcimin e kapaciteteve të

Kuvendit të Kosovës, sidomos në raport me institucionet e pavarura ndaj të cilave Kuvendi

ushtron mbikëqyrje, kornizën ligjore dhe rregullative për funksionimin e Kuvendit, si dhe

kapacitetet administrative të institucionit. Për sistemin e drejtësisë, Dialogu i kishte dhënë

shumë rëndësi bashkëpunimit me EULEX-in, dhe rekomandoi që takimet e rregullta të Bordit

Koordinues për Sundim të Ligjit të rinisin në mënyrë që të përmirësohet efektiviteti. Dialogu

gjithashtu bëri rekomandime që ndërlidhen me funksionimin e Këshillit Gjyqësor të Kosovës dhe

Këshillin Prokurorial të Kosovës, për të garantuar sigurinë dhe mbrojtjen e gjyqtarëve dhe

prokurorëve, si dhe promovimin e bashkëpunimit ndërkombëtarë në çështjet penale dhe ato të

drejtësisë. 31 Gjithashtu, rekomandimet ishin dhënë edhe për përmirësimin e Shërbimit

28 Raporti i vitit 2015 për Kosovën*, Bruksel, 10.11.2015, SWD(2015) 215 final , faqe 12-14 [nga këtu e tutje referuar si

“Raporti për Kosovën i vitit 2015”] 29 Raporti i Progresit i vitit 2014 për Kosovën*, Bruksel, 8.10.2014 SËD(2014) 306 final, faqe 12-14 [nga këtu e tutje

referuar si “Raporti për Kosovën i vitit 2014] 30 Raporti i Progresit i vitit 2013 për Kosovën Kosovo., Bruksel, 16.10.2013, SËD(2013) 416 final, faqe 12 [nga këtu e tutje

referuar si “Raporti i vitit 2013 për Kosovën”] 31 Dialogu BE-Kosovë mbi Procesin e Stabilizim Asocimit(SAPD), Konkluzionet e Komisionit Sektorial për Drejtësi, Liri

dhe Siguri. Konkluzionet. Bruksel, 27 – 29 Janar 2015

18


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

18

Korrektues të Kosovës dhe reformën gjyqësore, duke insistuar në zbatimin e duhur dhe rigoroz të

ligjeve.32

Përvoja e shteteve të Ballkanit Perëndimor tregon se procesit për të siguruar funksionim

efikas të sistemit të drejtësisë mund të zgjasë shumë. Raportet e fundit të Komisionit për vendet

e Ballkanit, tregojnë se edhe 15 vjet pas nënshkrimit të MSA Maqedonia ka arritur të bëjë pak

përgatitje në këtë drejtim,33 9 vite pas nënshkrimit të MSA Shqipëria ende vazhdon të jetë në

fazën e hershme të përgatitjeve.34 Mali i Zi është i vetmi shtet që pas 8 viteve të nënshkrimit të

MSA ka avancuar më shumë në krijimin e një sistemi funksional të drejtësisë35, ndërkohë që

Bosnja e Hercegovina dhe Serbia kanë arritur pak progres të përgatitet në këtë drejtim, edhe pse

kanë kaluar 7 vjet nga nënshkrimi i MSA-ve.36 Edhe pse të gjitha këto shtete janë dukshëm më të

avancuara se Kosova në rrugëtimin drejt BE, raporti i fundit i Komisionit Evropian tregoi se

problemet që ndërlidhen me pavarësinë. 37 Ashtu si për shtete tjera të Ballkanit, edhe për

Kosovën përmbushja e obligimeve të MSA ka gjasë të jetë proces sfidues dhe i ngadalshëm. Për

më tepër Qeveria e Kosovës duhet ti kushtoj vëmendje të veçantë kësaj fushe, sepse mungesa e

përkushtimit për realizimin e reformave mund të shkaktoj rrëshqitje prapa, siç ishte rasti me

Maqedoninë për periudhën e përfshirë në raportin e fundit.38

b. Mbrojtja e të dhënave personale

MSA-të me Maqedoninë dhe Kroacinë nuk kanë përmbajtur dispozita për mbrojtjen e të dhënave

personale, dhe ato filluan të përfshihen me nënshkrimin e MSA-së me Shqipërinë. Duke

vazhduar me objektivat e njëjta si në MSA-të tjera, marrëveshja me Kosovën i përkufizon më

ndryshe obligimet në mes të palëve. MSA-të e mëparshme fillonin me imponimin e obligimeve

ndaj shteteve që synonin të anëtarësohen që të harmonizojnë legjislacionin e tyre me kornizat

ndërkombëtare të aplikueshme në këtë fushë, dhe në fund theksohej se palët do të

bashkëpunojnë për të arritur këtë objektivë. Në rastin e Kosovës, MSA fillon duke ju referuar

obligimit për bashkëpunim, dhe nuk përmban obligime ndaj institucioneve të Kosovës që të

harmonizojnë legjislacionin, por vetëm përshkruan se qëllimi i këtij bashkëpunimi është të arrihet

një nivel i mbrojtjes së të dhënave “që korrespondon me legjislacionin e BE”. MSA me Kosovën

ka eliminuar edhe referencën ndaj “legjislacionin tjetër evropian dhe ndërkombëtar”.

Kjo shënon një ndërrim të qasjes në raport me çështjen e mbrojtjes së të dhënave

personale, sepse derisa MSA-të tjera kishin vënë përgjegjësinë kryesore në shtetet që aspironin

anëtarësimin, pra duke i obliguar që të harmonizojnë legjislacionin në përputhje me standardet

32 Takimi i 5-të plenar i Dialogut për Procesin e Stabilizim Asocimit. Konkluzionet e Takimit. E mërkurë, 8 Korrik 2015,

Prishtinë, Kosovë, faqe 4 33 Komisioni Evropian. Raporti për Ish Republikën Jugosllave të Maqedonisë për vitin 2015. Bruksel, 10.11.2015, SËD(2015)

212 final, faqe 12-20 [nga këtu e tutja referuar si Raporti për Maqedonisë i vitit 2015”] 34 Komisioni Evropian. Raporti për Shqipërinë për vitin 2015. Bruksel, 10.11.2015, SWD(2015) 213 final, faqe 12 [nga këtu

e tutja referuar si Raporti për Shqipërinë i vitit 2015”] 35 Komisioni Evropian. Raporti për Malin e Zi 2015. Bruksel, 10.11.2015, SËD(2015) 210 final, faqe 12 [nga këtu e tutja

referuar si Raporti për Malin e ZI i vitit 2015”] 36 Komisioni Evropian. Raporti për Bosnje dhe Hercegovinën për vitin 2015. Bruksel, 10.11.2015, SËD(2015) 214 final, faqe

12 [nga këtu e tutja referuar si Raporti për Bosnjen dhe Hercegovinen i vitit 2015”], Komisioni Evropian. Raporti për

Serbinë për vitin 2015. Bruksel, 10.11.2015, SËD(2015) 211 final, faqe 4 [nga këtu e tutja referuar si Raporti për Serbinë i

vitit 2015”] 37 Raporti për Shqipërinë i vitit 2015, faqe 57, Raporti për Bosnje dhe Hercegovinen i vitit 2015, faqe 12, Raporti për

Maqedoninë i vitit 2015, faqe 12-15, Raporti për Malin e Zi i vitit 2015, faqe 12-14, Raporti për Serbinë i vitit 2015”], faqe

11-12 38 Raporti për Maqedoninë i vitit 2015. Faqe 5

19


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

19

evropiane dhe ndërkombëtare, MSA me Kosovën e ndan këtë përgjegjësi në mënyrë të barabartë

në mes të Brukselit dhe Prishtinë, të cilat tani kanë përgjegjësi të barabartë për të siguruar nivel

adekuat të mbrojtjes së qytetarëve të Kosovës. Sipas mendimit tonë, përcaktimi i obligimeve në

mes të palëve në këtë mënyrë krijon një regjim më të dobët dhe më të paqartë të mbrojtjes së të

dhënave personale, sepse nuk dhënie të llogarisë për mënyrën se si do të arrihet niveli i duhur i

mbrojtjes së të dhënave personale – si në rastin kur kjo bëhet me harmonizimin e legjislacionit

vendor ose formave të tjera të pa specifikuara. Përderisa kjo qasje mund të dëshmohet më e

favorshme nga pikëvështrimi politik, dhe ofron fleksibilitet të nevojshëm për të përcaktuar

bashkëpunimin e duhur për nevojat ekzistuese të dy palëve, ajo bartë me vete një dozë të

pasigurisë rreth mënyrës se do të garantohet mbrojtja e të dhënave personale, dhe cilat do të

jenë përgjegjësitë e palëve. Meqenëse Komisioni Evropian vlerëson se mbrojtja e të dhënave

personale është e drejtë fundamentale e individëve, duke e analizuar atë si pjesë e kapitullit të

“të drejtave të njeriut dhe pakicave” në raportet vjetore për shtetet, ne vlerësojmë se duke i

dhënë prioritet sigurisë ligjore ndaj mundësive politike do të ishte qasje më e mirë për këtë

fushë, në mënyrë që të mbrohen pronarët e të dhënave personale nga rreziqet apo pasojat

shkatërruese që mund të prekin edhe të drejtat e njeriut.


Duke marrë parasysh paqartësinë e këtyre dispozitave dhe dallimet me obligimet e MSA-ve të

mëparshme, është sfiduese të parashihen implikimet e veçanta dhe sfidat e mundshme me të

cilat mund të ballafaqohet Qevervia e Kosovës. Megjithatë, disa indikacione mund të shihen nga

raportet vjetore të Komsionit Evropian dhe nga përvojat e shteteve të tjera të Ballkanit

Perëndimor. Raporti i fundit i Komisionit Evropian theksonte se zhvillimi i mbrojtjes së dhënave

personale në Kosovë është në fazën fillestare. Komisioni rekomandoi që Kosova të forcoj

kapacitetet e Agjencisë Shtetërore për Mbrojtjen e të Dhënave Personale dhe të krijoj e rregulloj

kornizën ligjore dhe institucionale.39 Edhe pse agjencia është krijuar para tri viteve40, zhvillimi i

saj ka qenë i ngadalshëm dhe rekomandimet në secilin raport vjetor të Komisionit Evropian

tregonin se nevojiten përpjekje të qëndrueshme për të arritur potencialin e plotë. Në fakt, ishte

themelimi dhe funksionalizimi i këtyre institucioneve mbikëqyrëse, që MSA41 me Kosovën, dhe

raportet vjetore të Komisionit Evropian të vitit 201542 i kishin vënë si priorietete kryesore për të

garantuar mbrojtjen e të dhënave personale. Për këtë arsye, adresimi i mangësive në

funksionimin e Agjencisë për Mbrojtjen e të Dhënave Personale duhet të jetë prioritet i Qeverisë

së Kosovës.

Dialogu në kuadër të procesit të stabilizim asocimit ka ofruar më shumë udhëzime në këtë

drejtim. Përderisa insistonte në avancimin e Agjencisë Shtetëtore për Mbrojtjen e të Dhënave

Personale, kishte rekomanduar edhe ndryshimin e Ligjit për të Dhënat Personale, përmirësimin e

koordinimit në nivel të institucioneve për të siguruar përputhshmëri të plotë me legjislacionin në

39 Raporti për Kosovën i vitit 2015, faqe 21. 40 Raporti për Kosovën i vitit 2013, faqe 51 41 MSA me Kosovën, neni 84 42 Raporti për Shqipërinë i vitit 2015, faqe 57, Raporti për Bosnje dhe Hercegovinen i vitit 2015, faqe 21, Raporti për

Maqedoninë i vitit 2015, faqe 57, Raporti për Serbinë i vitit 2015”, faqe 53

20


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

20

fuqi, krijimin e mekanizmave sanksionues dhe përgatitjen e një manuali për zbatimin e Ligjit për

të Dhënat Personale.43

Përvoja e zgjerimit me shtetet tjera, tregonte se krijimi një kornize adekuate institucionale është

një aktivitet që kërkon shumë angazhim, dhe që vazhdimisht duhet përshtatur me zhvillimet e

reja. Për shembull edhe Shqipëria e cila ka nënshkruar MSA-në në vitin 2006, ende duhet të

siguroj fuqizimin e duhur të Komisionerit për të Drejtat në Informata dhe Mbrojtjen e të Dhënave,

dhe të garantoj nivel të duhur të pavarësisë për të. 44 Komisioni i kushton vëmendje edhe

koferencës së tërë sistemit ligjor, faktor ky esencial për të siguruar nivel adekuat të mbrojtjes së

dhënave, andaj Komisioni ishte shprehuri shqetësuar me regresin që kishte evidentuar në

Bosnje dhe Hercegovinë, ku i tërë sistemi i mbrojtjes së dhënave personale kishte pësuar

ndryshime si pasojë e dispozitave kontradiktore të ligjeve speciale.45

Për dallim nga shtetet tjera që aspirojnë anëtarësimin, Kosovës nuk i kërkohet në mënyrë

eksplicite që të harmonizoj legjislacionin vendor me atë BE. Ky dallim ishte vërejtur knë raportin

e Komisionit Evropian të vitit 2015, ku ishte vlerësuar niveli i harmonizimit në çdo shtet të

Ballkanit Perëndimor46, me përjashtim të Kosovës, ku theksi ishte vënë vetëm në ndërtimin e

institucioneve. Megjithatë, përveq strukturave institucionale, standarded e BE i japin rëndësi të

veçantë dispozitave të detajuara në lidhje me procesimin, njoftimin mbi procesimin, përgjegjësitë

dhe kompenzimet, transferimin e të dhënave47, dhe se kombinimi i gjithë këtyre elementeve

mundëson mbrojtjen e duhur të të dhënave personale për qytetarët e BE, andaj konsistencë e

njëjtë nevojitet edhe në Kosovë. Duke marrë parasysh këtë dallim, do të ishte e këshillueshme

që raportet e Komsionit Evropiane në të ardhmen të vendosin udhëzime të qarta për Kosovën në

mënyrë që ti ndihmojnë në krijimin e një kornizë gjithpërfshirëse dhe me potencial për të

siguruar mbrojtjen adekuate të të dhënave personale.

Mund të kosniderohet se obligimi për të harmonizuar legjislacionin me atë të BE-së,

respektimivhst me Direktivën për Mbrojtjen e të Dhënave (Direktiva 9595/46/EC) dhe Vendimi

Kornizë mbi procesimin e të dhënave personale në kuadër të kornizës për bashkëpunim policor

dhe gjyqësor në çështjet penale (Vendimi Kornizë 2008/977/JHA), gjen aplikim edhe për

Qeverinë e Kosovës, jo në bazë të MSA-së, po Udhërrëfyesit për Liberalizim të Vizave.48 Një arsye

që do të shpjegonte pse MSA me Kosovën nuk përmbanmte obligimin për të harmonizuar

legjislacionin me atë të BE-së në fushën e mbrojtjes së të dhënave është fakti se në kohën e

nënshkrimit të MSA-së, Kosova tashmë e kishte përmbushur këtë obligim, gjë që e bënte të

panevojshëm përfshirjen në MSA. Raporti i tretë në lidhje me liberalizimin e vizave që ishte

publikuar në vitin 2015 kishte ardhur në përfundim se Kosova tashmë ka përmbushur obligimet

43 Dialogu BE-Kosovë mbi Procesin e Stabilizim Asocimit(SAPD), Konkluzionet e Komisionit Sektorial për Drejtësi, Liri dhe

Siguri. Konkluzionet. Bruksel, 27 – 29 Janar 2015, faqe 2 44 Raporti për Shqipërinë i vitit 2015, faqe 57, 45 Raporti për Bosnje dhe Hercegovinen i vitit 2015, faqe 12 46Raporti për Serbinë i vitit 2015, faqe 54, Raporti për Maqedoninë i vitit 2015, faqe 57, Raporti për Bosnje dhe

Hercegovinen i vitit 2015, faqe 21 47 Direktiva 95/46/EC e Komisionit Evropian dhe e Këshillit e datës 24 Tetor 1995 për mbrojtjen e individëve në raport me

procesimin e të dhënave personale dhe lëvizjen e lirë të atyre të dhënave. Direktiva (EU) 2016/680 e Parlamentit Evropian

dhe Këshillit e datës 27 Prill 2016 për mbrojtjen e personave fizik nga procedimi i të dhënave personale nga autoritetet

kompetente me qëllim të parandalimit, hetimit, zbulimit dhe ndjekjes për veprat penale apo ekzekutimin e dënimeve penale,

për lëvizjen e lirë të këtyre të dhënave, dhe shfuqizimin e vendimit kornizë të Këshillit 2008/977/JHA.

48 Udhërrëfyesi për Libralizim të Vizave, faqe 13

21


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

21

në fushën e mbrojtjes së të dhënave, duke përfshirë harmonizimin e legjislacionit.49 Meqenëse

publikimi i këtij raporti ishte bërë disa muaj para nënshkrimit të MSA-së, është e arsyeshme të

presupozohet se masat legjislative ishin ndërmarrë para nënshkrimit të MSA-së, gjë që e bënte të

panevojshme përfshirjen e këtij obligimi në marrëveshje. Sidoqoftë, Qeveria e Kosovës duhet të

jetë e vëmendshme sepse, siç ishte potencuar nga vetë Komisioni, harmonizimi është obligim i

vazhdueshëm,50 prandaj me miratimin e kornizës51 së re të BE-së për mbrojtjen e të dhënave,

Qeveria e Kosovës duhet të adresoj ndryshimet eventuale edhe në legjislacionin vendor.

c. Vizat, menaxhimi i kujijve/kufijve administrativ, azili dhe migrimi

Ky nen vendos kritere të ngjashme me ato të përcaktuara në MSA-të e mëparshme. Fillon duke

ngarkuar palët me obligimin që të bashkëpunojnë duke vendosur një kornizë të bashkëpunimit,

dhe duke filluar nga MSA me Shqipërinë, të gjitha MSA-të pasuese theksojnë që ky bashkëpunim

do të marrë parasysh dhe do ta vë në përdorim iniciativat tjera në këtë drejtim. Pastaj të gjitha

MSA-të listojnë një numër të fushave në të cilat bashkëpunimi do të marrë formën e mbështetjes

teknike dhe administrative, me të vetmin dallim që, pas MSA-së me Shqipërinë, në kuadër të

listës u shtua edhe menaxhimi i kufijve. Neni vazhdon duke krijuar bazën për bashkëpunim duke

kërkuar zotimin e palëve që në njërën anë të implementojnë në legjislacionin e tyre vendor

parimet e vendosura në Konventën e Gjenevës për Statusin e Refugjatëve dhe Protokolit Shtesë,

e në anën tjetër edhe mbrojtjen e emigrantëve të ligjshëm. Në MSA-të e fundit janë bërë vetëm

disa përmirësime të vogla, duke ju referuar në mënyrë eksplicite të drejtave dhe tjera për

refugjatët dhe azilkërkuesit.

Sa i përket emigracionit të ligjshëm, në MSA-në me Kosovën reflektohet qasja e ndjekur në

fushën e mbrojtjes së të dhënave personale duke vendosur ndarjen e përgjegjësive në mes të BE

dhe Kosovës, pra në vend që të vendoset barra te vendi që aspiron anëtarësimin ne BE, MSA e

Kosovës thekson se palët duhet të “eksplorojnë mundësitë” për vendosjen e masave që do të

krijonin shtytje dhe mbështetje për Qeverinë e Kosovës që të promovoj integrimin e shtetasve që

nuk janë nga BE e që jetojnë në territorin e saj. Jo vetëm që barra e procesit të integrimit ndahet

në mes të BE dhe Kosovës, por MSA lë të kuptohet se Qeveria në Prishtinë mund të pranoj

shtytje dhe mbështetje nga BE në këtë fushë, e që nuk ka qenë rasti me shtetet tjera që kanë

aspiruar anëtarësimin. Është mjaft interesant fakti që kjo dispozitë pasqyron nenin 79 (4) të

Traktatit për Funksionimin e BE, ku thuhet se “Parlamenti Evropian dhe Këshilli […] mund të

vendosin masa për të mundësuar shtytje dhe mbështetje për veprimet e shteteve anëtare të BE

49 Raport i Komisionit Evropian për Këshillin. Raporti i tretë i progresit të Kosovës në përmbushjen e kritereve për

liberalizim të vizave. {SWD(2015) 706 final}, Bruksel, 18.12.2015, COM(2015) 906 final, faqe 9 [nga këtu e tutja “raporti i

tretë mbi udhërrëfyesin për liberalizimi të vizave”

50 Raporti i tretë mbi udhërrëfyesin për liberalizimi të vizave, faqe 9 51 Rregullorja (BE) 2016/679 e Parlamentit Evropian dhe Këshillit e datës 27 Prill 2016 për mbrojtjen e individëve në raport

me procesimin e të dhënave personale dhe lëvizjen e lirë të atyre të dhënave, si dhe shfuqizimin e Direktivës 95/46/EC, si

dhe Direktiva (EU) 2016/680 e Parlamentit Evropian dhe Këshillit e datës 27 Prill 2016 për mbrojtjen e personave fizik nga

procedimi i të dhënave personale nga autoritetet kompetente me qëllim të parandalimit, hetimit, zbulimit dhe ndjekjes për

veprat penale apo ekzekutimin e dënimeve penale, për lëvizjen e lirë të këtyre të dhënave, dhe shfuqizimin e vendimit

kornizë të Këshillit 2008/977/JHA.

22


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

22

në promovimin dhe integrimin e shtetasve të vendeve të treta por që jetojnë ligjshëm në

territorin e tyre[…]”. Andaj, përmes MSA-së, Kosova është vendosur në pozicion të privilegjuar,

duke u shpërblyer me të drejta të cilat më parë kanë qenë të rezervuara vetëm për shtetet

anëtare të BE-së.

Megjithatë, fjalori aktual ngrit pyetjen nëse promovimi dhe integrimi i shtetasve të vendeve

të treta vazhdon të jetë obligim për palët. Përderisa MSA-të e mëparshme kanë specifikuar se

“palët pajtohen [...] të promovojnë politika integruese”, MSA me Kosovën specifikon vetëm se

“palët pajtohen të eksplorojnë mundësitë për krijimin e masave që do të mundësonin shtytje dhe

mbështetje për veprimet e Kosovës në drejtim të promovimit të integrimit”. Fjalori i ri nuk e

vendos më theksin në promovimin e integrimit, por në mbështetjen dhe shtytjen që mund ti

ofrohet Qeverisë së Kosovës për këtë qëllim. Për më tepër, termi “eksploroj mundësitë” pasqyron

shumë më pak zotim për palët në këtë fushë, sepse eksplorimi jo domosdosmërisht nënkupton

materializimin në politika konkrete.

Përfshirja e kësaj dispozite në MSA është befasuese, meqenëse përfaqëson shkëputje të

zotimit që BE ka bërë për të rritur përpjekjet në fushën e integrimit të shtetasve të vendeve të

treta. Në komunikatën që Komisioni Evropian i drejton Parlamentit Evropian, Këshillit, Këshillit

Evropian për Ekonomi dhe Çështje Sociale dhe Komisionit të Rajoneve theksohet me titull “ Duke

e bërë të mundur një Evropë të hapur dhe të sigurtë” Komisioni Evropian pranoi që integrimi

mbetet qështje sfiduese në Evropë, duke shtuar se “nevojiten përpjekje të reja në fushën e

integrimit”, dhe duke ritheksuar se “zotimi për integrimin efikas të migrantëve duhet të fuqizohet,

sepse në këtë mënyrë sigurohet “përfitim i plotë nga procesi i migrimit”. 52 Njëkohësisht,

strategjia Evropa 2020 e ka vendosur si prioritet integrimin e emigrantëve në kuadër të fuqisë

punëtore , ndërsa Komisioni Evropian ka ofruar garanci se do të zhvilloj një agjendë të re për

integrimin e emigrantëve, “për tu mundësuar atyre të shfytëzojnë tërë përparësinë e potencialit

të tyre”.53 Në këtë kontekst, zvogëlimi i obligimeve që merren nga BE dhe pritjet nga Qeveria e

Kosovës, kur krahason me MSA-të tjera, duken jo në përputhje me prioritetet e përcaktuara nga

Komisionit Evropian për të siguruar integrim më të mirë për emigrantët.

- Implikimet për Qeverinë e Kosovës Edhe pse ka mbetur shumë punë për tu bërë, Komisioni tashmë ka vlerësuar se Kosova ka

shënuar “avancim të moderuar”, duke marrë parasysh zotimin politik të demonstruar nga ana e

institucioneve.54 Si rekomandim të përgjithshëm, raporti i Komisionit Evropian për Kosovën i vitit

2015 kishe vendosur se Qeveria e Kosovës duhet të përmbush plotësisht qasjen e politikave të

bazuara në intelegjencë në çështjet që kanë të bëjnë me menaxhimin e kufijve shtetëror dhe

administrativ, duke përfshirë shfrytëzimin e potencialit të Qendrës Nacionale për Menxahim të

Kufijve. Sa i përket kësaj të fundit, Komisioni gjithashtu ka rekomanduar që duhet të sigurohet

52 Komunikatë e Komisionit për Parlamentin Evropian, Komitetin Evropian Ekonomik dhe Social dhe Komitetin

e Rajoneve. ”An open and secure Europe: making it happen”, faqe 2-4

53 Komunikatë e Komisionit – Evropa 2020. Strategjia për zhvillim të menqur, të qëndrueshëm dhe përfshirës”. Bruksel,

03.03.2010, COM(2010) 2020 final

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2010:2020:FIN:EN:PDF (qasur më 22.02.2016), faqe 10 & 19

54 Raporti për Kosovën i vitit 2014, faqe 49

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2010:2020:FIN:EN:PDF

23


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

23

komunikim më i qartë në kriteret që ndërlidhen me intelegjencën, nga niveli qendror në nivelin

rajonal dhe lokal.55

Raporti i Komisionit Evropian ofron shumë pak udhëzime në lidhje me hapat që duhet të

ndjeken nga Kosova në këtë fushë, ndërkohë që më shumë informacione për këtë mund të

gjinden në Udhërrëfyesin për Liberalizim të Vizave. Në vitin 2012, Komisioni vendosi objektiva të

qarta për Kosovën në fushën e menxhimit të kufijve shtetëror dhe administrativ, azilin dhe

emigracionin. Udhërrëfyesi insistonte që për përmbushjen e këtyre kritereve në Qeveria e

Kosovës duhet të bashkëpunoj me EULEX-in dh KFOR-in, ndërkohë që bëri rekomandime në

lidhje me harminizimin e legjislacionit të Kosovës me atë të BE-së, implementimin e

marrëveshjeve aktuale, përmirësimin e menaxhimit të kufijve shtetëror dhe administrativ,

miratimin e strategjive dhe planeve adekuate të veprimit, si dhe eksplorimin e mundësive për

bashkëpunim me agjencionet tjera relevante të BE-së. Raporti i fundit për implementimin e

Udhërrëfyesit për Liberalizim të Vizave shpalosi se Kosova ka përmbushur pjesën më të madhe

të obligimeve në këtë drejtim.56 I vetmi obligim që ka mbetur ende i pa realizuar në këtë fushë

është ratifikimi i marrëveshjes për demarkaconin e kufirit me Malin e Zi. Një kriter i tillë në

shumë shtete evropiane do të paraqiste vetëm një formalitet, por që në rastin e Kosovës ka

mundësi të jetë problematik. Marrëveshja për demarkacionin është një nga dy çështjet që ka

polarizuar shoqërinë dhe politikën kosovare gjatë vitit të fundit, ndërkohë që çështja tjetër ka

qenë themelimi i Asociacionit të Komunave Serbe, që ka për qëllim të garantoj një shkallë të

autonomisë për këto komuna të Kosovës që janë ku Serbët përbëjnë shumicën e popullsisë.

Këto dy instrumente të krijuara me qëllim që të zbusin tensione rajonale dhe etnike nuk janë

pranuar mirë në Kosovë, ku opozita ka bllokuar punën e Kuvendit për më shumë se pesë muaj

duke përdorur edhe gaz lotsjellës brenda ndërtesës së Kuvendit, dhe duke organizuar protesta

në të cilat u vërejt një mbështetje e madhe.

Sa i përket qështjes së menaxhimit të emigrimit, raporti i fundit i Komisionit Evropian tregoi

se Kosova ka përmbushur të gjitha kriteret e vendosura nga Komisioni, duke përfshirë

harmonizimin e legjislacionit vendor me atë të BE-së, lansimin e sistemit informativ për vizat

(KVIS) në 15 nga 30 misionet diplomatike dhe konsulore të Kosovës, kufizoi dhënien e vizave në

pikat kufitare duke mundësuar këtë vetëm në rrethana të veçanta dhe ka ndërmarr masa për të

ndërlidhur bazat e të dhënave të institucioneve përgjegjëse për zbatimin e ligjit dhe emigracionin.

Në fushën e azilit, Kosova ka harmonizuar legjislacionin me atë të BE-së, ka krijuar strukturën e

duhur institucionale për të ofruar mbrojtje ndërkombëtare dhe ka forcuar bashkëpunimin me

UNHCR. Për të përmbushur plotësisht kriteret e BE-së, institucioneve në Prishtinë u kërkohet të

monitorojnë arsyet pse ka shkallë shumë të ulët të njofjes së të drejtës për azil.57

Raportet tjera të Komisionit Evropian për vitin 2015 kanë shpalosur se disa nga shtetet

tjera që aspirojnë anëtarësimin kanë pasur probleme të ngjashme si Kosova. Në këtë drejtim, së

pari Komisioni ka rekomanduar që këto shtete duhet të intensifikojnë përpjekjet e tyre për të

adresuar numrin e madh të aplikacioneve të pabazuara për azil në shtetet anëtare të BE-së. Së

dyti, sa i përket kontrolleve kufitare, Komisioni Evropian ka kërkuar që të kufizohet fenomeni i

largimit të të miturve të pashoqëruar jashtë vendit. Së treti, shteteve u është kërkuar të forcojnë

kapacitetin e tyre për të menaxhuar valët e emigrantëve, duke kërkuar vëmendje të veqantë në

55 Raporti për Kosovën i vitit 2015, faqe 56 56 Raporti i tretë mbi udhërrëfyesin për liberalizimi të vizave, faqe 4 57 Raporti i tretë mbi udhërrëfyesin për liberalizimi të vizave, faqe 4-5

24


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

24

raport me të miturit dhe grupet e margjinalizuara. Në përgjithësi, në mënyrë që të mund të

përballohen sfidat aktuale, qasja e Komisionit Evropian sillej rreth idesë së forcimit të

kapaciteteve institucionale dhe bashkëpunimit e koordinimit në mes të institucioneve relevante,

si dhe investimit të mëtutjeshëm në sistemin e menaxhimit të kufinjve.58

d. Emigracioni i ligjshëm Dispozitat e veçanta për emigracionin e ligjshëm paraqesin risi në MSA me Kosovën, sepse në

MSA-të tjera kjo çështje ishte adresuar në kuadër të seksionin për viza dhe emigracion.

Ngjashëm si në seksionet e mëparshme, marrëveshja parasheh rol të shtuar të BE-së në

“mbështetjen e Kosovës në përafrimin e legjislacionit vendor me legjislacionin e BE-së në fushën

e emigrimit të ligjshëm”. Ajo që vlen të përmendet është fakti se kjo paraqet rastin e vetëm ku në

kuadër të procesit të stabilizim asocimit, MSA njeh të drejtat e njërës palë në disa nga fushat

kryesore, në këtë rast të drejtat speciale të qytetarëve të Kosovës në kuadër të legjislacionit të

BE-së. Kjo nuk krijon pasoja juridik, por vetëm ripohon të drejtat para ekzistuese. Megjithatë kjo

dispozitë është e pazakonshme, sepse MSA ka për qëllim të shërbej si kontratë në mes të dy

palëve, dhe si e tillë duhet të përcaktoj vetëm të drejtat dhe obligimet e palëve, dhe jo të përmbaj

elemente deklarative. Kjo paraqet një deklaratë të fortë politike, e cila e kombinuar me situatat

tjera ku kemi shkëputje nga MSA-të e mëparshme, tregon se dy palët janë trajtuar të barabarta

gjatë procesit të negocimit, duke e siguruar palën Kosovare se nuk do ta bartin tërë barrën e

procsit të para anëtarësimit të vetëm, por duke e ndarë përgjegjësinë me BE-së.

e. Parandalimi dhe kontrolli i emigrimit të jashtëligjshëm, riatdhesimi

Për herë të parë në rastin e Kosovës MSA ka ndarë dispozitat e emigrimit të jashtëligjshëm dhe

riatdhesimit në dy nene të veçanta, duke i kontribuar kështu që MSA të jetë sa më e qartë. Sa i

përket emigrimit të jashtëligjshëm, dispozitat e MSA-së kane evoluar duke filuar me atë se palët

“pajtohen të bashkëpunojnë” (Maqedonia dhe Kroacia), për të vazhduar me atë se palët “janë të

obliguara të bashkëpunojnë” (Shqipëria, Bosnja e Hercegovina dhe Serbia) për të parandaluar

dhe kontrolluar emigrimin e jashtëligjshëm, e deri te eliminimi i referencave ndaj obligimeve për

bashkëpunim në rastin e MSA me Kosovën. Në rastin e Kosovës, MSA-ja e përmend

bashkëpunimin vetëm si mjet për parandalimin dhe kontrollin e emigrimit të jashtëligjshëm, dhe

duke përdorur frazën (“me pritjet për bashkëpunimi me qëllim të parandalimit dhe kontrollit të

emigracionit të jashtëligjshëm […]”), kjo dispozitë nuk mund të konsiderohet si obligim i veqantë.

Ne kemi vërejtur edhe një dallim tjetër të vogël në mënyrën e rregullimit të rolit të Këshillit të

Stabilizim Asocimit (KSA), por që do të ketë ndikim të madh në procesin e stabilizim asocimit.

MSA-të e mëparshme përcaktonin KSA do të ekzaminonte se “[çfarë] angazhime të tjera të

përbashkëta mund të bëhen” nga palët në këtë drejtim, duke specifikuar që KSA do të ketë rol

plotësuar dhe se MSA do të jetë instrumenti kryesor për sqarimin e të drejtave dhe obligimeve të

palëve. Në rastin e Kosovës, MSA thekson vetëm se KSA do të ekzaminoj “angazhimet e

përbashkëta që mund të bëhen nga palët […]”, duke reduktuar rolin e MSA në rregullimin e

emigrimit të jashtëligjshëm dhe vendosjen e KSA në ballë të angazhimit për këtë fushë. Ky

58 Raporti për Shqipërinë i vitit 2015, faqe 61-62, Raporti për Bosnje dhe Hercegovinen i vitit 2015, faqe 59, Raporti për

Maqedoninë i vitit 2015, faqe 61, Raporti për Malin e Zi i vitit 2015, faqe 62, Raporti për Serbinë i vitit 2015”, faqe 61

25


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

25

trasnformim ndikon në zvogëlimin e zotimit të palëve për të adresuar emigracionin e

jashtëligjshëm, ngase eliminon në mënyrë eksplicite detyrat dhe obligime ligjore për

bashkëpunim me tërë kapacitetin që kanë në dispozocion. Kontributi i tyre do të vlerësohet në

mënyrë subjektive nga KSA, duke përcaktuar se çfarë “mund” të bëjnë planët, gjë që e bënë këtë

një kriter shumë të paqartë, ndërkohë që KSA nuk ofron asnjë udhëzim për të përcaktuar

kapacitetin e palëve. Për pasojë, kjo marrëveshje është dukshëm më e dobët se MSA-të tjera, në

fushën e rregullimit të emigracionit të jashtëligjshëm dhe lejon hapësirë për zvogëlimin e

angazhimit si nga ana e Kosovës ashtu edhe nga ana e BE-së.

Ngjashëm, edhe mënyra e rregullimt të bashkëpunimit në fushën e riatdhësimit dallon në disa

nuanca. MSA-të me Maqedoninë dhe Kroacinë theksonin se palët”pajtohen” të riatdhesojnë

shtetasit e tyre, ndërsa MSA-të pasuese, duke përfshirë atë me Kosovën, theksojnë se palët

“obligohen” të riatdhesojnë shtetasit e tyre. Kjo shënon një zotim më të fuqishëm politik si nga

ana e Kosovës ashtu edhe nga ana e BE-së.

Sa i përket riatdhësimit të shtetasve të vendeve të treta, dy MSA-të e parë (me Maqedoninë

dhe Kroacinë) përcaktonin se procedurat e riatdhesimit do të jenë objekt i një marrëveshje për

riatdhesim në mes të shteteve që aspirojnë anëtarësimit dhe BE “sipas kërkesës”, dhe se, deri

në nënshkrimin e këtyre marrëveshjeve, Maqedonia dhe Kroacia u pajtuan që të nënshkruajnë

marrëveshje bilaterale për riatdhesim, gjithashtu “sipas kërkesës”. Rasti i Shqipërisë ishte

ndryshe në krashaim me shtetet tjera që aspironin anëtarësimin, sepse në kohën e nënshkrimit

të MSA ajo veqse kishe marrëveshje për riatdhesim me BE-në, prandaj në frymën e kësaj

marrëveshje MSA vendosi obligime ndaj palëve pëer të riatdhesuar shtetasit e vendeve të treta.

MSA-të me Bosnje e Hercegovina dhe Malin e Zi gjithashtu përcaktojnë se palët “pajtohen” që të

nënshkruajnë marrëveshje për riatdhesim, por në këtë rast jo “sipas kërkesës”. Edhe Serbia

është një nga shtetet që ka pasur marrëveshje për riatdhesim para nënshkrimit të MSA-së, andaj

vetëm obliguar që të zbatoj këtë marrëveshje. Në rastin e Kosovës, MSA nuk obligon palët që të

nënshkruajnë marrëveshje të riatdhesimit, sepse vetëm MSA përbën bazën ligjore për

riatdhesimin e shtetasve të vendeve të treta, ndërkohë që procedurat specifike të riatdhesimit do

të jenë objekt i një marrëveshje të veçantë.

Edhe obligimi për të nënshkruar marrëveshje të riatdhësimit me shtetet në procesin e

stabilizm asocimit në rastin e Kosovës është më i zbehtë, sepse përderisa në rastin e katër

shteteve të tjera palët është dashur të “pajtohen” se do të nënshkruajnë marrëveshje, Kosova

duhet vetëm “të eksploroj mundësitë” për arritjen e një marrëveshje të tillë, dhe atë “nëse

rrethanat objektive e lejojnë atë”. Edhe pse referimi në “rrethanat objektive” ka për qëllim të

mbroj Kosovën nga pengesa e mosnjohjes nga disa prej shteteve në procesin e stabilizim

asocimit, ne vlerësojmë se formulimi i këtij obligimi me “eksplorimin e mundësive” e bënë këtë

obligim më të zbehtë se që është e nevojshme, dhe nuk kërkon angazhim real nga pala kosovare

në këtë drejtim.

Dispozita e fundit githashtu pasqyron frymën e përgjithshme të MSA-së, duke i bërë thirrje

BE-së që të merr rol aktiv në mbështetjen e shteteve respektive për nënshkriimn e këtyre

marrëveshjeve: “nëse rrethanat objektive e lejojnë, BE duhet të eksploroj mundësitë për të

mbështetur shtetet respektive përmes këtij procesi”. Me gjithë faktin që ky obligim formulohet

me fjalët “të eksploroj mundësitë”, kjo formë paraqet risi për një MSA dhe njëkohësisht një fitore

të delegacionit të Kosovës cili përmes kësaj ka siguruar një premtim të sigurtë nga ana e BE-së

për ta mbështetur atë në rrugëtimin drejt anëtarësimit.

26


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

26


Raporti i Komsionit Evropiane për Kosovën i vitit 2015 theksoi se një nga prioritetet e Kosovës

në këtë fushë ishte të mobilizoj zotimin e nevojshëm politik për të siguruar politika efektive dhe

afatgjate përmes të cilave do të adresonte emigrimin e parregullt dhe faktorët tjerë që ndërlidhen

me të.59 Komisioni njoftoi Qeverinë e Kosovës që në vitin 2014 se duhet të adresoj rritjet

dramatike të emirgimit të jashtëligjshëm dret BE-së.60 Sa i përket qështjet së riatdhesimit, raporti

i fundit i Komisionit Evropin konkludon se Kosova ka arritur të krijoj një sistem funksional të

riatdhesimit dhe ka nënshkruar disa marrëveshje për riatdhesim. Megjithatë, ana tjetër e

procesit të riatdhesimit që është integrimi afatgjatë i të kthyerve ende vazhdon të paraqes sfidë.

Në ktë drejtim, Komisioni ka rekomanudar që Qeveria në Prishtinë të shfrytëzoj buxhetin e fondit

për ri-integrim dhe resurseve të tjera që janë të dispozicion për të mbështetur ri-integrimin, dhe

të rrisë kapacitetet e kominave që të kryejnë ri-integrimin në nivel lokal.61

Obligimet e detajuara në raport me procesin e riatdhesimit janë përfshirë edhe në

Udhërrëfyesin për Liberalizim të Vizave. Në përgjithësi ato i referohen implementimit të

legjislacionit vendor dhe ndërkombëtar, forcimit të institucioneve relevante, vënien ne

dispozicion të statistikave të detajuara për Komisionit Evropian dhe EULEX-in, si dhe krijimin e

procedurave efektive për identifikimin dhe kthimin e individëve.62 Raporti i fundit i Komisionit

Evropian konkludoi se Kosova ka përmbushur obligimet në këtë drejtim, dhe se sistemi i

riatdhesimit të qytetarëve të Kosovës funksionon mire.63

Emigrimi i jashtëligjshëm vazhdon të mbesë çështje shqetësuese edhe për shtetet tjera të

Ballkanit Perëndimor. Komisioni Evropian ka bërë rekomandime të njëpasnjshme për vendet e

rajonit që të adresojnë këtë çështje, që ti dhënë prioritet jetimit të atyre që mundësojnë

emigrimin e jashtëligjshëm, të implementojnë fushata për udhëtarët dhe të adresojnë faktorët

socio-ekonomik. Ngjashëm me MSA-të, raportet e veqanta për shetet theksojnë që këto

angazhime duhet të përfshijnë bashkëpunimn dhe shkëmbimin e informatave me shtetet

anëtare të BE-së dhe në mes të institucioneve relevante vendore, si dhe ndarjen e resurseve

adekuate që nevojiten për të arritur rezultatet e dëshiruara. Komsioni Evropian ka theksuar edhe

natyrën evolutive të sfidave që krijohen nga emigracioni i jashtëligjshëm dhe krimi ndërkufitar,

duke rekomanduar kështu investime në menaxhimin e kufijve. 64

f. Pastrimi i parave dhe financimi i terrorizmit Ky seksion nuk ka pësuar ndryshime përmbajtësore përgjatë viteve, prandaj edhe në MSA-në me

Kosovën është i njejtë si në MSA-të me Shqipërinë, Bosnje e Hercegovinën, Malin e Zi dhe

Serbinë. Vetëm dy MSA-të e para (me Maqedoninë dhe Kroacinë) kanë qenë pak më ndryshe, ky

specifikohej që palët “pajtohen me nevojën për të bërë tërë përpjekjet dhe përtë bashkëpunuar”

(e që në MSA-të pasuese është formuluar me terme më të forta respektivisht “palët janë të

obliguara të bashkëpunojnë nga afër”). Ngjashëm me MSA-të tjera edhe marrëvshja me Kosovës

59 Raporti për Kosovën i vitit 2015, faqe 56 60 Raporti për Kosovën i vitit 2015, faqe 49 61 Raporti për Kosovën i vitit 2015, faqe 58 62 Udhërrëfyesi për liberalizim të vizave, faqe 6 63 Udhërrëfyesi për liberalizim të vizave, faqe 2 64 Raporti për Shqipërinë i vitit 2015, faqe 62, Raporti për Bosnje dhe Hercegovinen i vitit 2015, faqe 59, Raporti për

Maqedoninë i vitit 2015, faqe 61-64, Raporti për Malin e Zi i vitit 2015, faqe 62, Raporti për Serbinë i vitit 2015”], faqe 61

27


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

27

parasheh bashkëpunimin në mes të palëve “me qëllim të parandalimit të përdorimit të sistemit

të tyre financiar për pastrim të parave të siguruara nga aktivitetet kriminale […] dhe për financim

të terrorizmit”, dhe për mbështetjen teknike dhe administrative për Kosovën.


Në raportin e fundit, Komisioni ka evidentuar disa zbrazëtira që duhet adresuar në kornizën

ligjore, e që nërlidhen me manipulimet në deklarimin e pasurisë nga ana e zyrtarëve publik. Në

linjë me MSA-në, Komisioni Evropiane i rekomandoi Kosovës që të harmonizoj legjislacionin dhe

praktikat me udhëzuesin e FATF. 65Megjithatë, siç është potencuar që nga viti 2013, korniza

ligjore nuk ka qenë shqetësimi më serioz, por zbatimin i saj në praktikë.66 Gjithashtu në dy vitet e

fundit Komisioni Evropian ka shtuar se bashkëpunimi dhe ndërveprimi në mes të institucioneve

relevante ka qenë me rëndësi jetike dhe se duhet të vazhdoj të forcohet në të ardhmen.67

Kjo fushë adresohte edhe në Udhërrëfyesin për Liberalizim të Vizave, ku kërkohet miratimi

dhe implementimi i legjislacionin që ka të bëjë me parandalimin, hetimin, ndjekjen penale dhe

gjykimin e këtyre rasteve dhe në përgjithësi krijimin e një sistemi efikas kundër pastrimit të

parave. 68 Në raportin e fundit për progresin e arritur në procesin e liberalizimit të vizave

theksohet se Kosova ka implementuar strategjinë e vitit 2014 për parandlimin e pastrimit të

parave dhe financimin e terrorizmit, por për veprat penale në këtë fushë ka pasur shumë pak

raste të gjykuara, andaj kjo çështjet duhet adresuar.69

Nevoja për kordinim në mes të institucioneve relevate është theksuar edhe në raportet me

shtetet tjera të Ballkanit Perëndimor. Komisioni Evropian ka kërkuar përqendrim të veçantë

themelimin e një sistemi solid për parandalimin e pastrimit të parave. Gjithashtu, vëmendje i

është kushtuar edhe forcimit të kapaciteteve të institucioneve kryesore përgjegjëse për luftën

kundër pastrimit të parave. Për më tepër, Komisioni ka nënvizuar nevojën për zgjidhje afatgjate,

të cilat përmes konfiskimit sistematik të aseteve do të zbrapsnin aktivitetet e kriminale në të

ardhmen.70

g. Bashkëpunimi në lidhje me drogat e ndaluara

Në MSA-në me Kosovës ky seksion është replikë e dispozitave të MSA-ve të mëparshme dhe

përgjatë viteve nuk ka pësuar shumë ndryshime. Zotimi kryesor për të cilin janë pajtuar palët

thekson se “ato duhet të bashkëpunojnë për të siguruar qasje të balancuar dhe të integruar në

raport me problemin e drogave”. MSA me Kosovën ka eliminuar referencat që bashkëpunimi

duhet të kornizohet brenda “kompetencave respektive”, ndryshim ky që sipas mendimit tonë nuk

ka ndikim në obligimet e palëve.

Kur kemi parasysh tri MSA-të e para (Maqedonia, Kroacia, Shqipëria), politikat anti drogë

duhet të kenë në fokus furnizimin, trafikimit dhe kërkesën, si dhe të sigurojnë kontroll efektiv të

faktorëve paraprak, ndërkohë në të gjitha MSA-të pasuese është shtuar nevoja për të forcuar

institucionet përgjegjëse për luftimin e drogave të ndaluara, duke theksuar se këto politika duhet

65 Raporti për Kosovën i vitit 2015, faqe 58 66 Raporti për Kosovën i vitit 2013, faqe 48 67 Raporti për Kosovën i vitit 2015, faqe 58; Raporti për Kosovën i vitit 2013, faqe 48 68 Udhërrëfyesi për liberalizim të vizave, faqe 11 69 Udhërrëfyesi për liberalizim të vizave, faqe 7 70, Raporti për Malin e Zi i vitit 2015, faqe 16, Raporti për Serbinë i vitit 2015”, Raporti për Maqedoninë i vitit 2015, faqe

17-19

28


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

28

të adresojnë pasojat shëndetësore dhe sociale nga përdorimi i drogave. MSA-të me Maqedoninë

dhe Kroacinë kanë përmbajtur edhe dispozita që ndërlidhen me mbështetjen teknike dhe

administrative, por që janë elimunuar në MSA-të pasuese.

- Implikimet për Qeverinë e Kosovës Raportet e Komisionit Evropian për Kosovës në vazhdimësi kanë evidentuar se vendi ka zonë

tranziti dhe deponimi për drogat, veqanërisht për heroinën.71 Kosova ka filluar të adresoj këto

çështje vetëm në këto vitet e fundit, prandaj rezultatet e arritura deri më tani janë të kufizuara,

në krahasim me shtetet fqinje. Institucionet kanë zhvilluar programe për të adresuar dhe për të

parandaluar varësinë nga drogat. Sa i përket luftës kundër trafikimit të drogës, Komisioni ka

evidentuar se niveli i konfiskimit të drogës mbetet i ulët, dhe se në këtë fushë Kosova duhet të

zbatoj politika të bazuara në intelegjencë.72

Komisioni Evropian ofron pak udhëzime në lidhje me masat të cilat shtetet që synojnë

aspirimin duhet të implementojnë në këtë drejtim. Megjithatë, Kosova mund të përfitoj nga

përvoja e shteteve të tjera të Ballkanit Perëndimor dhe të marrë në konsideratë disa nga masat

të cilat janë dëshmuar si efikase në shtetet tjera. Shqipëria dhe Mali i Zi kanë kanë bërë

përpjekje të qëndrueshme në konfiskimin e drogës. Në Mal të Zi rezultatet më të mira ishin në

analizat e riskut dhe disa kontrolle të përbashkëta të policisë dhe autoriteteve doganore, ndërsa

në Shqipëri përdorimin e vrojtimit nga ajri, identifikimi dhe shkatërrimit i plantacioneve të

drogës.73 Megjithatë, deponimi dhe shkatërrimi i drogës së konfiskuar vazhdon të paraqes

shqetësim serioz në të gjitha shtetet që aspirojnë anëtarësimin. Kornizat ligjore dhe

institucionale janë vendosur në secilin nga këto vende, por implementimi i tyre ende paraqet

sfidë serioze. Në Bosnje dhe Hercegovinë, mungesa e vullnetit politik ka pamundësuar

funksionalizimin e Komisionit për Luftimin e Drogës dhe Abuzimit m e Droga, ndërsa në Serbi

mungojnë resurset e nevojshme financiare si dhe sqarimi i detyrave dhe përgjegjësive të

institucioneve relevante.

Sa i përket krijimit të sistemit për paralajmërim të hershëm, Serbia ende nuk ka shënuar

ndonjë progres, ndërkohë që Maqedonia është duke bërë përpjekje serioze në këtë drejtim. Plani

i veprimit i Malit të Zi përasheh trajnime në parandalimin e drogës, ndërkohë që institucionet e

shtetit kanë bashkëpunuar me organizatat e shoqërisë civile për të siguruar rehabilitimin e të

varurve nga droga. Më në fund edhe Serbia ka përqendruar vëmendjen në zhvillimin e

bashkëpunimit rajonal dhe ndërkombëtar.74

h. Parandalimi dhe luftimi i krimit të organizuar, dhe aktiviteteve tjera të

jashtëligjshme Në rastin e Kosovës MSA-ja shënon një ndryshim të qasjes sa i pëket obligimeve të palëve në

këtë fushë. Dallimi i parë qëndron në mënyrën se si rregullohet bashkëpunimi. Derisa MSA-të e

71 Raporti për Kosovën i vitit 2013, faqe 49; Raporti për Kosovën i vitit 2014, faqe 50 72 Raporti për Kosovën i vitit 2015, faqe 59


Maqedoninë i vitit 2015, faqe 65, Raporti për Malin e Zi i vitit 2015, faqe 66, Raporti për Serbinë i vitit 2015”], faqe 64

29


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

29

mëparshme vënë theksin në atë që palët “pajtohen të bashkëpunojnë”(Maqedonia dhe Kroacia)

ose “duhet të bashkëpunojnë” (Bosnja e Hercegovina, Mali i Zi dhe Serbia) në parandalimin e

dhe luftimin e aktiviteteve kriminale, në rastin e Kosovës bashkëpunimi përqendrohet në

forcimin e institucioneve përgjegjëse. Fokusi në fushën e bashkëpunimit zhvendoset nga qasja e

drejtpërdrejt në luftimin e krimit të organizuar, në forcimin e institucioneve përgjegjëse për

luftimin e krimit. Kjo i përcakton më qartë obligimet epalëve dhe tregon se nga Kosova pritet të

marr rol drejtues në këtë proces. Andaj, përfshirja e BE-së do të reduktohet dhe përgjegjësia e saj

do të përqenrohet në mbështetjen e Qeverisë së Kosovës në këtë drejtim.

Përderisa të gjitha MSA-të tjera ofronin një listë të krimeve serioze që hyjnë në këtë kategori,

e cila me kohë u zgjeruar, MSA-ja me Kosovën vendos një qasje më koncize, duke theksuar

vetëm se bashkëpunimi do të përqendrohet në “krimet serioze që kanë dimension ndër-kufitar”.

Megjithatë, këtu nuk është e qartë nëse në kuadër të krimeve serioze që kryhen në territorin e

Kosovës (si korrupsioni dhe mashtrimi fiskal, që kanë qenë në mënyrë ekplicite të theksuara në

MSA-të e mëparshme) do jenë objekt i bashkëpunimit apo do të përjashtohet nga kjo kategori

meqë nuk kanë dimension ndër-kufitar”.

MSA-të e kohëve të fundit i kanë kushtuar vëmendje të veçantë çështjes së falsifikimit të

monedhave/mjeteve për pagesë. Derisa MSA me Serbinë e përmend këtë çështje me pak fjalë,

MSA-të me Malin e Zi dhe Kosovën përmbajnë dispozita të shumta në ktë drejtim, e ku theksohet

bashkëpunimi me BE, parandalimi mbështetja e mundshme nga ana e BE-së për shkëmbimin e

përvojave, trajnimin dhe mbrojtjen nga falsifikimi i monedhave. Në MSA-të e këtyre dy vendeve

vërehet edhe një dallim i rëndësishëm në mënyrën se si rregullohet përputhshmëria me

konventat ndërkombëatre. Derisa Mali i zi ka pranuar obligimin “të jetë nënshkruese dhe t’ju

përmbahet” konventave, Kosova vetëm zotohet se do të veproj në “përputhje me to”. Ky dallim

shpjegohet me problemin e shtetësisë që ka Kosova, e që nuk është përmbyllyr në tërësi në nivel

ndërkombëtar, dhe mund të ketë pengesë ratifikimin e disa konventave ndërkombëtare. Andaj,

imponimi i obligimit të ngjashëm me atë të Malit të Zi do të mund të dëshmohej si ngarkesë e

tepërt. Megjithatë, asgjë nuk e ndalon Kosovës që t’i “përmbahet” këtyre konventave dhe që ti

aplikoj standardet që ato promovojnë, pa qenë palë nënshkruese e këtyre instrumenteve

ndërkombëtare.

- Implikimet për Qeverinë e Kosovës Raporti i fundit i Komisionit Evropiane për Kosovës kishte evidentual se Kosova qëndron në fazat

e hershme të përgatitjes për luftën kundër krimit të organizuar. Me gjithë progresin e arritur në

nivel të hetimeve, përmes përmirësimit të bashkëpunimit ndër institucional dhe shkëmbimit të

informatave, ende nuk ka rezultate afatgjata, me numër të vogël të të dënuarve dhe me raste të

rralla të konfiskimit të pasurisë. Komisioni sërish ka tërhequr vëmendjen ndaj një fenomeni që

karakterizon të gjitha nivelet e qeverisjes në Kosovë , e që është mbështetja në strategji dhe

plane të veprimit të cilat nuk japin rezultate konkrete.75 Në këtë drejtim, Komisioni Evropian ka

rekomanduar që institucionet e Kosovës të përqendrohet në hetimin për veprat e krimit të

organizuar me qëllim që të sigurojnë dënimin e personave të përfshirë, sistematikisht të përdorin

mjete për hetim financiar dhe konfiskim të aseteve, të zhvillojnë plotësisht qasjen policore të

bazuar në intelegjencë, dhe të mbledhin, harmonizojnë, analizojnë dhe përdorin të dhënat dhe

75 Raporti për Kosovën i vitit 2015, faqe 5

30


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

30

statistikat revante nga veprat penale. 76 Situata nuk ka ndryshuar nga viti i kaluar, sepse

Komisioni Evropian kishte publikuar observime të ngjashme në vitin 2014. 77 Në raportin

paraprak, Komisioni kishte rekomanduar që institucionet e Kosovës të tregojnë zero tolerancë

ndaj korrupsionit dhe krimit të organizuar, dhe të mobilizojnë vullnetin e nevojshëm politik për të

adresuar problemet.78 Një problem tjetër serioz në këtë drejtim paraqest edhe pjesëmarrja në

luftëtarëve terroristë në luftërat e huaja. Me miratimin e legjislacionit që e kategorinë

pjesëmarrjen në lufta si vepër penal, institucionet në Prishtinë pritet të rrisin përpjekjet e tyre për

të identifikuar, parandaluar dhe penguar valën e luftëtarëve terrorist që udhëtojnë për të marrë

pjesë në konkfliktet e armatosura.79

Edhe Udhërrëfyesi për Liberalizim të Vizave përckton hapat konkret që duhet të ndërmerren

nga institucionet e Kosovës për të luftuar krimin e orgaizuar. Shumica e këtyre rekomandimeve i

referon miratimit dhe implementimit të legjislacionit të duhur, kryerjen e hetimeve dhe ndjekjeve

penale në mënyrë proaktive, impementimin e duhur të strategjive dhe planeve të veprimit,

forcimin e kapaciteteve të institucioneve përgjegjëse për zbatimin e ligjit, përmirësimin e

bashkëpunimit dhe koordinimit mes institucioneve të ndryshme, zbatimin efektiv të vendimeve të

gjykatës, dhe vënien në dispozicion të statistikave të detajuara për shtetet anëtare, Komisionin

Evropian dhe EULEX-in.80 Fatkeqësisht, si pasojë e zbrazëtive në sistemin gjyqësor, numri i

rasteve të gjykuar për krimi të organizuar vazhdon të jetë i vogël, megjithëse kjo mund të

korrigjohet duke bërë përzgjedhjen dhe targetimin e rasteve të profilit të lartë dhe përmes krijimit

të ekipive multidisiplinare, të përbëra nga prokurorë special, zyrtarë të policisë dhe zyrtarë të

doganës e taksave, si në fazë e hetimit, ashtu edhe në fazat e mëtutjeshme dhe gjatë

monitorimit të aktiviteteteve.81

Raporti i fundit i progresit për Kosovën evidenton se shumica e këtyre kritereve janë

përmbushur. Sa i përket politikave policore të bazuar në intelegjencë, qasja e Komisionit

Evropian mbetet konsistente. Në raportin vjetor Kosovës i kërkohet që të “zhvilloj plotësisht”

(emphasis added) qasje të bazuar në intelegjencë, ndërsa në raportin e progresit për liberalizim

të vizave Komioni potencon se Kosova ka forcuar këtë qasje dhe duhet të vazhdoj të ruaj këtë

trend. Megjithatë, institucionet në Prishtinë ende duhet të adresojnë tri probleme të mëdha. Së

pari të sigurojnë transferimin e numrit të mjaftueshëm të gjyqtarëve dhe stafit mbështetës në

departamentin e krimeve të rënda. Së dyti, Kosova duhet të zhvilloj regjistrin e hetimeve, si dhe

të ketë vendime përfumdintare nga gjykatat për veprat penal të krimi të organizuar dhe rastet e

korrupsionit. Dhe së treti, duhet të ndërmerren masa për të siguruar pavarësinë operacionale të

Bordit Shqyrtues të Prokurimit Publik përmes planeve strikte të integritetit.82

Në çështjet që ndërlidhen me luftën kundër korrupsionit dilogu në procesin e stabilizim

asocimit është i përqendruar në forcimin dhe koherencën e sistemit ligjor, shkallën e raportimit

në Planin e Veprimit Kundër Korrupsionit si dhe rritjen e kapacitetitt të prokurorisë themelore. Sa

i përket luftimit të drogës, komisioni sektorial ka dhënë disa sugjerime që adresojnë

76Raporti për Kosovën i vitit 2015, faqe 18 77Raporti për Kosovën i vitit 2014, faqe 50 78 Raporti për Kosovën i vitit 2014, faqe 53 79 Raporti për Kosovën i vitit 2015, faqe 60 80 Udhërrëfyesi për liberalizim të vizave, faqe 12 81 Raporti i tretë mbi udhërrëfyesin për liberalizimi të vizave, faqe 6

82 Raporti i tretë mbi udhërrëfyesin për liberalizimi të vizave, faqe 7-8

31


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

31

parandalimin, duket përfshirë zhvillimin e kurrikulës për shkollat, koordinimin në mes të

institucioneve të ndryshme, përmes emërimit të një institucioni kyq në nivel qëndror, dhe

themelimin e pikës së vëzhgimit (observatorit) të drogës, si dhe shkëmbimin e infomacioneve. Në

luftën kundër krimeve ekonomike, rekomandime që kanë daluar nga dialogu kanë qenë të

përqendruara në përmirësimin e kornizës ligjore, bashkëpunimin me shoqërinë civile në këtë

proces 83, si dhe vënien në zbatimin të mekanizmave për hetim financiare dhe konfiskim të

aseteve, kryerjen e hetimeve të përbashkëta dhe ngritjen e nivelit të ekspertizës në institucionet

e përfshira.84

Dialogu i strukturar për sundimin e ligjit ka vënë si prioritet për Kosovën zhvillimin e

kapaciteteve hetuese dhe të ndjekjes penale në rastet e krimit të organizuar ndër-kufitar, në

veçanti trafikimin e drogës dhe trafikimin e qenieve njerëzore, por edhe vendosjen e

mekanizmave për zbulimin efektiv të aseteve, me qëllim që të goditjes së bazës eknomike të

këtyre veprave penale.85 Gjithashtu, dialogi ka shpalosur nevojën për krijimin e një mekanizmi

efektiv për përcjelljen e rasteve, i cili do të harmonizonte të dhënat statistikore për krimet e

rënda, dhe do të ndihmonte në sigurimin e dëshmive konkrete për rezultatet e luftës kundër

krimit të organizuar. Në këtë forum të nivelit të lartë Qeveria e Kosovës dha zotimin për të

adresuar sfidat në luftën undër krimit të organizuar dhe korrupsionit si “prioritet absolut”.

Pjesëmarrja në dialog konkludoi se “qelësi për arritjen e progresit në këto fusha qëndron në

veprimet dhe zotimet”, andaj pritet një qasje gjithpërfshirëse nga ana e institucioneve të Kosovës

, për të siguruar zbatimin adekuat të legjislacionit dhe strategjive, si dhe funksionimin e mirë të

bashkëpunimin dhe mekanizmit për përcjelljen e progresit.86

Sipas Komisionit Evropian, të gjitha shtetet tjera të Ballkanit Perëindomor kanë arritur një

nivel të caktuar të përgatitjes në këtë fushë, prandaj përvoja e tyre mund të shërbej si

udhërrëfyes për institucionet e Kosovës. Në rastin e tyre, bashkëpunimi ndër-institucional,

veqanërisht në mes të policisë dhe zyrës së prokurorit është treguar me rëndësi shumë të madhe

në këtë proces. Të gjitha këto përpjekje duhet të kenë për synim shkatërrimin e rrjeteve

kriminale. Në rastin e Bosnjes dhe Hercegovines, Komisioni ka rekomanduar që për hetimin e

rasteve të komplikuara të themelohen ekipe të përbashkëta nga institucione të ndryshme. Mali i

Zi ka themeluar njësi speciale të përbëra nga zyrtarë policor dhe prokurorë dhe është

përqendruar në specializimin e forcave policore për tu përballur me këtë nivel të krimit, ndërkohë

që Komisioni Evropian ka propozuar specializim të njëjtë edhe për gjyqësorin. Me rëndësi të

njëjtë është edhe forcimi i forcës policore, përmes krijimit të një sistemi të rekrutimit dhe

promovimit të bazuar në meritë, përmirësimin e funksionimit dhe pavarësinë e sektorit të

kontrollit të brendshëm në polici, eliminimin e ndikimit politik në punën e policisë, si dhe

zbatimin e drejtë dhe transparent të masave legjislative dhe politike. Me gjithë përpjekjet e

shumta të BE-së dhe shteteve që aspirojnë anëtarësimin, raportet e Komisionit Evropiane për

këto shtete tregjnë se niveli i dënimeve për veprat penale që ndërlidhen me krimin e organizuar

vazhdon të jetë i ulët në krahasim me vlerësimet mbi shkallën e tregut kriminal vendor dhe

rajonal. Një nga mënyrat për të arritur rezultat afatgjatë në luftën kundër krimit të organizuar

83 Dialogu BE-Kosovë mbi Procesin e Stabilizim Asocimit(SAPD), Konkluzionet e Komisionit Sektorial për Drejtësi, Liri dhe

Siguri. Konkluzionet. Bruksel, 27 – 29 Janar 2015, faqe 5-9 84 Takimi i 5-të plenar i Dialogut për Procesin e Stabilizim Asocimit. Konkluzionet e Takimit. E mërkurë, 8 Korrik 2015,

Prishtinë, Kosovë, faqe 85 Dialogu i strukturuar për sundimin e ligjit me Kosvën. Bruksel, 30 Maj 2012, Konkluzionet, faqe 1 86 Takimi i tretë në kuadër të dialogut të struktuar për sundimin e ligjit. 16 Janar 2014. Konkluzionet operacionale, faqe 2

32


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

32

është konfiskimi i pasurisë. Fatkeqësisht, asnjë nga shtetet e Ballkanit Perëndimor nuk ka

dëshmuar kapacitet për të kryer konfiskimin e pasurisë së paligjshme në mënyrë të

qendrueshme. Megjithatë, shumë nga këto vende kanë krijuar agjencitë për menaxhimin e

pasurisë së konfiskuar, masë kjo e cila mund të tregohet e suksesshme edhe në Kosovë.87

Metodologjia SOCTA (vlerësimi i kërcënimit nga krimet e rënda dhe krimi i organizuar)

paraqet një mekanizëm të dobishëm për të bërë një pasqyruar në mënyrë stragjike situatën reale

mbi krimin e organizuar. Mali i Zi dhe Shipëria kanë përgatitur strategji të tilla, në vitin 2014,

respektivisht 2015, Maqedonia është në proces të hartimitt të strategjisë, ndërkohë që në rastin

e Serbisë, Komisioni ka rekomanduar që duhet të ndërmerren masa në ktë drejtim.88

i. Lufta e terrorizmit

MSA-ja e parë që përcaktonte obligime të veçanta në lidhje me luftimin e terrorizmit ishte ajo e

nënshkruar me Shqipërinë. Në rastin e Maqedonisë dhe Kroacisë, MSA-të i referoheshin

terrorizmit në listën ku kategorizoheshin krimet e rënda, të cilat palët pajtoheshin ti luftonin. Ky

seksion përcakton obligimet e përgjithshme për bashkëpunim në mes të palëve. Në rastin e

Kosovës, dispozitat sipas të cilave bashkëpunimi duhet të bëhet “në përputhje me konventat

ndërkombëtare” të ratifikuara nga palët është eliminuar, për të shmangur vështirësitë me të cilat

mund të ballafaqohet Kosova për tu bërë palë në konventat ndërkombëtare. Megjithatë, MSA-të

e mëparshme përcaktonin që bashkëpunimi duhet të ndodh në përputhje me “ligjet dhe

rregulloret respektive”, por edhe kjo dispozitë është eliminuar në rastin e Kosovës, dhe ne nuk

kemi mundur të gjejmë ndonjë shpjegim për këtë.

MSA-ja me Kosovën është më pak precize se MSA-të tjera në kornizimin e baskëpunimit në

mes të palëve. Të gjitha MSA-të specifikonin që baskëpunimi do të zhvillohen në kuadër të

kornizës së instrumenteve ndërkombëtare në fuqi dhe formave se so do të zhvillohet ky

bashkëpunim (p.sh shkëmbimin e informatave dhe përvojave), por dispozita të ngjashme nuk

mund të gjinden në MSA-në me Kosovën. Kjo e fundit përcakton se bashkëpunimi duhet të bëhet

“në linjë me sundimin e ligjit, të drejtat e njeriut, të drejtat themelore, dhe të drejtën

ndërkombëtare”, e cila përcakton vetëm parimet kryesore, por jo edhe obligime specifike. Sërish,

sa i përket traktateve dhe konventave ndërkombëtare, rrethanat e veqanta në të gjitha gjindet

Kosova kanë bëtë që obligimet të ndryshojnë dhe të kufizohen vetëm në detyrimin që “tu

përmbahen” atyre.


Raporti i fundit i Komsionit Evropian për Kosovën i referohet rritjes së fenomenit të radikalizimit

dhe pjesëmarrjes në luftërat e huaja terroriste, duke theksuar se institucionet e Kosovës kanë

rritur përpjekjet e tyre në ktë drejtim, por duke shtuar se adresimi efektiv i këtij kërcënimi kërkon

qasje të ddikuar nga shërbimi i intelegjencës dhe institucionet përgjegjëse për zbatimin e ligji, si


Maqedoninë i vitit 2015, faqe 17, Raporti për Malin e Zi i vitit 2015, faqe 16 & 65, Raporti për Serbinë i vitit 2015”, faqe 15-

16

88 Raporti për Shqipërinë i vitit 2015, faqe 19, Raporti për Maqedoninë i vitit 2015, faqe 20, Raporti për Malin e Zi i vitit

2015, faqe 18, Raporti për Serbinë i vitit 2015”, faqe 17

33


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

33

dhe politika gjyqësore koherente në raport me kryesit e këtyre veprave. 89 Komisioni Evropian

kishte ngritur shqetësime në lidhje me zhvillimet që ndërlidhen me këtë fenomen qysh në

raportin e vitit 2013 dhe kishte kërkuar monitorimin e tij90, po vetëm në vitin 2014 pranoi

rrezikun serioz që paraqet ky fenomen, dhe i rekomandoi Kosovës që të rrisë bashkëpunimin me

shtetet e rajonit.91

Radikalizimi dhe pjeëmarrja në luftërat e huaja terroriste duket të jenë rreziqet më të mëdha

terroriste në rajon, që ka gllabëruar të gjitha shtete e Ballkanit Perëndimor. Lufta kundër këtyre

fenomeneve duhet të përfshij mekanizmat parandalues ku përfshihen komunitetet dhe liderët

religjioz, punonjësit e shërbimeve sociale, sektori i arsimit dhe organizatat rinore. Bosnja dhe

Hercegovina ka miratuar një strategji të modeluar sipas strategjisë së BE-së kundër terrorizmit, e

cila përban katër parime kryesore: parandalimin, mbrojtjen, luftimin dhe përgjigjen. 92

V. RRUGA PËRPARA

Nënshkrimi i MSA-së paraqet një hap të rëndësishëm drejt anëtarësimt të Kosovës në BE në të

ardhmen, dhe njëkohësisht duhet parë si pranim dhe vlerësim i përpjekjeve të institcioneve të

Kosovës. Megjithatë, duhet pasur parasysh faktin që Kosova ka rruë të gjatë të dhimbshme

përpara, dhe se vështirësitë e deritanishme kanë qenë vetëm ngrohje, kurse vet MSA-ja duhet

parë si fillimi i maratonës.

MSA me Kosovën nuk dallon rrënjësisht me MSA-të me shtete tjera, sepse BE-ja synonte të

siguronte një metodologji të harmonizuar për procesin e stabilizim asocimit. Shkëputjet nga

modelet e mëparshme janë bërë me qëllim që të akomodohen nevojat që dalin nga statusi i

veçantë i Kosovës, në atë që njihet si domosdoshmëri për rafinimin e dispozitave ligjore. Sa i

përket sundimit të ligjit, duhet të theksohet se kjo fushë ka kërkuar reforma të qëndrueshme

edhe në të kaluarën, si nga ana e Kosovës, ashtu edhe nga shtetet tjera që aspirojnë

anëtarësimin, në mënyrë që të sigurojnë përputhshmërinë me legjislacionin e BE-së. Në këtë

drejtim, MSA përcakton planet për të ardmen, por njëkoësisht shërben si kornizë ligjore që

përmbledh ndërveprimin e vazhdueshëm në mes të BE-së dhe Kosovës.93

Siq edhe ishte pritur përgjatë MSA-së ka disa referenca sa i përket bashkëpunimit në mes të

Kosovës dhe Serbisë94, dhe siç vërehet edhe në raportet e Komisionit ekziston një insistim i

vazhdueshëm i BE-së që prospekti evropian i Serbisë dhe Kosovës të jetë i ndërlidhur.95 Është

befasues fakti që kjo marrëveshje nuk përmend fare komunitetin Serb apo situatën në komunat

veriore të Kosovës, çështje këto të cilat kanë vazhdimisht pjesë e dialogut në mes të Kosovës

dhe Serbisë, të ndërmjetësuar nga BE-ja, dhe janë me interes vital për normalizimin e

marrëdhënieve në mes të dy vendeve. Andja do të kishte qenë e arsyeshme të presupozohet se

këto çështje do të jenë të përfshia në MSA. Përkundrazi, MSA i referohet vetëm normalizimit të

marrëdhënieve në përgjithësi, e cila do të shpiente drejt nënshkrimit të një marrëveshje ligjërisht

obligative për palët.96

89 Raporti për Kosovën i vitit 2015, faqe 20 90 Raporti për Kosovën i vitit 2013, faqe 51 91 Raporti për Kosovën i vitit 2014, faqe 53 92 Raporti për Shqipërinë i vitit 2015, faqe 19-20, Raporti për Bosnje dhe Hercegovinen i vitit 2015, faqe 20, Raporti për

Maqedoninë i vitit 2015, faqe 20, Raporti për Malin e Zi i vitit 2015, faqe 119 93 Intervistë me zyrtarë të Zyrës së BE në Kosovë, 09/08/13 94 MSA me Kosovën, nenet 5 & 13 95 Raporti për Kosovën i vitit 2015, faqe 62, Raporti për Serbinë i vitit 2015”, faqe 23 96 MSA me Kosovën, neni13

34


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

34

Raporti i fundit i Komisionit Evropian evidentoi se Kosova është në fazat e hershme të

përgatitjes sa i përket kriterve me të cilat vlerësohet (politike, ekonomike dhe kapacitetit për të

marrë obligimet që rrjedhin nga anëtarësimi), dhe nën nivelin e mesatares në rajon, ku është

evidentuar “progres i moderuar”. Në shumë raste, raporti insiston që institucionet e Kosovës

duhet të tregojnë zotim të fuqishëm drejt reformave të cilat i miratojnë dhe të bëjnë përpjekje

reale për të zbatuar me efektivitetet kornizën e krijuar institucionale dhe ligjore. Këto vërejtje

vlejnë njejtë edhe për implementimin e MSA-së në të ardhmen.

Në vitin 2015 Komisioni konkludoi se korniza institucionale dhe ligjore në Kosovë vuan nga

mangësi të shumta. Sektori politik karaketrizohet me jostabilitet dhe polarizim në mes të

subjekteve politike. Për më shumë se dy vite Kosova ka qenë e ngulfatur nga një krizë e thellë

politike, që rrezikon seriozisht perspektivën evropiane, sepse i pamundëson qeverisë që të

realizoj zotimet që ka marrë drejt procesit të anëtarësimit në BE. Pas zgjedhjeve të vitit 2014,

Kosova nuk ka qenë në gjendje të funksionalizoj Kuvendin dhe Qeverinë për gjashtë muaj me

radhë, gjë që siq edhe është përsëritur disa herë ne BE, ka pasur ndikim shumë të madh në

funksionimin e tërë aparatit shtetëror, e duke pasur ndikimin më të madh në shtyerjen e

proceseve reformuese dhe në emërimet në instituciont mbikëqyrëse. Së dyti, që nga Tetori i vitit

të kaluar Kuvendi nuk ka qenë në gjendje të zhvilloj seanca plenare normale, për shkak të

akteve të dhunës nga ana e opozitës, si mënyrë e manifestimit të mospajtimeve me

marrëveshjet e arritura me qeveritë e Malit të zi dhe Serbisë. Pavarësisht këtyre incidenteve,

Kuvendi ka dëshmuar mungesë të kapaciteteve për të ushtruar funksionin demokratik në

përgjithësi, duke miratuar ligje të rëndësishme me procedurë të përshpejtuar dhe pa debat

përmbajtësor, duke mos arritur të rishikoj rregulloren e punës, duke mos qenë në gjendje të

ushtroj mbikëqyrje ndaj qeverisë, institucioneve të pavarura dhe autoriteteve rregullative.97

Komisioni ka evidentuar mangësi edhe në aktivitetet e qeverisë, e cila për shembull arriti të

krjij korizën ligjore dhe institucionale për Ombudspersonin, por më vonë minoi punën e tij duke

mos i vënë në dispozicion hapësirat e përshtatshme të punës dhe resurset e nevojshme për të

kryer punën e tij. Ombudsperoni dhe institucionet tjera të pavarura në shumicën e rasteve nuk

ishin përfillur nga institucionet qendrore, duke mos marrë parasysh rekomandimet e tyre.98 Nga

pikëpamja e Komisionit Evropian edhe administrata publike vuan nga mangësi të shumta. Në

nivelin e brendshëm, mungon sistemi i rekrutimit dhe promovimit i bazuar në meritë, si dhe

burimet njerëzore për të zbatuar si duhet legjislacionin përkatës dhe parime bazike, përderisa

zhvillimi profesional për shërbyesit civil mbetet i pamjaftueshëm. Në nivel të politikave,

planifikimit nuk është me prioritet dhe vazhdon të jetë i fragmentuar. Qeveria ka qenë më shumë

e orientuar drejt arritjes së rezultateve se vlerësimit të ndikimit të politikave, dhe organizimi i

tërësishëm nuk ka mbështetur krijimin e linjave të llogaridhënies.99

Sa i përket gjyqësorit, disa nga observimet më relevante të Komisionit janë ato që i

referohen faktit që administrata në sektorin e gjyqësorit është shumë e ngadalshme, përgjegjësia

e zyrtarëve të gjyqësorit është e pamjaftueshm, si dhe ndjeshmëria ndaj ndikimeve politike.

Komisioni Evropian ka theksuar shqetësimin që që funksionimi i institucioneve kyqe ka qenë i

minuar si pasojë e emërimeve të kontestuara dhe mandateve të paqarta. Lufta kundër

korrupsionit ka dështuar në arritjen e rezultateve të dëshirueshme, kryesisht si pasojë e

97 Raporti për Kosovën i vitit 2015, faqe 6-7 98 Raporti për Kosovën i vitit 2015, faqe 9 99 Raporti për Kosovën i vitit 2015, faqe 10-11

35


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

35

ndërhyrjeve politike dhe në përgjithësi mos koordinimit dhe integrimit mes institucioneve

përkatëse.100

Përmes raporteve vjetore, Komisioni Evropian pasqyron në detaje gjendjen në Kosovë. Në

vlerësimin e vitit 2015 u evidentuan vështirësi të mëdha institucionale, politike dhe ligjore të cilat

drejtpërdrejt ose tërthorazi ndikuan në fushën sundimit të ligjit. Një krahasim i raporteve tregon

se këto probleme kanë mbetur aty për vite të tëra dhe se është bërë shumë pak progres në

adresimin e tyre. Meqenëse MSA-ja do të duhet të zbatohet në këtë kontekst, atëherë ne presim

që të ketë vështirësi të ngjashme përgjatë procesit. Sidoqoftë, Kosova nuk do të rrugëtoj drej

anëtarësimit në BE vetëm. Në konkluzionet e dialogut për procesin e stabilizim asocimit, Këshilli

Evropian ka ritheksuar se se BE do të mbështes zhvillimin socio-ekonomik të Kosovës, si pjesë e

agjendës evropiane prë reforma.101

VI. HAPAT E ARDHSHËM

Edhe pse është proces shumë i vështirë, Kosova nuk do të jetë e vetme në rrugëtimin drej

anëtarësimit, ngase do të ketë mbështetje përmbajtësore nga ana e BE, veqanërisht mbështetje

financiare. Bashkimi Evropian ka përgatitur instrumentet në vijim për të financiar veprimet

(angazhimet) e jashtme në periudhën 2014-2020:

o Instrumenti për Zhvillim dhe Bashkëpunim (IZB),

o Instrumenti Evropian për Demokraci dhe të Drejta të Njeriut (IEDDN)

o Intrumenti Evropian i Fqinjësisë (IEF)

o Instrumenti kontribues për Stabilitet dhe Paqe (IKSP)

o Instrumenti për Asistence Para Anëtarësimit (IPA), dhe

o Instrumenti i partneritetit për bashkëpunim me vendet e treta.102

Korniza për secilin nga këto instrumente është përcaktuar me rregullore të veçanta, ndërkohë që

BE ka disejnuar një set të rregullave dhe procedurave të përbashkëta të cilat mbështesin

implementimin e tyre, e që janë përmbledhur në Rregulloren (BE) Nr 236/2014, ku janë definuar

rregullat dhe procedurat e përbashkëta për implementimin e instrumnteve të Bashkimin

Evropian për financimin e veprimeve të jashtme (Rregullorja e Përbashkët e Zbatimi- RPZ).

Kosova nuk mund të përfitoj nga Instrumenti për Bashkëpunim dhe Zhvillim, sepse ky instrument

i përjashton shtetet të cilat kualifikon për të pasur qasje në fondet e IPAII 103 , por as nga

Instrumenti Evropian për Fqinjësi.104 Për këtë arsye, këto dy instrumente nuk do të analizohen në

seksionin në vijim.

100 Raporti për Kosovën i vitit 2015, faqe 12-16 101 Këshilli i Bashkimit Evropian, Procesi i Zgjerimit dhe Stabilizim Asocimit. Konkluizionet e Këshillit. 15 Dhjetor, 2015

(OR. en) 15356/15 ELARG 73 COËEB 150, faqe 19 102 Rregullorja (BE) Nr 236/2014, e Parlamentit Evropian dhe Këshillit e datës 11 Mars 2014, për përcaktimin e rregullave

dhe procedurat e përbashkëta për implementimin e instrumnteve të Bashkimin Evropian për financimin e veprimeve të

jashtme, preambula 103 Rregullorja (BE) Nr 233/2014, e Parlamentit Evropian dhe Këshillit e datës 11 Mars 2014, për përcaktimin e rregullave


jashtme përiudhën 2014-2020. Neni, 1(a)(iv) 104 Rregullorja (BE) Nr 232/2014, e Parlamentit Evropian dhe Këshillit e datës 11 Mars 2014, për themelimin e Instrumentit

Evropian të Fqinjësisë. Neni 1(1)

36


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

36

- IPA

IPA II është themeluar përmes Rregullores (BE) N3 231/2014 të Parlamentit Evropian dhe

Këshillit me 11 Mars të vitit 2014 (Rregullorja e IPA II). Korniza ligjore është plotësuar me

rregulloren e Komisionit Nr 447/2014 të datës 2 Maj 2014 për rregullat specifike të

implementimit të Rregullores (BE) N3 231/2014 të Parlamentit Evropian dhe Këshillit

(Rregullorja për Implementimin e IPA). Këto instrumente do të mbështesin shtetet e kualifikuara

që të arrijnë objektivat e tyre për anëtarësim në BE, në këto fusha: reformat politike, duke

përfshirë sundimin e ligjit, zhvillimin ekonomic, social dhe territorial, forcimin e kapacitetit për të

përmbushur obligimet e anëtarësisë si dhe forcimin e integrimit rajonal dhe bashkëpunimit

territorial. Këto fusha të targetuara korrespondojnë me fushat e analizuara nga Komisioni

Evropian në raportet vjetore të secilit shtet, dhe përmes kësaj korrespodence BE siguron qasje

konsistente në procesin e zgjerimit. Progresi në këto objektiva do të monitorohet dhe vlerësohet

në bazë të indikatorëve të qartë, transparent dhe të definuar paraprakisht, duke përfshirë

indikator specifik, kur është e mundur, kur kemi parasyush si pikë reference raportet vjetore të

Komisionit Evropian.105

Asistenca do të ofrohet në përputhje me kornizën e politikës së zgjerimit dhe duke marrë

parasusj strategjinë e zgjerimit, raportet vjetore të progresit dhe rezolutat relevenate të

Parlamentit Evropian.106 Implementimi i IPA II do të koordinohet nga Komisioni Evropian. Në këtë

drejtim, Komisioni Evropian do të miratoj planprogramin vjetor, bazuar në dokumentet indikative

programore të IPA II, të cilat përcaktojnë objektivat që duhet targetuar, rezultatet e pritura,

aktivitetet kryesore, metodën e implementimit, buxhetin, afatet kohore, ndonjë masë tjetër

mbështetëse, dhe aranzhimet për monitorimit të performancës. 107

IPA II vjen si risi që ka për qëllim të forcoj dhe të fokusoj asistencën, duke vënë në funksion

dokumente strategjike për secilin shtet. Përmes këtyre dokumenteve dhe duke marrë parasysh

nevojat specifike të secilit shtet dhe agjendën e zgjerimit të BE-së, Komisioni do të përcaktoj

prioritetet për veprim, do të identifikoj fushat e politikave me prioritet të cilat do të mbështeten

dhe do bëj ndarjen e fondeve sipas fushave priorite në baza vjetore.108

Respektimi i sundimit të ligjit referohet si një nga parimet me të cilat qeveriset implementimi

i këtij instrumenti për asistencë financiare, duke përfshirë IPA II, dhe forcimin e kësaj fushe është

një nga objektivat kryesore të këtij instrumenti. Megjithatë, Parlamenti Evropian dhe Këshilli

tashmë kanë pranuar, se ky sektor me rëndësi esenciale në procesin e anëtarësimit dhe më

vonë si shtet anëtar, por që njëkohësisht është më sfiduesi për shtetet përfituese. Për këtë arsye

ata rekomandojnë që asistenca të adresoj këto çështje “sa më parë që të jetë e mundur”.109

Edhe pse ky instrument do të vihet në dispozicion të vendet që do të anëtarësohet në BE,

qeveritë e tyre, duke përfshirë atë të Kosovës, duhet të marrin rol qendror dhe pronësi mbi

105 Rregullorja (BE) Nr 231/2014, e Parlamentit Evropian dhe Këshillit e datës 11 Mars 2014, për themelimin e Instrumentit

për Asistencë Para Anëtarësimit (IPA II), nenet 2-3 [nga këtu e tutja referuar si “Rregullorja e IPA II”] 106 Rregullorja e IPA II, neni 4. 107 Rregullorja (BE) Nr 233/2014, e Parlamentit Evropian dhe Këshillit e datës 11 Mars 2014, për përcaktimin e rregullave


jashtme, Neni 2 108 Rregullorja e IPA II, neni 6. 109 IPA II Regulation, preamble

37


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

37

programet dhe procesin e implementimit të IPA II.110 Me qëllim që të sigurohet transparencë,

koherencë dhe koordinim në mes të këtyre shteteve, dhe në raport me BE-në, Komisioni ka

vendosur që Kosova dhe përfituesit tjerë duhet të caktojnë koordinatorët nacional të IPA’s,

zyrtarët nacional autorizues, and strukturat operative.111 Aktualilsht si koordinator nacional për

IPA shërben z.Demush Shala, Sekretar i Përgjithshëm në Ministrinë e Integrimit Evropian. 112

Komisioni do të nënshkruar një marrëveshje kornizë me Kosovën, për të përcakuar

marrëveshjet specifike, aranzhimet për menaxhim, kontroll, mbikëqyrje, monitorim, vlerësim,

raportim dhe auditim të IPA II. Kjo i obligon palët që të transpozojnë në sistemet e tyre ligjore

kriteret rregullative të përcaktuara me legjisalcionin e BE-së. 113 Në fillim të vitit 2016, Qeveria e

Kosovës njoftoi se ka miratuar iniciativën për nënshkrimin e marrëveshjes me Komisionin

Evropian, dhe se kjo do të bëhet pas negociatave shtesë.114

- Strategjia e IPA II për Kosovën

Dokumenti Strategjik i IPA II përcakton prioritetet për asistencë financiare të cilat BE do ti vë në

dispozicion për Kosovën në periudhën 2014-2020. Ky dokument shërbe si mjet përmes të cilit

asistenca financiare orientohet drejt fushave të cilat janë me rëndësi kritike për përmbushjen e

kushteve për anëtarësim. Për siguruar efiqiencë e efikasitet, për të lehtësuar bashkëpunimin dhe

eliminuar duplifikimin e përpjekjeve dhe për të arritur rezultate afatgjate, asistenca do të ketë

parasysh edhe resurset vetanake të Kosovës si dhe mbështetjen e ofruar nga instrumentet tjera

të BE-së apo hisedarët tjerë.115

Duke marrë parasysh donatorët dhe akterët e shumtë të cilë ofrojnë asistencë në sektorin e

sundimit të ligjit, Komisioni Evropian ka vendosur që IPA II të përqendrohet në qështjet e

brendshme dhe të drejtësisë, me fokus të veçantë në luftën kundër krimit të organizuar dhe

korrupsionit. 116 Një nga përparësitë më të mëdha të këtij dokumenti strategjik është se

përcakton objektiva dhe indikatorë të qartë, si dhe identifikon rreziqet e mundshme.

110 Rregullorja e Komisionit për Impelmentimi (BE) Nr 447/2014 e datës 2 Maj 2014, për rregullat specifike për

implementimin e Rregullores (BE) Nr 231/2014, e Parlamentit Evropian dhe Këshillit e datës 11 Mars 2014, për themelimin

e Instrumentit për Asistencë Para Anëtarësimit (IPA II). Neni 4 111 Rregullorja e IPA II, neni 7 112 http://ëëë.mei-ks.net/en/secretary-general- (qasur me 05.04.2016) 113 Rregullorja e IPA II, neni 5 114 http://ëëë.mei-ks.net/en/neës/the-government-of-kosovo-adopts-the-initiative-for-the-signing-of-ipa-2015-ëorth-of-

12878-million- (qasur 14.03.2016) 115 Komisioni Evropian, Instrumenti për Asistencë Para Anëtarësimit (IPAII). Dokumenti strategjik për Kosvën* (2014-

2020) miratuar me 20/08/2014, faqe 3 [nga këtu e tutje referuar si “ Dokumenti Strategjik i IPA II për Kosovën”] 116 Dokumenti Strategjik i IPA II për Kosvën, faqe 20.

Objektivat Asistenca e IPAs Rezultatet Indikatorët Rreziqet

Drejtësia Përmirësimi i

pavarësisë,

efikasitetit,

llogaridhënies

dhe

paanshmërinë së

gjyqësorit

Përafrimi i sistemit

ligjor me standardet e

BE-së, ndërtimi i

kapaciteteve,

këshillimi dhe

monitorimi i

institucioneve të

Përmirësimi i legjislacionit

Avancimi i profesionalizmit

Forcimi i efiçiencës,

integritetit dhe

llogaridhënies së sektorit të

gjyqësisë

Reduktimi në masë të

Arrihet

progres në

përmbushjen

e kritereve të

Kopenhagës

Indikatorët e

përzier

Mungesa e resurseve

njerëzore dhe

financiare për

implementimine

reformave dje

procedimin e lëndëve

brenda afateve të

http://www.mei-ks.net/en/secretary-general-

http://www.mei-ks.net/en/news/the-government-of-kosovo-adopts-the-initiative-for-the-signing-of-ipa-2015-worth-of-12878-million-

http://www.mei-ks.net/en/news/the-government-of-kosovo-adopts-the-initiative-for-the-signing-of-ipa-2015-worth-of-12878-million-

38


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

38

Focimi i qasjes

në drejtësie,

veçanërisht për

komunitetet jo

shumicë dhe

grupet e

margjinalizuara

Përmirësimii

kapacitetetve

dhe

mekanizmave

për zbatimn e

legjislacionit dhe

strategjive, si dhe

zbatimi i

vendimeve të

gjykatës

gjyqësisë

Mbështetja e

edukimit juridik dhe

trajnimit në të gjitha

gjuhët zyrtare

Sigurimi i investimeve

kapitale me ndikim të

drejtpërdrejt në

qasjen në gjykata,

ndarjen e drejtësisë,

pavarësinë dhe

paanshmërinë e

gjyqësorit

Mbështetja për

shërbimin korrektues

të Kosovës

konsiderueshme i lëndëve

në pritje

Përmirësohet zbatimi i

vendimeve të gjkykatës

Vihet në zbatim dhe

monitorohet konsistena e

jurispodencës

Përmirësohet qasja në

drejtësi

Sistemi i pendesës

funksionon në përputhje

me standardet

ndërkombëtare

(composite)

Përmirësoht

qasja në

drejtësi dhe

pavarësia

buxhetore

arsyeshme

Ndërhyrjet e

vazhdueshme politike

në sistemin e gjyqësisë

dhe shërbimin

korrektues

Çështjet e

brendshm

e

Të ketë dëshmi

konkrete për

rezultatet në

luftën kundër

korrupsionit,

krimit të

organizuar dhe

trafikimit të

drogës

Forcimi i

kapaciteteve për

parandalimin,

hetimin,

ndjekjen penale

dhe gjykimin e

rasteve të krimit

të organizuar

Forcimi i

mbikëqyrjes

civile të

institucioneve

përgjegjëse për

sundimin e ligjit

Ndërtim i kapacitetve

dhe pajisje për

policinë, doganën,

administratën

tatimore dhe

institucionet tjera të

sundimit të ligjit

Këshillim dhe

monitorim të

institucioneve

kryesore

Mbështetje për

bashëpunimin rajonal

në luftën kundër

krimit të organizuar

ndër-kufitar dhe

trafikimin

• Racionalizimi i kornizën

institucionale për të luftuar

dhe parandaluar

korrupsionin; përmirësim i

bashkëpunimie mes

institucioneve përgjegjëse

për zbatimin e ligjit,

gjyqësisë dhe institucioneve

tjera relevante

• stafi më mirë i trajnuar dhe

më me përvoj në

institucionet përgjegjëse

për zbatim të ligjit, për tu

përballur me krimet

ekonomike dhe format tjera

të krimit të organizuar

• ekzistimi i regjistrit të

rasteve të suksesshme të

hetimeve, ndjekjes penale

dhe gjykimit në rastet e

korrupsionit dhe krimit të

organizuar

• zbatimi efektiv i

legjislacionit kundër

pastrimit të parave

• Arrihet

progres në

përmbushjen e

kritereve të

Kopenhagës

• Indikatorët

e përzier

(composite)

Korrupsioni

Global (TI) dhe

Kontrolli i

Korrupsionit

(WB);

Vonesat e mundshme

në zbatimin e

strategjive kryesore për

luftimin e korrupsionit

dhe krimit të organizuar

Kapacitetet

organizative dhe

operacionale mund të

ndikojnë në

bashkëpunimin dhe

koordinimin ndër-

institucional

Për të menaxhuar këto

rreziqe, do të

ndërmerren masa

specifike për ndërtimin

e kapaciteteve, për

përmirësimin e

bashkëpunimi,

koordinimit dhe

shkërmbimit të

informatave mes

instituioneve

39


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

39

Format kryesore përmes të cilave BE do të mbështes dhe monitorin sektorin e sundimit të ligjit

do të jenë programet e binjakëzimit ne institucionet strategjike, edhe pse Komisioni Evropian lë

hapësirë për përdorimin e formave të tjera intervenimit.117 Për periudhën 2014-2020 BE ka

ndarë në total 645.5 milion euro nga fondet e IPA II për Kosovën. Në fushën e sundimit të ligjit

dhe të drejtave të njeriut janë ndarë 162.2 milion euro, nga të cilat 73.1 milion janë planifikuar

për periudhën 2014-2017, dhe 53.1 milion për periudhën 2018-2020. 118

- Vështrimi i përgjithshëm për rajonin Tabela në vijim tregon përqindjen proporcionale të shumës totale të fondeve të IPA II që janë

ndarë për sektorin e “sundimit të ligjit dhe të drejtave themelore”, siç janë pasqyryar dokumentet

strategjike për shtetet e Ballkanit Perëndimor.

Shteti Përqindja proporcionale e

ndarë për sektorin e

sundimit të ligjit dhe të

drejtave themelore- IPA II

(2014-2020)

Përqindja

proporcionale e

ndarë për qështjet

e brendshme dhe

të drejtësisë – IPA I

(2011-2013)

Maqedonia 12.5% 8%

Shqipëria 15% 15%

Mali i Zi 19% 8%

Bosnja dhe Hercegovina 20% 17.5%

Serbia 17.5% 12%

Kosova 25% 30%

Analiza krahasimore tregon në krahasim me shtete tjera të rajonit, Kosova ka përqindjen më të

madhet e fondeve të IPA’s të ndarë për sektorin e sundimit të ligjit dhe të drejtave fundamentale.

Kjo nuk është befasuese, kur dihet se Kosova është më pak e avancuar se shtetet fqinje në

rrugën drejt anëtarësimit në BE dhe se duhet të ndërmarrë reforma të mëdha. Në përgjithësi,

përqindja e fondeve të IPA në këtë fushë është rritur vazhdimisht, e ku veçohet Mali i Zi me

dyfishimin e përqindjes së fondeve në këtë fushë. Kosova paraqet përjashtim, meqë në rastin e

saj është evidentuarnjë reduktim prej 5%. Reduktimi nuk është i konsiderueshëm, ndërkohë që

raporti vjetor i Komisionit Evropian për vitin 2015 konkludoi se Kosova është në fazën shumë të

hershme të përgatitjes në të gjitha nën-fushat që ndërlidhen me sundimin e ligjit, prandaj, ky

ndryshim mund të jetë rezultat i rritjes së fondeve nga burimet tjera, gjë që ka zvogëluar nevojën

për fondet e instrumentit IPA II.

Ky krahasim tregon edhe ndërlidhjen e tërthortë në mes të kohës së kaluar nga nënshkrimi i

MSA-së dhe përqindjen e fondeve që ndahen në sektorin e sundimit të ligjit. Sa më e gjatë koha

kur është nënshkruar MSA-ja, aq më e vogël përqindja e fondeve që ndahet në sektorin e

117 Dokumenti Strategjik i IPA II për Kosvën, faqe 25 118 Dokumenti Strategjik i IPA II për Kosvën, shtojca I.

40


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

40

sundimit të ligjit, e që sugjeron se instrumentet e mëparshme kanë qenë efikase. Shteti i cili u

shkëput nga ky trend ishte Serbia e cila e nënshkroi MSA-në pas Bosnje dhe Hercegovinës e

Malit të Zi, por ka përqindje më të vogël të fondeve të IPA II të ndarë për këtë sektor, e që mund

të sugjeroj se ky shtet ka arritur progress më shpejtë.

- Instrumenti Evropian për Demokraci dhe të Drejta të Njeriut (IEDDN) IEDDN është krijuar me Rregulloren (BE) Nr 235/2014 të Parlamentit Evropian dhe Këshilllit119,

me qëllim që të ofroj asistencë në “zhvillimin dhe konsolidimin e demokracisë, sundimit të ligjit

dhe respektimin e të drejtave të njeriut dhe të drejtat themelore”. 120 Instrumenti aktuale

financiar funksionon në linjë me IEDDN 2007-2013, dhe në platformën e mëparshme Iniciativa

Evropiane për Demokraci dhe të Drejta të Njeriut, e cila funksionoi mes viteve 2000-2006

Në mesin e sektorëve në të cilët IEDDN ofron asistencë, këto janë fushat relevante me

impementimin e dispozitave të MSA-së me Kosovën për sundimin e ligjit:

- Forcimi i sundimit të ligjit, promovimi i pavarësisë së gjyqësorit dhe Kuvendit, mbështetja

dhe vlerësimi i reformave institucionale dhe ligjore, promovimin e qasjes në drejtësi, si

dhe mbështetja për institucionet për të drejtat e njeriut;

- Promovimi dhe forcimi tribunaleve të përkohshme ndërkombëtare dhe proceset e

drejtësisë tranzitore;

- Mbështetjen e tranzicionit në demokraci dhe reformat për të siguruar llogaridhënie dhe

mbikëqyrje efektive, transparente dhe demokratike, duke përfshirë sektorin e sigurisë

dhe gjyqësisë, si dhe forcimin e masave kundër korrupsionit;

- Ofrimin e mbështetjes për instrumentet ndërkombëtare dhe rajonale, si dhe

institucioneve në fushën e të drejtave të njeriut, drejtësisë, sundimit të ligjit dhe

demokracisë;

- Mbështetja e aktiviteteve të shoqërisë civile, duke përfshirë ndërtimin e kapaciteteve për

organizatat e shoqërisë civile, me synimin për të promovuar dhe monitoruar

impementimin e instrumenteve ndërkombëtare dhe rajonale në fushën e të drejtave të

njeriut, drejtësisë, sundimit të ligjit dhe demokracisë.121

IEDDN i adresohet një game të gjerë të akterëve, jo vetëm qeverive, dhe mund të mbështes edhe

organizatat e shoqërisë civile, agjencitë jo profitabile të sektorit publik, institucionet, organizatat

dhe rrjete në nivel lokal, rajonal dhe ndërkombëtar, në mënyrë që të rrisin kapacitietin për të

shtyrë reformat politike dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut.122 Edhe pse kjo formë e asistencën

nuk është e qasshme për qeverinë e Kosovës, mund të jetë një instrument i rëndësishëm për

organizatat e shoqërisë civile të cilat avokojnë për respektimin e sundimit të ligjit dhe të drejtave

të njeriut.

- Instrumenti kontribues për Stabilitet dhe Paqe (IKSP)

119 Rregullorja (BE) Nr 235/2014, e Parlamentit Evropian dhe Këshillit për themelimin e Instrumentit të financimit për

demokraci dhe të drejta të njeriut në botë [nga këtu e tutja referuar si “Rregullorja e IEDDN”] 120 Rregullorja e IEDDN, neni 1. 121 Rregullorja e IEDDN, neni 2. 122 Instrumenti për Demokraci dhe të Drejta të Njeriut në Botë. Programi shumëvjeçarë (20014-2017), faqe 3.

41


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

41

IKSP është krijuar me rregulloren 230/214 të Parlamentit Evropian dhe Këshillit, si pasardhëse e

Instrumentit për Stabiitet (IpS) 2014-2020, si mekanizëm për “rritjen e efikasitetit dhe

koherencës së veprimeve të Bashkimit Evropian në fushën e reagimit ndaj krizave, parandalimin

e konfliktit, ndëtimin e paqes, përgatitjen për krizat dhe adresimin e kërcënimeve globale dhe

trans-rajonale.123 Nga ky instrument asistenca ofrohet në tri lloje të situatave: së pari, situatat e

krizës apo krizave në zhvillim me qëllim që të parandalohet konflikti, së dyti parandalimin e

konfliktit, ndërtimin e paqes dhe përgatitjen për ballafaqim me kriza, dhe së treti për adresimin e

kërcënimeve globale dhe trans-rajonale, si dhe kërcënimeve në rritje. Ky instrument është i

dizajnuar kryesisht për adresimin e qështjeve në vijim: demokracinë dhe qeverisjen e mirë, të

drejtat e njeriut dhe të drejtën humanitare, duke përfshire të drejtat e fëmijëve dhe banorët

autokton (indigjen), mos diskriminimin, barazinë gjinore dhe fuqizim e grave, parandalimin e

konfliktit dhe ndryshimet klimatike.124 Në linjë me Dokumentin Strategjik Tematik 2014-2020,

IKSP mund të asistoj në implementimin e dispozitave në fushën e sundimit të ligjit të parapara

në MSA-në e Kosovën në fushat në vijim:

- Forcimin e kapaciteteve për pjesëmarrje asistencë në misionit për stabilitet civil

- Përmirësim të zhvillimit pas konfliktit

- Forcim të kapaciteteve të institucioneve përgjegjëse për zbatim të ligjit dhe institucioneve të

gjyqësorit të përfshira në luftën kundër terrorizmit, krimit të organizuar dhe të gjitha formave

të trafikimit të paligjshme (si trafikimi i drogës, duke përfshirë drogat sintetike, trafikimi i

qenieve njerëzore, duke përfshirë kontrabandimin e njerëzve, si dhe pastrimin e parave).125

- Instrumenti i Partneritetit për bashkëpunim me vendet e treta (PI)

Ky instrument është krijuar përmes Rregullores (BE) Nr 234/2014, me 11 mars të vitit 2014 për

të avancuar interesat e BE në promovimin, zhvillimin dhe konsolidimin e parimeve të

demokracisë, barazisë, respektit për të drejtat e njeriut dhe të drejtat themelore, si dhe sundimin

e ligjit.126 Duke qenë i dizajnuar si instrument global,127 Kosova mund të përfitoj asistencë në

impementimin e zotimeve të dala nga MSA-ja në fushën e sundimit të ligjit. Megjithatë, në

praktikë, institucionet e Kosovës mund të mos ketë qasje në këtë instrument, meqenëse plani

shumëvjeqar 2014-2017 parasheh që pjesa më e madhe e fondeve do të ndahen në shtetet e

Azisë-Paqësorit, në Amerikë, vendet e gjirit, Azinë Qendrore dhe Rusinë, dhe vetëm për aktivitetet

të cilat nuk mbulohen nga IEF.128

VII. MONITORIMI

Monitorimi i MSA-së do të bëhet në tri nivele, atë të BE-së, Kosovës dhe Komisionit të Përbashkët

Parlamentar BE-Kosovë për Stabilizim dhe Asocim.

123 Rregullorja (BE) Nr 230/2014, e Parlamentit Evropian dhe Këshillit e datës 11 Mars 2014, për themelimin e Instrumentit

kontribues për stabilitet dhe paqe. [nga këtu e tutja referuar si “Rregullorja e IKSP”] 124 Rregullorja e IKSP. Nenet 2-5 125Instrumentit Kontribues për Stabilitet dhe Paqe. Dokumenti Strategjik Tematik 2014-2020, faqe 35 126 Rregullorja (BE) Nr 234/2014, e Parlamentit Evropian dhe Këshillit e datës 11 Mars 2014, për themelimin e Instrumentit

për partneritet me vendet e treta” [nga këtu e tutja referuar si “Rregullorja e IP”] 127 Rregullorja e IP, neni 2. 128 Programi shumëvjeqar i Instrumentit për Partneritet, për periudhën 2014-2017, faqe 7.

42


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

42

Në nivel të BE-së, nuk do të ketë mekanizëm të veçantë për monitorimin e implementimit të

MSA-së. Në këtë drejtim raportet vjetore të Komisionit Evropian do të shërbejnë “si mjeti kryesr

për monitorimin e progresit në implementimin e MSA-së dhe progresit të përgjithshëm të

Kosovës në procesin e integrimit në BE”.129 Gjithashtu, si në rastin e shteteve tjera të Ballkanit

Perëndimor, Këshilli për Stabilizim Asocim dhe Qeveria do të zhvillojnë takime vjetore për të

vlerësuar progresin vjetor, të cilat do të bazohen edhe në të gjeturat raporteve vjetore të

progresit. 130 Edhe dialogu u strukturuar për sundimin e ligjit do të mund të luante rol të

rëndësishëm në monitorimin e sektorit të sundimit të ligjit, por kjo iniciativë nuk ka pasur

vazhdimësi gjatë viteve të fundit. Sidoqoftë, nëse do të aktivizohej sërisht, dotë mund të ofronte

asistence të vlefshme për të dy palët në implementimin e dispozitave për sundim të ligjit.

Në Kosovë, monitorimi do të bëhet nga institucionet vendore dhe ndërkombëtare. Që në

vitin 2012 Qeveria kishte pëgatitur Planin e Veprimit për Negocim të Marrëveshjes së Stabilizim

Asocimit, që do të shërbente si “strategjia kryesore e Qeverisë në rrugëtimin drejt anëtarësimit

në BE”. Ky dokument përfshinte “objektivat të cilat duhet të përmbushen për të marrë obligimet

që dalin nga MSA si dhe masat që duhet të ndërmerren”. Implementimi i planit të veprimit

monitorohet përmes sistemit elektronik dhe monitorues që përgatitet bashkë me Komisionin

Evropian.131

Gjithashtu, në mars të vitit 2016, Qeveria e Kosovës miratoi Planin Nacional për

Implementimin e MSA (PKZMSA), i cili paraqet “dokumentin kryesor nacional për anëtarësim në

BE”. PKZMSA parasheh reformat në planin afatmesëm (që mbulon periudhën 2016-2020), si

dhe masat në planin afatshkurtër (2016), si dhe prioritetet afatmesme (2017-2020), të cilat

përfshijnë komponentën normative dhe të implementimit. Implementimi i Planit Nacional do të

jetë përgjegjëse e organeve administraive, në kuadër të fushëveprimit të tyre përkatës, ndërkohë

që monitorimi i procesit të impementimit d otë bëhet nga Qeveria e Kosovës si tërësi, por edhe

minsitrat individual, organet administrative dhe institucionet tjera.132 Koordinimi i tërësishëm në

nivel nacional do të sigurohet nga Ministria e Integrimit Evropian (MIE), zyrtarët e së cilës do të

autorizohen të monitorojnë implementimin e Programit Nacional në sektorët e tyre përkatës. 133

Prioritetet dhe masat që duhet të ndërmerren për realizimin e obligimeve që dalin nga dispozitat

e MSA-së për sundimin e ligjit adresohen në kuadër të kapitujve përktës të acquis, respektivisht

Kapitullin 23 për Gjyqësinë dhe të Drejtat Themelore, dhe Kapitullin 24 për Drjetësi, Liri dhe

Siguri.

EULEX-i do të vazhdoj të ketë rol të rëndësishëm në monitorimin dhe forcimin e sundimit të

ligjit në Kosvë, veçanërisht në sektorin e drejtësisë, doganës dhe policisë. Megjithatë, duke

marrë parasysh transferin e vazhdueshëm të përgjegjësive të institucionet e Kosovës, do të

shohim përfshirje më të vogël të EULEX-it në implementimin e dispozitave të MSA-së për sundim

të ligjit, sepse këto përgjegjësitë do të merren nga institucionet e Kosovës dhe zyra e BE-së. MSA

129 Intervistë me zyrtarë të Zyrës së BE-së në Kosovë 21/08/2013. 130 Këshilli i Bashkimit Evropian (203), komunikatë e përbashkët për shtyp. Mund ta gjeni në:

https://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/er/138340.pdf (qasur me 21/08/13) 131 Republika e Kosovës. Plani i Veprimit i Qeverisë për Negocimin e Marrëveshje së Stabilizim Asocimit. Dhjetor 20112.

Prishtinë. Mund ta gjeni në: http://www.mei-ks.net/repository/docs/Anglisht.pdf (qasur 09.03.2016), faqe 14 [nga këtu e

tutje Plani i Veprimit i Kosovës për MSA”] 132 PNIMSA . Mars, 2016, faqe 13 133 Republika e Kosovës. Programi Nacional për Implementimin e Marrëveshje së Stabilizim Asocimit. PNIMSA. Prishtinë,

Mars 2016. Mund ta gjeni në:

http://www.mei-ks.net/repository/docs/3_pkzmsa_miratuar_nga_kuvendi_final_eng_.pdf (qasur 05.04.2016), at 11-13

https://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/er/138340.pdf

http://www.mei-ks.net/repository/docs/Anglisht.pdf

http://www.mei-ks.net/repository/docs/3_pkzmsa_miratuar_nga_kuvendi_final_eng_.pdf

43


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

43

ja parasheh edhe krijimin e një organi të përbashkët BE-Kosovë, në formë të Komsionint

Parlamentar për Stabilizim dhe Asocim. Komisioni do të përbëhet nga deputetë të Parlamentit

Evropian dhe Kuvendit të Kosovës, të cilët do të takohen së paku një herë në vit për të

shkëmbyer pikëpamjet e tyre dhe për të bërë rekomandime për KSA.134

VIII. REKOMANDIMET PËR QEVERINË E KOSOVËS 1. Qeveria duhet të përmbyll negociatat aktuale dhe të nënshkruaj marrëveshje me

Bashkimin Evropian për fondet e IPA II, për të siguruar kështu asistencën financiare për

Kosovën. Kjo di ti mundësonte Qeverisë të përdor këto resurse financiare për të

avancuar reformat e nevojshme në fushat përkatëse, duke përfshirë sundimin e ligjit.

2. Është shumë e rëndësishme që Qeveria të sigurohet për shpenzimin adekuat të fondeve

që do të ketë në dispozicion, në mënyrë që të avancoj reformat e nevojshme në sektorin

e sundimit të ligjit. Për të ndihmuar në këtë drejtim, IPA II është bërë instrument më

strategjik dhe më mirë i targetuar, për të përmbushur nevojat specifike të secilit shtet.

3. Qeveria duhet të vazhdoj me implementimin e rekomandimeve të BE-së të dalura nga

mekanizmat tjerë si Studimi i Fizibilitetit, Udhërrëfyesi për Liberalizim të Vizave dhe

Raportet e Progresit. Këta mekanizma adresojnë një sërë qështjesh që njëkohësisht janë

të përfshira në MSA, andaj implementimi i këtyre rekomandimeve dhe arritja e

standardeve të përcaktuara në to, do ti kontriboj shumë implementimit të MSA-së.

4. Qeveria e Kosovës duhet të shfrytëzoj mekanizmat ekzistues të bashkëpunimit për

forcimin e sundimit të ligjit në përgjithësi, dhe implementimin e MSA-së në veqanti. Këta

mekanizma përfshijnë: Udhërrëfyesin për Liberalizim të Vizave, Dialogun e Procesit të

Stabilizim Asocimit, Bordin e Përbashkët për Sundim të Ligjit, dhe Komisionin

Parlamentar për Stabilizim dhe Asocim. Në këtë drejtim mund të ndihmoj edhe rritja e

bashkëpunimit me EULEX-in dhe Përfaqësuesin e Lartë Special të BE-së në Kosovë.

Meqenëse aktivitetet në kuadër të dialogut të strukturuar nuk kanë pasur vazhdimësi, ky

është ndoshta momenti i duhur për të vlerësuar nëse riaktivizimi i këtij mekanizmi do të

ishte i dobishëm.

5. Qeveria mund të kontriboj në fushën e sundimit të ligjit duke avancuar anëtarësimin e

Kosovës në strukturat ndërkombëtare, të cilat promovojnë këto parime angazhohen në

komponente specifike të fushës së sundimit të ligjit. Mbështetje e konsiderueshme mund

të sigurohet përmes Këshillit të Evropës i cili ka qasje gjithpërfshirëse për sektorin e

sundimit të ligjit dhe adreson qështje që ndërlidhen me drejtësinë si dhe vendosjen e

standardeve të përbashkëta dhe politikave që kanë për synim reagimin ndaj kërcënimeve

të ndryshme për sundimin e ligjit. Për të arritur këtë Këshilli i Evropës themelon organe të

ndryshme si Departamenti për Drejtësi dhe Bashkëpunim135, Grupi i Steteve Kundër

Korrupsionit (GSKK) 136, Komiteti i Ekspertëve për Vlerësimin e Masave Kundër Pastrimit

të Parave (KEVMKPP) 137, dhe Komisiomni i Ekspertëve për Terrorizmit (KOMET).138 Një

mundësi të njëjtë përfaqëson edhe anëtarësimi në Task Forcën për Veprim Financiar

134 MSA me Kosovën, neni 13(4) 135 http://www.coe.int/t/DGHL/COOPERATION/CAPACITYBUILDING/default_en.asp (qasur 05.04.2016) 136 http://www.coe.int/t/dlapil/codexter/default_EN.asp (qasur 05.04.2016) 137 http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/moneyval/ (qasur 05.04.2016) 138

http://www.coe.int/t/dlapil/codexter/about_en.asp (qasur 05.04.2016)

http://www.coe.int/t/DGHL/COOPERATION/CAPACITYBUILDING/default_en.asp

http://www.coe.int/t/dlapil/codexter/default_EN.asp

http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/moneyval/

http://www.coe.int/t/dlapil/codexter/about_en.asp

44


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

44

(TFVF), “si organ për hartimin e politikave” që punon për shtyerjen e reformave ligjore dhe

rregullative në fushën e pastrimit të parave, financimin e terrorizmit dhe kërcënimeve

tjera për sistemin financiar ndërkombëtar.139

6. Kosova mund të mësoj shumë nga përvoja e shteteve tjera të Ballkanit Perëndimor në

implementimin e MSA-ve të tyre. Kosova ndaj një histori të përbashkët me shtetet tjera të

rajonit që synojnë anëtarësimin, dhe ngjashmëri të rëndësishme në rrafshin social,

kulturor dhe politik, që mund ti ndihmojnë institucioneve të Kosovës të parashohin

barrierat dhe të përgatisin masat e nevojshme për tejkalimin e tyre.

139 http://www.fatf-gafi.org/about/ (qasur 05.04.2016)

http://www.fatf-gafi.org/about/

45


c o m p a n y

a d d r e s s ]

e

45

RAPORTET E POLITIKAVE

Raportet e Politikave janë dokumente të cilat shërbejnë si mjete/forume për analiza të detajuara dhe

sistematike në sfera të ndryshme të politikave publike, që janë të dizajnuara të ofrojnë zgjidhje politikash, të

mirë-informuara, për probleme të rëndësishme të politikave publike. Në përgjithësi, Raportet e Politikave

ofrojnë argumente të bazuara në vlera, propozojnë zgjidhje të veçanta në sferën e politikave publike, duke vëne

në përdorim faktet dhe praktikat e mira si mjete për të avancuar argumentet gjithëpërfshirëse dhe të

qëndrueshme të organizatës sonë. Në veçanti, ato identifikojnë çështjet themelore të politikave nëpërmjet

metodologjisë së qëndrueshme, të cilat mundësojnë vënien në pah përbërjen dhe strukturën e politikave të

caktuara. Raportet e Politikave, për më tepër, janë kompozime analitike; mbi këtë bazë, ato jo vetëm që

ofrojnë fakte por edhe vlerësojnë politikat publike për të zhvilluar pyetje për analiza, dhe ofrojnë

alternativa/zgjidhje politikash në një perspektivë gjithëpërfshirëse. Raportet e Politikave shërbejnë si mjete për

të ndikuar në procesin e vendim-marrjes dhe për të ftuar në veprim grupet dhe palët e interesit në rastet e

dhëna.

Documents

Kushtëzimet e sundimit të ligjit në Marrëveshjen e Stabilizim