Kuulal Joopanqe Ndema-Ladde-e-NgaynaakaKuulal Joopanqe Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka (Winndannde weevtinaande) 7 Diisnondiral ngal jippitiima boom, e nder pelle golloove qee, haa to les

KKuuuullaall JJooooppaannqqee NNddeemmaa -- LLaaddddee -- ee -- NNggaayynnaaaakkaa

WW ii nn nn dd aa nn nn dd ee ww ee ee vv tt ii nn aa aa nn dd ee

KKuuuullaall JJooooppaannqqee NNddeemmaa -- LLaaddddee -- ee -- NNggaayynnaaaakkaa

Pirgol e beevtingol : Fari Siilat KAH (Qemqiyazke, IFAN)

Caatagol : ARED e gollodiive mum

© Ministère de l’Agriculture et de l’Hydraulique(Jaagorgal Kalfinaangal Ndema e Di¥¥e)

ISBN 2-84240-107-7

Waqi ndee qoo deftere ko Jaagorgal Kalfinaangal Ndema e Di¥¥e ngalleydi Senegaal e dow ballal kopporeeje Fedde Gollondiral nde leydiFarayse, tawi rewindii golle qee ko Galle Ngardiigu Silo e Joortanagol e Hiisooji (Direction de l’Analyse, de la Prévision et des Statistiques– DAPS)137, Sacré Cœur Pyrotechnie, Dakar.

3KKuuuu llaa ll JJooooppaannqqee NNddeemmaa--LLaaddddee--ee--NNggaayynnaaaakkaa ((WWiinnnnddaannnnddee wweeeevvtt iinnaaaannddee))

Loowdi ndii

JJaammaaaannuu mmoo kkuuuullaall nnggaall ffeeeeññii oooo 5

TTIIIITTOOOONNDDEE AADDAANNNNDDEE :: LLEELLNNAAAAQQEE KKUUUUVVTTIIDDIINNQQEE 9DDaammaall gadanal : Paandaale e gardinaaqe

politik vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka qee 11DDaammaall 2 : Jookli peeje vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka 14

TTIIIITTOOOONNDDEE 22 :: GGOOLLLLEE EE PPEELLLLEE EE GGOOLLLLIIRRQQEE NNDDEEMMAA 17DDaammaall 3 : Tuugnorgal sarqi golle ndema

e pelle golloove ndema 19DDaammaall 4 : Quwal renndo wonande

yimve waqoove golle ndema 21DDaammaall 5 : Tuugnorgal sariya nde gollirqe ndema 24

TTIIIITTOOOONNDDEE 33 :: PPEEEEJJEE VVAAMMTTAAAARREE NNDDEEMMAA--LLAADDDDEE--EE--NNGGAAYYNNAAAAKKAA 27

DDaammaall 6 : Baylital jeyi-leydi 29DDaammaall 7 : Ceertingol ciiri golle

e juvvingol jehe qee 31DDaammaall 8 : Ndema-laddeele e peewnugol laddeele 35DDaammaall 9 : Politik vamtugol ngaynaaka 38DDaammaall 10 : Kevindagol ndiyam 40DDaammaall 11 : Kebbingol mahanteeje

e sarwisaaji laamu e nder dowri 43DDaammaall 12 : Vamtugol potondiral renndo e nder dowri 45DDaammaall 13 :: Quwgol yimve e kataaji garooji

kam e musibbaaji jowitiiqi e golle ndema-ladde-e-ngaynaaka 47

4 KKuuuu llaa ll JJooooppaannqqee NNddeemmaa--LLaaddddee--ee--NNggaayynnaaaakkaa ((WWiinnnnddaannnnddee wweeeevvtt iinnaaaannddee))

TTIIIITTOOOONNDDEE 44 :: PPEEEEJJEE JJAAHHDDIINNIIRRQQEE 49DDaammaall 1144 :: Humpito ndema, jazde e heblo nder

golle ndema e golle dowri 51DDaammaall 1155 :: Tiiqtingol mbaawkaaji dowrinaave

e pelle golloove e pelle renndo viyleydi’en (sosiyetee siwil) e dente nokke e sarwisaaji Dowla qii 54

DDaammaall 1166 :: Wiqto e batu ndema-ladde-e-ngaynaaka 56DDaammaall 17 : Finaasmaa vamtaare

ndema-ladde-e-ngaynaaka 59

TTIIIITTOOOONNDDEE 55 :: LLEELLNNAAAAQQEE CCAARRIIIIQQEE EE TTIIMMMMIINNIIRRQQEE 61DDaammaall 18 : Lelnaaqe cariiqe 63DDaammaall 19 : Lelnaaqe timminirqe 66


JJaammaaaannuu mmoo kkuuuullaall nnggaall ffeeeeññii oooo

KKoo ffoottii kkoooo ffaaaammeeeeddee Ndema, ngaynaaka, awo e ladde ko qum geqe baqqe faayiida no feewi e nder faggudu e renndo Senegaal ngoo fof. Kono noon, fannu ndema oo,e ko vuri teeztude, ombo jogii caqeele gondaaqe qe nganndu-qaa,politikaaji cihnetenooqi haa hannde qii fof ndozkii safrude qe. Ko quumaddi haa yimve kawri e yiqde waylitde e hesqitinqe fannu ndema oo. Ko e nder quum Kuulal Joopanqe Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka ngal lelnaa, e dow diisnondiral e denndaangal liggotoove dowri e renndo viyleydi’envee. Kuulal ngal wootaama to Suudu Sarqiiji ñande 25 lewru mee 2004, ngal seedtaa, feññinaa ñande 04 suwez 2004.

Capanqe jeegom e nder teemedere (60%) yimve Senegaal tolniive eliggaade ndillata ko e ndema, ngaynaaka, awo e ladde. Qii qoo fannuujinayi, eqi ngadda ko wonata 17% e nder PIB leydi ndii. (PIB kawralwonande denndaangal ko gollorqe leydi njeñcinta e nder hitaande kala.)Qii fannuuji ngoni kadi salndu vurndu tiiqde e vamtaare leydi ndii. Ruttiikadi noon, ina anndaa wonde ko vuri koo faayodinde e dañal yimve dowriummortoo ko e ndema.

Haqaani noon, ndema Senegaal ina wondi e qee qoo caqeele kala : - zakkere kevindagol ndiyam,- maaytugol leydeele mawngol, - carqingol jeyi-leydi ngol vuraani yahdude e ngo¥aaji,- gannde e peeje karalle qe vuraani doolqineede no feewi,- ko remetee koo ne wonaani ko heewi, ko seerti, - baylugol iwdiiji ndema qii neworaaki noon fof, - humpito e ganndal ko fa’ti e ciiri golle aawdeele e juvvule jehe e

luumooji nder leydi qee ina zakki hevindeede,- zakkere heblo remoove vee ina vurti sanne.

Qeen qoon geqe fof noon, so ndenndii, ina njogii batte e dow jeñgol ndemaSenegaal kaa, gila to nder leydi haa to gostondiral e jehe caggal leydi qee.


Teezti noon, e nder leydi hee, zakkere jeñgol ndema men kaa ina addanileydi ndii heewde ko sazkata e kaalis, ngam jiggoyaade geqe qe ennjogaaki ; quum qoon noon ina teddi e dow faggudu men nduu. E yeru, e hitaande kala, eqen cazka hakke 100 miliyaar seefaa e njiggu maaro, 25 miliyaar e kosam, ekn. Yahdude e ngool qoon jiggoygol (jiggoyagol)geqe nguura, ina teskaa kadi caqeele keewqe to batte gaddangol gureteeruuje qee geqe ñaamde, qum yahdori noon e qee qoo caqeele : bondeñaamde ndee, e baasal mum timmude fof veydiima ; kadi ko soklaa koo egeqe mbaylaari ne hevaaka. Yanti heen, quum ina tonngi e duumaare dañalummortoongal e ndema ngal, ruttii veydi jaalagol baasal e nder leydi hee.

Ko quum waqi, e nder peeje mum ustugol baasal qee, Senegaal suvii koyoo fannu ngalu dowri (sekteer pirimeer) oo won ginol (walla fittaandu)veydaare faggudu fiviinde, addoore golle, mo¥¥inoore dañal yimve, eduumaare. Alaa e sago noon, javval politik kesal, wonande fannu ndemaoo, waqee ngam ndema Senegaal kaa waawa yahdude e jamaanu, tawako e duumaare.

Yiqde dañde qoo e Senegaal kuulal joopanqe, ko qum feere nde laamunguu e pelle golloove qee fof kawri. Faanditaa heen, ko waqtude ndema ejoqnde nde nganndu-qaa, ko kañum wonata ne’aande renndo e fagguduleydi Senegaal ndii.

Ko quum saabinoo nde Hooreejo Leydi oo, Abdullaay Wadda, habri e edow fof’en, e lewru oktoobar 2002, saanga ñalaaqe teddiniranooqe yimvedowri, wonde omo yiqi waqde kuulal joopanqe ndema lelnoowal yi’anndewoqqunde wonande vamtaare ndema duumiinde.

Pelle dowrinaave qee, e dow konngol CNCR e farayse, eqe qamininookamen ne, gila duuvi han keewqi, miijo yaajngo e ko yowitii e janngondema dowri kam e yimve dowri vee kala. Quum waqi, gila lewru ut2002, CNCR na jaggirani feere cosgol kuulal joopanqe ndema kaa. Javvaltuugningal e tawtingol e deftugol qo rewanoo, e nder jahnugol golle baqgolngal qoo Kuulal, hawraama, javaa. Ko quum waqi, liggotoove jeyaave veee nder vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka (pelle golloove, sekteerpiriwee, renndo viyleydi’en, gollidiive vamtaare) fof tawtinaama golle qee.


Diisnondiral ngal jippitiima boom, e nder pelle golloove qee, haa to les.Nde wonnoo kadi diisnondiral ngal na waqtori tellitinal laamu walladiiwaaningol gonngol e yahneede ngol, suvaave nokke vee netawtinaama. Quum qoon addani yimve rovindaade, silde e waqtordeji’anqe e miijooji denndaangal liggotoove vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka vee. E sakket noon, jeyanoove e baqgol kuulal hee fof kawrii,mbinndi, njavdi winndannde maggal, qum timmini golle qee. Caggal ndepeewtine seeqa mbaqaa e winndannde kuulal ngal, saanga nde ngal rewi eBatu Ministe’en (e lewru samwiyee 2004), ngal yawti Suudu Sarqiiji (e lewru mee 2004), Hooreejo Leydi seedtiima, feññini Kuulal JoopanqeNdema-Ladde-e-Ngaynaaka ñande 04 suwez 2004.

Ko goonga, diisnondiral ngal joofaani e nanondiral e tovve qee fof, teeztinoon ko yowitii koo e jeyi-leydi, nde wonnoo yimve vee fof nanondirii efotde ¥ettude dumunna jonqo ngam miijtaade e geqe nderndere oon qoonfannu. Kono noon ngal addanii liggotoove wondaave vee fof rokkirdemiijooji mu’en, haa ve mbaqi winndannde nde fof’en njavi.

Quum waqi, Kuulal Joopanqe Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka ngal adii fofwonde winndannde politik ndema, waqaande e dow diisnondiral vurngalyaajde e kaaldigal renndo fof, qoo e Senegaal. Hazkadi ko kamngal wonituugnorgal vamtaare ndema Senegaal, e duumaare.

KKoo ffoottii kkoooo tteesskkeeeeddee « Senegaal suviima tabitinde ndee qoo yi’annde sooyniinde to woqqi (qoo e duuvi 20), etee naamniima yoo Suudu Sarqiiji suvo (woot) KuulalJoopanqe Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka. Ko ngal qoo kuulal sosi politikvamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka, ngal woni kadi ngooroondi baqgol etabitingol evvooje golle jumtuqe…/…»

« Ngam waqde quum qoon, alaa e sago vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaakarewa e feere kebbingol e ceerndugol geqe demeteeqe qee, veydugol jeñal koremetee koo, kam e gollirqe ndema qee waawde tammbaade pooqondiralnjulaagu, tawa ko e duumaare, tawa kadi ina yahdi e feere vamtugol faggudundu ummoraaki e ndema e nder dowri hee. »


IInnqqee ttoonnnnggaaaaqqee

CCEEDDEEAAOO :: Dental Faggudu ngal Leyqeele Afrik bannge Hirnaange. Ngal sosaako e 1975. Ko qum kawrinal dozre-leydiiwal denndinngal leyqeele sappo ejoyi. Faandaare maggal ko ñiivnude ballondiral e naatnaattondiral to battefaggudu qeen leyqeele, ngam yottaade e ngootaagu Afrik to oon bannge.

CCNNCCRR :: Batu Ngenndiijo ngam Diisnondiral e Ballondiral Dowrizkoove.Faandaare maggu ko wallitde vamtaare ndema dowri ngam ¥ellitaaregollirqe ndema vesnguyazkooje duumiinde to bannge renndo e faggudu.

IISSRRAA :: Galle Wiqto Ndema Senegaalnaajo. Ko qum galle wiqto ganndal, kame karallaagal tabitinangal. Galle oo sosaa ko 1974 ngam vulnaade, yuvvindee gollude no haanirta nii denndaangal wiqtooji jowitiiqi e dowri Senegaal.

IITTAA :: Galle Wiqto e Karallaagal ko feewti e Ñameele. Ko qum galle wiqtotabitinaango ngam woodnude karalle, kam e peeje baylirqe e mooftirqegeqe ndemanteeri xaameteeqe, tawa gollinoove vee ina cemmbina qum ender vesnguuji, fitiramgollaagu walla mbaylaandi.

OOMMCC :: Fedde Njulaagu Winndere ndee. Ko qum fedde huuvtidinndewinndere ndee kala, tawa toppitii ko doosqe jowitiiqe e njulaagu hakkundeleyqeele. Faandaare mayre ko wallitde tawa tuugnii ko e usgol caqeelegonqe e njulaagu pawiingu e wellitaare.

OOMM◊◊SS :: Fedde Naftinal Maayo Senegaal. Faandaare mayre ko tamgol ekuutoragol mo¥¥ol ngaluuji maayo Senegaal, kam e qi leyqeele qe ngo ilnata.

OOMM◊◊GG:: Fedde Naftinal Maayo Gammbi. Ena e nder paandaale mayredarnugol cate dewindorqe yuvvooji jexcinirqi qii ; tabitinde peeje deenirqenokku ; njiilawu juvvondiral hakkunde jexcinal ndema-ladde-e-ngaynaaka,kam e kisnal taariindi.

UUEEMMOOAA :: Dental Faggudu, kam e Kopporeeje ngal Leyqeele Afrik banngeHirnaange. Ngal sosaa ko e 1994, e nder leyqeele jeeqiqi qe Afrik mobannge hirnaange, kuutortooqe kaalis seefaa.

LELNAAQEKUUVTIDINQE


TTIIIITTOOOONNDDEEAADDAANNNNDDEE

Tiitoonde adannde ndee, ina holliri paandaale kuuvtidinqe ekeeriiqe, geqe qe ngal qoo kuulal joopanqe vuri ardinde qeekam e jookli qi nganndu-qaa qii, ko heen politik vamtaarendema-ladde-e-ngaynaaka fa’i tuugnaade, e nder qii qooduuvi noogaas garooji.

Kuulal

Joopanqe

Ndema-

Ladde-e-

Ngaynaaka

Sabaabu


TIITONDE ADANNDE

Loowdi tiitoonde adannde ndeeTTiiiittoooonnddee aaddaannnnddee nnddeeee ssoooommii kkoo qqeeee qqoooo ddaammee ::

☞ DDaammaall ggaaddaannaall :: PPaaaannddaaaallee ee ggaarrddiinnaaaaqqee ppoolliittiikkvvaammttaaaarree nnddeemmaa--llaaddddee--ee--nnggaayynnaaaakkaa qqeeee

☞ DDaammaall 22 :: JJooookkllii ppeeeejjee vvaammttaaaarree nnddeemmaa--llaaddddee--ee--nnggaayynnaaaakkaa qqiiii

DAMALGADANAL

kkuuuullaall jjooooppaannqqee :: ko kuulal kollitoowal yoga e haœiiœaaji nder fannu keeriiqoddaarrnnddee DDoowwllaa :: darnde nde Dowla tan heedorii tawa kañum tan sañani qumkkiissaall ttoo nngguuuurraa :: ngonka leydi, ka nganndu-qaa, gooto kala ena waawa ñaamdehaa haara ; tawa nguura leydi ina yoni, zakkaanijjeeyyttaaaarree ee nngguuuurraa :: ngonka e nder leydi, ka nganndu-qaa leydi ndii yowitaaki ecaggal leydi ngam nguura yimve mumnnddeemmaa llaaddddeeeellee :: golle deengol e kuutoragol laddeele


1. Kelmeendi

2. Ce qu’il faut comprendre2. Ko foti koo faameede

Paandaale e gardinaaqepolitik vamtaarendema-ladde-e-ngaynaaka qee

Leydi Senegaal lelnii, e hitaande 2004 ndee, kuulal bi’eteengal Kuulal JoopanqeNdema-Ladde-e-Ngaynaaka. Ko kamngal wonoyta tuugnorgal vamtaarendema-ladde-e-ngaynaaka, e nder qii qoo duuvi noogaas garooji. Nde wonnookuulal ngal evvaa ko e dow diisnondiral e denndaangal golloove dowri vee erenndo viyleydi’en vee kala, ko qum huunde hawraande woni qoon. Ndeen qoon feere kaaldigal e denndaangal golloove wo¥aave qum vee, ina jokkaa, jaalqinaa, e nder ngal qoo kuulal. Kuulal ngal na waqtoridenndaangal golle faggudu baqeteeqe e nder dowri ndii :

- jeñcingol (ndema, ngaynaaka, awo maaje belqe, ndema-ladde, voggo, ekn.) ;- baylugol iwdiiji gummiiqi e golle ndema-ladde-e-ngaynaaka qii ;- njeeygu e sarwisaaji goqqi qii (ballitgol e heblooji, darnugol

mahanteeje, batu diisnondiral ndema, fitiramgollaagu dowri, ekn.).Kuulal ngal na waqtori kadi peeje renndoyazkooje (duñcugol yimve ewaqde pelle, quwal renndo, ballitte kaalis, ballugol sukaave remoove e no

TIITOONDE ADANNDE - Damal gadanal


ve njooqorii, ve liggoo, ekn.) e taariindiyazkooje (kisnal ngaluuji tawaaqi,kavtagol jeereende, ekn.) wonande qeen qoon golle.Politik Dowla oo, e nder fannu vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka, inateskoraa doostugol junngo mum e golle gaddugol e jeeygol geqe, kam evurgol tottitde dente nokke qee, golliyazkoove vee e sekteer piriwee oodarnde mumen. Oon qoon politik, omo yahdi kadi e qii qoo haœiiœaaji :- gartirgol Dowla oo golle mum e ko nganndu-qaa koo ko kam tan defii

qum (ko wa’i no lelnugol, rewindo e veto politikaaji, korgol golle, ekn.) ;- jokkugol politik tellitinal laamu, mbo nganndu-qaa woni ngooroondi mum

ko tottitde dente nokke qee darnde mu’en haa timma, e nder ¥ettugolta¥ne e kisnugol – walla joganagol ko’e mu’en – won e geqe qe ve keerorii ;

- mo¥¥itingol ngonkaaji nguurndam e nder dowri hee ;- cosgol peeje newnirqe naatnugol kaalis gollirqo e nder dowri ndii.

Kuulal ngal na joopii wonde yoo Dowla oo won lelnoowo sihna politik eevvooje vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka qee, tawa ko e dowdiisnondiral e dente nokke qee, kam e denndaangal golliyazkoove ngalu erenndo, wo¥aave qum vee. Kuulal Joopanqe Ndema-Ladde-e-Ngaynaakangal, kam e binndanqe timmitinooje ngal qee, haa e politik e evvoojevamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka jaltooje heen qee fof, mbaqaa ko e dowrewtaare gaadondire qe Senegaal waqdaa qee, nder leydi e hakkundeleyqeele kala.

Politik Dowla oo vuri joopaade fof ko ustude, caggal quum suytina baasal ender leydi hee, teezti noon e nokkuuji dowri qii. Ko quum waqi haa Dowla ooina waqa kala feere mbele yimve gollotoove e golle dowri vee eve keva mba’dinguurndam mbaqojam haa ve mbaawa yooltude, e duumaare, denndaangalhujjaaji mu’en jowitiiqi e ngalu-e-renndo walla pinal e ganndal : gila e ñaamde,cellal valli, hoqorde, koltu, haa e jazde, heblooji, e weytaare, ekn. Dowla oo nawaqa kadi kala peeje mbele ina waawa yottinde yimve vee, qoo e dumunnambo juutaani, e tolno kisal nguura mbo nganndu-qaa ena waawi en defanaadejeytaare leydi e nguura. Yanti heen, politik vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka oo, ina felliti ustude vurondire hakkunde yimve teeru e yimvedowri, kam e hakkunde worve e rewve, tawa rewri qum ko e sihnude won epaandaale keeriiqe, qe nganndu-qaa qee won e majje ina ¥ettiti haœiiœaaji politikDowla oo e nder fannu vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka.


TIITOONDE ADANNDE - Damal gadanal

33.. TTEESSKKOO--QQEENN QQEEEE QQOOOO TTAA::EE TTEEEE{{TTUUQQEETTaa¥¥rree 55 :: Diiwtugol baasal vuri wonde ko ardinaa e nder ngo¥aaji politik

Dowla oo, teezti noon e nder nokkuuji dowri hee. Dowla oo ina waqa

kala feere mbele yimve dilloove e golle ndema vee ena keva mba’di

nguurndam mbaqojam haa ve mbaawa yooltude, e duumaare,

denndaangal hujjaaji mu’en jowitiiqi e ñaamde, cellal valli, hoqorde, koltu,

jazde, heblooji, e weeytaare. Omo waqa kadi kala peeje mbele ina

waawa yottinde leydi ndii, qoo e dumunna mbo juutaani, e tolno kisal

nguura mbo nganndu-qaa ombo waawi en defanaade jeytaare e nguura.

TTaa¥¥rree 66 :: Paandaale politik vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka keeriiqe

qee ko :

1. ustugol batte geqe kuleteeqe to bannge tovooli, faggudu, taariindi e

cellal valli, tawa qum waqiraa ko hevindaade ndiyam, kebbingol,

seernda ndemanteeri, keblugol dowrinaave, mbele eve vura hisde e

nguura, leydi ndii kadi heva jeytaare e nguura nder dumunna

dottaaqo ;

2. mo¥¥itingol dañal e tolno nguurndam yimve dowri vee, kam e

baqangol qumen yuvvo quwal renndo ;

3. mo¥¥itingol ngonka e nguurndam nokkuuji dowri, teezti noon tawa

qum waqiraa ko haa yimve vee mbaawa hevde e mahanteeje e

sarwisaaji laamu qii, fawaade e peewnugol nokkuuji leydi

potondirngol, cañondirngol ;

4. deengol taariindi e kisnal ngaluuji tawaaqi, e duumaare, teezti noon

fawaade e ganndal e mo¥¥itingol jeñgol leydeele qee ;

5. darnugol yuvvo duñcugol yimve heeriive mumen e naatnude kaalis

(piriwee’en) e ndema, kam e nder nokkuuji dowri qii ;

6. mo¥¥itingol taariindi e mba’di ko remetee koo, mbele ndema ina

wona ginol vamtaare mbaylaari e fitiramgollaagu, tawa kadi

soklaaji jehe nder leydi e caggal leydi kala ina cafree.

Tabitingol paandaale limtaaqe dow qee ina wallita e ustugol vurondire

hakkunde yimve dowri e yimve teeruuji, hakkunde rewve e worve, kam

e diiwtugol, haa e cuytingol baasal.

jjooookkdduu ffeeeerree :: jookdu vurndu waawde newnude, mo¥¥inde gollekkaattaaaa ggaarrqqoo :: bone walla kataa janqo e yimve walla jamaanu, tawa wonaambo neqqo waqi, ko Alla tan waqi qumnnggaalluu ggoossttoonnddiirraall ee jjeehhrree :: yuvvo gostondiral, to batte njulaagu, ngo nganndu-qaa fawii tan ko e qavval e tottiral (maanaa rokkam-mi-rokke)ggoolllliirrddee nnddeemmaa :: nokku qo golle ndema mbaqetee (ina waawi noon tawa kofedde, goomu yimve walla neqqo keeriiqo waqata qum) ttuuuuggnnoorrggaall ssaarriiyyaa :: ngonka huunde, to bannge laawol e sariya, tawa sarqiijino qum wuurdata walla yahrata ina heen lavvinaakkaallffiinnggooll mmbbaaaawwkkaa :: desndugol mbaawkaaji, ummoraade dow feewde les, ender fedde walla njuvvudi

1. Kelmeendi

DAMAL 2 Jookli peeje vamtaarendema-ladde-e-ngaynaaka


Politik mbo Dowla Senegaal yahnata oo, e nder fannu vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka, sañii ko e dow won jookli tuugniiqi e qii qoo haœiiœaaji :

-- nneewwaaaarree ttoo bbaannnnggee ffaagggguudduu :: maanaa, yo oon qoon fannu vur yeñde, vuraalqude, tawa kadi ko mbo addata koo e iwdiiji ina waawa tammbaadepooqondiral coggu e nder jehe e luumooji. E nder quum, Dowla oo inaduñca e naatnugol kaalis gollorteeqo e nder nokkuuji dowri, tawa waqiriqum ko lelnude tuugnorgal laawol e sariyaaji ballitoowal e quum qoon ;

-- ppoottoonnddiirraall ttoo bbaannnnggee rreennnnddoo :: maanaa, ngam ustude vurondirehakkunde rewve e worve, hakkunde dowri e teeru, ngam sihnude kadipotal mu’en hakkeeji e yeeso sarwisaaji e ballitte Dowla qee kala, ekn. ;

2. Ko foti koo faameede


TIITOONDE ADANNDE - Damal 2

-- dduuuummiinnggooll ttaaaarriiiinnddii :: maanaa, yo kisnal ngaluuji tawaaqi e deengoltaariindi (sato) waqire haa batte mum mbaawa heddanaade qooyontaaji garooji qii ;

-- ffaagggguudduu nnjjoowwiittiiiinngguu ee nnjjuullaaaagguu :: maanaa, tawa gostondire fof pawiitan ko e rokkam-mi-rokke ;

-- tteelllliittiinnaall llaaaammuu :: tawa ko won e mbaawkaaji laamu ngoni e tellitinireedeseeqa seeqa, fa’de e dente nokke qee ;

-- rrookkkkuuddee ddeennttee nnookkkkee qqeeee,, ppeellllee ggoolllloooovvee nnddeemmaa qqeeee,, ee ppeellllee rreennnnddoovviiyylleeyyddii’’eenn qqeeee ddaarrnnddee mmuu’’eenn hhaaaa ttiimmmmaa ;;

-- ccoossggooll jjeehhrree rreennnnddaaaannddee ee nnddeerr hhuurruumm UUEEMMOOAA ee CCEEDDEEAAOO :: maanaa,nanondiral leyqeele keewqe, jahdodinooje sarqiiji majje to banngeduwaañ, njaruuji (cogguuji e kubbe) majje, politik njulaagu e njeeygumajje, tawa kadi eqe newni jahondiral yimve e gostondiralmarsandiisuuji, e wellitaare, nder wertaango dozre wooto ;

-- nnaannnnggoonnddiirraall :: maanaa, yo ballondiral wood e nder renndo ngoo, tawako doole ngenndi ndii kala mbaqdaa, njahdodinaa e nder golle vamtaare ;

-- ggoolllloonnddiirraall :: maanaa, tawa yimve na ndennda e golle ngam sihnudewon e evvooje, haa teezti noon hakkunde Dowla oo e gollotooveheeriive, e renndo viyleydi’en ;

-- kkaallffiinnggooll mmbbaaaawwkkaa :: ko haœiiœa tuugnorteeqo ngam artirde gollelaamu qee e juuqe heedtuve les, waawve jogaade qe no haanirta nii.

Politik vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka oo, ina sañii e ngooroondijookli pewjirqi mawqi, qi nganndu-qaa, vuri heen teskinaade ko qii qoo :

- cemmbingol golle ndema kam, e pelle golloove ndema qee, tawarewraa ko e kevtingol majje to laawol, quwal renndo wonande

GGoolllliirrddee

nnddeemmaa

BBiinnttuu sseekk


TIITOONDE ADANNDE- Damal 2

33.. TTEESSKKOO--QQEENN QQEEEE QQOOOO TTAA::EE TTEEEE{{TTUUQQEETTaa¥¥rree 88 :: Jookli peeje vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka ko qii qoo :

- kevtingol, to laawol, golle ndema e pelle golloove ndema ;

- quwal renndo wonande yimve liggotoove golle ndema ;

- lelnangol gollirqe ndema qee sarqi tuugnorqo ;

- baylugol sarqi jeyi-leydaagal ;

- kebbingol ciiri njeñcudi ndema, baqtorgol fannuuji ndema kañum e

juvvingol jehe ;

- ndema-laddeele e peewnugol laddeele

- politik vamtaare ngaynaaka ;

- kevindagol ndiyam ;

- vamtugol mahanteeje e sarwisaaji laamu e nder nokkuuji dowri hee ;

- ¥ellitgol potondiral renndo e nder nokkuuji dowri hee ;

- kaqangol yimve vee kala ko woni kataaji garooji, kam e musibaaji jowitiiqi

e golle ndema-ladde-e-ngaynaaka ;

- ¥ellitgol humpito ndema, e jazde e heblooji wonande golle ndema qee ;

- tiiqtingol baawkaaji pelle golloove ndema qee, e pelle renndoyazkooje

qee, kam e dente nokke qee e sarwisaaji Dowla qii ;

- ¥ellitgol wiqto e diisnondiral ndema-ladde-e-ngaynaaka ;

- naatnugol kaalis (finaasmaa) e vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka.

gollotoove dowri, e pelle golloove ndema, kañum e ¥ellitgolpotondiral e nder renndo dowri ;

- lelnugol tuugnorqe sariya newnooje vamtaare fannu ndema-ladde-e-ngaynaaka, haa teezti noon e lelnangol gollirqe ndema qee sarqi, kame baylugol sarqi jeyi-leydaagal ;

- lelnugol e tabitingol politikaaji keeriiqi kesi, newaniiqi ¥ellitaare fannuujiba’qi no politik vamtaare ngaynaaka, kevindagol ndiyam, ekn. ;

- baqtorgol miijo e kulhuli walla kataaji baawooji arande golle ndema-ladde-e-ngaynaaka qee ;

- peeje jahdinirqe, ko wa’i no heblooji e kumpitgol yimve dowri, wiqtoganndal kam e naatnugol kaalis gollirqo, ekn.


TTIIIITTOOOONNDDEE 22GOLLE E PELLE EGOLLIRQE NDEMA

Sabaabu

Tiitoonde 2 ndee haalata ko ko yowitii e tuugnorgal sariyawonande yimve, goomuuji yimve walla pelle golloove qe ngalqoo kuulal joopanqe toqqii. Ina yaltinaa heen kadi ko wonikoo darnde Dowla oo, e dow diisnondiral, kam e ko waqqiiqum koo e nder quwal renndo wonande yimve liggotoovevee golle ndema.

YUVVO

QUWAL

RENNDO


TIITOONDE 2

Loowdi tiitoonde 2 ndeeTTiiiittoooonnddee 22 nnddeeee ssoooommii kkoo qqeeee qqoooo ddaammee ::

☞ DDaammaall 33 :: TTuuuuggnnoorrggaall ssaarrqqii ggoollllee nnddeemmaa ee ppeellllee ggoolllloooovveennddeemmaa

☞ DDaammaall 44 :: QQuuwwaall rreennnnddoo wwoonnaannddee yyiimmvvee wwaaqqoooovvee ggoolllleennddeemmaa

☞ DDaammaall 55 :: TTuuuuggnnoorrggaall ssaarrqqii ggoolllliirrqqee nnddeemmaa

Gootal e geqe kese qe Kuulal Joopanqe Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka jolniqee, e nder dooltiqingol golle ndema kam e ¥ellitgol pelle golloove ndemaqee, woni ko ngal lelnani qum koo tuugnorgal sarqi kevtinaangal, reenaa.Ndeen noon, ngal qoo tuugnorgal sarqi ina soomi vure qiqi : ko adii fof,engal toqqii liggotoove vee kala (debbo, gorko, suka potqo waawdeliggaade) ; rewti heen ko engal qumen udditani, ko aldaa e paltoor,denndaangal vure qe nganndu-qaa qee eve heen kaandi, ve njogii heenhakke, e nder politik e evvooje vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka qeDowla qee. Maanaa, eve mbaawi hevde e kala ko ta¥naa e nder oonqoon politik walla qeen qoon evvooje, so tawii tan ko ve golloove e gollendema. Yanti heen kadi, jooni kala golloove golle ndema ina njogii hakkee rentude e nder pelle golle ndemayazkooje (ko wa’i no sanndikaaji,kawte, dental pelle fannuyazkooje, ekn.) ngam yooltude hujjaaji mu’en qive ndenndi. Dental pelle fannuyazkooje qee na waawi suvaade mba’dinjuvvudi ndi ngal welaa fof e qii qoo laabi limteteeqi :

- fawaade e qo ve ngoni walla qo ve koqi qoo ;


bbaallllaall llaaaammuu :: ballal ummoringal to Dowla walla to sarwisaaji laamucciiiirrooll ggoollllee :: ko qum lelngo fannu ummoriingo gila iwdi haa to joofirde, tawaina soomori kala ko jeyaa heenggoolllloonnddiirraall :: yuvvo waqdungo yimve wallondiroove ngam tabitinde huunde (golle,evvoore, ekn.)

Kelmeendi

DAMAL 3 Tuugnorgal sarqi golle ndemae pelle golloove ndema

1.



- fawaade e ko ve njeñcinta koo, kam e ciirol golle (gaddugol, baylugol,jeeygol, ekn.) e sarwiis (humpito, heblo, wiqto, ekn.).

Pelle qee na mbaawi kadi jokkondirde, nanngondira e nanndidiive mu’en e nderdozre hakkunde-leyqe walla nii e hakkunde leyqe kala. Yanti heen kadi, kalata¥re laamu nde politik vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka oo wondi, inalelna peeje diisnondiral e pelle hakkunde-gollooje jeyaaqe qee e lowre mum.

Ko adii fof, Dowla oo diisnondirat e liggotoove jeyaave heen vee, o waqa vetoko woodaa koo to batte tuugnorqe sarqi wonande pelle golle ndema qee.Caggal quum, e caggal nde o yuurnitii ko feeñi koo e ngoon qoon veto, Dowlaoo yahana noon mo¥¥itinde qe. Kono noon, kevtingol qee qoo pelle diwtiiboom cosgol tuugnorgal sarqi. Ngati noon, caggal diisnondiral e gollotoovewo¥aave qum vee, Dowla oo ina lelna yuvvo wallitoowo renndo ngoo e kaalisso wonii veen qoon ina qoftii doosqe e tuugnorqe dowooje qeen pelle.

33.. TTEESSKKOO--QQEENN QQEEEE QQOOOO TTAA::EE TTEEEE{{TTUUQQEETTaa¥¥rree 99,, lloowwoonn 11 ee 22 :: Vee qoo golloove ndema (remoove, aynaave,

naftortoove ladde, awoove, fitiramgolle dowriyazkoove’en, ekn.) kamve

e pelle golloove ndema qee eve mbaqanaa tuugnorgal sarqi kevtinaangal,

deenangal.

Ngal qoo tuugnorgal sarqi waqanaa ko worve, rewve e sukaave

tolniive e waawde liggaade dilloove e golle ndema, ko aldaa e paltoor.

TTaa¥¥rree 1100,, lloowwoonn 11 ee 22 :: Yimve liggotoove vee golle ndema ena mbaawi

rentude e nder pelle golle ndema, ko wa’i no kawte, sanndikaaji, dental

pelle fannuyazkooje, ekn. Qeen qoon pelle golle ndema ndenndinta ko

yimve walla pelle yimve yiqve renndunde ngam yooltude hujjaaji mu’en

denndaaqi e addande yimve mu’en won nafooje.

Pelle golloove ndema qee cuvortoo njuvvudi mu’en ko no mbeliraa

fawaade e nokku qo hoqaa walla wonaa qoo, walla fawaade e ko

yeñcintee koo, walla e ciirol golle e sarwisaaji mu’en.

TIITOONDE 2 - Damal 3

qquuwwaall rreennnnddoo :: feere nde yimve mbaqantee mbele kala ko hevtii ve enguurndam mu’en (ñawu, gaañannde walla barme e nder golle, nayeewu,alateret, ekn.) ina wooda qo laamu walla aasiraas heedani qumen heenyyuuvvvvoo qquuwwaall rreennnnddoo :: denndaangal doosqe e peeje jahnirqe qowoojequwal renndosseeeeddttaaaaddee ffeeññññiinnaa ((kkuuuullaall)) :: seedaade javegol kuulal to Suudu Sarqiiji, caggalquum feññina ngal (ko Hooreejo Dowla waqata qum)



DAMAL 4 Quwal renndo wonandeyimve waqoove golle ndema

1. Kelmeendi

Hono no liggotoove fannuuji golle goqqi qii (fannu piriwee, foksineereeve,gollantoove ko’e mumen, ekn.), yimve liggotoove golle ndema vee ne evendaña quwal renndo, fawaade e ngal qoo kuulal.

Quwal renndo noon, ina heewi ko soomi, ko toqqii, tee kadi ina jogiisifaaji keewqi. Ina wona : aasiraas ñawgol, aasiraas aksidaa nder golle,alokasiyoz familiyaal, aasiraas alateret, ekn. Kono no waawi wa’de fofnoon, quwal renndo kam, ko maa yahda tan e piye joom mumen no fotikala, hade mum sihneede.

Fawaade e ngal qoo kuulal noon, ko joli koo e oon qoon fannu, ko wondeyuvvo quwal renndo ngal ndema-ladde-e-ngaynaaka ina lelnee, tabitinee.Faanditaa heen ko mbele yimve dowri vee ne mbaawa hevde e sarwisaaji renndo vurqi teeztude qii, e newaare. Quum ina wallitae ustude vurondire gonqe hakkunde le¥¥ i-renndo-e-golle.

Dowla oo ina wallita ngoo yuvvoquwal renndo e nder duuvi joyigadani dewqi qii e puqqagol maggosihneede. Kono, e oo sahaa jooni,loowdi ngoon qoon yuvvo e peejeno qum yahnirtee cuwaa tawalavvineede.

Qum firti tan ko, faandaare ooqoo politik ko haa tan yimveliggotoove golle ndema veembaqta hanti quwde, cuhra ko’emu’en, cuhra vesnguuji mu’en ejawdeele mu’en, ndaqnda qumen

e kala caqeele walla musibbaaji nguurndam jowitiiqi e ko wa’i no :ñawu, sazkaare, aksidaa, nayeewu, ekn.

Ko quum waqi haa Dowla oo, e nder darnde mum quwgol renndongol, ina udditani yimve liggotoove e golle ndema vee ngaal qoondamal jogaade yuvvo quwalrenndo.

Quum waqi noon, Dowla oo, e dow ballondiral e pelle golloovendema qee, ina lelna feere cihnugolyuvvo quwal renndo ngal gollendema.

Ndeen qoon feere maa lelneqoon e duuvi qiqi caggal nde ngalqoo kuulal seedtaa feññinaa.



Seedewoldefaagolsafaara



33.. TTEESSKKOO--QQEENN QQEEEE QQOOOO TTAA::EE TTEEEE{{TTUUQQEETTaa¥¥rree 1144 :: Yimve liggotoove golle ndema vee, eve keva quwal renndo,

hono no liggotoove fannuuji golle goqqi qii ngoniri nii.

Yuvvo quwal renndo ngal ndema-ladde-e-ngaynaaka ina lelnee,

tabitinee. Dowla oo ina wallita ngoo yuvvo quwal renndo e nder duuvi

joyi gadani dewqi qii e puqqagol maggo sihneede.

TTaa¥¥rree 1155 :: Dowla oo, e dow ballondiral e pelle golloove ndema qee,

ina lelna evvoore cihnugol yuvvo quwal renndo ngal ndema-ladde-e-

ngaynaaka, qoon e duuvi qiqi caggal nde ngal qoo kuulal seedtaa,

feññinaa ndee.

ssaarrqqii lliiggggeeeeyy :: denndaangal doosqe e sarqiiji tammbiiqi laawol golle, e nder leydissaaaawwddee ssuuhhrraa ((kkoo ggoollllaaaa)) :: waqde huunde gollaande (to ndema walla toisinaaji) e nder ko wa’i no poteeje walla kartozaaji, mbele ina mooftee suhree,haa waawa yeeyeede e newaarennaannoonnddiirraall ggoolllloonnddiirroooovvee :: tuugnorgal laawqinaangal hakkunde ligginoove eligginteeve e nder sarqiiji liggeeyddaaaawwee nngguuuurrnnddaamm :: deggondiral daawe e jamanuuji juvvondirqi e nderyahdu nguurndam huunde (puqol, kulle walla aadee)ggoolllliirrggaall :: huunde walla kuutorgal ballitoowal e yeñnude ko golleteewwaaaawwddee ffooooqqoonnddiirreeeeddee :: wonande ko yeeyetee, walla fannu gollal, jogaademba’diiji, walla vure, walla mo¥¥ere haa waawa tammbaade pooqondiral eluumooji ngal, tawa ina jara walla jarnattuuuurriissmmaa :: ko fannu njillu ngu yimve mbaqata e won e nokkuuji maantiniiqingam humpitaade walla weltinde fittaandu mumnnjjeeeeyygguu ggoollllee nnaaffttoooojjee : njeeygu golle ballitooje e huurde soklaaji janani(robinaaji, ekkolaaji, cafrorqi, postooji, ekn.) kevirtee.


DAMAL 5 Tuugnorgal sariyande gollirqe ndema

Geqel e joljole ngal qoo kuulal vurqe teskinaade qee woni doolqitingol gollendema qee e nder leydi Senegaal, tawi qum rewraa ko e hevtinde qe to banngelaawol, totta qe tuugnorgal sariya haa timma. Ngam famminde tigi rigi ko wonituugnorgal sariya gollirqe ndema, won kelme vaarorqe jowitiiqe e oon qoonfannu gollirqo lavvinaaqe, nganndinaa e nder kuulal hee. Ko qeen ngoni :

1. Kelmeendi



TIITOONDE II - Damal 5

-- ggoolllliirrddee nnddeemmaa :: nokku jogiiqo geqe gollirqe (leydi, kavirqe, kaalis) qeliggotooqo baqoowo golle ndema huutortoo ;

-- ggoolllliirrddee nnddeemmaa nnddee vveessnngguu :: ko gollirde nde nganndu-qaa ko vesngugalle yuvvinta qum, yeñcina qum tawa jotondiral hakkunde gollotooveheen vee tuugnii tan ko e jiidigal ; sarqi golle alaa heen geqal ;

-- ggoolllliirrddee nnddeemmaa nnddee mmbbaayyllaaaarrii ee nnjjuullaaaagguu :: gollirde ndema tawa kolaamu walla heeriive kuufi qum. Kisnal mayre ina waawi fawaade eneqqo keeriiqo walla susiyetee (renndinve kaalisaaji mumen)kuutortooqo yimve yoveteeve tuugnaade e sarqi gollal, kam enanondire gollondiroove lelnaaqe e nder leydi hee.

Haa jooni, maa Dowla oo e pelle gollooje ndema lelnid nanondiral feewdee gollotoove arani’en ¥ettaave e nder gollirde ndema nde galle.

MakkaWorgo



33.. TTEESSKKOO--QQEENN QQEEEE QQOOOO TTAA::EE TTEEEE{{TTUUQQEETTaa¥¥rree 1177,, lloowweell 22 : Dowla oo na lelna, qoo e duuvi tati caggal nde ngal

qoo kuulal seedtaa, feññinaa, yuvvo ballitte kaalis wonande gollirqe

ndema e goomuuji liggotoove pellitqi, njavi, ngaadondiraa, waqde golle

kisnal ngaluuji tawaaqi, e duumaare, teezti ngam deengol guurtingol

leydeele, gaawtagol leqqe, kavtagol cumuuji ladde, peewnugol

paddorqe rooyto leydi, ekn., hono no Ta¥re 73 ndee toqqori qum nii.

TTaa¥¥rree 2211 : Dowla oo, e dow diisnondiral e liggotoove vamtaare

ndema-ladde-e-ngaynaaka vee, ina waqa veto mba’di wonande

denndaangal tuugnorqe sariya gollirqe ndema qee ; caggal quum, o

naatana yahdodinde qe e jamaanu, nde wonnoo ndema ko ko soklata

kesqitinal golle mum, qoon e duuvi qiqi caggal nde ngal qoo kuulal

seedtaa , feññinaa ndee.

Ngam weevtinde paamgol pecce golle ndema qee, fannuuji tati ina ceerndaa :golle jeñnugol qee, golle jokkitooje jexnugol ndema ngol (baylugol, coomgol,mooftugol, diimgol, jeeygol), golle bi’eteeqe timmitinooje qee, maanaa golleqe nganndu-qaa ko liggeey ndema ¥aazti qe (fitiramgollaagu, tuurisma dowri,njeeygu golle nafooje, ekn.).

To batte renndo haa jooni, maa Dowla oo lelnu yuvvo ballal laamuwonande gollirqe ndema qee, kam e kala goomuuji liggotoove pellitqi,njavi, fawaade e aadi, waqde golle kisnal ngaluuji tawaaqi, e duumaare.Ngam qe mbaawa tammbaade pooqondire jehe qee, gollirqe ndema qevesngu qee eqe mbaylaari e njulaagu qee, ina mbagginaa yoo kesqitinkavirqe mumen liggorqe, kadi qe njolna golle ndema e ngaynaakamo¥¥itinaaqe, tawa eqe kuutoroo peeje kisnal kese jahduqe e jamaanu. E sakket noon, nde wonnoo ndema ko ko soklata tan kesqitinal gollemum, Dowla oo, e dow diisnondiral e liggotoove jeyaave heen vee, ina waqa veto mba’di wonande denndaangal tuugnorqe sariya gollirqendema qee. Caggal quum, Dowla oo naatana yahdodinde qe e jamaanu,qoon e duuvi qiqi caggal nde ngal qoo kuulal seedtaa feññinaa ndee.


TTIIIITTOOOONNDDEE 33PEEJE VAMTAARE

NDEMA-LADDE-E-NGAYNAAKA

Sabaabu

Tiitoonde 3 ndee haalata ko ko fa’ti e peeje vamtaarendema-ladde-e-ngaynaaka, qe nganndu-qaa qee, Dowla oona javi wonde alaa e sago politik jeyi-leydaagal oo lelnee,kuulal jeyi-ngenndi tammbingal kevgol leydi ngal ne waylitee.

Loowdi tiitoonde 3 ndee

TTiiiittoooonnddee 33 nnddeeee ssoooommii kkoo qqeeee qqoooo ddaammee ::

☞ DDaammaall 66 :: BBaayylliittaall jjeeyyii--lleeyyddii

☞ DDaammaall 77 :: CCeeeerrttiinnggooll,, ffaannnnuuuujjii ee jjuuvvvviinnggooll jjeehhee qqeeee

☞ DDaammaall 88 :: NNddeemmaa--llaaddddee ee ppeeeewwnnuuggooll llaaddddeeeellee

☞ DDaammaall 99 :: PPoolliittiikk ¥¥eelllliittggooll nnggaayynnaaaakkaa

☞ DDaammaall 1100 :: KKeevviinnddaaggooll nnddiiyyaamm

☞ DDaammaall 1111 :: KKeebbbbiinnggooll mmaahhaanntteeeejjee ((kkuuvveeeejjee)) ee ssaarrwwiissaaaajjiillaaaammuu ee nnddeerr ddoowwrrii

☞ DDaammaall 1122 :: VVaammttuuggooll ppoottoonnddiirraall rreennnnddoo ee nnddeerr ddoowwrrii

☞ DDaammaall 1133 :: QQuuwwggooll yyiimmvvee ee kkaattaaaajjii ggaarroooojjii kkaamm eemmuussiibbbbaaaajjii jjoowwiittiiiiqqii ee ggoollllee nnddeemmaa--llaaddddee--ee--nnggaayynnaaaakkaa


TIITOONDE 3

DAMAL 6


bbaaaawwggooll ttoottttiirreeeeddee ee ddooww ssaarrqqii :: baawgol tottireede pawangol e wonsarqiiji walla baqanaangol keerolbbaaaawwggooll lleeyyddii wwaayylluuddee jjoooomm :: leydi waawde ummaade e juuqe fa’a e juuqegoqqe (tawa ko e njeeygu, luval, walla goqqum)bbaayylliittaall jjeeyyii--lleeyyddii :: baylugol sarqiiji no leydi hevirtee walla jogortee

1. Kelmeendi

Baylital jeyi-leydi

Jeyi-leydaagal ina jeyaa e ngo¥aaji qi Senegaal vuri hawrude saanga nde leydindii hevi hoore mum. Baylital jeyi-leydi ngal kuulal jeyi-ngenndi ngal 1964addunoo ngal, wonnoo tan ko feere no yimve dowri vee kevri leydi, qum wonidaawal paayodinngal fa’de e cafrugol luure e nder nokkuuji dowri qii. Ko kamngal itti jeyal leydi aada haa laavi, ngal lomtini qoon ko wi’etee koo “yamiroore kuutoragol” wonande yimve jogiive vee baawal naftinde.Leydi wonti hazkadi jeyi denndaaqo mbo hay gooto waawaa heeroraade.Kono, nde yahnoo haa woni duuvi, ¥eewaa tawaa kuulal ngal hawraani e koyimve qamininoo koo e jaati. Ko quum waqi, tovvere jeyi-leydaagal ko huundevurnde haljinde cihnugol feere vamtaare dowri haa hannde. Ko vuri koohimmude ko hol laabi e peeje mbaqetee haa hakkeeji jeyi-leydaagal vurahisneede, tawa potondiral yimve e kevgol leydi ina hisnaa no foti kala.

Ko vuri koo teskinaade e dame qe ngal qoo Kuulal udditi e nder joljole keseqee ko qum qoo : lelnude politik jeyi-leydaagal keso, kam e baylital jeyi-leydimawngal. Haa qum waqi, maa kuulal baylital jeyi-leydi hollitoye Suudu Sarqiiji,




qoo e duuvi qiqi caggal nde ngal qoo kuulal seedtaa, feññinaa ndee. Oo politikina sarqina hakkeeji yimve heeriive, liggotoove e renndooji qii kala e dow jeyalleydi, tawa ko haa zakkanqe kuulal jeyi-ngenndi ngal timmitinee, peewtinee.Oon sahaa, maa peeje e mba’di kuutoragol ngaluuji ndema-ladde-e-ngaynaakaqii kesqitine. Ko quum waqi haa politik jeyi-leydaagal oo arti e won e haœiiœaajiqi kuulal jeyi-ngenndi ngal lelnunoo. Mbo fawii ko e qii haœiiœaaji :

- deengol hakkeeji kuutoragol wonande liggotoove dowri vee e deengolhakkeeji jeyi-leydaagal renndooji dowri qii. Qum addana liggotooqo oowaawde naatnude kaalis e doole mum e dow ko vuri sellude ;

- baawgol leydi tottireede e dow sarqi, mbele leydi ndii na waawawaylude juuqe. Ndeen noon, so ngaal qoon baylital waqii, maa hakke ejeygol leydi tiiqtine, liggotooqo oo waawa tottirde leydi mum fawaadee no baawgol tottireede ngol sarqiniraa nii ;

- baawgol leydi roneede, mbele yimve na vuri hoolaade naatnudekaalis e nder gollirqe ndema qe vesngu qee, e duumaare. Oon qoonhaœiiœa ina addana liggotooqo leydi ndii waawde ndi ronnunde ;

- kuutoragol leydi haa wona jukunnde kevgol ñamaande. Geqel e vurengaal qoon baylital ko ko ngal wallata koo liggotoove e waawdehuutoraade leydi haa ndi wonana qumen jukunnde to bazkeeji.

Paandaale baylital jeyi-leydi potqe yaltude e oo qoo politik jeyi-leydaagalkeso qee cañii ko e qii qoo jookli tati : 1) jeyi-leydaagal laavngal ; 2) duñcugole naatngol kaalis gummoriiqo e piriwee ; 3) tottirgol kaalis, kam e dañangolsarwisaaji Dowla e dente nokke qee golloove waawve liggaade.

33.. TTEESSKKOO--QQEENN QQEEEE QQOOOO TTAA::EE TTEEEE{{TTUUQQEETTaa¥¥rree 2222,, lloowweell 33 : Paandaale baylital jeyi-leydi qee ko : jeyi-leydi laavqo

wonande liggotoove ndema e yimve heeriive kam e Kominotee Riiraluuji

qii, duñcugol e naatnugol kaalis piriwee e nder golle ndema qee, tottugol

Dowla oo e dente nokke qee kaalis jonqo, kam e dañangol qumen

golloove waawve liggaade, mbele kisnal ngaluuji tawaaqi jumtungal,

potondirngal yimve, duumotoongal, na waawa tabitineede, tawa kadi

tampere e caqeele jowitiiqe e jeyi-leydi kaljinooje vamtaare ndema,

dowri, teeruuji e mbaylaari qee fof ina koytinaa.

llaaaammuu nnjjooggiiiinngguu bbaaaawwqqee :: laamu, walla ngardiigu, mbaawngu walla potnguta¥nude e nder won fannuyyeeeeyyoorrddee :: qo huunde walla marsandiis waawi dañde yolnde to yeeyoyaaddoooossggaall bbaaqqiirrggooll :: doosgal walla sarqi karallaagal lelnuqo no huunde fotiwaqireede tawa ko laamu walla isinaaji mbaylaari lelni qumkkaaaalliiss mmbbaalllliittaaaarrii :: ballal kaalis ngal Dowla, ko vuri heewde, walla sarwiiswaqanta tabitinal porosee walla won golle (tawa ko toqqiiqe nafoore fof’en)ddeennttaall ppeellllee ffaannnnuuyyaazzkkoooojjee : ko njuvvudi ndi nganndu-qaa ko pelle golloojee fannuuji ceertuqi denti heenhheeeerrttoo--lleeyyqqeeeewwoo : ko dowlaaji dennduqi tawa eqi keerorii won sarqiiji wallanafondiral hakkunde majji


DAMAL 7 Ceertingol ciiri gollee juvvingol jehe qee

Ceertingol iwdiiji ndema qii, ko qum feere waawnde daqndude e won kataajikeewqi yande e fannu ndema oo. Sabu qum, e tolno ngenndi ndii tan, ngoolqoon ceertingol geqe demeteeqe ina waawi veydude dañal yimve dowri vee,kam e kisal to bannge nguura. So artii, haa jooni, e gostondire hakkundeleyqeele ne, ina waawi rokkirde ko leydi ndii naamnii koo to bannge nguura,kadi qum ¥ellita ciiri golle jeeyoygol caggal leydi wonande ko yeñcinaa koo ender leydi hee, tawa ina ustira kadi seeqa seeqa ko jiggoytee koo e nguuracaggal leydi. Ko quum waqi haa Dowla oo, e dow diisnondiral e pellegolloove ndema qee, ina lelna tabitina tuugnorgal ceertingol iwdiiji ndemangenndiyazkeewal. Vuri wonde faandaare ngaal qoon tuugnorgal ko :

1. Kelmeendi


- ¥eewde haa annda hol iwdiiji ndemanteeri vuri yahdude e ngonkaneesu Senegaal (to batte leydeele, ladde e tovooli) tawa kadi eqikaani dañde jeeyorqe ;

- ¥eewde haa annda hol sarqiiji poti hawridineede haa iwdiijindemanteeri kesi mbaawa waqeede e nder leydi hee.

So artii noon e yeñcinoove vee e ko’e mu’en, won laabi lelnaaqi to battejuvvingol pelle e kevtingol majje mbele golle mavve qee na vura yuvvude enewaade kala. Ko nii woni, goomuuji pelle golloove keedorqi qii jeñcingol,baylugol kam e jeeyoygol iwdiiji ndema, eqi mbaawi hevtinireede wondedental pelle fannuyazkooje ndema. Quum qoon na waawi waqireede e tolnongenndi ndii fof, walla e tolno nokku qo golletee qoo tan, walla boomfawaade e ko yeñcintee koo walla dental geqe jeñcinteeqe qee.

Ngool qoon kevtingol noon, waqata ngol ko laamu njogiingu heen baawqe nguu,caggal nde Batu Joopanqe Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka Dowrowo oo rokkiriheen miijo mum ; nguun qoon batu ngu nganndu-qaa woni darnde mum kosihnude rewindo tabitingol ngal qoo kuulal, kam e rokkirde miijooji e kala koyowitii e ndema-ladde-e-ngaynaaka. Kono noon, iwdi walla dental iwdiiji fof, ko dental pelle fannuyazkooje gootal tan waawi hevtinaneede.

Sarqiiji kevtingol ngol, kam yoo peeje no dental pelle fannuyazkoojendema qee njahrata fof, ko sariya ta¥noyta qum.



Kosam

kaaqam

NJUUMRINDIMRI

NEBAMTIIRI



E nder dental pelle fannuyazkooje ndema Kevtinaangal, won nanondirengaadondirtee ngam golle hakkunde gurupmaaji pelle golle cosqe nde qeembaawa yahrude no vuri haanirde nii. Qeen qoon nanondire eqe mbaawiyajjiteede, tawa ko laamu njogiingu heen baawqe nguu waqata qum, so ¥eewaama tawaama ko qe newiiqe, nafooje ngenndi. So wonii jajjitgol ngolta¥naama, hazkadi ko lelnaa koo fof e nder nokku gollirqo mbo qum waqaaoo, wontat baqqiiqi wonande denndaangal yimve fannuuji golle jooqanaaqiqii e nder dental pelle fannuyazkooje ndema toqqangal ngal. Kono hadenanondire qee njajjittee noon, alaa e sago fannuuji golle jooqanaaqi qii e nderdental pelle fannuyazkooje ndema ngal ngadoo javde nanondire qee tawa.Yanti heen, dental pelle fannuyazkooje ndema kevtinaangal ina waawinaamnaade, denndaangal terqe fannuuji golle qe ngal renndini qee, piye kaalisqe nganndu-qaa saabii qe ko jajjitgol nanondire kaalangol qo dow qoo.

Luumooji nder leydi qii ina keewi nafoore sanne e nder jeeygol iwdiiji ndemae ko ñaametee koo qoo e Senegaal. Dowla oo e dente nokke qee ina lelna,tabitina politik kesqitingol qiin qoon luumooji, kadi ina njuvvina peejehumpito yowitiingo e jehe qee, qoo e duuvi sappo caggal nde ngal qoo kuulalseedtaa feññinaa ndee. Luumooji jogiiqi qii tolno diiwaan haa huuri, kam eLuumo Ngenndiijo oo, woni nafoore majji ko addude laaval e nder njeeyguujijehe iwdiiji ndema e ngaynaaka qii, horde mba’di iwdiiji jeeyeteeqi qii, kam erovindaade ruttoo sara humpitooji e kabaruuji jowitiiqi e keewal e yah-ngartaa jeeyondire qee, kam e cogguuji gonqi e jehe qii.

Horo mba’di iwdiiji puqi e kulle guurqe qii ina vura tiiqtineede mbele cellalñaameele qee na vura hisneede mo¥¥itinee, kadi jeeyoygol majji caggalleydi ina vura ¥elliteede.



E nder cosgol qiin qoon luumooji ngenndi e diiwaan, ko Dowla oo defiicihningol sarqiiji lelnaaqi e tolno ngenndi qii, kadi waqta hakkille etabitingol gaadondire ¥ettaaqe qee e nder quum, e nder hurum UEMOA eCEDEAO hee. Ngam yuvvinde hurum njulaagu e njeeygu guurqo,koolniiqo, ngam kadi sihnude jotondiral mo¥¥al e pelle golloove ndemaliggotooqe e nder leydi qee, kam e leyqeele dozre-hakkunde-leyqeeledentuqe qee e nder pelle UEMOA e CEDEAO, ina jojji tigi yoo doosqejeñcingol e naftoragol, kam e peeje horo e yuvvo humpitirgo kabaruujijehe qee ngona huunde rewtaande, qooftaande. So jojjii, haa teezti sotawii fooqondiroove vee potaani doole e nder njulaagu caggal leydi,Dowla oo ina waawi ¥ettude ta¥ne ngam quwde walla rokkirde kaalismballitaari tawa noon ko e dow rewtaade nanondire pelle ba’qe noUEMOA e CEDEAO kam e qe Fedde Njulaagu Winndere ndee.

33.. TTEESSKKOO--QQEENN QQEEEE QQOOOO TTAA::EE TTEEEE{{TTUUQQEETTaa¥¥rree 3322 :: Luumo Ngenndi na waqee qo sato Ndakaaru qoo, ko vooyi

vooyi, qoo e duuvi joyi caggal nde ngal qoo kuulal seedtaa feññinaa. Nokku

qo darnetee qoo, ko Dowla oo e dente nokke gondaaqe qee kawrata heen.

TTaa¥¥rree 3355 :: Dowla oo defii juvvugol kam e jahdodingol sarqiiji lelnaaqi

e tolno ngenndi qii kam e javaaqi qii e nder UEMOA e CEDEAO, teezti

noon e nder ko yowitii koo e doosqe jeñcingol e naftoragol, tuugnorqe

horo e yuvvo humpito kabaruuji njulaagu ndemanteeri qee.

TTaa¥¥ee 3366 :: Kala nde jojji, Dowla oo na ¥etta ta¥ne quwgol walla na rokkira

kaalisaaji mballitaari ngam ustude walla ittude vurondire gonqe qee e

gostondire caggal leydi, e nder hurum UEMOA e CEDEAO, tawa noon ko

e dow rewtaade nanondire Fedde Njulaagu Winndere qee (OMC).

E nder peeje kaaldigal to batte njeeygu e njulaagu hakkunde leyqeele

winndere e hakkunde leydi e leydi qee, Dowla oo ina etoo gollude haa

itta jahnugol golle ngol aldaa e nuunqal e koolondiral gongol e nder

njulaagu aduna ngol.

DAMAL 8


ddeemmaall--ee--llaaddddee :: golle jeñcinal baqduqe ndema kam e deengol e kuutoragolladde, tawa leqqe qee na mballita e mo¥¥ingol ndema kaayyuuppppoorrddee :: nokku qo ndiyam waltirta, ina ilannggeessaa llaaddddee :: nokku qo ladde reenaa na huutoreennddeemmaa--lleeqqqqee :: ne’gol na huutoroo leqqegguuuurrttiinnggooll hhoooorree mmuumm :: guurtugol leqqe, walla ladde, ngol Alla waqi, tawijunngo neqqo naataani heensseennaaaarree rreennnnddoo :: denndaangal sarqiiji e peeje laaval qe laamu lelni (Dowlawalla sarwisaaji laamu) ngam cellal yimve, jawdi ndariindi e kaake kalammaannnnggoorrooooww :: woni cukkiri leqqe, ba’qe no baape (baramlefi) gelooqe wallakoyle, puqooje e nder loope maayo

1. Kelmeendi

Ndema-laddeelee peewnugol laddeele

Kuulal ngal siforii ndema-ladde ko golle naftingol e kuutoragol ladde. Ko quum waqi, ndema-ladde ina nawori denndaangal golle liggagol ladde, gilae gaawtagol leqqe haa e kuutoragol ladde ndee, tawa ina soomori golle ko wa’ino doggugol cate vurtuqe, deentagol cumuuji ladde, cirgol walla coppugol leqqeñawndorqe, kam e pe¥¥ugol jolqe mbele ladde na yaaja mbele leqqe ina vurawaawde mawnude e ¥ellitaade. Waqde, ndema-ladde ina adda naftingol jeyi-ladde to bannge ngalu, taariindi e renndo fof. Ndema-ladde ina toqqiipaandaale keewqe, ko wa’i no : gaddugol leqqe naftorteeqe, peewnugol laddehaa yooqa na yeevoyee (turista’en), baqdugol ndema ngaadanteewa e deengolleqqe, kisnugol kulle ladde e nokkuuji gaynirqi, cuurugol nokkuuji jupporqi qii.



Kisnal ngaluuji ndema-ladde waqirteeko fawaade e lelngo peewnugol ngonganndu-qaa, ko sarwisaaji ganndanqiqum qii mbaqata ngo, tawa kadi engohevtinaa, javaa to laamu. Faandaarelelngo peewnugol vurnde teeztude kowaqde feere haa kuttoragol ladde ngolwaqee e yeeso vurngo feewde. Koquum waqi, so tawii baqgol ngoonlelngo yahii haa wontoyi kuutoragolladde, alaa e sago ngo rewtoo lelnaaqeSarqi Ladde qee.

Naftingol leydi to batte ndema kadi, ina foti rewtaade ko Sarqi Ladde lelnikoo. E yeru, kala ndema e nder jeyi-ladde keertaaqo oo, foti waqeede ko edow pivgol aadi baqdaaqo e Sarwiis Foore’en. Dewtagol ko Sarqi Ladde lelnikoo fa’de e lewgol gese, tawa noon no waawi wa’de fof kam ina yamiraa haalaavi, ko huunde waqnde faayiida no feewi sabu, ko waawi heen wonde kala,qum haanaani nuskude guurtugol leydeele e puqi ladde ngol. Won e le¥¥ileqqe qe nganndu-qaa, so ndeenaaka cuytat (majjat). Lewgol gese na fotiwoorde qeen leqqe.

Durngol e lappi jawdi fof ko kosarqinaa haa timmi, to batte lelnaaqeSarqi Ladde. Ko nii woni, qeen qoongeqe qiqi fof eqe kaqaa e nder gese-kulle-ladde ngenndiije qee, e lowendema qee, e nokkuuji gaawtaaqileqqe qii, e nder lowe ladde qo puqingoni e wuurtande ko’e majji wallanokkuuji qo yimve nguurtini leqqe qii,so tawii tan quum qoon na waawibonnude leqqe qee walla ko aawaa koo. Ko noon ne kadi pe¥¥angol jawdihaqiraa. Waqde feere haa cumu waqa e ladde, ko ko haqaa. Hay cumgoldeenangol ne, qum yamiraa tan ko e dow rewtaade won e sarqiiji qi SarqiLadde lelni.


EvvooreLadde wuro



33.. TTEESSKKOO--QQEENN QQEEEE QQOOOO TTAA::EE TTEEEE{{TTUUQQEETTaa¥¥rree 3399 lloowwoonn 44 ee 55 :: Ngool qoon lewgol engol haqaa, so wonii :

- engol waawi bonnude dezagol e tiiqgol qooqde leydeele e dow

tellitorqe kam e nder jupporqe hee ;

- engol hebii waqeede e nder keesi (baari) ladde cukkuqi qii, kam e

nokkuuji manngoroow ;

- engol waawi addude dooytagol leydi haa qum addana caalli ndiyam

qii fuugaade (ubbaade) ;

- engol waawi addande senaare (laaval) renndo walla kisal yimve vee

caqeele ;

- engol toqqii nokkuuji jeyi-ngenndi kaqaaqi ngam reende qi ;

- engol jogori vadaade laabi mawqi qii, ko ina wona meetereeji 50 sezgo

kala, walla caalli ndiyam qii, ko ina wona meetereeji 30 sezgo kala.

TTaa¥¥rree 4400 :: Durngol e dewgol jawdi ina haqaa e nder gese-kulle-ladde

ngenndiije qee, e lowe gaawirqe walla guurtinirqe leqqe qee, e nder

lowe ladde qo puqi ngoni e wuurtande ko’e majji walla nokkuuji qo

yimve nguurtini leqqe qii, so tawii tan garal jawdi ngal na waawi

bonnude leqqe qee walla ko aawaa koo. Pe¥¥ugol leqqe ngam

ñammingol jawdi ko ko haqaa, so ko qe deenaaqe walla alaa.

TTaa¥¥rree 4411 :: Cumgol ladde ko ko haqaa ; hay jayli daytilal ladde walla

duujal gese njamirtee tan ko e dow rewtaare qee qoo lelnaaqe : lowe

cumteteeqe qee taartinee casi demaaqi walla qi huqo mu’en ittaa haa

laavi ; cumtugol ngol na waqee kikiiqe, tawa kadi henndu hundu dee¥i ;

remoove walla aynaave waqoove jayli vee, eve poti heblanaade

waawde surtude jayngol ngol so ngol heborii vurtude keerol.

nnookkkkuuuujjii ddoowwrrii :: nokkuuji jeyaaqi e dowri qii, tawa vuri heen teskeede koladdeffeeeerree nnaaffttiinnggooll : feere walla mba’di golle ndi laawol hevtini wonde ko konaftinta (leydi, ngaluuji tawaaqi, ekn.) kkiissnnuuggooll jjaawwddii :: waqde haa jawdi ndii daqa, fana, e musibaaji ko wa’i noñabbuuji, waato walla nguyka, ekn.


DAMAL 9 Politik vamtugol ngaynaaka

Ngaynaaka woni gollal qimmal guurnowal ko vuri heewde e yimveSenegaal, tee kadi ko qum fannu jogiiqo faayiida no feewi e nder fagguduleydi ndii. Kañum fof e heewde nafoore nder faggudu nduu, kam e heewdeyimve dilloove e mum, haqaani ko qum golle qe ngonaa ñiivnaaqe haahannde. Kono noon, ko woodanoo koo haa hannde e binndanqesarqiyazkooje qee, waqtoraano no haanirta nii wonde golle ngaynaaka koko naftinta nokkuuji dowri. Ko quum waqi, ko ngaynaaka hevtiniraa koomba’di naftingol leydeele e ngaluuji tawaaqi, ellee ko qum joljolal kesalmaantiniingal e nder politik Dowla oo to batte vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka.

Woni faandaare ndeen qoon ta¥nannde laamu ko waqde haa iwdiijingaynaaka kisa, kadi qi vura heewde e yeñde, mbele qum vura wallitde ekumtugol haajuuji yimve vee, e waqde kadi haa jeeyoygol qiin iwdiijicaggal leydi vura ¥ellitaade, ngaynaaka wona fannu veydaare mawnde.


1. Kelmeendi



Ngal qoo kuulal engal sukka zakkanqesariya teskanooqe qee e binndanqelaawol gadane qee. Quum waqi haaDowla oo, e dow diisnondiral e dentenokke qee kam e pelle liggotoovegondaaqe qee, ina tijjii lelnudetabitina lelngo vamtaare ngaynaakangenndiiwo. Haaqaani qoon tan, mangaynaaka waqane lelnaaqe keeriiqee nder kuulal baylital jeyi-leydi ngal. Dekkere jowitiiqo oo e lappi jawdi nemaa mbo hesqitine, yahdodinee e jamaanu. Golle ngaynaaka noon, potiwaqeede ko e dow rewtaare taariindi kam e golle ndema, ndema-ladde egolle dowriyazkooje goqqe qee, ngam potondiral geqe sato nguurndam qevamtaare naamnii qee ina waawa ñiivneede walla waqteede no wonnoo.

Aynaave na keewi wujjaneede jawdi ndariindi, qum adda luure keewqe ebaasal ngalu mawngal. Jooni, maa politik deengol kisal jawdi e kavtagolnguykaali lelne ngam daqndugol jawdi leydi ndii e haqtude luure qe qumjibinta qee. Ko quum waqi, e nder lebbi tati caggal ceedtagol feññina kuulalngal, maa Suudu Sarqiiji addane, hollee evvo baylugol Sarqi Lorngo (Kod Penaal) e Sarqi dewindagol Lorngo (Kod porsediir penaal) ngamsemmbinde ta¥ne lorlooje nguyka ngaynaaka qee.

33.. TTEESSKKOO--QQEENN QQEEEE QQOOOO TTAA::EE TTEEEE{{TTUUQQEETTaa¥¥rree 4444 :: Ngaynaaka ina hevtiniraa wonde mba’di naftingol nokkuuji

dowri e ngaluuji tawaaqi. Golle ngaynaaka qee poti waqeede ko e dow

rewtaare taariindi kam e golle ndema, ndema-ladde e golle

dowriyazkooje goqqe qee.

TTaa¥¥rree 4455 :: Maa ngaynaaka waqane lelnaaqe keeriiqe e nder kuulal

baylital jeyi-leydi joopangal e ta¥re 23 ngal. Dekkere 80-268 mbo 10

marsa 1980, jowitiiqo oo e lappi jawdi ne maa mbo hesqitine,

yahdodinee e jamaanu.

NNookkkkuu kkeeeerrttaann

aaaaqqoo

dduurrnnggooll

DAMAL 10


yyuuvvvvoo nngguuuurrnnddaamm--ee--ttaaaarriiiinnddii :: dental nokku-e-taariindi baqdungal won satoe won nguurndam kulle walla puqi, tawa ina yowitondiri e duumaareyyuuvvvvoo nnddiiyyaamm nnddeemmaa :: yuvvo no ndiyam hevortoo wonande ndemayyuuvvvvoo nnddiiyyaamm ddoowwrrii :: yuvvo no ndiyam hevortoo wonande dowrimmaahhaanntteeeerrii ffoooorraassuuuujjii :: denndaangal kuveeje, masizaaji e kavirqe darnaaqewonande kala ko addata ndiyamnnggaalluuuujjii ddiiyy¥¥ee :: ngaluuji kevagol ndiyam

Kelmeendi

Kevindagol ndiyam

Golle ndema-ladde-e-ngaynaaka ina keewi no paworii e tovooli, tee qiinne ina keewi no mbaylortoo hakkunde hitaande e hitaande, hakkundenokku e nokku. Baasgol hevindaade ndiyam ina jeyaa e ko vuri wonandegolle dowri caqeele, qum woni kadi ko vuri tonngude nafoore e jeñal gollendema-ladde-e-ngaynaaka.

Ko maa kevindagol ndiyam wooda nde nafoore e jeñal golle ndema-ladde-e-ngaynaaka mbaawa vurde mo¥¥ude, ¥ellitaare ndema wona ko selli, koduumii. Ngam yimve dowri mbaawa jogaade ngaynaaka mo¥¥a, kam endema-ladde mo¥¥a, e ndema kisnaaka, alaa e sago ve keva e ndiyam koyoni. Áellitaare yuvvo ndiyam dowri ina adda waawde remde tawazakkere e waylowaylooji tovooli heewataa ko bonni ; ina addana yimvedowri waawde remde e nder hitaande ndee fof, qum addana qumennguurndam e weytaare vurnde mawnude.


1.



Yanti heen, ina waqa haa yimve mbaawa remde ko vuri heewde e ko vurijuutde e nder hitaande hee. Senegaal na heewi ko foti waawde waqde ender ndema ilnaaka.

Ko quum waqi, nder hurum ngal qoo Kuulal Joopanqe Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka, Dowla oo, e dow diisnondiral e dente nokke qee e pellegolloove ndema qee, ina lelna, tabitina politik yuvvo ndiyam ndema, waqdaheen evvooje gollirqe, maanaa ballitooje e cihnugol oon qoon politik. Oonqoon politik e qeen evvooje, ina poti rewtaade ko laamu Senegaalaadondiraa koo e nder Fedde Naftinal Maayo Senegaal (ko wi’etee e faraysekoo OM◊S) e Fedde Naftinal Maayo Gammbi (woni OM◊G e farayse).

Politik ndiyam ndema oo, kam e evvooje jahdooje heen qee, qum tuugniiko e feere Kisnal Ngaluuji Ndiyam Tippondirngal. Wi’etee kisnaltippondirngal noon ko feere kisnugol nde nganndu-qaa geqe fannutoqqaaqo oo fof eqe mbaqtoraa e nder jahnugol vamtaare ngol. Caggalquum, eqi mbaqtori ko Dowla oo felliti koo tabitinde jeñgol naatnugolkaalisaaji ndiyam-e-ndema qii to batte renndo e faggudu. Eqi mbaqtorikadi fotde darnude kuveeje, e kavirqe ndiyam (foorasuuji, piti-foorasuuji,boyqi, e tufle ndiyam qe veevataa) e nder dowri hee, mbele ko yimve vee,ndema kaa e ngaynaka kaa fof coklata koo e ndiyam ina hevoo.

Yanti heen kadi, peeje no kaalis liggorqo naatnirtee e nder golle ndema,kam e no mahanteeri e kavirqe ndiyam-e-ndema qee (kuveeje, masizaaji,gurupaaji motopompa) toppitortee na peewtinee, fof ina lelnee e nderpolitik yuvvo ndiyam ndema keso hee.

Ko quum waqi haa jooni, nde wonnoo gollal ndema ilnaaka na yiqaamo¥¥itineede e nder leydi hee, politik yuvvo ndiyam ndema oo ina hollirisarqiiji keeriiqi baqanaaqi qii kisnugol e kuutoragol jeyi ilnaaqo oo. Kononoon, wonaa no neqqo welaa fof waqirta ilnugol. Politik yuvvo ndiyamndema oo ina lelni wonde qum waqetee ko e dow waqtorde won e geqevurqe teeztude :- ngonka e baawgol hevaade ngaluuji ndiyam qii, kam e fotde qi hisneedee duumaare ;

- fotde daqndude yuvvooji taariindi-e-nguurndam tawaaqi qii ;



- fotde naftoraade, e no vuri haanirde nii, mahanteeje e masizaaji ndiyam qii.

Ko quum waqi, Dowla oo, ngam waqde kaaqdi baawqe mum mbele politikyuvvo ndiyam ndema oo na daña wune, ombo waqta hakkille e naftingolndiyam newingol duumingol, e nder denndaangal wertaango leydi ndii fof.

33.. TTEESSKKOO--QQEENN QQEEEE QQOOOO TTAA::EE TTEEEE{{TTUUQQEETTaa¥¥rree 4488 :: Dowla oo, e dow diisnondiral e dente nokke qee e pelle

golloove ndema qee, e dow rewtaade ko aadondiraa koo e nder Fedde

Naftinal Maayo Senegaal (OM◊S) e Fedde Naftinal Maayo Gammbi

(OM◊G), ina lelna, tabitina politik e evvooje gollirqe yuvvo ndiyam

ndema. Dowla oo na waqta hakkille e naftingol ndiyam newingol,

duumingol e nder denndaangal wertaango leydi ndii fof.

Oon qoon politik ina lelna peeje no naatnugol kaalis (finaasmaa) e

toppitagol na feewna kavirqe e mahanteeje ndiyam-e-ndema qee, lavvina

kadi sarqiiji keeriqi wonande kisnugol e kuutoragol jeyi ilnaaqo oo.

Oon qoon politik, kam e qeen qoon evvooje fof tuugnii ko e haœiiœaaji

Kisnal Ngaluuji Ndiyam Tippondirngal, kam e jeñcingol naatnugol kaalis

ndiyam-e-ndema to batte renndo-e-faggudu. Eqi mbaqtori kadi fotde

darnude kuveeje, e kavirqe ndiyam (foorasuuji, piti-foorasuuji, boyqi, e

tufle ndiyam qe veevataa), e nder dowri hee, mbele ko yimve vee,

ndema kaa e ngaynaka kaa fof coklata koo e ndiyam ina hevoo.


ssaarrwwiissaaaajjii llaaaammuu :: denndaangal nafirqe qe Dowla darnata nder leydi ngamyooltude hujjaaji viy-leydi’en vee (robinaaji, ekkolaaji, cafrorqi, postooji, ekn.)lloobbbbiittiinnddee :: waqde haa nokku, leydi walla wuro, weeva yottaade, nattajoñaadelloobbbbiinnaaggooll :: wonde qo saqi yottaade, wonande nokku walla wuro

Kelmeendi

DAMAL 11 Kebbingol mahanteejee sarwisaaji laamue nder dowri

Qoo e Senegaal, ina waawi wi’eede ko yimve dowri vee vuri ve kuveeje(teeru) vee famqude ko kevata e kavirqe e masizaaji gollirqi, emahanteeje, kam e sarwisaaji leslesi qii. Ko vuri heewde, nokkuuji dowri qiiko qi lobbiniiqi, mettuqi yottaade, nde wonnoo laabi jotondiral, ko wa’i nolaabi godoroz, boli ladde, pomuuji, fof ngoodaani. Quum qoon noon inatonngi ko heewi e ¥ellitaare golle faggudu ko wa’i no njeeygu iwdiiji qii,dillugol yimve e kaake qee (walla e jawdi ndii), teezti noon, yimve dowri veeina pamqi ko kevata e sarwisaaji laamu leydi ndii. Ngam sukkude ndeenqoon yolnde nde nganndu-qaa ende heewi ko bonnani vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka, Dowla oo e dente nokke qee ena mbaqa, e ndernokkuuji dowri qii, ko soklaa koo e mahanteeje, ve ¥ellita toon kadisarwisaaji qii. Ko wi’etee koo mahanteeje woni denndaangal ko darneteekoo ngam tabitinde golle e dillugol yimve, kaake e sarwisaaji kala.

E nder politik e evvooje toqqaaqe qee e ngal qoo kuulal joopanqe, ardinaaheen e haajuuji ko golle baqeteeqe qee haa nokkuuji dowri qii natta


1.


lobbinaade, hono : guurtingol walla pergol boli, laabi godoroz, laabi laaqendiyam e laaqe njoorndi kala, kam yoo ayeropooruuji tokoosi.

Lobbitingol nokkuuji jeñnirqi qii ina weevtina jaltingol jeeyoygol iwdiijindema qii, kam e gaddugol geqe naatooje e marsandiisuuji saanga ndehaani ndee. Quum ina wallita e gaddangol jehe qee marsandiis newingol,kam e jeeyoygol caggal leydi won e iwdiiji qi nganndu-qaa, ko vooyi koo,qi keddotono, qi ñola qo qi ndemanoo qoo. Áellitgol mahanteeje esarwisaaji laamu e nder dowri ndii ina toqqii kadi lelngooji gaddugolkuuraa elektirik e voggi telefoz kala.

Ngam addude peeje safaara e caqeele lobbinagol nokkuuji dowri qii ebaawgol majji hevde e sarwisaaji laamu qii, Dowla oo e dente nokke qeeina lelna, tabitina politik ngenndiijo e evvooje diiwaaniyankooje ¥ellitaaremahanteeje e sarwisaaji laamu e nder dowri ndii.

33.. TTEESSKKOO--QQEENN QQEEEE QQOOOO TTAA::EE TTEEEE{{TTUUQQEETTaa¥¥rree 5511 :: Dowla oo e dente nokke qee ina lelna, tabitina politik

ngenndiijo e evvooje diiwaaniyankooje ¥ellitaare mahanteeje e

sarwisaaji laamu e nder dowri ndii.



DAMAL 12 Vamtugol potondiral renndoe nder dowri

Ngam ¥ellitde potondiral renndo e dowri hee, qum usta vurondire gonqe qeehakkunde teeruuji e gure dowri, Dowla oo na toqqii qee qoo paandaale :

- mo¥¥itinde hurum nguurndam e mba’diiji mum, nder dowri ;- tiiqtinde baawgol yimve dowri vee hevde e nafirqe renndo leslesi qii ;- humtude haajuuji mu’en e ko fa’ti e jazde e pinal, heblooji e cellal valli.

Qum waqi noon, ngo¥a Dowla oo ko waqde feere haa vurondire renndomawqe mbaasa woodde e nder leydi hee. Dowla oo wonat ñaawoowohakkunde nafooje gonanqe qee kala goomu walla leñol renndo ngoo. Ko noon ne kay woni, Dowla oo na foti wo¥eede peccagol mahanteejehakkunde teeruuji e gure dowri qee mbele vamtaare leydi ndii ende wonafotondirde, tawa nde yahraani sezgo. Dowla oo, e dow wondude e dentenokke qee, ina lelna, tabitina politik mbo ¥ellitaare mo¥¥ugol nguurndamkam e cosgol e jahnugol peeje jowitiiqe e faggudu e nder nokkuuji dowri qii. E nder oon qoon fannu, ina jeyaa e ko vuri ardineede heen ngo¥aaji cosgolantampirisaaji dowri tokoosi e nder fannuuji fitiramgollaagu e sarwisaaji. To vamtugol renndo, ngal kuulal angal taavii taaval mawngal fa’de e tabitingolpotondiral renndo e nder dowri ndii. Sabu qum, Dowla oo na aadi sihnude :


vvuurroonnddiirraall :: baasgol fotondirde walla hawrude (e nder ko waqdaa)ssaarrwwiissaaaajjii rreennnnddoo lleesslleessii :: nafirqe renndo qe laamu waqanta yimve leydi (to batte cellal, jazde, pindingol, ndiyam, jokkondiral, ekn.)

Kelmeendi1.



- potondiral hakkunde debbo egorko, potal to hakkeeji hakkunderewve e worve, teezti noon e ndergolle ndema qee ;- naatnugol sukaave vee liggeey, ender golle ndema. Dowla oo edente nokke qee kala ina mbaqiquum qoon ngo¥a vurqo teeztude,qum wona feere havtorde uujooji(qanle ummoraade dowri feewde egure teeru), kam e foolirde zakkere

golle tonngunde ndeen qoon feccere waqnde faayiida no feewi e nderrenndo men.

Ko quum waqi, kevgol leydi e ñamaale kaalis liggorqo, fof maa weevnanerewve e sukaave dowri vee. Quum qoon noon ko qum taaval politikteskiniingal. Yanti heen kadi, Dowla oo ombo lelna yuvvo ballugol sukaaveremoove heblaave vee e golle ndema e jooqaade eve liggoo ; quum noontawa ko qoo e duuvi tati caggal nde ngal qoo kuulal seedtaa, feññinaa ndee.

33.. TTEESSKKOO--QQEENN QQEEEE QQOOOO TTAA::EE TTEEEE{{TTUUQQEETTaa¥¥rree 5533, lowel 2 : Dowla oo, e dow wondude e dente nokke qee, ina

lelna, tabitina politik mbo vamtugol mo¥¥ugol nguurndam kam e cosgol

e jahnugol peeje jowitiiqe e faggudu e nder nokkuuji dowri qii, haa

teezti noon e cosgol antampirisaaji dowri tokoosi e nder fannuuji

fitiramgollaagu e sarwisaaji.

TTaa¥¥rree 5544 :: Dowla oo na tabitina potal to hakkeeji hakkunde rewve e

worve nder dowri, teezti noon e nder golle ndema qee. Yanti heen,

rewve vee eve mbeevnanaa kevgol leydi e ñamaale kaalis liggorqo.

TTaa¥¥rree 5555 :: Naatnugol sukaave vee liggeey, e nder kala golle jowitiiqe e

mecce ndema, ko qum ngo¥a vurqo himmande Dowla oo e dente nokke

qee kala. Maa ve mbeevnane kevgol leydi e ñamaale kaalis liggorqo.


DAMAL 13 Quwgol yimve e kataaji garoojikam e musibbaaji jowitiiqi egolle ndema-ladde-e-ngaynaaka

Ko jiidaa koo e quwal renndo wonande yimve liggotoove vee gollendema, ngal qoo kuulal engal addi quwal daqndoowal e kataaji qi Allawaqi, kam e geqe potqe huleede jowitiiqe e golle ndema-ladde-e-ngaynaaka qee. Ngaal qoon quwal ko Dowla oo waqata ngal. Sabu, e dow diisnondiral e pelle golloove ndema qee, Dowla oo ina lelna,tabitina politik mbo aasiraas, quwgol e kisal ndemanteeri ndii, ko dañetee koo heen, e kavirqe mahaaqe, ndarnaa qee, daqndooje ekataaji qi Alla waqi, kam e geqe potqe huleede jowitiiqe e golle ndema-ladde-e-ngaynaaka qee.

E yeru, so artii e aawdeele qee to batte mo¥¥ugol e kevagol, Dowla ooina waqa ndesa aawdi perebaas wonande kala ndemanteeri kavtordi(teeztanndi nafoore remoove vee e leydi ndii kala), walla ndi nganndu-qaa zakkere tovooli ndee ina waawi nuskude qum no feewi.


aaaassiirraaaass nnddeemmaa :: quwgol renndo jowitiingol e golle ndemabbooooññ mmbbeellnniittaaaarrii :: kaalis tottirteeqo ngam timmitinde nafoore wallamballitaari, walla mbelnitaari golle mo¥¥e ceedtaaqe kkuulleetteeeeqqee :: ko foti huleeqe, kataaji walla musibbaajiaaaawwddii ppeerreebbaaaass :: aawdi cuvaandi feewnaa to gollorqe ganndal (ko wa’i noISRA’en) ko adii nde ndi ¥eewndetee, hebbinee, nde ndi fuqqoo sareede ender remoove hee

Kelmeendi1.



Caggal quum, ko liggotoove ciiri golletoqqaaqi qii potata hebbitinde qeenqoon aawdeele kisnaaqe. Kono, so eve mbaqa qum noon, alaa e sagove ndewtoo lelnaaqe laawol e sariyajowitiiqe qee e demgol, kisnugol, e peccondirgol aawdeele qee. Quumnoon, ko laawqinaa koo to batteaawdeele tee qum woni haa jooni esihneede, alaa e sago qum hesqitinee,yahdodinee e jamaanu.

So artii noon kadi e kataaji qi Alla waqi, kam e geqe potqe huleedejowitiiqe e golle ndema-ladde-e-ngaynaaka qee, Dowla oo, e dowdiisnondiral e pelle golloove ndema qee, ina adoo waqde veto wonandedenndaangal lelnaaqe e peeje to batte sariya, jaale e kopporeejegoodaaqe qee (ko wa’i no booñ kataaji, booñ gaaranti e mbelnitaari).Caggal quum, o lelna peeje joopiiqe mo¥¥itingol newaare qeen qoon geqefof, qoon e duuvi qiqi caggal nde ngal qoo kuulal seedtaa, feññinaa.

33.. TTEESSKKOO--QQEENN QQEEEE QQOOOO TTAA::EE TTEEEE{{TTUUQQEETTaa¥¥rree 5577 :: Dowla oo, e dow diisnondiral e pelle golloove ndema qee, ina

lelna, tabitina politik ballital aasiraasuuji ndema, ngam hisnude

ndemanteeri ndii, ko dañetee koo heen, e kavirqe mahaaqe, ndarnaa qee.

TTaa¥¥rree 5599 :: Dowla oo, e dow diisnondiral e pelle golloove ndema qee, ina

waqa veto wonande denndaangal lelnaaqe e peeje to batte sariya, jaale

e kopporeeje jowitiiqe qee e kataaji qi Alla waqi, kam e kala geqe potqe

huleede (ko wa’i no booñ kataaji, booñ gaaranti e mbelnitaari ekn.) ;

o lelna kadi peeje joopiiqe mo¥¥itingol newaare qeen qoon geqe vetaaqe

fof, qoon e duuvi qiqi caggal nde ngal qoo kuulal seedtaa, feññinaa ndee.

TTIIIITTOOOONNDDEE 44PEEJE

JAHDINIRQE

Sabaabu

Ndee qoo tiitoonde anndinta ko peeje jahdinirqe deweteeqe qeDowla oo jogori tabitinde ngam newnude jettingol paandaaletonngaaqe qee e ngal qoo Kuulal Joopanqe Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka.


Ko naati Ko yalti

Cogguuli jooni

200 mb

40 mb

60 mb

80 mb

20 mb

5000 mb

3800 mb

4000 mb

12000

12000

540 mb


☞ DDaammaall 1144 :: HHuummppiittoo nnddeemmaa,, jjaazzddee ee hheebblloo nnddeerr ggoolllleennddeemmaa ee ggoollllee ddoowwrrii

☞ DDaammaall 1155 :: TTiiiiqqttiinnggooll mmbbaaaawwkkaaaajjii ddoowwrriinnaaaavvee,, ee ppeelllleeggoolllloooovvee,, ee ppeellllee ssoossiiyyeetteeee ssiiwwiill ((rreennnnddoo vviiyylleeyyddii’’eenn)),, eeddeennttee nnookkkkee,, ee ssaarrwwiissaaaajjii DDoowwllaa qqiiii

☞ DDaammaall 1166 :: WWiiqqttoo ee bbaattuu nnddeemmaa--llaaddddee--ee--nnggaayynnaaaakkaa

☞ DDaammaall 1177 :: FFiinnaaaassmmaaaa vvaammttaaaarree nnddeemmaa--llaaddddee--ee--nnggaayynnaaaakkaa

TIITOONDE 4


Humpito ndemaja[de e heblo ndergolle ndema e golle dowri

51KKuuuullaall jjooooppaannqqee nnddeemmaa--llaaddddee--ee--nnggaayynnaaaakkaa ((wwiinnnnddaannnnddee wweeeevvttiinnaaaannddee))

ppeeeejjee jjaahhddiinniirrqqee :: lelnaaqe sariya qe nganndu-qaa, so golle evvaama tee nanjiqaa yoo vur newaade, eqe njahdodinee heen mbele ina vura timmuderreemmaa--llaaddddee’’eenn : tuttotoove leqqe, ina njeñcina qum ngam naftoraade qejjaazzddee lleesslleessrree :: jazde fuqqorde, no foti kala (ekkolaaji, jazde mawve, ekn.)hheebblloo aaddaannoo :: fuqqorde heblo e nder ta¥re walla fannu jazdehheebblloo ddoowwrroowwoo :: heblo tolniingo e duqal jaavi haaqtirde (maanaa iniwersitee)

1. Kelmeendi

DAMAL 14

So politik vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka oo yiqaama yoo vur dañdewune e yumtude, alaa e sago won e peeje walla lelnaaqe jahdinirqe cihnee,mbaqdoree heen. Ina vuri ardineede, e qeen qoon peeje noon, jazde e pinal,tiiqtingol mbaawkaaji kam e heblooji e golle, ko nagnndu-qaa koo ina vuramo¥¥itinde baawqe liggotoove ndema e dowri hee. Remoove, e aynaave, e rema-ladde’en jannginaave keblaa, waawve tarde e winndude, eve potidañde humpito duumiingo, yonngo, nuunqungo wonande kala ko yowitii eiwdi ndema (cogguuji e njaruuji nder jehe e luumooji, mba’di aawdeele,ngonkaaji njulaagu, ekn.).

Dowla oo na diisnondira e liggotoove faggudu vee (remoove, aynaave, rema-ladde’en, liggotoove ciiri golle njulaagu qii kala, ekn.) ngam ve mbaqa vetoyuvvooji humpito ndema qii. Fawaade e ko teskaa heen e ko tonngaa heen koo,Dowla oo lelna evvooje mo¥¥itingol ko woodaa koo, qoo e duuvi qiqi caggal ndeKuulal Joopanqe Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka ngal seedtaa, feññinaa ndee.


52 KKuuuullaall jjooooppaannqqee nnddeemmaa--llaaddddee--ee--nnggaayynnaaaakkaa ((wwiinnnnddaannnnddee wweeeevvttiinnaaaannddee))


Ndeen qoon evvoore maa wallit e mo¥¥itingol baawgol liggotoove fagguduvee waqde golle mu’en ndema-ladde-e-ngaynaaka qee no vuri haanirde nii,kadi ve ndaroo darnde mu’en golloove vamtaare haa timma.

Jazde e pinal, jazde mawve (gittugol humambinnaagu) e heblo liggotoovevee, ko qum geqe paayodinqe e kesqitingol ndema. Fawaade e ndeen qoonyi’annde, Dowla oo na lelna, tabitina, e dow gollondiral e denndaangalliggotoove vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka vee, Feere Ngenndiire ndeHeblo Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka. Nder quum, Dowla oo na toqqiipaandaale qiqi teeztude sanne e oon fannu :- dowrinaave fof njannginee e jazde mawve qoo e duuvi sappo ;- jazde leslesre waqanee kala sukaave wonve e dowri hee, qoo e duuvi

noogaas.

Fawaade e oon qoon politik keblugol ndema-ladde-e-ngaynaaka, Dowla oona sosa, qoo e duuvi sappo caggal nde ngal qoo kuulal seedtaa, feññinaa,galleeji heblo e nder golle ndema e kala falnde (deppartemaa) leydi ndii.Hazkadi, hakke e heblo adano (ngam fuqqaade janngude fannu oo) e jokkaango (tiiqtingol baawqe e ganndal e nder cihnugol golle qee), ko quumwoni ko hevtinanaa yimve waqoove golle ndema qee, kam e denndaangalliggotoove dowri vee. Ve mbaqta dañde heblo huuvtidinngo, haralleewo e golliyazkeewo, e nder golleeji ndema, ndema-ladde e ngaynaaka.



33.. TTEESSKKOO--QQEENN QQEEEE QQOOOO TTAA::EE TTEEEE{{TTUUQQEETa¥re 62 : Jazde e pinal, jazde mawve, kam e heblo ko qum peeje

paayodinqe ngam kesqitingol ndema. Dowla oo na lelna tabitina,

e dow gollondiral e denndaangal liggotoove vamtaare ndema-ladde-

e-ngaynaaka vee, Feere Ngenndiire nde Heblo ndema-ladde-e-

ngaynaaka.

Nde wonnoo ko kañum defii jazde huuvtidinnde e jazde mawve kala,

Dowla oo na dotti happu duuvi noogaas ngam jazde leslesre

waqanee kala sukaave wonve e dowri hee, kam e happu duuvi sappo

ngam dowrinaave fof njannginee e jazde mawve.

Fawaade e oon qoon politik keblugol ndema-ladde-e-ngaynaaka,

Dowla oo na sosa, qoo e duuvi sappo caggal nde ngal qoo kuulal

seedtaa, feññinaa, juvvule heblo golle ndema e nder kala falnde

(deppartemaa) leydi ndii.

TTaa¥¥rree 6633 :: Hakke e heblo adano e jokkaango, ko ko hevtinanaa

yimve waqoove golle ndema kam e denndaangal liggotoove dowri

vee. E nder quum eve ndaña heblo huuvtidinngo, haralleewo,

golliyazkeewo, e nder golleeji ndema, ndema-ladde e ngaynaaka ngo

nganndu-qaa ko galleeji laamu walla galleeji piriwee kevtinaaqi,

njavaa, mbaqata ngo. Ngoon qoon heblo, Dowla oo na wallita ngo.

Ngoon qoon heblo waqetee ko e nder galleeji laamu walla galleeji piriweekevtinaaqi, njavaa. Dowla oo na wallita ngo. Nder duuvi qiqi caggal nde ngalqoo kuulal seedtaa, feññinaa, maa Dowla oo sos, darna kuveeje e juvvuleheblo dowrowo e nder fannuuji gannde e karallaagal vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka.



ttiiiiqqttiinnggooll mmbbaaaawwkkaaaajjii :: waqde haa neqqo oo (maa yimve vee) vurtoowaawde waqde golle mu’en rreennnnddoo vviiyylleeyyddii’’eenn :: denndaangal yimve, wonve e pelle walla teelquve, wonvevee renndo viyleydi’en ngo njiidaa ngoo e Dowla walla renndooji politik qii ddaarrnnddee nnaaffiirrddee rreennnnddoo :: darnde Dowla, walla sarwisaaji laamu, toqqiindetabitingol nafooje fof’en, wonande yimve walla renndo ngoo fof tteerrmmoonnddiirraall nnjjuullaaaagguu hhaakkkkuunnddee lleeyyqqeeeellee : kaaldigal e maslondiral hakkundegolloove dowlaaji mbele eve ndaña nanonndiral to batte njulaagu

DAMAL 15Tiiqtingol mbaawkaaji dowrinaavee pelle golloove e pelle renndoviyleydi’en (sosiyetee siwil) e dentenokke e sarwisaaji Dowla qii


Faandaare janngingol e keblugol liggotoove dowri vurnde teeztude ndee kotiiqtinde mbaawkaaji mu’en, teezti noon to bannge baylugol baqe mu’en karallegollirqe kala. Dowrinaave vee, pelle golloove ndema qee, kam e pelle renndoviyleydi’en qee, eqe njogii darnde waqnde faayiida e nder vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka. Ko quum waqi, e nder cihnugol politik tellitinal laamu,Dowla oo, kam e dente nokke qee, ina mbaawi halfinde qee qoo pelle tatikaalaaqe dow qee tabitingol darnde nafirde renndo toqqiinde nafoore fof’en.

Yanti heen, qiin qoon goomuuji liggotoove eqi njeyee e peewnugol etabitingol veto politikaaji e evvooje laamu wonande fannu ndema-ladde-e-ngaynaaka. Nder qeen qoon golle, Dowla oo e dente nokke qee na mballita

1. Kelmeendi



qe to batte karallaagal e to batte kaalis. E dow diisnondiral e wondaave vee,haa jooni, hono dowrinaave vee, pelle golloove ndema qee e pelle renndoviyleydi’en qee, Dowla oo ina ve lelnana, tabitina evvoore tiiqtingolmbaawkaaji mu’en. Tawa, faandaare ngool qoon tiiqtingol mbaawkaaji ko¥ellitgol jaale cemmbolinqe, jogiiqe caggal, mbele pelle remoove qee inambaawa daraade no haanirta nii, darnde mu’en gollidiive e vamtaare.Fannuuji vurqi teskinaaqe qo ngool qoon tiiqtingol mbaawkaaji waqetee qooko : kevindagol na yiila, kisnugol, politikaaji ndema (keblugol golle, lelnugolpeeje, vetgol ko gollaa), kam e fannuuji termondire e kaaldigal nder gollenjulaagu hakkunde leyqeele, e geqe jowitiiqe e tippondiral dozre hakkunde-leyqeere.

E sawndo quum, walla e njahdodinal e majjum, Dowla ina lelna, tabitina kadievvoore tiiqtingol mbaawkaaji gollotoove mum, kam e won jooqaniive dentenokke, e nder fannuuji termondiral, lelnugol peeje e kisnugol politikaaji ndema.

33.. TTEESSKKOO--QQEENN QQEEEE QQOOOO TTAA::EE TTEEEE{{TTUUQQEE TTaa¥¥rree 6655 :: Dowrinaave vee, pelle golloove ndema qee, kam e pelle

renndo viyleydi’en qee, eqe njogii darnde waqnde faayiida e nder

vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka. Dowla oo, kam e dente nokke

qee, ina mbaawi halfinde qe tabitingol darnde nafirde renndo

toqqiinde nafoore fof’en.

TTaa¥¥rree 6666,, lloowweell 22 :: E nder quum, Dowla oo, e dow diisnondiral e

remoove, pelle golloove e pelle sosiyetee siwil (renndo viyleydi’en)

qee, ombo lelna, tabitina evvoore tiiqtingol mbaawkaaji mu’en, teezti

noon e nder fannuuji kevindagol na yiila, e kisnugol politikaaji ndema

(keblugol golle, lelnugol peeje, vetgol ko gollaa), kam e fannuuji

termondire e kaaldigal nder golle njulaagu hakkunde leyqeele, e geqe

jowitiiqe e tippondiral heerto-leyqewal.

ffeeeerree qqoowwggooll nnaa yyaahhnnaa :: feere no huunde qowretee na yahneeuussttuuggooll ddaaaawwee :: waqde haa won daawe ndavvitinee walla nii ndiwee,e nder golle jahneteeqe, tawa ko newaare no golliraa nii waqi qumffaannnnuu nnddeemmaa--ee--nngguuuurraa :: fannu golle (e nder mbaylaari, ko vuri heewde) tawako geqe iwqe e ndema ngolletee heen, gila e baylugol haa e ñaamegolllaaaawwooll ssaarrqqii :: fawaade e ko lelnaa e laawol walla sarqiiji

1. Kelmeendi


DAMAL 16 Wiqto e batundema-ladde-e-ngaynaaka

Wiqto, teezti noon sihnaango ngoo, ko qum huunde waqnde faayiida e nderwune politik vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka oo. Ko quum waqi, e nderoon qoon politik, Yuvvo Ngenndiiwo ngo Wiqto Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka ina lelnee, tabitinee. Ngoon qoon yuvvo, ngo qowat, ngo yuvvinawiqto ngoo, mbele paandaale politik vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaakaoo ina vura tabitinireede no haanirta nii, teezti noon e dow lelnugol evvoojewiqto, kam e qoolqitingol jeñcule maggo. Ngoon qoon yuvvo ina addakaaqtudi mo¥¥ere kuutoragol ngaluuji kaalis, doole yimve e kavirqe, keqagoljehe e luumooji vurngol newaade (anndude ko kewi, feewnitanaade ko jehengenndi e hakkunde leyqeele qee naamnii koo). Etee engo adda kadi ustugoldaawe, maanaa evvooje wiqto qee vura yuvvineede, mbele eqe mbaasayanyantondirde e dow fannu gooto, haa yimve vura naftorde ngaluuji kaalise doole yimve kuutorteeqe qee ngam juvvingol e cihnugol qeen qoon evvooje.Yuvvo ngoo engo newna kadi ¥ellitgol, jahdodinal, labagol, e eggingol addagannde karallaagal ndema kaanqe, baawqe gollireede.




To batte njuvvudi, Yuvvo Ngenndiiwo ngo Wiqto Ndema-Ladde-e-Ngaynaakangoo waqaa ko e les njiimaandi ndenndaandi hakkunde Dowla oo e pellegolloove ndema qee. Ina soomi cuuqi wiqtooji hono ISRA, ITA e jaale ganndal einiwersiteenaaje goqqe, baawqe golle, gila qoo e leydi hee haa to hakkundeleyqeele. E nder golle mum, Yuvvo Ngenndiiwo ngo Wiqto Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka ina duñca e gollondirgol e jaale jogiiqe qee karallaagal e mbaawkaajiwiqto nder fannuuji ndema e ndema-e-nguura, gila e tolno ngenndi, e nderheerto-leyqeele haa e hakkunde leyqeele, ko wa’i no Batu mbo Wiqto Ndemae nder Afrik (CORAF, e farayse) e Dingiral Afrik ngal Wiqto Ndema (FARA, efarayse). Yuvvo Ngenndiiwo ngo Wiqto Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka ngoo,wallita ngo e kaalis, e ko vuri teeztude, ko Booñ Ngenndi mbo Wiqto Ndemae Ndema-e-nguura (FNRAA, e farayse), mbo nganndu-qaa oo ko dekere (mbot° 99-85 mbo 4 feeburiyee 1999) sosi mbo, tee ko mbo pa’qo hesqitineede.Dowla oo na ¥etta kadi feere, roondoo kaalisaaji evvooje wiqto jaggiraaqevurqe heewde nafoore ngenndi.

Yantude e wiqto ngoo, tawaama wonde ina jojji nde sosetee Yuvvo Ngenndiiwongo Batu Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka (SNCASP, e farayse) ngam ¥ellitde peejendema karalle kese qee. Batu Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka oo ¥eewaama tawaako ko jogii nafoore ngenndi kala. Quum waqi, Dowla oo ina lelna, tabitina politikngenndiijo mbo batu ndema-ladde-e-ngaynaaka, tawa omo gollidi heen e pellegolloove ndema qee, fawaade e politikaaji ciiri golle e mba’diiji keeraniiqidiiwanuuji qii. Peeje tabitingol oo qoo politik ko laawol sarqi lavvinta qe.

Batu Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka oo, omo heewi ko o nafata. Ombo soomi qeeqoo nafooje fof : ballitgol, baajagol, cihnugol, kirjingol, kakkilingol, heblo,humpito, e maslondirgol. Golle makko qee eqe keewi, qe ceeri ; eqe toqqii :jeñnugol, baylugol, gaddangol, jeeygol, kevgol e ñamaale, fitiramgollaagu e kisnaltaariindi.

Golle peewtuqe e wasiyaaji ndema-ladde-e-ngaynaaka qee kevirtee ko e dowaadi ; waqata qum ko Asaas Nasiyonaal (biro ngenndiiwo juvvinoowo nahumpita) mbo Batu Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka (ANCASP, e farayse) wallakala jaalal ngal hakke renndo (durwaa pibilik) walla hakke keeriiqo (piriwee),jogingal mbaawkaaji kevtinaaqi e nder oon fannu, walla cosanangal quum qoon.Ngam waawde huurde, hawridina leydi ndii fof, e newaare, e vurde waaw kadi

nootitaade e ngo¥aaji nokkuuji qii, ina darnee e nder kala diiwaan goomudiisnondiral golloove Batu Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka. Nguun qoon goomuwaqi ko jooqaniive Dowla oo, e pelle golloove ndema qee, e pelle qe ngonaalaamuyazkooje keeroriiqe oon fannu, kam e kala jaalal goqngal jogingalmbaawkaaji kevtinaaqi to fannu wasiyaaji ndema-ladde-e-ngaynaaka. Ko sarqilelnata peeje tabitingol golle mum.



33.. TTEESSKKOO--QQEENN QQEEEE QQOOOO TTAA::EE TTEEEE{{TTUUQQEETTaa¥¥rree 6688,, lloowwoonn 11 ee 33 :: Yuvvo Ngenndiiwo ngo Wiqto Ndema-Ladde-

e-Ngaynaaka ina lelnee, tabitinee. Ngoon qoon yuvvo, ngo qowat,

yuvvina wiqto ngoo, mbele paandaale politik vamtaare ndema-ladde-

e-ngaynaaka toqqaaqo oo e ta¥re 6 nde ngal qoo kuulal ina vura

tabitinireede no haanirta nii.

Yuvvo Ngenndiiwo ngo Wiqto Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka ngo

nganndu-qaa ngoo, ngo waqaa ko e les njiimaandi ndenndaandi

hakkunde Dowla oo e pelle golloove ndema qee, soomi ko Galle

Wiqto Ndema Senegaalnaajo (vurqo anndireede ISRA), Galle Wiqto

e Karallaagal ko feewti e Ñameele (vurqo anndireede ITA) e jaale

ganndal e iniwersiteenaaje goqqe, baawqe golle, gila qoo e leydi hee

haa to hakkunde leyqeele.

TTaa¥¥rree 6699,, lloowweell 11 :: Batu ndema-ladde-e-ngaynaaka oo ko mbo jogiiqo

nafoore ngenndi. Áellitgol peeje karalle ndema kese, ko darnugol Yuvvo

Ngenndiiwo ngo Batu Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka tabitinta qum.

TTaa¥¥rree 7700 lloowweell 11 :: Golle peewtuqe e wasiyaaji ndema-ladde-e-

ngaynaaka qee kevirtee ko e dow aadi ; waqata qum ko Asaas

Nasiyonaal (biro ngenndiiwo juvvinoowo na humpita) mbo Batu

Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka (ANCASP, e farayse) walla kala jaalal ngal

hakke renndo (durwaa pibilik) walla hakke keeriiqo (piriwee), jogingal

mbaawkaaji kevtinaaqi e nder oon fannu, walla cosanangal quum qoon.

Finaasmaa vamtaarendema-ladde-e-ngaynaaka


ffiinnaaaassmmaaaa :: gaddugol kaalis waqa e njaru, coggu walla e gollagol huunde,tawa nii wonaa baqqo oo jeyi qum kkuuuullaall kkooppppoorreeeejjee :: kuulal juvvinoowal, tammboo bidsee Dowla wallaministeeruuji, ngal Suudu Sarqiiji (Batu Ngenndi) wootata ; ko quumwi’etee e farayse luwaa de finaasbbooooññ mmooooffttee ee ññaammaaaallee :: booñ ba’qo no bazke hakkunde yimve fedde wallanokku tawa hoore kaalis ndee ummortoo ko e piye walla pawe joomum’en

1. Kelmeendi

DAMAL 17

Kuulal joopanqe ngal angal defii kadi aadi Dowla oo e wallitde vamtaarendema-ladde-e-ngaynaaka ndee to batte finaasmaa. Ko nii woni, Dowla oo,e dow gollondiral e pelle golloove ndema qee, ina lelna, tabitina feerengenndiire ngam addude kaalis e wallitde golle ndema-ladde-e-ngaynaaka.Ndeen qoon feere ina newnana liggotoove dowri vee hevde ngaluujifinaasmaa qi golle mu’en naamnii qii. Ende waawi soomde baqe keeriiqe ender diiwanuuji hee, fawaade e no qi ngoniri.

E nder ndeen qoon feere ngenndiire, ina darnee Booñ Ngenndi mboVamtaare Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka (FNDASP, e farayse) mbo nganndu-qaa, woni faandaare mum ko baqgol finaase, hakkunde geqe goqqe, batundema-ladde-e-ngaynaaka oo e ballitgol pelle golloove ndema qee. Sarqiiji epeeje gaddugol kaalis ngol fof, kam yoo laabi no yahrata, ko laawol sarqilelnata qum, e dow rewtaade kuulal finaas ngal.

2. 1. Ko foti koo2. Ko foti koo faameede



Yanti heen kadi, Dowla oo na sosa, qoon e duuvi tati caggal nde ngal qookuulal seedtaa, feññinaa ndee, booñ ballal hesqitinde gollirqe ndema qee, e dow rewtaade kuulal finaas ngal. Oon qoon booñ ina wallita e finaasmaa,e ko vuri teeztude, kavirqe gollirqe ndema qee, joqqingol e liggeey sukaaveremoove heblaave e golle ndema vee, kam e baqe kisnugol ngaluuji tawaaqiqii, e duumaare.

E sakket noon, ngam ¥ellitde e newnude finaasmaa vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka ndee, Dowla oo, e dow diisnondiral e pelle golloove ndema qee, inalelna, tabitina politik ballitoowo booñuuji moofte e ñamaale e nder dowri ndii.

33.. TTEESSKKOO--QQEENN QQEEEE QQOOOO TTAA::EE TTEEEE{{TTUUQQEE TTaa¥¥rree 7711,, lloowweell 11 :: Feere ngenndiire ngam waqde finaase e wallitde

golle ndema-ladde-e-ngaynaaka qee, Dowla oo, e dow gollondiral e

pelle golloove ndema qee, ina lelna, tabitina qum.

TTaa¥¥rree 7722 : Ina darnee Booñ Ngenndi mbo Vamtaare Ndema-Ladde-e-

Ngaynaaka (FNDASP, e farayse) mbo nganndu-qaa, woni faandaare

mum ko baqgol finaase, e ko vuri teeztude, batu ndema-ladde-e-

ngaynaaka oo, e ballitgol pelle golloove ndema qee. Sarqiiji e peeje

gaddugol kaalis ngol, kam yoo laabi no yahrata, ko sarqi lelnata

qumen, e dow rewtaade kuulal finaas ngal.

TTaa¥¥rree 7733 :: Dowla oo na sosa, qoon e duuvi tati caggal nde ngal qoo

kuulal seedtaa, feññinaa ndee, booñ ballal hesqitinde gollirqe ndema

qee, e dow rewtaade kuulal finaas ngal. Oon qoon booñ ina wallita e

finaasmaa, e ko vuri teeztude, kavirqe gollirqe ndema qee, joqqingol

e liggeey sukaave remoove heblaave e golle ndema vee, kam e baqe

kisnugol ngaluuji tawaaqi qii, e duumaare.

TTIIIITTOOOONNDDEE 55LELNAAQE CARIIQE

E TIMMINIRQE

Sabaabu


Tiitoonde 5 ndee ina holliri lelnaaqe cariiqe Kuulal JoopanqeNdema-Ladde-e-Ngaynaaka ngal, qe nganndu-qaa vuri heenteskinaade ko : cosgol Batu Dowrowo mbo joopanqe ndema-ladde-e-ngaynaaka, darnugol Goomuuji joopanqe ndema-ladde-e-ngaynaaka diiwaaniyazkooji, juvvingol Kawral ndema kalahitaande ngam tabitinde cihnugol mo¥¥ol, kam e rewindo vurngonewaade wonande lelnaaqe Kuulal Joopanqe Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka ngal.


TIITOONDE 5


☞ DDaammaall 1188 :: LLeellnnaaaaqqee ccaarriiiiqqee

☞ DDaammaall 1199 :: LLeellnnaaaaqqee ttiimmmmiinniirrqqee

Lelnaaqe cariiqe

ffeeeewwttiinnddee ((kkuuuullaall)) :: woodde ko waylaa (e kuulal walla winndannde sariya)ngam vura yuvvude e feewde wwaaqqddee rreewwiinnddoo :: rewde e ko woni e waqeede ngam ¥eewde heen qo feewi e qo waasi feewde mbele ina feewnitee ggoollllooddiiiivvee ee vvaammttaaaarree :: yimve (walla nii pelle) ve neqqo walla feddeliggodta ngam sihnude vamtaare (nder golle walla evvoore)


Takata cihnugol Kuulal Joopanqe Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka ngal dañdewune, ko maa yuvvo rewindo darnee. Alaa e sago kadi, liggotoove ve ngaltoqqii vee, ve paama, kevindoo tigi, joopanqe kuulal ngal e peeje cihnugolmaggal, tawa kadi diisnondiral coobangal ngal e nder kuulal hee angal jokkaa.Ngam tabitinde quum qoon, Batu Dowrowu ngu joopanqe ndema-ladde-e-ngaynaaka ina darnee e tolno ngenndi ndii. Ko Hooreejo Leydi oo ardotoonguun qoon Batu. Sekertariyaa mum, ko Ministe kalfinaaqo ndema jogotooqum. Jooqaniive pelle golloove ndema qee ina njeyaa e Batu nguu. Ko BatuDowrowu nguu tabitinta rewindo cihnugol ngal qoo kuulal, engu okka kadimiijo maggu e yi’annde maggu e kala ko yowitii e geqe vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka. Coomdi maggu e jahnugol golle maggu fof ko sariyata¥nata qumen.

Ko noon ne kay, e tolno kala diiwaan, Goomu Diiwaniyazkeewu ngu JoopanqeNdema-Ladde-e-Ngaynaaka ina darnee e sato Goorneer diiwaan oo.

DAMAL 18

2. Ce qu’il faut retenir2. 1. Ko foti koo2. Ko foti koo faameede

1. Kelmeendi


Sekertariyaa muuqum, ko gardiiqo oo vamtaare dowri e nder diiwaan kalajogotoo qum, tawa ombo waqi jooqaniive pelle golloove ndema qee.

Nguun qoon Goomu Diiwaniyazkeewu, ina halfinaa rewindo cihnugol ngalqoo kuulal, engu okka kadi miijo maggu e yi’annde maggu e kala ko yowitii egeqe vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka e nder diiwaan hee. Coomdi batunguu e jahnugol golle maggu fof ko laawol sariya ta¥nata qumen.

E les kalifaandi Batu Dowrowu ngu Joopanqe Ndema-Ladde-e-Ngaynaakanguu, Kawral ndema ina yuvvinee kala hitaande. Ko Hooreejo Leydi ooardotoo qum ; ngaal qoon kawral ina renndina liggotoove vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka vee fof, haa teezti noon e jooqaniive vee pelle golloovendema qee, kam e pelle renndo viyleydi’en qee, e gollodiive vamtaare vee.Kawral ngal ¥eewtindoo haa laavee no cihnugol kuulal ngal woniri, yuurnitookadi denndaangal tovve toqqiiqe qee yimve dowri vee.

Ministe kalfinaaqo ndema oo waqa ciimtol hitaande jowitiingol e ko lelnaakoo ngam cihnugol ngal qoo kuulal, kam e peeje tabitingol maggal. Ngoolqoon ciimtol tottee Hooreejo Leydi, Hooreejo Suudu Sarqiiji, Hooreejo BatuRippibilik, Mawqo Ministeeve e jooqaniive pelle golloove ndema vee, ñande31 lewru marsa, e kala hitaande.




33.. TTEESSKKOO--QQEENN QQEEEE QQOOOO TTAA::EE TTEEEE{{TTUUQQEE TTaa¥¥rree 7755,, lloowweell 11 :: Batu Dowrowo ngu joopanqe ndema-ladde-e-

ngaynaaka ina darnee. Ardotoo mbo ko Hooreejo Leydi oo, Minisite

kalfinaaqo ndema oo jogoo Sekertariyaa mum ; tee, Jooqaniive pelle

golloove ndema qee ina njeyaa e Batu nguu.

TTaa¥¥rree 7766,, lloowweell 11 :: Goomu Diiwaniyazkeewu ngu Joopanqe Ndema-

Ladde-e-Ngaynaaka ina darnee e sato Goorneer diiwaan kala.

Sekertariyaa muuqum, ko gardiiqo oo vamtaare dowri e nder diiwaan

kala jogotoo qum, tawa ombo waqi jooqaniive pelle golloove ndema qee.

TTaa¥¥rree 7777,, lloowweell 11 :: E les kalifaandi Batu Dowrowu ngu Joopanqe

Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka nguu, Kawral ndema ina yuvvinee kala

hitaande. Ko Hooreejo Leydi oo ardotoo qum ; ngaal qoon kawral ina

renndina liggotoove vamtaare ndema-ladde-e-ngaynaaka vee fof, haa

teezti noon e jooqaniive vee pelle golloove ndema qee, kam e pelle

renndo viyleydi’en qee, e gollodiive vamtaare vee.

TTaa¥¥rree 7799 :: Ngal qoo kuulal, maa ngal yuurnite kadi, so jojjii ngal

feewtinee, tawa ko Suudu Sarqiiji waqata qum, qoon e duuvi tati

caggal nde ngal seedtaa, feññinaa ndee ; caggal quum, duuvi joyi kala,

angal ¥eewtee caggal yuurnito adano ngoo.

Ngam quum qoon, Ministe kalfinaaqo ndema oo, e dow yahdodinde

e pelle golloove ndema qee, ina adoo hollira njeñcudi cihnugol ngal

qoo kuulal, caggal quum ndi hollitee Suudu Sarqiiji.

Ngal qoo Kuulal Joopanqe Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka, maa ngal yuurnitekadi, ngal feewtinee so jojjii, tawa ko Suudu Sarqiiji waqata qum, qoon eduuvi tati caggal nde ngal seedtaa, feññinaa ndee ; caggal quum, qum waqeeduuvi joyi kala, caggal yuurnito adano ngoo. Ngam quum qoon, Ministekalfinaaqo ndema oo, e dow yahdodinde e pelle golloove ndema qee, ina adoo hollira njeñcudi cihnugol kuulal ngal, maanaa ko hevaa koo heen.Caggal quum, njeñcudi ndii hollitee Suudu Sarqiiji.

Lelnaaqe timminirqe


ffiirrttuuddee ((kkuuuullaall)) :: wonande kuulal walla winndannde sariya, waqde haanatta woodde, wona suytii, niilii, nattii gollireedeffuuqqqqaaaaddee ssiihhnneeeeddee :: fuqqaade waawde fawaade e yimve (kuulal wallawinndannde sariya)wwoonnddee ee ssiihhnneeeeddee :: jogaade semmbe e laawol fawaade e dow yimve(kuulal walla winndannde sariya)

DAMAL 19

Ngal qoo Kuulal Joopanqe Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka momtii, suytinii, kalalelnannde sariya adinoonde ngal feeñde, e nder fannu mbo ngal joopii oo.Quum noon, kala lelnaaqe sariya gadinooqe, tee eqe njeddondiri e ngal qookuulal, qe pirtaama, qecuytii. Kono noon, ta¥ne sariya ¥ettanooqe ko adiingal qee, e nder cihnugol lelnaaqe sariya toqqaaqe qo dow qoo, qeen eqe cellihaa hannde, dow qo qe njeddondiraani e ngal qoo kuulal ; quum noon kohaa nde qe ngaroyi e wayleede walla firteede kamqe ne. Laabi cihnugol ngalqoo kuulal, ko laawol sariya ta¥nata qi. Yanti heen, binndanqe timmitinoojengal qoo kuulal ina ¥ettee, nde jojji kala. Caggal ceedtagol feññina ngal qookuulal, fawaade kadi e haœiiœaaji maggal e joopanqe maggal, kuule tammbiiqeqee ndema e fannuuji jokkiiqi heen qii, teezti noon e ndiyam, ngaynaaka,taariindi, laddeele, awo, deengol puqi e leqqe, cellal jawdi, aawdeele, lareleydeele, koqki, fof maa njuurnitoye, so jojjii, peewnitee.

Ngal qoo kuulal, maa sihnire wonde kuulal Dowla oo.

1. Kelmeendi

2. 1. Ko foti koo2. Ko foti koo faameede



33.. TTEESSKKOO--QQEENN QQEEEE QQOOOO TTAA::EE TTEEEE{{TTUUQQEE TTaa¥¥rree 8811 :: Laabi cihnugol ngal qoo kuulal, ko laawol ta¥nata qi. Yanti

heen, binndanqe timmitinooje ngal qoo kuulal ina ¥ettee, nde jojji

kala.

TTaa¥¥rree 8822 :: Caggal ceedtagol feññina ngal qoo kuulal, fawaade kadi

e haœiiœaaji e joopanqe maggal qee, kuule tammbiiqe qee ndema

e fannuuji jokkiiqi heen qii, teezti noon e ndiyam, ngaynaaka, taariindi,

laddeele, awo, deengol puqi e leqqe, cellal jawdi, aawdeele, lare

leydeele, koqki, fof maa njuurnitoye, so jojjii, peewnitee.

Documents

Kuulal Joopanqe Ndema-Ladde-e-NgaynaakaKuulal Joopanqe Ndema-Ladde-e-Ngaynaaka (Winndannde weevtinaande) 7 Diisnondiral ngal jippitiima boom, e nder pelle golloove qee, haa to les