KVALITET VODE U RIJEKAMA I AKVALNIM AKUMULACIJAMA … vode u rijekama i... · 2016-01-17 · KVALITET VODE U RIJEKAMA I AKVALNIM AKUMULACIJAMA SJEVEROISTOČNE BOSNE 5 1.UVOD Kvalitet

KVALITET VODE U RIJEKAMA I AKVALNIM

AKUMULACIJAMA SJEVEROISTOČNE BOSNE

Studija o kvalitetu vode u sjeveroistočnoj Bosni

Dr. Avdul Adrović, docent

Tuzla, mart 2010.

CENTAR ZA EKOLOGIJU I ENERGIJU EKO-LEONARDO

M. i Ž. Crnogorčevića 8 75000 Tuzla BiH Priboj bb 75249 Priboj BiH

tel/fax: ++387 (0)35 249-311 tel: ++387 (0)65 538-494 [email protected] www.ekologija.ba [email protected]

Ova studija je uraĎena za projekat „Od učešća javnosti do odrţivog razvoja“ koji se realizuje uz finansijsku podršku Evropske unije u okviru programa „Evropski instrument za demokratiju i

ljudska prava (EIDHR)“ i Fonda otvoreno društvo BH. Sadrţaj studije je isključiva odgovornost

Centra za ekologiju i energiju i EКО-Leonarda, te ni u kojem slučaju ne predstavlja stav Evropske unije niti Fonda otvoreno društvo.

Izdavač

Centar za ekologiju i energiju, Tuzla

Autor

Dr. Avdul Adrović, docent

Tehničko ureĎenje i dizajn

Vanja Rizvić

George Stiff

Štampa

d.o.o. „Off-Set“, Tuzla

Tiraţ

200 primjeraka

KVALITET VODE U RIJEKAMA I AKVALNIM AKUMULACIJAMA

SJEVEROISTOČNE BOSNE

3

SADRŢAJ

SAŢETAK ............................................................................................................................ 4

1. UVOD .................................................................................................................................. 5

1.1. Hidrografija područja ............................................................................................. 6

1.2. ZagaĎenje vode ........................................................................................................ 6

1.3. Klasifikacija voda .................................................................................................... 7

1.4. Oblici zagaĎivanja površinskih slatkih voda ........................................................ 7

1.5. Stanje kvaliteta voda na području sjeveroistočne Bosne.......................................

1.5.1. Doborovačka rijeka .......................................................................................

1.5.2. Krivaja .........................................................................................................

1.5.3. Tinja ..............................................................................................................

1.5.3.1. Ribe u rijeci Tinji .................................................................................

1.5.4. Gostelja ........................................................................................................

1.5.4.1. Ribe u rijeci Gostelji ............................................................................

1.5.5. Toplica .........................................................................................................

1.5.6. Vode površinskih kopova na području Banovića .........................................

1.5.7. Jezera na površinskim kopovima Višća ........................................................

1.5.8. Jala i Solina....................................................................................................

1.5.9. Akumulacija Snijeţnica ................................................................................

1.5.10. Spreča ...........................................................................................................

1.5.11. Modrac .........................................................................................................

1.5.11.1. Hidrografske i hidrološke karakteristike akumulacije ...................

1.5.11.2. Ribe akumulacije Modrac ..............................................................

8

8

8

9

9

9

10

10

11

11

11

11

13

15

15

17

2. ZAKLJUČAK .................................................................................................................. 18

3 . LITERATURA ................................................................................................................ 19



4

SAŢETAK

U zaštiti ţivotne sredine, posebno u oblasti

vodenih resursa, veliki problem predstavlja

kvalitet površinskih slatkih voda. Poseban

problem predstavlja činjenica da više od polovine

stanovništva na Zemlji nema dovoljno vode

zadovoljavajućeg kvaliteta. Stanje akvatičnih

ekosistema je takvo da se oni intenzivno

mijenjaju pod antropogenim uticajem.

Antropogeni uticaji su raznoliki. ZagaĎenje

vodotoka predstavlja svako odstupanje od

prirodnih hemijskih, fizičkih i bioloških svojstava

vode. Oblici zagaĎenja vodotoka na području

sjeveroistočne Bosne su različiti. Pored

komunalnih otpadnih voda iz naselja, značajan

uticaj na kavlitet voda imaju industrija, saobraćaj,

poljoprivreda, neriješen odvoz smeća i

komunalnih otpadnih voda. Posebno treba

naglasiti uticaj rudnika uglja, koji godinama

ispuštaju velike količine čestica ugljene prašine

iz separacija uglja. Ugljena prašina kontinuirano

zatrpava dno tekućica (Gostelje, Oskove i

Spreče) i sprečava odrţavanje ţivotnih zajednica

dna i nataj način remeti ekološku ravnoteţu u

ovim tekućicama, ali i u Modracu.

TakoĎe je evidentna nesrazmjera izmeĎu

postojećeg stanja i ţeljenog kvaliteta voda.

Postojeće zakonodavstvo u ovoj oblasti je

naslijeĎeno od SFRJ, tako da postoji niz zakona

kojima se prvo propisuje koja klasa kvaliteta

vode se zahtijeva za pojedine vodotoke, a tek

onda koji se pokazatelji kvaliteta vode uzimaju u

obzir kod ocjenjivanja njihovog kvaliteta.

Prikupljeni podaci o stanju kvaliteta vode

ukazuju na činjenicu da većina vodotoka u

najvećem dijelu godine, pripada II klasi kvaliteta.

Ova konstatacija se odnosi i na dvije

hidroakumulacije. Gornji tokovi većine vodotoka

pripadaju I klasi kvaliteta. Kvalitet vode

hidroakumulacija se tokom godine mijenja.

Tokom ljetnih mjeseci voda je III – IV klase

boniteta. Priliv velikih količina organske materije

i različitih nutrijenata dovodi do ovakvog stanja

vode. Nutrijenti uslovljavaju razvoj različitih

organizama, a naročito planktonskih algi, što

dovodi do eutrofikacije i pogoršanja kvaliteta

vode. Tokom zimskih mjeseci, kvalitet vode se

popravlja.

Kada su u pitanju tekućice, najteţe stanje je u

rijeci Spreči. Naročito je ugroţen njen donji tok.

Dio toka od postrojenja Koksare je gotovo mrtav.

Nizvodno se stanje donekle popravlja usljed

procesa autopurifikacije, tako da voda poprima

karakteristike vode II – III klase kvaliteta.

Sistem monitoringa kvaliteta vode zasnovan na

istraţivanju ţivotnih zajednica, nikada nije

uspostavljen. Zbog toga su podaci o stanju

kvaliteta vode na ovom podučju nesreĎeni,

fragmentarni i nesistematizirani.

U budućnosi bi se morao uspostaviti kontinuiran

biomonitorng stanja kvaliteta vode, jer je samo

tako moguće imati kvalitetne informacije o stanju

kvaliteta vode, a na osnovu tih podataka odrediti

pravce djelovanja u njihovoj zaštiti.

Neka i ove informacije doprinesu nastojanju da

se odrţi kvalitet vode u našim prelijepim

tekućicama.



5

1.UVOD

Kvalitet površinskih voda na širem prostoru

sjeveroistočne Bosne je u dobroj mjeri ugroţen, a

u nekim vodotocima opasno narušen. Ova

konstatacija se odnosi na sliv rijeke Spreče i na

akumulaciju Modrac. Najčešći zagaĎivači su

komunalne otpadne vode, koje nastaju kao

rezultat aktivnosti stanovništva kako u ruralnim,

tako i u urbanim naseljima.

Poseban problem predstavljaju industrijske

otpadne vode, a naročito nakon privatizacije

pojedinih industrijskih postrojenja. Negativan

uticaj zagaĎenja površinskih voda na zdravlje

stanovništva se ogleda na kvalitet vode za piće,

vode za navodnjavanje, rekreaciju, itd.

Slika 1. Izlivanje kanalizacije u rijeku Jalu



6

1.1. Hidrografija područja

Vodotoci na području Tuzlanskog kantona

pripadaju slivovima Spreče, Bosne i Tinje, pri

čemu je sliv Spreče najprostraniji. Hidrografski

sistem Spreče je smješten unutar sprečke zavale

dinarskog pravca orijentacije sa osnovnim

smjerom jugoistok – sjeverozapad. Sliv se nalazi

na hidrološkim izolatorima tako da su orografska

razvoĎa ujedno i vododjelnice. Orografska

razvoĎa na sjeverozapadu prelaze preko Trebave

(692 m), na sjeveroistoku preko Majevice (915

m), na jugoistoku vododjelnice prelaze preko

Javornika (1060 m) i Snagova (470 m), a na jugu

i jugoistoku preko Konjuha (1327 m) i Ozrena

(918 m).

Rijeka Spreča je jedna od najduţih rijeka u našoj

zemlji. Izvire ispod Velje Glave (619 m.n.v) u

blizini Zvornika i ima duţinu toka od 115,7 km i

površinu sliva od 1945 km2 (Ivić i sar. 1975;

Kulenović, 1991). Rijeka Spreča je bogata

vodom. Prosječni protok kod Modraca je 15 – 20

m3 /sec, a kod Karanovca 25 – 27 m

3 /sec. Najviši

srednji mjesečni vodostaj je u februaru 160 cm, a

najniţi uavgustu 89 cm, te se kao takva (Ilešić,

1974) moţe svrstati u varijantu vodotoka

pluvijalnog reţima. Uzduţni talveg ove rijeke je

nesaglasan, a na pojedinim mjestima stupnjevit.

U izvorišnom dijelu padovi su najviši i prosječno

iznose 23,8 ‰, na uzduţnom profilu se smanjuju

i do Modraca iznose 1,85 ‰, a do ušća u Bosnu

iznose svega 1,26 ‰.

Vodotok se odlikuje meandrima naročito u

donjem dijelu toka, što je posljedica malog

nagiba kao i akumuliranja velikih količina

riječnog nanosa, koje u aluvijalne ravni donose

njene pritoke. Najznačajnije pritoke gornjeg toka

Spreče sa njene desne strane su: Bukovica,

Bjelova, Krivača i Jala, a sa lijeve Mramorak,

Sajtovica, Brod, Oskova sa Gosteljom, Sušica i

Gribaja.

Donja Spreča se odlikuje s jedne strane slabije

razvijenom riječnmo mreţom, a s druge strane

manjom količinom vode u pritokama.

Najznačajnije desne pritoke na ovom dijelu su:

Lukavačka rijeka, Rašljevska rijeka, Sokoluša i

Stanićki potok. Najznačajnije lijeve pritoke su

Prenja, Velika rijeka, Mala rijeka, Ponikva,

Jadrina i Kamenička rijeka.

U hidrografskom sistemu rijeke Spreče, gustina

riječne mreţe iznosi 550 m/km2, što znači da

padavinaske vode slivanjem prelaze put dug

prosječno 550 m da bi dotekle do nekog toka u

slivu. Na svakom km2 slivne površine rijeke

Spreče postoji po 1,79 km vodenih tokova, što je

pribliţno prosjeku za Bosnu i Hercegovinu.

1.2. ZagaĎenje vode

Ukupne zalihe vode na Zemlji iznose 26,6 x 1018

tona. Iako se radi o ogromnoj količini, najveći

dio te vode nije vidljiv.

Od ukupne količine 94,7% je vezana voda

(vezana za minerale, a količina od 5,3% je u

omotaču planete Zemlje koji nazivamo

hidrosfera. Najveći dio vode iz hidrosfere je slana

voda koju čovjek najčešće ne moţe koristiti za

svoje potrebe. Preostala količina je slatka voda,

koju čovjek koristi za različite potrebe. Dio te

male količine je i vodena para ili kondenzaciona

voda u oblacima, kao i voda vezana u ţivim

organizmima.

Najveći dio vode je u procesu stalnog kruţenja

izmeĎu hidrosfere, atmosfere i litosfere. Manji

dio podzemne vode, tj. vode koja je na manjim

dubinama i jezera i tekućice je voda koja je na

raspolaganju čovjeku za veliki broj aktivnosti.

Istovremeno je ta količina vode izloţena

snaţnom antropogenom pritisku koji se

manifestira kroz različite oblike zagaĎenja.

Slatka voda koja je dostupna čovjeku je dvojakog

porijekla:

1. Juvenilna voda – nastaje u litosferi u

blizini ugrijanih jezgara gdje se obrazuje

u obliku vodene pare. Pri kretanju ka

površini Zemlje, ona se hladi, kondenzira

u tečnost i takva izlazi na površinu.

2. Vadozna voda - nastaje iz atmosferskih

padavina koje dospijevaju u podzemne

nepropusne slojeve. Količina im je

nestalna jer ovisi o količini padavina.



7

Količina vadozne vode je mala, tako da u procesu

obnavljanja vode najznačajnije učešće imaju

atmosferske padavine. MeĎutim, poznato je da je

raspored padavina na Zemlji neravnomjeran, a

takoĎe je izraţena i sezonska neravnomjernost.

Tabela 1. Raspored vodenih resursa na Zemlji

Mjesto gdje je deponovana voda Količina (km3) Procenat od ukupne

zapremine vode

Okeani i mora 1.321 890 97,20

Lednici 29.190 2,15

Podzemne vode – ukupno

– (tlo)

8.407

(67)

0,627

(0,005)

Površinske vode – jezera

– tekućice

229

1

0,17

0,0001

Atmosfera 13 0,001

Ukupno 1.359.730 100,00

Porast broja stanovnika i ekonomska razvijenost

pojedinih drţava istovremeno je praćen porastom

količine dostupne vode neophodne za

zadovoljavanje potreba stanovništva. Bez obzira

na način korišćenja, iskorišćena voda je u

odreĎenoj mjeri zagaĎena.

Tako se pod pojmom zagaĎene vode

podrazumijeva svako kvalitativno i kvantitativno

odstupanje od prirodnih hemijskih, fizičkih i

bioloških svojstava vode. Različiti su načini

zagaĎivanja vode. Ulaskom zagaĎene vode u

rijeku, jezero ili more (recipijent) dolazi do

pojave zagaĎivanja recipijenta. ZagaĎivanje vode

se moţe posmatrati sa dva osnovna aspekta:

1. ZagaĎivanje površinskih voda, pri čemu

razlikujemo:

a) ZagaĎivanje slatkih voda i

b) ZagaĎivanje mora i okeana

2. ZagaĎivanje podzemnih voda.

1.3. Klasifikacija voda

Uredbom o klasifikaciji voda iz 1968. godine,

propisane su granične vrijednosti pojedinih

fizičko – hemijskih, bakterioloških i bioloških

parametara. Prema namjeni korišćenja vode su

podijeljene u četiri klase:

Prvoj klasi pripadaju vode koje se u prirodnom

stanju ili nakon dezinfekcije mogu koristiti za

piće i za uzgoj plemenitih (salmonidnih) vrsta

riba.

Drugoj klasi pripadaju vode koje koje se mogu

koristiti za kupanje, rekreaciju i sport.

Nakon prečišćavanja mogu se koristiti za

vodosnabdijevanje, u prehrambenoj industriji ili

za gajenje plemenitih (ciprinidnih) vrsta riba.

Trećoj klasi pripadaju vode koje se mogu

koristiti za navodnjavanje, a nakon prečišćavanja

za zadovoljavanje potreba industrije ali ne i za

snabdijevanje ljudskih naselja vodom za piće ili

za potrebe industrije.

Četvrta klasa obuhvata zagaĎene vode koje, da

bi se mogle koristiti se prvo moraju posebno

obraditi.

1.4. Oblici zagaĎivanja površinskih slatkih voda

Voda je potrebna za zadovoljenje stanovništva

pitkom vodom, za potrebe industrije,

poljoprivrede itd. Samim tim se povećava

količina otpadne vode koja se ispušta u vodotoke

i tako se povećava zagaĎenost površinskih slatkih

voda. Otpadne vode sadrţe rastvorljive i

nerastvorljive materije, kao i neorganske i

organske supstance različitog sastava. Prisustvo



8

ovim materija mijenja prirodna svojstva vode i

tako utiče na ţivi svijet u njoj. Razlikujemo dva

oblika zagaĎenja površinskih slatkih voda:

autogeno – koje je uzrokovano raspadanjem

biomase uginulih biljnih i ţivotinjskih

organizama iz vode ili iz okoline i alogeno – koje

nastaje kao posljedica antropogenog djelovanja.

Autogeno zagaĎenje praktično i ne postoji. Ako

se takvo zagaĎenje i desi, ono je lokalnog

karaktera i brzo se eliminiše procesima

samoprečišćavanja – autopurifikacije.

Alogeno zagaĎenje najčešće nije lokalnog

karaktera. Trajnog je karaktera i prevazilazi

mogućnost autopurifikacije. Često se dešava da je

intenzitet zagaĎenja takav da sistem ne moţe da

se vrati u prvobitno stanje, već prethodno

postojeća zajednica organizama propada i bude

zamijenjena drugom. Alogeno zagaĎenje

dominira nad autogenim, ali na njega je moguće

uticati. Sastav alogenih voda je različit toliko da

je gotovo nemoguće napraviti njihovu dobru

kasifikaciju. Ipak, najčešće se govori o četiri tipa

otpadnih voda:

1. Domaće otpadne vode – otpadne vode

koje sadrţe ljudske ekskremente. To su

vode iz kupatila, kuhinja, štala itd.

2. Industrijske otpadne vode – vode iz

različitih oblika industrije. Njihov sastav

ovisi o tipu industrije.

3. Poljoprivredne otpadne vode – otpadne

vode iz različitih farmi. Imaju relativno

ujednačen sastav, a najčešće dominiraju

materije organskog porijekla. S obzirom

na činjenicu da su porijeklom iz farmi

ţivotinja koje se koriste u ljudskoj

ishrani, ove vode ne bi smjele sadrţavati

patogene bakterije, pesticide,

radioaktivne materije i slično.

4. Gradske (komunalne) otpadne vode -

mješavina domaćih otpadnih voda i

različitih industrijskih otpadnih voda.

Ove otpadne vode imaju relativno stalan

karakter. Karakteriše ih prisustvo velikog

broja bakterija i velika količina organske

materije

1.5. Stanje kvaliteta voda na području sjeveroistočne Bosne

1.5.1. Doborovačka rijeka

Istraţivanja strukture i sastava zajednica

makroinvertebtata bentosa (Memić, 2004)

pokazuju da su u bentosu najbrojnije Oligochaeta

koje čine 65 – 70% prisutnih organizama. Osim

Oligochaeta prisutne su i Gastropoda (25%) i

Hirudinea (2-3%). Na osnovu saprobnih indeksa

prisutnih organizama izračunat je indeks

saprobnosti Doborovačke rijeke koji iznosi 2,52.

Na osnovu dobijenog stepena saprobnosti, voda

Doborovačke rijeke se svrstava u beta do

alfamezosaprobne vode, a prema indikatorskim

vrstama ona pripada alfamezosaprobnim vodama.

Prema Uredbi o kategorizaciji vodotoka

(Sluţbeni list SR BiH broj 42/67) voda

Doborovačke rijeke pripada II klasi boniteta. Na

kvalitet vode Doborovačke rijeke u manjoj mjeri

utiču farme peradi. MeĎutim, veći problem

predstavlja organski otpad iz domaćinstava koji

je prisutan tokom čitave godine. Uticaj zagaĎenja

se ogleda u mijenjanju sastava i strukture

biocenoza i ukupnog biodiverziteta u rijeci. Ove

promjene se ogledaju u nestajanju primarnih

oligotrofnih zajednica i formiranju sekundarnih

zamjenskih zajednica, koje su otporne na

novonastale uslove.

1.5.2. Krivaja

Raspoloţivi podaci o kvalitetu vode rijeke

Krivaje, zasnovani na mikrobiološkim podacima

(Mujić, 2009), ukazuju na prisustvo indikatora

fekalne kontaminacije na toku izmeĎu Olova i

Zavidovića. Fekalno zagaĎenje potiče od

komunalnih voda iz naselja duţ rijeke Krivaje.

Prisustvo aerobnih mezofilnih bakterija

registovano je na ušću Krivaje i Bosne, a

najmanje na ušću Bioštice i Stupčanice. Na

čitavom toku Krivaje je utvrĎeno prisustvo

Escherichia coli ali i drugih indikatora fekalnog

zagaĎenja što ukazuje na kontinuirano fekalno



9

zagaĎenje. Prema Uredbi o kategorizaciji

vodotoka (Sluţbeni list SR BiH broj 42/67) voda

rijeke Krivaje pripada II klasi boniteta.

Jednogodišnja istraţivanja bentosa rijeke Krivaje

(Cikotić, 2005), rezultirala su uzorkom koji je

brojao 12766 jedinki u okviru 133 taksona

makroinvertebrata. U uzorku bentosa insekata je

bilo 9409 jedinki od 106 determinisanih taksona

ili 73% od ukupnog broja jedinki

makroinvertebrata. Od skupina insekata naĎene

su: Ephemeroptera, Plecoptera, Odonata,

Trichoptera, Diptera i Coleoptera. Najviše

jedinki je bilo iz skupine vodenih cvjetova

ukupno 3719 jedinki iz sedam porodica ovog

reda. Velika brojnost obalčara, ukazuje na dobar

kvalitet vode jer je to osjetljiva skupina insekata

na zagaĎenje vode. Velika brojnost vodenih

moljaca, ukupno 1683 naĎene jedinke bentosa

istraţivane tekućice, ukazuje nam na osobine

Krivaje kao planinske tekućice, na osobine

sedimenta korita rijeke i njen protok.

Izraţeno prisustvo dvokrilaca, ukazuje na

organsko opterećenja vode Krivaje iz ljudskih

naselja.

U toku istraţivanja mjereni su i istraţeni odreĎeni

fizičko-hemijski parametri rijeke Krivaje.

Dobijeni rezultati tih parametara ukazuju da je

Krivaja gorska tekućica dobrih kvaliteta, bez

posebnog opterećenja u kojoj se mogu razvijati

mnoge akvatične zajednice. Insekti imaju veliki

značaj za tekućice jer su članovi hranidbenog

lanca u njima, od njih zavise mnogi vodeni

organizmi a posebno riblje populacije koje

čovjeka ponajviše i zanimaju.

1.5.3. Tinja

Mikrobiološka istraţivanja Tinje (Bektić, 2009)

ukazuju na prisustvo indikatora fekalnog

zagaĎenja u čitavom toku. Ragistrovano je

prisustvo bakterija fekalnog porijekla i to

Escherichia coli, Enterobacter sp. i Edwardsiella

sp. Porječje Tinje je gusto naseljeno, a fekalno

zagaĎenje potiče upravo iz postojećih naselja.

Tokom istraţivanja je dokazano da se intenzitet

zagaĎenja povećava sa duţinom toka rijeke.

Prema Uredbi o kategorizaciji vodotoka

(Sluţbeni list SR BiH broj 42/67) voda rijeke

Tinje pripada II klasi boniteta.

Tabela 2. Karakteristike rijeke Tinje

N/V izvora

utoka u BiH

(m)

N/V ušća

istoka iz BiH (m)

Visinska razlika

(m)

Duţina toka (km) Duţina toka kroz

BiH (km)

500 80 420 69,0 69,0

1.5.3.1. Ribe u rijeci Tinji

Rijeka Tinja je naseljena sa 11 vrsta riba iz pet

porodica (Deljić, 2006). Po broju vrsta ali i po

broju jedinki dominiraju ribe iz porodica

Cyprinidae, te se na osnovu toga moţe zaključiti

da je voda druge klase boniteta.

1.5.4. Gostelja

Istraţivanja kvaliteta vode su provedena na šest

lokacija na uzduţnom profilu tekućice. Procjena

kvaliteta vode je izvršena na osnovu rezultata

dobijenih primjenom pet različitih indeksa, koji

su izračunati za svaki lokalitet istraţivanja, a na

osnovu tih podataka su dobijne prosječne

vrijednosti svih indeksa za cijeli vodotok. Indeksi

koji su primijenjeni su odavno u širkoj upotrebi

na prostoru Evrope. Primijenjeni su sljedeći

indeksi:

Saprobni indeks po Wegl-u

Porodični biotički indeks po Hilsenhoffu

(FBI)

Porodični indeksi po Armitage-u



10

Modificirani rašireni biotički indeks po

Ghetti-u

Shanon-Weaver-ov indeks diverziteta

Na osnovu kvalitativno – kvantitativne strukture i

sastava makroinvertebrata bentosa rijeke

Gostelje (Čamdţić, 2005) proizilazi da voda ove

tekućice pripada drugoj klasi boniteta, ako se u

obzir uzmu prosječne vrijednosti korišćenih

metoda. Posmatrano po pojedinačnim

vrijednostima indeksa uočljivo je njihovo

variranje kako po sezonama istraţivanja, tako i

po lokalitetima. Na osnovu rezultata provedenih

istraţivanja moţe se zaključiti da je od tri

ispitivane tekućice najčistija Gostelja, čiji gornji

tok, po svim ispitivanim parametrima pokazuje

karakteristike prve klase boniteta. Donji tok,

zbog uticanja veće količine ugljene prašine iz

separacije uglja, te manje količine otpadnih voda

iz domaćinstava, pripada dugoj klasi boniteta. To

pokazuje fizičko – hemijski sastav vode

ispitivane tekućice ali sastav ţivotnih zajednica

fitobentosa, zoobentosa a naročito ihtiofaune,

gdje je registrovano prisustvo 21 različite vrste

riba.

Gornji tok rijeke Spreče, po svim ispitivanim

parametrima, pripada drugoj klasi boniteta, dok

njen donji tok, zbog prijema velikih količina

otpadnih voda iz farme krava «Spreča», iz

domaćinstava i naročito od fabrike namještaja

«Konjuh – Ţivinice», pripada četvrtoj klasi

boniteta. Takvo stanje pokazuju i fizičko –

hemijski parametri ali sastav populacija

fitobentosa, zoobentosa i ihtiofaune. Intenzivno

zagaĎenje se naročito odrazilo na smanjenje

diverziteta riba, gdje je registrovano svega 16

vrsta.

Na osnovu sastava ihtiofaune srednjeg toka rijeke

Brke, moţe se zaključiti da ona pripada drugoj

klasi boniteta. To pokazuje relativno mali broj

ulovljenih vrsta riba (10).

U ovoj tekućici je tokom istraţivanja

konstatovano prisustvo velike količine čvrstog

otpada, različitog porijekla.

S obzirom značaj čistih voda, bilo bi nuţno

nastaviti dalja istraţivanja abiogene i biogene

komponente ovih i drugih tekućica na prostoru

Tuzlanskog kantona te nad njima uspostaviti

znanstveni nadzor, odnosno, permanentni

biomonitoring.

1.5.4.1. Ribe u rijeci Gostelji

U slivu Spreče ihtiološki je istraţena i Gostelja,

desna pritoka Oskove (Adrović, 2002). U uzorku

od 2438 jedinki utvrĎeno prisustvo 22 različite

vrste riba, koje se svrstavaju u osam porodica.

Dominantno je prisustvo vrsta iz porodice

Cyprinidae (11 vrsta); iz porodica Salmonidae,

Cobitidae i Percidae prisutne su po dvije vrste, a

iz porodica Petromyzonidae, Cottidae,

Balitoridae i Centrarchidae po jedna vrsta. U

ukupnom uzorku je najbronija gagica (Phoxinus

phoxinus) (23,42%); slijede zela (21,01%),

sapača (20,14%), klen (14,20%), krkuša (6,85%),

peš (5,30%) i vijun (2,68%). Pojedinačno učešće

svake od ostalih vrsta je manje od 2%, a

najmanje je kalifornijske pastrmke i balavca

0,09%, te potočne paklare 0,05%. Na osnovu

diverziteta riba, gornji tok Gostelje do Podgajeva,

pokazuje karakteristike prve, a donji do ušća u

Oskovu druge klase kvaliteta vode.

1.5.5. Toplica

Biocenološka istraţivanja rijeke Toplice

zasnovana su na analizi sastava biocenoza

makroinvertebrata bentosa, a sa ciljem

utvrĎivanja stanja ekosistema ove tekućice

(Tupkušić, 2004). Istraţivanja su pokazala vrlo

zanimljiv sastav zoobentosa, kako po

zastupljenosti vrsta, tako i po njihovom

rasporedu. Uzorak se sastojao od 156 jedinki 13

različitih taksona. Najveći broj vrsta čine

pripadnici klase Gastropoda (40%), Crustacea

(31%), Insecta (19%), Nematoda (8%), Bivalvia

(1%) i Oligochaeta (1%). Indeks saprobnosti

iznosi 1,72 i prema tome voda rijeke Toplice je

oligo do betamezosaprobnog karaktera i moţe se

svrstati u prvu do druge klase boniteta (I-II).

Smatra se da antropogeni uticaj nema značajnog

uticaja na promjenu kvaliteta vode ove tekućice.



11

Slične rezultate o stanju kvaliteta vode iznose

Goletić i sur. (2004). Autori navode činjenice da

u bentosu Toplice dominiraju pripadnici

Crustacea, Gastropoda i Insecta koji se uključeni

u betamezosaprobnu kategoriju. Najmanje je

oksifilnih vrsta; pripadnika Ephemeroptera i

Plecoptera što ukazuje na pogoršanje kvaliteta

vode. Indeks saprobnosti je iznosio 1,94, na

osnovu čega se voda svrstava u drugu klasu

boniteta. Na osnovi prezentiranih rezultata, autori

ukazuju na neznatno prisustvo antropogenih

uticaja na kvalitet vode u ovoj tekućici.

1.5.6. Vode površinskih kopova na području Banovića

Mikrobiološka istraţivanja jezera Bešin, Mušićko

i Ramićko, nastalih nakon površinske

eksploatacije uglja na širem području Banovića,

provedena su tokom 2009. godine (Subašić,

2009). Istraţivanja su pokazala prisustvo

aerobnih mezofilnih bakterija u jezeru Bešin i u

Ramićkom jezeru. Koliformne bakterije su

izolovane na pojedinim lokalitetima istraţivanja

Mušićkog jezera i jezeera Bešin, gdje je izolovan

i Streptococus faecalis. Na dijelu Mušićkog

jezera izolovana je Escherichia coli, ali i druge

bakterije fekalnog porijekla.

Prema Uredbi o kategorizaciji voda (Sluţbeni list

SR BiH broj 42/67) voda Mušićkog jezera

pripada II klasi boniteta. Prema istoj Uredbi voda

ostala dva jezera pripadaju prvoj klasi boniteta.

Provedena istraţivanja pokazuju da se voda iz

pomenutih jezera moţe koristiti za ribolov,

rekreaciju i sport, a uz prethodnu obradu i kao

pitka voda.

1.5.7. Jezera na površinskim kopovima Višća

Mikrobiološke analize vode jezera Đuvelika i

Brestovica, provedena su s ciljem utvrĎivanja

stanja kvaliteta i mogućnosti upotrebe za piće

(Bašić, 2009). Istraţivanja su pokazala prisustvo

različitih bakterija, ali i bakterija fekalnog

zagaĎenja. Prema Uredbi o kategorizaciji voda

(Sluţbeni list SR BiH broj 42/67 jezera Đuvelika

i Brestovica pripadaju II klasi boniteta.

1.5.8. Jala i Solina

Rijeke Jala i Solina su karakteristične po maloj

količini vode koja je opterećena velikim

količinama gradske komunalne otpadne vode.

Obje rijeke su u gornjem toku manje opterećene

otpadnim vodama, ali su zato u srednjem i

donjem toku jako opterećene velikom količinom

organkih materija. Tokom ljetnih mjeseci

količina vode se smanji do te mjere da ponekad

(Solina naročito) dolazi do presušivanja. Pri tome

se iz korita šire neprijatni mirisi, a kavlitet vode

je IV klase. Osim toga, prisutne su velike

količine različitog čvrstog otpada, koji u vodotok

dospijeva kao rezultat aktivnosti gradskog

stanovništva. Tokom zimskih mjeseci je količina

vode veća, a i kvalitet vode je bolji.

1.5.9. Akumulacija Snijeţnica

Kvalitet vode akumulacije Snijeţnica je dat

prema vaţećim propisima Federacije Bosne i

Hercegovine, kao što su:

Uredba o klasifikaciji voda i voda obalnog

mora Jugoslavije u granicama SR Bosne i

Hercegovine („Sluţbeni list SR BiH“, br.

19/80)

Uredba o kategorizaciji vodotoka („Sluţbeni

glasnik SR BiH“, br. 2/67) i

Pravilnik o higijenskoj ispravnosti vode za

piće („Sluţbeni list SFRJ“, br. 33/87).

Vrijednosti pojedninih pokazatelja kvaliteta

vode akumulacije Snijeţnice u poreĎenju sa

MDK vrijednostima iz Uredbe o klasifikaciji

voda, ukazuju na činjenicu da ove vode

pripadaju sljedećim klasama voda:



12

Tabela 3. Fizikalno – hemijske karakteristike vode akumulacije Sniježnica

Pokazatelji kvaliteta vode UtvrĎene vrijednosti UtvrĎena klasa vode

Otopljeni O2 5,20 – 12,40 mg/l I - III

Zasićenost kisikom

saturacija

41,60 – 99,40 %

I - IV

supersaturacija 101,50 – 108,10 % I – II

Hemijska potrošnja kisika 3,90 – 13,50 mg/l I – III

Suspendirane materije 0,80 – 18,90 mg/l I – II

Otopljene materije 174 – 234 mg/l I

Prema utvrĎenim klasama vode akumulacije

Snijeţnica, a prema odredbama Uredbe o

kategorizaciji vodotoka pripada II kategoriji

voda. MeĎutim, prema fizičko – hemijskim

pokazateljima, ova voda se ne moţe svrstati u

drugu kategoriju, jer postoje zagaĎenja koja

mogu dovesti pogoršanja njenog kvaliteta.

Uočeno je takoĎe, da je kvalitet vode bolji tokom

zime i jeseni u odnosu na proljeće i ljeto. Prema

Pravilniku o higijenskoj ispravnosti vode za piće,

voda akumulacije Snijeţnica ne zadovoljava

propisane vrijednosti MDK za sljedeće

pokazatelje kvaliteta:

Tabela 4. Fizikalno – hemijske karakteristike vode akumulacije Sniježnica

Pokazatelji kvaliteta vode UtvrĎene vrijednosti Kvalitet ne zadovoljava

Temperatura vode 5,9 – 24,5 0C Povremeno

Mutnoća vode 2 – 7 NTU Kontinuirano

Suspendirane materije 0,8 – 18,9 mg/l Kontinuirano

Utrošak KMnO4 11,20 – 21,30 mg/l Kontinuirano

Zasićenost kisikom 41,6 – 108,1 % Povremeno

Amonijak 0,034 – 0,270 mg/l Povremeno

Nitriti 0,0004 – 0,014 mg/l Povremeno

Ţeljezo 0,007 – 0,04 mg/l Povremeno

Mangan 0,006 – 0,79 mg/l Povremeno

Uprkos prezemtiranim odstupanjim, ova voda se

moţe koristiti kao voda za piće, ukoliko se

prethodno podvrgne odreĎenom stupnju

kondicioniranja.

Kada su u pitanju biološka svojstva vode,

primijetne su promjene njenog kvaliteta

uslovljene sukcesijama ţivotnih zajednica i

antropogenim pritiskom. Tome doprinose

hidrografske karakteristike akumulacije, kao što

su odnos dubine i površine. Na promjijenjene

ekološke uslove ukazuju i promjene ţivotnih

zajednica, kao što sz planktonske, bentosne i

mikrobiološke zajednice.

Rezultati fizikalno – hemijskih istraţivanja su u

dobroj mjeri poduprti rezultatima istraţivanja

fitoplanktona. U zajednicama fitoplanktona

dominiraju indikatori oligo do beta

mezosaprobne kategorije vode. Male količine

nutrijenata uslovljavaju slabiji razvoj primarnih

producenata, što se odraţava na sastav

fitoplanktonskih zajednica. To je karakteristika

svih skupina planktonskih biljaka.



13

Mikrobiološke analize su pokazale da se kvalitet

vode kreće u rasponu II – IV klase boniteta, a da

je bakteriološki manje opterećena u području

brane, nego što je to slučaj u gornjem dijelu.

Trofičko stanje akumulacije se kreće od oligo do

mezotrofnog stupnja. Uočeno je povećano

unošenje antropogenog porijekla što utiče na

razvoj heterotrofnih bakterija i koliforma, a u

konačnici dovodi do većeg stupnja trofije jezera.

Akumulaciju Snijeţnica odlikuje niska primarna

produkcija. Primarni producenti se javljaju u

manjem broju, iako su prisutne brojne

planktonske alge. Većina vrsta je slabo

zastupljena, a indikatorske vrste indiciraju oligo

do beta mezosaprobni stupanj trofije. U

jesenskom i zimskom razdoblju akumulacija je

oligo do mezotrofnog stupnja, a u proljetnom i

ljetnom periodu je očita povećana eutrofizacija.

Indikatorske vrste ukazuju na povećan unos

materija atropogenog porijekla, što stimulira

porast broja bakterija meĎu kojima su i

indikatori fekalnog zagaĎenja.

Slične pokazatelje o kvalitetu vode pruţaju

informacije o ihtiopopulacijama

hidroakumulacije Snijeţnica, koje ukazuju na

prisustvo 11 vrsta riba iz porodica Cyprinidae,

Percidae i Centrarchidae. Istraţivanja su

provedena na tri lokacije istraţivanoga prostora,

pri čemu je ostvaren uzorak od 598 jedinki. Iz

porodice Cyprinidae prisutno je devet vrsta, a iz

poroica Percidae i Centrarchidae po jedna

vrsta. U uzorku dominantno učešće ostvaruje

zela (73,82%), dok je pojedinačno učešće ostalih

vrsta manje od 10%. Osim zele ulovljene su i

klen (5,53%), bodorka (4,19%), crvenperka

(3,85%) i šaran (0,16%) koji je najmalobrojnija

vrsta u ukupnom uzorku.

1.5.10. Spreča

Vrijednosti temeperature vode na istraţivanim

lokalitetima rijeke Spreče su u direktnoj ovisnosti

od temperature vazduha. Ostali parametri

posebno pro-vodljivost koja se kreče od 1211-

1423 µSm3 ukazujuna veoma opterečenu vodu.

Niske vrijednosti BPK5 (1,38-1,67) kao i

neutralna pH vrijednost ukazuju na povoljne

uslove i nepostojanje nekog večeg organskog

zagaĎivanja. Visoke vrijednosti provodljivosti

ukazuju na postojanje ioana u vodi koje moţe biti

rezultat taloţenja otrovnih materija u samom

sedimen-u koji je dominantno muljevit i crne

boje.

Analiza sastava zoobentosa rijeke Spreče

zasnovana je na materijalu prikupljenom Surber –

ovom mreţom na tri karakteristična lokaliteta. Na

prvom lokalitetu (gornji tok), konstatovano je

prisustvo pripadnika redova Diptera, Plecoptera i

Trichoptera te veliki broj račića iz roda

Gammarus. TakoĎe je konstatovano prisustvo

nekooliko jedinki Hirudinea kao i neke

Gastropoda. Slične podatke o zoobentosu Spreče

iznose Habdija i sar. (1983).

Sastav zoobentosa pokazuje β – mezosaprobni

karakter vode u gornjem a α – mezosaprobni u

donjem toku rijeke Spreče.

Istraţivanja ihtiofaune rijeke Spreče

(Skenderović, 2003) pokazuju prisustvo 16 vrsta

riba iz pet ribljih porodica. Najznačajniji udio

ostvaruje porodica Cyprinidae sa deset vrsta,

porodica Percidae je predstavljena sa tri vrste, a

porodice Petromyzonidae, Cobitidae i Esocide sa

po jednom vrstom. Ovakav sastav ihtiofaune

ukazuje na to da je Spreča tipični ciprinidni

vodotok za koji je, zbog velikog zagaĎenja,

naročito u njenom donjem toku, karakteristično

prisustvo malog broja vrsta. S obzirom na

geografski poloţaj i količinu vode u rijeci Spreči,

nalaz svega 16 vrsta riba je odraz prisustva

nepovoljnih ekoloških uslova u ovoj rijeci.

Terenska istraţivanja rijeke Spreče na utoku u

jezero Modrac su uraĎena na duţini toka oko 600

m i širini do 20 m.

U prvoj seriji istraţivanja, u ihtiouzorku

konstatirano je sedam vrsta riba iz tri porodice:

Cyprinidae, Percidae i Centrarchidae. Porodica

Cyprinidae bila je najbrojnija. Iz ove porodice

evidentirana je jedna jedinka zele (1,53%

ukupnog uzorka), tri jedinke gavčice (4,61%), 42

jedinke klena (64,61%), 12 jedinki crvenookice

(18,46%) i jedna jedinka sapač (1,53%).

Porodica Centrarchidae bila je predstavljena

sunčanicom (jedna jedinka 1,53%), a porodica

Percidae grgečom (jedna jedinka 1,53%).

Na osnovu konstatiranih indikatorskih vrsta riba

(zela, klen, grgeč, gavčica i crvenookica) na



14

ovom dijelu toka rijeke Spreče, kvalitet vode se

kreće od beta do alfa - mezosaprobnog tipa,

odnosno II - III klase boniteta.

Tokom druge serije terenskih istraţivanja dijela

rijeke Spreče na utoku u jezero Modrac, izlov

riba je obavljen na duţini toka oko 400 m i širini

od 5 do 10 m.

U prikupljenom ihtiouzorku konstatirano je

sedam vrsta riba iz četiri porodice: Cyprinidae,

Percidae, Cobitidae i Esocoidae. Sve porodice su

bile predstavljene sa po jednom vrstom. Iz

porodice - Cyprinidae evidentirano je 10 jedinki

klena (40%). Iz porodice Percidae ulovljeno je

osam jedinki grgeča (32%). Iz porodice

Cobitidae ulovljeno je šest jedinki vijuna (24%),

a iz porodice Esocidae konstatovana je jedna

jedinka štuke (4%)


(klen, grgeč) na ovom dijelu toka rijeke Spreče

kvalitet vode se kreće od beta do alfa -

mezosaprobnog tipa, odnosno II - III klase

boniteta. Indeks saprobnosti (SI) na ovom

lokalitetu je iznosio 2.65.

Treća serija terenskih istraţivanja rijeke Spreče

na lokalitetu utoka u jezero Modrac, izvršena su

na duţini riječnog toka od 150 - 200 m i širini od

7 do 10 m.

U ulovu je konstatirano šest vrsta riba iz

porodica: Cyprinidae, Percidae i Cobitidae. Iz

porodice Cyprinidae evidentirano je 10 jedinki

klena (27,78%), deset jedinki sapače (27,47%)

pet jedinki krkuše (13,89%) i jedna jedinka

gavčice (2,77%). Porodica Percidae zastupljena

je grgečom sa brojnošću od četiri jedinke

(11,11%). Iz porodica Cobitidae registrovano je

šest jedinki vijuna (16,67%).

Na osnovu prisutnih indikatorskih vrsta riba, na

istraţivanom dijelu rijeke Spreče kvalitet vode se

kretao od beta do alfa-mezosaprobnog tipa,

odnosno II - III klase boniteta. Indeks saprobnosti

(SI) na ovom lokalitetu je iznosio 2.65.

Ihtiofaunistička istraţivanja rijeke Spreče na

lokalitetu nizvodno od brane, odnosno na istoku

iz jezera Modrac, u prvoj seriji su uraĎena na

duţini toka oko 500 m i širini do 20 m. Tom

prilikom su u ihtiouzorku konstatirane četiri

vrste riba iz porodica Cyprinidae i Percidae. Iz

porodice Cyprinidae evidentirano je pet jedinki

zele (17,86%), četiri jedinke gavčice (14,29%) i

15 jedinki klena (53,57%). Porodica Percidae

bila je predstavljena sa četiri jedinke grgeča

(14,28%).

Na osnovu registrovanih indikatorskih vrsta riba

na istraţivanom dijelu rijeke Spreče utvrĎeno je

da je kvalitet vode od beta do alfa -


boniteta.

Druga serija ihtiofaunističkih istraţivanja rijeke

Spreče na lokalitetu istoka iz jezera Modrac,

uraĎena su na duţini toka od 400 do 500 m i

širini od 10 do 15 m.

U ihtiouzorku su konstatirane četiri vrste riba iz

porodica Cyprinidae, Percidae i Centrachidae.

Iz porodice Cyprinidae evidentirano je sedam

jedinki zele (7,61%) 69 jedinki crvenookice

(75%) i 12 jedinki deverike (13,04%). Porodica

Percidae bila je predstavljena sa tri jedinke

grgeča (3,26%), dok je iz porodice Centrachidae

bila prisutna jedna jedinka sunčanice (1,09%).

Na osnovu prisustva indikatorskih vrsta riba na

istraţivanom dijelu rijeke Spreče utvrĎen je

kvalitet vode koji se kreće od beta do alfa -


boniteta. Indeks saprobnosti (SI) na ovom

lokalitetu je iznosio 2.60.

Tokom treće serije ihtiofaunističkih istraţivanja

rijeke Spreče na istoku iz jezera Modrac izlov je

uraĎen na duţini toka od 400 do 500 m i širini od

25 do 30 m.

U ukupnom ihtiouzorku konstatirane su dvije

vrste riba iz porodica Cyprinidae i Cobitidae.

Porodica Cyprinidae bila predstavljena sa 10

jedinki crnooke deverike – Abramis sapa, što je

(66,67%), a izporodice Cobitidae registrovano je

pet jedinki vijuna (33,33%).


na ovom dijelu rijeke Spreče utvrĎen je kvalitet

vode od beta do alfa - mezosaprobnog tipa,

odnosno II - III klase boniteta. Indeks saprobnosti

(SI) na ovom lokalitetu je iznosio 2.60.

Iz prezentiranih podataka se moţe vidjeti da je

rijeka Spreča, na lokalitetu istraţivanja na utoku

u Modrac naseljena sa deset vrsta riba iz porodica

Cyprinidae, Cobitidae, Percidae i

Centrarchidae. Brojnost pojedinih populacija

registrovanih vrsta riba je varirao tokom različitih

sezona istraţivanja. Najbrojnija vrsta je bio klen,

dok je najmanja brojnost bila karakteristična za

više vrsta riba koje su prestavljene sa po jednom

jedinkom.



15

Na istoku iz akumulacije Modrac, tokom

istraţivanja je registrovano devet vrsta riba, sa

varijabilnom brojnošću populacija tokom

različitih sezona istraţivanja.

U svakom slučaju, na oba lokaliteta istraţivanja

je registrovan znatno manji vrsta riba nego u

samoj akumulaciji.

Na osnovu analize sastava ţivog naselja

zoobentosa i sagledavanja ribljih populacija na

četiri loikaliteta rijeke Spreče i ušću pritoke

Sokoluše u općini Gračanica moţemo reći da se

stupanj devastacijeovog vodotoka i u posljednoj

deceniji nastavlja (Troţić – Borovac, 2004). Ovo

je potkrepljeno i činjenicom da puštanjem u rad

pogona Fabrike sode i još nekih hemijskih

industrijskih kapaciteta u Lukavcu označen je

početak ponovnog ekološkog umiranja rijeke

Spreče i plodne ravniceoko te rijeke. Uzaludni su

bili protesti i vapaji za spas sprečke doline.

Gračanica je u tome bila najglasnija pošto zbog

svog geografskog poloţaja predstavlja plodno

područje i kao jedan od prioriteta razvoja

oveopćine vidi razvoj poljoprivrede, ovakvo

stanje predstavlja opasnost za opstanak uopće.

Prema sastavu ţivotinjskog naselja dna i

ukazujući na činjenicu da se na nekim

lokalitetima kao što je Miričina koja je blizu

Lukavca u sedimentu ne javljaju ţivotinjski

oblici (ni oni najotporniji) nego na biljkama,

sastav sedimenta i precizna analiza se postavlja

kao prioritet u utvrĎivanju stanja ovog vodnog

ekosistema. I na samom kraju ponovit će se

rečenica više puta rečena i napisana, da je

neophodno iznaći načinau preduzimanju prvih

mjera zaštite i racionalnog korištenja vodnih

resursa Bosne i Hercegovine u zoniranju i

adekvatnoj kategorizaciji vodotoka. Da bi se

doovoga došlo neophodna su kontinuirana i

metodološki primjenjiva istraţivanja na osnovu

kojih će se i donijeti precizni zaključci o namjeni

i korištenju.

1.5.11. Modrac

1.5.11.1. Hidrografske i hidrološke karakteristike akumulacije

Hidroakumulacija Modrac je najveći

vodoprivredni objekat ove vrste u Bosni i

Hercegovini. U hidrografskom pogledu pripada

cnomorskom slivu i čine ga rijeke Spreča i Turija

sa svojim pritokama kao i brojne male pritoke,

koje se u akumulaciju neposredno ulivaju.

Hidrografska mreţa je razbijena na povremene i

stalne tokove. Većina pritoka su rječice i potoci

povremenog karaktera sa malom količinom vode.

Najznačajnije pritoke na sjevernoj strani su

Ljubača te više manjih potoka kao što su

Simonovača, Krivi potok i Jasenik.

Na juţnoj strani je bogatija hidrografska mreţa

koju čini više stalnih i povremenih vodotoka od

kojih su najznačajniji: Mednica, Ugar, Lipića

potok, Rijeka, Ribac i Rajčevac.

Sa zapadne strane u akumulaciju utiče

najznačajnija pritoka Turija sa svojim slivom koji

čine rijeke: Seona sa pritokama Maleševac i

Kruševac; Strojna, Vukov potok, Rosni potok,

Orahovačka rijeka, Brijesnica sa pritokama

Matićka, Kreštalica i Joševac; Bukovica sa

pritokama Fojnica, Kamenica i Kosamac te

Lukavac sa pritokom Suha Bukovica.

Slivno područje akumulacije obuhvata površinu

od 1189 km2, od čega slivu Spreče pripada 832

km2, slivu Turije 240 km

2, dok neposrednom

slivu akumulacije pripada 117 km2.

Na osnovu podataka višegodišnjih osmatranja na

vodomjernoj stanici Modrac, proticaj Spreče sa

Turijom varira u rasponu izmeĎu 7,5 m3/s i 20,4

m3/s. Pri tome treba naglasiti veliki raspon

izmeĎu minimalnog proticaja koji moţe biti

ispod 1,0 m3/s i maksimalnog koji se moţe popeti

preko 500 m3/s.

Na osnovu hidroloških podataka za profil

Modrac, srednji višegodišnji proticaj Spreče do

1985. godine, iznosi 15,95 m3/s. Prema tome,

ukupni godišnji vodni balans hidroakumulacije,

koji ovisi o kretanju balansa voda u slivovima

njenih pritoka, kreće se oko 500 000 000 m3.

U periodu od maja do oktobra isparavanje iz

hidroakumulacije se kreće u rasponu 0,79 – 4,14

mm/m2/dan, a prosječno 2,32 mm/m

2/dan. Prema

tome, isparenje vode sa površine akumulacije u

prosjeku iznosi oko 36000 m3/dan.



16

0

20

40

60

80

100

120

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Mjeseci

Padavin

e (

l/m

2)

Spreča

Tuzla

Slika 2. Godišnje mjesečne količine padavina u slivu Spreče i u Tuzli

Hidrobiološka istraţivanja akumulacije Modrac

(Mihaljević i sur. 1997) su obuhvatila strukturu i

dinamiku fitoplanktona, zooplanktona, faune dna

i bakterija. Pored toga istraţene su i fizičko –

hemijske karakteristike vode.

Fizičko – hemijske karakteristike vode su

pokazale loše stanje kvaliteta vode sa

tendenciojm opadanja u odnosu na rezultate

istraţivanja koja su prvedena tokom 1991.

godine. Na pogoršanje ukazuje smanjenje

prozirnosti ovde, oscilacije kisika, velika količina

otopljenih organskih materija, povećana

koncentracija azotnih jedinjenja, itd. Kvalitet

vode u ljetnom razdoblju je III klase, a u

zimskom I – II klase.

Fitoplanktonske zajednice čini 143 vrste. Prisutne

su sezonske sukcesije fitoplanktona koje su se

kretale u smjeru Bacillariophyta tokom zime, a

Ceratium – Peridinium + Coelastrum –

Coenococcus u ljetnom i dijelom jesenskom

periodu. Saprobiološka analiza fitoplanktona je

pokazala da se indeks saprobnosti kretao u

granicama 1,63 – 2,04, što ukazuje na II klasu

kvaliteta, odnosno betamezosaprtobni stupanj.

Zooplanktonske zajednice su obuhvatale

kvalitatitnvo – kvantitativnu analizu sastava i

trofičke strukture Rotatoria i makroooplanktona.

Rotatoria su bile zastupljene sa 21 vrstom, meĎu

kojima je najviše bilo vrsta iz rodova Keratella i

Trichocerca. Najviše ih je bilo tokom jula, a onda

slijedi trend opadanja do oktobra. Analiza

rotatorija pokazuje da akumulacija tokom

proljeća i jeseni ima mezotrofni stupanj, a u

ljetnom se stupanj povećava do mezotrofije sa

tendencijom ka eutrfiji.

Mikrobiološka istraţivanja su pokazala veliko

opterećenje vode organskim tvarima naročito

sedimenta, koji je podloţan mikrobiološkoj

razgradnji. Broj registrovanih saprofitnih

bakterija ukazuje na II – IV stupanj zagaĎenja,

koje zavisi od perioda godine. Registrovane su

koliformne bakterije, čije prisustvo u ljetnom

periodu ukazuje na III – IV stupanj zagaĎenja, a

u jesenskom na II stupanj boniteta.

Trofičko stanje vode akumulacije Modrac tokom

1997. godine je bilo mezo do eutrofno tokom

ljetnih mjeseci, što ukazuje na veliko prisustvo

nutrijenata. Provedene analize pokazuju

pogoršanje kvaliteta vode u odnosu na ranija

istraţivanja.

Istraţivanja ekološkog stanja akumulacije

Modrac (Arnautalić i sur. 2001) bazirana na

ocjeni kvaliteta fizičko – hemijskih

karakteristika, bioloških i mikrobioloških

svojstava vode.

Prosječne vrijednosti pojedinih pokazatelja

kvaliteta vode akumulacije Modrac i usporedbe

sa vrijednostima MDK ukazuju da ona pripada

sljedećima klasama voda:



17

Tabela 5. Fizikalno – hemijske karakteristike vode rijeke Spreče

Pokazatelji kvaliteta vode UtvrĎene vrijednosti UtvrĎena klasa vode

Otopljeni O2 4,58 – 12,92mg/l I - II

Zasićenost kisikom

saturacija

46,92 – 105,00 %

I - IV

supersaturacija 105,00 – 147,65 % II – IV

Hemijska potrošnja kisika 4,3 – 21,0 mg/l I – III

Suspendirane materije 2,50 – 56,0 mg/l I – III

Otopljene materije 268,0 – 419,0 mg/l I

Prema Uredbi o kategorizaciji vodotoka voda

akumulacije Modrac sa aspekta fizičko –

hemijskog kvaliteta je svrstana u II klasu voda.

MeĎutim, prezentirani podaci pokazuju da se

akumulacija ne moţe svrstati u II kategoriju, već

je evidentno značajno pogoršanje kvaliteta vode.

Mala dubina i malo strujanje vode su osnovne

odlike akumulacije Modrac, a od toga ovisi njeno

ekološko stanje. Osim toga, vjetrovi stalno

miješaju vodu i uvjetuju promjenu ekoloških i

bioloških karakteristika. MeĎutim, bez obzira na

to, u vodi su prisutne indikatorske vrste tokom

sva četiri godišnja doba. Ova konstatacija se

odnosi na biljna i na ţivotinjske organizme, bilo

da se radi o planktonskim ili bentosnim. TakoĎe

se moţe konstatirati da je cijeli vodeni stubac

vode trofogena zona, naročito u toplom dijelu

godine. Trofogena zona ovisi o prozirnosti vode i

o količini suspendiranih čestica, ali bez obzira na

to u vodi nema vertikalne stratifikacije. Uvjeti u

jezerskoj vodi su naročito ustaljeni tokom jeseni i

zime, ali brojčane vrijednosti ne pokazuju velika

odstupanja ni tokom proljeća i ljeta kada često

dolazi do cvjetanja vode. Ova pojava prestaje sa

sniţenjem temperature vode i nestankom

trofogene zone.

Stanje faune dna takoĎe pokazuje da se radi o

lošoj kvaliteti vode. Mikrobiološke analize

ukazuju na to da se kvalitet vode kreće u rasponu

od II – IV klase boniteta, a što ovisi od lokaliteta

i dubine. Fekalna kontaminacija je najveća na

dnu jezera. Najveće bakteriološko opterećenje je

na ušću Spreče, gdje voda pripada IV klasi

kvaliteta. Istovremeno i voda Spreče i Turije

pokazuje visoko bakteriološko opterećenje, te se

zbog toga svrstavaju u IV klasu kvaliteta i sa

stanovišta epidemiološke sigurnosti su veoma

opasne.

Rezultati istraţivanja vode akumulacije Modrac

pokazuju da u njoj vladaju manje – više

ujednačeni uslovi tokom čitave godine. U

planktonskim i bentosnim zajednicama su

prisutne gotovo iste vrste i sa gotovo jednakim

brojem jedinki naročito i periodu jeseni i zime. U

proljeće se broj jedinki povećava jer se stvara

trofogena zona. Primarna produkcija uslovljava

povećan razvoj primarnih konzumenata i voda

poprima eutrofni karakter. S tim u vezi se moţe

zaključiti da je voda akumulacije Modrac tokom

hladnog perioda godine mezotrofna, a tokom

toplog perioda godine mezoeutrofna do eutrofna.

1.5.11.2. Ribe akumulacije Modrac

Istraţivanja biodiverziteta i najznačajnijih

ekoloških osobenosti ihtiopopluacija

hidroakumulacije Modrac, obuhvatila su četiri

sezone, a provedena su tokom 2006. godine.

Rezultata provedenih istraţivanja pokazuju da

vještačku hidroakumulaciju Modrac naseljavaju

22 vrste riba koje se svrstavaju u sljedećih sedam

ribljih porodica: Esocidae, Cyprinidae,

Cobitidae, Ameiuridae, Siluridae, Pecidae i

Centrarchidae. Na osnovu vrijednosti

Shannonvog indeksa diverziteta najbolje su

razvijene populacije riba u uzorku sa lokaliteta

Ljubače, gdje indeks diverziteta iznosi 0,939.

Uzorci sa lokaliteta Šerići i Dublje u odnosu na



18

prethodni, imaju nešto niţe vrijednosti koje

iznose 0,843, odnosno 0,805. Vrijednost indeksa

diverziteta sa lokaliteta Mosorovac iznosi 0,762,

a najniţa je vrijednost indeksa sa lokaliteta Brana

i iznosi 0,689.

Sve dobijene vrijednosti indeksa diverziteta su

manje od 1 i ukazuju na jako zagaĎenje vode u

akumulaciji Modrac

Posljednja istraţivanja akumulacije Modrac

(Adrović, 2007) pokazuju da je ovaj hidrosistem

kontinuirano izloţen različitim i vrlo intenzivnim

antropogenim uticajima od formiranja pa do

danas. Evidentno je prisustvo velikih količina

različitog čvrstog otpada. Separacija uglja u

ĐurĎeviku svakodnevno u pritoke Modraca

ispušta ogromne količine ugljene prašine koja

stvara sloj na njenom dnu i na taj način sprečava

razvoj organizama dna. U Modrac se

svakodnevno unose ogormne količine vještačkog

Ďubriva sa poljoprivrednog dobra Spreča i dugih

obradivih površina u naseljima oko akumulacije.

Otpadne vode iz naselja oko akumulacije kao i

drugi oblici zagaĎivanja su takoĎe prisutni i

predstavljaju ozbiljan problem za vodu i ţivotne

zajednice u njoj. Poseban problem predstavlja

nedostatak kontinuiranog monitoringa ţivotnih

zajednica i stanja kvaliteta vode. IzmeĎu ostalih

uticaja, izuzetno je izraţen krivolov zbog čega je

fauna riba izloţena neselektivnom uništavanju

svim dozvoljenim i nedozvoljenim ribolovnim

halatima. Polazeći od te činjenice, neophodno je

hitno poduzimanje svih potrebnih mjera u cilju

njene zaštite.

S obzirom na snaţan i raznovrstan antropogeni

uticaj, u hidroakumulaciji Modrac opitmum za

svoju uspješnu egzistenciju nalaze vrste sa

širokim ekološkim valencama u odnosu na

osnovne faktore ţivotne sredine. Imajući u vidu

predočene rezultate provedenih istraţivanja s

jedne strane, te značaj hidroakumulacije

prvenstveno kao izvorišta pitke vode za više

opština Tuzlanskog kantona s druge strane,

potrebno je aktualizirati primjenu najnovijih

naučnih i tehničko – tehnoloških mjera u njenoj

kvalitetnoj zaţtiti. S tim u vezi je neophodno

uspostaviti stalni monitoring stanja ţivotnih

zajednica zoobentosa, zooplanktona i

fitoplanktona kao i stanja ihtiopopulacija, a na

osnovu toga stvoriti bazu podataka i odrediti

pravce djelovanja.

2. ZAKLJUČAK

Prezentirani podaci o stanju kvaliteta vode u

tekućicama na području sjeveroistočne Bosne su

zasnovani na podacima prikupljenim iz različitih

publikacija, koje su prvenstveno zasnovane na

bioindikaciji i monitoringu ţivotnih zajednica u

njima. U nekim slučajevima bioindikacija i

ocjena kvaliteta vode je izvršena na osnovu

bakterija, u drugim na osnovu planktonskih i

bentosnih zajednica, a u nekim na osnovu riba.

Osim toga, prezentirani su i postojeći podaci o

fizčko – hemijskim svojstvima vode u

tekućicama i akumulacijama.

Rezultati pokazuju da većina vodotoka na

području sjeveroistočne Bosne tokom većeg

dijela godine pripada drugoj klasi kvaliteta vode.

Ova konstatacija se odnosi uglavnom na srednji i

donji tok tekućica. Gornji tokovi gotovo svih

tekućica pripadaju prvoj klasi boniteta.

Prikupljeni podaci pokazuju nepostojanje

jedinstvene baze podataka o stanju kvaliteta vode

na širem području sjeveroistočne Bosne. To je

rezultat činjenice da nikada nije provedeno

cjelovito istraţivanje kvaliteta vode na ovom

prostoru. Nedostaje redovan i kvalitetan

monitoring stanja kvaliteta vode, što je u

direktnoj vezi sa lošom primjenom zakonske

regulative kao i sa radom inspekcijskih sluţbi.

Evidentan je izostanak naučnih projekata koji

tretiraju problematiku kvaliteta vode.

Vode sjeveroistočne Bosne su često izloţene

intenzivnom zagaĎenju različitog porijekla, ali i

brojnim i različitim incidentnim zagaĎenjima.

Pomenuta zagaĎenja su rezultat neriješenog

odvoţenja otpada, neriješene kanalizacione

mreţe u naseljima duţ vodotoka, nepostojanja

urbanističkih planova ili loših urbanističkih

planova ili nastaju kao posljedica nekontrolisane

gradnje. Rješenjem ili barem djelimičnim

rješenjem pomenutih problema, za koje sigurno

nisu potrebna velika finansijska sredstva, našim

rijekama bi se povratila ljepota koja je donekle

potisnuta.



19

3. LITERATURA

1. Adrović, A. (2002): Populacije riba rijeke Gostilje. Magistarski rad. Prirodno – matematički

fakultet, Univerzitet u Sarajevu, Sarajevo.

2. Adrović, A. (2007): Biodiverzitet i ekološke osobenosti ihtiopopulacija hidroakumulacije Modrac.

Doktorska disertacija. Prirodno – matematički fakultet, Univerziteta u Tuzli, Tuzla.

3. Arnautalić, Z. (voditelj projekta) (2001): Elaborat: Istraţivanje kvaliteta voda akumulacije

Modrac za snabdijevanje pitkom vodom tuzlanske regije. (Istraţivanja za 2000. – 2001. godinu).

4. Bašić, Jasmina (2009): Mikrobiološke karakteristike vode jezera na površinskom kopu Višća II.

Diplomski rad. Prirodno – matematički fakultet, Tuzla.

5. Bektić, Defina (2009): Bakteriološke karakteristike vode Tinje. Diplomski rad. Prirodno –

matematički fakultet, Tuzla.

6. Cikotić, M. (2005): Ekološke karakteristike rijeke Krivaje. Zbornik radova Prirodno –

matematičkog fakulteta u Tuzli III (3 - 4) 41 – 55. Tuzla.

7. Čamdţić, Jasmina (2005): Uporedna saprobiološka i ekološka analiza kvaliteta rijeke Gostelje.


8. Deljić, S. (2006): Biodiverzitet riba rijeke Tinje. Diplomski rad. Prirodno – matematički fakultet,

Tuzla.

9. Goletić, Š., Halilović, E. Čamdţić, Jasmina (2004): Biomonitoring kvaliteta rijeke Toplice.

Zbornik radova Prirodno – matematičkog fakulteta u Tuzli I (1) 101 – 107. Tuzla.

10. Ilešić, S. (1947): Rečni reţimi u Jugoslaviji. Geografski vesnik, Ljubljana.

11. Ivić S., Latifagić S., Perdija I. (1975): Studija osiguranja pitkom vodom regije Tuzla iz

akumulacionog bazena Modrac. Tehnološki fakultet Tuzla.

12. Kulenović, S. (1991): Gračanica i okolina (antropogeografske i etnološke odlike). Muzej istočne

Bosne, Tuzla.

13. Memić, S. (2004): Utjecaj zagaĎenja na ţivotne zajednice Doborovačke rijeke u Gračanici.


14. Mihaljević, Melita., Arnautalić, Z. (voditelji projekta) (1997): Istraţivanja kvaliteta voda i

ekološko stanje akumulacije Modrac (istraţivanja za 1997. godinu). Osijek – 1997., Tuzla – 1998.

15. Mihaljević, Melita, Novoselić, D., Arnautalić, Z., Smailbegović, A. (2000): Water Quality and

Trophic State of the Modrac Reservoir (Bosnia and Hercegovina) in 1997. Limnological Reports:

Procedings / 33rd Conference IAD, Vol. 33, 351 - 358.

16. Mujić, N. (2009): Bakteriološke karakteristike vode rijeke Krivaje. Diplomski rad. Prirodno –

matematički fakultet, Tuzla.



20

17. Skenderović, I. (2003): Populacije riba rijeke Spreče. Magistarski rad. Prirodno – matematički

fakultet, Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo.

18. Troţić-Borovac, S. (2004): Kvalitet vode rijeke Spreče. Javno preduzeće za “Vodno područje

slivova rijeke Save”, Voda i mi. Sarajevo, 40: 59-66.

19. Tupkušić, R., Goletić, Š., Adrović, A., Škrijelj, R., Hadţihalilović, J. (2004): Zajednice

Makroinvertebrata bentosa kao pokazatelj stanja ekosistema rijeke Toplice u Ţivinicama. //

Knjiga apstrakata: I simpozijum ekologa Republike Crne Gore, Odsjek za biologiju Univerziteta

Crne Gore, Republički zavod za zaštitu prirode, Prirodnjački muzej Crne Gore, Institut za

biologiju mora Univerziteta Crne Gore, Podgorica, Kotor, 36.

Slika 3. Jezero Modrac

Documents

KVALITET VODE U RIJEKAMA I AKVALNIM AKUMULACIJAMA … vode u rijekama i... · 2016-01-17 · KVALITET VODE U RIJEKAMA I AKVALNIM AKUMULACIJAMA SJEVEROISTOČNE BOSNE 5 1.UVOD Kvalitet