KVIFOR SKIER DET OVERGREP i psykiatrien og idet psykiske helsevemet? Det er ikkje slik atalle som arbeider med psykisk helsevem, gjerovergrep, men det som er interessant, er at detfaktisk skjer. Mange som har SlOkthjelp, haropplevd a bli krenkte av bade behandlarar ogsystem, noko dei truleg minst av alt venta segda dei kom inn.

FNs menneskerettar seier i artikkel 5 atingen ma utsetjast for vana::rande behandling,det vi! seia at alle har krav pa a bli ID0tte moovlOrdnad,og i artikkel12 at ingen ma utsetjastfor vilkarleg innblanding i privatliv, familie,heim og korrespondanse, eller for a.takpa.~reog omcl0mme. Aile har rett til vem etter lovamot slik innblanding.

Nar mennesket dmymer am livet, har dettil aile tider og i alle kulturar vore draumenam paradiset. Dette paradiset er alltid fYlt aveit sorglaust tilv~re fritt for psykisk og fYsisksmerte. Der er alt orona av «systemet», ogindividet treng ikkje uroe seg for noko. Detkan vera i himmelriket, det kommunistiskesamfunnet eller Huxleys «Vedunderlege nyeverd». Sistnemnde er eit teknokratisk samfunnbygd pa eit naturvitskapleg livssyn, der alle blirskapte i reagensr0Yf for a fYllerolla si i sam-funnet og ingen kjenner pa noko vondt. Alt blirobjektivisert, og alle er £Tamandgjorde for segsjlOlvefor a hindre djupe kjensler.

Holocaust, gulag og lobotomien var ikkjeberre resultat av vonde menneske, men men-neske som ville vera med pa a skapa den godeverda. Problemet var at dei ikkje var einige om

korleis den gode verda skulle sja ut, og at deisom hadde makta, gjorde dette med a definerevisse grupper som ikkje-menneske, ulOnskte iparadiset og den gode verda.

Det psykiske helsevemet er ei inmetningsam har som mal a hjelpe menneske sam avein Eller annan grunn er ulykkelege og fortvila.Dei som til tider slit med a skapa seg eit mei-ningsfullt liv. I presse og i blOkerstar tidlegarepasientar og par0rande £Tam og fortel at deisam pasientar i det psykiske helsevemet harvorte utsette for alvorlege overgrep. I fjor haustfekk psykisk helsevem ogsa kritiske merknaderfra Riksre\isjonen, som til domes \iser at detkan vera hellt tilfeldig 1:vahjelp og behandlingein far, alt etter b'ar ein bur i landet.

Det interessante er da omdet finst tiltaksom kan redusere faren for overgrep. og kva deter ein gjer sam eventuelt aukar faren for over-grep.

TOTAtITJER MAKT OG ETIKKNoko av det sam kjenneteiknar samfunnsinsti-tusjonar der brukarar blir utsette for overgrep,er ei ti1n~rma totalit~r makt, mangelen pimere relasjonar, ein teon am mennesket derein definerer brukarane sam grunnleggjandeannleis enn dei tilsette, og mangelen pa ved-tekne etiske k0yrereglar.

Psykiatrien har fleire av desse kjenneteikna:Den til~rma totali~re makta, at pasientenblir definert sam annleis og diagrlOstisert ogein biologisk teon for menneskeleg atferd dertrua pi at behandlinga er uavhengig av dei

relasjonane pasientane har. Age WIfstad skreivfor nokre ar sidan ei doktoravhandling om his-toria ti1psykiatrien, der han peikte pa den sterkenaturvitskaplege og biologiske tradisjonen i psy-kiatrien, ein tradisjon der mellommenneskelegeforhold bIrr sett pa som mer utan verknad forden psykiske helsa. (WIfstad,1997)

Spesialistane i psykiatrien har reint juridiskmeir makt enn dei tilsette pa barneheimsinsti-tusjonane hadde over bama som vart plassertei bameheimar pa 195°-,60- og 70-talet. Vi hug-sar aIle kva for katastrofaIe folgjer vanstelletfekk for barna sam budde der i kortare e1lerlengre periodar.

Gro Hillestad Thue peiker i boka si Overgreppa korleis dei tilsette i psykiatrien kan ut0Vemakt over pasientane bade i og utanfor institu-sjonane. Sporsmala til dei som jobbar i psykia-tri og psykisk helsevem, er viktige:

Kan dei tilsette i psykiatrien leva med atei star gruppe pasientar oppfattar at dei farumenneskeleg behandling?

Kan dei tilsette i psykiatrien leva med his to-riene sam kjem fram i artiklar og boker, utan atdet f0Tertil intern debatt om behandlingsopp-legga, og forstainga av det a vera menneske?

Kor lenge skal psykiatrien stikke hovudet isanden og lata som am overgrepa ikkje skjer?

Nar skal vi fa eit psykisk helsevem sam hareit merr nyansert syn pa mennesket, og der deter eit ufravike1egkrav at menneskerettane ogsaskal gjelde for psykiatriske pasientar?

KVA ER OMSORG?I denne samanhengen kan omgrepet omsorgvera eit godt utgangspunki for diskusjonen,fordi det i all behandling finst eit vesentleg ele-ment av omsorg. Dei sam sokjer hjelp, pa eigahand eller via parorande, vender seg til eit annamenneske for a fa hjelp. Ein reknar med at densom yter hjelpa, skal svara pa appellen fra deisom sokjer etter hjelp.

Eg skal i denne sarnanhengen ta eksempelfra to ulike behandlingstradisjonar sam beggehjelper menneske sam har aIvorlege problemmed a takle livet, - nemleg psykisk helsevernog kollektiva i rusomsorga~ Det sam kanskjetydelegast skil desse tradisjonane, er sam vi

skal sja, synet derra pa mennesket, den somsokjer hjelp.

Desse ulike haldningane har ogsa etiskekonsekvensar. Kva sam er rett eller urett,endrar seg etter kva for menneskesyn sam liggti1grunn for omsorg og terapi. Ettersom synetpa menneske med psykiske lidingar innanforpsykisk helsevem (ikkje nodvendigvis blantfolk £lest) for det meste stadig er biologisk,naturvitskapleg, bili ogsa atferda til dei tilsetteprega av det.

I forteljinga om den miskurmsarne sarna-ritanen moter vi ein som altruistisk hjelper eitmedmenneske i nod. Han spor ikkje am denhjelpetrengjande er fattig eller rik, <<jodeellergrekan>. Den 110dlidandevar eit medmenneskemed bruk for hjelp og omsorg, eit menneskesom ein tilfeldig forbipasserande forbarmaseg over. Denne vilkarslause kja:rleiken harprototypen sin fra morjbam-relasjonen, derden eine er avhengig av den andre for a kunneoverleva. Han er ogsa prototypen pa grurmele-mentet i den gode relasjonen. Hovudpersonen,samaritanaren, prover a fors1:3.,«lytte» seg tildet sam den andre har bruk for, sja situasjonentil den andre, og handlar ut fra det han meinerden andre treng. Det vesentlege her er relasjo-nen til den andre, sarnspelet am ei felles pro-blemstilling, og behovet sam den overfalne harforhjelp.

DIAGNOSE VERSUS DIALOGI psykisk helsevem er behandlingajomsorgaforst og fremst basert pa at ein definerer pro-blemet i diagnostiske kategoriar. Det er for aprove a fa ei objektiv oversikt over problematil pasienten. Diagnosen bIrr fastsett etter kri-terium sam ein nasjonaIt og intemasjonalthar vorte einige am. Det vil seia at dersom eitmenneske presenterer ei viss mengd symp-tom eller livsytringar, sa er diagnosen grei. Detviser at am eit menneske for eksempel fortelam sovTIvanskar,sorg, motloyse, tiltaksloyse oglag sjolvkjensle, sa er personen deprimert. Kvagrurm han har for desse kjenslene, er mindreviktig.

Fagfolk har vorte samde om a kalle dette fordepresjon. Dei objektive kriteria er det avgje-

rande, og ein meiner at det er mogeleg a stilleobjektive kriterium for diagnosen. Da er diag-nosen sann, i samsvar med dette synet. Pasien-ten er definert som sjuk. Det er ein metode fordiagnostisering som er henta fra sjukdommarsam gjeld kroppen. Tanken er at ein giennomdenne diagnostiseringa kan gje ei meir adekvatmedikamentell/biologisk handsaming. Det erviktig at det er eksperten aleine som definererproblemet. Dei eksistensielle og mellommen-neskelege faktorane, ogsa relasjonen mellomterapeut og pasient, blir ikkje tilkjende nokavesentleg vekt for behandlinga. Eg er her opp-teken av konsekvensane av at relasjonen mel-lorn pasient og behandlar ikkje blir tilkjendvesentleg vekt for behandlinga av psykiskelidingar.

Omsorg inneber alltid ein relasjon og eindialog. I den sokratiske innstillinga ti1 dialo-gen ligg det a la seg engasjere i problema tildei andre, og hovudmalsetjinga er a fa framdei etiske problemstillingane. Omsorg er eietisk handling fordi ho foreset at den eine tekdel i livet ti1«den andre». Ei etisk handling eralltid ein del av ein relasjon ti1eit anna levandevesen. Vi kan ikkje etisk ta stilling til ting ellerein gjenstand (Wolf, 1997). Etikk foreset at einkan velja mellom a vera vond eHergod. Ein kanikkje vera yond eller god mot ein stein. Ein kanikkje velja a vera yond eller god utan at ein er iein relasjon, men det kan kama mykje vond-skap av a vurdere dei andre som ting. og inn-rette seg byTakratisk ti1medmenneska sine. (lf.Baumans analyse av holocaust.)

UT MED ETlKKENEin dialog foreset, ifo1gie Skjervheim, at einhar ei meiningsutveksling, der ein ikkje tekutsegner og meiningsytringar fra den mdresom fakta eller endelege svar. Straks ein vur-derer utsegner eller livsytringar fra den andresam fakta, og ikkje som innspel i ei meinings-utveksling, har ein stansa dialogen. Livsytrin-gane ti1 den andre, det viI seia pasienten, blirda objektive som det skulle gielde ein ting.

Dersom den andre berre blir eit objekt, harein helier ikkje lenger nokon etiske plikter and-synes han/henne. Det er innvendinga fra Wolf

(i tradisjonen etter Goethe og L0gstrup) mot abruke naturvitskaplege metodar for a forklaremellommenneskelege problemstillingar. Pro-blemet med naturvitskapen er at ein alltid maha eller laga maleapparatet for ein kan malenoko som heIst. Naturvitskapen ma giera feno-mena om ti1ting for a kunne seia noko om dei.

Denne defineringa av naturen omkring osshar gieve oss ei eventyrleg industriell utvikling.Men denne frarngangsmaten er eit alvorlegproblem for dei mellommenneskelege feno-mena. For straks du gier fenomenet om ti1einting, har du drepe det (Wolf1997).

Det mellommenneskelege engasjementeti dialogen stansar opp nar ein gjer fenome-net om ti1 fakta, feks. ein diagnose. Ein slikfrarngangsmate aukar distansen ti1pasienten,og dermed endrar ein dei etiske k0yrereglanesine. Det alvorlege med det er at ein cia blirmeir byrakrat enn medmenneske, og cia kanein audrnjuke pasienten utan a fa darleg sam-vit. Dei som ein ikkje har ein relasjon til, er let-tare a hmdsame utan vordnad og respekt OfBaumann}.

Det vesentlege prob1emet med frarngangs-maten er at dersom ein vurderer ein ting/gjenstand feil. har det ingen ting a seia forgjenstanden. Dersom ein ill domes knusergjenstanden. har det ikkje noko a seia for gjen-standen siolv. Derimot kan feilvurderingane\"are i psykisk heisevem fa alvorlege konse-l,:vensarfor eit menneske.

A bli teken imot sam eit kasus er audrnju-bnde. Det gjev ingen vordnad, og ein er frate-ken eigedomsretten ti1sitt eige liv. Det er detteKierkegaard viser ti1 nar han i «Kj<erlighetensgjeminger» seier at «sin Neste ser en kun medlukket oye» (Kierkegaard Ibn. 12, 1978, s. 72),altsa mlr ein ikkje let seg paverke av om denandre er slik eller slik, men ser den mdre someit medmenneske pi 1ikline med seg sjolv.

I boka si Sykepleieskolens etikk, sam kom uti 1930, stiller Elisabeth Hagemann 0PP vik-tige vi1kar for utviklinga av sjukep1eiareIevenmot ei moden, omsorgsfull kvinne. Ho skrivogsa at omsorga er avhengig av menneska irelasjonen. Etikken hos Hagemann er ikkjeein fagdisiplin, men ei livshaldrIing som ytrar

seg gjennom alt vi tenkjer, seier og gjer (Hage-mann, 1930). Ho meiner at omsorg aldri kanbli eit handverk, fordi dei kj:.erlegegjeminganeer eit mal i seg sj0lv, i relasjonen til pasienten.Det er eit mal i seg sj0lv a vera eit godt men-neske. Omsorg er ein viktig del av stellet fordidet har ein l:.ekjande verknad pa pasienten.A ill0te gode menneske og bli behandla medv0rdnad er livgjevande anten ein lir eller ikkje.

SENSITIV OMSORGPsykoIogen Karsten Hundeide har arbeiddmed og forska pa barnesoIdatar i Afrika, ogpa kva som skal til for a fa desse psykisk ska-deskotne bama og ungdommane attende tilnormalt liv. Han er oppteken av det han kallarsensitiv omsorg, der mottakarenfpasienten bIirein aktiv medskapar i den omsorga som hanlho tek iroot. Det bili dermed ein dynamisk ogdialogisk prosess. Heller ikkje for Hundeidekan omsorg «reduserast til statiske oppskrif.ter for 'kva ein skal gjera nar ...'» Han seier at«sensitiv omsorg krev difor at sj0Ive omsorgs-handlinga bili justert sIik at kvaliteten ogmeininga blir i samsvar med omsorgsytringaeller ornsorgsappellen fra barnet» (Hundeide.2004). ReIasjonen er det vesentlege.

Den sensitive omsorga har utgangsplmktetsitt i den prim:.ere omsorgssyklusen, altsa for-holdet mellom mor og barn. Det er ein relasjonsom normalt er prega av direkte reaksjonar paulike livsytringar. Sidan omsorg er ein prosessder dialogen er viktig, oppfattar omsorgsperso-nen pasienten sin som eit forstaeleg vesen. Detviser at terapeutenfomsorgsgjevaren helle tidaskal pI0ve a tolke meining inn i handlinganetil pasienten.

Dette var den store oppdaginga til Freudfor drygt hundre ar sidan. Han forstad at allehandlingar hadde ei meining for den somhandla, om enn ikkje alltid like innlysande.Han fann med andre ord at alle menneske-lege livsuttrykk hadde ei meining for det men-nesket som uttrykte det, medvete eller umed-vete. Det viste at symptoma hos eit menneskemed psykiske problem hadd~ ei meining ellerein funksjon. Symptoma vart sedde pa someit symbolsk sprak. Det var det a form dette

spraket, meir enn det a forklare menneskelegatferd, som vart vesentleg.

I dialogen s0kjer vi helle tida etter meinin-gar eller fmema!, 0llske og kjensler i dei ytrin-gane vi m0ter fra den andre, dvs. pasienten, ogsvarar i trad med dei tolkingane vi gjer i densamanhengen.

Omsorgsprosessen kan stansast med at videfinerer den andre, pasienten, som uforstae-leg eller ikkje tilrekneIeg og hans lidingsut-trykk berre sam kriterium i eit diagnostisksystem. Det er ei objektivisering som trekkjeropp ei usynleg grense mellom «han» og «oss»som ornsorgspersonar. Ein treng ikkje sja ellerh0)'Ie han/henne. Ein kan oppf0re seg somom vedkomande ikkje eksisterer, som om hanfho er luft. Pasienten bili framva subjektivitetensin. Det kan f0re til at han/ho blir frar0Va ret-ten til a bli forstatt og sett pa som eit medmen-neske med evne ti1 a kjenne, 0nskje og tenkjesom andre menneske. Ein blir frar0Va vmd-naden.

Da kan overgrepet bli det neste som skjer.

STRAFF 0& IKKJE-MENNESKEI boka Asylet (2002) frarnstiller Ingunn 0ye,tidlegare klient i det psykiske helsevemet og nososionom, opplevingane sine som pasient vedGaustad sjukehus. Det er ei sterk skildring avkorleis ho opplevde a bli objektivisert. Eg merkameg at cia nestoren i norsk psykiatri, EinarKringlen, omtala boka i Dag og Tid, tok hansysternatisk for seg alle artiklane i boka og kom-menterte dei etter tnr. Han «gl0ymde» likevel akommentere artikkelen til Ingunn 0ye. Formedtanke pa temaet vm, fra omsorg til overgrep, erdet kanskje den mest interessante artikkelen,den artikkelen som seier mest om omsorg ogovergrep fra innsida. am ho er representativ forpasientane ved Gaustad, er ikkje interessant idenne samanhengen. Det som er interessant, erom det ho fortel kan gje oss st0rre forstaing forkva det er som gjer overgrep mogeleg. For det eringen som mistenkjer dei tilsette i psykisk helse-vem for ikkje a ha gode intensjonar med det deigjer. Men overgrep skjer, det les vi om i aviser,det ser vi pa fjemsyn, og pasientar og parmandeskriv b0ker og forte! om det.

Artikkelen til0ye er full av overgrepsskild-ringar, av straff og trugsmal, men ogsa ei skild-ring av omsorg. Det siste vart sv<ertverdifulltfor henne. Ho opplevde for f0rste gong a blirn0tt som eit medmenneske, ikkje berre sameit kasus, ein dia",onose.

0ye fortel om redsia og fortvilinga si, ogreaksjonane fra dei tilsette pa kjensleutbrotahennar i denne samanhengen. Hennar appellam hjelp er ikkje alltid like audmjuk, sosialtgjennomtenkt eller spesielt vennleg, men detkan ein heller ikkje seia am reaksjonane fra deitilsette, eller konsekvensane av ytringane hen-nar, slik ho opplevde det. Konsekvensar somdei tilsette hadde makt til a setja i verk. I einreIasjon mellom terapeutjomsorgsperson ogpasientjklient har begge alltid eit ansvar for detsarnspelet som utviklar seg, men dei fleste avoss viI meine at behandlaren har eit s<erskiltansvar, eit ansvar han far betalt for aha.

0ye karakteriserer pleiarane som ikkje-menneske, ncennast sam umenneskelege indi-vid som kastar pasientane nakne inn pa isolat,eller aukar medisindosen om ho gjev uttrykkfor si indre smerte eller fortel om biverknaderav medisinane. Det interessante her er kva detfortel am relasjonen mellom pleiarenfbehand-Iaren og pasienten. Ho oppfattar ikkje behand-larane som medmenneske som viI hemle veLDei straffar, trugar og overser henne. Ho ersam hill, sam ein ling, og det endar med at detblir viktig for henne a ikkje vise smerta si, densmerta ho vart innlagd for a fa hjelp med. Pi\.avdelinga gjeld det for henne a ikkje forteljaom korleis ho har det, eller korleis ho oppleverlivssituasjonen sin_ For det kan f"re til det hooppfattar som represaliar fra personalet. Hohar ingen tillit til at personalet er i stand til am0te smerta hennar, og ho rar stadig stadfestaat sa er tilfelle. Det vesentiege her er korleispasienten opplever relasjonen til dei tilsette.

«Kvar dag under legevisitten ber eg om a bliskriven ut. like ofte svarar overlegen at det biliikkje aktueit enno. Nar da? spor eg ut i lufta.Da har dei alt gatt forbi meg.»

Denne kjensla av ikkje a bli sedd ellerlwyrd, ikkje a bli oppfatta sam ein person, eitsj"lvstendig individ som det er verdt i\.samtale

med, eller som kan tenkjast a ha meinings-fulle innspel om sin eigen livssituasjon, ergjennomgaande i artikkelen hennar. «Du harei sv<ert alvorleg personlegdomsforstyrring.»«Det er ikkje rom for motseiingar eller disku-sjon.» Diagnostiseringa star i vegen for einmeiningsfull relasjon.

Forholdet mellom pasient og behandlarblir ein relasjon mellom ikkje-menneske. Deter ingen dialog mellom likeverdige, for beggehar gjort den andre om til ting. Ho framstillertilstanden som ein krig om kven sam skal defi-nere kva som er best for henne.

Ho opplever seg lkkje godkjend som eitver-dig, sj0lvstendig menneske som det er verdta spela pa lag med.0ye fortel om ein makt-arroganse som rar oss til a stanse opp og undrepa am det er moge1eg. Vi undrar ass over atdenne typen forteljingar ikkje f"rer til hissigediskusjonar internt i psykisk helsevern, mel-10m fagfolk og b1ant politikarar pa fJernsyn,slik overgrep i barnevernet bili diskuterte. Deter eit under, men makta er sannsynlegvis meirtotal i psykiatrien enn i barnevernet. I barne-vernet finst det ingen diagnosar som ein kang0)'Ille vurderingane sine bak. For a seia medHans Skjervheim: «Den som mest raffinertobjektiviserer den andre. er herre» (Skjerv-heim 1976, s. 58).

lnnanfor kollektivtradisjonen er det ei heiltanna tilncerming. Her lever ein med pasien-tanejelevane. og pleiaren ser f0rst og fremstpi\.seg sj0lv sam eit medmenneske. Dei tilsettebur pi\. staden og inviterer unge menneskemed problem til a leva saman med dei. Elevenblir definert av samfunnet sam eit menneskesom har vanskar med a takle livet sitt utan rus-rniddel, og her har ein ingen tradisjon for tra-disjonelle diagnostiske kategoriar.

Eleven blir sedd pa sam ein 1cerling i det aleva livet sitt. Livet er eit tema for undring ogdiskusjon, der eleven og den vaksne omsorgs-personen har ei felies utfordring i a finne godel0ysingar for livssituasjonen til eleven. Ein vik-tig del av terapien er a vera deltakar i livet tilandre - med profesjonell n<erieik, men utanein mellornliggjande diagnose. Menneskesyneter ikkje-biologisk. Ein har ein forstaingsmodell

der ein meiner at menneskeleg utvikling skjeri samspel med andre, og der biologien speIerei underordna rolle. Difor bIir relasjonen detberande elementet i terapien, og diagnosen hardifor mindre eller ingen verdi.

Resultata som kollektiva kan vise til, ermykje betre enn det dei psykiske helsevernakan vise til. Tore Andersen skreiv i 2002 einrapport pa oppdrag av det norske Barne- ogfamiliedepartementet, og Statens institutions-styrelse og CDS i Sverige. Han gjekk gjennomdet meste av forskinga som er utf0rt i Nor-den og internationalt om behandling av ungemenneske i institusjonar. Der gar det fram atmskollektiva kan vise til tydeIeg betre resultatenn institusjonane innanfor psykisk heIsevern.Rapporten syner ogsa at dess meir tiltaka erprega av mere relasjonar, dess betre gar detmed ungdommane etter at tiltaka er avslutta.

JERlEGE RELASJONAR VERKARI psykisk helsevem blir det a setja ein diag-nose sett pa som ei av dei viktigaste oppgavenefor terapeutane. Da har ein nlnne ut kva somfeilar den andre. Diagnosen i seg sj01vkunneyore eit innspel i oppgava med a klarleggiesaka, men bEr som oftast brukt Of 0ye over) tila objektivisere og halde pasienten pa avstand.og til a hindre at brukaren blir eit subjekt isitteige liv.Relasjonen til pasientane blir iklie vur-dert som vesentleg, det er medikamenta somskal lcekje.

Det veit ein ikkje stemmer. Pa Schizo-frenidagane i Stavanger i 2008 la til domesJaaikku Seikkulla fram forsking som viste atdersom ein hjelpte folk med dei aIvodegastediagnosane ved bruk av pasientens ncererelasjonar, var effekten svcert god. I Finlandog Sverige (Tohan Culberg i Stockholm)behandla ein to tredelar av dei psykotiskepasientane utan a bruke psykofarmaka. Fernat etter var 19 prosent av desse pasientaneuf0retrygda. For pasientar som vart behandlaetter tradisjonell psykiatrisk metode medpsykofarmaka, var det tilsvarande talet 62prosent. Det viI seia at med den relasjonsori-enterte terapien hadde pasienten tre gongersa stor sjanse for a bli det ein vil kalle frisk

og ein vanleg skattebetalar pa line med deifieste andre i samfunnet (Seikkulla 2008).

Alle som har arbeidd med menneske, veitog har erfart at nar ein som omsorgspersonengasjerer seg i klienten, endrar relasjonenseg. Nar ein som behandlar blir engasjert i denandre, :farrelasjonen ein verdi i seg sj0Iv.Pasi-enten blir ein person ein undrar seg samanmed, og der begge gjennom denne undringakan lcere noko om livet og om det a vera men-neske. A skapa ein cerIeg og profesjonell ncerrelasjon er ei terapeutisk handling som har eilcekjande kraft i seg sj0Iv, fordi cerlegdom ogncerieik i ein relasjon om ei sams sak skaperlikeverd og al<sept. Dette skaper eit likeverdigforhoId som gjev ei oppleving av v0rdnad forbegge.

Menneske blir friskare av a elske og a opp-leva seg elska. Den tysk-amerikanske psykolo-gen Erik H. Erikson karakteriserer den grunn-leggjande kjensla av a kjenne seg elska somgmnnnlUren for fortmIeg samspel mellommenneske. Denne grunnmuren skildrar ogsaHundeide i den primcere omsorgssykluseninnanfor sona for intimitet, sona for intimitetsom vi ser i yare ncere relasjonar.

Dei ncere reIasjonane stadfestar at verda kanvera god, og at eg er verd a bli elska. Opplevingaav a vera verd a elske er ei godkjenning pa atein kan stole pa seg sj0lv og sine eigne evner isamspelet med omverda. (Eril<Son1968).

Det er relasjonane mellom pasient ogbehandlar som er avgjerande for eit godt resul-tat i all terapi. Det viser ei omfattande psyko-terapiforsking (Norcross 2002). I boka somJohn C. Norcross er redaktor for, har ein gattgjennom det meste av psykoterapiforskingasom er gjord i USA og resten av verda dei siste40 ara. Det forskinga viser, er at relasjonenmellom terapeut og pasient er det vesentlege iall psykoterapeutisk behandling. Norcross esti-merer verdien av relasjonen til hovudtyngdaav det sam verkar i psykoterapi. Metoden ellermedisineringa star for ca. 15 %.

Dette veit det psykiske heIsevesenet, mendei tek ikkje stilling til det. Dei har som strut-sen stukke hovudet i sanden og skriv ut anti-depressiva.

NATURLEG OMSORG 0£: mnt_iiKarsten Hunch,,;,hjelparenklienten sin

til VaTehar a fa eit

ein bIrr fraraddav eigne kjensier

Det kan sj0Ivsagt hamen ein kan ogsa tapa mykje

med den profesjonelle distanseringa, dersomho bHy for star. Terapeuten kan da Iett oppfat-tast og oppfatte seg sjaiv sam hy-rakrat,ein somser den andre berre som ein diagnostisk kate-gori, der kjensiene og hdingsuttrykka til pasi-enten berre bIrr ei godkjenning pa definisjo-nane til behandlaren av pasienten. Pasientenfar ei kjensle av aldri a na fram med bodskapensin, eHer a bli forstatt pa det han/ho pT0ver aformidle av smerte eHerglede. Of 0ye over.)

Pasienten har vorte objek"tiviserttil ein tingsom ein ikkje har etiske plikter i forhold til. Deter i denne situasjonen overgrepa skier.

Det var det same som skiedde i bameheim-sinstitusjonane som vart granska for nokre arsidan. Det alvorlegaste for bama var at ingensyntest a bry seg am dei som individ. Dei vartvurderte som ein del av ei gmppe, med mini-malt av mere personlege relasjonar. Det vartein katastrofe for bama.

I eit samandrag lean ein seia at den sterkevekta som det psykiske helsevemet har Iagt pitdiagnosar og biologi, f0rer til ei urovekkjandesterk vektlegging av teknokratiske tiltak, antendet er psykofarmaka eller s<\kalla evidensba-serte prosedyrar. Mangelen pa relasjonar mel-10m behandlarer og pasientar pa grunn av eingmppebasert diagnostikk farer til at ein stadigoftare ser i aviser og b0ker at pasientar og para-rande protesterer mot den behandlinga somdei blir utsette for.

Media presenterer stadig forteljingar somfolk Rest har vanskeleg for a tru er sanne.

Sa'nninf;3 er kanskje snarare at desse for-vise konsek'vensane av det biolo-

dag. Innanfor det psykiske.',""C·en'1e:erdet overraskande lite s0kjelys pit

og det ein liker a kalle brukarmed-verknad. Som ei kvinn sa pa tv: «Tenk om noenhadde spurt meg om korleis eg hadde deb>Det var tydeleg utenkjeleg for dei tilsette. Deivisste jo diagnosen, og ciavar alt anna uinteres-sant, ogsit korleis pasienten hadde del.

Den gmnnleggjande intensjonen medmenneskerettane - om retten for alle men-neske til it bli tekne irnot som individ medrespekt for autoriteten til kvar enkelt - synestikkje a gjelde i psykisk helsevem. Som pasienthar ein fatt redusert retten sin til itmeine nokoom kva som er best for ein sjlOlv.Altfor mangeopplever seg ikkje sett som individ, men berresom medlemer av ei (diagnose}gmppe, diag-nostiserte og «umyndiggjorde» som men-neske. Det er dei totalitcere haldningane i dettesom er problemel. Ein reknar med at pasien-tane skal akseptere desse haldningane frit deitiisette. og dei Beste pasientane vagar ikkje aprotestere. Dei tilsette meiner at den medika-mentelle behandlinga skal skapa den n0dven-dige endringa. ReIasjonen til terapeuten blirsett pa som uvesentleg, trass i at omfattandeforsking gjennom 40 ar viser at det er relasjo-nen mellom behandlar og pasient som er detavgjerande nar ein skallcekje psykiske lidingar.

LlTTERATURBauman, Zygmunt: Postmodem etikir. Giiteborg: Oaidalos 1996.Erikson, Erik Homburger: Barnet och samhiillet. Stockholm: Natur och

Kultur 1975.Hundeide, Karsten: «Omsorg og overgrep i og utenfor sonen for intimi-

tet». I: Nafstad, Hilde Eileen (red.); Det omsorgsfulle mennesket.Gyldendal 2004.

Kierkegaard, S~ren: Samlede Vcerker, bind 12, Kjerfighedensgjeminger, 1848. Gyldendal1978.

Norcross, John C.: Psychotherapy and Relationchip that illJrks. Oxford2002.

Skjervheim, Hans: Deltakar og tilskodar ag andre essays. Tanum Norli1976.

Steen, Torvald (red.): Asylet. Gaustad sykehus 150 ar. Aschehoug 2005.Thue, Gro Hillestad: Overgrep. Spke!ys pa psykiatrien. Abstrakt forlag

2008.Wolf, Jacob: Etikken og universet. Anis 1997.Wifstad, Age: Vi/kar for begrepsdannelse og praksis i psykiatri. Oslo:

Tano Aschehoug 1997.Seikkulla, 1: Apen dialog pker familiens ressurser ipsy/(otiske kriser.

F~redrag 7.11.2008 pa Schizofrenidagene 2008.