Embed Size (px)
Citation preview
CÔNG TY CỔ PHẦN ONG MẬT ĐỒNG NAI143 - Phạm Văn Thuận (Quốc Lộ 15 cũ) - Tp.Biên Hòa - Tỉnh Đồng Nai
Điện thoại: 061. 3822236 - 3819570Fax: 061. 3822236
Email: [email protected]
Kỹ thuật nuôi ong
Ngày nay nuôi ong lấy mật đã trở thành một nghề với những người nuôi ong chuyên nghiệp. Chúng tôi xin trình bài một số khái niệm về ong mật và kỹ thuật đơn giản để tổ chức một trại nuôi ong.
LOÀI ONG MẬT
Có hai loài ong:- Ong làm tổ ngoài trời (lộ thiên): ví dụ như ong khoái.- Ong làm tổ trong hốc đá, hốc cây hoặc, thùng ong như ong nội địa, ong Ý, .v.v.Ở đây chúng ta chỉ đề cập tới tổ chức nuôi và khai thác loài ong nuôi trong thùng. Điển hình lá loài ong Ý.
THÀNH PHẦN VÀ CẤU TẠO
1. Thành phần của đàn ong. a. Ong Chúa: là con cái có khả năng sinh sản duy nhất trong đàn. Tuổi thọ ong chúa từ 3 --> 5 năm
b. Ong Đực: số lượng từ vài con đến hàng trăm con và chỉ xuất hiện khi đàn ong ở thế xung mãn.
c. Ong Thợ: là thành phần chủ lực của đàn ong. Ong thợ là con cái nhưng buồng trứng không phát triển nên không sinh sản được. Chúng làm việc được phân công theo ngày tuổi.- Từ 1 --> 3 ngày tuổi: mới ra đời nên chỉ ở trong tổ làm nhiệm vụ bảo ôn (quạt thông khí và điều hòa nhiệt độ trong tổ)- Từ 3 --> 10 ngày tuổi: ở tuổi này hạch tiết sữa phát triển, ong thợ ăn mật và phấn hoa để tạo ra sữa nuôi ấu trùng tuổi nhỏ và nuôi ong chúa (do đó sữa này được gọi là sữa ong chúa)- Từ 10 --> 20 ngày tuổi: ở tuổi này hạch tiết sáp phát triển, ong thợ làm nhiệm vụ xây tổ và ra ngoài tập bay, nhận diện cửa tổ để chuẩn bị đi làm việc bên ngoài, chúng còn làm nhiệm vụ lấy mật.- Từ 20 ngày tuổi trở lên: ong đã trưởng thành và đi lấy mật hoa và phấn hoa, khi về già chúng làm nhiệm vụ canh tổ, đến khi gần chết chúng bay xa tổ và chết, như vậy ta không bao giờ thấy ong chết già ở trong tổ hoặc gần tổ. Tuổi thọ ong thợ từ 30 --> 50 ngày.
d. Ấu trùng ong: trong các ô lăng của bánh tổ ong ta thấy có trứng và các con ấu trùng màu trắng sửa và các ô lăng bị bít sáp.- Ấu trùng ong chúa (15 ngày) Trứng: 3 ngàyẤu trùng: 5.5 ngàyNhộng: 6.5 ngày- Ấu trùng ong thợ: (21 ngày) Trứng: 3 ngàyẤu trùng: 6 ngày
Nhộng: 12 ngày- Ấu trùng ong Đực: (22.5 ngày)Trứng: 3 ngàyẤu trùng: 6.5 ngàyNhộng: 13 ngày- Ấu trùng ong chúa được nuôi dưỡng hoàn toàn bằng sữa ong chúa.- Ấu trùng ong đực được nuôi 3 ngày đầu bằng sữa và 3.5 ngày sau bằng hỗn hợp phấn hoa và mật ong.- Ấu trùng ong thợ cũng giống như ấu trùng ong đực 3 ngày đầu bằng sữa và 3 ngày sau bằng phấn hoa và mật.
2. Thùng nuôi ong và các khung cầu di động (thùng có thể chứa được 10 cầu ong)- Hiện nay để nuôi ong Ý người ta thường dùng kiểu thùng Langtros- Thùng có kích thước bên trong là 47cm x 43 cm x 25 cmCó hai cửa sổ có thể đóng mở hai đầu để tiện cho việc di chuyển.Có lỗ to và sàn bay để ong ra vào.Có nắp đậy để chống nắng mưa.Và chân (thường làm bằng sắt) để kê cao thùng ong chống địch hại như: kiến, cóc…- Khung cầu có kích thước: xà trên là một cây 2 x 3 x 49 cm và một khung bên dưới có hai cây 1 x 3 x 23 cm, một cây 1 x 1 x 41 cm.- Bánh tổ: người ta thường dùng hai tấm sáp có kích thước 20 x 40 cm đã được dập thành đáy của lỗ tổ ong. Gắn tấm nền sáu vào khung cầu bằng 3 đường dây ràng bằng thép không rỉ. Ong sẽ từ đây xây thành bánh tổ ong.
KỸ THUẬT CHĂM SÓC
1. Thế nào là một đàn ong cơ bản?Một đàn ong cơ bản là một đàn ong có đầy đủ thế hệ ong thợ và các thế hệ trứng và ấu trùng ong. Số quân phải phủ kín xà cầu vào buổi sáng. Dựa trên tỷ lệ trứng và ấu trùng, nhộng ta có thể đánh giá được chất lượng đàn ong. Theo số ngày tuổi của trứng, ấu trùng và nhộng của ong thợ thì tỷ lệ đó là: 1 phần trứng – 2 phần trùng - 4 phần nhộng. Đây là thế bền vững của một đàn ong. Nếu ta làm mất cân đối của một trong các tỉ lệ này thì đàng ong sẽ cố gắng sinh sản để trở lại thế cân bằng sinh học.
2. Làm thế nào để tăng cầu ong?Một đàn ong muốn tăng thêm cầu thì phải hội đủ các yêu cầu sau: - Sức sinh sản chúa con dư thừa.- Nguồn thức ăn dồi dào (dư phấn và mật). - Số lượng quân dư.
3. Làm thế nào để biết lúc nào tăng cầu được?Muốn thế, ta phải biết cách bố trí các cầu trong thùng ong và nhiệt độ cầu cho ấu trùng phát triển.• Nhiệt độ và ẩm độ.- Nhiệt độ: ong luôn luôn điều chỉnh để nhiệt độ trong tổ là 350 C.- Ẩm độ: ẩm độ trong đàn cũng cần điều chỉnh ở 95%.• Cách bố trí cầu ong: Mỗi người có cách bố trí riêng của mình nhưng theo chúng tôi thì cách bố trí sau là hợp lý nhất.- Số 1: Cầu để chứa phấn hoa cầu nằm ở vị trí sát vách thùng phía cửa tổ.- Số 2: Cầu trùng lớn từ 3 --> 6 ngày tuổi. Vì nhu cầu của cầu trùng này cần lượng thức ăn lớn nên nằm gần cầu chứa phấn rất tốt.- Số 3: Cầu trùng nhỏ từ 1 --> 3 ngày tuổi ở đây nhiệt độ tốt cho ấu trùng tuổi nhỏ.- Số 4: Cầu trứng là trung tâm nơi có nhiệt độ và ẩm độ tốt nhất nên ong chúa sẽ sinh
sản vòng trứng lớn nhất.- Số 5: Cầu nhộng từ 19 --> 21 ngày tuổi tức cầu nhộng đang nở, ong chúa sẽ sinh sản ngay trên cầu này.- Số 6, 7, 8 lần lượt là các cầu trùng ở các giai đoạn 15 --> 18 ngày, 12 --> 15 ngày, 9 --> 12 ngày.Nói tóm lại cầu trùng lớn thì gần cầu phấn, cầu trứng ở trung tâm, cầu nhộng non ở ngoài bìa.Số 9: Nếu mùa khai thác thì sẽ là cầu mật, mùa nhân đàn là cầu gắn nền sáp.- Khi đàn ong xung mãn ong thợ xây cầu nền sáp và khi ong chúa ra đẻ ở cầu này tức điều kiện đã đủ để tăng cầu ta đưa cầu này vào vị trí cầu trứng.- Thường thì đàn ong có 9 cầu như trên thì chúa rất ít khi đẻ ở cầu thứ 9, muốn đàn ong tăng cầu nhanh thì ta chỉ nên để thế 5 ->6 cầu (nhưng vẫn đảm bảo tỷ lệ 1 phần trứng, 2 phần trùng, 4 phần nhộng).
4. Làm thế nào để biết phấn và mật đủ hay thừa thiếu?- Phấn: ta coi cầu phấn vào sáng sớm nếu còn nhiều là đủ ăn. Nếu không còn là thiếu. Nếu số lăng để chứa phấn gần hết và ong chứa phấn lung tung ở cầu khác. Như vậy là đã dư phấn, ta cần gạt phấn để dự trữ lúc thiếu. Nếu thiếu ta phải cho ăn bổ xung phấn hoa nhân tạo.- Mật: thường thì ở cầu ong thường có mật ở các ô lăng bên trên (khổ từ 3 --> 5 cm). Tất cả các cầu đều phải có phần (gọi là riềm) chứa mật này. Nếu thiếu, ta phải cho ăn bổ xung xirô đường cho đến khi có riềm mật này và sau đó quan sát nếu thấy ở hai góc bị ong ăn hụt bớt thì phải tăng lượng đường, còn nếu thấy các ô lăng phù lên thì giảm lượng đường đi.
KỸ THUẬT TẠO CHÚA VÀ CHIA ĐÀN
1. Tạo chúa: Khi đàn ong xung mãn, Khi nguồn phấn, mật dồi dào hoặc ong chúa đã già thì đàn ong có khuynh hướng tạo những nụ để nuôi chúa mới để thay thế hoặc chia bay. Đây là đặc điểm sinh học nhằm bảo vệ nòi giống, luôn có ong chúa dự trữ trong đàn.
* Có hai phương pháp tạo chúa nhân tạo:
a. Phương pháp đàn không chúa: Chọn một đàn ong từ 6 --> 7 cầu tiêu chuẩn, bỏ bớt đi cầu trứng và trùng nhỏ, con chúa có thể nhốt lại hoặc đem đi chổ khác. Sau đó đưa vào giữa tổ 1 khung có gắn 2 thang nụ chúa có khoảng 20 --> 25 nụ chúa.- Ngày thứ nhất: Dùng kim di trùng đưa vào mỗi nụ chúa 1 con ấu trùng từ 1 một đến 2 ngày tuổi.- Ngày thứ hai: Lấy thang chúa này ra gắp bỏ các con ấu trùng đã đưa vào hôm trước. Lấy tăm chấm vào sữa trong nụ và bôi vào các nụ ong không tiếp thu. Sau đó dùng kim di trùng đưa vào mỗi ấu chúa một con ấu trùng một ngày tuổi (càng nhỏ càng tốt). Dĩ nhiều các con ấu trùng này được lấy ở đàn ong giống tốt nhất (nay là phương pháp di kép).- Bốn ngày sau, đàn ong bắt đầu vít nắp các nụ chúa này.- Ngày thứ sáu, ta sẽ đưa vào một đàn ong không có chúa để bảo ôn các nụ này.
b. Phương pháp đàn có chúa: Chọn đàn ong có 8 hoặc 9 cầu quân thật đông (có thể quân bu cả trên nắp). Dùng một ván ngắn đặt vào giữa 4 cầu nhộng, như vậy 2 cầu nhộng và cầu mật sẽ ở bên ngoài và ở đây không có ong chúa, bên kia ong chúa vẫn đẻ bình thường. Đưa khung tạo chúa vào giữa hai cầu nhộng và làm công việc như ở phương pháp đàn không chúa.
2. Chia đàn: Những đàn từ 7 cầu đông quân trở lên đều có thể chia đàn.- Lấy 2 cầu nhộng và 1 cầu mật cả quân (9 --> 12, 18 --> 21) đưa vào một thùng không đặt ở chổ thoáng đường bay. Chọn đàn ong đang ra đời có nhiều ong non giũ hết số quân này
vào thùng mới (đã có 2 cầu nhộng và một cầu mật). Đóng cửa để nhốt ong lại. Khoảng 5 giờ chiều mở cửa cho số quân già bay về và lấy nụ chúa ở ngày tạo chúa thứ 11 (phương pháp di kép) hoặc ngày thứ 10 nếu di đơn (di một cầu). Cắt rời các nụ này khỏi thang nụ chúa (phải làm nhẹ nhàng và trong thao tác luôn luôn để đầu nụ chúa trúc xuống). Sau đó gắn vào phần trên của cầu nhộng. Tối đó cứ tiếp tục đóng cửa đến 5 giờ chiều hôm sau mới mở của (chắn cửa nhỏ lại, chỉ để khoảng 2cm cho ong ra vào nhằm chống bị cướp mật).
KỸ THUẬT KHAI THÁC
1. Khai Thác Phấn Hoa: Vào mùa bông chè, cà phê, mắc cỡ ..vv.., nếu nguồn phấn dồi dào ta có thể tổ chức khai thác phấn hoa:
- Dùng một tấm lưới có các lỗ có đường kính 5,7mm chận trước cửa tổ, bên dưới dùng một máng để hứng phấn. Ong đi làm về mang hai hạt phấn ở hai chân sau khi chui vào lỗ của lưới thoái phấn sẽ đễ lại hai hạt phấn ở bên ngoài. Hai hạt phấn này sẽ rơi xuống màng hứng phấn. Trưa hoặc chiều người nuôi ong sẽ gom số phấn này lại.
* Để bảo quản phấn hoa người ta có 3 cách:
a. Phơi nắng: trải mỏng phấn hoa trên tấm bạt hay tấm tôn, phơi 3 nắng để đạt độ khô 10%. Phương pháp này phấn hoa sẽ mất đi một số thành phần và không được vệ sinh. Do đó phấn hoa thành phẩm chỉ để cho ong ăn vào mùa khan phấn hoặc mùa khai thác mật cao su.
b. Sấy bằng tủ sấy: Để phấn hoa có thể trở thành thực phẩm cho người sử dụng được. Ta cần sấy phấn hoa trong tủ sấy ở 450 C đựng vào bao bì sạch và đậy kín có chống ẩm.
c. Bảo quản bằng cách ủ với đường: Phấn hoa phơi một nắng cho ráo nước, sau đó cho vào những bình miệng rộng cứ 1 lớp phấn khoảng 3cm thì 1 lớp đường 2cm và trên cùng là lớp đường. Sau một thời gian đường chảy ra và hoà vào phấn. Cách bảo quản này hầu như giữ được gần hết các thành phần phấn hoa rất tốt để làm hàng hoá và cho ong ăn.
2. Khai thác sữa ong chúa: Tổ chức những đàn ong giống như đàn tạo chúa theo phương pháp đàn có chúa.- Di con ấu trùng 1 ngày tuổi vào các nụ (mỗi nụ một con).- Đến ngày thứ 3 lấy các thanh nụ này ra, dùng kẹp gắp bỏ các ấu trùng, sau đó dùng một thanh nhựa dẹt múc sữa chúa trong các nụ này vào 1 túi nylon có túi lọc bằng vải nylon mịn, lọc lấy sữa chúa, cột chặt túi sau khi vuốt hết không khí ra. - Lại di con ấu trùng khác vào các nụ này, sau đó bỏ vào thùng và bắt dầu chu kỳ tiếp theo.- Bảo quản sữa chúa ở -180 C và không có ánh sáng.
3. khai thác mật ong: Vào những mùa hoa nở rộ như: Cà phê, cao su, chôm chôm, nhãn .v.v.Người ta đem những đàn ong mạnh (tức những đàn đã đạt đến 10 cầu quân thật đông) đến những vùng có hoa nở rộ để khai thác mật ong.
* Có hai phương pháp lấy mật:
a. Đàn đơn: Đàn ong 10 cầu quân đông đưa vào vùng nguyên liệu từ 7 --> 10 ngày, khi thấy mật đã vít nắp (mật sau khi đưa về được ong thợ luyện và đưa lên trên, khi đã đủ độ chín thì dùng sáp ong trám lên trên để bảo quản)- Lấy các khung cầu ra (có thể để lại 1 --> 2 cầu hoặc lấy hết) giũ hết ong vào thùng, dùng chổi ong quét hết ong xuống thùng.
- Dùng dao thật sắt để cắt lớp mặt sáp trám trên các ô lắng chứa mật. - Đưa các khung cầu này vào thùng quay ly tâm để lấy mật ra.- Sau khi đã lấy hết mật lại bỏ các khung cầu này vào thùng ong trở lại.- Thường thì mùa hoa có thể có từ 10 --> 15 ngày có thể lấy mật một lần. Mỗi lần 1 đàn 10 cầu có thể lấy được từ từ 4 --> 12 kg mật ong.
b. Đàn kế: Muốn đánh mật đàn kế ta phải tổ chức trước đó 40 ngày, có hai phương pháp tổ chức đàn kế.- Phương pháp tự lên: Dùng một thùng kế (là thùng không có đáy và nắp) để lên trên một thùng bình thường (ở giữa hai thùng này có một lưới mà chỉ có ong thợ qua được còn chúa thì không) đưa 4 cầu nhộng bỏ lên trên, thêm cầu không vào bên dưới cho chúa đẻ, 20 ngày sau lại đưa 4 cầu nhộng lên trên và thêm cầu không vào bên dưới, như vậy khi đi lấy mật thì bên trên toàn là cầu nhộng.- Phương pháp dùng đàn hỗ trợ: Lấy 3 cầu nhộng ở đàn hỗ trợ chuyển lên kế của đàn lấy mật, thêm cầu nhộng vào đàn hỗ trợ, cứ 10 ngày lại chuyển một lần, 40 ngày sau đưa đàn có thùng kế vào khai thác. Khi số lượng quân suy giảm ta loại bớt cầu nhộng và đưa tiếp của đàn hỗ trợ vào, sao cùng đưa hết đàn hỗ trợ vào luôn (sau khi bỏ chúa).- Ưu điểm của phương pháp lấy mật ở thùng kế là đàn ong mạnh mật đạt chất lượng tốt.- Nhược điểm: nếu mùa mật kéo dài thì khó có thể duy trì đàn kế và khó khăn trong di chuyển vì đàn quá nặng - Khi lấy mật ta chỉ lấy mật trên những cầu ở thùng kế.- Mỗi lần mật đàn kế ta có thể lấy được từ 10 --> 25 kg mật.
BỆNH ONG
Ở Việt Nam không có vấn đề gì lớn về bệnh thối ấu trùng ở ong. Có hai loại cần xem xét.
a. Thối ấu do thức ăn: do sử dụng loại đường xấu cho ong ăn hoặc nguồn phấn có chất làm thối ấu trùng. Ấu trùng sẽ bị xẹp xuống và thối nhũn. Với bệnh này ta chỉ cần đổi thức ăn hoặc bổ sung nguồn vitamin cần thiết vào xirô đường để cho ong ăn.
b. Thối ấu trùng do vi khuẩn: ấu trùng 4 ngày bị xẹp xuống hoặc có lại sau đó ong tự gắp bỏ đi đó là dấu hiệu của đàn ong bị thối ấu trùng do vi khuẩn. - Cách ly đàn bệnh: khi phát hiện ta cách ly đàn bệnh đi xa khỏi trại ong và dùng kháng sinh để trị bệnh cho ong (trong mùa không khai thác các sãn phẩm như mật, sữa…). Khi đàn ong khỏi bệnh mới nhập trở lại (phương pháp này có nhược điểm là mật ong sẽ có kháng sinh không thể sử dụng được)- Nhốt chúa vào lồng: Nhốt chúa cho đến khi đàn ong không còn trứng, trùng, nhộng. Thả chúa và bỏ bớt cầu cho thật đông quân (nguyên tắc là đàn ong mạnh sẽ tự vượt qua được bệnh). Phương pháp này không sử dụng kháng sinh.
CÁC PHƯƠNG PHÁP BỔ SUNG THỨC ĂN
- Mật ong: vào mùa mưa hoặc vùng không có hoa cho mật ta phải bổ xung mật bằng phương pháp cho ăn xirô đường. Cứ 1kg đường trộn với 0.8kg nước ta được hỗn hợp xirô đường, bỏ vào máng để trên xà cầu cho ong tự bò lên ăn, cho ăn vào chiều tối.- Ta quan sát nếu riềm mật ở cầu bị ăn giựt góc là cho ăn đủ còn không thì bớt đường hoặc tăng thêm. Dĩ nhiên đến mùa khai thác mật thì không ai cho ăn đường.- Phấn nhân tạo: có hai phương pháp phổ biến để cho ăn phấn nhân tạo.a. Phương pháp cho ăn trong cầu: Lấy cầu không đưa hỗn hợp phấn nhân tạo khô: - Đậu nành (rang và xay nhiễn) 10kg.- phấn hoa khô 2kg.- Đường 10kg.
- Vitamin bổ xung 0.4kgXoa đều trên mặt cầu, và rưới nước mật loãng lên trên cho ướt hết mặt cầu. Sau đưa cầu phấn này vào vị trí cầu phấn.
b. Phương pháp cho ăn trên cầu: hỗn hợp phấn nhân tạo khô - Đậu nành (rang va xay nhiễn)10kg.- Phấn hoa khô 10kg.Vitamin bổ xung 0.4kg.Nhồi hỗn hợp này trong mật (có thêm ít nước) để được mật hỗn hợp như bột bánh mì (không khô quá cũng không nhão quá). Bỏ trên xà cầu mỗi đàn một cục bằng cái chén cơm, cho ong bò lên ăn.
Nguồn: Công ty ong mật Phương Nam
Ông Sáng "ong"
NTNN, 4/9/2003
Ở Bắc Giang có 3 tỷ phú tên Sáng. Và Sáng "ong" là biệt danh mọi người đặt cho ông Hoàng Anh Sáng ở xã Nghĩa Hồ, huyện Lục Ngạn.
Ông là người đầu tiên của tỉnh Bắc Giang đem nghề nuôi ong về nuôi. Năm 1979 - 1980, bằng kinh nghiệm, kiến thức học được sau những chuyến đi thực tế ở Tây Nguyên, ông đã về mua một khu đất để trồng cây ăn quả phục vụ riêng cho việc nuôi ong. Nhưng thời gian đó do thị trường tiêu thụ còn hạn chế, nên ông chỉ túc tắc nuôi vài chục đàn. Năm 1996, khi giống ong ngoại bắt đầu được nhập và đưa về Việt Nam, toàn bộ số đàn ong nội trước đây được ông thay thế bằng các đàn ong ngoại với số lượng lên đến 450 đàn.
Để có chỗ cho đàn ong “đồn trú”, ông đã mua hẳn một trang trại rộng 30ha để trồng vải, nhãn và kết hợp nuôi gà, vịt, cá... "Nuôi ong là nghề cực kỳ vất vả, cứ mỗi mùa lại phải di chuyển chúng đến một địa điểm khác để cho chúng hút nhị hoa. Nếu không thường xuyên di chuyển, ong sẽ không có thức ăn và chết” - ông cho biết. Một năm có 4 mùa thì đàn ong của gia đình ông Sáng phải "vi hành" đi 4 nơi khác nhau. Mùa xuân ong ở tại vườn đón mùa vải, nhãn ra hoa. Sang mùa hạ, ông đưa ong lên Sơn La, Quảng Ninh đón mùa hoa sú vẹt, bạch đàn, hoa mai. Mùa thu, đàn ong quay trở về Hưng Yên "hưởng" mùa hoa táo. Đến mùa đông, ong lại được di chuyển trở về với vùng núi rừng Hoà Bình để hút các loại hoa rừng.
Ông cho biết: "Nuôi ong cần rất nhiều vốn và công đầu tư chăm sóc. Nếu lơ là một chút thì chỉ một đợt dịch bệnh là toàn bộ đàn ong có thể bị xoá sổ". Những bệnh ong thường gặp nhất là rệp, ve, thối ấu trùng, ký sinh trùng, đường ruột. Khi ong bị nhiễm bệnh cần phát hiện kịp thời và cho ong uống thuốc kháng sinh liều cao để trị bệnh tận gốc. Mỗi đàn ong thường được bố trí từ 100- 150 tổ. Chi phí để đầu tư cho một đàn ong từ 1- 1,2 triệu đồng (gồm thùng, cầu nhốt, đường, giống). Riêng giá một đàn giống ngoại hiện nay, ông phải mua tới
400.000 đồng và riêng lượng đường chúng tiêu thụ mỗi năm khoảng 50kg. Bù lại, ong cho giá trị rất cao, năng suất đạt 40- 50kg mật/đàn/năm. Với giá bình quân 20.000 đồng/kg, mỗi năm ông đã thu về trên 400 triệu đồng tiền bán mật. Không chỉ vậy, hiện nay ông Sáng còn là người cung cấp giống cho cả khu vực miền Bắc. Trung bình mỗi năm ông cung cấp cho thị trường từ 200- 300 đàn giống. Doanh thu từ nguồn này cũng đem lại cho gia đình ông trên 100 triệu đồng/năm.
Kinh nghiệm quản lý và nuôi ong theo thời vụ
Nuôi ong là nghề truyền thống có từ lâu đời ở nước ta. Các sản phẩm từ ong như mật, sáp… có giá trị dược liệu và kinh tế cao. Ngoài ra ong còn giúp thụ phấn cho một số loài cây trồng. Nuôi ong không tốn nhiều diện tích, vốn đầu tư ban đầu không lớn, không tốn nhiều nhân lực lao động. Nuôi ong là nguồn tăng thu nhập lớn cho người nông dân. Mật ong có giá bình quân từ 80.000 – 90.000 đồng/kg. Nhưng do kỹ thuật nuôi và quản lý đàn ong còn nhiều hạn chế nên năng suất mật còn thấp. Nếu quản lý tốt đàn ong theo mùa vụ có thể tăng năng suất mật lên 2-3 lấn. Sau đây chúng tôi xin giới thiệu kinh nghiệm quản lý đàn ong theo mùa vụ của các hộ đã nuôi ong trong nhiều năm, đạt hiệu quả kinh tế cao:
1. Đối với vụ xuân hè( tính từ 20/2- 15/6)
Thời điểm này trong tự nhiên có nhiều nguồn hoa dồi dào và phong phú (cam, xoài ,vải, nhãn, các loài hoa rừng…). Thời tiết thường có mưa phùn và mưa kéo dài ảnh hưởng đến hoa và quá trình thu phấn của ong.
Quản lý đàn ong: Đầu vụ cần có biện pháp chống rét cho ong, đặt ổ cần tránh hướng gió đông bắc. Dùng bao tải hoặc rơm rạ ủ ấm cho tổ ong. Trong thời gian này cần cho ong ăn thêm kháng sinh để phòng bệnh (nhất là bệnh thối ấu trùng). Cuối tháng 4 cần tạo chúa để thay thế chúa đã già hay chia đàn. Cần tận dụng mũ chúa tự nhiên, nhất là mũ chúa của đàn ong khỏe.
Khôi phục đàn ong đầu vụ: Chuyển ong đến vùng có nhiều hoa, bỏ bớt cầu xấu thay thế cầu mới để kích thích ong chúa đẻ khỏe. Cắt gốc bánh tổ, sửa bánh tổ để ong có điều kiện cơi nới thêm. Đầu vụ do mật hoa chưa nhiều nên có thể cho ong ăn thêm đường theo tỷ lệ 1: 1 (1kg đường pha trong 1 lít nước), cho ong ăn làm nhiều lần nhưng số lượng mỗi lần ăn ít để kích thích đần ong xây tầng và kích thích ong chúa đẻ.
Phòng chống ong chia đàn tự nhiên: Cần cho ong xây tầng kịp thời để ong non mới vũ hóa có đủ việc làm, thay chúa già bằng chúa trẻ. Đặt tổ ong nơi râm mát, chuyển ong từ thùng hẹp sang thùng rộng hơn, đổi cầu nhộng của đàn ong khỏe thay thế cầu của đàn ong yếu để có chỗ cho ong chúa đẻ, diệt bớt ong đực, dùng kim châm vào mũ chúa hoặc vặt bỏ mũ chúa. Sau vụ hoa, cần chủ động động chia đàn để chuẩn bị đàn ong cho vụ mật sau.
2.Vụ hè thu ( tính từ 16/6 – 20/8)
Thời điểm này nhiệt độ cao nhất trong năm, mưa nhiều ảnh hưởng không tốt tới đàn ong. Ngoài ra còn có các loại dịch hại như chuồn chuồn, ong rừng quấy phá. Ví vậy đàn ong trong vụ hè thu chỉ cần duy trì ở mức độ tồn tại để có nguồn ong cho vụ sau.
Quản lý đàn ong: Chống nóng, che mưa cho tổ ong, đặt tổ ong dưới bóng cây râm mát có che phủ phía trên. Để đề phòng ong rừng phá hoại cần thu hẹp cửa tổ, nơi ra vào của ong, trát kín các khe hở quanh thùng ong. Bỏ bớt cầu cũ, cầu bị nhiễm bệnh để tăng khả năng chống chịu của ong, rút cầu nhộng già, nhập đàn ong yếu không có khả năng tự duy trì vào đàn ong khác. Sau 2-3 tuần kiểm tra một lần nếu thấy lỗ tổ chỉ có 1/3 mật thì cho ong ăn bổ sung thêm đường theo tỷ lệ 1,5 : 1 (1,5 kg đường hòa trong 1 lít nước), cho ong ăn đến khi thấy lỗ mật được vít nắp thì dừng. Vào vụ hoa phải quay riêng mật đường để cho ong ăn. Thời kỳ này cần bổ sung thêm đạm như sử dụng phấn hoa dự trữ đổ vào máng đặt trong thùng ong cho ong ăn trực tiếp hoặc trộn 100 gam phấn hoa với nước đường thành bột sệt phết vào cầu cũ cho mỗi lần ăn của đàn ong.
Bổ sung muối khoáng: Hòa 7- 8gam muối ăn/1 lít nước đổ vào máng ở ngăn thùng cho ong ăn.
Lưu ý cho ong ăn vào chiều tối, khi cho ăn không được làm rơi vãi, sáng hôm sau kiểm tra nếu thức ăn còn thừa phải cất đi, nếu cho ong ăn lại phải được đun sôi để nguội mới được cho ăn.
3.Vụ thu đông ( tính từ 25/8 – 20/11)
Đây là thời điểm thời tiết thuận lợi nhất trong năm, ít mưa, nhiệt độ vừa phải nhưng cần chú ý thời tiết khô hanh. Vụ này nguồn thức ăn của ong khá phong phú gồm nguồn mật hoa như táo, bạc hà… và nguồn phấn hoa như ngô, phấn của hạt lúa thời kỳ phơi mầu…
Quản lý đàn ong: Cho ong ăn bổ xung để kích thích đàn ong đẻ và xây thêm cầu mới mặc dù nguồn hoa đã dồi dào. Tạo chúa vào cuối tháng 10- đầu tháng 11 chuẩn bị cho ong qua đông và thay chúa già.
Chống khô hanh cho đàn ong: Từ tháng 10 – tháng11 thường xuất hiện các đợt khô hanh nên ong thường bốc bay. Do đó khi trời hanh khô cần dùng nước nước phun quanh thùng ong, dùng giẻ thấm nước để cạnh ván ngăn, trát kín thùng ong tránh thoát hơi nước.
4. Vụ đông xuân ( tính từ 21/11 – 15/2)
Thời điểm này nhiệt độ thấp nhất trong năm, nguồn mật hoa ít.Ví vậy biện pháp quản lý đàn ong phải cần chú ý những vấn đề như: Không đặt tổ ong quay về hướng đông bắc, nên đặt tổ ong nơi khuất gió, hạ thấp chân thùng, tăng cường giữ ấm cho đàn ong bằng cách dùng rơm rạ phủ trên thùng ong, cho ong ăn thêm, vít bớt cửa tổ và giảm bớt số lần kiểm tra đàn ong. đặc biệt cần cung cấp đủ thức ăn cho đàn ong khỏe mạnh để chúng tăng khả năng chống rét.
Phạm Văn Phú - Khuyến nông VN, 02/07/2009
Kỹ thuật nuôi ong mật
Sinh học ong mật
Đời sống của đàn ong: Ong mật sống thành đàn, trong đàn gồm có Ong chúa, Ong đực và Ong thợ.
Các thành viên của đàn ong:
Ong chúa: Bình thường mỗi đàn ong chỉ có một con ong chúa. Ong chúa của giống ong nội đẻ trung bình 400 - 600 trứng/ngày đêm. Ong chúa có hình dạng lớn nhất trong đàn: dáng cân đối, bụng thon dài, chúa mới đẻ có lớp lông tơ nhiều, mịn, bò nhanh nhẹn. Ong chúa là cá thể duy nhất có khả năng sinh sản để duy trì bầy đàn và điều tiết của hoạt động của đàn ong.
Ong đực: Có màu đen và làm nhiệm vụ duy nhất là giao phối với ong chúa. Ong đực có thể sống trong 50 - 60 ngày. Sau khi giao phối, ong đực bị chết hoặc khi thiếu ăn chúng sẽ bị ong thợ đuổi ra ngoài và bị chết đói.
Ong thợ: Có số lượng đông nhất trong đàn và có bộ phận sinh sản phát triển không đầy đủ. Ong thợ có cấu tạo cơ thể thích hợp với việc nuôi ấu trùng, thu mật và phấn hoa... Tuổi thọ của ong thợ chỉ kéo dài từ 5 - 8 tuần. Khi phải nuôi nhiều ấu trùng, lấy mật nhiều thì tuổi thọ giảm và ngược lại. Một số ong thợ làm nhiệm vụ trinh sát, bay đi tìm nguồn mật, phấn hoa và thông báo cho các ong thu hoạch biết đến hút mật chuyển cho ong tiếp nhận. Ong tiếp nhận tiết thêm men vào mật, quạt gió và chuyển dần mật từ các lỗ tổ ở phía dưới lên trên của bánh tổ.
Các giai đoạn phát triển của ong A.cerana:
Loại Ong
Giai đoạn
Trứng (ngày) Ấu trùng (ngày) Nhộng (ngày) Tổng cộng (ngày)
Ong chúa
Ong thợ
Ong đực
3
3
3
5
5
6
7 – 8
11
14
15 – 16
19
23
Chọn điểm đặt ong
a. Chọn điểm nuôi ong:
-Gần nguồn mật phấn hoa
-Nơi không phun thuốc sâu hóa chất.
-Không có dịch bệnh, ít hoặc không có ong rừng, chim thú hại.
-Địa hình thoáng mát, yên tĩnh, không gần đường giao thông, nhà máy đường, nhà máy hóa chất, nhà máy chế biến hoa qủa và không có hồ lớn bao quanh...
b. Cách đặt thùng đàn ong:
Thùng ong nên kê cao 25 - 30cm so với mặt đất, thùng nọ cách thùng kia ít nhất là 1m, cửa ra vào đặt các hướng khác nhau, chọn nơi khô ráo, thoáng mát như dưới hiên nhà, cạnh các gốc cây... Khống nên đặt trên sân gạch, nền xi măng, nơi qúa ẩm ướt hoặc gần chuồng gia súc.
Chia đàn tự nhiên: Một bộ phận ong thợ cùng với ong chúa tách ra, bay đi để thành lập một số ong mới. Chia đàn ong tự nhiên thường làm giảm năng suất mật.
c. Khi nào đàn ong chia đàn tự nhiên:
Điều kiện bên ngoài:
-Nguồn thức ăn (mật, phấn) nhiều.
-Khí hậu thời tiết tốt (không nắng, nóng, lạnh qúa)
Điều kiện bên trong đàn ong:Mật độ ong đông, ong chúa đẻ mạnh, cầu con nhiều, thức ăn dự trữ thừa và ong sống trong thùng qúa chật trội.
d. Hiện tượng của đàn ong trước khi chia đàn tự nhiên:
Trước khi chia đàn vài tuần, ong xây nhiều lỗ tổ ong đực và xây từ 3 - 10 mũ chúa ở hai góc và phía dưới bánh tổ.
Bình thường khi mũ chúa già thì ong chia đàn nhưng có khi mới có nền chúa hoặc ong chúa mới đẻ vào đã chia đàn.
Ong chia đàn từ 8 - 11 giờ sáng và 14 - 16 giờ chiều vào những ngày đẹp trời. Khi chia đàn, ong chúa cũ cùng với qúa nửa số ong thợ và một số ong đực ăn no mật rồi bay ra khỏi tổ, sau đó tụ lại ở hiên nhà, cành cây gần đó và quên tổ cũ, khi bắt đàn ong trở lại, nên cho ong vào thùng khác và đặt bất cứ nơi nào.
Khi chia đàn tự nhiên, ong không ồn ào và náo động như khi bốc bay.
e. Thời gian chia đàn tự nhiên:
-Ở miền Bắc: ong thường chia đàn vào tháng 3 - 4, một số ít chia vào tháng 10 - 11.
-Ở miền
Nam
: ong thường chia đàn vào tháng 10 - 11 và tháng 2 - 4(đầu và giữa vụ mật).
f. Xử lý ong chia đàn tự nhiên:
Trong trường hợp đàn ong ít quân: khắc phục việc chia đàn bằng cách thay ong chúa cũ bằng ong chúa mới vào lúc nguồn hoa phong phú, cho thêm tầng chân, quay mật hoặc
chuyển cầu mật cho đàn khác, nới rộng khoảng cách cầu và bỏ vật chống rét ra ngoài, vặt các mũ chúa và cắt bỏ lỗ tổ ong đực.
Trong trường hợp đàn ong mạnh thì chủ động chia đàn: cần cho ăn đủ, chọn những mũ chúa thẳng dài ở vị trí trống như ở 2 góc và dưới bánh tổ để sử dụng sau khi ong chia đàn mới.
Đàn ong chia đàn tự nhiên thường ăn no mật và phần đông ong thợ trẻ đang độ tuổi tiết sáp, xây tầng nhanh, nên ngay sau khi ổn định có thể cho đàn ong đó xây tầng chân. Đàn ong gốc chỉ giữ lại 1 mũ ong chúa tốt nhất để thay chúa còn lại cắt bỏ tất cả các mũ chúa đi.
Ong bốc bay
a. Nguyên nhân và biểu hiện ong bốc bay:
Nguyên nhân bên ngoài: ong rừng, kiến hoặc hại khác quấy phá, trời nắng, nóng, khô hanh ; thùng ong bị đồ, bị chấn động mạnh sau khi di truyền...
Nguyên nhân bên trong: do đàn ong thiếu thức ăn, ong chúa ngừng đẻ không có cầu con. Đặc biệt khi đàn ong bị bệnh và bị sâu phá bánh tổ. Hoặc do chuyển nơi ở theo mùa vì ong còn mang tính dã sinh.
Trước khi bốc bay ong chúa giảm đẻ sau đó ngừng hẳn, đàn ong đi làm uể oải. Khi sắp bốc bay cả đàn đàn ong ồn ào, náo động, chúng ăn no mật và ùn ùn kéo ra khỏi tổ.
b. Thời vụ và thời gian ong bốc bay:
-Ở miền Bắc, ong thường bốc bay vào tháng 7 - 9 do thiếu ăn và nắng nóng, ong di chuyển chỗ ở từ vùng thấp lên vùng cao mát mẻ hơn. Tháng 10 - 11 ong lại bốc bay di cư về vùng thấp và tháng 1 - 2 bốc bay do đói rét.
-Ở miền
Nam
, ong bốc bay sau vụ mật vào tháng 7 - 9.
c. Biện pháp hạn chế ong bốc bay:
-Tạo đàn ong có chúa trẻ dưới 8 tháng tuổi, đẻ tốt.
-Thức ăn đủ (cả mật vít nắp và 1 - 2 cầu phấn).
-Duy trì đàn ong lúc nào cũng có cầu con, nhất là cầu ấu trùng.
-Phòng bệnh tốt, trị bệnh kịp thời và triệt để.
-Chống nóng, nắng, hanh khô.
Phương pháp nhập đàn ong, cầu ong
Nhập ong thợ từ đàn này sang đàn khác nhằm:
-Điều chỉnh thế ong cho đồng đều.
-Xử lý các trường hợp: bốc bay, mất chúa, tăng lực lượng xây bánh tổ.
-Thao tác cần nhẹ nhàng để tránh ong đánh nhau gây tình trạng mất ổn định trong đàn ong và những đàn xung quanh.
a. Các nguyên tắc nhập đàn ong, cầu ong:
-Nhập vào buổi tối.
-Nhập đàn ong không có chúa vào đàn ong có chúa.
-Nhập đàn ong yếu vào đàn ong mạnh.
b. Các cách nhập ong:
Nhập gián tiếp (ngoài ván ngăn)
-Khử hoặc tách chúa ở đàn bị nhập trước 6 giờ.
-Đến tối nhấc các cầu định nhập đặt ngoài ván ngăn của đàn ong được nhập.
-Sáng hôm sau nhấc ván ngăn ra ngoài và ổn định cầu mới nhập vào.
Nhập trực tiếp (trong ván ngăn): Buổi chiều, tách ván ngăn ra xa, đến tối đặt nhẹ cầu nhập vào hoặc thổi nhẹ cho ong già bay khỏi tổ, còn lại toàn ong non.
Phương pháp chia đàn ong:
Chia đàn nhân tạo nhằm giảm sự chia đàn tự nhiên và tăng số đàn. Có mấy phương pháp chia như sau:
a. Chia đàn song song
Sau khi chuẩn bị được ong chúa, mũ chúa, dùng một thùng mới có mầu sơn giống với mầu thùng cũ của đàn ong định chia.
Chia đều số cầu, quân nhộng, ấu trùng và thức ăn ra làm đôi, đặt 2 đàn liền nhau.
Để 2 đàn cách đều vị trí đàn cũ 20 - 30cm. Nếu đàn ong vào nhiều hơn thì nhích xa vị trí cũ, đàn nào vào ít thì nhích gần lại. Dần dần tách 2 đàn ra xa nhau, quay cửa tổ ra 2 hướng.
Cách chia này có ưu điểm là: 2 đàn được chia đều, phát triển nhanh, không phải mang ong đi, tiện kiểm tra, chăm sóc.
b. Chia dời chỗ:
Mang thùng mới đến gần đàn cơ bản, tách ra 2 - 3 cầu, chèn lại, rồi chuyển đi cách đó 1km, thường mang ong chúa đã đẻ đi. Nên tiến hành trước vụ mật 40 ngày.
c. Tách cầu ghép thành đàn mới:
Khi sắp tới vụ mật, có một số đàn ong mạnh muốn chia đàn tự nhiên, nếu không chia ong sẽ tự chia đàn hoặc đi làm kém. Cần lấy từ các đàn mạnh, mỗi đàn một cầu nhộng và quân để tách ra hình thành đàn mới. Vừa chống chia đàn, vừa tăng sản lượng mật, tăng được số lượng đàn. Ngày đầu chỉ nên lấy 1 cầu, ngày sau lấy 1 cầu của đàn khác và hôm sau lấy thêm 1 cầu của đàn thứ 3. Nếu ong chúa đẻ, đàn ghép sẽ phát triển nhanh.
Phương pháp chống nóng, chống rét cho ong:
Ta đã biết rằng: yêu cầu nhiệt độ trong đàn ong từ 33 - 350C, độ ẩm từ 60 - 80%. Cao hơn hoặc thấp hơn ong thợ sẽ làm những công việc sau:
-Quạt gió cho mát (nếu nóng qúa)
-Tụ lại rung cánh tạo nhiệt (rét qúa)
-Đi lấy nước về tổ (hanh, thiếu ẩm độ)
Chống nóng cho ong:
-Không để đàn ong ở ngoài nắng, không đặt cửa về hướng tây, không để đàn ong chật chội.
-Để máng có nước trong thùng ong vào những ngày nóng bức.
Chống rét, khô hanh cho ong:
-Điều chỉnh đàn ong trước mùa rét để có thế đàn đông đều, nên kết thúc nhân giống trước 30/11 để có thời gian nâng thế đàn tốt qua mùa đông.
-Cho ăn đầy đủ đến khi có mật vít nắp, nếu thiếu phấn kéo dài phải cho ăn bổ sung.
-Dùng rơm, lá chuối khô... làm vật chống rét để ở ngoài ván ngăn hoặc bên trên xà cầu.
-Bịt kín các khe hở của thùng ong, không để cửa tổ quay về hướng bắc.
Nếu khô hanh qúa cho uống nước pha ít muối với tỷ lệ 9/1000.
Phương pháp tạo chúa
Nuôi ong cần nhiều chúa mới đẻ thay thế chúa già, chúa xấu hoặc để chia đàn. Việc chủ động tạo chúa là biện pháp kỹ thuật quan trọng để tạo ra đàn ong mạnh, cho năng suất cao.
Chọn đàn làm giống và đàn nuôi dưỡng:
Chất lượng ong chúa phụ thuộc vào nguồn gốc bố mẹ và yếu tố nuôi dưỡng (đàn nuôi dưỡng, thức ăn). Vì vậy việc tạo chúa phải chọn được các đàn giống tốt và đàn nuôi dưỡng tốt, trong đàn ong chia ra đàn mẹ và đàn bố.
-Đàn mẹ: Là đàn cung cấp ấu trùng để tạo chúa, đàn mẹ phải đáp ứng được những nhu cầu sau:
+Tụ đàn đông (nhiều cầu)
+Năng suất mật cao.
+Không bị bệnh.
+Đàn ong hiền lành, không bay bốc, không hoặc ít chia đàn.
Ở những trại ong lớn thương chọn từ 2 - 3 đàn mẹ để tránh cận huyết. Trước khi lấy ấu trùng 1 - 2 ngày nên cho đàn mẹ ăn để ong tiết nhiều sữa nuôi ấu trùng.
-Đàn bố: Là đàn ong tạo ra ong đực sẽ giao phối với ong chúa tơ. Để ong đực ở độ tuổi giao phối thích hợp, cần tạo ong đực trước khi tạo chúa khoảng 20 - 25 ngày. Cho đàn bố ăn bổ sung, viện thêm cầu nhộng, cắt góc bánh tổ, đàn ong sẽ xây các lỗ đực và ong chúa sẽ đẻ trứng vào đó.
Tiêu chuẩn đàn bố giống như đàn mẹ; để tránh cận huyết mỗi trại nên chọn từ 3 - 5 đàn bố, đồng thời tiến hành diệt ong đực ở đàn mẹ và các đàn khác.
Đàn nuôi dưỡng: Là đàn nuôi ấu trùng ong chúa cho đến khi nở thành chúa tơ. Đàn phải thiếu nguồn mật tự nhiên, cần cho đàn nuôi dưỡng ăn trước khi tạo thành chúa 4 - 5 ngày. Cần rũ bớt cầu trong đàn nuôi dưỡng để ong bám trên cầu thật đông tiếp thu chúa nhiều hơn.
Phương pháp di trùng:
Dùng kim di trùng băng nhôm hoặc lông ngỗng vót nhỏ đưa vào phía lưng của ấu trùng, cố gắng lấy cả sữa chúa để ấu trùng không bị tổn thương; đặt nhẹ kim di trùng vào giọt mật, ấu trùng sẽ nổi lên, nhẹ nhàng rút kim ra và tiếp tục múc ấu trùng khác.
Nên chọn ấu trùng 1 ngày tuổi để tạo ong chúa là tốt nhất (vì tuổi ấu trùng càng cao thì chất lượng ong chúa càng giảm) nếu cầu mới xây nên cẩn thận khi di trùng vì đầu kim di trùng dễ đâm thủng đáy của lỗ tổ. Nếu bánh tổ qúa cũ, lỗ tổ sẽ hẹp rất khó múc ấu trùng.
Khi di trùng cần tiến hành nhanh và ở nơi kín gió, vào lúc thời tiết ấm áp, tránh ánh nắng chiếu vào sẽ làm khô ấu trùng khi thao tác.
Di trùng xong, xoay các chén sáp xuống phía dưới và đặt vào giữa đàn nuôi dưỡng đã chuẩn bị sẵn.
Trước khi di trùng 24 - 48 giờ, bắt ong chúa ra khỏi đàn nuôi dưỡng, rũ bớt cầu cho ong bám vào các cầu còn lại ; đồng thời trước khi di trùng 2 - 3 giờ, dãn 2 cầu giữa đàn ra khoảng 3cm tạo thành khe để ong non tập trung đến khu vực đó nhiều, chúng sẽ nhanh chóng tiếp nhận và nuôi dưỡng ấu trùng.
Trong tạo chúa, một số người áp dụng phương pháp di đơn nhưng phần lớn là áp dụng phương pháp di kép. Di đơn là phương pháp di ấu trùng vào mũ chúa một lần để ong nuôi dưỡng ấu trùng đó thành ong chúa. Di kép là di ấu trùng 2 lần vào chén sáp (tức là sau khi di trùng lần thứ nhất 24 giờ, người ta gắp bỏ ấu trùng cũ đi và tiến hành di ấu trùng khác vào) làm như thế, ấu trùng di lần 2 sẽ được ăn sữa chúa ngay nên phát triển tốt.
Chăm sóc đàn nuôi dưỡng:
Như trên đã nói, đàn nuôi dưỡng có ảnh hưởng lớn đến số lượng và chất lượng chúa, nên phải chọn những đàn mạnh từ 5 - 6 cầu, sau đó rút bớt 1 - 2 cầu để ong phủ kín trên các cầu còn lại. Cần tạo một khoảng trống rộng từ 2 - 3cm ở giữa đàn ong để tạo ong non tập trung tại đấy trước khi đặt cầu chúa vào 2 - 3 giờ. Nên cho đàn ong nuôi dưỡng ăn thêm trước khi di trùng và cho ăn đến khi vít nắp các lỗ mật.
Nếu tạo chúa vào lúc đủ phấn, mật thì không cần cho ăn, nếu thiếu thức ăn thì phải cho ăn thêm trước khi tạo chúa từ 2 - 3 ngày và cho ăn đến khi ong vít nắp mũ chúa, nếu thiếu phấn phải cho ăn thêm phấn hoa.
Sau khi di trùng 1 ngày, kiểm tra thấy mũ chúa đạt từ 15 - 20 cái là được nếu ít qúa phải di thêm, nếu nhiều qúa thì loạt bớt, kiểm tra để vặt hết các mũ ong chúa cấp tạo ở trên bánh tổ.
Sau 5 ngày, kiểm tra lần 2 để tiếp tục vặt bỏ các mũ chúa cấp tạo, nếu không chúa cấp tạo nở ra trước sẽ cắn hết các mũ chúa di trùng. Khi kiểm tra các cầu chúa cần nhẹ nhàng, tránh rung, lắc, nhất là khi mũ chúa mới vít nắp 1 - 2 ngày vì sẽ làm cho nhộng bị chết hoặc khi nở ra chúa sẽ bị xoăn cánh.
Bảo quản và giới thiệu mũ chúa:
Thông thường sau khi di trùng 11 - 12 ngày chúa tơ sẽ nở, do đó sau 9 - 10 ngày, các mũ chúa già có thể lấy đi để giới thiệu vào các đàn giao phối hoặc các đàn mất chúa. Trường hợp chưa sử dụng hết mũ chúa, phải cho mũ chúa vào lồng lò xo cách ly để tránh con chúa đầu tiên nở ra cắn phá các mũ chúa khác và được đặt trong đàn để ong ủ ấm. Một vài ngày sau chúa tơ ra đời, có thể bán hoặc giới thiệu cho các đàn ong bị mất chúa. Chúa tơ có thể sống ở trong lồng dự trữ từ 7 - 15 ngày.
Hiện nay, với ong nội người ta thường giới thiệu trực tiếp các mũ chúa vào đàn ong sản xuất chứ ít khi sử dụng các đàn giao phối vì số lượng ít.
Kỹ thuật tạo chúa đơn giản:
Những nơi nuôi ít ong không có dụng cụ tạo chúa, có thể áp dụng phương pháp đơn giản mà vẫn tạo được chúa có chất lượng tốt.
Sử dụng mũ chúa chia đàn tự nhiên:
Vào mùa chia đàn tự nhiên: nhiều đàn ong mạnh có thể xây từ 5 - 10 mũ chúa cần chọn mũ chúa dài, thẳng đẹp từ đàn đủ tiêu chuẩn để làm giống. Dùng dao sắc cắt trên góc mũ chúa 1,5cm rồi gắn vào đàn cần thay chúa. Không dùng mũ chúa của các đàn yếu, bị bệnh.
Kích thích ong xây mũ chúa chia đàn tự nhiên: Chọn đàn ong mạnh (đủ tiêu chuẩn) cho ăn 2 - 3 tối, viện thêm cầu nhộng già, rút bớt cầu cũ để ong tập trung hơn.
Khi kiểm tra các cầu chúa cần làm nhẹ nhàng, tránh lắc, rũ mạnh nhất là khi các mũ chúa vít nắp 1 - 2 ngày nếu không sẽ làm cho nhộng bị chết hoặc khi nở ra chúa bị xoăn cánh.
Tạo chúa theo phương pháp cấp tạo:
Cách làm: chọn đàn ong mạnh, có năng suất cao nhất trại để làm đàn giống và cho đàn ăn thêm sirô đường, rút bớt cầu ong để bám dày hơn trên các cầu ong còn lại. Đặt cầu có trứng mới đẻ vào giữa tổ. Hai ngày sau, kiểm tra để loại bỏ tất cả các mũ chúa trên bề mặt của bánh tổ và các cầu khác, chỉ để các mũ chúa ở phía dưới của bánh tổ, sau khoảng 8 - 9 ngày thì tách các mũ chúa để sử dụng.
Cũng có thể cắt bớt phần dưới của một bánh tổ theo đường kính dích dắc để ong xây nhiều mũ chúa ở chỗ bánh tổ có ấu trùng nhỏ. Nhưng cần lưu ý chọn các bánh tổ còn mới để ong dễ tiếp thu hơn.
Ngày nay, để có nhiều ong chúa chất lượng cao phục vụ cho sản xuất vào mùa nhân đàn, người ta tiến hành tổ chức sản xuất chúa theo phương pháp công nghiệp. Đây là một công nghệ mới trong sản xuất ong chúa, có nhiều ưu thế để nâng cao chất lượng ong chúa và đem lại hiệu qủa kinh tế cao.
BIỆN PHÁP PHÒNG TRỪ MỘT SỐ BỆNH CHO ONG
Một số bệnh ong thường gặp:
Cũng như các ngành chăn nuôi khác, bệnh ong cũng gây nên những tổn thất đáng kể cho người nuôi ong. Bệnh nhẹ thì ảnh hưởng đến thế đàn, giảm năng suất, bệnh nặng thì đe dọa đến sự tồn vong của đàn ong.
Hiện nay trên đàn ong nội thường xuất hiện 3 bệnh chủ yếu sau:
-Bệnh thối ấu trùng Châu Âu (bệnh thối ấu trùng tuổi nhỏ)
-Bệnh ấu trùng túi (bệnh nhọn đầu, bệnh ấu trùng túi)
-Bệnh ỉa chảy lây lan.
Các biện pháp phòng bệnh
Đàn ong sống trong một quần thể bầy đàn nên khả năng nhiễm và lây lan bệnh rất cao. Khi bệnh phát ra, nó không chỉ tiêu diệt từng cá thể con ong mà thường tiêu diệt cả đàn ong, thậm chí còn tiêu diệt cả một trại ong trong một thời gian ngắn.
Cũng như con người và các loại vật khác, con ong cũng chịu sự tàn phá của các loài vi khuẩn, vi rút và các loại ký sinh trùng... do đó việc phòng bệnh cho ong là hết sức cần thiết, nên lưu ý một số điểm chính sau:
Chọn điểm đặt:
chọn nơi thoáng mát về mùa hè, ấm áp về mùa đông.
-Thùng ong phải kín đáo, không bị dột nát.
-Thường xuyên làm vệ sinh đàn ong.
-Đặt ong gần nguồn nước sạch...
Việc phát hiện bệnh sớm và có biện pháp tròng trừ kịp thời là yếu tố quyết định nuôi ong đạt hiêụ qủa kinh tế cao.
Phương pháp chẩn đoán bệnh
Muốn điều trị bệnh có hiệu qủa thì việc đầu tiên là phải chẩn đoán đúng bệnh. Việc kết luận bệnh nên dựa trên kết qủa chẩn đoán tổng hợp của các phương pháp chủ yếu sau:
-Chẩn đoán bệnh bằng phương pháp cảm quan:
Mỗi bệnh biểu hiện một số nét đặc trưng khác nhau và bằng phương pháp cảm quan ta có thể nhận biết bệnh một cách tương đối chính xác.
+Với bệnh thối ấu trùng Châu Âu: nhìn trong lỗ tổ thấy các ấu trùng bị chết, ấu trùng chuyển từ màu trắng sang màu trắng đục. Khi nhấc cầu ong lên thấy ong xào xạc và chạy tụt xuống phía dưới của đáy tổ ; ong thợ có màu đen bóng do ấu trùng bị chết nên không có lớp ong non kế tiếp, trên mặt lỗ tổ có lỗ thủng nhỏ và lõm xuống.
+Với bệnh ấu trùng túi (bệnh nhọn đầu): thấy lỗ tổ vít nắp hơi lõm xuống, một số cắn nham nhở, có nhiều ấu trùng nhọn đầu nhô lên miệng lỗ tổ.
+Với bệnh ỉa chảy lây lan: nhìn thấy phân màu nâu sẫm trên lá cây hay quần áo phơi xung quanh các điểm đặt ong: ong non yếu ớt, bụng của ong trưởng thành trướng lên, ong sã cánh bò ra trước cửa sổ.
-Chẩn đoán thông qua việc nhận biết mùi đặc trưng của bệnh:
Mỗi bệnh có một mùi đặc trưng, thông qua đó người nuôi ong có thể nhận biết được bệnh đang xảy ra trên đàn ong là bệnh gì? Ví dụ:
+Bệnh thối ấu trùng Châu Mỹ: có mùi khét đặc trưng của keo da trâu.
+Bệnh thối ấu trùng Châu Âu: có mùi chua.
+Bệnh thối ấu trùng túi: không có mùi...
-Chẩn đoán trong phòng thí nghiệm:
Muốn chẩn đoán được bệnh chính xác, tốt nhất nên gửi bệnh phẩm về các có quan khoa học, các phòng phân tích để kiểm tra.
Trong qúa trình chẩn đoán, phải được tiến hành đồng bộ để có kết luận đúng: đâu là bệnh chính, đâu là bệnh kế phát để có biện pháp điều trị có hiệu quả.
Nguyên tắc điều trị bệnh ong
Khi điều trị cần tuân thủ các nguyên tắc sau:
-Điều trị đúng thuốc, đúng bệnh:
Các bệnh do các vi khuẩn gây nên gồm các vi khuẩn Gram dương hoặc vi khuẩn Gram âm, mỗi một loại vi khuẩn có thuốc đặc trị khác nhau, nếu điều trị không đúng thuốc sẽ không khỏi bệnh mà còn làm hại đến sức khỏe của đàn ong. Cụ thể như bệnh thối ấu trùng Châu Âu, mầm bệnh là vi khuẩn Gram âm nên khi điều trị phải dùng thuốc đặc trị như Kanamycin, Stretomycin hoặc ertromycin chứ không được dùng thuốc Penicillin hoặc những thuốc đặc trị cho loại vi khuẩn Gram dương khác.
-Điều trị đủ liều:
Khi điều trị phải chú ý dùng liều cao ngay từ đầu, đồng thời dùng đủ liệu trình theo chỉ dẫn để đạt hiệu qủa cao nhất và tránh được sự quen thuốc. Hiện nay người nuôi ong điều trị bệnh thối ấu trùng không phải bằng cách pha vào sirô đường cho ăn mà họ dùng cách hòa tan thuốc và phun trực tiếp vào lỗ tổ. Nhưng nên chú ý rằng phương pháp này chỉ có hiệu qủa khi thuốc được phun với liều lượng gấp 2 lần so với liều cho ăn.
-Điều trị đúng phương pháp:
Tùy từng bệnh mà có phương pháp điều trị thích hợp để nâng cao hiệu qủa. Ví dụ như bệnh thối ấu trùng Châu Âu, trước đây điều trị bằng phương pháp cho ăn nước sirô đường hòa
với thuốc kháng sinh, nhưng ngày nay bằng phương pháp phun trực tiếp vào bánh tổ. Điều trị bằng phương pháp này vừa giải quyết được bệnh nhanh vừa giảm ảnh hưởng của thuốc kháng sinh đến chất lượng mật ong. Song cách pha thuốc cũng phải được chú ý: có loại thuốc chỉ được pha bằng nước nguội, nếu pha bằng nước nóng thuốc sẽ bị phân hủy, thuốc không còn tác dụng điều trị.
Một số bệnh ong nội và phương pháp phòng trị
*Bệnh của ong trưởng thành: Do một loại bảo tử trùng gây nên (Nosema apis). Bệnh này hay xảy ra vào thời kỳ rét đậm, mưa nhiều, độ ẩm cao.
Triệu chứng:
-Ong trưởng thành ỉa lung tung vào các cửa sổ, vách thùng.
-Đàn ong chết nhiều, thưa quân, mật ít.
-Có một số ong bụng trướng lên, sã cánh bò trước cửa tổ.
Phương pháp điều trị:
-Luôn giữ cho đàn ong mạnh, đủ thức ăn.
-Khi phát hiện thấy đàn ong bị bệnh thì thay thùng, loại bớt cầu xấu cũ.
-Cho ong ăn thuốc Fumagillin với liều lượng 100 mg/40 cầu/1 tối, pha với 3 lít nước đường, cho ăn trong 10 ngày.
-Nếu không có thuốc Fumagillin có thể cho ăn sirô pha nước gừng tươi (9 - 10g gừng tươi/1 lít sirô cho 10 cầu/1tối).
*Bệnh của ấu trùng ong: Thường có 2 bệnh gây nên hiện tượng thối ấu trùng, đó là bệnh ấu trùng Châu Âu và bệnh thối ấu trùng túi. Cần phải phân biệt rõ 2 bệnh này thì mới có biện pháp điều trị hiệu qủa.
Bệnh thối ấu trùng Châu Âu: Bệnh do vi khuẩn Melissococus pluton gây nên. ấu trùng mắc bệnh ở tuổi 3 - 5, khi chết có mùi chua.
Ấu trùng bị bệnh chuyển từ màu trắng ngà sang trắng đục, sau thối nhũn xẹp xuống, quan sát lỗ tổ thấy vít nắp lỗ chỗ.
Bệnh lây lan do khi kiểm tra đàn ong, dùng dụng cụ, ong ăn cướp mật, do di chuyển và mua bán đàn ong.
Điều trị:
-Bằng phương pháp cho ăn:
+Streptomycin 1 lọ/10 cầu ; Kanamycin 0,5g/đàn, cho ăn liền 3 tối. Sau 1tuần không khỏi cho ăn tiếp 3 tối nữa.
+Lưu ý: Trước khi cho ăn nên loại bớt cầu bị bệnh nặng để nuôi ong bám đông trên cầu còn lại.
-Bằng phương pháp phun thuốc trực tiếp:
+Sử dụng 2 loại thuốc trên nhưng liều lượng gấp đôi, pha với nước sôi để nguội hoặc với nước đường loãng.
+Dùng bình phun có hạt loại nhỏ phun lên 2 mặt cầu ong. Cách 1 ngày phun 1 lần, phun làm 3 lần.
*Bệnh ấu trùng túi Sacbrood (do virut gây nên).
Triệu chứng: Phần lớn ấu trùng chết ở giai đoạn cuối vít nắp hoặc thời kỳ tiền nhộng (ấu trùng tuổi lớn) có nhiều ấu trùng nhọn đầu nhô lên miệng lỗ tổ. Phía đuôi ấu trùng hình thành túi nước có màu trong suốt hoặc vàng nhạt, ấu trùng chết không có mùi.
Điều trị:
-Thay chúa của đàn bị bệnh bằng chúa tơ hoặc mũ chúa được tạo ra từ những đàn không bị bệnh hoặc nhốt chúa đẻ 7 - 8 ngày, đồng thời loại bớt cầu bệnh.
-Cho ăn nước đường 3 - 4 tối hoặc di chuyển ong đến vùng có nhiều mật, phấn dồi dào để kích thích ong đi làm vệ sinh và dọn sạch các ấu trùng bệnh.
Tuy nhiên, cần phải hạn chế việc lạm dụng thuốc kháng sinh trong điều trị bệnh ong vì gây nên hiện tượng tồn dư chất kháng sinh trong mật ong. Muốn khắc phục được tình trạng trên, nên đầu tư vào công tác giống để nhanh chóng tạo ra giống ong có sức đề kháng bệnh cao, hoặc tổ chức các đàn ong khỏe trước mùa khai thác... Trong trường hợp đàn ong bị bệnh, nên tiến hành điều trị triệt để và phải chấm dứt việc dùng thuốc kháng sinh trước mùa khai thác mật từ 30 - 40 ngày.
Nguồn: Vietnamgateway
Cách bắt ong mật tự nhiên về nuôi
Nuôi ong lấy mật đã tạo một nguồn thu đáng kể cho nhiều hộ nông dân. Tuy nhiên, muốn nuôi ong phải tìm được nguồn giống tốt và đòi hỏi phải có sự đầu tư. Xin giới thiệu với bà con một số kinh nghiệm bắt ong trong tự nhiên về nuôi mà không tốn công sức và chi phí.
Bắt bằng hánh ong
Là biện pháp đặt các thùng, đõ ở những nơi thích hợp để ong tự về làm tổ. Ở các tỉnh miền Bắc, tháng 10-12 là mùa ong di cư từ vùng núi cao về vùng đồi thấp, tháng 3-4 là mùa ong
chia đàn, ong thường tìm nơi thích hợp để làm tổ.
Chuẩn bị đõ ong phải được dọn sạch sẽ, kín và khô ráo, dùng sáp ong đun chảy đổ vào đõ để có mùi thơm hấp dẫn ong mau về hơn. Có thể treo đõ xung quanh nhà hoặc đặt dưới gốc cây to (cây to độc lập) ở trong rừng hoặc ở một số vách đá nơi có ong soi nhiều. Khi ong đã
về đõ thì mang về nhà nuôi.
Bắt ong bay
Khi phát hiện thấy đàn ong bay thấp ngang qua, ta tung đất cát, ném quần áo hoặc té nước vào đám ong làm chúng hạ thấp độ cao, chờ ong đậu vào cành cây, bắt ong vào nón
(chuyên dùng bắt ong) để vào chỗ tối, mát mẻ. Chiều tối chuẩn bị một thùng sạch, một ván ngăn, một cầu bánh tổ mới có đủ mật, phấn, ổn định ong vào thùng đặt nơi thích hợp, cho
ong ăn thêm (pha thêm ít mật ong). Nếu không có bánh tổ viện thì nhốt chúa vài ngày, theo dõi thấy ong thợ lấy phấn về thì thả chúa ra.
Bắt ong trong hốc cây, hốc đá
Khi phát hiện thấy tổ ong trong hốc cây, hốc đá dùng rìu búa mở rộng cửa tổ. Dùng khói phun nhẹ vào tổ để ong dạt vào một góc, cắt lấy bánh tổ, bốc ong vào mũ lưới hoặc áo,
khăn. Nếu tổ nằm ở vị trí sâu trong hốc cây to hoặc vách đá không bắt được, dùng đất ướt trát bịt kín cửa tổ và các khe hở lại. Sau 2-3 ngày đến mở lỗ tổ, ong sẽ tuôn ra, dùng nón bắt
ong bay hứng lấy. Cũng có thể thổi băng phiến vào rồi nút chặt cửa tổ 10-15 phút, khi mở cửa tổ ong sẽ tuôn ra và bắt vào nón. Hoặc bịt kín các khe hở nơi ong ra vào, lấy một ống nứa nhỏ cắm vào lỗ tổ ong, trát đất xung quanh. Ong ra được nhưng không vào được và
đậu ở ngoài khu vực cửa tổ, ta sẽ bắt quân.
Khi mang về nhà, rũ ong vào thùng. Bánh tổ được cắt bớt phần mật, phần con được buộc vào thanh xà hoặc khung cầu dây thép. Tối cho ong ăn thêm. Khoảng 3 ngày sau kiểm tra, nếu thấy ong đã gắn bánh tổ vào khung cầu hoặc xà cầu, cởi dây buộc ra. Lưu ý, nên bắt
từng đàn một đến khi ong đi làm ổn định mới bắt đàn khác.
Bắt ong soi đõ
Bắt ong soi đõ (ong trinh sát) là bắt ong thợ có nhiệm vụ tìm nơi thích hợp rồi báo cho cả đàn bay tới xây tổ (tháng 11-12 ở những nơi có nguồn giống ong tự nhiên có nhiều ong soi
đõ). Ong soi đõ thường bay dọc theo cột, vách nhà từ trên xuống dưới hoặc từ dưới lên trên, ong bay chậm, đôi chân thứ 3 buông thõng xuống, khi bay phát ra các âm thanh to hơn
các ong khác.
Khi bắt, dùng vợt may bằng vải sô có cần để bắt, không nên dùng tay vì dễ làm chết ong. Bắt được ong soi nhẹ nhàng thả ong qua cửa tổ vào trong thùng đã chuẩn bị tốt (khô sạch, thơm mùi sáp) rồi đậy nút cửa tổ lại chừng 10-20 phút, rồi thả ong ra. Sau một vài giờ đàn
ong có thể kéo nhau về tổ. Dùng đõ mồi làm bằng gỗ mít bắt ong soi là tốt nhất. Đõ mồi có chiều dài 40-45cm, rộng 20cm. Mặt trước có lỗ cho ong ra vào, mặt sau có cửa và có nắp
đậy để kiểm tra, kích thước cửa 10x25cm để khi ong về lấy ong ra dễ dàng. Trên nóc đõ làm gồ gề để ong xây bánh tổ được chắc.
Chú ý đàn hánh ong cuối cùng nên để nuôi trong đõ cho đõ ong luôn được khô và thơm mùi ong, để sang năm hánh tiếp dễ dàng hơn.
(Nguồn tin: NTNN) - NTNN, 21/2/2006
