1. N. LDISSERTATIO ACABEMICA

DeIMMUNiTATE

RELIGJONISa COACTIONE,

QyamConfentiente Ampi. Senat. fhil. in Regis

.Univcrfitate Aboenfi-Et

PRSISIDE

HENRICO HASSEL'RecT. h. r. Magmfico, nec non Eloq.

Prof. Reg. & Ord.Placide bonorum examini modefte

fubmittitARVIDUS PAULINUS Arv. FiU

Tdwftia -Fennu r*DieVH Decemb. A: MDCCXXXIV,

in Auditor. Max. horis confvetis.ABOiE, Exc. Joh,Kiampe, R, Ac.Typ,

- Sra- R.a? Mt'sMagna? Fidei VIRO

Reverendiff. in Chrifto Patri

DnJIANIELIJUSLENIO,

S. Theol. DOCTORI Celeberrimo ,DiceW Borgoenfis EPlSCOPOEmi-henriffimo, Ven. ConfiiTorii PRAiil-Dl Graviffimo,Regii Gymnafii Scho-larumq} EPHORO Vigilanriffimo,

M^iCENATI SUMMO.TN. humiUimi, &. dtvotiffimi'.animi.tefiifi-jf cationem.hafce, ftudiorum. Primitia.st

"culis, 7*/V,Reverendiflime Parer. omni.tjua. par. efi. (uhmiffione. ftfio. obfecrans.d'-gneris.easdem. benigne. fttfcipere.Sic, fpe-ro. me, cjsoqs , Clientum. Tuorum. rn. nume<-rutit. admiffum, iri. Itiify, favoris, parti-eipem ftiturum, Efi. quod, cum. ardenti, Y>o<-to. prc, perenni. Tua. nec, non, univerft,Nobitiffim£. Dcmus, Tu>e. incotumitate.de-

miffc, oro, contendoque.ReverendnTimi. Nominis, Tui.

Dcl>otiffimtis, culter.Arvidus. Paulinus.

S:a? ¥:x Maj:H«M.i«nae Fid-T VIFO

Generofiffi.mo atque N-jbitilftme Domin»

D*. MAKTFNOSEGERCRANTZ,

Militia;Equ.-ltns, qua; m Nylandia cIT,MAjORI StreuiuTmo,

Affini meoExopt-JfifnVo.

utique funt benefuia , NobilitThreAffims, quibus me nullo non tempore Am-

plefti voluifii, immo longe majora, qu.tm qusunquam exfpefiare fottternm: qud fiomnia rcpendere condrer, S.ixum omnint Sifyphi voiue-rem, h. e. opera prorfus inani me detinerem,Jfhtamobrem , cum hjtc j/tm invj-iuerit confve*tudo,ut, de quibus oprime fntimus, iis etiantdicata efje, C eorum nomimbus ornata pubiicanoftrA fcripta cupiamus 5 ita tf ego tenuifft-mos hoi atque rudes ingenii ctnatus, venera-bunda Tibi offero mente, orans obtejtansque ,fotita eos binevolentii excipias, & ut ccepijti,me in pofletum aitigas, ames, foveas. Ego vcrtDeum Omiifotentem ar^ i/jortalem fupplexfiemft r venerabor,Te,in Patrijt coj.oduTuorumtfefalu. tm,qua-n diutiffimefuperflitem ejfie jubeatl

Nobiliffimi Affinis.HumiUimus ac Devinclifftmtts fervut

Arvidus Paulinus.

Jetaxime Reverenao atctue dmniiffimn VIRODn. M. GEORG, HHLSINGIO.Ecclefia; Cathedralis Borg. Paftori Dignis-firnoj Dioecefeos Archi-Prapofito Graviffi-mo, & Confift. Pro-Prafidi AdcuratiiTi v>o,Ut Ma-.enati Certiffimo,ita omni venera-

tionis cultu sternum profequendo.Nec r*on

Jtdmodum R»vrrcn<J'« afque Pr&ci'/ri(fmisVirisDnis. MAGISTRIS,

Regii GyrmiaiTj Borg TVoi. & Phil. Le-fioribusDext-.rrhv.it, Gdnfiftoril Adfefifori-

busiEquijlTimis, P.tmatoribus meisOptimis.

"t^Obis, Pafrone-y* Promotores [Exopta-tijfimi, Difjertatiunctttam hanc, cum calidtt-

Jimis , pro perpeiua felicitate Veftra, preci-bus A-r votis ut par erat, fairatam cfift

volui,Nominum Ycftrorum.

Ctiens at Cuttor Obftr-vantiffiiWHS

Arridus Paulinus.

Admodum Reverendo atetue P<-*r''riflim9Dn. ARVIDO PAULINO,

Ecckliarum, qu<£ Deoin Ithima colhgur^-tur > Paftori ac Prspoftro DignitTimo ,

Parenti Optimo.

[ llbens confiteor, Animum meum diu anctfttlcogitAtitnrtm cura fiuEtuafJe, eum mdn-

d.it»m a Te Cariffime Pater accep, utfipecimen quodaam ederem Academicum, numauderem vtrium facere pericttium , nec ne.Afi benigna M<£<~emAt*m admonitione infuperijicitAtus, rem penitius mttttrm rcptttans, Tl*lbi Pater Sxtptatijftme, mtrem gerere detrevi.Sft n-e, fi res parum fucceffcrir, idnon te-meritati mca, fed jufl* ergt Te ohedientia tri-buendum erit, Sufcipe igitur, Pater lnduUg"ntiffimc, faterno adftUu, Jtilarifo Iror.te,munus omr.i ornatu deftitutum. Accipe Opu-(culum* vuod TeSt.bUvantct nunc in lucempro-

dita

iit. Adfpjce iubms, primitias curarum, acJumtuum, quos a pueritia, ulq-.yd prxfenstempus in me contuteras indefi,f]e. Et cumvicem referre non vateam, Deum T. 0.M. indcftnenter piis fiatigabo precibus, velitTibi in fenili /etate jam cor.ftituto, v/res firmaselementiffime targiri, ut £cclcft£ Chrifti diu in-/ervirejnobiftfo, qui Tuoulrerius vrafidio indigt-

mus , opitulari queasl

Ogtimi Parentis

Obedientijfimus Tiiiut

ARK PAULINUS

Viro Ampliffimo at Spcftatiffimtr "

Dn. ARVIDO CARLSTEDI\Provinciarutr, ad Melfingfors &Tavifte-hus, adjacentium Jffkjtftori A lcuratiffimo,

Aftini meo reverentcr habendo,

T^Hamfi nuUa prorfus Tu<einme benevtlentiatexfiarent documenta,humanitatis tamen o-

biitus viderer , fii Tui memoriam ncgtigerem ,pracipue, quum ajfinitatis vinculo Tibi junßusJim. Sed prtterea , animi Tui candorem f&*pitif exploravi, tf plurima aTe acccpt be-nefida, His ergo lucubratiunculit , Ttiuntnomen volui pratfigere, ut aliquod Signum,vel teffitram grari erga Te animi darem.Jnterea, ex tenerrimo cordis adfietltt De»um precari non deCiftam, Te, DomumqueTuam, omr.igena fieliiitate fiemper btare di-

gnerur \Honratiflimi Affinis

Addi&iffimut Servht*t P4ULINUS*

Tlurimum ' Xevercndo atq. Doflijfimg.'". Dn. PETRO PAULINOVke Pajlori in Ithima Vigilanuflirno,\ Iratri fuo Dikftiflimo,

Viro Plurimum Rcveretido Atq. Dcftijfimo }

Dn. ARVIDO PAULINOSaceilaro iri Halicko MeritiuTmo,

Ccnlar.guineo multum honorando,

Viro Pcrqttam Reverendo atej.. Dottijfimp,D, JOHANNI PLOGMANNO,

Saccltar.o in Ithima Laudatiflimo-rAffini meo propenlifliiro,

f^ <rr*men hocce publicuw, cb ConjunUiJf.mam;anguir,is neccjjjudinem, r,ec non pturima

in fe tollata bnejuia, cum omniger,*e '<.rospe-rifatis appretatione, amantijj.njs nominibus

Vcftris objervanter offert - (5 dedicat.Veftri

DedittffimuiA. P,

Pereximlo &Pr/eftantijfim* Differtatioms btt-jus Auflori if Defienfiori,

Dn. ARVJDO PAULINO,Atruco fuo, ut dudum prcbato, ita pfu*rimum dilecTo.

O '-Wjrionem avi iiberam Tu ditigis unam .Hanc ttnam, vera cum pietate ctl/s.

Cit-ria celfa Dco, pax orbi tuta manebit .Nobisfirma ialus , dum manet ilta bon/U

Cratulor bis aufiis, faveat Tihi gratia ctetilfSf^ut tabori Tuo pr<emia milteferat t

Pattcuia hac bonoris & amoristrgo accinebatM. MARTINIUS

Defigit. Confift. Bofg.Nosarius.

Conspectus§. I. Jn intelleElu (f voluntate religfoni fe*

dem affignat.§. 11. Jntelletlum (f voluntatemy nullam ad-

mittere Coaclionem, ofterjdit,§. ///. Jndeeoneludit , ne^retigionem coaclio

ni wbrioxiam effey$, IV, Prpbat ulterius, quodParentes non ha>

beant jus cogendi liberos ad Ampleclendunibanc vei iilam reiigionem.

%.V, Contendit, neg. Imperium Civile gaude---re potejiate in ipfam religionem.

§. VI, Doßrinam Cbrijli a coaUione gltehanAfuijfe f inMicat.

$. VII, Jciem de vita (f praxi Sabatorlsiadjiruit.

§. VIU. Doßrinam Apoffolcrum pariter co-aciitnis expertent fuifje dicit.

%. IX. Jdem depraxi iorutn ajfirrnat.§,X. StruUurav* Hierarchis Papiftic* examinat.§. Xf, Jus clatium &" excomn.unkationem

nullim religieni coacHoricm inferre affcrit.%. XII. Innuir fruftra difquiri de forma regi-

minis inEcclcJia.§, XIII, Jus Imperantium circA Satra cum

libertate\ reiigiottis conciiiat.§. I.

&i.

P2r religionem mtelligimusnotitiam de DEo , ejuscgculturn, Et qvod omnisrehgio duabus illis parti-

bus effentialibus conftituatur, ficprobabimus: .Notitiam necefla-riam efte inde conftat.qvia rnensbumana nihil appetere & aiparenedura colere poteft, niii de qvoaliqvid antea noverit, fecundura,.tritum illud : Jgnoti nulla cupi-do. Genrilium qvidem relfgio in.certas do&rinaruforroas adcura-te non erat digefta , qvippe qvaefuperftitiolo ntuum & cserenio-niarum apparatu, qva rr.axi-

A main

smam partem abfolveretuf; rii-hilormnus etiam illa, dogmataqviedam preefuppOfuit. Sic A-theismus,ut religioni contrarius,omnibus fere genribus erat ex-ofus. DocTrinae qvoqve Epicu-rasorum ideo male audiebant,qjvod negata providentia Divi-na religionem deftruerent, Ne-qve ulUm facile monftrabis gen-tem, cui non aliqvae faltem deDiis opiniones, hcet fabulis in-volutae, propria? & qvafi dome-fticae erant. Qui noftro tempo-re religionem naturaiem diligen-tius perTcrutatiluntjobfervaruntcertas qvasdam veritatesMetha-phyficas dari, fine qvibus locumhabere neqvit. Tales funt,qv<enon lolum exiftentiam & provi-dentiam Dei, fed etiam ejus bo*nitatem ac juftitiarn , libertatemarbitrii humani & animarumImmortalitatem aflerunt. His

enim

""a

1enimiabefacTatis,religio etia iplacoilabefceret. Religionemreve-latarn 6c qvidem prascipue Chri-ftianam comprehendere infupernotitiam eorum, qvaefola rationeinnotefcere neqveunt, illi, qvo-rum hoc eft negotium,demon-ftrant. Nec minus evidens eft,has de Deo notitias non adqvi-rendas efle folius fpeculationiscaufla. Intelligit namqj homo >,qvod non a fe ipfo, fed ab omni-um rerum AucTore originem ha-beat. Percipit, confervationemfui fingulis momentis ab illopendere , & omnia bona, qv*& ammum 5c corpus adficiunt,ab hoc fonte provenire, His ri*te penfitaris, facilecQlligit,fuumefle officium , tot bonorum Lar-gitorem amare , ejusqve volun-tati morem gerere. Animadver»tit praeterea,fe nulla inre creataplene adqviefcere pofle, qvum

A2 per«

übiqve ImperfecTl-ones lint fociata?» Unde con-cludit, in Deo, ceu Ente pefecTis--ftmo delecTationem puram , 8c,pro ratione capatiratis fuae o-xnnibus numeris abfolutam effoqvasrendam. Et qvemadmodutnfignis externis reverenriam aliisideo teftamur, qvia hi aniffii-noftri fenfa aliter perfpicere ne-qveunt; ita prcnum eft conclu-dere,illa in cultu Divino abfolu-te neceflaria non efle, qvumDeus intima pecToris humani

Fit tamen plerum-qve , ut vehementiores animo-rum motus ore & geftibus feprodant. Sic etiam intenfior mDeum adfecTus externo indiciofe recTe explicare poteft; qvodeo magis probandum, qvia aluhoc modo ad pietatem nonnun-qvam incitantur. Prout igiturCedem habet religio in ijpfa men-

te

te fiumaua j ita nec alia eidemtnbuereconvenit, qvam quse fa-cultates iftius admittunt.

§. IL

COadTlo nobis hic eft, übi qvtemetu imminenris mali ad idl

agendum vel omittendum adigi-tur, qvod iftoremoro, non age-ret vel omitteret. Sic ErgodiocTapraelente, & verbera inrentantegnaviter laborat fervus , qui fibirelicTus, complicatis in finummanibus federet. Idem Dominopraefente abftinet manus a re e-jus, qvam eodem abeunte furtofubducit. Et ne in qva?lTionesimplicatas , atqve ab inftitutonoftro alienas delabamur, ftatimveniamus ad hoc, in qvo ipferei cardo vertitur. qvaerendo ni-mirum, an intelledTus humanusvi aliqva externa cogi poflit,utpro vero habeat, qvod fi illa ab-

effes

eflet, falfum repufaret 8c con>tra ; et an voiuntas, tali qvo-qve modo compelli qveat, ut a-met & appetat, qvod alioqvinodio haberet, acvice verfa? Su-pervacaneae hic funt prolixa? de-monftrationes. Sua qvemlibetexperientia fortiffime convincit,qvid de aliatis qvaeftionibus fta-tuendum fit. Propone miile tor-menta &.cruciatus, nunqvamta-men efficies,ut alrer fibi perfva-deat,circulum efle triangulum&triangulum qvadratum*. Eodemmodo le resh.abet cum veriratib9

contingentib9.Qyis ulla violentiaprajftaret, ut alter in animumfibiinduceret folem non exiftere,,übi illum oculis. intuetur, & ca-lorem eius perfentifcit? Nec eft,,qvod de voluntate. aliter fenria-mus Haec iudicium intellecTusfeqvitur, Qvod ille bonum efleIpercipit, id haec amat & fecTarur.

Qyod

f

?Qvodmalum aeftimat, ab eo ab-horret. Nulla coacTione aliqvemadducerepoteris,ut morbos, ex-filia &paupertatem exoptet.Fru-ftra etiam virgas explicabis, ü-bi alterum in amorem.tui per-trahere

cupis.

$.111.KEgrediamur jam ad religio-

nem. Illam in intellecTn &voluntate §. i,, coUocavimus.Qyje proxime praecedenre §. ad-duximus, adeandem facile appli-cantur*. Ad hanc enim fupplicia& cruciacus nihil valent, qvinobfirmant potius animum qvamconvincunt. Corpora qvidem deloco in locum dimoveri poffiint,fed animis invitis nulla vis infcr-ri poteft. N*m penitiffima agrittfo■veritatis, mn nift e ration.bus,mtn-tis afptnfum elicere aptis, nafitur,ex efua ad veneratitnem Nintrnis fieprogrejus, Et tnjft.riii retigionis

Cbri-

ICkriftfAn* fvpra eaptum hnmant ra»tfonis p.ff.jf, ut mentrm r@nvimant-

gratia Divin.t opus htbent^ quavio-isr.tis medits haud qurrtquam concili-Aturi ot recTe omninq argumen-tatur PufTendorffius de HabiruRelig. Chnftianas ad vir.Civ §. 3.p. 1-?,Etpauloanteeademp?g SiAfiif inqvit me titiy.e i- > - <rtestraberevelit*idoneis r..fion'bus demo-Jirandrtm efi, me m trro^e itrfari^penes ipfum "peritatem fiare, Namveriutis indoles eft , ut intrin-feca vi animis hominum influaf,roodo de re oftendatur, qvemfhicTum eadem producere aptafif. Ergo lis arribus, ac mediis 5qvibus imperia Civilia fubjecTosad obedienuam adftrigunc, ni-hil efficitur in religionis negotio,Aci'fimuiationern fortaffe cogun-ttfr hbmines, minime vero ad fi-demJ Qyare abftinendum ■u.tiqjtutius eft ab ejufcemodi coacTio-

ne j

9ne, qvam no^enti xd obtruderevelle, qvod nunqvam adpetetfihcere. Nec fpernenda eft ha?crCgula :. fffui facit invitus, quodffere debet, aiiter quam debet fa?cii, (f ita non faeit. Hoc veruntefi, in judic'o confrienftA itlqvit Joh,Brunnemarinus in praslecT. fuispublicis ad regulas juns Cano-nici Rcg. 8- p- io. quod opera be-»■* ex tt/nore fcrviti profeffa prtmi-um mn msrtantur. ..Item: nm fa-tis efl-vc&e , fed etiim b&ne fatert\nec fttffieri her-e factrc\ nrfi td exh-ni votuntate pfjcedat. Inter*ini tamen confiteamur necefleeft , coacTionem id interdumefficere poffe, ut ejufcemodi for-mulaj (qvas qvis animo non.probar) invite recipianrur, oreproferantur, arqve etiam ex-ternis qvtbuidam ge&ibus obfer-.ve.ntur; (ed qvas orraia.ipfe ahi-mus rejicif atqve iieteftatur. Ve*

rum

10rum, cum exrernus geftus, [aqvo animi fententia difcre-pat» nihil minus fit qvamreligio, non video, cui finiejusmodi coacTio fufcipiatur.Huc iterum qvadrant verba Puf-fend. pag. 12, jamcitata; llt demftne mente fonum, ut gtfium aliquemexprimam, aut utfenfa animi meietiffimultm, (f verba ab bifce di-frtpnntia proferam, \>i ctgi poffumttit credam, ce^i non poffum.

§< iv..QVamqvam aurem adreligio"

nem amplecTendum nemi-nern cogendum efle, probatumiverimus; tamen negare non fu-ftinemus, qvm ex jure Parentuminliberos aliqva coercitio,Paren-tibus circa inftiturionem eorumoccuparis , tnbui poflif. Namjis cura incumbit, circaforman-dos hberorum animos. Id etiamofikium interalia potiifimumeft

paren-

parentum, ut in tenera arfate ,dum judieium perfe#um feu jt?o-

aiesOT<r ut Grorius loqvitur, visele6trrx abeft, filiosimbuant re-ligione , qvam ipfi veram tflecredunt. Alius qvippe naturali-ter inveniri non poteft, cui hocofficium propius conveniac Se-mm nimis efe , ait Puffendorffi-«s de Hab Relig likeros fuo ipelttt

inft.inß.iti relinqaere , quoad prapriaJter ratiocini* offitium erga Deum e-tuerint. Multo mintts confultum es-fe, peculiares ipfos re)>elationes ca-ptare velle,. in!uper habita. virado-Brina de Deo, qiu jrtm extat. Hincieqvitur cultum Dei, primas te-nere in edocandis liberis. Hocenim iundamento jacto , facileper fe paret, qvsenam officia fint,qvse Deo, nobis ipfis, & aliisdsbeamus. Ideoque, quicunjneNu-men non fuperfunß-irii colurit, tllirfiy-sa. bumana offcfa ejtimi extitt-

runt*

12runt - ceu loqvifur Lucianus deImaginibus , referente hoc Puf-fend. dejureNat. & Genr. Lib,,U. C. IV,§. ?. V^ertim ha;c in*ftitutfo paterna coacTionis no-m.ine proprie venire non poteft,nec" debet: qvarenus , nempenon viqjentia, fed manfvetudinead religionem & officium liberi.funt deducendi;hoc eft, ut vultPuffend. non t>im tffis intentando „,fed docendo, hortando , obfecrando ,,iram Dei denunciando. Unde necopus eft, ut parentes violentomodo , eam religionem, qvamipfitenent, liberis fuis impingant,aut per alia media, qvam qva*divinitus prsefcripta funt, & gc-nio religionis congrua, his ob-trudanc. Sie Abrahamus, ille cre-dentium Pater, Filiis fuis nonimperio injungebat religionem»fed commendabat viam Domini,divinis revelationibus defigna,

ttam

tam &confirm3tam,Gen.'XVllT.19. Übi autem maruruerint li-beri, & veritatem religionis ipliexaminare didicerint, parenresrnuito minus exigere poflunt, utdogmata & cultum a le tradi-tnm , contra dicTamen confcien-tia; retmeanf, Nam omnis a-cTio fpontanea ( qvalis eft reli-gio ) qvas fit contra confcienti-am , & rurfus omnis omiflio a-cTionis, qvam eadem neceffari»am dicTitat eft peccatum; etqvidem eo gravius, qvo liqvi-dius officium fuum qvis intelli-git, & tamen nihil minus,qvamei fatisfacerelaborat. Grotius dejure belli&pacisLll.cap.V.^3.adfirmat, in fecundo tempore-cumjam maturuit judicium £tate, fub-efft, parentum imperiis, non aliasaßiones quam qua ad familia pa*.ternt aut maternn ftatum attquidmmenti babent. Religio aitetn

14jjfti cV «qvi obfervans huc nonpertinet; ergo nec imperio pa-rentum fubefle poteft,

Qvod ii autem liberi religio-nis obtentu Parentibus j*uftumdenegare cbfeqvium non erubu-erinr, ifta vero temeritas dignaeft,qvaj non tantumcaftigationeparerna, fed pcenis etiam ci-vilibus

excipiatur.

J>V.%jEqve imperio civili eompe»fl tit ju» cogfendi ad religio-nem ahqvam recipiendam & ex-ercendam. Nam legulis iftis feudogmatibus , qvas religionemconftmsunt, ab imperio civili ni-hil efficacias accedere poteft^neceorum indoles fert, ur coactio-ne violenta aut pcenis civihbus(anciantnr,- cum volunratem Deinon impleat, q\i ob metum pce-naj eam fignis externis profite*tur. Przeterea ipfa experien-

tia

Ij"tia docet, vix ullam rejigionem,prarcipue vero neuriqvam Chri-ftianam , aucTontatern fuam abimperio civili mutuari, qvse et-iam hoc fremente & renitentedivinitus introducTa fuit. D;ximus qvoqve §. 111. impoffibilemefle ejusmodi coaclionem, qvaapb religionem intentatur. Et ucjus impoffibilitatem pro objeiTohabere neqvit, ifa nec imperiumcivile qvemqvam ad eas acTionesadigere poteft, qvx impoffibili-tatem qvandam importanr. T a-les enim funt omnes acTiones in-ternas, de qvibus necimperiumcivile , nec ipfa Ecclefia judicarepoteft,qvamdiu interna; manent;fed harum ratio foli Deo red-denda eft, qvemadmodum A-poft. Paulus dicit: Ixa-r©* npw»i>&* eetVTH Xoyo* icon. itS QtooRom»XIV, 12, Jdcirco acTus interni,ut bene obiervatPuffend.de.Ha-

bitu

16buu Relig. §. 7, quantum tti extt*riores afius non erampunt , a prvnahumJna funt mmtmts, gt qui aftnsin mstu animi imerm pey intrinfe-sumihtputfum eticieiuio ctnfifirtnt , co-aßionem txtr,r-t\m adfferhsitr, Ce-terum, qvod externos" adTus atri-net, horum hon alii imperanti-um arbitrio deferendi (unr,qvamqvi ad internarsj religionis con-ftiiucionem indSerenter fe ha-bent. Sxterna qurppe faper.umerotam arHo nexu internis junfiafunttutfi de ifiis aliier difponatur, quam"nexus ifie requint, interna quoqutmn pofftnt non aiterari (f conveili.Puffend* pag. 159- Ergo nec ex-ternae acTkmesyqvateraas cum in-ternis indivullb nexu junguntur,ex arbitrio imperantium depeff-dent. Et hoc fufficere pcffetpro(ententia noftra adftruenda.- T<:dukerioris illuftrafionis caulTa. ad-damus alia, ex ipfa ijnperii ci-

vilis

lfvflrs na^ura defumta. Imperiumcivilc pro fine habet fecuruatemhommum & felicitatem in hacvita, ad qvem ceu normam ejusexarninanda funt jnra, Cerera o-mnia.qva? ad fecurifatem & dv»nte-wup hanc non fpecTant, ab im-perio civili funt exemt?*.Atqj ho-mines ftulte admodu & infipien-ter fecifient, fi libertafe naturalsabjecTa , omne jus fuum in furri-mos iinperantes transtuliflent.Jam vero religio primaiio ad fu-tUrum feculum fe extendit, & a4aeternam noftram iah.item coilf-mat,- adqvam obtinendam,no'«kimperio aliqvo, verum gratiadivina opus eft, qvae-non vid-lentia, fcd placide fefe animis hoiminu;n infinuare folet. Ergo £tinde concluditur, religioheniImperio civili non tfle fubjecTamVQvare abfurdum juxta& hcrrej>dum tft iilud Hobbtlfij, dogfria*

18qvo omnem religionem impe-rantium arhitrio committir, Eanamqve ratione haud majoremvim , audtoriratemqve religioniadlcnbit, arqve ftartito alicuipo-funo, qvod pro lubifu fno im-perans civibus impont, abro-garqve. Hobbeliana h-ec dodirina«um qvidem in finem argure ex«cogirara crat, ut lummis impe-rantibus infinitam aflererer pote-ftijtem. Hsc enim qvos limiresTtaberer, qvum fola eorum vo«luntas & rehgionis pnncipium,«5c juftiria? regula effer? Vernmübi Principum porifta'. m in im-menfum prorendere conatur, e-jusfundamentuinfubverri. Nam,"fi omne jus & fas ponererur intmo principis arbirno, ncxus in-ter -illum & cives qvo vinculoconrinererur? Er qvae reddi pos-frsario, cur hi in perpetualub-jt&ione manereni? Dicat forre:

iQvia

Qvia fic vofuit Princeps, Rege-nt alrer : Mihi alker placef, V'i'deo occafionem recuperandi fi-bertatem, excutiam jugum.Hichseret aqva, Verum rehgioneiupra imperium Civile conftku-ta , qvilibet intelligit, illi obfe-qvium efle prasttandum, qviaDeus id jjaflit, cujus potenriaenemo morcalium reiiftere poteft.

§.Vl.TAm ad ipfam religionem Chri*

ftianam progrediamur. Fun-damenti loco fubfterni poflunt,qvse ante dicTa funt de religionein univerfum confiderata. Nul-la enim catnTa adferri poteft,cur idem circa religionem Qhci-ftianam non valeat. Nam qvasad eifentiam religionis pertinent,ha»c adeo non toltit, ut perie»cTiflimum eorum exemplar exhi-beat, liifuper.operajpreuum efl

20niftoriam confulere, num exter>na v-is adhibita fuerit circa plan-tafionem religionis Chriftiana?,ejusdemqve propagationem, Au-cTor bujus religioms eft ipfeChri-fttis, iri fecula benedicTus, cujus& docTnnairi & vitam, in qvan-tutri 1 iriftkutum exigit, confide»frabimusi Munus docendi aSai-Vatoffl exercitum, ab imperio<5c poteftate Legislatoria alienis-fimum erat. Patet hoc ad o-eulum, libi ad ipfa capita dog-iriaruma .Chrifto rradkorum at-fendhßUS», lndicavk autem feeffe yerum illum Mefliam, mun-do^)iim,,promiflum, ad qvem c*irinesPropheti&v jmmotota ve-teris teftamenti ceconomia refpe-xit> Atcphoc tam teftimoniis,fScripturaSacra depromris,qvam>variiSi miraculis comprobavit.Divinurir erga genus humanumfavorein 'explicuk. Pr^uuncia-

vit

21vit mortem fuam expiatoriam,qva falus omnibus homimbus ad^qvireretur, Legem a corruptehSPharifa?orum vindfcavk; novumautem jus non condidif. Amo-rem erga Deum & rautuam di-lecTionem ceu complementumLegis commendavit. Totus et-iarri in hoc erat occupatus, utfalfas Judasorum perfvafiones, deregno Meffi^ terreno ex animishominum , & prascipue Dilcipu-lorum evelleret. Suis enim fe-cTatoribus, nonhonores, impe-ria, regna, fed contumel/as, af-fliftiones, & jpfum mortis fup-plicium impendere prasdixif, Simodum adfpiciamus, qvo ha2docTrinse proponebantur, appa-rebit, qvod etiam hic illarumgenio fuerit accommodacus * h.e rnitis & gratia plenus. Expo-fuit qvidem Salvator maia, Ev-aiigel^ccutemtores exceptura,

kd

22led eodem adfecTu , qvo paterfilio immorigero calamiraris in-ftantis commonefacif, Marhaj-us Cap, VII. v. 19, commemo-rar, q\ od docuerir *'« ifacncu s%m:Ij vero non accipiendum eft, depoteftate ahqva civih & di<ftato-ria,. fed (pirituali, qvae in eoconfiftebat, qvod Divina docTri-ns (u* virmte , ad ipfos animo-rurr receflus penetraret , qvumPhanliT audirorum aures fabulistantum ac rradioonumcommen-tis implerenc. Neqve obftantverba Chrift apud Lucam C.XIV- 23. eulyx.»aw aitn\Ssn<^ ]u«bencur nic invitatores h. e. Apo-ftoli & Evangelii rainiftri com-pellere convivas intrare. Verumifte compelle»di adTus feu dvsy-Ktt<7>*f( non eft politicus, fed ec-clefiafticus , h. e. non fit exter-na vi atqve eoacTione, Sed feriaarogatione & ©biecratione, Puf-

kiid,

fend de hab.relig/Chriftiana? p.53. §. 20. delcnbic hunc acTum,ptr ntceffttatem, qtt.im attulernnpinvrtttores, fed nontatem- qut vimrtuque confiat, a-tt qua cbtoro col-U bomines rxpiuntur - fed qa.ilis in-

adconvivium qutdrat, ro-gindi, bortando, mr>. elatcm convi-n/ttoris, Cnnvitiii iilecebras oftentan-do. Ita Paulus qvoqve uriturverbo d.<ay*d(a.< Gal. 11. 14 di-cens: Perrum coegifle genresjudaizare, q*/od utiqve non ar-guir euni violentce ahcujus coa-cTionis.

f. VII.("%Vemadmodum m docTrina

Jf Chrilh n:hil reperimus ,qvod coaiftionis Ipeciem praebe-ret, ita neqve ex vita ipiius &ajftionibus tale qvid imergif.Nam cum ipfi nihii magis cur<ecordiqve eflet, qvam Chriftiana»

SUi-

£4religjonis propagatio, efiam rrhracula edere voluit.ut vi illorumeo citius tam longe lateqve (u--ti jam per Dei gratiam facTumefle comperimm ) eadetn propa-garetur. Sane per miracula ceudocet Puftend. de hab. relig,Chriftiana; p. *. 6. §. 13. ip!e fidemfbi AufirrrtAtcmque adjtruxit * fedtfUA non tcrromnt aiiis in ttterent,autliti noxam rnferrent. ffhtin ctrm di-fftpuh ipfttm mwercnt, ut r^ne cce-litur miffo, contemtores fitos delertr-.eos in.repuit: hh. ci<Dcm'o,a Tenv>j.^*

"7©" (V« vf*sa* Filius enim ho-"mmis non vCnit ad perdendum

hominum, fed ad fer-"vandum Luc. 9. 55. 56. Qvam-qvam autem per ejulcemodi fa«cTa Deum fe effe qvoqve demon-itraverit, cni nihil impoflibileeffet; a vi tamen omni abfti-nuir» Venkqvidem Salvator no-fer m mundum, ut fervaret a-

ni«

2<Jiitnias horninuTH: /ft non, exop.nione ludieorum, eidem fi«mul propofHinr f uc, ur regnumqvoddam in his cerris , feu fta-tum aliqvem erigeret: ad qvemcondendum infigni hominummultitudme opuseft; cum con-tra Dilcipuli ejus, tam exiguonumero conftarenf, & pra;terea,inermes ac inopes efient, utne-qve ipli (intum ronfirtuere - nequein alieno itiofentum atiquem motumprninrrere , aut res mvare vaferent,,Puffend.de hab. relig. p, 37. illineqvaqvam pari modo ab eo de-pendenmt, prout ab imperantealiqvo Cives folent, verum ut aDocTore Difcipuli. Porro iusnunqvam dixit. Ne arbitri qvi-dem munus ab-.eofufceptum eft,Multo; minus in mentem ipfi un«;qvam venit, cum fubinde ad E-um ingences hominum czetus,4ocTrinam aufcukandi, &mira-

26cula fpecTandl graria, corfiue-rent , eos imperio luo lubjieere,aur obfeqvio civili, cui hacTenus■dftricTi fuerant, fubducere.Qvin potius alieno imperio ob-TiOXius, ira pauperum fe profes*fos eft, ur ne qvrdem ha^eref,nbi ipfe caput reclinaret, Matrh.VIII. 10. Poftremo, qvod ma-giselt, rones citatus fTtTend,$. 14, p- 39. tributum, iuqvir,tffe aiiis txfutvit, nec non i-tjnt fe r,ip'<, fttppliciorftt affi i paffustfi', qun cmnJi a perfona Prin<ipisAbhoo-ren*-, Q^are etiam extra o-mnem dubititionis aleam pofi-tum eft, Ghriftum m his ter-ns nullum exercunTe imperi-um , ur eo homines ad rebgio.nem & docTrinam luam ample-cTendam ad gerer: ftd ejusmodimediis ufum fuifie , qvas ad a-mcrem & gratiam eorundem al»licienJam imprknis apta forenfiatqve idonea. §. VHL

27§* vni.

§.

NOn opus eft hariolari, qvidhic ftatuendum fit de Apo-

ftolorum docTrina, Iltam enimnon ipfi excogitaverant, iedaMa*giftro fuo acceperant; unde neca fartcTiuTmis ejas dogmatibuspotukefle diveria. Pnmum qvi-dem occupati eranterronea iflaopinione, qvae tunc temporis in-terludaros invaluerat, qvodni-mirum Chriftus imperans qvidam foret, qvi univerfum mun-dum fubigeret; (ed poftmodumtam ipfo evenru . qvam immedi*ata Ipiritus SancTi illuminationedodTi, aliter fapere didicerunt.Qyare tam Judasos, qvam gen-tes, de vero Chrifti officio fide-liter inftruxerunt. Scripta Apo-ftolica fatis fuperqve docent,qvam eorum dodTrina, ab rm:iicoacTione tuerit remota. Verumdicas eospccaas «eternas comrni-

aa<

28natos fuilTe illis, qvi docTrinamfuam rejicerent. Qv£e autem va«li<sior vjseffe poceft, qvam übiqvi>> merua?cerni malipercellicur?Refpondeo: Medicus eciam x*

groto mortem denunciat, fi roe*cncinam admittere noluerit,eamtamen ob cauflam imperium itiillum non habet. Sic Apoftoli,8l aiii Evangelii Minjftri judiciaDei hominibusaperiunt, ipfi ve-ro judicianara poteftatem ideonon cxercenc.

§. IX.lik.Eqve in praxi Apoftolica

.^j qvidqvam Imperii aut coa-cT oms deprehendimus- Qvomo-do h unines iinguli vel bini &qudem inermes docTrinam fuaminregr's popuh-s rr.oJo violentojinpina^tent? Dono qvidem mi-riculorum inftrucTi erant, fed"qvo ut-iufe Chnftus, utebantur

ad

29ad cpitulandum , non vero adnocendum aliis. De fingularihusqvibusdam facTis in feqvenribusagemus. Apoftoh in Ecclefiasafeplantatas infpecTionern habebant',non ut magiftratus, fed ut do-cTores, qvi in vitam & moresauditorum inqvirerent. Confti-tuebant qvoqve alics, qvi poft:abitum luum docendi munereperfungercntur, non tamen i!losEcclefiis invitis obcrudebanf, Hienim DocTores,aut abipfisChri-ftianorum ccetibus eligebanrur ,aut ab Apoftolis elecTos fponterecipiebancEcclefue, depruden-tia Apoftolorum, & fincera vo-luncace perfvafaj. Alias pmer-ea Ecclefia: neceffitates curabantApoftoli; aft communicato cumejus membris confilio, <5c cum e-orum confenfu, qvod vel (olaordinatio Diaconorum AcTor,VI,«jiefcripta oftendit. Neqve Le*

' ges

5°ges ferebanf, Canones & Con-ftitutiones Apoftolot um , qvoscirci.mfernnt Pontificii, interfpuria & tuppofititia dudumretu-lerunt viri eruditr. Et valde etfirant, qvi ex I. Tim Cap V.v.19 eruere vdunr, qvcd Paulusproceflum judiciaritim pradcri-pferir, Ut Do&orstiiruv<r& rra-dit regalas prudenti» paftoralis,qvod verfus ao;mus indicat, übiYimotheo in mandatis datur,non punire, fed itiy-ttn xt* «p««>ixciicvtut* Jurisdi&ionis ab Apo-itohs exercirse, ne vtftigium qvi-dem occurrit. In Conciho Hie-rofolymitano aderant, prarter A-poftolos, & Prejbyteri, & carteriChnftian". qvi omnes jurefiffra-gii gaudebant. Aftor. XV, v,22. verba fic habent toi» */«|t**?*ams~~Kbt( t-cti) ttlc «tMVt/WfWs oiiv oA^iij 'K.A.tr. . Idem evincit Epifto-U, qv« concilii decretum con-

tme-

Mtlttefoaturj emphirica fatis in-fcnptio v. ?3> obyeniens. Con«cethmijs occurrefe extraordina-ria qysedam Apoftolorum facTa»Sic jubente Petro, Ananias & u«xor ejus Saphira ob p^rrem pre»tii agrivenditi fraudulenter fub-ducTam in terram procidebantcxanimes , AcT. V. v. 10, E-Ivmam Magum ca?ckate acflixitPaulus AcTor. XIII. v. n. H«e&alite ejus geherjs acTiones, neqvecum Apoftolico muriere erantneceiT3tio nexu cojuncta?, qvodper le evidens eft, neqve vimimperiicivihs importabant, qvip»pe qvar humartam potentism fu»perarenr. led potius confideraridebent, uc lingularia manifefta-;menra juftiti*Divina;, inrer lar-gos graci.e imbres, fultnina qvaj-dam \ibranris, ne homintsEv-arsgelio ad fecunratem abuteren-tur, Etconfiderano cncumftan-

tu-

£ 2

r.arum fatis conflrmat, ejufce*modi mala hominibus inflicTajrion fuiiTe,uceoruiri terrore per-culfi religionem'Chriftianam am-pTecTerentuv; qvare nullumlndefencentte noftr* periculum im-minet.

§, X.

fJELc forte fufficere poflent,I r ■> vindicanda' rehgione

Chrift.ia.na a iulpicione coacTio-T..*.* DbcTrina enim & praxisApoftolorum funt regula & ex-einplarChriftianismi.Ec qvisplu*ra iibi arrogaret, qvam qvashunc incra modum fubiiftunc?Videmus tamen religionem inPapifmo inftrumentum qvod-sara tyrannidis faflam fuiflej un«de infinicas caiamitates in Eccle-fiam & Rempublicam provene»runt Ut aurero tenebras mun-do cmindant Regn.i Pap.iftjcipro-puguatoics^, ,a.b ipia jnftitritiorie;.. '"' """"" """ Qid-

33Chrifti & Apoftolornm, Kier;;r-Chiaefuse Eccleiiaftita? ongircrrf^reperereconantur, I. dicuht Ch,i \~ftum non folum practulifTe Pe-trum reliqvis Apoftohs, fed er'-iam illi in hos poteftatem aliqv|conseffifle, adeoqve eidem, utVicario fuo in terris conftitutftregimen univerfse Ecclefiascom-mififie. 11, AmYmant & Petruta& reliqvos Apoftolos huic Tub".ordinatos conftkuiiTe EpilcopOs»qvi poteftate delegata, reliqvoClero prajtffent. lll. Contendunt,Miniftris inferioris ordinis, qvjiEpifcopis hilce immediate fubje-cTi erant, jusregendi Ecclefiarii,ceu infimo in iubfellio -competi-vilTe. Unde feqveretur in ipl^Ecelefia Apoftolica exftkiiTe im-perium Monarchieum , qvodjft.Fetro ineipiens per Apoftolos 8tEphcopos fe exferuiflet, usqvedum infimo in Glero terminare-

c m

tur, cni Ofnnes Laici fubftratifuiflent. %t IV. qvum ipfa Petripoteftas, exopinione Papiftarumin Romanum Pontiticem deriva-ta fit, hujus eriam tft varia? di-gnitatis Magiftratus facros con-flituere, qvoruiti alter aiterr*fub-drdinatione continua , univerfiautem Pontificipjrtent. Sacrumhoc imperium religionem in fuafnanu habet. Qvod illnd circadogmata & praxin determinave-Jrit, omnes Chriftiani recipient.Et qvi fecus fecerit, prietfr cen-furam excommunicationis, aliisqvoqve fuppiiciis,iisdemqve gra-vifTnTiis adficietur. Haec funt ii»la vincula , qvjbus HierarchiajFapiftjca? ftru&ura conftringitur.Atqve ifta bgwiita 1heologi ju»,*ta ac Icli, & Poiitici Prottftan-tes adcurate examinarimt. Nospauca tantum delibabimus. Pe-triprimatus gratis aflerirur, ne

dura

dt>m iropennm atiqvod in csere-ros Apoftoios illi conctdi poreft.Luce meridiana clariora funtChnfti verba apud Lticam Cap.XXII. 2-). 26 , qvorum PetruSnonerat oblirus, Patilus %■ Cor,XI. v. f. dicit fe non eiTe inferi-orem itimmis Apoftolis, incerqvos uriqve inCelitxic Petrum,cui KuTtz. 7ttJtrtoY&it <*WsT., Gal. 11. v«ii. Hanc reprehenlionem fuiftefimulatam fruftra aflerit Hiero-nymus, cui recTe oppofuit Au*guftinus, Patilum fic mendaciiargui debere , fi in re tanti rao-menci, verkati fucum inducerevoiuiftet. Qyid? Ipfe Perrtis mfrmiesßviiy» fe VOCaC, I.EpiftvC»V. v. i,qvodcerce non dixic eofenfu, qvo Papa, titulo fervi fer-vorurriutkur, qvum in ipfos do»minos poteftacem iibi arrogef,Tahs iimulatio in candidum il-Jum Petrum cadere non potuif.

Qi Lar«

5 6Largimur, qvod in Ecclefia A-poftolica varia officia fuennr»qv*e celeberrimus Buddeus adtresClafles revocac,qvarum pri-ma erat docentium, alrera mira-cula patrantium, tertia alia mu-nia adminiftrantium. Docenteserant Epilcopi, fic dicti ob ia-fpecTionem invkam Chriftiano-rum, cum ipfo docendi munereconnexam. Idem Presbyteriet-iam vocantur. Neqveillo tem-pore inter Epilcopos & Presby-teros difcrimenaliquodintercede-bst. Conf.AdT.XX. v. 2g.cum v.17. Tic. I. v.^.cum 7..&.1 Per.V.v. 1. cum 2. £t horum eom-mune erat munus 'm^awth n*iiuAn-ncui th «*£. AcTor, XX. v,«8- BuddeusinEcclef. Apoft. p.10,4 Sicfcribk: Docentium pri-"mo ioco meminir ( de Paulo lo-"qvkur, )non qvodillorum ali*

qvoi

WTqvod inreliqvos fit imperiu aut"Civilis qvasdam ifyxn* fed qvia"ipfa illa fundtio pra;ftanri{Tima"eft ob urilkatem, immo pror-' 4

fus necefiaria, adeo ut fineea'cEcclelia nec confervari poiTit,"nec propagari qveaf; immo &"fineea reliqvoru tumdonorum,"tum officiortim, aut nullus,aut'-e.exiguus futurus fuifiet ufiis. Ne "qvehi DodTores in alios Chrifti-anos aliqvodimperium fibi ven-dicarunt. Emphatica fatis e.t ad-monkio illa Petri i.. Ep. Cap, V;V- 2, y.-\<\ cog KctTW-rvfp/iv-imc tiJv *a»'-pw.. Per Cieros hic non intelligiMiniftros verbi inferioris ordinis,fed auditores, oppofitio imaie'diate fubfeqvens: «».a ivm.y.vo-ueva t« wnf*v'<a evjdenter common*ftrar, Qvorum enim futuri e-rant rypi, in hos dominari nondebuerunt. Qvod vero per gre-

gem

|8gern denotentur audkores ipfijjpontificii concedunt. Hmc ap-parer, diiTinHionem incer clerr-cos & Laicos ifto Cerapore igno-tam fuifie. Neqve in fcripruranovi fcederis veftigium ullumcomparet fubjecTionis illius fpiri-tualis, qvam Ciericis deberi Lai-cos jus Canonicum, PontificumBulla;, 5c alia feripta papiftica adnaufeam usqveincuicant. NumPetrus fuerit Rom^ nec ne, non-dum a.d iiqvidum perducTum eft;id veronemo probabif,qvod im-perium aliqvod EcclefiafticumRomae condiderit, ad fucceflo-res transferendum, de qvo Epi-icopi Romanj,aliqvctpoft lecula,ne fomniarunr qvidern. Strami-nea igirur funt iila fulcra, qvxpro ftiftinenda hierarchia Papi-ltTca , ex Eeclefia Apoftoiica pro-ieruntur. Et frontis perfri<£heiinkf qvi regnum tenebrarum ex

ifta

39ifta temporum tuce repetere noaerubefcunr.

§■ XI.QVandoquidem Paprftie po-

teftate clavium & excOm*municarione rurpirer abutunrur,ad imporens dominium exercen-dum; difpiciamus, num in hi-fre inftiruris aliqvid unperii la*teat. Poteftatem clavium Chri»ftus confert Petro Matth. XVI,v. 19. & ceteris Apoftolis, joh.XX. vers 2?, Per fe patet, vo-cem clavkim hic in fenfu meta-phorico obvenire. Qvid autemifta Meraphora defignetur, ex i-pfa rei narura eft intelligendum.Agitur hic de ccelo elaufo, &per hafce chves aperiendo.QyS-diu peccatorum rearus manet,homo exfulat a ccelo. Igitur utcceli incola fiat, prcecedere de-bet peccatorum remifiio. Ha?cyeroprajreqvirkfidem, fine qva

4filocum' habere neqvit, «5c qvarr?prsfentem omnino confeqvkur..Unde li mmifter Ecclefia;, qviin jura ha?c Apftolica lucceflit,abfolverit a peccaris hominemfidecarentem , m fnro poli nihilvalet. Er fi hominem peccaraagnofcentem & credenrern , velerrore vel privaco adfecTu obfol-vere noluerir, coram cribunaliBi.vi.no, eft abfolurus. Er qvumnenrn mortalinm fidem alterius,omnifcio tantum oculo patenrem,perfpicere valeat,- nec pecaroruremiffio ab ullo homine huic velilli individuo abfolufe denunci-ari poteft. Qvare pofeftas ha?cad folam pra^dicationem verbietT reftringenda, qvasfolvit, übipecc.ata proprerChnftum remit-tidenunciac, ligat, -übi nullampcenitentiam agentes in reatu haa-rere docet. Sedjus docendi cumknperio nihii comnierciihabere,

ancea.

4*anteaprobavimus Nec moftrabkpars adverla, Apoftolos porefta-te clavitvm, in modum dominiiufos fuifie. Qvid vero dicendumde excoromunicatione. Num il-la eft imperiofa ? Accipimus ex-eommunicationem in eo figni-ficatu , ut denotet excluf onema communione Ecclefi» Extef-K\£ & vilibilis. Qyid refpondeti-dum fir,apparebir, übi originemtfus inveftiga.verimus. PrimiChnftiani > uc norum eft, vixe-rtinc, fub magiftratu gentili. Mul-ta fecundum Leges & inftitutagentilium pro licitis habebantur ,qva: difciplina Chriftiana prohi-bet & averfatur. Exofum qvo-qve Gentihbus erat Chriftianumnomen. Undeqvorundam pec-. cata univerfum cce-fum Chrifiia-norum in perieufum adducere

.potuerunt, Nec parum remo--rjje ii|de progrefluiEvahgelnob-

jicie

4»jiciebatur. In tali rerum fratu,non aliud confilii fuperfuit Chri-ftianis, qvam ut membra ejus-modi noxia fuo e numero exter-rnmarent. Atqve hoc facTumeft, non fola docentium aucTo-rirare, fed cum confenfu toriusEccleiia:, Tantum vero abeft ,ut hinc imperium aliqvod mfe-rafur, nt potillima hujus reicaufla lit, qvod nemo in ccetueorum efiet, poteftate coacTivainlirucTus. De ca?rero h«ec fepa-ratio nihil infamite fecum habuitconjuncTum, qvum exclufi o-mnibus civitatis j :nbus nihilo-minus fruerentur. Et qvid de-trimenti alicui importaret ex-communicatio, qvo tempore i-pfi Chriftiani ob folam rehgiomsprcfefiionem graviffimis malisadfligebantur? Übi excommu-nicati reciperentur in finum Ec-clefia?, publica pcenitentia exige-

batur.

, 45batur,- non ccrfe m rnoduro pce*r.£, fed ur fucietas rora de feriaredituri recipifcmria perfvadere-tur, Jam exrerna Ecclefia? laei-es alirer eft comparara , ex qvoipli hrincipes illi accelferunr. Pec»cata verbo Dei prohibita. leve-rilfimis legibus & exqvifmfnTnispcenis caft-iganrur, Übi tota ci-vitas religionem Chnftianam eftampLxa, ex delicTo hujus vel il-lius membri nihil pencuii eidemexiftere poteft. Unde feqvirur,tantam jam non reperiri excom-municationis neceffuarera, qvan-ta olimerat, qvum ccerus Chri-ftianorum Geruili imperio obno-Xiusageret. Qvin alium pror-fus noftra setate fordrur erTecTum,Nam qvi ex commimione Ec-clefia2 ob gravia delicTa ejickur,infamiam contrahk. De famaautem civium judicare Eccleftseqva tali non convenit. Qvare

Pr®°

44provide omnino facTum, qvod»-Principes proteftantes ipfi hocjus exerceant. Unde qv* apudnos in ufu eft, refert indolempcena? civilis. Qvod atitem qvisob fcelera manifefta, extrudatura focietate, pietatis & virtutisexercenda? caufia inftituta , indereligio nullam patitur coactio-nem. Et fi praster jam allata, a-liqvid in fe comprehendk (qvodTheologis excutiendum relinqvi-mus ) neqve id pro pcena pro-prie fic dicTa, fed pro dilciplina,ad emendationem errantium ad-hibita ieftimari meretur.

§. XII,

Slc profcripfimus ab Ecclefiaimperium. Hoc pofito, iru-

ftra qvaaritur, qvamam ibi regi-minis forma obrineat, de qvoPapiftae inter fe tanfum diftenti-unt, qvum pluribus Monarchica,

ncn»

4*nonnullis Ariftocratica, ve) fdl-tem ahqvod inrer urramqve cem-peramenrum arrideaC. Ecclefiafocietas eft, qvam docenres &audirores conftituunt. Societa-tes autem fine imperioconfilTerepofle certifrimum eft. Diverfa?Civitates in focietatem coeuntmutuae dcfenlionisergo, qvarumuna in alteram ncn imperat. Ve-ritatis invtftiganda? caufla litte-raria collegia inftituuntur, übiqvihbet fuas cogitationes aperif;nemo autem pluralitate fuffragi-orum ccgitur, uc vcrum admic-tercqvod putat effe falfum.Rus-forum Imperator non ita pridemerac membrum Academia? fcien-tiarum Parifienfis, in qvam nul-lum imperium fibi arrogavic. Sifecundum ance dicta ipfi Princi-pes in Ecclefiam qva talem po-teflatem non habent, qvanto mi-jius convenit uni vei pluribus ex

ordi*

4<sne docentiumfn illam iroperiumfibi tribuere, a Chrifto & Apo-ftolis, tam fever.e prohibirum,<& inrer characTeresAiuti-Chriftirelatum.

§. XIII."pljEautem qvis,tx'ftimet, nos11 in fummos imperantes in-jurios fuifle, übi religionem aporeftafecivili exemtam efie con-tendimts, fententiam noftram >dejure eorumcirca lacra, ulte-rius explicabimus Et qvum tan-ti pondens negotium hac brevi*tare includi non poflit, fummatantumcapifa attingemus. lidero,qvi conftituunt Ecclefiam, funtqvoque membrareipublica?. ln-ter jlios etiam, qvi Chnftiani-fmum profitentur multi lunt pra-vi. Hi religione fapius abutun-tur ad exercendarn neqvitjam,Graviflimum eft, qvod ejus pras-texcu haud raro turbas conckent

m

tn republica» Nihil eniro effica-Cius ad commovendos hominumanimos, qvam religio. Et proutin fua lincerirate manens, eft va-lidiflimum focietatis vinculum;ita hominum pravkate, in kdi-tionisirtftrumentum conveiti po*teft. Tales aufus, qvamcunqvefpeciem piecatis pra?beant, ne-ceflarium eft rigide compefcere,& in herba opprimere, ne ma-Jum altiores radices nacTum, inexicium civiratis erumpat. D&n*tur qvoqve fimpliccs, qvi vel i-pli pncjudiciis iniecli, vel ab-a--liis in errorem inducTi, pro illi-citis repurant, qvas re ipia licitafunt, & fieri oportere, qvsc neu-tiqvam admitti debent, adeoqvejuffis imperantium obfeqviurn a«liqvando praeftare detrecTant. Hiifi qvidem exploratum fuerit, e-os nondolo malo errare, comi-ter lunc inftituendi, & erroris

con-

48convincendi. Verum fin minusshoc modo in viam revocari pos-fint, qvorundam ignorantia: &ftultkke tantum indulgere nonlicet, ut respublica inde qvid ca-piat detrimenti. De hoc per-fvafus fit Princeps oportet, qvodvera religio nihil in fe concine-at, focietati humana; & civilicontrarium. Qyare übi certoconftiterit, doclrinam aliqvarrivelcultum talia in fe coroprehen-dere , de fallitate illius, vel indeconcludere licebit, Ergo Prinei*pijus eft examinandi docTrinaspublicas, & inter has qua? religi-onem concernunt, num forte iriillu> ialtac, qvod olim civitati mi-netur periculum. Ad varia pa-riter Ecclefix- i\i!ituta attentio*nem t overtar vifurus.an illa qvidin recelfu habeant, reipublica;juribus nnnus conveniens- Iderncirca conventus Eccleliafticos e-

aa«

49andem ob caufiam obfervaru.Qvamvis autem Miniftros verbieligere ad Ecdefiam pertineat;hic tamen difpicere poreft, naqvis per Simoniam , & alias pra«vas artes, ad munera facra per-veniat. Et parum certe religio-fus videretur , fi qvi animarumcuram gerunt, hos efurirepate-retur, qvum omnia affatim fup-peterent illis, qvibus eqvorumdomatio eft commifla. Nihilo-minus, ut in ca?teris, ita hic et-iam, fervandus eft modus. Ex-perientia namqve probat, nimi-osproventus, Ecclefiar Mini-ftrqs ad focordiam & luxuriaminvitafle. Palmarium imperii bf-fkium eft cavere, ne qvisqv^rrfcivium ulla injuria adficiatur.:Qvpd vero malum alieui infera*' 1

tur ob religionem , eo magis in-dignum eft , qvia ha?c in fc in«;nocua, mala & injurias ab ho-.

D mr-

5°minum focietate avertere ftndef,Inprimis cavendum, ne Docio-res Ecclefia?, übi fine privaro re-fpecTu prudenter & modefte of-ficium elenchticu exercent, ide-o male habeantur, Qyin etiam,übi controverfia; circa religio-nem exftiterint, Principis eftcurare , ut diflentientcs agant fi-ne odio & convkiis, Novimustnirn, non aliud magis iinpedi-re verkatis inqvifilionem,qvamexorbirantes affecTus. Et abfur-tJumadmodum eft docTrina?, mu-tuae dilecTionis Magiftra;, ambi-tionis & odii Minifterium defer-re Übi fimpliciores vident, vi-ros docTos, tanta cum aeerbka-te.digladiari de veritatibus, qva;certiffima? efie deberent, totumreligionis negotium in dubiumvocant; unde viapatetAfheifmc,qvo nihii magis reipublica? da-mnofum. Quamobrem, fi.qvis

hic

hic limkes officii migraverk, &religionis pra?textu infultaveritaliis, hunc jufta pcena in ordi-nem redigere convenit. Multainfuper ambiunt religionem,qvasipfam ejus naturam parum attin-gunt. Inter alia huc pertinencritus, in qvantum nihil. invol-vunt, prajter decorum , qvodLex divina naturalis & Revelatanon determinavit. lfta in fe in-difTerentia v ad decus ac ordinemin civitate lervandum, plurimumadferunt momenti. QuarePrin-cipem decet, ctiam in hoc pu-blica? rei habere rationem. Ucomnis, circa religionis cultum,ornatus, non eft omnimo da-mnandus; ita pro irrefragabilihabetur, qvod copiolior rituum,caeremoniarum & ornamento-rum congeries , rapiat in fe ani*mos hominum , qvi ad DeumefTent convertendi. Rude pra:-

cipue

cipue vulgus , neglecTa pietatismedulla, hoc in cortice ha?ret;un.de prodit fuperftitio , fcetusille civkatibus valde ominofus.Prasterea pompa illa fuftineri ne-qvit, fine fumtibus , qvi in aliosreipublica? ufus redius impende-rencur. Ha?c & pltira Imperan-tium ]'ura circa religionem , itafunt comparaca , uc eorum arbi-trio, <5c poceftaci ipfa non ideofubmktatur. Ex dicTis igirureonftat, qvod religio immunis,

efle debeat a coacTione-S; D., G.

Fratri fuo Carifimo,Dum publico fpecimine, Religio.nem immunem effe a Coadione

probarer.f~\ 'h diffciiius eft drgumentum* quod

atitjuis pertraß/indum fufcipit, et

intenfibrem indujlriam (f majorem exi*git crnditionem. Korunt autem omnes ,qui aliqua rernm ctgr.itione gaudent,ritn minus in Republica Literaria quamCivili, hdc de quaftione acriter concerta-tum effe; num retigio vi quadant tf coa-Bione propagari (f conjervari queat,Jtee defunt, qui nojiro etiam ttrmporediverfas hic partes tueantnr. Cordiumhunc nodum, Frater Diletliffime, feliciterftlvijli, demorjtrans , (f Rationem tfRevelationem , a ncgotio rcligioais aufusviolentos procul rimovere. Meum igitureft, publicum hoc fpetimen dotJrina,publi*caprofequi gratulatione. Adfit Supre-mus rerum noftrarum Moderator cona~tibus tuis, eesdemque provehat ad Jinesfibi Acceptes , Etclejtk tf Reipubliae uti-ies, libique jurundos \

Ita animo fmtero gratularivotuit

Ad. O. PaulinusTAvaJlenJis. j

Jn DtJfertAtionem , PereximitRcfpondentis.

t /ttantur certe amici rcltus amicorumfuorum profperis. atg* arßiffimum

iilud amiciti* vinculum , hoc omni-no poftul<tt , ttt de atients, aque aefitiu de rehus Jeiiciter gefiis, gttudiumteftentur Jingulare. (fhtod fi autemPrtftAntijfime Dn. anfam ullit Utandifr/ebuifti, ut prabuifii 'terte piurimis}DiffertAtione hac tua, quam De immu-nitate Reiigionis 2. toaftione, truditeconftgnaftt- mihi terte maximdm plau-dendi fecifii copiam, adeo, ut temperaretnihimet haud potutrim, quominxt can-didum erga Te affettum, pauculis hifce,publice declararem. St prottt indefieffaTua opera, Prsclara virtus, ae foiida e-ruditio', attirts omnino , commeruerunt e-logium, quam quod ttnuis mea Miner-va fuppedi.are v.ttet; ita huncdefellumvotis fttpplebo catid-ffimU, velit SummumNumen, majores Jibi indies largiri pro-grefjitt, facititfc. ut fiudia Tu/t^ in Su-Am vergant g,oriam, commurem cmniumfalutem, ac tandem Tuitm, Tuorum^ gau-dium dulcifimum, certiffimum f

JtA vovet Tui officiofiiff>musSaiomon Stichaus Fil„