La Esperanto-Retbutiko - Kromosomoj · 2019. 8. 16. · Kredu min, paroli pri mortintoj, naturaj aŭ murditaj, ne revivigas ilin. Ni lasu ili dormi. Cetere, vi devis min intervjui

Kromosomoj

Kromosomoj

Lorjak

romano

Kromosomoj

EldonodeFlandraEsperanto-Ligo

n-ro10enlaserio"Stafeto"

Tiuĉie-libroestasnekompletaprovversiokajrajtasestikopiita.

Antaŭparolo

Lorjak,lamisteraverkisto.Misteradumlongatempo,almenaŭporlaneinicitoj,almenaŭĝiskiamlipermesismalsekretigisianidentecon:J.Mahé,parizano,laŭprofesiefotisto,siatempedisfamiĝintakielaŭtorodelaunuaoriginala,longdaŭrafilmoenEsperantujo:Angoroj.

EnlaverkakampoLorjakdebutis(laŭmiascio)enlaunuapartodelasepdekajjaroj,peredeiujrakontojenkelkajgazetoj.Liaunuaromano,Neologisme,aperisen1975.Kajtujniakritikistaromiris,iomperpleksiĝissedfinfinelaŭdis.Fojeapologie.Prolasurprizenekutimatemoenesperantistafono,prolapiroteknikeaŭdacalingvaĵo,prolatipefranca,ĵonglespritahumuro.LapostanjaronsekvisTranse,denovemalŝablonatemo,neverŝajnasednepreoriginalaintrigo,eksplododesenbridafantazio.Kajsekve,intermite,pli-malpliĉiunduanjaron,jenRetoj,Regulus,Iluzioj(novelaro),Eŭlalia,Mariagnes.

KielNemere,enĉiusiaromanoLorjakalfrontasunuspecifanproblemon,jenlingvanaŭstilan,jensociologianaŭetikan,jen(para)psikologianaŭmagian.

Enĉitiuverkolatemojestasdu:artefaritafekundigo(gravedigo)kaj,precipe,ĉulagepatrajecoj(ĉikazemurdinstinktoj)estasheredeblajaŭne.

Sednetrofidulaseriozecondelatemoj;LorjakjaestasieleSchwartz-disĉiplo...

Leĝera,distraliteraturo,onidiras.Ja,povasesti,sedenĉiuliteraturotiaĝenrajverkojsvarmas.Kajfuroras.

Krome,enĉiuverkodeLorjakEsperanto–kajtipeEsperantaetoso–signiferolas,dise,spice.Kiuasertis,keoriginale,aŭtonomeEsperantakulturoneekzistas?

Lastaatentigo:enĉiulibrodeniaparizaromanistoaperaslanomo"Kokoso".Kionĝisignifas,implicas,aludas?Miscias,sednemalkaŝos.

FinfineLorjakestis,kajvolasresti,iomenigmaaŭtoro.

Aldode'Giorgi

Kulinarajinstrumentoj,virinajsubvestoj–kajEsperantajromanoj

IntervjuodeVilmosBenczikkunLorjak

Lorjak!Antaŭlaaperode"Neologisme",oninekonistiunnomon.Cetere,ĝiestasevidentepseŭda.Kioestaslavera?

–Sameevidente,semidezirasdiriĝin,mineestuselektintapseŭdonimon.Cetere,tioestasnepreseninteresa,ĉarmiadenaskanomoestastutenekonata,kromdepersonajamikoj.

ĈudovifarisnenianEsperanto-agadon?

–Jes,ja.Sedmodestankajlimigitan.Kunlaboradonal"FrancaEsperantisto"antaŭkajtujpostlamilito,rubrikonentiurevuo.Dummiajunaĝo,kvarlernantajnkursojnensuburbalernejodela"Laboristauniversitato".Amatorajnkajmalbonajn.Kielpedagogo(!)mihontindeestisunueltiomdapseŭdaj"fak"-delegitoj,kiujtrompeembarasaslamovadon.Ĉiufarusianmetion!

Tamen,kielverkistovijamaperisantaŭdudekodajaroj.El"IIluzioj",tiu

kolektodanovelojkiunHungaraEsperanto-Asocioĵuseldonis,kelkajaperisen"MondaKulturo"ĉirkaŭlajaroj1964/65,ĉune?

–Jes.Sedmijamverkismulteplifrue,kiamsublainstigodel'tiamafrancakajsalutindaPrezidistoPierrePetitmiimpetisenlaunuanfelietononenEsperanto,kiutitoliĝis"Retoj",por"FrancaEsperantisto".Bedaŭrinde,proŝanĝodel'prezidistoj,launuakondutodel'novakonsistiselabruptaĉesigopriĉio,iniciatitadeliaantaŭulo.Tial,lafidelajlegantojdeF.E.neniamkonislafinon(porkiuilipagis)de"Retoj".NecesislaaprezodeV.Setäläen1978porkelaeldonode"Retoj"venukompensitiunliteraturanvandalismon.Prokiumikabeiĝisdum15jaroj...

Kunkiarezulto?

–...keneniuskandaliĝis.Kajkemipunisnurminmem.Sufokoscedantekvazaŭfiŝo,eksterakvopromankodeEsperantajokupoj.Ĝis,kielnekuracebladrogito,misendisallaEsperanto-Fondumolatekstonde"Neologisme",kiunmiapenaŭdezirismontriprolakonvinkiĝokesenpersonajrekomendojonineniamakceptusĝinentiumediodeblankbarbuloj,tialketrofantazia.V.Setälädemonstrisalmilamalontujkompostigante"Neologisme",kajtioestislakomencoderevivigafeliĉo,kiukondukisal"Transe",al"Retoj"ĉeli–al"Regulus"ĉeLinaGabrielli,kajal"Illuzioj"ĉevi.

Ĉutioaŭgurigasprisekvo?

–Jes:"Mariagnes"nunpreparatakajkiuatendaseldoniston.

Nikomentuvianlingvon.Kialviuzasvortojnkiel"Paris–Roma–London"anstataŭ"Parizo–Romo–Londono"?

–Neinstiguminparoliprilingvistiko.Kielmanlaboristo,mihavasneniunkvalitonportio.MiuzaslaZamenhofanlingvontia,kiainstruisĝinalmiCart,BastienkajBobin.Ĝiestaskodo,kiunmiadoptis,kajmiobeasladirektivojndekompetentajinstancojakademiaj,kiujregasĝin1.Nu,koncernelaproprajnnomojn,oninepovasneikelalingvoneestasfiksita.KajParis,Roma,Londonestasproprajnomoj.Nesufiĉasaldoni"o".Sejes,kiamonidirosBencziko,Tonkino,Bultono,midirosParizo,Londonomalgraŭlamonotoneco.Demonstraslanunanfantaziondela

lingvolaadreslibrodeSAT,kiemilegassurlasamapaĝoPantinkajParizo–aŭRomokajRosenheim.KialnePantinokajParis,RomakajRosenhejmo?Desplikelasolvodelaaferokuŝassurtaskoeblelonga,sedsimpla.Oniprenumaplibronkielekzempletiundel'"ReadersDigest",kiuentenaslanomondeĉiujurboj,eĉplejetajvilaĝoj,delamondo,kajstariguvortarondetiujnomoj.Tiammidisciplineobeosĝin.Nuntempe,senlingvajpretendojmiadoptislaplejsimplansolvon:uzilanomojntiajkiajiliestas.90procentojestasprononceblajenEsperanto.Tiamaniere,minebezonasmemoridu:unuporlainternabezono,kajduaporlapoŝto.

Oniriproĉasalvilingvajn"strangaĵojn".

–Kiujnonifrontigasalla"kutimoj".Miabomenaslakutimojn,kiujkuŝassurlamemoropliolsurlamekanismodeEsperanto.Midiras"prezidisto"ĉar-istoesprimasfunkcionaŭmetion,dum-antrilatasalmomentaagonun.Midirasmie,vie,nie,ĉartiammipensasadverbe,kajplenrajtemalgraŭlagrumblojdel'korektistoj.Midiras"ridero"kontraŭlakutimo,malgraŭ"rideto",kiudevussignifimalgrandanridon,sedprotiukutimo(ve)afablangrimaceton.Midiras"paŝari"porpiediripermultajpaŝoj,eĉseneniamonividistiunvortonantaŭe.Zamenhofmemdeklaris,kelaneofteconeestukaŭzodeneuzo.Minepretendaspertiostarigiskolon.Tionepovasestimiarolo.Minuruzaslalingvontia,kianmilernisĝin,kunĉiujĝiajartikadoj.Seilikaŭzasperplekson,tiostimulaslacerbon;kajokazasegemalpliofteollaeliziojenniaabundodapoemoj.

Surtutealiatereno:onidirasvinreklamfotisto.Elkiokonsistastio?

–Seriafotadodeobjektoj,ĝeneraledeĉiujelementojdekatalogoj.Irantedelakulinarajinstrumentojallavirinajsubvestoj.

Miaŭdisprikino...

–Filmadoestasformodefoto,laŭlautiligo.Oninepovasdemonstrimaŝinonperkatalogo.Tiam,mifilmasĝin.

ĈutiunkapablonvineniammetisjelaservodeEsperantaafero?Eĥojvenisalmiajoreloj,keenLaHago...en1964,oniprezentis...

–EnDenHaagoni"prezentis"nenion.Kajviajn"eĥoj"nvitreembarasus,

sevipetuslanomondelaprezentisto.Cetere,neniamkajnenie,kromenBritio,oficialajinstancojinstigisalprelegoaŭartikolopritiunaivaentrepreno.Kredumin,paroliprimortintoj,naturajaŭmurditaj,nerevivigasilin.Nilasuilidormi.Cetere,videvisminintervjuipriliteraturo,ĉune?

VilmosBenczik

-1-

BernardDuboskdormetisenlakomfortajbrakojdevoluptigaripozfotelo.Kajenlabondigestakvietodedimanĉatagmezmanĝo.Nemalproksime,Mirelacerbumissuperproblemodekrucvortoj,kiusulkigisŝianfruntondepulpablondulinoblankiĝanta.Kunkubutosurtablo,kajfingrojesplorantajlahararon,ŝivaneripetisporsimem:“preludoallaposttagmezodefaŭno—persesliteroj!Kioĝiestas?”Detempoaltempo,ŝioblikveokulturnisalsianajbaro,sublatiklabezonoasociilinallasolvodetiuenigmo.Sedŝiakuratebremsissiajngestojn.Nenecesisrompitiundormondedorlotataviro.Trudevekite,lirajtusmalgraŭsiaesceptecaindulgomalbonhumoriporlatutaceterodel’tago.

Postkvardekjarojdakomunavivo,Mirelasufiĉekonissiankunulonporaserti,keliakarakterohavaspluneniansekretonporkeĉiujnreagojnliajnŝipovusanticipedivenisenriskodeeraro.Precipe,keatencokontraŭliadimanĉasiestopreskaŭegalussakrilegion.Nedubeblis,keenunulumfulmolikapablusĵetilasesliterojpor“preludoallaposttagmezodefaŭno”.Sedtiaelĉerpodesiaperpleksonevalorislarompondemerititadimanĉripozo,postsemajnodaŝarĝalaboro.

JaBernardDuboskestisoficialeemerita.Sedpostvivo,kiunliperlaboriskielkasistoensuperbazaro—“LaKomercaFaktoriodeBretonio”—kuntiujrespondecojkajdanĝerojdetiaposteno,liasubitasenokupecodepensiulolasislinnetolerebleŝanceliĝa.Tiam65-jara,lisentissinankoraŭfortoplena,kajavidajeaktivojkapablajplenigilavakuondevivosenaliajperspektivojplistimulajolmalrapidasurvojiĝoaldefinitivaadiaŭo.

Tial,postrondaesplorrigardoallaprofesiojplenumeblajdeviroankoraŭnekaduka,liiniciatisportretilainfanojnentieslernejoj.Porkompetentaamatoro,tionelevisgravajnproblemojn—nurlaaĉetondematerialonekgrandeganekmultekosta,eĉnelainstalondelaboratorio,ĉarlataskojnderivelojkajpresadojlikonfidusalspecialigitaentrepreno.

Laaferosukcesis.Ĉefejelakomenco,kiamlifrontisdumtutajtagojklukantajngregojndapetolajhomidoj.Sednun75-jara,BernardDubosknepovisignorilakreskantanpezondelamaterialportado,lastrebigonde

lastircirkuladoj,lakapŝveligondelaorganizajproblemoj.Lipersistisprokuraĝaobstino,kajĉefeĉarrezignonensentuskielkapitulaconsublaofensivodeneeviteblamaljuneco.Janun,ĉiusemajnelisopirisallapaŭzodimanĉa,kielalnecesareprovizodefortoj,prepareallasekvontajtagoj.

Feliĉe,tiunervorompastreĉovolatiliĝisenkvazaŭunublovadaŭro,dumliretrovislaĉirkaŭbrakadojndeMirela,kunŝiaridetoankoraŭsorĉa,ŝiarigardoiomekapabladamnigisanktulon.Dekiamiliviviskune,lineniammonotonkutimiĝisjeŝiajdiversajformojdeĉarmo,kajlavesperajrevenojhejmenankoraŭhavislafreŝecondel’komenco.Siaflanke,Mirelaneniellaciĝisdeiliakunloĝado,emocieelvokislatagonkiamŝirenkontistiunbonkoranviron,plenanjeafablajzorgoj,agrablajiniciatoj,fizikelogan,kaj—nurtiopovisĉionpliampleksigi—provizitandesociasituacioeblesenbrila,sedsufiĉekomfortiga.Kompense,ŝiplejsindonemeklopodis,laŭlongedel’jaroj,porigiglatalianrestadonhejme,plenumilamaterialajntaskojndel’ĉiutagavivo,kajhelpilinforgesiĉeŝiajflankoj,dommastrume,kulinarekaj...amolude,lastultiganetosondel’bazaramedio.

Notinde,kajnunplioliamprolakonstateblakreskodeliajpenojfrontisianobstinanokupondefotisto,plejrespektisliankutimondel’posttagmezasiesto,dimanĉe.Eĉrepuŝante,ofte,personandezirondepromenoaŭdealspektado,ĉarevidentisketiujdu-triduondormajhorojnecesisalliaekvilibro,kajkeŝiestissolidarekoncernatadeiliamalstreĉaefiko.Do,tiundimanĉon,Mirelamordetislaekstremaĵondesiaglobskribilosuperlakrucvortatabelo,dumŝitenererigardislaripozondelaamato,senkonsciebalbutanteporsimem:“preludoallaposttagmezodefaŭno...sesliteroj...sesliteroj...”Supozebleŝimurmurisplilaŭteolŝiintencis,ĉarladormantomalfermisunuokulon,porgrumbli:

-Evidenta:“erekto”!

Ŝieksaltis—tiomprolaaŭdacodelasolvavorto,kiomprolaskrupuloestivekintalin.Sedmalŝarĝigitadetiuenigmo,ŝiskribislasesliterojnkunalspirodekontentigo,dumsianajbaro,ankaŭsiaviceliberigitadetiuagacaprovoko,flankenturnislakaponporrefalienlamomenterompitandormon.Bedaŭrindeperturbita,ĝineplenereveniskajlaviroduonnebuleobservislagestojndesiapersistelogakunulino,frontealŝiajkrucvortaj

perpleksoj.Plioliamaspektiskortuŝa;kunharfaskopendantasuperlapapero,kunpaŭtgrimacetodeknabino,kunperlamotajungojdistretamburantajsurlatablo.Ŝajne,tiueŭforiigaspektakloinstigisenlimoligajnpensojn,ĉarlikaĉbalbutis,eblepliinstinkteolpripensinte:

-Mirela!Kialninegeedziĝus?

Eksplodopovasestisenbrua,senepiroteknika.Sedtamenrestaseksplodo,kvankamnurspirita.Tiujparoloj,eĉmalfirmaj,eĉduonmaĉataj,Mirelaatendisilindekvardekjaroj.Sedfeliĉe,malgraŭlaŝokodeiliasubiteco,ŝikapablisregisin:neekstarikvazaŭrisorteporsaltiallavizaĝodel'karulo,kovriĝinperkisoj,disfluiendankovortoj:

-Kara!Karamia!Kiamirindaideo!Kiomniaunuiĝofariĝosplifascina!Kunkiafieromiportosviannomon,montroslaoranringongarantiandeniatielpublikedemonstrataamo!

Ne.Tialkeŝikapablisdumtiomdajarojrestidiskretenepostulema,MirelaSidoretopiniisplidignofierakonserviinternesianĝojon.Ekdanciproentuziasmoestuskonfesi,kelaĵusajparolojrespondasalkvarcentokdekmonatapaciencaatendado.Alavidodeiniciato,kiusuperfavorusĉiujnbanalajnvirinojn.Kvankamne"banalavirino",Mirelapoviskielĉiujsopirialreguligodesituacio,sentibezonondesekurostarantasurkontrakto.Sedtiansekuron—senkontrakto—ĝisnunŝiĉerpisenlacertecodeiliareciprokaamo,ensiafidoalviro,kiuĉiammontriĝishonesta,sindonema,lojala.Kionplianpovuskonstruisurĉantaĝo("nigeedziĝu,aŭmiforiros"),eĉlaŭlastarpunktodesiareputacio?Ĉiujnomisŝin"sinjorinoDubosk".Kialperŝajnodesuspektokreiĝenanetoson?Cetere,eĉokazedenepensendakatastrofo,ĉulamodernajleĝojnepli-malplivalidigaslasituaciondekonkubeco?Kialaludisvaganmalfidon?

Saĝe,MirelaSidoretatendislatagon,kiamsugestovenusdeBernardDubosk.

Sednunkiamĵusvenistiusugesto,elmontritrodaemocioaperuskvazaŭneadodetiuĝisnunarezervo,kvazaŭretrospektivajriproĉojprotiaprokrastodelaproponendajparoloj.Inverse,tamen,graviskeŝinetekajlaŭteagnoskuilin,antaŭolriskiŝanĝondeliajintencoj.Saĝe,do,la

fidelakunulinokapablissenekzalterespondipermezuratajkomentoj,aspektesenemociaj:

-Geedziĝi?Jes.Laŭviadiro:kialne?

-2-

Ĉiutiupartoaperasnurenlakompletaversiodelalibro.Mendulakompletanlibrondewww.retbutiko.be.

-3-


-4-


-5-


-6-


-7-

Onipovasestimodernavirino.Onipovasfrontiĉiutagelaplejagresajnformojndelaĵurnaltitoloj,registrilaplejkrudajndetalojndetiesraportoj;kvankamdelikatevirina,kuraĝeglutilaprozondeBalano,spertisenpanikelaplejaŭdacajnscenojndefilmoelerotikonelimigita,havisufiĉeindulgankonceptondel'nunajmorojporsenŝanceliĝetrafiĝidelaplejvundajbatojelalieskonsternakonduto,flegmeignoriprosnobismolaplejelementajnleĝojndemoralo,reĵetendaĉararkaika;onipovasheroismeimpetienlalegadondenekompreneblajtekstojenkreitajlingvojtieldiversajkieltiesavangardajaŭtorojmem–necesussuperhomafortoporkvazaŭindiferenteekscii,keoniligiĝisportutavivokunlafilodehororamurdistouniversalekonata.Indiferente,plenkviete,neagnoskantelavundopafon.

Mirelanekapablisafektibagatelismon–nepliolrigidericevilaŝokon.Frapitadestuporo,ŝiinstinkteglitigissianseĝonporpligrandigiladistancondesiaedzo.Sedtujkonscianteprilaofendasignifodetiureago,ŝihaltis.Tromalfrue!Liestisrimarkintalageston.Levisalsifiksajnokulojnenlongapenetrarigardodolorplena.Siaflanke,kajbatalantekontraŭsimem,ŝinepovisfrontitianrigardonnerezistantelaimpulsankomparonkuntiualiatieldisvastigitaenlagazetajbildoj.Divenanteŝiajnpensojn,lilongeprovisilinlegiĉeŝiavizaĝo,ĝislivenkiteturnislaokulojnoblikven,kunlongaelspiro.Iliambaŭrestismutajdumsenfinajminutoj,premegitedepezafatalo;ŝi,ensenparolaefervesko,kuncerbobobelantaproamasegodademandoj.Ŝitamenunuarompislasilenton.Plioldiskrete–pertimemavoĉeto:

-Bernard!Kialvineniamkonfidencisalmi?

Lilevislaŝultrojn:

-Kial?Nu:ĉutionenielnecesis.Laaferoestisreguligita,lanomodefinitiverezignita.Kialkreetimalagrablanetosontutesenutile?

Denove,ilirestislongeenpensiĝantaj.Ĝisŝimurmuris,kvazaŭporsimem:

-Kompatindamia!Kielvipovisvivikunlapezodetiasekretosenlabezonodeelverŝoenamikanorelon?

Likomencisnerviĝi:

-Vipleneelvojiĝas.Nestarigumelodramon.Jelaepokodelaeventoj,iliestisdramopormiapatrino,certe.Sedmiestisjunulo,kuntiesfantaziasenrespondeco.Preskaŭsenkonscia.Poste,oniĉiamnomisminDubosk,kiopormiestistutenormala.Kompreneble,neniammiapatrinoaludislaaferon,neklatribunalandecidon.Midesmalplisentislabezonondekonfidencoj,nekalvi,nekalkiuajn,tialkeporignorilaaferonminedevispeni–jamitutenepensispriĝi.Miripetasalvi:senlastultecodeiaburokrato,ĉiĉioestusdefinitiveentombigita,vineniamaluduspriĝi,kajcertenesentuslanecesoninstigialcerbumadojnurkruelaj.

Bernardestisregajnintaenergion.Ekstaris:

-Ĉefe,tionerajtasprokrastilavespermanĝon.Enirantemiflarisbonodoron.Ĉuneelanaso?

AnkaŭMirelaekstaris.Pordisbloviĝenanetoson,ŝiirisĉirkaŭbrakilaamatanedzon,kunlongakisodevarmavirino.Komplice:

-Jes,anasaĵo,frandemulomia.Venu.

Ŝihelpislindemetisianveŝton,kiunŝipendigisenlakoridoro.Kajiliirissidiĝiunukontraŭlaalia,ambaŭflankedelakuirejatablo.Perkutimagesto,metislapladondeanasaĵoantaŭlin:

-Nu,vidistranĉuĝin!

Svingantelagrandajnforkonkajtranĉilon,Bernardentreprenisdissekcilarostaĵon,kunzorgojdeĉefkelnero.Sedsubsubitaimpulso,Mirelatujbedaŭrissianordonon.Pala,ŝinerezisteblenunelvokis,nelametiecondekelnero,sedlasciencondekirurgo,konstatanteperkiuteknikasciolikapabletranĉisĉelaartikoj,elpreniskvazaŭbisturieĉukruron,ĉuflugilondelabirdo,kunprecizokajlertodespertulo,kuninstinktasentoprilaanatomio.Estisvereneeblerepuŝilaparalelanbildondelahororadispecigodevirinajkorpojlaŭmultegajfragmentojbruligotajenfornomokindemalgranda.Kontraŭvole,ŝidistancerektiĝis,kiamliprezentisal

ŝilapladon:

-Ne,dankon.Ĉarvivenismalfrue,miestisjammanĝinta.Cetereleĝere,ĉarmisentisminnebone.Mikredas,kelaanasaĵonaŭzetusmin

Kvankamtioestisevidentenevera,Bernardestistroedzeegoisma,kajtrofrandema,porpluinformiĝi.Lineinsistis:

-Estusbedaŭrinde,kevinegustumutiunanasaĵon.Feliĉe,ĝiestosmorgaŭeĉplibonapostrevarmigo.

Kajliservissin.Nun,rilaksiĝinta,lidelekteomaĝislarafinitankulinaron,manĝantelakuiraĵonspecialepreparitanporplezurigilin.SedsiaflankeMirelaverenehavispluapetiton.Malgraŭsi,ŝinepovisdeturnisindeesploroporkomparoj.LaportretodeLandruestissufiĉekarakterizakajdisvastigitaporkeŝiestukonservintaĝin,preskaŭprecize,enlamemoro.JenlihavisetajnokulojnnigregajnenprofundajorbitojBernardhavisilinbluverdajkajnenielmalkvietigaj.Interduglutadoj,ŝiŝtelstrabisalliamentono.Mentonotreliepropra,kunprofundafendovertikala,kiuielsimiligisĝinalpupopostaĵo,laŭmodeledeKirkDouglas.KiapovisestilamentonodeLandru?Maskitadedensegabarbo,ĝinoninekonis.Landruestiskalva–Bernardankoraŭne.Sedlitroofteplendisprolaabundaperdodesiajharoj.Kajkalviĝoestasheredaafekcio,ĉune?

Instinkte,Mirelasentislabezononfarialiajnkomparojn,laorelojn,labuŝformon,ktp...Sedkonsciis,keŝinesufiĉekonislamodelonporpersistisurtiudanĝeravojo.Seŝinekapablusdefinitiveforpelitiajndeprimajnpensojn–kioestuslaplejsaĝakonduto–tiamnecesus,keŝistududokumentojn.Sedŝinepovisignoriondondemalvarmo,kiutrakurisŝianmjelon.

-8-

Kajlavivofluis.Preskaŭnormale."Preskaŭ,ĉareltiaŝokooninepovasrestarigisenspuroj.JaBernardakurateforirisĉiumateneporvizitisiajnklientajnlernejojn,tielserenekielantaŭe.Rehejmenirisvesperesameserene.Kajsameserena.SedMirela,kiudel'tagojrestissola,frontantesiajnpensojn,netielfacilekapablisreveniallaantaŭasencerbumeco.Plijunaolsiaedzo,jaŝiankoraŭneestisenlamondojelaepokodela"aferoLandru".Ĝinŝikonisnurperkonfuzajeĥojelgazetajaludoj.Laŭnebulamemoro,ŝicerteiamlegisartikoloneniamagazino.Ankaŭspektisfilmon,pli-malplifidelan.Neniundetalon,neniunprecizanfaktonŝikapablusmencii.Nuremerĝiselŝiacerbo,svage,malnetabildodelanigrabarbo,delamalkvietigajenkavajokuloj.Sedĉiĉionepovissufiĉialŝianunamensostato.Ŝineprebezoniskonsiderilasituacion,plenkonsciedeĝiajelementoj,ĉarsistemefermilaokulojnpovusnurĉiamigikonfuzanetoson,promesplenandesurprizajriveloj,konstantajnminacojnelneatenditafonto.Nu,kiamanierereviziilaaferon?Esploritiamajngazetojn?Eĉlamalplejskandalemajalportusnurinterpretadontralaverkemfazodeĵurnalisto.Ŝimalfidisbabilaĵojn.Ŝideziris,ŝirajtisprecizajn,bazajn,detalojn.Ilinesperante,ŝiplenumislaideonpublikigianoncetonenhistoriarevuo:

"Porĵurnalistajceloj,provastroviinformojnaŭdokumentaronprilaaferoLandru.M.Dubosk,ps.3172–PARIS"

Postkiosiatendis.Ŝineestishezitintamenciisiannomon,ĉarladiskretecodeluitapoŝtskatolosufiĉegarantiissianprivatecon.Do,ŝiatendis,atendadis,entiuagacasentodeneago,desenefiko,tretikladumonipretusskuilamondonporhavirezultojn.Dependidealiajporekagi;volikonstruiion,kiostarusuraliesmanifesto,tioestasnervotordadespliakre,juplidaŭraslasilento.KajMireladevisluktipornemontrisianmalpaciencon,restiridetakajserenaapudtiuedzo,kiusiaflankeŝajnistuteforgesintalaincidenton.Evidentiske,seĝiiamperturbisiliangeedzanvivon,liapozicioestisdedefinitivaignoro,devolegonepreforgesi–kajforgesigi–laneoportunanrivelon.Tioestistielokulfrapa,keMirelazorgeevitisĉion,kiopovusvekisuspektonlian,priscivolemo,kiudesplikreskis,kelapoŝtaskatolorestismalplena.Ŝisentis,keilia

momentafeliĉokuŝassurreciprokaprisilento,kajkeokazaaludoalĝiajcerbumadojestusellaplejsuperamallerteco.Ŝidopasiveprizorgisplulahejmanetoson,daŭredorlotadislakaranedzeton,kiun,dumlatempofluis,ŝimalplikajmalpliinkliniskomparikunlakonfuzaelvokodel'famamurdisto.Ŝisenrezervepartoprenislianvivon,vizitisaŭinvitisamikojn,irisalspektakloj,redoniskaresojn,kajneofteelvokisvampiron,fermintelaokulojnsubliajamorajgrimpoprovoj.Tamen,kiamtiookazis,tremetismalpliprotimoolprosentodepitoresko.Alĉioonikutimiĝas.Sed,matene,ŝimalpacienceatendislianelironporkuriallapoŝtoficejoesplorilaskatolonn-ro3172.

Prolamonotonecotroviĝinkutimemalplena,Mirelasentiskorŝokon,tiunmatenon,kiamŝividetisionblankantralaklaptruo.Kunfebrajmanoj,ŝirapidismalfermileterkovertonjeŝianomo.Ĝientenispaperetonkunnurtelefonnumero:

726-80-32

Tiufinavivsignoestistielincita,keŝinekapablisatendilarevenonhejmenporkunmetilanumeron.Ĝinŝifaristujenlapoŝtoficejo.Aŭdissenkoloranvoĉonvirinan:

-Sinjorino...Misupozasvinĵurnalistino.Ĉu?

-Hm...!Je...Jes!

-Ĉumirajtaspensi,kevihavasgravajnmotivojnporinformiĝiprila"aferoLandru"?

-Kompreneble!

-Elrektafonto?

-Preferinde.Jes.

-Bone.Ĉunipovasrendevui?

-Kiamkajkievivolos.

-Miproponaslabiertrinkejon"Colmar",apudlanordastacidomo.Ĝi

konvenasalvi?

-Jes,ja.Ĉuhodiaŭ,jelatriaposttagmeze?

-Bone.Misideantaŭosolvi.Virekonosminpermiagrizapluvmantelo.Miajharojestasblankaj.Do,ĝisposttagmeze!

Onirekroĉis.Iomemociita,Mirelarevenishejmenkunlakapotaŭzitadeimagojkajsupozoj.Notinde,devisperpersistamemkonvinkoinstalisinenlarolodeĵurnalistino.Kajĉarsubitelaokazojneatenditeekrapidis,ŝitimisnehavisufiĉantemponporstarigipersonecon,kiunelevussuspekton.Sedtiovekistiomdaatentigoj,kefineŝisupergutiterezignisĉiujnpormalpacienceatendilahorondel'rendevuo,bremsantesinpornealveniunua,kontraŭlainterkonsento.

Kiamŝienirislatrinkejon,ŝinepovisheziti.Tujapudlapordo,lavirinosidismalantaŭbierglaso.Jenestis,rekoneblaĵojneerarigaj,lagrizamantelo,lablankahararo.MangesteŝiinvitisMirela'neksidifrontealŝi.Ŝiestisaltstaturamaljunulino,eble60-jara,preskaŭeleganta–almenaŭkomfortevestita,kunrigardorekta,videbleneimpresebla.Ŝitujatakisiomsevere:

-Antaŭĉio,midevasdeklarialvi,Sinjorino,keminenieldezirasperdimiantempon,nekperdigivian,persuperfluajbabilaĵoj.Selaklarigoj,kiujnmipovasdonialvi,estasĝeneraleneoriginalaj,tamenkelkajestastrepersonaj.Tialminepreintencasnemalŝpariilinaliuajn.Vidirisvinĵurnalistino,kiudezirasdokumentojnprilaaferoLandru.Porkiugazeto?

Mirelaestispreparintasinaltiudemando.Larespondoestispreta:

-Porlarevuo"MONATO".

Lavirinolevislabrovojn.

-"MONATO"?Minekonas.

-Internaciarevuo.Tutmondekonatakajlegata.

Lavorto"tutmonde"efikis:

-Eblemiestasnaiva.Sedviestasaprioresimpatia,kajmibonvolasfidivin.MiestasKarolinaSegret,lafilinodeLandru.

Mirelanepovisretenieksalteton.Kiuelvokismalafablanrigardondeŝianajbarino:

-Nerigarduminkielladiablon.Minekvoros,nekbruligosvin!Konsentu,kemiarektasinprezento,senindulgoalviajantaŭjuĝajoreloj,demonstrasmianintencondeseriozajkomunikojalseriozapersono.Jes,Landruestismiapatro.

Postlaunuaŝoko,Mirelarestissuspektema:

-Sed...laŭmiascio,lihavisnurfilojn...

Lavirinogrimacetis,videbleagacite:

-Oficiale,jes!SedmiestaslafilinodeFernandaSegret,lalastavirino,kiuviviskunli,kiamoniarestislin.Tial,miportasŝiannomon.

Ŝilevislaŝultrojn:

-Lamondoestastielmalica!

Invaditadepensoj,ŝiŝajnisforgesintalaĉirkaŭejon,kunrigardojpreteren:

-JaLandrunekontestebleestistrompisto.Miapatrinomemekkonislinsekvedemensogaedziĝanonceto,kiajnlipublikigiscentojn.Sedlamirakloestas,keŝitamenprofundeenamiĝisalli.Kajneniamkonsentiskredilinkulpa.

Ŝistretislamakzelojn:

-Ŝajne,liplurfojeŝtelis.Jes.Sedmiapatroneestismurdisto!

Mirelainternekontentis,keŝirenkontistianrektanfontondeinformoj.Sedagnoskis,keŝinepaŝassursenpartiatereno.Kajkedevasdomaĝilasentojndesiadialogantino.Ŝisingardekonstatis:

-Sed...ĉiujaliajvirinoj,kiujrilatiskunli,estissamekonkeritajdeliaĉarmo.Ŝajnas,keliestiseksterordinaraloganto.Laŭatestantoj,iliaunuiĝoestisĉiamadmirinda.Almenaŭĝislatago,kiamlavirinomalaperis...

KarolinaSegretsekerebatis:

-...Malaperiskundekkvaraliajkremaciitajenmalgrandaforno,kiesfajrujohavisproksimumelavolumenondekaserolo?Ĉutioŝajnasalvikredebla?

Embarasita,Mirelasubstrekismienondedeciditanearaleco.Frontealiutielpenetritadesiatemo,kajtielenergie–preskaŭatake–esprimantasiankonvinkiĝon,saĝovolis,keonievituprovokandebaton.Tamen,estismalfacileignorilaĝeneralanakceptondelatiamaverdikto.KuntimigitavoĉetoMirelariskis:

-Laŭvi,do,laprocesodeLandru...

-...Estislaplejmonstraskandalodel'jarcento.Latipomemdeneripareblajusticaeraro,juĝobazitanursursupozoj.Neniundeterminanindicononitroviskontraŭmiapatro.Nepreneniunpruvon.Eĉmorale,limalpravigisĉiunsuspektondekrimeco.Ĝissialastatago,miakompatindapatrinoripetisalmikiomestistiuvirofajna,dolĉa,kajkomprenema.Delikatapoeto,certe.KapablisrecitiparkeretutajnpoemojndeMusset.Volontecitispartojnde"Faust",de"Manon";Veramelomano,ĉulikapablusestiaĉamurdisto,porheredoraboj?Labazodeliakondamno,nursubjektiva,estispsikologieneakceptenda.

-Tamen,laducentokdekedziĝanoncetoj...

-...Demonstriskion?Nekontesteble,bedaŭrindaninklinondefimaniulo.Kulpocerta,sedsenproporciakunlaŝarĝo,kiunoniakumulissurlin.Ceterelineis–persiste,obstineneis,protestis,batalispaŝonpostpaŝoporsavisianvivon–ĝishumuresarkasmi:"Pardonu,SinjoroJuĝisto,sedmipovasdonacialvinurunukapon!"

Mirelasentissinkonfuzita.Ŝiestisvenintaĉitiensenduboj,konsiderintelaaferondefinitivenetigita,eĉnesupozante,keĝiankoraŭpovusestitemodedebato.SedlaimpetodeKarolinaSegretestisekŝancelantaŝin.

Tamen,ŝistarigisdemandon:

-Laŭvi,ladekkvinvirinoj...?

Karolinanervoziĝis:

-Mirespondoskielmiapatroantaŭlatribunalo:"Oniriproĉasmiajnrilatojnkunpreskaŭtricentvirinoj.KajmiestusmurdintaNURdekkvin?"

ŜirigardisMirela'nkunmiksodeironiokajdekompato:

-Ĉuvineniamaŭdisprilaorganizitasklavigodeblankajvirinoj?Kiallamisterodedekodamalaperojkoncernus"nin"?Zorgulafamiliojkajlapolico.Ĉefasnur,keneniunpruvononipovisalportikontraŭmiapatro.Linoniindignekondamnissublanurapremodepopolaĉaopiniokajdeĵurnalistajkampanjoj.Tiopreterpasislatalentondelaplejfamajadvokatoj,kiujpovisnur,kvankambrile,stigmatizitiunmalserenanetoson,elvokilakriindanmankondepruvoj!

Ŝiestissolidaredirinta"nin",parolantenomedeviro,kiuhavislareputaciondeunuellaplejgravajkrimulojdelahomahistorio.Lavoĉodelasangonepovissufiĉiporklarigitiundefion.Faktoestis,keLandru'noniekzekutispromultegajsuspektindaĵoj,sedneproielpruvitajmurdoj;kiellimemmalvarmerespondisalspektantino,kiuinsultislinelsiasidloko:

-Montrualmilakadavron,karaSinjorino!

Kajtiukonstato–kunsiajlogikajkonkludoj–alportisiomdakomfortoalMirela.Sesiabopatroestisblanka,malgraŭlasociajuĝo,kialliaposteularorestusmakulitadeheredafatalopli-malplisciencedemonstrita?Laevoluodesiamensostatotiellumepentriĝisĉeŝiavizaĝo,keŝiafrontantino,rimarkanteĝin,nepovisnerimarkigi,malfide:

-Ĉuvivereestasĵurnalistino?Nemokasmin?

Kajpostrezignaciaŝultrumo:

-Kajcetere...kielgravas?Ĵurnalistinoaŭne,seviaŭskultismin,kajkapablasobjektivekonsideriskandalon,kiumalhonorasnianjuĝistaron,

miesperas,kemipovosvinvoki,kiamestosstarigitalaasocio,kiunmiplanasporlareviziodel'procesoLandru.Miscias,kiekontaktivin.Viaflanke,vihavasmiantelefonnumeron...

Enadiaŭadecido,ŝimalfermissianmanpoŝon,vokislakelneron.

-9-


-10-


-11-


-12-


-13-


-14-


-15-


-16-


-17-


-18-


-19-


-20-


-21-


-22-


Epilogo


Biografiokajkomentario

JeanLouisMahé,kiesnaskiĝ(?)datokuŝasen1911,malgraŭaborto–kredeblefuŝitaabortigo–ekvivisnuren1912.LiestisfrancareklamfotistokajvivisenVitryapudParizo.Liiĝisesperantistoen1928.

En1937lifarisunuan,neniamutiligitanpropagandofilmon:"Antaŭen".LifarisankaŭlaunuanteatranfilmonkundialogojenEsperanto:"Angoroj".AnoncopriĝienMONATO9/88atestaspriiomaelreviĝoeblejamneraraĵoĉeesperantistojpelatajdedumvivaidealismo,sedmalĝojajprolamultajfuŝoj,miskomprenoj,nelojalaĵoj,fikritikojkajenviaĵoj,bedaŭrindeproprajallahomarokajevidentenemaloftajankaŭenEsperantujo.

Japlurfojesubaŭdiĝasamarokajseniluziiĝoprilakondutodeesperantanoj.Ĉucitielleterode15-9-1988?

"MiricevisdeS-roPeeraerts(direktorodeFEL)surprizankontrakton,kiuresimpatiigisalmilaeldonistanmondon.Surprizankajagrablan,ĉareltiumedio,kiufarisprofitojnpermialaboro(Eŭlalia:5000ekzempleroj),mineniamricevisunufrankon.Dankon!ĜisFlandraEsperanto-Ligo,neniuiampensispritio(porneparoliprilaŝtelautiligodemiaruinigafilmo)."

EllaIntervjuoen1982(LaHungaraVivo,6/82)montriĝas"paralelo"kunspertodelakarmemoraI.Lapenna,kiuneniamkabeiĝis,sedestisankaŭkruelebatita,kajielnevoleranĝitasur"novan"trakon.

Malgraŭmalinstigoj,Lorjaktamenverkismulte.Nipovasbedaŭri,kelalegindajeldonaĵoj"Retoj"kaj"Mariagnes"aperisaspektenedorlotitaj,dumprilabelakajinda"Regulus"onipreterlasiskorektadon.

LaverkarondeLorjakkarakterizasinteresajintrigoj,enhavomatura,flagraspriteco,vervaardo,kajoftajamuzajaludojallaEsperantakulturo.Laaŭtoromontriĝasfajnapsikologokajtiellertarakontantokelifacileakceptigaskajpreskaŭ"verŝajnigas"eĉlaplejneatenditajnturniĝojnensiajhistorioj.

Selikabeiĝis7dum15jaroj,linekkarolpiĉis8(propradire),nek(nialkoncedu)goldenumis9;sedfaktekajefektiveabundelorjakis10.

C.Declerck

VerkojdeLorjak

1975NeologismeFondumo(Helsinki)Spionadodefirmaoj

1976TranseFondumoPersonec-interŝanĝo

1978RetojFondumoAventurojkajagado

1981RegulusL.Gabrielli(Roma)Krimoenla17jarcentaParis

1982IluziojHEA(Budapest)Amuzajnoveloj

1984EŭlaliaHEAEgebuntajaventuroj

1986MariagnesHEAFlirtahistoriopriamrilato

1989KromosomojFEL(Antwerpen)ĈuŝiaedzoestasfilodeLandru?

Notoj

1Mineniamenmiavivoarogisalmilarajtonkarolpiĉivorton.Kromunu,nura,feliĉetrofantaziaporenpiviĉi:"diversipuladoj"(Mariagnes,p.96).

2Mrs[misiz]:S-ino

3RueRoyale:ReĝaStrato

4Ichverstehenicht!-Minekomprenas!

5TheUniversalEnrichingofAnimals:Launiversalapliriĉigodebestoj.

6LesChampsElysées,laelizeajkampoj,luksaavenuo.

7kabeiĝi:subitekajabrupteforlasilamovadonmalgraŭesperantistaeminenteco(kielKabe,aŭKazimierzBein).

8karolpiĉi:uzimultajnneologismojnkielKaroloPiĉ.

9goldenumi:superŝutilagazetaronperartikoloj;aperigimultajntekstojn,ofteeĉlasamajn,plurlokesamtempe(kielBernardGolden).

10lorjaki:sprite,verveamuzikielLorjak.

KolofonoTitolo:KromosomojAŭtoro:LorjakDesegnaĵoj:G.C.Mangini(kovrilpaĝe)kajHermanR.M.Declerck(fine)Editoris:ChristianR.A.DeclerckSerioStafeton-ro10Kovrilo:HugoFontynISBNdelapaperaeldono:9071205266UDK:82-3=089.2NUR:829Leĝadeponodelapaperaeldono:D/1989/2924/2

FlandraEsperanto-LigoLangeBeeldekensstraat169-BE-2060Antwerpenwww.retbutiko.be©2007FEL,Antverpeno

Tiuĉiekzemplerode„Kromosomoj”estasnurprovversiokajrajtasestiliberekopiata.

KromosomojKromosomojAntaŭparoloKulinaraj instrumentoj, virinaj subvestoj – kaj Esperantaj romanoj-1--2--3--4--5--6--7--8--9--10--11--12--13--14--15--16--17--18--19--20--21--22-EpilogoBiografio kaj komentarioVerkoj de LorjakNotoj

Kolofono

Documents

La Esperanto-Retbutiko - Kromosomoj · 2019. 8. 16. · Kredu min, paroli pri mortintoj, naturaj aŭ murditaj, ne revivigas ilin. Ni lasu ili dormi. Cetere, vi devis min intervjui