Lam Phat VN - Nguyen Nhan Va Phan Tich

Embed Size (px)

Citation preview

201 1

Lam phat va chi s tiu dung 2010 M rng: Phn tich lam phat bng phn tich inh lng, thng k.Bai tp nhom mn: Nguyn ly thng k kinh t

Danh sach nhom 5:Trng nhom Nguyn Xun Thanh Di ng: 0909.41.63.63; Email: [email protected] L Th Ngc Hn. Ng Th Ha. V Bch Yn Nhi. Trn Phng Quang. Triu Bch Dung. Nguyn V Hoi Uyn. L Phc Tn. L Thi Duy. Trn Thi Dim Kiu. Nguyn Th Mai Anh.Topica H Chi Minh 14/09/2011

Mu c lu cGii thiu.................................................................................................................................3 Ly thuyt v lam phat va chi s gia tiu dung:.....................................................................3 Vn lam phat cua nn kinh t Vit Nam:.........................................................................3 Tng quan kinh t Vit Nam nm 2010 ...............................................................................4 Tng trng kinh t ..............................................................................................................4 Lm pht v chi s gi tiu dung..........................................................................................5 Nhng hn ch, yu km cua nn kinh t Vit Nam 2010 :................................................7 Th nht, cht lng tng trng khng cao........................................................................7 Th hai, thm ht ngn sch lin tc cao, n cng tng nhanh. ..........................................8 Th ba, lm pht cao gy bt n kinh t v m. ...................................................................9 Th t, thm ht thng mi, thm ht ti khon vng lai vn mc cao trong khi d tr ngoi hi vn mc thp, gy sc p ln t gi. ......................................................................10 Th nm, t gi, li sut c nhiu bin ng. .....................................................................11 Yu t gia tng lm pht nm 2010.....................................................................................12 Yu t cu ko.................................................................................................................12 Yu t Chi ph y...........................................................................................................12 Yu t tin t.......................................................................................................................13 Tng quan bin ng lm pht trong giai on 2000-2010..............................................15 Tng trng kinh t.............................................................................................................15 Ngn sch nh nc............................................................................................................16 Thng mi quc t v t gi.............................................................................................16 Quan h lam phat va mi trng - chnh sch kinh t:....................................................18 Phn tch cc nhn t v m c bn quyt nh lm pht Vit Nam............................22 M hnh thng k VECM v nhng tho lun chnh sch...............................................24 Kt lun.................................................................................................................................28 Ti liu tham khao................................................................................................................29 Ph lc...................................................................................................................................31

3

Gii thiuLy thuyt v lam phat va chi s gia tiu dung: Lm pht c o lng bng cch theo di s thay i trong gi c ca mt lng ln cc hng ha v dch v trong mt nn kinh t (thng thng da trn d liu c thu thp bi cc t chc Nh nc, mc d cc lin on lao ng v cc tp ch kinh doanh cng lm vic ny). Gi c ca cc loi hng ha v dch v c t hp vi nhau a ra mt "mc gi c trung bnh", gi l mc gi trung bnh ca mt tp hp cc sn phm. Ch s gi c l t l mc gi trung bnh thi im hin ti i vi mc gi trung bnh ca nhm hng tng ng thi im gc. T l lm pht th hin qua ch s gi c l t l phn trm mc tng ca mc gi trung bnh hin ti so vi mc gi trung bnh thi im gc. d hnh dung c th coi mc gi c nh l php o kch thc ca mt qu cu, lm pht s l tng kch thc ca n. Khng tn ti mt php o chnh xc duy nht ch s lm pht, v gi tr ca ch s ny ph thuc vo t trng m ngi ta gn cho mi hng ha trong ch s, cng nh ph thuc vo phm vi khu vc kinh t m n c thc hin. Php o ph bin ca ch s lm pht la: Ch s gi tiu dng (CPI) o gi c cc hng ha hay c mua bi "ngi tiu dng thng thng" mt cch c la chn. Trong nhiu quc gia cng nghip, nhng s thay i theo phn trm hng nm trong cc ch s ny l con s lm pht thng thng hay c nhc ti. Cc php o ny thng c s dng trong vic chuyn tr lng, do nhng ngi lao ng mong mun c khon chi tr (danh nh) tng t nht l bng hoc cao hn t l tng ca CPI. i khi, cc hp ng lao ng c tnh n cc iu chnh gi c sinh hot, n ng l khon chi tr danh nh s t ng tng ln theo s tng ca CPI, thng thng vi mt t l chm hn so vi lm pht thc t (v cng ch sau khi lm pht xy ra). Vn lam phat cua nn kinh t Vit Nam: Trong bi cnh bt n v m vn tip tc tch ly v c du hiu bng pht vo nhng thng u nm 2011, lm pht tr thnh mt trong bn vn gay gt nht lin quan n bnh n v m (cng vi qun l t gi, thm ht thng mi v thm ht ngn sch). Tuy nhin, nu nhn li ton cnh qu trnh ci cch kinh t ca Vit Nam trong hn hai thp k qua, th lm pht, c bit l cc nhn t quyt nh lm pht v nhng bin ng ca lm pht l mt trong nhng ch c tho lun3

nhiu nht Vit Nam. Nguyn nhn ca iu ny rt r rng, v lm pht lun l mt trong nhng vn dai dng gy nhc nhi nht, lm tn thng nht i vi nn kinh t Vit Nam. Vit Nam tri qua giai on siu lm pht trong nhng nm 1980 v u nhng nm 1990 ngay khi bt u nhng ci cch kinh t u tin. Ngoi tr giai on 2000-2003 khi lm pht thp v n nh mc 5% tr xung, t l lm pht Vit Nam thng xuyn cao hn, lm pht ko di lu hn v dao ng mnh hn so vi lm pht cc nc lng ging. Hiu r cc nguyn nhn v hu qu ca nhng vn ny c ngha quan trng i vi vic nh gi tc ng ca cc chnh sch v m i vi nn kinh t. Chng ti s dng phng php tip cn da trn cc phn tch nh lng nhm xc nh v tm hiu nhng nguyn nhn c bn ca lm pht Vit Nam nm 2010. Nhng nghin cu c v lm pht Vit Nam tp trung ch yu vo cc nhn t cu ko ca lm pht v b qua cc nhn t chi ph y. Nhn t duy nht t pha cung c a vo cc nghin cu ny l gi quc t (thng c coi l c sc cung t bn ngoi). ng thi, mt nhn t quan trng t pha cu cha c nghin cu (nh lng) l vai tr ca thm ht ngn sch v n cng n lm pht. Chung ti hi vng s em n cho nhng tho lun chnh sch hin nay Vit Nam mt nghin cu v m vi phng php mang tnh khoa hc v da vo cc bng chng thc nghim v cc nguyn nhn ca lm pht. V kim sot lm pht l mt trong nhng mi quan tm hng u trong chnh sch kinh t v m ca nm nay v nm ti, nghin cu hi vng s lm r cc vn lin quan n lm pht v ng gp vo qu trnh xy dng chnh sch.

Tng quan kinh t Vit Nam nm 2010Tng trng kinh t GDP qu I tng 5,84%; qu II tng 6,44%; qu III tng 7,18% v qu IV tng 7,34% (biu 1). Tnh chung c nm, GDP tng 6,78%, cao hn ch tiu Quc hi ra (6,5%), vn thuc nhm c mc tng trng kh cao trong khu vc v trn th gii, trong , tt c cc ngnh, lnh vc u t tc tng trng cao hn so vi nm trc. Vi kt qu ny, GDP bnh qun u ngi nm 2010 t khong 1160 USD (biu 2). Biu 1: Tng trng GDP theo quy (Ngun: Tng cc Thng k)

3

Biu 2: GDP bnh qun u ngi (USD) giai on 2000 - 2010

(Ngun: IMF Country Report No 06/52, February 2006; IMF Country Report No 10/281, Sept.2010; Bo co Th tng Chnh ph v tnh hnh kinh t - x hi nm 2010 v nhim v nm 2011) Lm pht v chi s gi tiu dung Nm 2010 lm pht c nhng din bin phc tp. T u nm n cui thng 8 ch s gi tiu dng din bin theo chiu hng n nh mc tng i thp, tr hai thng u nm CPI mc cao do nh hng bi nhng thng Tt. Tuy nhin, lm pht thc s tr thnh mi lo ngi t thng 9 khi CPI tng bt u xu hng tng cao. n ht thng 11, ch s gi tiu dng tng ti 9,58% v mc tiu kim ch lm pht c nm di 8% m Quc hi ra s khng thc hin c. C th nhn thy mi lin h cht ch gia lng cung tin v mc tng gi hng thng vi tr 6-7 thng (tht vy iu ny c th chng minh d dng

3

bng php hi quy gia hai bin s trong vi nm qua hay nhn xt n gin trn biu hng thng ca 2 bin s ny nh di y). Ngoi ra d bo chnh xc hn, c th thay i kt qu ny bng nhng iu chnh hng thng do tc ng ca nhng bin s khc bit trc nh thay i gi xng du, in nc, lng bng, nht l tc dng do chi tiu mnh m vo nhng dp l Ging sinh v Tt (t thng 12 n thng 2). Th d nh ch s CPI tng vt trong qu 4 nm ngoi l do chnh sch tng tn dng o t trong qu 2 thc hin mc tiu tng trng 6,5% nm ngoi cng nh nh hng ca chi tiu cao thng thy cui nm. Do chnh sch ni lng tin t (tng cung tin v tn dng) cn tip tc trong qu 3-2010 v cc chi tiu Tt trong thng 1 v 2 nm nay, CPI c d bo cn tng nhanh trong hai thng u nm trc khi gim bt tc vo thng 3-6, p lc tng gi c th gim bt sau Tt v cng do Ngn hang Nha Nc tht cht cung tin hn t u qu 4 nm ngoi. So vi 12 thng trc, CPI c th cn tip tc tng mc hai con s trong sut 10 thng u nm nay, mc d Ngn hang Nha Nc s km gi tng cung tin v tn dng mc "va phi" hn nh tuyn b, ln lt l 21-24% v 23%, trong sut nm 2011. Mc d p lc trn tng cu c th gim bt phn no do s c gng tht cht tin t ca Ngn hang Nha Nc, tuy nhin kin ring ca chng ti l s tht cht ny vn cha do mc tng tin t t nm 2010 qu ln. Ngoi ra chng ti cn d bo mc tng gi xng du v hng ha t bn ngoi nht l lng thc - thc phm s gy p lc mi ng k trong nm nay. Do trong cc bng 1 v 2, mc d bo lm pht cui thng 12-2011 c th ln ti 9% (so vi cng k nm trc). Bang 1 va 2: Lam phat theo khuynh hng hin nay

3

Theo phn tch ca chng ti, phi gim mc tng xung cn 15-16% v mc tng tn dng xung cn 18-20% nu mun kim sot lm pht hu hiu trong sut nm v a n v mc 6% vo cui nm 2011, da vo mc tiu tng trng GDP khong 6-7% (thay v 7-8%) v cn bng cn cn thanh ton quc t cho nm 2011 (tc l chn hn s thm ht vo qu d tr ngoi hi nh trong hai nm qua).

Nhng hn ch, yu km cua nn kinh t Vit Nam 2010 :Th nht, cht lng tng trng khng cao Th hin tnh hiu qu v sc cnh tranh ca nn kinh t cn thp; tng trng kinh t ch yu da vo pht trin theo chiu rng, tng khi lng cc ngun lc, nht l tng vn u t, cha thc s da trn c s nng sut lao ng v nng cao hiu qu. Nm 2010, tng vn u t ton x hi theo gi thc t t 830,3 ngn t ng, tng 17,1% so vi nm 2009. Vi kt qu ny, t l u t so vi GDP gim t mc 42,8% nm 2009 xung cn 41,9% vo nm 2000, nhng vn cao hn mc 41,3% ca nm 2008. y l t l thuc loi cao nht th gii, ch sau t l trn di 45% ca Trung Quc. chu , ngoi tr Trung Quc v n , l hai nc c t l u t so vi GDP cao (Trung Quc khong 45% v n khong 38 - 39% trong nm 2009), cn li cc nc khc u c t l ny thp hn 30%, trong , Philippines ch mc 14%, Malaysia: gn 20% (xem biu 11). Biu 3: T l u t so vi GDP ca mt s nc chu A

Hiu qu ca vn u t cng ang gim thp n mc bo ng vi ch s ICOR tng mnh trong giai on 1991 - 2009. Nu nh trong giai on 1991 1995, h s ICOR l 3,5 th n giai on nm 2007 - 2008, h s ny l 6,15;3

nm 2009, h s ICOR tng vt ln 8; nm 2010, h s ny gim xung cn 6,2; nhng vn cn cao hn nhiu so vi khuyn co ca WB: i vi mt nc ang pht trin, h s ICOR mc 3 l u t c hiu qu v nn kinh t pht trin theo hng bn vng. So snh vi cc nc trong khu vc, ICOR ca VitNam gn gp i, c ngha l hiu sut u t ch bng mt na. Biu 4: H s ICOR ca Vit Nam v mt s quc gia chu

Th hai, thm ht ngn sch lin tc cao, n cng tng nhanh. Theo B Ti chnh, thm ht ngn sch nm 2010 d kin gim 0,4 im % GDP xung cn 5,8% GDP (d ton l 6,2% GDP), vn mc cao so vi cc nc trong khu vc. Do thng xuyn trong tnh trng thm ht ngn sch nn n cng tng rt nhanh trong nhng nm va qua. Theo B Ti chnh, tnh n ht 31/12/2010, d n chnh ph bng 44,3%, d n quc gia bng 42,2% GDP v d n cng bng 56,6% GDP. Mc d t l n cng Vit Nam c coi l vn nm trong tm kim sot, nhng tr nn cao hn hn so vi t l ph bin 30% - 40% cc nn kinh t ang pht trin v mi ni khc. Nu xt mc n cng bnh qun u ngi bnh qun u ngi trong vng 8 nm (t 2001 n 2009), mc n cng bnh qun u ngi tng gn bn ln, t 144 USD ln ti 548 USD, tc trung bnh hn 18%/nm, trong khi tc tng GDP bnh qun u ngi ca cng thi k ch l 6%/nm. N cng tng nhanh trong bi cnh thm ht ngn sch cao v ko di e da tnh bn vng ca qun l n cng v gy p lc ln lm pht, y cng l nguyn nhn chnh khin xp hng tn nhim quc gia ca Vit Nam u b cc c quan xp hng tn dng h thp

3

Biu 5: Thm ht ngn sch Vit Nam 2005 2011(ngun: b tai thinh)

Biu 6: Thm ht ngn sch ca Vit Nam v mt s nc Chu (2005 - 2009)

Th ba, lm pht cao gy bt n kinh t v m. Trong nm 2010, ch s gi tiu dng tng 11,75% so vi thng 12/2009, vt xa ch tiu lm pht Quc hi thng qua u nm l khng qu 7% v mc tiu Chnh ph iu chnh l khng qu 8%. Trong , nhm hng n v dch v n ung tng 16,18%, vi quyn s 39,93%, nhm ny ng gp vo mc tng chung ca ch s CPI khong 6,46%, hn mt na mc tng CPI ca c nm. Tip n l nhm nh , in, nc, cht t, VLXD, tng 15,74%, vi quyn s 10,01%, nhm ny gp phn lm tng ch s chung khong 1,57%. Nhm gio dc c mc tng cao nht 19,38%, vi quyn s khng ln l 5,72%, nhng nhm ny ng gp mc tng khong 1,1% vo mc tng chung ca ch s CPI.3

Biu 7: Din bin ch s CPI theo thng giai on 2008 2010 (TCTK)

Nguyn nhn ch s CPI tng mnh trong nm 2010 l tng ha ca cc nhn t nh thin tai, gi c hng ha th gii tng, tin ng b mt gi, thm ht ngn sch ko di, nhp siu cao..., nhng nguyn nhn su xa c th tm thy trong vic la chn th t u tin cc mc tiu pht trin kinh t. i vi nhiu nc ang pht trin nh Vit Nam th tng trng vn l u tin s mt. Do vy, sut mt thi gian di, Vit Nam chp nhn lm pht cao theo ui mc tiu tng trng kinh t vi chnh sch tin t v ti kha v c bn l ni lng. Thnh tu tng trng kinh t nhng nm qua l iu ng ghi nhn, song lm pht cao, ko di so vi nhiu nc trong khu vc l mt bt n, nh hng n tng trng bn vng ca nn kinh t. Th t, thm ht thng mi, thm ht ti khon vng lai vn mc cao trong khi d tr ngoi hi vn mc thp, gy sc p ln t gi. Nhp siu nm 2010 t mc di 20% kim ngch xut khu, nhng vn mc cao. Nu loi tr qu, kim loi qu xut khu th kh nng nhp siu vn trn 23%. y l nhn t chnh lm cn cn vng lai thm ht khong 10% GDP v cn cn thanh ton thm ht khong 4 t USD. Nhp siu cao v ko di trong nhiu nm, nht l t nm 2007 cho n nay lm st gim ngun d tr ngoi hi, tng n quc gia v gy sc p gim gi ng ni t. Thm ht cn cn vng lai ln cng vi thm ht ngn sch cao, n cng c xu hng tng nhanh s l nhng tr ngi ln cho s pht trin bn vng ca nn kinh t trong nhng nm ti y. Biu 8: Cn cn thng mi, vng lai, thanh ton giai on 2000 - 2010

3

Ngun: Tng cc Thng k (D liu xut khu, nhp khu, cn cn thng mi theo s tuyt i); IMF Country Report No 10/281, September 2010 (d liu cn cn thng mi, cn cn vng lai, cn cn thanh ton so vi GDP vi d liu nhp khu tnh theo gi FOB) Th nm, t gi, li sut c nhiu bin ng. Nm 2010, th trng ngoi hi Vit Nam chng kin s bin ng mnh ca t gi USD/VND, mt s thi im, t gi USD/VND trn th trng t do tng ln rt mnh. Trong nm 2010, Ngn hang Nha Nc thc hin hai ln iu chnh t gi. Ln th nht vo ngy 11/2/2010, t gi USD/VND c iu chnh tng t mc 1 USD = 17.941 ng ln mc 1 USD = 18.544 ng, hay 3,36%. Ln th hai vo ngy 17/8/2010, Ngn hang Nha Nc iu chnh tng t gi bnh qun lin ngn hng t mc 1 USD = 18.544 ng ln mc 1 USD = 18.932 ng, tng gn 2,1%, trong khi vn gi nguyn bin mc +/-3%. D vy, chnh lch gia t gi chnh thc v t gi trn th trng t do vn mc cao. Thc t ny tc ng khng nh n tm l, i sng ngi dn, ng thi nh hng n hot ng sn xut kinh doanh ca cc doanh nghip. Biu 9: Din bin t gi USD/VND t 11/2009 - 12/2010 (Ngun: SBV)

3

Cng vi nhng bin ng mnh v t gi, li sut trong nm cng din bin kh phc tp v tng cao, c bit vo thi im cui nm khi li sut huy ng VND tng vt t 11 - 11,5% ln n 17% mt s ngn hng thng mi vi nhng k hn ngn do vic trin khai chng trnh huy ng li sut cao ca Techcombank. ng thi li sut cho vay cng leo thang t 13 - 14% ln 19 21%/nm ty tng khon vay. Ngay sau , vi s can thip kp thi ca Ngn hang Nha Nc, li sut huy ng gim v mc ti a l 14% bao gm c chi ph khuyn mi. Hin nay, cc ngn hng thc hin ng thun li sut huy ng VND ti a 14%/nm; li sut cho vay bnh qun 15,27%/nm.

Yu t gia tng lm pht nm 2010Sc p lm pht cho nm 2010 n t nhiu pha: T cc yu t cu ko, chi ph y n cc yu t tin t v tm l. Yu t cu ko Nn kinh t phc hi sau nh hng suy thoi kinh t th gii, nhu cu tiu dng cng nh sn xut dn tng tr li. Cu tng gip kch thch nn kinh t nhng vn ng lo ngi hn l nhu cu gi to, lm gi c tng cao khng cn thit. Cn cn thng mi Vit Nam chu thm ht ln ko di trong nhiu nm (nm 2007 thm ht hn 12 t USD, nm 2008 mc thm ht tng ln n trn 17 t USD). Sang nm 2009, khc vi cc nc khc, mt cn bng cn cn thng mi thu hp li khi chu chu tc ng ca khng hong, mc thm ht cn cn thng mi Vit Nam c gim xung nhng khng ng k, nhp siu vn mc 12,2 t USD ngang bng vi nm 2007 v cao hn rt nhiu so vi nhiu nm trc . S ni lng chnh sch tin t v chnh sch ti kha theo chng trnh kch thch kinh t y mnh nhp khu, gp phn lm thm ht cn cn thng mi ln quay tr li. Tnh trng thm ht cn cn thng mi trin min v chnh lch gia t gi chnh thc v t gi trn th trng t do to tm l lo ngi Vit Nam ng mt gi, to ra cu gi to, gi c tng cao. Tuy nhin, vi nhng ng thi iu chnh t gi gn y ca Ngn hang Nha Nc nhm gip gim chnh lch 2 mc t gi ngi dn gim tch tr hng ha, vng, la, h thp nhu cu gi to, gp phn kim sot gi c. Yu t Chi ph y Bn cnh , nm 2010, gi c ca nhiu u vo nh gi than, gi in, gi xng v gi nc ng lot c iu chnh tng. Ngoi ra, theo l trnh, trong nm 2010 s tng lng, cng vi tnh hnh kinh t th gii m ln s lm gi c cc mt hng tng

3

Tuy nhin, khng phi c gi u vo tng bao nhiu th gi c sn phm tng ln by nhiu nu cc doanh nghip c cc bin php qun l chi ph, tit kim c chi ph sn xut h gi thnh sn phm. Mt nhc im khc ca th trng Vit Nam l yu t tm l c tc ng mt phn kh ln ti gi c hng ha. V mt l thuyt, tin lng tng ln b p mc tng ca gi c, gip m bo v nng cao i sng ca ngi dn. Tuy nhin, trc khi tin lng c chnh thc tng ln, th thng tin tng lng cng y gi cc mt hng thit yu ln cao. Yu t tin t ng sau nhng nguyn nhn trc tip trn l vn c hu ca nn kinh t trong nhiu nm qua. Sau nhng nm suy gim pht trin kinh t cui giai oan 90, t nm 2000, cc nhn t lm pht bt u c nui dng khi gii php kch cu tng trng thng qua gia tng chi tiu cng v u t ca cc doanh nghip nh nc c a chung kch thch nn kinh t. Tuy nhin, kh nng sn xut trong nc li khng p ng c s tng ln ca nhu cu ni a. Chi tiu ca Nh nc (so vi GDP) tng t 5% nm 2000 ln trn 8% t sau nm 2005. T l vn u t/GDP cng tng ln n 34% nm 2000 v n 40% t nm 2004 n nay. Nm 2009, bi chi ngn sch ln cao, chim 7% GDP trong khi h s ICOR tnh bnh qun 5 nm cho c 2 giai on 2001 2005 (4,6%) v 2006 2010 (5,8%) ca Vit Nam u cao gp i so vi Malaysia hay Indonesia khi cc nc ny trong cng giai on ging ta. Thc t, ch s ICOR cao cng khng phi l iu ng lo ngi nu n c gii thch bi s gia tng c s h tng, xy dng pht trin y mnh nn tng kinh t nhng tnh hnh Vit Nam, tng chi u t cho kt cu h tng trn GDP cao nhng kt cu h tng vn cn nhiu bt cp. iu ny cho thy c cu u t ca Vit Nam c vn , c cu kinh t cha thc s hp l to iu kin pht trin bn vng cho nhng nm sau. Vic bm tin ra u t kch thch tng trng kinh t, song h s ICOR cao, nguy c lm pht l kh trnh khi. Tc tng trng tn dng nm 2009 mc 38%, gp 7 ln tc tng trng GDP, cao hn nhiu so vi mc chnh lch 3,5 ln gia tc tng tn dng bnh qun v tc tng GDP trong 5 nm trc. y l sc p gy ra lm pht cho nm 2010. Trong ngn hn tn dng c vai tr nht nh i vi tng trng kinh t, nhng nh hng ca tn dng i vi lm pht cng khng nh v ngy cng tng ln. Xem xt th tng trng GDP v ch s gi tiu dng trong mi quan h vi tn dng t nhng nm 90 cho n nay c th thy tc ng ca tn dung3

ln CPI giai on 91-99 yu hn (khong cch trong tc pht trin ca 2 ch s xch li gn nhau hn giai on sau) so vi nhng nm 2000. Biu 10: Mi lin h gia tng trng tn dng vi tng trng kinh t v lm pht (ngun: Tng cuc thng k)

Mt s nghin cu nh lng v vai tr ca tn dng ngn hng i vi nn kinh t v nh hng ca n n CPI, cng a ra kt lun rng: cng vi s pht trin ca th trng vn, s giao lu kinh t quc t ngy cng gia tng th vai tr ca tn dng ngn hng i vi tng trng kinh t s gim dn. Mt khc, theo kt qu ca m hnh SVAR (C ch truyn ti CSTT qua knh tn dng ca Vit H (2006)) nh gi tc ng ca c sc tn dng n sn lng, lm pht cho thy, tn dng tng 1,6% s lm tng mc sn lng l 0,24%, lm pht l 0,35% vi tr l 24 thng. Nh vy, c th thy vai tr ca tn dng i vi tng trng kinh t Vit Nam vn quan trng, nhng ang c xu hng gim dn v nh hng ca tn dng n lm pht l ln hn n tng trng. y l iu rt ng lu tm khi nhn vo tnh hnh tng trng tn dng hin nay. Trong nhng nm qua, tc tng trng tn dng Vit Nam kh cao. Nm 2009, khi nn kinh t va vt qua cn sc lm pht, li tip tc i mt vi cn suy thoi ton cu, mc tng trng tn dng vt xa k hoch 25% t ra ban u, tng ln n gn 38 %. Tng trng tn dng l mt trong nhng tiu ch quan trng gip vc dy nn kinh t trong ngn hn. Tuy nhin, tng trng kinh t bn vng, nhng khng phi tr ci gi qu t ca lm pht th vic m bo cht lng tng trng tn dng tn dng thc s gp phn ci thin v to iu kin pht trin nn tng kinh t thc, nng cao nng lc sn xut cho nn kinh t l ht sc quan trng.

3

Tng quan bin ng lm pht trong giai on 2000-2010Tng trng kinh t Trong thp k u tin ca th k XXI, Vit Nam chng kin mt giai on tng trng kinh t c tc chng li so vi thp nin trc . Vo cui thp nin 1990, tng trng kinh t ca Vit Nam chm li v nhng du hiu do d trong tin trnh ci cch kinh t xut hin t nm 1996 v nhng nh hng lan truyn tiu cc t cuc khng hong ti chnh Chu 1997. Hu qu ca tnh trng ny l nn kinh t tri qua mt giai on suy gim tc tng trng i lin vi hin tng gim pht trong nhng nm 1999-2001 (xem Hnh 1).Biu 11. Tng trng kinh t v lm pht, 1995-2009

Trc tnh hnh , mt k hoch kch thch kinh t thng qua ni lng tn dng v m rng u t nh nc bt u c thc hin t nm 2000. Vic duy tr chnh sch kch thch tng i lin tc trong nhng nm sau , mt mt gip nn kinh t ly li phn no tng trng, nhng mt khc tch t nhng mm mng gy ra lm pht cao bt u bc l t gia nm 2007. Thm vo , vic gia nhp T chc Thng mi Th gii (WTO) vo thng 11/2006 m ra mt thi k hi nhp su rng cha tng c, khin mc giao lu thng mi v u t quc t tng vt, lm dng vn vo (c u t trc tip ln gin tip) tng mnh. Nhu cu n nh ng tin Vit i hi Ngn hng Nh nc phi trung ha mt lng ngoi t rt ln, gp phn thi bng lm pht trong nm 2008. Nhn chung, vic kim sot v m trong giai on ny t ra lng tng. Cng vi nhng tc ng to ln ca cuc khng hong kinh t th gii, trong hai nm 2008-2009, nn kinh t phi hng chu thi k tng trng kinh t mc thp i lin vi lm pht cao.

3

Ngn sch nh nc c im cn bn ca ngn sch nh nc l s thm ht trin min mc cao. ng thi, n cng c khuynh hng tng lin tc trong 10 nm qua. Nm 2009 c thm ht c bit cao v y l nm thc hin gi kch thch kinh t ln chng suy thoi kinh t.Biu 12. Thu-chi v thm ht ngn sch, 2000-2009

Ngun: tc gi tng hp t IMF (2003, 2006, 2009)

Thng mi quc t v t gi Thng mi quc t l mt lnh vc c bit pht trin ca Vit Nam trong giai on hin nay. Vit Nam ngy cng hi nhp su, rng vo nn kinh t ton cu, vi nhng hip nh thng mi t do song phng c k kt, ng thi tham gia vo cc t chc a bin, trong phi k ti vic gia nhp T chc Thng mi Th gii. Tuy nhin, cn phi tha nhn rng vic hi nhp su va mang li cho Vit Nam nhiu c hi, ng thi cng buc t nc phi i din vi nhiu thch thc mi. c im ng lu l k t nm 2002, cn cn vng lai tr li tnh trng thm ht m nguyn nhn ch yu bt ngun t thm ht thng mi mc d dng kiu hi chy v trong nc v cc dng vn chy vo Vit Nam bt u gia tng n nh v gip cn i phn no cn cn vng lai. Khi cc dng vn c du hiu chng li do cuc khng hong kinh t th gii n ra vo nm 2008, th thm ht vng lai li khng c khuynh hng thu hp. Kt qu l, Vit Nam buc phi gim mnh d tr ngoi hi b p cho phn ngoi t b thiu ht.

3

Biu 13. Thm ht cn cn vng lai v d tr ngoi hi, 2000-2009N g u n:

tc gi tng hp t IMF (2003, 2006, 2009)

Thm ht vng lai lin tc, i cng vi mc lm pht cao trong nc, khin t gi thc t ca VND so vi USD trong nhng nm gn y gim mnh mc d t gi danh ngha c xu hng tng ln r rt, v khong cch gia hai t gi ngy cng m rng, c bit l hai nm 2008 v 2009 (xem Hnh ). Nu ly nm 2000 lm gc th ng Vit Nam ln gi thc t xp x 38%. iu ny hn gp phn khin thm ht thng mi ca Vit Nam tr nn trm trng t sau nm 2003.Biu 14. T gi thc t v t gi danh ngha VND/USD, 2000-2009 (nm 2000 l nm gc)

Ngun: Nguyn Th Thu Hng v cc ng tc gi. (2010)

Tm li, c th khi qut mt s c im kinh t v m ca Vit Nam nh sau:

3

Tng trng t mc cao so vi khu vc, nhng ang c khuynh hng chm li; ng thi, tng trng vn l thuc nhiu vo m rng u t.-

Nn kinh t ngy cng tr nn bt n khi hi nhp su vo nn kinh t th gii (lm pht dao ng mnh hn);-

Ngn sch thm ht trin min, i lin vi thm ht thng mi (thm ht

kp); Ngay c khi c h tr bi mt dng kiu hi ln, cn cn vng lai vn thm ht.-

Cn cn tng th c h tr bi mc thng d cao t cn cn vn. Tuy nhin, chu nh hng ca iu kin quc t, cc dng vn ang dn c khuynh hng km n nh hn, dn ti kh nng cn cn tng th c nhng dao ng ln, chuyn t thng d sang thm ht.-

Chnh sch t gi neo mt cch linh hot (crawling peg) vo ng USD, nhng c khuynh hng nh gi cao ng ni t.-

Quan h lam phat va mi trng - chnh sch kinh t:Giai on sau nm 1995 chng kin cuc khng hong Chu v h qu ca n gi c th gii v tng cu (cu v hng ha trong nc v cu hng Vit Nam t quc t) gim mnh. Giai on ny c nh du bi t l lm pht thp, thm ch c thi k gim pht nh u tin vo nm 2000 vi t l lm pht c tnh l -0,5% mc d tin t v tn dng tng rt nhanh (30-40%/nm) v Vit Nam ph gi mnh (khong 36%) trong giai on 1997-2003. Li sut cng dn c t do ha t gia nhng nm 1990 vi li sut c bn c p dng thay cho trn li sut cho vay vo thng 8 nm 2000. V t nm 2002, cc ngn hng thng mi Vit Nam c php t li sut cho vay v li sut tit kim theo cc iu kin th trng. Biu 15. T l lm pht, tc tng cung tin v tn dng, 1996-2009 Ngun: IFS v NHNN, 2010

3

Sau giai on n nh mc thp ny, lm pht bt u tng tr li vi t l 9,5% trong nm 2004 cao hn rt nhiu so vi mc tiu 6% m Chnh ph t ra. Hnh 5 cho thy tin t/ tn dng v lm pht c mi tng quan r rng hn t nm 2003. Khi tin t/tn dng tng th lm pht cng tng theo. Khi cc tc ng tiu cc i vi tng trng ca khng hong Chu gim i, cu bt u tng ln. Cu tng ln cng vi s tng ln ca tin lng danh ngha c khu vc nh nc v khu vc FDI trong nm 2003 khin gi c tng ln. ng gp thm vo s tng gi ny l cc c sc cung do dch cm g v thi tit xu gy ra. Chnh ph nghing v quan im coi cc c sc cung ny l cc nguyn nhn gy lm pht. Nhng c sc cung ny ch yu nh hng n gi lng thc thc phm vi gi lng thc thc phm tng 15,5% so vi t l lm pht chung l 9,5% v lm pht phi lng thc thc phm l 5,2% trong nm 2004. Lo lng v nguy c lm pht tr li, NHNN li bt u tht cht chnh sch tin t khin cho li sut tng ln cht t v gi c nh t gi t nm 2004. B Ti chnh v NHNN cng tip tc can thip vo li sut bng nhng bin php gin tip thay v s dng chnh sch tin t (Camen, 2006). ng thi vic qun l cng nhc t gi hi oi ko di n tn cui nm 2008 cng khng gip lp li thnh cng ca vic gi n nh lm pht trong giai on 2000-2003. Lm pht, sau khi gim nh trong nm 2006 li tng mnh ti 12,6% trong nm 2007 v ln ti 20% trong nm 2008. C nhiu l do c a ra nhm gii thch cho s tng mnh tr li ca lm pht trong nhng nm 2007-2008. Nhng l do ny bao gm s tng mnh ca mc lng ti thiu, s gia tng ca gi c hng ha quc t, chnh sch tin t lng lo v khng linh hot, chnh sch qun l t gi cng nhc v thiu linh hot, s m ca ca Vit Nam vi th gii t khi Vit Nam gia nhp WTO vo cui nm 2006 khin cho lung vn u t gin tip nc ngoi vo Vit Nam, y gi chng khon v gi ti sn ln rt cao. gi n nh t gi, NHNN phi bm mt lng tin ng ln vo nn kinh t gp phn lm trm trng hn tnh trng lm pht. Chnh sch tin t ni lng cng vi k vng lm pht thng dn n lm pht thc t giai on tip theo ca chu k kinh t. Chnh sch t gi ch c tc ng cng hng cho cc tc ng ca chnh sch tin t n nn kinh t ch khng c tc ng mnh m trc tip n lm pht. S gia tng ca cung tin v tn dng trong nn kinh t trong c thp k qua rt mnh c bit l vo nm 2007 khi tin t tng vi tc 47%/nm v tn dng tng 54% /nm.

3

Biu 16. T l lm pht ca Vit Nam v mt s nc, 2000-2009

Ngun: Nguyn Th Thu Hng v cc ng tc gi (2010) Biu 16 cho thy t nm 2004, Vit Nam v ang tri qua giai on lm pht cao hn, dao ng ln hn v ko di hn so vi cc i tc thng mi ca mnh. Cuc khng hong kinh t th gii 2008-2009 gp phn lm gim lm pht Vit Nam t cui nm 2009. Gi quc t gim cng vi tng cu gim gip Vit Nam o ngc xu th gia tng ng ngi ca lm pht trong nm 2008. Khi cc gi kch cu ca Chnh ph bt u gia tng t qu II nm 2009, cung tin cng bt u tng mnh v tn dng cng c du hiu tng t. Cc ngn hng thng mi tr nn thiu ht tin mt v u c gng tng li sut nhm thu ht tin gi. V vy, cuc cnh tranh li sut bt u khin cho li sut cho vay b y ln cao (vt trn li sut do cc khon ph cho vay). Trong nm 2010, do dp Tt nguyn n v vic tng gi in, lm pht trong hai thng u nm tng cao. Nm thng tip theo ca nm 2010 chng kin t l lm pht tng i n nh mc thp chng t cc bin php kim sot lm pht ca Chnh ph c tc ng. Tuy nhin, lm pht li tng tr li mnh m t thng 9 nm 2010 khin cho ch s gi tiu dng CPI cho 11 thng tng ln n 9,58% so vi 20,71% v 5,07% ca cng k nm 2008 v 2009. Vic ph gi VND so vi USD trong thng 8 nm 2010 v bin ng ca th trng vng trong nc v quc t va qua c coi l mt vi trong s nhng nguyn nhn ch yu khin cho lm pht tng cao lc ny. Vit Nam vn c nhng nguy c tim tng khin cho lm pht c th vn tip tc tng cao: (i) gi ca mt lot cc mt hng c bn nh in v xng du vn2 9

b kim sot; (ii) VND vn ang chu p lc mt gi d NHNN ph gi 2 ln trong nm 2010; (iii) gi c Trung Quc cng ang tng ln khin cho chi ph nhp khu cho cc cng trnh c s h tng vi nguyn liu nhp khu ch yu Trung Quc cng tng ln v (iv) p lc mi lng tin t s gia tng v li sut hin gi ang cao. Mt phn nhng nguy c ny tr thnh hin thc trong nhng thng va qua ca nm 2010. Tc ng bt li ca lm pht i vi ngho i v tng trng c nhiu tc gi bn n. Lm pht lm tng bt bnh ng v thu nhp v n ging nh mt th thu ly tin i vi ngi ngho. Nu cc h ngho ch yu nm gi ti sn ca mnh di dng tin mt hay cng lm l tin gi ngn hng thay v cc loi ti sn ti chnh khc nh Vit Nam hin nay th lm pht cao s nhanh chng lm gim sc mua ca h. Lm pht cao cng nh hng n tng trng, lm nhiu cc tn hiu v gi c v hn ch cht lng cng nh khi lng u t. ng thi n cng c th c tc ng tiu cc n tnh cnh tranh ca hng ha xut khu ca mt nc do gi c sn xut trong nc tng cao v do t gi thc t tng ln. (Easterly and Fischer, 2001). Biu 17. Lm pht hng nm (theo thng), 2000-2010 (%)

Ngun: GSO, 2010 Nhng nhn nh ny cn c tc ng mnh hn trong trng hp ca Vit Nam khi lng thc thc phm lun chim t 40% n 50% gi hng ha tiu dng trong giai on 2000-2010. Trong khi gi c phi lng thc thc phm tng 1,7 ln so vi nm 2000 th gi lng thc thc phm tng hn 2,6 ln trong cng giai on vi ch s gi chung tng khong hn 2 ln. ng thi2 9

Hnh 7 cn cho thy rng gi lng thc thc phm bin ng mnh hn nhiu so vi gi phi lng thc thc phm. Gi lng thc thc phm bin ng st vi ch s gi chung hn v cho thy hai ln ln cao r rt vo nm 2004 v 2008. V lng thc thc phm chim mt t trng ln trong gi hng ha CPI v gi lng thc thc phm d dao ng hn so vi cc hng ha khc trong gi hng ha nn khi mt yu t tc ng n mc gi chung s nhanh chng tc ng v lm tng gi lng thc thc phm. Ni cch khc, gi lng thc thc phm phn nh nhng bin ng ca lm pht nhng bn thn n khng phi l nguyn nhn gy lm pht. Tng quan v nhng bin ng ca lm pht Vit Nam trong giai on 2000-2010 gip chng ti xc nh nhng nhn t tim nng c th gy ra lm pht. Nhng nhn t ny bao gm cc c sc t bn ngoi, iu kin tin t v tn dng, chnh sch qun l t gi, cc chnh sch ca Chnh ph tc ng n tng cu v cc c sc cung khc.

Phn tch cc nhn t v m c bn quyt nh lm pht Vit NamDa trn vic kho st cc nghin cu v cc nhn t v m quyt nh lm pht chng ti xy dng mt m hnh kt hp gia cch tip cn kinh t hc c cu v cch tip cn kinh t hc tin t. iu ny ngha l lm pht khng ch l mt hin tng tin t do nhng mo m trn th trng tin t trong nc m cn l kt qu ca cc yu t c cu/chi ph y. ng thi, da vo Chhibber (1992), chng ti chia mc gi thnh gi hng ha thng mi v gi hng ha phi thng mi v chng ti cng kim tra mi quan h PPP trong di hn cho trng hp ca Vit Nam. Do vy, v bn cht, m hnh ca chng ti s dng c ba cch tip cn nu trong phn trn. Da vo nhng l thuyt kinh t c cng nhn rng ri, chng ti din t mc gi bt k thi im no ca mt nc (thng c o bng ch s gi tiu dng CPI) bng bnh qun gia quyn ca gi hng ha thng mi (gi cc loi hng ha v dch v m nc xut khu hoc nhp khu) v gi c hng ha phi thng mi (gi c cc hng ha v dch v c sn xut v tiu th trong nc). Theo Chhibber (1992), lm pht, c din t l s thay i trong mc gi logP, ph thuc vo s thay i ca gi hng ha thng mi logPT, gi hng ha phi thng mi logPN v gi c kim sot logPC. Mi quan h ny c th c din t trong phng trnh sau. (1) trong 1+ 2