คณะทางานพฒนาระบบสารสนเทศเพอการเตอนภยจงหวดแพร

กลมงานขอมลสารสนเทศและการสอสาร สานกงานจงหวดแพร

ความรเกยวกบดนถลม

ดนถลมหรอโคลนถลม คอ ดน ถลม (Landslide or Mass movement) คอการเคลอนทของมวลดน หรอหน ลงมาตามลาดเขาดวยอทธพลของแรงโนมถวงของโลก โดยปรกต ดนถลมทเกดขนในประเทศไทย สวนใหญ “ นา ” จะมสวนเกยวของกบการเกดดนถลมเสมอ โดยนาจะเปนตวลดแรงตานทานในการเคลอนตวของมวลดนหรอหน และนาจะเปนตวททาใหคณสมบตของดนทเปนของแขงเปลยนไปเปนของไหล ได

ดนถลม เปนปรากฏการณทเกดไดทวไปในบรเวณภเขาทมความลาดชนสง อยางไรกตาม ในบรเวณทมความลาดชนตากสามารถเกดดนถลมไดถามปจจยทกอใหเกด ดนถลม โดยทวไปบรเวณทมกจะเกดดนถลม คอ บรเวณทใกลกบแนวรอยเลอนทมพลงและมการยกตวของแผนดนขนเปน ภเขาสง บรเวณททางนากดเซาะเปนโตรกเขาลกและชน บรเวณทมแนวรอยแตกและรอยแยกหนาแนนบนลาดเขา บรเวณทมการผพงของหนและทาใหเกดชนดนหนาบนลาดเขา ในบรเวณทมความลาดชนตาและมดนทเกดจากการผพงของชนหนบนลาดเขา หนา ดนถลมมกเกดจากการทนาซมลงในชนดนบนลาดเขาและเกดแรงดนของนาเพม ขนในชนดนโดยเฉพาะในชวงทฝนตกหนก ( วรวฒ, 2548)

การจาแนกชนดของดนถลม

เกณฑในการจาแนกชนดของดนถลม และการพงทลายของลาดเขา มหลายอยาง เชน ความเรวและกลไกในการเคลอนท ชนดของตะกอน รปรางของรอยดนถลม และปรมาณของนาทเขามาเกยวของในกระบวนการดนถลม การจาแนกชนดของดนถลมทใชกนแพรหลายไดแกการจาแนกโดย Varnes, 1975 ซงอาศยหลกการจาแนก ชนดของของวสดทพงทลายลงมา ( Type of material ) และลกษณะการเคลอนท ( Type of movement )

ประเภทของดนถลม

จาแนกตามลกษณะการเคลอนทของวตถทพงทลายลงมา ไดแก

• การรวงหลน (Falls) เปนการเคลอนทอยางรวดเรวลงมาตามลาดเขาหรอหนาผาสงชน โดยอทธพลของแรงโนมถวงของโลก อาจเกดการตกอยางอสระ หรอมการกลงลงมาตามลาดเขารวมดวย โดยมนาเขามาเกยวของนอย หรอไมมสวนเกยวของ ดงนนตะกอนดนหรอหนทพงทลายลงมาจะกองสะสมกนอยบรเวณเชงเขาหรอ หนาผานนเอง ถาเปนหนาผาหนและตะกอนทตกลงมาสวนมากเปนหน เรยกวา “Rock fall” (รปท 1 และ 2 ) สวนถาเปนหนาผาดนและตะกอนทตกลงมาเปนดนเมดหยาบ เรยกวา “Debris fall” และถาตะกอนทตกลงมาเปนดนเมดละเอยด เรยกวา “Earth fall”

คณะทางานพฒนาระบบสารสนเทศเพอการเตอนภยจงหวดแพร

กลมงานขอมลสารสนเทศและการสอสาร สานกงานจงหวดแพร

รปท 1 รปแบบจาลองลกษณะของ Rock fall ( คดลอกจาก L.M. Highland and P. Bobrowsky, 2008)

รปท 2 หนถลมทบานหวยสมไฟ อ.เมอง จ.กระบ ผเสยชวต 3 ราย บาดเจบ 1 ราย

• การลมควา (Topples) เปนการเคลอนทโดยมการหมน หรอลมควาลงมาตาม ลาด

เขา มกพบวาเกดเชงหนาผาดนหรอหนทมรอยแตกรอยแยกมาก โดยกระบวนการเกดดนถลมม นาเขามาเกยวของนอย หรอไมมนาเขามาเกยวของ (รปท 3 และ 4 )

คณะทางานพฒนาระบบสารสนเทศเพอการเตอนภยจงหวดแพร

กลมงานขอมลสารสนเทศและการสอสาร สานกงานจงหวดแพร

รปท 3 รปแบบจาลองลกษณะของ Topples ( คดลอกจาก L.M. Highland and P. Bobrowsky, 2008)

รปท 4 ลกษณะของ Topples ( คดลอกจาก L.M. Highland and P. Bobrowsky, 2008)

• การลนไถล (Slides) การเกดดนถลมชนดนมนาเขามาเกยวของเสมอ สามารถจาแนกตามลกษณะของระนาบการเคลอนท ไดเปน 2 ลกษณะ คอ

- Rotational slide เปนการลนไถล ของวตถลงมาตามระนาบของการเคลอนททมลกษณะโคงครงวงกลมคลายชอน (Spoon-shaped ) ทาใหมการหมนตวของวตถขณะเคลอนท การเคลอนทจะเปนไปอยางชาๆ(รปท 5 และ 6 ) ซงลกษณะดงกลาวมกเกดขนในบรเวณทดนมความเปนเนอเดยวกน (Homogeneous material ) เชน บรเวณทชนดนหนามาก หรอ ดนทนามาถม เปนตน

- Translational slide เปนการลนไถลลงมาตามระนาบการเคลอนทมลกษณะคอนขางตรง สวนใหญเปนการเคลอนทตามระนาบของโครงสรางทางธรณวทยา เชน ตามระนาบรอยแตก (joint) ระนาบทศทางการวางตวของชนหน (bed) รอยตอระหวางชนดนและหน (รปท 7 และ 8)

คณะทางานพฒนาระบบสารสนเทศเพอการเตอนภยจงหวดแพร

กลมงานขอมลสารสนเทศและการสอสาร สานกงานจงหวดแพร

รปท 5 รปแบบจาลองลกษณะของ Rotational slide ( คดลอกจาก L.M. Highland and P. Bobrowsky, 2008)

รปท 6 ลกษณะของ Rotational slide ทบานนาพ อาเภอทงชาง จงหวดนาน เสนสแดงแสดงขอบเขตแนวทเกดการ slide เสนสนาเงนแสดงทศทางการ slide (ภาพถายโดย ประดษฐ นเล)

รปท 7 รปแบบจาลองลกษณะของ Translational slide ( คดลอกจาก L.M. Highland and P. Bobrowsky, 2008)

คณะทางานพฒนาระบบสารสนเทศเพอการเตอนภยจงหวดแพร

กลมงานขอมลสารสนเทศและการสอสาร สานกงานจงหวดแพร

รปท 8 ลกษณะของ Translational slide ทอาเภอทาปลา จงหวดอตรดตถ ซงเกดจากกระแสนากดเซาะบรเวณตนของลาดเขา (ภาพถายโดย ประดษฐ นเล)

• การแผออกทางดานขาง (Lateral spread) สวนใหญจะเกดบนพนราบ หรอพนททม

ความลาดชนนอย โดยชนดนจะประกอบดวยตะกอนขนาดละเอยดมาก การเกดสวนมากเกยวของกบกระบวนการ liquefaction เมอชนตะกอนละเอยดทอมตวดวยนามพฤตกรรมเหมอนของไหลเนองจาก อทธพลของแรงสนสะเทอนจากแผนดนไหว หรอจากการทมหนหรอดนทแขงและไมอมนาวางตวทบอยบนชนดนท อมนา เมอชนดนทอมนาถกทบดวยนาหนกทมากกจะไหลออกดานขาง ทาใหชนดน ชนหนทอยดานบนแตกออกและยบตว (รปท 9 และ10 )

รปท 9 รปแบบจาลองลกษณะของ Lateral spread ( คดลอกจาก L.M. Highland and P. Bobrowsky, 2008)

คณะทางานพฒนาระบบสารสนเทศเพอการเตอนภยจงหวดแพร

กลมงานขอมลสารสนเทศและการสอสาร สานกงานจงหวดแพร

รปท 10 ลกษณะของ Lateral spread ทเกดขนบนถนนในประเทศสหรฐอเมรกา สาเหตจากแผนดนไหว ( คดลอกจาก L.M. Highland and P. Bobrowsky, 2008)

• การไหล (Flows) กระบวนการเกดดนถลมมนาเขามาเกยวของมากทสด นาทาให ตะกอนมลกษณะเปนของไหลและเคลอนทไปบนพนระนาบลาดเขา ลงไปกองทบถมกนทชวงลางของ ลาดเขาหรอเชงเขา ตะกอนอาจเคลอนทไปไดเปนระยะทางไกล และความเรวในการเคลอนทอาจสงมาก ถาลาดเขามความชนสง ดนถลมชนดนยงแบงตามชนดของตะกอนไดเปน 5 ชนด คอ

• Debris flow ตะกอนทไหลลงมาจะมหลายขนาดปะปนกนทงตะกอนดน หนและซากตนไม และมกเกดขน ตามทางนาเดมทมอยแลวหรอบนรองเลก ๆ บนลาดเขา โดยมนาซงสวนใหญจะเปนนาฝนทตกลงมาอยางหนกในชวงฤดฝนของแตละพนทเปนตวกลางพดพาเอาตะกอนดนและหน รวมถงซากตนไม ตนหญาไหลมารวมกน กอนทจะไหลลงมากองทบถมกนบรเวณทราบเชงเขาในลกษณะของเนนตะกอนรปพด หนาหบเขา (รปท 11 และ 12 )

รปท 11 รปแบบจาลองลกษณะของ Debris flow ( คดลอกจาก L.M. Highland and P. Bobrowsky, 2008)

คณะทางานพฒนาระบบสารสนเทศเพอการเตอนภยจงหวดแพร

กลมงานขอมลสารสนเทศและการสอสาร สานกงานจงหวดแพร

รปท 12 ลกษณะของ Debris flow ทเกดขนทประเทศเวเนซเอลา เมอป ค.ศ. 1999 ทาใหมผเสยชวตมากกวา 30,000 คน ( คดลอกจาก L.M. Highland and P. Bobrowsky, 2008)

• Debris avalanche เปนการเคลอนทลงมาตามลาดเขาของมวลดนทประกอบดวยตะกอนหลายขนาดปนกนและมขนาดรองรอยของดนถลมทใหญ บางแหงขนาดความกวางมากกวา 3 กโลเมตร (L.M. Highland and P. Bobrowsky, 2008) (รปท 13 และ 14 )

รปท 13 รปแบบจาลองลกษณะของ Debris avalanche ( คดลอกจาก L.M. Highland and P. Bobrowsky, 2008)

รปท 14 ลกษณะของ Debris avalanche ทเกดขนทประเทศฟลปปนส เมอป คศ. 2006 ( คดลอกจาก L.M. Highland and P. Bobrowsky, 2008)

คณะทางานพฒนาระบบสารสนเทศเพอการเตอนภยจงหวดแพร

กลมงานขอมลสารสนเทศและการสอสาร สานกงานจงหวดแพร

• Earth flow เปนการเคลอนทของมวลดนทประกอบดวยตะกอนขนาดละเอยดจาพวกดนเหนยว ดนทรายแปง ตามพนททมความลาดชนไมมากนก (รปท 15 และ 16 )

รปท 15 รปแบบจาลองลกษณะของ Earth flow ( คดลอกจาก L.M. Highland and P. Bobrowsky, 2008)

รปท 16 ลกษณะของ Earth flow ทเกดขนทประเทศแคนนาดา เมอป ค.ศ. 1993 บรเวณทราบลมรมฝงแมนา ( คดลอกจาก L.M. Highland and P. Bobrowsky, 2008)

• Mud flow มกระบวนการเกดเชนเดยวกบ Debris flow แตกตางกนทขนาดของตะกอนแบบ Mud flow จะมขนาดเลกกวาตะกอน Debris flow คอประกอบไปดวยตะกอนดน และมนาเปนสวนประกอบทสาคญ (อาจสงถงรอยละ 60)

• Soil creep ( Slow Earthflow) เปนการเคลอนทของมวลดนอยางชา เนองจากกระบวนการสญเสยแรงตานทานการไหล ของชนดน สงผลใหเกดแรงผลกดนใหชนดนมการเคลอนตวอยางชาๆ แตไม มากพอทจะทาใหเกดการพงทลายของมวลดน ซงหลกฐานทใชในการสงเกต คอแนวรวหรอกาแพง และหรอตนไมทขนในบรเวณนนมการเอยงตวหรอบดเบยวไปจากเดม (รปท 17 และ 18)

คณะทางานพฒนาระบบสารสนเทศเพอการเตอนภยจงหวดแพร

กลมงานขอมลสารสนเทศและการสอสาร สานกงานจงหวดแพร

รปท 17 รปแบบจาลองลกษณะของ Soil creep ( คดลอกจาก L.M. Highland and P. Bobrowsky, 2008)

รปท 18 ลกษณะของ Soil creep สงเกตไดจากชวงแรกตนไมมการเอยงตวแตหลงจากนนยอดของตนไม มการกลบไปตงตรงอกครงแสดงวาดนบรเวณนหยดการคบตวแลว

ทมา : กองธรณวทยาสงแวดลอม กรมทรพยากรธรณ http://www.dmr.go.th/download/Landslide/what_landslide.htm