Universiti Tenaga Nasional

MASB 113

Pengajian Malaysia

Tajuk: Pencemaran Air

Nombor Kumpulan: 9

Ahli Kumpulan:

Nama ID Pelajar

Tang Lai Hing ME 089460

Ewe Chern Yue ME 090152

Ooi Zhong Yang ME090218

Wong Yee Mei EE 089911

Tiu Lean Zong EP 089953

Isi Kandungan

No. Tajuk Muka Surat

1. Senarai Kandungan 1

2. Pengenalan 2

3. Masalah pencemaran air 3-5

4. Punca-punca pencemaran air 6-8

5. Kesan-kesan pencemaran air 9-11

6. Langkah-langkah penyelesaian 12-14

7. Kesimpulan 15-16

8. Rujukan 17

9. Lampiran 18

1

Pengenalan

Air merupakan sumber keperluan utama manusia. Air amatlah penting dalam

kegiatan seharian manusia seperti mencuci baju, membasuh pinggan, meminum dan

mandi. Tanpa adanya air, segala kegiatan harian akan terbantut, tidak dapat dijalankan

dan memberi banyak kesulitan kepada manusia. Justeru, sumber air haruslah dihargai

dan cara penggunaanya haruslah dititikberatkan. Namun sebaliknya pada masa kini,

sikap manusia yang tidak bertanggungjawab dan tidak menghargai sumber air telah

mencemarkan sungai yang merupakan asas sumber air. Amalan negara yang

membangun dan negara yang mementingkan sektor perkilangan dan perindustrian

adalah penyebab berlakunya pencemaran air. Pencemaran akan membawa pelbagai

kesan negatif kepada manusia, haiwan dan tumbuhan sekiranya pembuangan sisa-sisa

tidak diurus dengan baik.

Pencemaran air adalah suatu perubahan keadaan di suatu tempat penampungan air

seperti danau, sungai, lautan dan air tanah akibat perbuatan manusia. Menurut Akta

Kualiti Alam Sekeliling 1974, definisi polusi atau pencemaran air adalah apa-apa

perubahan langsung atau tidak langsung kepada sifat-sifat fizikal, haba, biologi, atau

radioaktif iaitu mana-mana bahagian alam sekitar yang melepaskan, mengeluarkan,

atau meletakkan buangan ini sehingga menjejaskan kegunaannya dan menyebabkan

suatu keadaan merbahaya dan memudaratkan kesihatan, keselamatan dan kebajikan

pihak awam, atau kehidupan lain seperti burung, hidupan liar, ikan dan hidupan

akuatik serta tumbuh-tumbuhan air.

Pencemaran air ini berlaku apabila terdapat perubahan dari segi kandungan,

keadaan, warna dan kualiti sehingga tidak sesuai diguna atau diminum dan memberi

kesan apabila digunakan. Pencemaran berlaku sama ada dari segi biologi, kimia, dan

fizik. Masalah pencemaran air di Malaysia adalah dari pembuangan sampah dari

kawasan perumahan di sepanjang sungai, tepi tasik dan laut. Pembuangan bahan

buangan seperti sampah, minyak, dan najis secara tidak terkawal akan menyebabkan

sifat air berubah dan seterusnya membawa kepada pencemaran. Sebagai contoh,

Sungai Semenyih antara sungai yang tercemar disebabkan oleh najis babi sekitar

tahun 1980-an. Sungai yang tercemar ini akan mengalir ke laut dan seterusnya

membawa kepada pencemaran laut. Implikasi-implikasi pencemaran air amatlah besar

dan menjejaskan banyak pihak bahkan manusia, hidupan aquatik dan burung.

2

Masalah-masalah pencemaran air

Masalah pencemaran air di Malaysia adalah satu fenomena yang menganggu

keseimbangan ekosistem dan tidak menyokong kepada system kehidupan global.

Masalah pencemaran air di Malaysia membantutkan aktiviti harian seperti pertanian,

perikanan, perindustrian, pengangkutan dan sebagainya.

Pencemaran sungai di Malaysia merupakan satu masalah alam sekitar yang

semakin ketara dari semasa ke semasa dan sehingga sekarang masih tiada lagi suatu

cara penyelesaian secara berkesan yang dapat menangani masalah ini. Di Malaysia,

sekurang-kurangnya lima sungai didapati paling teruk tercemar. Antaranya, Sungai

Pinang dan Sungai Juru di Pulau Pinang, Sungai Klang dan Sungai Penchala di Kuala

Lumpur dan Sungai Segget di Johor Bharu.

Dalam kes-kes pencemaran tersebut, kes pencemaran sungai Penchala (rajah 2

lampiran) dan sungai Klang dititikberatkan oleh kerajaan negeri Selangor. Sungai

Penchala yang mengalir melalui kawasan bandar, industry dan taman-taman

perumahan di daerah Petaling. Aliran sungai Penchala akan memasuki sungai Klang

dan merupakan penyumbang pencemaran utama kepada sungai Klang. Menurut

analisasi kualiti air oleh Jabatan Alam Sekitar menunjukkan Sungai Penchala berada

pada tahap IV [1] iaitu tahap yang merbahaya di mana bahan-bahan pencemaran

utama bagi sungai Penchala adalah sisa domestik, industri, pertanian, pembinaan

perumahan dan jalan. Selain masalah industry, Sungai Penchala juga terkenal dengan

longgokan sampah-sarap, kelodak dan sisa domestik. Ini menyebabkan sungai

Penchala menjadi cetek dan airnya mengalir lesu. Kesan daripada ini, ketika hujan,

sungai Penchala sering menimbulkan bau yang kurang menyenangkan dan banjir kilat

sering kali melanda daerah Petaling akibat kecetekan sungai tersebut.

Masalah pencemaran sungai yang dinyatakan di atas hanya sebahagian sahaja

daripada insiden insiden pencemaran air di Malaysia. Selain sungai, terdapat juga

tasik, kolam dan laut yang tercemar akibat aktiviti kegiatan pembangunan. Sebagai

contoh, kegiatan pembangunan di Pulau Langkawi dan Pulau Perhentian telah

meningkatkan suhu laut yang menyebabkan kepupusan terumbu karang. Selain itu,

pencemaran laut dalam bentuk pembuangan plastic juga mengancam hidupan laut.

Telah dianggarkan sebanyak 30,000 hidupan laut yang mati tercekik pada setiap tahun

3

akibat termakan bahan buangan plastic yang dibuang oleh manusia. Berbanding

pencemaran darat yang lebih mudah diuruskan, pencemaran laut tidak mempunyai

sempadan dan lebih susah diuruskan. Kesan pencemarannya sedang berlaku secara

global dan pesat tanpa adanya kawalan berkesan terhadap aktiviti pencemaran laut.

Peningkatan drastik pencemaran laut berasaskan plastik sejak tahun 1940-an kini

merupakan isu yang begitu meruncing. Setiap tahun puluhan ribu hidupan marin

terkorban atau cacat akibat plastik. Malah ada kajian mendapati sekurang-kurangnya

30,000 hidupan mati terperangkap atau tercekik [2]. Di mata hidupan marin termasuk

burung laut [Rajah 1 lampiran], penyu dan ikan paus, ampaian plastik kelihatan

seperti makanan yang akhirnya membunuh hidupan itu akibat tercekik, keracunan

atau tidak lalu makan disebabkan rasa 'kenyang'.

Selain itu, jaring, tali-tali pancing dan mata-mata kail berangkai yang

tersangkut dan sengaja ditinggalkan kaki-kaki pancing juga banyak membunuh

hidupan marin. Sekurang-kurangnya dianggarkan 77 tan metrik sampah berasaskan

plastik dibuang setiap tahun oleh industri perkapalan dan tentera laut [2]. Manakala

industri perikanan komersial pula telah meninggalkan 135 juta kilogram peralatan

memancing berasaskan plastik dan membuang 24 juta kilogram lagi sampah plastik

ke laut[2]. Ini bermakna laut telah dijadikan tong pembuangan sampah sekiranya

diambil kira dengan sampah dari sumber-sumber lain termasuk darat. Sedangkan

isunya, bahan plastik amat sukar terbiodegradasi dan mungkin kekal di dalam

persekitaran laut sehingga 450 tahun. Hakikat bahawa toksik sukar terurai ekoran

jangka hayat yang panjang selain melalui jaringan makanan menyebabkan toksik ini

terkumpul dan meracuni hidupan marin terutama haiwan bercengkerang.

Di Malaysia, pembuangan sisa industry [Rajah 4 Lampiran] yang mengalir ke

laut terutama di negeri-negeri perindustrian Pulau Pinang, Selangor dan Johor harus

diberi perhatian. Hal ini demikian kerana pencemaran laut boleh menjejaskan hidupan

marin dan seterusnya sumber makanan dan ekonomi nelayan tradisional.Sebagai

contoh, kerang tempatan mengandungi kandungan logam berat plumbum dan lain-lain

toksik yang tinggi sehingga dijadikan kes kajian institut pengajian tinggi (IPT)

tempatan dan luar negara. Malah mungkin ramai yang masih ingat, tidak lama dahulu

terdapat negara luar yang pernah menghalang pengimportan kerang dari negara kita.

Akibat lain, penternak kerang Sungai Juru, Pulau Pinang, yang merupakan pengeluar

utama kerang negara, pernah dilaporkan kerugian sehingga separuh hasil kerang

4

akibat mati, bantut atau cacat ekoran kualiti air laut di negeri itu yang terlalu buruk.

Padahal, penternakan kerang sebenarnya merupakan salah satu cabang akuakultur

utama negara, dengan penghasilan kerang Anadara sp. sebanyak 40,000 tan metrik

pada 1991 [2].

Selain pencemaran sungai dan laut, masalah pencemaran juga haruslah

dititikberatkan. Masalah pembuangan sampah sarap dan sisa-sisa domestic ke dalam

tasik juga mengakibatkan pencemaran tasik berlaku. Apabila tasik awam dipenuhi

dengan sampah sarap, ini boleh membawa kesulitan kepada penduduk kawasan

perumahan berdekatan tasik tersebut. Terutama sekali ketika keadaadn hujan berlaku,

ini boleh menimbulkan bau busuk yang kurang menyenangkan kepada penduduk

setempat. Keadaan boleh menjadi lebih teruk apabila takungan sampah di sungai

menyebabkan pembiakan nyamuk aedes dan meningkatkan kes-kes denggi di

kawasan perumahan setempat.

Secara keseluruhannya, pencemaran air dari segi sungai, laut dan tasik boleh

mendatangkan kesan buruk yang melibatkan pelbagai pihak dan jangka masa

implikasi tersebut adalah berpanjangan. Oleh sebab itu, isu-iu pencemaran air

haruslah dititikberatkan oleh semua pihak. Punca-punca pencemaran air haruslah

dikenal pasti dan langkah-langkah pencegahan, penyelesaian haruslah diambil secepat

mungkin bagi menangani isu pencemaran air.

5

Punca-punca pencemaran air

Peribahasa yang berbunyi, kalau tak ada angin, masakan pokok bergoyang

mencerminkan bahawa pencemaran air di Malaysia bukan berlaku begitu sahaja,

namun disebabkan oleh beberapa faktor. Antara punca utama yang menyebabkan

berlakunya pencemaran air adalah pembuangan sampah dari kawasan perumahan di

sepanjang sungai, tasik dan laut. Sungai-sungai yang berdekatan dengan kawasan

perumahan dijadikan sebagai tong sampah besar. Walaupun tong sampah telah

disediakan kepada penduduk bagi memudahkan mereka namun mereka tidak

menggunakannya dengan wajar. Sampah sarap yang dicampak ke dalam sungai

seperti plastic, sisa makanan, tin-tin kosong, kaca dan sebagainya mempunyai bahan

kimia yang boleh menurunkan kualiti air sungai.

Selain itu, pembuangan sisa toksik ke dalam sungai oleh kilang-kilang

pemprosesan getah dan minyak kelapa sawit juga merupakan punca kepada

pencemaran air. Sikap tidak bertanggungjawab sesetengah pihak kilang yang terletak

berhampiran dengan sungai turut mengakibatkan berlakunya pencemaran sungai.

Oleh kerana mereka ingin menjimatkan kos dan tidak mahu membina sistem takungan

kumbahan, sisa-sisa toksik dibuang dan dialirkan ke dalam longkang, parit, dan

seterusnya ke dalam sungai membawa kesan buruk kepada sungai. Bahan-bahan

kimia tersebut bukan sahaja menjejaskan kandungan PH dalam air sungai, masalah

timbul apabila cecair kimia yang cecair kimia yang disalurkan ke sungai tidak dirawat

dan mengandungi bahan logam berat seperti merkuri, arsenic yang sangat

merbahayakan sekiranya dibuang ke dalam sungai. Sebagai contoh, pernah terjadi

peristiwa sesetengah Negara maju yang memasukkan sisa-radioaktif ke dalam tong

dram sebelum membuangnya ke dalam laut tanpa kaedah penapisan dan rawatan yang

bersesuaian.

Di samping itu, insiden-insiden pertumpahan minyak daripada kapal-kapal

yang menyusuri sungai juga merupakan antara faktor pencemaran air berlaku.

Perkembangan industry perkapalan bagi tujuan pengangkutan barang semakin pesat

pada masa kini. Namun begitu, apabila berlakunya kemalangan yang melibatkan

antara kapal-kapal ini akan menyebabkan kebocoran minyak daripada tangki kapal

6

dan mengalir ke permukaan laut. Tumpahan minyak daripada kapal-kapal

menyebabkan minyak akan terapung di atas permukaan air. Kejadian ini menghalang

saluran pernafasan hidupan aquatik mengikut kajian sains dan menyebabkan kematian

hidupan marin. Minyak yang terapung akan menghalang cahaya matahari masuk ke

dalam air lalu menjejaskan tumbuh-tumbuhan akuatik untuk menjalankan proses

fotosintesis. Sebagai contoh, perlanggaran kapal MVWaily dengan kapal tangki MT

Bunga 3 yang membawa 61858 tan metrik minyak mentah telah menyebabkan

pertumpahan minyak berlaku berhampiran Tanjung Ayam.

Pertanian juga dikenal pasti sebagai punca pencemaran air. Pemprosesan hasil-

hasil pertanian menghasilkan banyak bahan kimia cecair yang disalurkan ke dalam

sungai dan laut. Hampas-hampas organic yang menjadi bahan buangan pemprosesan

dibuang ke dalam sungai. Tindakan ini bukan sahaja mencemarkan sumber air malah

mencetekkan sungai ayng boleh menyebabkan paras air mingkat mendadak ketika

musim hujan justeru menyebabkan banjir kilat. Tambahan pula, penggunaan baja-baja

kimia dan racun serangga yang mengandungi bahan-bahan pelarut kimia yang

membahayakan kesihatan juga boleh menyebabkan pencemaran air. Sekiranya bahan-

bahan kimia ini tidak diuruus secara baik dan dialirkan ke sungai melalui air hujan, ini

akan mencemarkan sungai. Kesan daripada kejadian ini, sumber air daripada sungai

yang tercemar tersebut tidak boleh digunakan untuk aktiviti pertanian dan

penternakan. Ini boleh membantutkan pertumbuhan hasil-hasil tanaman dan haiwan-

haiwan ternakan sekiranya meminum sumber air yang tercemar tersebut.

Seterusnya, kegiatan perlombongan juga dikenal pasti sebagai punca

pencemaran air. Penggalian petroleum di dasar laut dan tumpahan minyak adalah

bukti-bukti nyata. Penggerudian perigi-perigi minyak dan pembocoran tangki minyak

turut menyumbang kepada perkara ini. Apabila berlakunya kecuaian dan kelalaian

dalam proses menggerudi tersebut, minyak mentah yang terkandung di dasar laut akan

dilepaskan dan terapung atas permukaan laut. Tumpahan minyak atas permukaan laut

boleh merendahkan kandungan oksigen dalam laut dan menghalang pancaran

matahari. Tanpa adanya sumber oksigen dan matahari yang mencukupi, ini akan

membawa kesan kepada kehidupan akuatik dan menjejaskan sumber protein manusia.

Bahan-bahan buangan radioaktif dan ujian-ujian bom dan nuklear di laut-laut

juga menyumbang kepada pencemaran air. Banyak bahan buangan radioaktif yang

7

terhasil dani makmal-makmal dan buangan hospital yang mengandungi sisa-sisa

toksik larut dalam air serta mencemarkan air sungai dan laut. Stesen-stesen nuklear

juga menyalirkan bahan buangan ke dalam sungai yang mengakibatkan sungai

tercemar.

Ujian-ujian bom di laut juga menyumbang kepada pencemaran air laut.

Selain stesen nukear, pelepasan sisa-sisa air pemprosesan daripada loji-loji jankuasa

juga membawa implikasi kepada pencemaran laut. Hal ini demikian kerana proses

rawatan sisa-sisa loji-janakuasa amatlah rumit dan melibatkan kos-kos yang tinggi.

Pada lazimnya, loji-loji janakuasa cuma akan menggunakan kaedah rawatan sisa air

yang murah seperti cara meneutralisasikan pH air sisa dan terus melepaskannya ke

dalam laut tanpa mengambil kira bahan-bahan logam berat yang terkandung

dalamnya. Kelalaian dari aspek ini boleh mengancam hidupan-hidupan laut

berhampiran loji tersebut.

Aktiviti-aktiviti pembalakan merupakan salah satu faktor pencemaran sungai.

Hal ini demikian kerana struktur tanah akan berubah apabila berlaku penebangan

pokok di pinggir sungai. Tanah akan menjadi longgar kerana kehilangan akar-akar

pokok yang mencengkam tanah. Tambahan pula, hujan lebat yang turun ke tanah

menyebabkan hakisan tanah dan mengalir ke dalam sungai. Tanah-tanah yang

mengalir ke sungai akan menjadi mendapan di dasar sungai justeru mencetekkan

sungai. Apabila kandungan sungai menjadi cetek, sekiranya musim hujan tiba, paras

air sungai akan meningkat mendadak akibat kecetekan tersebut dan mengalir ke

perkampungan berhampira apabila takungannya penuh justeru menyebabkan banjir

kilat.

Secara keseluruhannya, kita boleh membuat kesimpulan bahawa kebanyakan

punca-punca pencemaran air adalah berkait-rapat dengan kegiatan-kegiatan manusia

mahupun untuk kegunaan domestic, industri ataupun antarabangsa. Oleh itu, bolehlah

dilihat pencemaran air bukanlah sesuatu isu persendirian, peribadi tetapi ia adalah isu

global yang melibatkan seluruh pihak. Semua pihak mahupun pihak kerajaan dan

badan bukan kerajaan (NGO) mempunyai perana mereka untuk berusaha mencari

penyelesaian bagi membendung masalah pencemaran air yang semakin serius ini.

8

Kesan-kesan pencemaran air

Kesan-kesan dari pencemaran air ini mendatangkan pelbagai masalah kepada

hidupan-hidupan dan juga alam sekitar. Pertamanya, pembuangan sampah ke dalam

sungai dan laut akan menyebabkan berlakunya kejadian banjir. Hal ini demikian

kerana pembuangan sampah seperti plastik, botol air, bungkusan makanan, sisa-sisa

makanan dan lain-lain akan meyumbatkan parit-parit di mana air di parit tersebut

yang sepatutnya mengalir ke laut disekat oleh sampah-sampah tersebut. Baru-baru ini,

berlaku tragedi banjir yang membawa banyak kemusnahan infrastruktur dan juga

telah mengambil nyawa di Kelantan [3]. Akibat daripada banjir tersebut, Jambatan

Pulau Setelu yang merentangi air Sungai Nenggiri itu runtuh akibat pengaliran air

sungai yang amat deras itu [1]. Analisa juga menunjukkan bahawa kelebaran dan

kedalaman sungai tidak seimbang [3].

Selain itu, terdapat juga pembuangan sisa-sisa toksik dan juga bahan kimia ke

dalam pengairan sungai. Hasil daripada pembuangan tersebut, kandungan bahan yang

merbahaya dalam air sungai akan meningkat sehingga keadaan sungai tersebut yang

tercemar itu tidak dapat menampung kehidupan akuatik seperti ikan dan tumbuh-

tumbuhan. Hal ini akan membinasakan kehidupan di laut dan juga sungai. Jika

terdapat juga ikan-ikan yang dapat hidup, pastinya daging ikan tersebut pun akan

dicemari dengan sisa-sisa toksik dan bahan kimia yang merbahaya itu. Justeru, jika

seseorang manusia memakan ikan tersebut, mereka mungking menhidapi penyakit

yang serious seperti kanser.

Dalam sebuah petikan akhbar daripada Utusan bertarikh 10 Februari 2014,

pihak Utusan telah melakukan selidik di Jambatan Muhibbah Changkat Jelutong di

mana kira-kira 200 orang nelayan telah menghadapai kejejasan sumber rezeki apabila

Sungai Bernam yang menjadi lubuk rezeki nelayan tersebut dicemari sisa

pembuangan toksik sejak 1 Februari yang lalu akibat pembuangan sisa toksik dari

9

kilang kelapa sawit [4]. Berita tersebut membuktikan bahawa pencemaran air akan

menjejaskan pendapatan para nelayan.

Tambahan pula, pencemaran air juga akan menjejaskan sumber air bawah

tanah di mana ia merupakan salah satu punca air. Malahan, pencemaran air juga

menjadi masalah yang amat serius di negara dunia ketiga iaitu jutaan manusia

mendapatkan air minuman dari kawasan yang dicemari dengan bahan buangan

manusia sendiri. Pencemaran sebegini dikatakan menyebabkan lebih tiga juta

kematian setiap tahun kerana cirit-birit, kebanyakannya terdiri daripada kanak-kanak.

Di samping itu, pantai-pantai di Malaysia yang dipenuhi dengan sampah-sarap

akan mencemarkan perairan di pantai tersebut lalu mengurangkan daya tarikan kepada

para pelancong dari luar Negara kerana situasi pantai yang tidak menyenangkan.

Secara tidak langsung, ekonomi Negara akan merosot akibat kekurangan pelancong

ke Negara kita.

Carta 1: Statistik Pencemaran Air Oleh Industri Pertanian dan Pembuatan

Mengikut Negeri 2009 [5]

10

Berdasarkan carta 1, jumlah sumber pencemaran air yang berlaku di Malaysia

ialah 10311 di mana negeri Johor merupakan negeri yang mempunyai paling banyak

sumber air yang tercemar iaitu sebanyak 4917 sumber diikuti dengan Selangor dan

Pulau Pinang iaitu sebanyak 2233 dan 1094. Negeri Perlis merupakan negeri yang

paling kurang berlakunya pencemaran air dengan hanya 11 sumber air yang tercemar.

Walaubagaimanapun, setiap negeri harus bertanggungjawab untuk mengurangkan

pencemeran air dalam negeri masing-masing.

Dari segi implikasi kepada kesihatan manusia, menurut kajian saintifik, air yang

tercemar mengandungi bahan kimia seperti sodium nitrat, merkuri dan arsenic yang

memudaratkan kesihatan manusia. Sekiranya manusia meminum air yang

mengandungi bahan-bahan kimia ini, sistem saraf dan pernafasannya boleh terjejas.

Tambahan pula, sodium boleh menyebabkan penyakit jantung, mercury boleh

menghentikan sistem pernafasan, dan plumbum boleh merosakkan sistem saraf.

Sekiranya kanak-kanak meminum air yang tercemar ini, proses tumbesarannya boleh

terbantut dan lebih serius lagi mengakibatkan kerosakan otak. Penyakit kulit juga

boleh berlaku sekiranya menggunakan air yang tercemar untuk mandi dan minum

seperti disentri, salmonela, cryptosporidium dan hepatitis.

Pencemaran air juga boleh memberi kesan kepada tanah basah. Tanah basah

menyediakan habitat dan makanan kepada species flora dan fauna. Namun apabila

tanah basah dicemari akibat bahan-bahan kimia seperti sulphur dan fosforus, ini boleh

menyebabkan pertumbuhan rumpai yang mendadak [Rajah 3 lampiran]. Mengikut

pengiraan sukatan “Basal Oxygen Demand” (BOD), pertumbuhan rumpai yang

mendadak dan tidak terkawal ini boleh merendahkan kandungan oksigen di sesuatu

kawasan tanah basah dan apabila kandungan oksigen rendah, ini boleh mengancam

hidupan-hidupan lain di tanah basah dan tidak dapat hidup.

Daripada implikasi-implikasi yang dinyatakan di atas, kita boleh membuat

kesimpulan bahawa implikasi pencemaran air adalah melibatkan kesemua anggota

yang terlibat dalam sistem ekosistem mahpupun manusia, haiwan, tumbuhan dan

hidupan aquatik, Dari segi kesan-kesan fizikal seperti kerugian kewangan dan harta

benda akibat pencemaran air masih boleh diperbaiki. Namun kerosakan dan

kehlangan kesihatan badan manusia akibat tededah kepada sumber air yang tercemar

tidak boleh diganti oleh mata wang. Oleh sebab itu, demi kesejahteraan manusia dan

11

alam sekitar, kita haruslah melakukan peranan masing-masing bagi memastikan

pembendungan masalah pencemaran air ini.

Langkah-langkah penyelesaian

Berikutan kejadian-kejadian pencemaran air yang kian runcing ini, pelbagai

initiatif dan langkah penyelesaian mestilah diambil bagi membendung isu pencemaran

air. Antara pihak yang memainkan peranan penting dalam membnedun gisu ini adalah

pihak kerajaan. Pihak berkuasa hendaklah menguatkuasakan undang-undang,

manakala undang-undang yang sedia ada perlulah diperketatkan lagi bagi

memberikan hukuman dan amaran yang tegas kepada pihak-pihak yang melakukan

pencemaran air. Sebagai contoh, dalam Akta kualiti dan alam sekitar 1974 bawah

seksyen 25(3), hukuman dalam bentuk denda tidak melebihi RM100,000 atau penjara

untuk tempoh tidak melebihi 5 tahun atau kedua-duanya sekali boleh dikenakan

kepada pihak yang melakukan pencemaran air. Selain itu, pihak kerajaan boleh

menganjurkan program pemulihan sungai seperti program “1 Negeri 1 Sungai”

(1N1S) yang mensyaratkan setiap negeri Malaysia bagi memilih satu sungai di setiap

negeri bagi dipulihkan. Melalui program ini, keadaan sungai di setiap negeri dilihat

boleh mencapai tahap pemulihan yang memuaskan.

Selain pihak kerajaan, Jabatan Alam Sekitar (JAS) selaku badan bawah

kerajaan mestilah menganjurkan program serta menyokong segala usaha kerajaan

dalam pemulihan sungai. JAS boleh mengambil peranan dalam membuat kempen-

kempen kesedaran serta menganjurkan ceramah, seminar bagi memberi mesej yang

jelas kepada orang awam untuk menjaga kebersihan sungai bersama-sama. Sebagai

contoh, program pembersihan sungai berbentuk gotong-royong mahupun ceramah

menghargai sumber air berupaya memberikan kesedaran awam untuk menitikberatkan

sumber air yang merupakan nadi penggerak kehidupan manusia.

Seterusnya, Institut Piawaian dan Penyelidikan Perindustrian Malaysia

atau SIRIM juga mempunyai peranan yang penting dalam memantau sector-sektor

12

industry, pembuatan dan perkilangan supaya pihak tertentu tidak menyalahi Akta

kualiti dan alam sekitar dengan melepaskan sisa-sisa kimia ke dalam sungai. SIRIM

boleh memberikan persijilan EMS ISO 14001 sebagai ganjaran dan pengiktirafan

kepada pihak industry, perkilangan yang telah melakukan usaha yang baik dalam

pengekalan kebersihan dan keseimbangan alam sekeliling.

Bukan sahaja badan kerajaan, pihak media massa juga haruslah menggunakan

saluran yang sedia ada bagi meningkatkan minat orang awam untuk melindungi

sungai daripada pencemaran. Kempen kesedaran perlulah diadakan melalui iklan

televisyen, surat-khabar dan internet bagi memberi mesej penjagaan sumber air

kepada orang awam. Iklan-iklan yang berkesan dan bermakna haruslah disiarkan

dalam media massa bagi memupuk sikap menghargai sumber air kepada orang awam.

Peringatan kepada orang awam supaya tidak membazirkan sumber air yang seida ada

haruslah dilakukan oleh media massa juga bagi memastikan kepanjangan penggunaan

sumber air yang sedia ada.

Di samping itu, kommuniti masyarakat setempat juga haruslah mengambil

inisiatif untuk menjaga kebersihan sungai dengan memastikan penduduk setempat

tidak membuang sampah-sarap sewenang-wenangnya ke dalam sungai seperti dalam

kes pencemaran sungai Penchala. Pemantauan terhadap kegiatan pembuangan sampah

ke dalam sungai haruslah dilakukan pada setiap masa dan tindakan segera haruslah

diambil sekiranya mengenal pasti terdapat pihak yang melakukan perbuatan tersebut.

Ini bukan sahaja memastikan sampah tidak menyumbatkan sistem perparitan, pada

masa yang sama juga mengelakkan pelepasan sampah-sarap ke dalam sungai yang

merupakan sumber air utama manusia. Kempen-kempen pembersihan sungai, tasik

dan kolam boleh dianjurkan oleh masyarakat setempat bagi mengekalakan kebersihan

sungai, tasik di kawasan mereka. Tindakan ini bukan sahaja mengekalkan kerbersihan

alam sekitar, malah merendahkan risiko pembiakan nyamuk aedes dan denggi.

Pemasangan perangkap sampah di kawasan perparitan dan longkang juga

berupaya mengurangkan pengaliran sisa domestic ke dalam sungai. Untuk mengatasi

sampah sarap dialirkan oleh air melalui longkang, perangkap sampah amatlah perlu

dipasang di tempat-tempat strategik di sepanjang parit utama untuk memerangkap

sampah sarap juga memudahkan pengurusan penyelenggaraan. Tindakan ini juga

memastikan pengaliran air parit yang lancar dan tidak lesu justeru mengurangkan

13

risiko pembiakan nyamuk di kawasan parit tersebut. Bagi mengatasi masalah

sumbatan parit, penyelenggaraan sistem perparitan berkala juga boleh dilakukan.

Langkah ini boleh memastikan sampah sarap tidak sampah sarap tidak menyebabkan

sistem perparitan tidak tersumbat maka penyelenggaraan berkala seharusnya

dijalankan iaitu 1 atau 2 kali sebulan. Dengan cara ini, maka sampah sarap tidak akan

menyebabkan sekatan air sekali gus sampah tidak terlepas ke sistem saliran utama di

sungai.

Dalam pada itu, penyediaan tangki bawah tanah untuk dirawat juga merupakan

langkah yang effisien dalam menangani isu sisa-sisa domestic kawasan bandar. Untuk

mengatasi masalah pelepasan air buangan domestik supaya tidak dilepaskan terus ke

dalam sistem perparitan maka adalah perlu disediakan tangki takungan bawah tanah

dan dirawat menggunakan bioteknologi selaras dengan usaha negara menjadikan

Malaysia sebagai pusat bioteknologi rawatan air [4].  Malah, pihak kerajaan

seharusnya memperuntukkan sejumlah wang supaya sistem perparitan daripada

kawasan perumahan terutama kawasan perindustrian dan juga pengusaha kedai

makanan perlu dibina saluran paip khas supaya air buangan dapat dikumpulkan di

kolam takungan sebelum disalirkan ke dalam sistem perparitan.

Akhir sekali, pihak sekolah juga memainkan peranan yang penting dalam

memupuk sikap menghargai dan meyayangi sumber air dalam kalangan pelajar-

pelajar yang merupakan pemimpin masa hadapan. Inisiatif pihak sekolah dalam

mengalakkan pelajar supaya menjaga kebersihan sungai amatlah penting kerana

melalui sistem pengajaran dan kesedaran, barulah mesej dan pemikiran untuk

menjaga dan menghargai sumber air boleh disebarkan secara berkesan kepada

generasi muda. Pihak sekolah haruslah menambah bilangan tong sampah di pusat

pengumpulan sampah. Hal ini demikian kerana hasil tinjauan yang dijalankan telah

mendapati bahawa pengurusan sampah yang lemah bukan sahaja pada peringkat

sekolah tetapi juga peringkat majlis perbandaran yang menyebabkan sampah sarap

bertaburan merata tempat. Oleh itu, diperingkat sekolah pengurusan peletakan tong

sampah perlu diambil kira. Tong sampah perlu ditambah di tempat strategik sebagai

pusat pengumpulan sampah supaya sampah tidak melimpah.

14

Kesimpulan

Pencemaran air di Malaysia bukan lagi satu isu persekitaran yang dapat kita

abaikan; tidak dinafikan ia sedang berlaku secara langsung atau tanpa sebaliknya

pengetahuan kita. Pencemaran air berlaku bukanlah secara semula jadi tetapi

disebabkan tindakan atau pembuatan manusia yang berkelompok atau kolektif.

Dalam zaman perkembangan teknologi ini yang mementingkan keperluan

manusia, masalah pencemaran air menjadi semakin membimbangkan. Sebagai contoh

yang mudah difahami, pertanian moden melibatkan penggunaan baja kimia yang akan

mencemarkan sumber air melalui tanah. Bagi memenuhi keperluan manusia yang

semakin meningkat, kita terpaksalah menggunakan teknologi yang memberi

keutamaan kepada kelajuan proses penghasilan melebihi impak yang berpotensi

mencemari sumber air. Di samping faktor pencemaran air secara umum, tidak

dinafikan bahawa isu ini bermula daripada cara hidup negatif setiap inidividu seperti

membuang sampah merata tempat, sikap boros, dan banyak lagi faktor yang

berpotensi. Maka dengan ini, sekelompok manusia yang bertindakan sama akan

menimbunkan kerosakan persekitaran yang dilakukan secara individu dan menjadi

pencemaran air yang serius.

Secara keseluruhannya, pencemaran air yang dimulakan oleh kegiatan

manusia telah membawakan impak yang cukup besar terhadap persekitaran yang

didiami kita. Sumber air bersih kita telah terjejas dan pelbagai aduan dilakukan tanpa

pengetahuan bahawa isu ini tanggungjawab kita bersama. Berkaitan dengan

persekitaran, sumber air bersih juga amatlah penting kepada hidupan-hidupan lain

serta ekosistem. Kesan daripada kerosakan pada ekosistem, sumber-sumber penting

yang lain seperti makanan serta hasil pertanian turut terjejas. Pendek kata,

15

pencemaran air akibat aktiviti manusia membawa kepada kesan negatif yang berturut

kepada semua hidupan di bumi kita dan akhirnya kepada kita sendiri.

Sambil kita mengetahui fakta-fakta pencemaran air, kita haruslah mengambil initiatif

untuk merancang serta melancarkan langkah pencegahan terhadap pencemaran air.

Pencegahan pencemaran air melibatkan peranan pelbagai pihak termasuklah kita

sebagai pengguna. Langkah kecil seperti gotong-royong masih dapat membetulkan

keadaan. Badan-badan besar termasuklah kerajaan dan organisasi bukan kerajaan

(NGO) turut memainkan peranan penting dalam mengurangkan pencemaran air.

Walaubagaimanapun, cara yang paling berkesan adalah melalui pendidikan

yang membina, di mana pemuda-pemuda diterapkan konsepsi dan pengetahuan yang

murni dan positif. Sebagai contoh, pelajar kejuruteraan mempelajari

mengoptimumkan reka bentuk di samping mempelajari cara reka. Selain pencegahan,

kerja-kerja pemulihan juga merupakan tanggungjawab kita semua.

Kesimpulannya, pencemaran air merupakan kesan daripada aktiviti manusia

dan kita sebagai manusia yang dikurniakan akal bertanggungjawab atas kerosakan

terhadap alam sekitar. Hanya dengan kerjasama dari semua pihak, barulah isu

pencemaran air dapat diselesaikan dengan cekap dan berkesan.

16

Rujukan

[1] Portal rasmi Jabatan Pengairan dan Saliran Negeri Selangor on-line:

http://water.selangor.gov.my/web_ver2/index.php?

option=com_content&view=article&id=108&Itemid=90&lang=en

[2] Kasmuri Hassan “Masalah pencemaran air di Malaysia” 18 Mac 2014, Artikel on-

line:

http://www.academia.edu/6469779/Masalah_pencemaran_air_di_Malaysia

[3] Artikel akhbar on-line:

http://www.astroawani.com/berita-malaysia/banjir-kelantan-pencemaran-sungai-dan-

banjir-besar-55580

[4]Artikel akhbar on-line:

http://ww1.utusan.com.my/utusan/Kota/20140210/wk_01/Sumber-rezeki-200-

nelayan-terjejas

[5] Internet:

http://forum.mygeoportal.gov.my/smanre/alamsekitar/water_pollution_sources.php

17

Lampiran:

Rajah 1: Kesan tumpahan minyak Rajah 2: Pencemaran sungai Penchala

18

Rajah 3: Pertumbuhan rumpai mendadak Rajah 4: Pembuangan sisa industri

Rajah 5: Pencemaran sungai akibat Rajah 6: Pembuangan sisa domestik

pembalakan

19