Öldükleriyle KalmadılarOrhan İyiler

Ayışığı KitaplığıKitabın Adı: Öldükleriyle Kalmadılar

Yazar: Orhan İyiler

1.Basım – 1978 May Yayınları2.Basım – 1978 May Yayınları3.Basım – 1987 Rosa Yayınları4.Basım – 1991 Karınca Yayınları5.Basım – 1996 Ceylan Yayınları6.Basım – 1999 Ceylan Yayınları7.Basım – 2019 Yeni Dönem Yayıncılık

İSBN: 978-605-80596-3-4Yayın Sertifika No: 15814

Baskı: Net Kırtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd: Şti.Adres:Ömeravni Mah. İnönü Cad. Beytülmalcı Sk.No:23/A Beyoğlu/İstanbulTel: 444 07 08

Telif Eserleri Kanunu gereğince bu eserin bütün hakları

Yeni Dönem Yayıncılık’a aittir

Yeni Dönem Yayıncılıkİskenderpaşa Mah. Sofular Cad. 8/3

Fatih / İstanbulTel&Fax: 212 533 32 57

www.mucadelebirligi5.net

Öldükleriyle Kalmadılar

4

Sevgili Sinan,Ayışığı Sanat Merkezi'ndeki dostlar kitabın ye-

dinci baskısını hazırlıyorlar. Ben de elimi çabuktutma gerekliliğinden önsöz olmayan bu yazıyısenin için düşündüm.

Sevgili Sinan,Seni Nurhak dağlarında bütün güzelliğinle gö-

rünce ben şimdiye kadar yaşadığım her şeyinnasıl az değerli olduğunu kavradım. Benim haya-tımı değiştirdin. Artık hep senin, yoldaşlarının sa-vaşımındaki gerçekliğe kendi yazım yeteneğimiaçtım. Beni yönlendirdin. Artık hep Marksizminnasıl kitleler içinde geliştirileceği, büyütüleceğinidüşündüm.

Sinan,Sana hem çok kızıyorum hem çok borçlu ol-

duğumu biliyorum. Bana dünyayı, sanatı, dü-şünceyi kavrattığın için gerçekten sana,arkadaşlarına, yoldaşlara çok şey borçluyum.Oysa ben yalnızlıklarımı, yazacağım romanları, ti-yatro yapıtlarını düşünmek ve yalnızca onları yaz-mak isterdim. O nedenle ÖldükleriyleKalmadılar'ın ilk basımını okuyanlar daha öncedaha önce yazdıklarımla bir kıyaslama yaparlarsane demek istediğimi daha doğru kavrarlar.

Sinan,Mücadelenizin diriliğini kucaklıyor, size sırtını

dönmüş olanların hayata nasıl teslim olduklarınısana ayrıca iletmek isterdim sevgili kardeşim. Neki zaman iyice daraldı. Hoşça kal...

Orhan İyiler19 Şubat 2011

Erenköy

5

6

3. BASKIYA ÖNSÖZ

Halka yalan yanlýþ devrimci efsaneler uydu-ran onu bu uyduruk öykülerin þarkýlarýyla büyü-leyen kimse, denizcilere gerçek dýþý haritalardüzenlemiþ bir coðrafyacý kadar suçludur.

LÝSSAGARAY(1871 Komün’ün Öyküsü)

“1876 basýmýnda yazdýðý önsözden”

1971 Olaylarýndan bu yana 16 yýl geçti. Bu,bir bakýma þu demektir: Ölmeyip yaþayanlar ikiaskeri darbeyi gördüler bu süreçte.

“Öldükleriyle Kalmadýlar”ýn 1978’in gerek ilkbasýmýnda, gerekse birkaç ay sonra gerçekleþtiri-len ikinci basýmýnda da bir önsöz yazmayý, isten-mesine karþýn yadsýdým. Bu bana onlarýn önünegeçmek gibi geliyordu. Olayý tüm yalýnlýðýyla vekendi yaþanan gerçeði içinde o günkü koþullarýndinamizmiyle çerçeveleyip býrakmayý yeðledim.Ama bugün aradan 20 yýl geçtikten sonra bize da-yatýlanlarla daha önce yaþadýklarýmýzý irdeleyebi-lecek bir önsöz yazmanýn kaçýnýlmaz olduðunugörüyorum. Yine de içimdeki o kaygýyý yenebil-diðimi söyleyemem.

Þimdi artýk bunca edinimden sonra, sol çev-relerin kendi aralarýnda tartýþtýklarý þu soruyuaçýk bir yüreklilikle ortaya koymalýyýz:

“Tarih, 1971’in asýlan, dað baþlarýnda, sokak-larda, evlerinde kurþunlanan devrimcilerini Ge-

7

nerallerin 12 Mart uygulamalarý için gerekçe oluþ-turup, onlarý oyuna gelmekle mi nitelendirecek-tir?”

Görünürdeki yenilgiye ve de getirdiði sonuç-lara bakýldýðýnda Türkiye solundaki çok kiþininbu soruya derin bir gönül rahatlýðýyla “Evet” yanýtýverdiklerini biliyoruz. Ýçlerinden birçoðunun: “Bizdaha önceden de söylemiþtik” dediklerini de... Solçevrelerin bile en küçük bir duyuntusu olmadandar bir kadronun birdenbire baþlattýðý eylemler di-zisi -çok kiþimize göre- Generallerin yönetime elkoymasýna, siyasal erki bütünüyle yönlendirme-sine neden olmuþtur. Amerikan emperyalizminekarþý çýkabilen demokratik direnmeler de iþteböyle bir uygulamayla yerle bir edilmiþti. Örneðin,70’li yýllarda Amerikan yönetimi için son dereceyaþamsal bir konu durumuna gelmiþ olan Türki-ye’deki haþhaþ ekimi sorunu Generaller yöneti-mindeki Erim hükümetince yasaklanmýþtý.Amerika’yla olan ikili antlaþmalarýn boyutlarý,yine bu dönemde, geniþletici üs’lerdeki denetimAmerikalýlarýn yönetiminde daha bir pekiþtirilmiþ,Amerikan 6. Filo’sunun Akdeniz’deki ve özelliklelimanlarýmýzdaki güvenliði bu kez kesin bir bi-çimde saðlanmýþtýr. Bu kanýtlarý ileri sürenler hiçkuþkusuz zamanýn baþbakaný Nihat Erim ‘in þutümcelerini de anýmsatmadan edemeyeceklerdir: -12 Mart muhtýrasýndan sonra solcular ezildi, de-miþtir Nihat Erim... Artýk Amerika BirleþikDevletleri’nin Akdeniz’deki 6. Savaþ Filosu liman-larýmýza güven içinde gelebilir.”

1971 Eylemlerini CIA’nýn denetiminde faþizansonuçlar almak için bir tuzak gibi görenler, o ne-denle bu eylemlerin bir bakýma kýþkýrtýldýðýný söy-leyenler, hiç kuþkusuz ülke içinde gerçekleþtirilen

8

uygulamalarý da kendilerine kanýt olarak göstere-ceklerdir. Gerçekten de “Öldükleriyle Kalmadý-lar”da zaman zaman kendini betimlemeye çalýþan,ülkenin ve insanlarýmýzýn o güne deðin görmediðikorkunç bir baský ve terör, önceden hesaplý kitaplýbir biçimde, hem de “yetkili olmayanmakam”larca uygulamaya konulmuþ, tam bir cadýkazaný fokurdatýlarak acýmasýz, kanlý bir solcu avýsürgünü baþlatýlmýþtýr. Genelkurmay BaþkanýTaðmaç apaçýk da söylemiþtir bunu “Toplumsaluyanýþ kalkýnmanýn önüne geçti” tümcesiyle... Buda generallerin toplumsal uyanýþa ne denli duyarlýolduklarýný göstermiþtir. Sendikal haklar askýyaalýnmýþ, iþçi ücretleri geriletilmiþ, tüm toplu söz-leþmeler süresiz ertelenmiþ, sendika liderleri, ay-dýnlar, öðrenciler aslý astarý olmayan karaçalmalarla tutuklanmýþ, Ýþçi Partisi kapatýlmýþ,yöneticileri tutukevlerine konulmuþ, insanlarýmý-zýn evleri süngülü erlerce tarumar edilmiþtir. 971denebilir ki 980’in bir genel provasý niteliðindedir.980 generallerinden birinin dediði gibi “971 ken-dilerine çok þey öðretmiþtir”. Noksan býrakýlanlar,o günkü koþullarda tamamlanamayanlar 980’detamamlanmýþtýr.

Þimdi yine 971’lilerin yenilgisine sol çevrelerdeteorik anlamda tartýþýlan þu soruyu da yükleyebi-liriz:

“971’liler o dönemin devrimci gündemindeolan Latin Amerika gerilla eylemini kendilerinekatýksýz bir model olarak mý seçmiþlerdi? CheGuevara ve Fidel Castro örneklerinin büyüleyicibaþarýsý kendi gerçeklerini irdelemelerine yanlýþbir örgütlenme modelini kendilerine seçmelerinemi neden olmuþtur?” 971’liler bu modelin çekici-liðini hiçbir zaman yadsýmadýklarýna göre Türkiye

9

koþullarýnda sonu yenilgiyle bitecek benzer bir gi-riþim için bu model kendilerine ideolojik tuzakolarak sunulmuþtur savýný ileri sürenler, sonuçta71’lileri goþist ve küçük burjuva maceracýlarý ola-rak daha rahat, daha gönül huzuruyla nitelendi-rir olmuþlardýr.

Hiç kuþkusuz önce þunda anlaþmamýz gerek:Ölülerimiz üzerinde hiç kimsenin gevezelik etmeyehakký yok. Ne onlarý ellerine silah tutuþturulmuþçocuklar olarak algýlamaya, ne de saða sola geliþigüzel ateþ eden Teksas kovboylarý gibi göster-meye... Hele “pisi pisine” öldüklerini söylemeyedeðin bir yazarýn dili uzanýyorsa hepimize çokkurnaz ve ahlaksýzca bir tuzak kurulmuþ demek-tir. Bu tuzaðýn temeli, olaylarý derinlemesine ir-delememizi engellemektir... Yalnýzca küfredilerekyapýlmaz bu, bazen aðýtlar yakýlarak da yapýlýr...Bazen de, çok ustaca bir iþ yaptýklarýný sanansözüm ona yazar çizerler tarafýndan her ikisini deölçülü ölçülü birbirine karýþtýrarak... Yalnýzcayaþayanlar deðil, ölüler de sorgular yaþayanlarý.Hele baþkalarý için yola çýkmýþlarsa, baþkalarýnýndaha insanca, onurlu ve sömürüsüz bir dünyadayaþamalarý için ölmüþlerse, iki þeyi, derinlemesineirdelenmemiþ cýlýz çarpýk teorileri ve ikiyüzlülüðü,bu eciþ bücüþ insanlarýn yüzüne bir tokat gibiçarpmayý kendi sonsuzluk yaþamlarýnda hiç ke-sintisiz sürdürürler. Bu tümcenin duygusal dü-zeyde kalmadýðýný göstermek için yalýnkat birörnekle de somutlaþtýrmamýz olasý: Daha sonrakiyýllarda 1 Mayýs alanlarýný onlarýn resimleriylepankart pankart, dalga dalga dolduran iþçiler,köylü kökenliler, çaðdaþ aydýnlar, toplumsaloluþumun hangi aþamalarýnda, hangi deneyim-lerle ve nelere sahip çýkarak büyümekte, güçlen-

10

mekte olduklarýný apaçýk kanýtlamamýþlar mýdýr?Ama ne zaman Promethee zincire vurulsa eciþ bü-cüþlerin þöleni baþlamaktadýr.

YUKARIDAKÝ sorularý, yani, “Askeri darbeyegerekçe oluþturmak yolunda CIA’nýn oyununagelmiþ olmak” ya da “ideolojik tuzaðýn çýkmaz so-kaðýna saptýrýlmak” varsayýmlarýnýn ne denlidoðru olup olmadýðýný anlamak için o günün koþ-ullarýna bir iyice bakmak gerekir. Çünkü hiçbirþey durup dururken baþlamadý. 971’liler durupdururken eyleme geçmediler. Yukarýdaki sorularý,yaþanan her þeyden soyutlayarak pek çarpýcý, pekakýllýca yönlendirenlerden kaçý iki Zonguldakmaden iþçisi, Mehmet ÇAVDAR ile Satýlmýþ TE-PE’nin adlarýný anýmsayabilir? Oysa 70’li yýllarýndiyalektik gerçeðini doðru kavramak isteyenler,ünlü bir Amerikan firmasýna karþý Zonguldakmaden iþçilerinin 1965 yýlýndaki grevinde öldürü-len Mehmet’le Satýlmýþ‘ýn sonraki olaylarla orga-nik kemikleþen baðlantýsýný gözdenkaçýrmamalarý, doðru çözümleyip doðru sapta-malarý gerekirdi. Ýki maden iþçisinin öldürülme-siyle baþlayan siyasi cinayetlerin týrmandýrýlýþý97l’lilerin gerisinde uzun bir liste oluþturur.

Bu listeyi Barýþ davasýnýn onurlu savaþýmcýsýOrhan APAYDIN’ýn “Kim öldürüyor? Niçin Öldü-rüyor?” adlý yapýtýndan düzenleyerek alýyorum.Bu tabloya -nedenli bunaltýcý olursa olsun- þöyleuzaktan, hiç yorumsuz bile bakýlmasýnýn birçokgerçeði uyanýk insanlara kavratmaya yeteceðinisanýyorum...

10 Ocak 1965 Mehmet ÇAVDAR, SatýlmýþTEPE Zonguldak Maden iþçileri, Amerikan firma-sýna karþý baþlatýlan grevde kurþunlanarak öldü-rüldüler. Zamanýn Çalýþma Bakaný Bülent Ecevit,

11

olayda tahrikler olduðu, kýþkýrtýcýlarýn amacýnýnAmerika ile dostluðun bozulmasýný saðlamak veAmerikan sermayesinin yurdumuza gelmesini en-gellemeye yönelik olduðu yolunda açýklamalaryaptý.

1965-1968. Bu yýllarda hiçbir siyasal amaçlýcinayet yok. Adalet Partisi’nin tek baþýna siyasi ik-tidarý oluþturduðu bu yýllarýn özelliði TürkiyeBüyük Millet Meclisi’ne Ýþçi Partisi’nin 15 millet-vekili sokuþu -Devrimci Ýþçi Sendikalarý (DÝSK)’inkuruluþu, basýnýn göreceli bir özgürlük içinde Tür-kiye’nin kalkýnma sorunlarýný tartýþma gündemineoldukça geniþ ölçeklerde getirebilmiþ olmasý-. Yeryer, grev hakkýnýn ve kitlesel anti-emperyalist gös-terilerin yýðýnlaþmaya baþlamasý. 1961 Anaya-sa’sýnýn tam ve noksansýz uygulanmasý istemlerigündeme geliyor. “Baðýmsýz Türkiye” sloganlarýyoðunlaþýyor...

24 Temmuz 1968. Vedat DEMÝRCÝOÐLU,Hukuk Fakültesi öðrencisi. Amerikan 6. Savaþ fi-losunun Ýstanbul’a gelmesi nedeniyle çýkan olay-larda polisler ÝTÜ öðrenci yurdunu sabaha karþýbasarak Vedat Demircioðlu’nu önce dövdülersonra yurdun 3. katýndan aþaðýya attýlar. Madeniþçilerinin öldürülmesinden sonra ilk siyasi cina-yet, sorumlu polisler en küçük bir koðuþturmayabile uðramadýlar.

27 Temmuz 1968. Atalay SAVAÞ, 6. Filo olay-larýný Ankara’da kýnayan öðrencilerin duruþma-sýnda çýkan kargaþada vurularak öldürüldü.

16 Þubat 1969. Turgut AYTAÇ, Duran ER-DOÐAN, KANLI PAZAR: 6. Filo’nun yeniden Ýs-tanbul’a geliþini kýnamak için Türkiye ÝþçiPartisi’nin Taksim alanýnda düzenlediði gösteridemilitarist ve þoven çevrelerin devletin kolluk kuv-

12

vetleri desteðinde örgütlü bir biçimde baþlattýklarýsaldýrýda yüksek mühendis Aytaç‘la iþçi Erdoðanhunharca öldürülüyorlar. Öldürücüleri buluna-mýyor.

23 Aðustos 1969. Mehmet Doðan KILAN,Köylü yurttaþ. Tunceli valisinin yasakladýðý PirSultan Abdal oyununun yasaklanmasýný kýnadýðýiçin Emniyet Müdürü‘nün kurþunlamasýyla öldü-rülüyor.

19 Eylül 1969. Mehmet CANTEKÝN, Iþýk Mü-hendislik ve Mimarlýk Yüksek Okulu’nda okulla-rýnýn devletleþtirilmesi istemiyle yaptýklarý barýþçýlgösteride komandolar‘ýn tabancalý, molotof kok-teyli saldýrýlarýnda parçalanarak öldürülüyor. Ýlkkez bu olayla, MHP kamplarýnda, emekli 1960darbesinin nasyonel-sosyalist eðilimli subaylarý-nýn eðittiði komandolarýn kolluk kuvvetlerinin ya-nýnda yer alarak siyasi cinayetler iþlemeyebaþladýklarý görülüyor. Kolluk kuvvetlerinin yavaþyavaþ geri çekilerek yerlerini komandolara býrak-maya baþladýklarý sezinleniyor.

12 Eylül 1969. Mustafa BÝLGÝN, MHP kamp-larýnda yetiþtirilen komando. MTTB binasýndabomba imal ederken elinde patlayan bomba so-nucunda kurtarýlamayarak ölüyor. Lise Öðrencisi.

23 Eylül 1969. Taylan ÖZGÜR, ODTÜ öðrencilideri. Polis cipinden açýlan tabanca ateþiyle öldü-rülüyor. Tanýklar polisi saptýrýyor. Kýsa bir süresonra polisin Almanya’ya gönderildiði öðreniliyor.Bu olayla ilk kez devrimci öðrencilerin barýþçý gös-terilerinde kendilerini korumak amacýyla silahedinme gereksinimi duyduklarý söylenir. Bu olaysilahlý týrmanýþýn artmasýna da neden olmuþtur.Taylan Özgür barýþçý bir gösteriden arkadaþlarýylabirlikte dönüyordu.

13

9 Aralýk 1969. Mehmet Büyük SEVÝNÇ,DMMA öðrenci lideri. Okulunun önünde otobüsbeklerken komandolarca taranarak öldürülüyor.

14 Aralýk 1969. Battal MEHETOÐLU, DMMAMakine 3. sýnýf öðrencisi. Yine komandolarca oku-lunun önünde taranarak öldürülüyor. Onun daöldürücüleri bulunamýyor.

29 Aralýk 1969. Þerif AYGÜN, Gamak fabri-kasý iþçisi. Yasal haklarýný alabilmek için direneniþçilere polisin ateþ açmasý sonucu vurularak öl-dürülüyor. Arkadaþlarýnýn kucaðýnda hastaneyegötürülen Aygün’ü kurtarmak mümkün olmuyor.

23 Mart 1970. Süleyman ÖZMEN, Yüksek Öð-retmen okulunda çýkan olaylarda kurþunlanan ilkkomando. 5 gün kaldýðý komadan kurtarýlamaya-rak ölüyor.

13 Nisan 1970. Necdet GÜÇLÜ, Doktor. Týp fa-kültesi merkez binasýný basan 12 silahlý komando37 yaþýndaki devrimci Dr. Necdet Güçlü‘yü beynin-den kurþunlayarak öldürüyorlar. Komandolar öl-dürülen Süleyman Özmen’in öcünü aldýklarýnýbildiriyorlar. Daha sonra Güçlü‘yü Ülkü Ocaklarýbaþkanlarýndan Ýbrahim Doðan’ýn öldürdüðü sap-tanýyor. Güçlü‘nün öldürülmesinde kullanýlan silahda Ülkü Ocaklarý binasýnda bulunuyor. Tabanca-nýn Fehmi Altýnbilek adýnda bir üsteðmene ait ol-duðu anlaþýlýyor. Ama hiçbir giriþimdebulunulamýyor. Üsteðmen Altýnbilek daha sonra.Toplu bir kýyým olan Kýzýldere operasyonunda enönde görev alýyor.

29 Nisan 1970. Yaþar SERPÝN, Solcu. Polisajaný Doðan Þahmurat tarafýndan Ankara ZiraatFakültesi bahçesinde tabancayla vurularak öldü-rülüyor.

4 Mayýs 1970. Kayhan ÇÝÇEKLÝ, MustafaAKARCA, Adana Kadirli’de polis iþkencesiyle ölen

14

Kayhan Çiçekli’nin ölüm nedenini kýnayan Kadirli-lilere jandarmanýn ateþ açmasý sonucunda MustafaAkarca adlý yurttaþ da öldürülüyor.

24 Mayýs 1970. Mustafa KUSEYRÝ, Solcu. Son-radan Kuseyri’nin saðcý olduðu, kendi arkadaþlarýtarafýndan bir kaza sonucu vurularak öldüðü savýileri sürülüyor.

16 Haziran 1970. Yaþar YILDIRIM, MustafaBAYLAN, Mehmet KIDAK, Hüseyin KAHRAMAN,DÝSK’in sendikal haklara geniþ sýnýrlamalar getirenyeni sendikalar yasasýný kýnamak için baþlattýðý di-reniþ ve gösteriler birdenbire büyük boyutlaraulaþarak tüm iþçilerin katýlýmýný saðlýyor. Ýþçiler Ýz-mit’ten yürüyüþe çýkarak Ýstanbul’a yaklaþtýkla-rýnda tüm köprüler açýlýyor, Vapur seferleri iptalediliyor. Yürüyüþleri engellenmek isteyen iþçilerlepolisler arasýnda çýkan çatýþmada üç iþçi vurularaköldürülüyor. Polis görevlisi Mehmet Kahraman daaldýðý kurþun yaralarýyla hastaneye yetiþtirilirkenyolda ölüyor.

18 Haziran 1970. Zeki ERDOÐAN, Ülkücü /Komando. Kendi arkadaþý Muzaffer Sözügüzel ta-rafýndan kaza kurþunuyla vurularak ölüyor.

22 Aðustos 1970. Necmettin GÝRÝTLÝOÐLU,Yapý Ýþleri Genel Baþkaný. Ýzmir Aliaða rafineri-sinde grevi yönetirken iþverenin servis þoförüKazým Soyuncu tarafýndan iþçilerin gözü önündekurþunlanarak öldürülüyor. Kazým Soyuncu’nunkomando olduðu sonradan anlaþýlýyor. NecmettinGiritlioðlu böylece öldürülen ilk Sendika Baþkanýoluyor.

23 Kasým 1970 Dursun ÖNKUZU, Ülkü Ocaðýmensubu Ankara Teknik Yüksek Okulu 3. Sýnýföðrencisi Önkuzu’ya iþkence edildiði, sonra pen-cereden atýlarak öldürüldüðü savý ileri sürülüyor,Önkuzu’nun katili ya da katilleri bulunamýyor.

15

9 Aralýk 1970. Hüseyin ALTINTAÞ, ÝstanbulÇapa Yüksek Öðretmek Okulu öðrencisi. HüseyinAltýntaþ komandolarýn okul çýkýþýnda gerçekleþ-tirdikleri saldýrý sonucunda kurþunlanarak öldü-rülüyor.

20 Aralýk 1970. Firuz MEHMEDÝ, Ankara ZiraatFakültesi devrimci öðrencilerinden. Ýran uyruklu.Kimlikleri saptanamayan kiþilerce ensesine kurþunsýkýlarak öldürülüyor. Dev-Genç yaptýðý açýklamadaMehmedi’nin SAVAK ajanlarýnca öldürüldüðü sa-výný ileri sürüyor.

25 Aralýk 1970. Ýlker MANSUROÐLU, Dev-Gençüyesi. Komandolarca pusuya düþürülerek öldürü-lüyor.

30 Aralýk 1971. Ümit ÇAVDAR, Trabzon’da Ka-radeniz Teknik Üniversitesi yurdunu sabaha karþýbasan komandolar Çavdar’ý öldürüyorlar.

28 Ocak 1971. Þerafettin ATALAY, TÝP AmasyaÝl Baþkaný. Atalay pusuya düþürülerek öldürülü-yor. Öldürücüsü týpký ötekiler gibi bulunamýyor.

27 Þubat 1971. Hýdýr ATALAY, Sendikacý. An-kara Emniyet Sarayý‘nýn 10. katýndan atýlarak öl-dürülüyor. Sorumlular konusunda en küçük birkoðuþturma açýlmýyor. Ýlgililer devrimci sendikacý-nýn intihar ettiðini söylemekle yetiniyorlar.

5 Mart 1971. Hasan TARCAN, Mustafa ÇAKIR,Mehmet SUSUZ. Kýrkhan’da solcularýn camiyebomba attýklarý söylentisiyle karýþan ortalýkta adýgeçen üç kiþi jandarmanýn açtýðý ateþle vurulupölüyorlar.

8 Mart 1971. Ali Han ULUÐ, TÝP’in Sivas/Yýldý-zeli ilçe sekreteri. Baþýndan kurþunlanmýþ olarakevinde ölü bulunuyor.

9 Mart 1971. Aziz YALTA, Ýþçi. ODTÜ Üniversi-tesi’ndeki karýþýklýklarda vuruluyor. Kurtarýlamý-yor.

16

12 Mart 1971. Süheyla KIY AK. ODTÜ olaylarýsýrasýnda aðýr yaralanan oðlu Onursal Kýyak’ýn tu-tuklandýðýný öðrenince geçirdiði kalp krizi so-nunda ölüyor...

12 MART 1971 ve GENERALLERÝN ÜNLÜMUHTIRASI: Temel Gerekçe; anarþi ve kardeþlikkavgasýna son vermek...

971’lere dek uzanan, 971’lerden daha da yoð-unlaþa yoðunlaþa 980’lere varan ölüm listelerininbize öðrettiðini tüm açýk yürekliliðimizle kavra-mak zorundayýz; bundan kaçýnamayýz: Bu liste-ler bize emperyalizmin halkýmýza kurduðu tuzaðýapaçýk göstermektedir. Köleliðe karþý kitlelerin ba-rýþçý direniþlerini kan içinde boðmak, yýlgýnlýk sal-mak. Köleliðe karþý barýþçý direniþler yinesürdürülüyor, kitlesel temelleri gittikçe oluþturu-luyorsa, o zamanda öncü kadrolarla kitleler ara-sýndaki baðý öldürücüleri bulunamayan siyasicinayetlerle kopartmak, direniþçilere tek bir yol,silahlý direniþ seçeneðini býrakmak. Bu seçeneðinardýndan da generalleri ya da Yunanistan’da ol-duðu gibi albaylarýyla, yeniden kitleleþme özelliðigöstermeye baþlamýþ olan direniþçi eylemi bu kez-kendisince- kökünden çözümleyecek askerseldarbeyi gerçekleþtirmek... Ve kendi çýkarlarý doð-rultusunda tümüyle anti-demokratik yapýlaþmayýkesin biçimde saðlayarak koskoca bir halkýn sö-mürü düzeni içinde daha uzun bir süre baþkaldý-rýsýný geciktirmek, erteletmek... Emperyalizm buuygulamasýnda içeride, her zaman örgütleyebile-ceði azgýn fanatik topluluklarla, paralý iþbirlikçi-lerini bulabileceðini biliyordu. Sömürgeciliktarihinin kendisine öðrettiði bir gerçekti bu.971’lileri goþist ya da küçük burjuva maceracýsýolarak nitelendirenlerin barýþçý direniþlerin, en

17

demokratik çaðdaþ kuruluþlarýn bile neden nasýlbombalanarak insanlarýnýn öldürüldüklerini, in-sanlarýmýzýn öldürülmekten kendilerini nasýl sa-kýnabileceklerini nesnel olarak gösterebilmelerigerekirdi. Gösterilebilecek tek yol da belki tümtoplumun simgesi, hiç sesini çýkarmadan köle-liðini kabul etmesi olacaktý. Ayrýca, 971’lilerin butuzaða düþtüðünü söylemek de olaylarý derinle-mesine irdelemek isteyenler için yeterince doyu-rucu olamayacaktýr. Onlar Türk halkýna karþýkurulan bu tuzaða karþý çýktýlar ve onu parçalayýpgeçmesini bildiler. Bu gerçeði diyalektik anlamdavurgulayamayanlar hiç kuþkusuz 71’li olaylarýaçýklamaktan uzak birer geveze durumuna düþe-ceklerdir. Ayrýca emperyalizmin tüm bir halkakurduðu tuzaðýn varlýðýný yadsýyanlar da onunlasavaþýmda daha doðru, bilimsel doðrularý sapta-mada yeterince uyanýk davranamayacaklar de-mektir. Ama bu konuda hiç unutulmamasýgereken yaþadýðýmýz çok önemli bir gerçek de var-dýr: 971’in görünürde yengisini elde etmiþ olanlarkendilerine, hemen ardýndan baþlayan gelecektekiyenilgilerinin kaçýnýlmaz koþullarýný da hazýrlamýþdemektirler. Öldürdükleri insanlar þaþýlasý bir bi-çimde topluma yenilgileriyle, ölümleriyle edinim-ler kazandýrmakta, köleliðe karþý direniþin geçerliyöntemlerini bulmalarýna sürekli yardýmcý ol-maktadýrlar. Engels’in dediði gibi, dinsel sa-vaþýmlar tarihinde bile böyle bu... Karl Marks’ýn“Fransa’da Sýnýflar Savaþýmý”nýn 1895 baskýsýnayazdýðý önsözde altýný çizdiði gibi: Þehitlerin þaþý-lasý öðretileri derinden derine kitleleri sesiz bir bi-çimde örgütleyerek sonunda Roma ÝmpartoruDialektianus’un sakalýnýn dibindeki Nikomedia(Ýzmit)’teki sarayýný yerle bir etmenin kurtuluþu

18

olmayan yolunu gösterdiler. Kendinden sonragelen Costantinus’un hýristiyanlýðý resmi din ola-rak ilan etmesinden baþka artýk hiçbir seçeneðikalmadý.

Vietnam savaþýndan sonra Amerikan emper-yalizminin öðrendiði yaman bir gerçek olmuþtur.Çaðýmýzýn bu yeni Roma Ýmparatorluðu bugünartýk kendisine karþý tüm sýnýfsal katmanlarýylahalk kesin bir direnme sürecine girmiþse bu biralýnyazýsý gibi kendisinin kesinkes ölümü anla-mýna gelmektedir. Eðer bir de buna iþçi sýnýfý ideo-lojisi ve devimci kadrolarý öncülük ediyorsa ölümüyalnýzca yenildiði sömürgelerinde deðil kendidolar/metropollerinde de yavaþ yavaþ baþlayanbir hastalýk biçiminde olmaktadýr.

971’liler için, kendilerine yaþatýlan gerçeklerle,Amerikan emperyalizminin Vietnam savaþýndansonra Ortadoðu’ya birdenbire öncekinden kat katyoðun abanmasýný ilk duyarlýyanlar, tüm boyut-larýyla ilk sezinleyenler olmuþtur denilebilinir.Gerçekten de bu yýllarda baþta Amerika, ulusla-rarasý finans metropolleri her 10 yýlda bir derinbir sosyo-ekonomik bunalýmý yaþýyorlardý. Petrolkrizinin ilk belirtileri uzmanlarýnca sezinlenir gibiolmuþtu. Korkunç bir hýz ve sürekli superproduc-tion ile ayakta durabilen metropoller 70’li yýllardasömürgelerinin aleyhine bozulan ödemeler denge-sini dolar birimi üzerinden yeniden düzenlemek,yeni disiplinler oluþturmak kaçýnýlmazlýðýyla karþýkarþýyaydýlar. Hem üretimlerini satabilmek, hemde sattýklarýnýn parasýný kesinkes geriye alabil-mek. IMF-OECD gibi uluslararasý parasal kuru-luþlarýn o zamanýn parasýyla alacaklarý 300-400milyar dolarý aþmýþ, üçüncü dünya ülkeleri yenibir týkanmayla bu paralarý faizleriyle birlikte öde-

19

yemez duruma gelmiþlerdi. Üçüncü dünya ülkeyöneticilerinin 70’li yýllarda devalüasyon istemle-rine bugünkü kadar kolayca boyun eðmemeleri,eðmek istememeleri dolar/metropollerinin iþinizorlaþtýrýyordu. Ayrýca, içinde bulunduðumuzbölge, Vietnam savaþýndan sonra petrol yatakla-rýnýn sürekli denetim altýnda bulundurulmasý ko-nusunda birdenbire daha da büyük bir önemkazanmýþtý. Dahasý, petrol/dolar metropolleri yi-tirdikleri bu ünlü destanýmsý savaþtan sonra,kendi yapýlarý içinde de derin bir mali bunalýmagirmiþlerdi. Tüm bu temel, bu temel nedenleresýký sýkýya baðlý ikincil, üçüncül nedenler üçüncüdünya ülkeleri için yeni disiplinlerin oluþturul-masýný kaçýnýlmaz kýlýyordu.

971’liler, iþte buna direnmiþlerdir. Onlar bizebugün daha iyi kavradýðýmýz gerçekleri apaçýkgöstermiþlerdir: Petro/dolar metropollerinde de-mokrasi varsa bizde olmadýðý içindir. Onlarda en-flasyon yoksa ya da çok düþük boyutlardaysahalkýmýz kendisini anemik insanlar topluluðu du-rumuna getiren enflasyonu sürekli yaþadýðý için-dir. Onlar da iþsizlik sistemi, zorlar bir durumagelmemiþse, üçüncü dünya ülkelerinin, son za-manlardaki deyimiyle Güneyliler’in % 20’sinin iþ-sizliði, sefaleti, açlýðý pahasýnadýr bu. Kuzeylilerpek övündükleri, ideolojik bir model olarak sun-duklarý demokrasi kurumlarýný kendi dengeleriiçinde iþlevsel kýlabiliyorsa bunun nedeni Ku-zey’deki bir iþçinin saat ücretinin 6 dolar, Gü-ney’dekinin 50 sent dolaylarýnda oluþundandýr.Güney’liler saat ücretlerini enflasyonu düþürerek,çok deðil 2 dolara çýkarabildiklerinde petro/dolarmetropolleri kendi demokrasilerini kendi general-lerinin militarizminden koruyabilmek için belki de

20

bizim kanla, acýyla öðrendiðimiz edinimlerimizegereksinme duyacaklardýr.

Olay gerçekten artýk böylesine netleþmiþtir. Gü-neylilerin kurtuluþu dünyamýzýn kurtuluþu anla-mýna gelmektedir. Açlýktan, sefaletten, nükleersilahlardan kurtuluþu anlamýna...

Daha 1845’lerde ünlü bir Ýngiliz sanayicinin de-diði gibi: “Eðer biz sömürgeciliði tam zamanýndakeþfedememiþ, bunun temellerini kendimizde oluþ-turamamýþ olsaydýk kendi ülkemizdeki zenginlik-leri ve demokrasiyi kesinlikle gerçekleþtiremezdik.”Batý kapitalizmi 150 yýldan beri saltanatýný baþka-larýnýn açlýðý, sefaleti, geri kalmýþlýðý pahasýna sür-dürmektedir ve üçüncü dünya ülkelerine askeridarbelerden, dolar düzenlemelerinden baþka vere-bileceði hiçbir þeyi kalmadýðýný yaþanan olaylarlaher gün daha açýk kanýtlamaktadýr: 971’liler yalnýzbizim þehitlerimiz deðildir üçüncü dünya halklarý-nýn da... Güney’lilerin de þehitleridir... Kendi gün-celliklerinde küçük hesaplar içindeki çok kiþiyeabartýlmýþ bir sav gibi görünse bile...

971’liler yenildiler. Yenilebileceklerini de hiçbirzaman unutmadýlar. Emperyalizme karþý daraðaç-larýnda, dað baþlarýnda sokaklarda ölürlerken “Öl-dükleriyle Kalmayacaklarý“ýný çok iyi biliyorlardý.Asýl küçük burjuva maceracýlarý askersel darbe-lerde çözümler arayanlar olmuþlardýr. Onlar yaþ-amlarýný sürdürüyorlar... Bir zamanlar radikalsubaylarýn darbe ideologluðunu yapmýþ olanlarbugün ilerici görünümlerini yitirmemeye çalýþarak“l2 Eylülü, bir iç savaþý önlediði için” selamlamak-tadýrlar.

“ÖZGÜR TUTSAK” notlarýmdaki 22 Kasým 1985tarihli yazýmý hiç deðiþtirmeden onlara ithaf ediyo-rum:

21

“12 Mart 1971 generaller muhtýrasýnýn nasýlverildiðini, haksýzca hangi generallerin, kurmayalbaylarýn emekli edildiðini, içlerinden hangileri-nin Ziverbey Köþkü’nde sorguya çekildiðini, tümbu acýmasýz haksýzlýklar üstüne günlerdir Cum-huriyet gazetesinde çarþaf çarþaf açýklamalar, tar-týþmalar yapan sayýn yazar Uður MUMCU - havakuvvetleri kumandaný muhtýracý Orgeneral Muh-sin BATUR ve emekli general Celil GÜRKAN’a:

Ben gidip görmedim, adýný duydum ilk kezDeniz Gezmiþ, Yusuf Aslan, Hüseyin Ýnan 12 Martmuhtýrasýndan sonra asýlýp oraya gömüldükle-rinde: mezarlýðýn adý ANKARA KARÞIYAKA ME-ZARLIÐI.

Görenler anlattýlar, kendisiyle konuþan yakýnbir tanýdýðým anlattý: Dini bayramlarýmýzda halký-mýz önce sabahtan mezarlýklara gider. Ölmüþ bü-yüklerini, tanýdýklarýný, sevdiklerini ziyaretederler. Bu yýlýn þeker bayramýnýn 1. günü, yanisizlerin 12 Mart muhtýrasýný sözüm ona tartýþtýðý-mýz günlerde, Ankaralýlar ya da Ankara’nýn Ka-rþýyaka Mezarlýðý‘nda sevdiklerini gömmüþ olanlarher zamanki gibi yine ellerinde çiçeklerle, ibrik-lerle, su testileriyle, “can”larýndan aziz bildikleriniziyarete geldiler. Yakýnlarýnýn, sevdiklerinin mezarbaþlarýnda dualarýný ettikten topraklarýna sulardöktükten sonra ayrýlýrlarken, aralýklý bir biçimdegömülü üç gencin mezarlarýna da ellerindeki sonkaranfilleri, gülleri, kasýmpatlarýný býraktýlar ses-sizce. Testilerinde ayýrdýklarý sularý gömütlerinintopraðýna boþalttýlar.

Ben görmedim; görenler anlatýyorlar: Ýþteorada, üç gencin mezarý baþýnda dolaþan birkadýn varmýþ. 70 yaþlarýnda. Yoksulluðu giysile-rinden, göçmüþlüðünden besbelliymiþ. Ýki bük-

22

lüm, yüzü buruþ buruþmuþ... Deniz’in, Hüse-yin’in, Yusuf’un mezarýna çiçek atan, su dökenherkesin yanýna sokuluyor, derin derin mezarlarabaktýktan sonra soruyormuþ:

- Benim oðlumu da tanýr mýydýnýz?- Senin oðlun kimdi Ana? diye soruyorlarmýþ

ona...- Oðlumun adý Hüdai ARIKAN- Ah... Hüdai Arýkan... Kýzýldere’de Öldürü-

len genç teðmen.Öldürülmeden bir yýl önce görmüþtüm en son

oðlumu. Benden sonra gören kim? Benden sonragörenleri arýyorum. Deyiverirler mi bana: Nasýldý?Saðlýðý iyi miydi? Neler dedi?

Bir süre susuyormuþ. Sonra bakýþlarýný me-zardan ayýrmadan: “Bana oðlumu anlatýr mýsýnýz?Çok özledim onu... Kokusunu, beni öpüþünü...”

Görenler anlattýlar; kutsal günlerimizin biti-mindeki her bayram Hüdai Arýkan’ýn anasý, De-nizlerin mezarý baþýna gidiyor, mezarlýktan el ayakçekilinceye dek, orada oðlunu en son kimleringördüðünü çiçeklerin, kasýmpatlarýnýn arasýndasorup soruþturuyor, sonra...

Sonra artýk hiç kimsenin gelmediði, tüm ziya-retlerin ardýnýn kesildiði bir saatlerde gözleri ka-ranlýklar dolu, kucaðýnda oðlunun arkadaþlarýnýnmezarlarýndan kucak kucak topladýðý çiçeklerle,kalýn postallarýný sürüye sürüye mezarlýðý terkediyor, kentin ýþýklarý yanmýþ gürültüsünde eriyipgidiyormuþ...

Sayýn Mumcu, sayýn Batur, sayýn Gürkan, siznasýl olsa kendi aranýzda bir çözüm bulursunuz...

Bazukalarla ölüsü paramparça edilmiþ birananýn oðlunu en son görmüþ olaný ya da görmüþolanlarý bulabilirseniz, ona deyiniz ki: “Hüdai Arý-

23

kan’ýn 70’lik anasý her bayram sabahý elinde çi-çeklerle seni Ankara’nýn Karþýyaka Mezarlýðý’nda,Denizlerin yattýðý gömütlerin baþýnda, özlemle,umutla, sevinçle bekliyor. Ona oðlunu en son ne-rede gördüðünü, neler konuþtuðunuzu, saðlýðýnýnnasýl olduðunu anlat bir bir...

ANLAT...”

24

4. BASIMA ÖNSÖZ“Öldükleriyle Kalmadýlar” 4. basýmýna hazýr-

lanýrken kendi kendime þunu bir kez daha sor-dum: “20 yýl sonra bile, ‘71 kuþaðýnýnbaþkaldýrýsýna duyulan bu ilgi hangi gerçekteodaklaþýyor?”

Biliyorum, bazýlarý için bu soru hiç de anlamlýdeðil. Ama bu sorunun doðru yanýtýnýn þimdiiçinde bulunduðumuz konumu bile diyalektik bi-çimde irdeleyebilecek önemli öðeler içerdiðine ina-nýyorum. Üstelik gözden kaçýrýlmamasý gerekenbir önemli gerçek daha var: Bu 20 yýl süresinceTürkiye küçük burjuva ilericilerinin sol kanadý,‘71 baþkaldýrýsýný “goþist”, “maceracý“, “terörist”diye nitelendire gelmiþtir. Onun silahlý savaþýmý-nýn teorisini ve pratiðini tümüyle görmezlikten ge-lerek yalnýz çekilen silahlarýn namlularýnýgörmekle yetinmiþtir. Aslýna bakarsanýz bu yak-laþým sýkýyönetim mahkemelerinin bile gerisindebir yargýlama mantýðýdýr. Örneðin ‘71 eylemsel-liðinin silahlý savaþ aþamasýna dönen süreçte enönemli köþetaþý oluþturan Taylan Özgür’ün öldü-rülmesi olayý üzerindeki giz perdesini aralayýp daüzerinde hiç ama hiç düþünmemiþlerdir. Bazýyurtseverlerin bu konuda hazýrladýklarý dosyayý il-gili sorumlulara ulaþtýrmalarýna karþýn bu dosya-larýn kapaðý açýlmamakta, üstüne yenicinayetlerin aðýrlýklarý konmaktadýr.

Unutulmamasý gereken bir gerçeðin de þu ol-duðunu düþünüyorum: ‘71 baþkaldýrýsýna yaftacýsuçlamalar yalnýzca Türkiye küçük burjuva basý-

25

nýnýn Kemalist kanadýndan gelmiyordu. Bu suç-lamalar bir süre sonra bazý sol örgütlerce de ya-pýlmaya baþlandý. Kendini daraltmakta pekustalaþmýþ bu sol örgütlerimiz kendi pazarlarýnýaçabilmek için iþe önce ‘71 baþkaldýrýsýnýn eleþti-risiyle baþlamayý gelenekleþtirmiþlerdir. Giderekþunu söyleyeceðim: ‘71 eylemselliðinin bazý yol-daþlarý kendi hareketlerinin yörüngesine tabantabana karþýt bir yörüngede oluþturduklarý düþ-ünce üstlerinden kendi yoldaþlarýnýn yörüngesinesürekli bombardýmanda bulunmayý 80’li yýllarýnbaþlarýna dek sürdürmüþlerdir. Solumuz bu yüz-den emperyalizm konusundaki temel düþüncedeçok kez yanýlgýlara bile düþürülmüþtür. Ama her-kesin üzerinde durmaktan kaçýnmamasý gerekenbir gerçekte böylece ortaya çýkmýþ oldu: Tüm busaldýrýlar ‘71’in seçkin baþkaldýrýcýlarýnýn teori-siyle pratiðini birbirine kaynaþtýran eylemselliðin-den daha etkin bir ideolojik yaklaþým, daha çekicibir eylemsellik gerçekleþtiremedi.

Ýþte o nedenle yukarýdaki sorunun anlamý bü-tünüyle ortaya çýkýyor: “Gerçekten de ‘71’lilerineylemselliðine duyulan bu sürekli ilgi hangi ger-çekte odaklaþýyor?”

26

Bu sorunun yanýtýný Ortadoðu ile ilgili “Kör-fez’in Kutsal Adaklarý“ üzerinde çalýþýrken tümnetliðiyle birden yeniden, bu kez bir baþka boyu-tuyla yakaladým. Bundan tam 20 yýl öncesinin birgenci canlandý gözümde. 22 yaþýnda, esmerliðininsýcaklýðý insan sevgine ve düþüncesine vurmuþ bugenç kendisine hazýrlanan idam sehpasýna hiç al-dýrmadan, harýl harýl düþüncelerini sürdürüyor;düþüncelerini: “TÜRKÝYE TOPLUMSAL YAPISI,SANAYÝ SEKTÖRÜ, TARIM SEKTÖRÜ, TÜRKÝYETOPLUMUNDA SINIFLAR, ORDUNUN YAPISI,ÖRGÜTSEL SORUNLAR” konularýnda yoðunlaþtý-rarak çalýþmasýný sürdürüyordu. 20 yýl öncesininidam hücresinde ORTADOÐU sorununda Hüse-yin Ýnan adlý bu genç aynen þunlarý yazýyordu:“Ortadoðu emperyalizmin sömürü alaný duru-mundadýr. (...) Emperyalistler Türkiye’yi (de) Or-tadoðu’da ve özel olarak da Türkiye’de denetimisaðlayacak ve gerektiði zamanda (kendi) çýkarla-rýný korumak için müdahalelere elveriþli bir askeribölge olarak seçmiþlerdir. (...) Türkiye, stratejikönemi ve karþý devrimci bir üs olma özelliði nede-niyle emperyalistlerin üzerinde ciddiyetle durma-larýna neden olmaktadýr. (...) Ve (Türkiye)Amerika’nýn Ortadoðu’daki çýkarlarýný korumakiçin önemli bir arabulucudur. Doðal olarak em-peryalistler ve uþaklarý Türkiye halkýnýn devrimcisavaþýmýný bastýrmak ve ne pahasýna olursa olsunTürkiye’nin Ortadoðu’daki gerici politikasýný sür-dürme çabasýndadýrlar. (...)”.

27

Bu genç, 20 yýl öncesinin idam hücresindenbaþýný kaldýrýp, þimdi, Körfez’de akýtýlan kanlara,bir cinayet kurgulamasý biçimine dönüþmüþ “ÇölFýrtýnalarýna” bakýp hepimize ta o zamanlardanþöyle sesleniyordu: “ORTADOÐU’DAKÝ HER PAT-LAMAYA TURKÝYE’DEKÝ GERÝCÝLER EL ATACAK-LARDIR”. Ve herkese þu devrimci vasiyeti idamsehpasýnýn gölgesinde iletmeyi saðlýyordu: “Orta-doðu halklarý ve onlarýn savaþýmýna öncülük edenörgütler saðlam bir dayanýþma içine girmeye ve bir-birlerine destek olmaya mecburdurlar.” Yaþamla-rýný bencilleþtirmiþ olan herkese bir býçak gibi yalýnþu soru yönlendirilmelidir: “20 yýl öncesinin hangikalemi güncelliði böylesine doðru saptayabilmiþ-tir?“ Ýþte 71 kuþaðýnýn çekici1iði, bu hiç eksilmeyengüncelliklerinden kaynaklanýyor. Onlarýn emperya-lizme, onun doðasýna koyduklarý tamamen þaþmazniteliðinden kaynaklanýyor. Zaten Deniz Gezmiþ,Sinan Cemgil, Yusuf Aslan ve Hüseyin Ýnan tara-fýndan açýklanan baþkaldýrý bildirgelerinin 3. mad-desinde de “Türkiye’yi tam baðýmsýzlýðakavuþturmayý“ amaçlamýyorlar mýydý?

Gerçeði böylesine keskin bir yalýnlýkta yakala-mýþ olanlar, idam sehpalarýnda:

-”Ben kiþisel hiçbir çýkar gözetmeden halkýmýnmutluluðu ve baðýmsýzlýðý için savaþtým. Bu bayraðýbu ana kadar þerefle taþýdým. Bundan sonra bubayraðý Türkiye halkýna teslim ediyorum: Yaþasýntam baðýmsýz Türkiye”

-“Ben ülkemin baðýmsýzlýðý ve halkýmýn mutlu-luðu için þerefimle bir defa ölüyorum. Sizler, bizleriasanlar þerefsizliðinizle her gün öleceksiniz. Biz hal-kýmýzýn hizmetindeyiz. Sizler Amerika’nýn hizme-tindesiniz. Yaþasýn devrimciler. KahrolsunFaþizm...”

28

“Yaþasýn tam baðýmsýz Türkiye. Yaþasýn Mark-sizm-Leninizm. Yaþasýn Türk ve Kürt halklarýnýnkardeþliði. Yaþasýn iþçiler, köylüler. Kahrolsunemperyalizm.” diye haykýrýlarýnýn politik mesajýiçinde yaþadýðýmýz koþullar sürdükçe kitlelerceçekim merkezi oluþturmayý sürdürecektir.

* * *Ama þimdi ben örneðin, Hüseyin Ýnan’ýn ida-

mýndan önce en yakýnlarýna yazdýðý son mektu-bundaki idam hücresindeki yalnýzlýðý çok deðiþikyorumluyorum: “Yazýlacak çok þey var.” diyordu...“Ama mümkün deðil. Hem sýrasý da deðil...”

Yazýlacak çok þey varken yazamamak... ‘71baþkaldýrýcýlarýnýn kendilerini ölüme teslim edentek hüznünü oluþturmuþtur. Oysa onlarýn yaza-caklarýna ne denli gereksinimlerimiz vardý...

Ne ki ‘80 öncesinin 1 Mayýslarýnda iþçilergençlerin posterlerini bayraklaþtýrarak alanlarataþýyýnca bu hüzün görkemli bir kavrayýþa dö-nüþmüþtür. Ve de “terörist”likle suçlanan bugençlerin nasýl olup da kitleleþtiklerini pek çokkimsenin görmezliðe gelmesine karþýn onlar dev-rimci ve insanoðlunun onurlu savaþýmýnýn sessizama en önemli temel taþýný kendi cesetleriyleoluþturmuþlardýr.

29

Hiç kuþkusuz artýk ‘71’lilerin yörüngesindekiýþýkla yetinemeyiz. Emperyalizmin yeni bir nitelikkazanarak ulusalsýzlaþma aþamasýna girdiði budönemde, þimdi, hem de Irak’ýn teslim olduðugünde Amerikan CNN televizyonuna: “Dünya’datek süper güç kalmasý iyidir. Çünkü bu süper güç(ABD) demokratiktir” diyen bir de Cumhurbaþka-nýmýz var. Ýdeolojik savrulmanýn fýrtýnalaþtýðý,“Emperyalizm çaðý bitti” diyenlerin Sovyet ve DoðuBloklarýný emperyalizme teslim ettikleri korkunçbir dönemi yaþýyoruz. “Dünyada tek kalmasý hiçde kötü olmayan süper güç“ yalnýzca tek baþýnaaskersel gücüyle insanlarý teslim almýyor. Yaþa-mýn içine sindirilmiþ ideolojik saldýrý da kendiköþelerinde artýk “kendi baltalarýna sahip olmuþ“olanlar da savrulduklarý köþelerde bir bir sýkýþtý-rýp çökerte çökerte, aþýndýra aþýndýra teslim alý-yor. Oysa “tek süper gücün” kanlar dökerek “YeniDünya Düzeni” kurmasýna karþý çýkmak konu-munda olanlar, binlerce yýldan beri insanoðlununkendini aþaðýlayan sömürüsüne karþý en onurlusavaþýmýný verenler, ‘71 kuþaðýnýn siyasi vasiye-tini anýmsamak zorundadýrlar: “Birbirlerine des-tek olmaya mecburdurlar.“

20 yýl sonra, týpký ilk günkü gibi, onlarýn “Öl-dükleriyle Kalmadýklarýna” ayný heyecan, hüzünve coþkuyla inanýyorum.

ORHAN ÝYÝLER7 / Mart / 1991

30

OLAYLAR DÝZÝSÝ12 / OCAK / 1971 Ankara Ýþ Bankasý

Emek Þubesi soyuluyor. Banka soyguncularýnýnÜniversite öðrencisi olduklarýndan kuþkulanýlý-yor.

14 / OCAK / 1971 Orta Doðu TeknikÜniversitesi güvenlik kuvvetlerinin büyük bir bas-kýnýyla ele geçiriliyor. Öðrenciler dövülüyor. .

16 / OCAK / 1971 Aranan gençlerin ad-larý ilk kez basýnda açýklanýyor. Deniz Gezmiþ, KorKoçalak, Yusuf Aslan, Sevim Onursal adlý bir ka-dýnýn evinde rastlantý sonucu görülüyorlar. Gü-venlik kuvvetlerine “Vur” emri çýkarýlýyor.

19 / OCAK / 1971 Sinan Cemgil’in adýsoygun olayý ile ilgili olarak ilk kez basýnda bugünortaya atýlýyor.

21 / OCAK / 1971 Devrimci Gençlik Ku-ruluþu açýkladýðý bildirisiyle Deniz Gezmiþ ve ar-kadaþlarýna sýkýlacak her kurþunun karþýsýndaolduklarýný bildiriyor. Ortadoðu Teknik Üniversi-tesi kapatýlýyor. Sinan’ýn fotoðraf1arý günlük ga-zetelerin baþ sayfalarýnda yayýnlanýyor.

22 / OCAK / 1971 Devrimci AvukatlarDerneði Baþkaný sayýn Niyazi Aðýrnaslý olaylarýntertip olduðu savýný ileri sürerek “CIA yeni kur-banlar mý istemektedir. Ýktidar çevrelerince geti-rilmek istenen faþist tedbirlerin ortamýnýhazýrlamanýn devrimci ve Atatürkçü cepheyi yýl-dýrýp sindirmenin, Orta Doðu Teknik Üniversite-sinin faþist yasalara ilk karþý çýkan Üniversiteolarak itibarýna gölge düþürme gayretlerinin bu

31

olaya ve yaratýlan havaya etki ve katkýsý olabile-ceði düþünülemez mi?” diyor.

22 / OCAK / 1971 Senatör Haydar TunçKanat, Senato’da yaptýðý konuþmada “Faþistlerceölüm müfrezeleri kurulmuþtur diyor. Günün bi-rinde siz banka soygunundan suçlu olarak ilanettiðiniz bu gençleri bir silahlý çatýþmada nefs mü-dafaasý bahanesiyle öldürecek olursanýz -ki bütünhazýrlýklarýnýz ve olaðanüstü tedbirleriniz bu ni-yetinizi açýkça belli ediyor- sizleri bu kürsüdengençlerin katili olarak peþinen suçlayacaðýmý du-yurur, kanun dýþý hareketlerden sakýnmanýzý tav-siye ederim.”

23 / OCAK / 1971 Soygun suçundanaranan Necmettin Baca, Ýbrahim Seven adlý ikiüniversite öðrencisi güvenlik kuvvetlerine teslimoluyorlar.

Gazeteler Sinan Cemgil’in karýsý Þirin Cem-gil’in de ortadan kaybolduðunu yazýyorlar.

Ayný günkü gazeteler halkýn Deniz Gezmiþ vearkadaþlarýný sakladýðý, koruduðu, bildiði haldeen azýndan ihbar etmediði kanýsýný yetkililere da-yanarak bildiriyorlar.

24 / OCAK / 1971 “ÞEHÝR GERÝLLASI”sözcüðü ilk kez basýn ve radyoda duyuluyor.“ÞEHÝR GERÝLLALARININ YAKALANMASINA YAR-DIM EDECEKLERE 15 BÝN LÝRALIK ÖDÜL VERÝ-LECEÐÝ DUYURULUR.”

25 / OCAK / 1971 Ankara Siyasal BilgilerFakültesine baskýn. Korkunç çatýþmayý gösterenfotoðraflar kamuoyunu dehþete düþürüyor. Birgazete olayý þöyle yazýyor: Bir savaþý andýran ça-týþma sonunda polisler 500 öðrenciyi teslim aldý.22 kiþinin yaralandýðý olaylar sýrasýnda Dekan,Cumhurbaþkanýndan yardým istedi. Liberal tu-

32

tumlu gazeteler olayý vahþet diye niteliyorlar.Siyasal Bilgili genç bir kýz polis arabasýnda

geçen cinsel sapýk olayý aðlayarak gazetecilere an-latýyor. Kýzýn darmadaðýnýk saçlarýyla dehþetiçinde kalmýþ periþanlýðý öfkeli bir bunalým yara-týyor. Ýþinde gücünde olan insanlar üzgün ve þaþ-kýn. Herkes evine daha erken dönüyor.

Genç erkek öðrenciler polisten nasýl dayakyiyip feci þekilde dövüldüklerinin hikâyesini anla-týyorlar.

27 / OCAK / 1971 Deniz Gezmiþ ve arka-daþlarýný arama çemberi geniþletiliyor. Çelik mið-ferli güvenlik kuvvetlerinin 23 yaþýndaki komisermuavinlerinden Þeref Aðaca: “Namussuzlarýn na-muslulardan çok olduðu bir ülkede yaþamak im-kânsýz. Yaþamak için öldürmek gerekiyor. Bensebuna taraftar deðilim. Öldüreceðim yerde ölmeyitercih ederim. Yaþayabilmek için namussuzolmak gerekmiþ. Tüm umutlarým boþa çýktý.” diyeyazarak Smith-Wesson tabancasýyla, insan avýnaçýkan ekipten ayrýlýp bir köþede 23 yaþýndaki yü-reðini kurþunluyor.

2 / ÞUBAT / 1971 Siyasal Bilgiler baskýnýher geçen gün bir yangýn gibi alevlene alevlene bü-yüyor. Öðrenci velilerinin açýklamalarý çýkýyor ga-zetelerde. Özgürlükçü basýn “Toplum polisikýzlarýmýza iþgal kuvvetlerinin yapmadýðýný yaptý”diye yazýyor.

7 / ÞUBAT / 1971 Baþkent Ankara’nýn120 evine birden baskýn düzenleniyor. Arananlaryok. Sinan Cemgil’in fotoðrafý ýsrarla gazetelerdeboy gösteriyor.

13 / ÞUBAT / 1971 Yeni bir soygun olayý:Ankara Ziraat Bankasý Küçük Esat Þubesi. Gas-pedilen para 48 bin 660 lira.

33

14 / ÞUBAT / 1971 Sinan Cemgil’in babasýAdnan Cemgil’in Hürriyet gazetesinde yayýnlananfotoðrafýyla birlikte açýklamasý: “Oðlumla iftiharediyorum. Anayasa dýþý davranýþlarýyla her günbiraz daha meþruluðunu kaybedenler, emperya-lizme ve sömürü düzenine karþý mücadele ateþinisöndürmeyen ve bu savaþýn ön safýnda dövüþengençlerden birinin babasý olarak övünç duyuyo-rum. Banka soygunlarý bir tertiptir. CIA’nýn uygu-ladýðý bir metottur.”

19 / ÞUBAT / 1971 Küçük Esat soygunuplanlarýnýn Sinan Cemgil tarafýndan gerçekleþtiril-diði ve ayný kiþi tarafýndan uygulamaya konduðuresmi kaynaklarca açýklanýyor. Ayný kaynaklarTürk ulusunun gizli bir komünist örgütle karþý ka-rþýya olduðunu belirtiyor.

5 / MART / 1971 Gazetelerin ikinci bas-kýlarý: DÖRT AMERÝKALI ASKER KAÇIRILDI. “DörtAmerikalý asker Balgat’taki Tuslog Amerikan tes-islerinden kaçýrýldý. Amerikalýlarýn adlarý: JimmieSexton (Baþçavuþ), Larry J. Heavner (1. sýnýf er),Richard Caraszi (1. sýnýf er). Ýstenen fidye ödenme-diði takdirde Amerikalýlar öldürülecek. Tanýnanzaman süresi: 36 saat.

Gizli örgüt Türk ve Dünya halklarýna çaðrýdabulunuyor. Ýlk kez Dünya ve Türk kamuoyunakendilerini Türkiye Halk Kurtuluþ Ordusu diye ta-nýtýyorlar. Türkiye Halk Kurtuluþ Ordusunun bil-dirisi ve çaðrýsý:

34

ÇAÐRITürkiye Halk Kurtuluþ Ordusu’nun Sesi:1-Türkiye Halk Kurtuluþ Ordusu bütün yurt-

severleri bu kutsal mücadelede saflarýna çaðýrýr vehainlere karþý giriþtiði kavgada en son savaþçýsýnakadar devam edeceðini bildirir.

2-Türkiye Halk Kurtuluþ Ordusu halkýmýzýnkurtuluþu ve ülkemizin baðýmsýzlýðýnýn silahlýmücadeleyle kazanýlacaðýna ve bu yolun tek yololduðuna inanýr.

3- Amacýmýz Amerika’yý ve bütün yabancýdüþmanlarý temizlemek, hainleri yok etmek vedüþmandan temizlenmiþ tam baðýmsýz Türkiye’yikurmaktýr.

4-Türkiye Halk Kurtuluþ Ordusu ezilen halký-mýzýn öncü gücüdür. Halkýmýzýn kurtuluþudýþýnda hiç bir harekete giremez.

5-Halkýmýza þunu duyuruyoruz: Düþmanýnzenginliðine, sayýsýna, olanaklarýna ve dehþetinealdýrmayýnýz. Düþmana boyun eðmeyiniz. Hakla-rýmýzý zorla alacaðýz. Çünkü onlar her þeyi bizdenzorla aldýlar.

Devrimciler, iþçi ve köylüler, öðretmen veküçük memurlar, subay, öðrenci ve teknik ele-manlar, esnaf ve zanaatkâr ve yetimler, dullar veemekliler - kýsacasý ezilen ve sömürülen yoksulhalkýmýz size sesleniyoruz:

Amerika ve onun emrindeki hainler yüzündenöz vatanýmýzda üvey evlat durumuna düþtük. Hiçbirimiz yarýnýmýzdan emin deðiliz. Ömrümüz aç,sefil, doktorsuz, ilaçsýz, okulsuz, yolsuz geçiyor.

35

Gelecek nesillere vataný böyle terk edemeyiz. Ka-nýmýzý emen bir avuç hainin ve onlarýn arkasýn-daki Amerika’ya karþý isyan etmek en kutsalgörevimizdir. Bu talan düzeni böyle devam ettikçeaçlýktan ölen biz, iþsiz kalan biz, insan yerine kon-mayan biz, hayat pahalýlýðý ve zamlardan iniminim inleyen biz ve köle muamelesi gören biz ola-caðýz. Hainlere karþý baþkaldýrmaktan baþka çarekalmadý. Korkmayalým. Vatanýn kurtuluþu uð-runda mücadele bir namus borcudur. Ve zatenkaybedecek bir canýmýz kalmýþtýr.

5 / MART / 1971 Gizli örgütün arananmilitanlarýndan Mete Ertekin tutuklanýyor.

Amerikalýlarýn kaçýrýlmasý olayý dünya ka-muoyunda bir bomba gibi patlýyor. Amerika Bir-leþik Devletleri Baþkaný Nixon, istenen fidyeninverilmesinden yana olmadýðýný yaptýðý televizyonkonuþmasýyla dünyaya duyuruyor.

6 / MART / 1971 Kaçýrýlan dört Ameri-kalý askerin mektubu, fidyenin mutlaka verilme-sini istiyorlar.

Ayný gün Nixon basýn aracýlýðýyla Türk hükü-metinin pazarlýða oturmasýný bile salýk vermeye-ceðini söylüyor.

7 / MART / 1971 Baþkent Ankara’dakan gövdeyi götürüyor. Orta Doðu Teknik Üniver-sitesi’ne baskýn. Mevlüt Meriç adlý bir erle ErdalÞener adlý bir öðrenci vurularak ölüyorlar.

Aðýr yaralýlarýn sayýsý bilinemiyor. Tanýnanzaman süreci sona eriyor. Ýsmet Ýnönü: “Üç çocukdevletle pazarlýk mý edecek?” diyor. Büyük oðluErdal Ýnönü, Orta Doðu Teknik Üniversitesi Rek-tör1üðünden ayrýlýyor. Ýsmet Ýnönü sert bir çýkýþlagizli örgüt üyelerini uyarýyor: “Elinizi kana bula-mayýnýz.”

36

8 / MART / 1971 1961 Anayasasýný deð-iþtiren taslak komisyonlardan ivedilikle geçerekson biçimini almaya baþlýyor. CHP küçük kurul-tayý Anayasa deðiþikliðine (EVET) diyor.

Ýzmir’de NATO’da görevli Cerry White adlýAmerikalý bir çavuþ küçük bir Türk çocuðunu ta-bancayla vurup öldürüyor. Ýfadesinde, “benioyunlarýyla rahatsýz ediyorlardý. Uyuyamýyor-dum.” diyor.

9 / MART / 1971 Türk Halk KurtuluþOrdusu üyelerince kaçýrýlan 4 Amerikalý býrakýlý-yor.

10 / MART / 1971 Ankara CumhuriyetSavcýsý örgüt liderlerinin Deniz Gezmiþ, YusufAslan, Sinan Cemgil, Hüseyin Ýnan’dan kurulu ol-duðunu açýklýyor.

Senatör Ahmet Yýldýz, Senato’da yaptýðý ko-nuþmada: CIA’nýn altý yýl önce ele geçirilen rapo-rundaki olaylar aynen Türkiye’degerçekleþtirilmektedir, diyor. Bu durumdan hü-kümetin haberi yoksa durum daha dehþet verici-dir.

11 / MART / 1971 News Week DergisiAmerikalý yöneticilerin Adalet Partisi BaþkanýBaþbakan Süleyman Demirel’e güvenlerini yitir-mediklerini, sonunda bu iþleri temizleyeceðineolan inançlarýný koruduklarýný yazýyorlar.

Aramalar, gece baskýnlarý Ýstanbul ve Anka-ra’da aralýksýz sürdürülüyor. Banka soygunuylailgili olarak yakalanan Salman Kaya adlý gencinfalakadan patlamýþ ayaklarýnýn fotoðraflarý gaze-telerde görülüyor.

12 / MART / 1971 MUHTIRA: Tümgene-ral Musa Öðün ve iki Albay Ankara haber merke-zine gelerek “Gereðinin yapýlmasýný” istedikleri

37

küçük bir pusula býraktýlar. Kara, Hava, Denizkuvvet kumandanlarýnýn altýnda imzasý olan pu-sula milyonlarca kiþiye saat 13 haberlerindeokunduðunda seçimle iktidara gelmiþ olan AP ik-tidarýnýn baþý Süleyman Demirel “Muhtýra ileAnayasa ve Hukuk devleti anlayýþýný baðdaþtýr-mak mümkün deðildir” diyerek. CumhurbaþkanýCevdet Sunay’a istifasýný verdi.

1-Parlamento ve hükümet süregelen tutum,görüþ ve icraatýyla yurdumuzu anarþi, kardeþkavgasý, sosyal ve ekonomik huzursuzluklar içinesokmuþ, Atatürk’ün bize hedef verdiði uygarlýk se-viyesine ulaþmak ümidini kamuoyunda yitirmiþve anayasanýn öngördüðü reformlarý tahakkuk et-tirememiþ olup, Türkiye Cumhuriyeti’nin geleceðiaðýr bir tehlike içine düþürülmüþtür.

2 -Türk milletinin ve sinesinden çýkan silahlýkuvvetlerinin bu vahim ortam hakkýnda duyduðuüzüntü ve ümitsizliði giderecek çarelerin partilerüstü bir anlayýþla Meclislerimizce deðerlendirile-rek mevcut anarþik durumu giderecek ve anaya-sanýn öngördüðü reformlarý Atatürkçü bir görüþleele alacak ve inkýlâp kanunlarýný uygulayacakkuvvetli ve inandýrýcý bir hükümetin demokratikkurallar içinde teþkili zaruri görülmektedir.

3-Bu husus süratle tahakkuk ettirilmediðitakdirde Türk silahlý kuvvetleri, kanunlarýn ken-disine vermiþ olduðu Türkiye Cumhuriyetini ko-rumak ve kollamak görevini yerine getirerekidareyi doðrudan doðruya üzerine almaya karar-lýdýr.

Memduh Taðmaç Faruk GürlerG. K. Baþkaný K. K. KomutanýC. Eyicioðlu M. BaturD.K. Komutaný H. K. Komutaný

38

14 / MART / 1971 Hükümet kurulun-caya dek Ankara’daki birliklerin sürekli alarmdakalacaklarý açýklandý. Ayný gün Ticaret Bankasý-nýn Erenköy þubesi silahlý beþ kiþi tarafýndan so-yuldu.

17 / MART / 1971 Türkiye Halk KurtuluþOrdusunun liderlerinden Deniz Gezmiþ, YusufAslan Kayseri-Sivas karayolu üzerinde Þarkýþla’dayakalandýlar. Sinan Cemgil ve bazý arkadaþlarýnýnçevrelerindeki çemberi yararak kaçmayý baþar-dýklarý bildirildi. Malatya bölgesi kuþatýldý. DenizGezmiþ Ýçiþleri Bakaný‘na çýkarýldý. AP’li Bakanlaaralarýndaki tartýþmada Deniz Gezmiþ “Ben HalkKurtuluþ Ordusunun bir neferiyim” deyinceBakan “Tek bir ordu vardýr” yanýtlamasýna “Oordu sizi iktidardan düþürdü” karþýlýðýný aldý.

Deniz Gezmiþ, Sinan Cemgil’in nerede ol-duðunu bilmediðini, yakalanacaðýný da sanma-dýðýný söylüyor.

18 / MART / 1971 Sivas Vali ve EmniyetMüdürünün Ýçiþleri Bakaný‘na çektikleri telgraftaSinan Cemgil’in yanýndaki arkadaþýyla birlikte Si-vas’ýn Tecer Ýstasyonu’ndan Malatya’ya gitmekteolan trene bindikleri kesin olarak saptanmýþtýr de-niyor. Ýki kýr gerillasý Tecer Ýstasyonu’na gelmiþlermotor bisikletlerini 04.30’da hareket eden treneyerleþtirerek Malatya yönüne hareket etmiþlerdir.

20 / MART / 1971 Yusuf Aslan, DenizGezmiþ‘in sorgulara verdikleri yanýtlamalar gaze-telerde parça parça çýkýyor.

Gezmiþ: Bugün ülkemizde emperyalizmlebüyük bir mücadele verilmektedir. Bu savaþý HalkKurtuluþ Ordusu yürütmektedir. Bu ordunun sa-vaþçýsý olarak bizler kendimize düþen görevi ye-rine getirmeye çalýþtýk.

39

Aslan: Doðru ya da eðri ne yaptýksa Türk hal-kýnýn kurtuluþu için yaptýk. Ýnanýlan dava uðrunasavaþýmý sürdüreceðim. Hiçbirinizin bilmediðinokta þu: Hepimiz hem lider, hem neferiz.

THKO bir bildiri yayýnlýyor: Yusuf Aslan bakýl-makta olduðu hastanede öldüðü ya da Deniz Gez-miþ‘e iþkence edildiði takdirde örgüt Amerikalýlaraait tüm binalarla, yabancý iþ yerlerini imha edecek-tir.

Sinan Cemgil ve arkadaþý Kor Koçalak’ýn Akça-dað‘da çember içine alýndýklarý ölü ya da diri elegeçmelerinin saat sorunu olduðu okunuyor gazete-lerin ilk sayfalarýnda.

21 / MART / 1971 Orta sol partinin genelsekreteri Bülent Ecevit partisinin genel sekreterlikgörevinden ayrýldýðýný bir demeçle birlikte kamuo-yuna yansýtýyor: “Türkiye’deki (12 Mart) müdahale(si) hiç deðilse vermeye baþladýðý sonuçlar baký-mýndan Yunanistan’daki müdahale modeline uy-maktadýr. Onun daha incesi, daha ustacasýdýr.Çünkü demokrasinin kurumlarý iþler gibi görünü-yor. Ýkisi de iktidara seçimle geleceði anlaþýlmýþ bu-lunan ortanýn solunda muhalefet partisine yapýlandarbedir. Son günlerde partiler üstü anlayýþtan sözediliyordu. Müdahale öyle saptýrýlmýþtýr ki, deðilpartilerüstü olmak, hiziplerüstü bile olamamýþtýr.Demokrasiyle önlenemeyen, kurultaylarla önlene-meyen, seçimle önlenemeyeceði görülen bir hareketbir darbeyle önlenmiþtir. Ortanýn solu hareketininve benim demokrasi kurallarý içinde yenilemeye-ceðim anlaþýlmýþtýr. Demokratik kurallar dýþýna çý-kýlarak yenilgimiz saðlanmýþtýr. Oyun bitmiþtir.Hükümete katýlmama kararý alýnabilseydi bazý þey-ler kurtarýlabilirdi. Fakat genel baþkan böyle düþ-ünmüyor.”

40

22 / MART 7 1971 Ülkü Ocaklarý solcuöðrencilerin fakültelerini basarak bir savaþ yýkýn-týsýna çeviriyorlar.

23 / MART / 1971 Kayseri’de THKO lider-lerinden Hüseyin Ýnan ele geçiriliyor. Hüseyin, Va-liye “Emperyalistlerin uþaðýsýn” diye baðýrýyor.

26 / MART / 1971 Deniz Gezmiþ‘in savcý-lýkça idamý isteniyor. Nihat Erim Baþkanlýðýndakurulan hükümete parlamentodan 11 bakan,parlamento dýþý çoðu teknokrat olan 14 bakan ka-týlýyor. Hükümetin programýnda þu sözler var:

“Türkiye’yi bölmek isteyenlere fýrsat verilme-yecektir. Yurdumuzu Atatürk ülküsünden saptý-rarak sað ya da sol bir diktatoryanýn kucaðýnaasla ve asla düþürmemek hükümetin güdeceðiamaçtýr.”

Ecevit güven oylamasý kararýnda CHP Gru-bunda yaptýðý konuþmada: “Halktan destek gör-meyen bir hükümetin baþlýca dayanaðý güçlüegemen çevrelerden ibaret olacaktýr: Türkiye’dedemokrasi kurallarý dýþýna çýkýldýðý oranda o var-lýklý çevrelerin etkenliði artar. Nitekim o egemençevrelerin, büyük iþ çevrelerinin bazý temsilcileribu hükümette bazý kilit mevkilere getirilmiþlerdir”diyor.

28 / MART / 1971 Ülkü Ocaklarýna baðlýkomandolar bir öðrenci yurdunu basarak tahripediyorlar.

1 / NÝSAN / 1971 Gerici faþist komandobirlikleri Güzel Sanatlar Akademisi’ni basarakkitap ve afiþleri yýrtýyorlar. Bazý öðrenciler dövü-lüyor. Trabzon Teknik Üniversitesi’nde, AnkaraVeteriner Fakültesi’nde ve Ýlahiyat Fakültesi’ndeçýkan büyük karýþýklýklar sonunda dört öðrenciaðýr biçimde yaralanýyor.

41

5 / NÝSAN / 1971 Türkiye’nin tanýnmýþiþ adamlarýndan, Mercedes otomobillerinin Tür-kiye temsilcisi Mete ve Kadir Has adlý iki iþ adamýÝstanbul’da gizli örgütün militanlarý tarafýndankaçýrýlýyorlar. Þehir gerillalarý 400 bin lirayý aldýk-tan sonra Has ailesinin kiþilerini salýyorlar.

10 / NÝSAN / 1971 Güvenlik kuvvetleriher yaný hallaç pamuðu gibi atýyorlar. Ordununiçine giriyor tutuklamalar. Tutuklu subay sayýsý-nýn yüzleri aþtýðý söyleniyor.

11 / NÝSAN / 1971 CIA ajaný olduðu söy-lenen General Atýf Erçýkan’ýn evine bomba konu-yor. Büyük çapta tutuklamalar baþlýyor baþkentAnkara’da.

12 / NÝSAN / 1971 Ýstanbul öðrenci yurt-larýnda baskýnlar ve þiddetli vuruþmalar oluyor.Tüm üniversite ya da yüksek okullar kapanmýþ.Sokaktaki öðrenci sayýsý 67 bin. Öðrenciler kal-dýklarý yurtlardan dýþarýya çýkarýlýyor.

13 / NÝSAN / 1971 Deniz Gezmiþ ilk kezyargýç önüne çýkarýlýyor.

14 / NÝSAN / 1971 Yeni bir adam kaçýrmaolayý. Sosyetenin tanýnmýþ kiþisi ruh doktorumason Rahmi Duman’ýn 16 yaþýndaki oðlu silahlýgerillalarca kaçýrýlýyor. Haslar gibi Dumanlar dapolise haber vermeden, istenen 250 bin lirayýsolcu örgüte gizlice ödüyorlar. Çocuk ertesi günözgürlüðüne kavuþuyor.

21 / NÝSAN / 1971 Yeni bir soygun: An-kara Osmanlý Bankasý soyuluyor.

24 / NÝSAN / 1971 Dev-Genç Baþkaný Er-tuðrul Kürkçü “Mücadeleden bir adým gerileme-yeceðiz” diyor.

26 / NÝSAN / 1971 Ülkenin 11 ilinde sýký-yönetim ilan ediliyor.

42

27 / NÝSAN / 1971 Ankara SýkýyönetimKomutanlýðý. Dev-Genç, Ülkü Ocaklarý ve Dev-rimci Kültür ocaklarýný kapatýyor.

29 / NÝSAN / 1971 Çetin Altan, Ýlhan Sel-çuk gözaltýna alýnýyor.

3 / MAYIS / 1971 Ýstanbul Ziraat Ban-kasý Unkapaný Þubesi soyulmak istenirken ÖmerAyna adlý genç yakalanýyor. Olayda bankanýn ha-demesi vurularak ölüyor.

9 / MAYIS / 1971 Ülkenin sol eðilimli ikibüyük gazetesi Sýkýyönetim Kumandanlýðý‘nýn ka-patma kararýndan 10 gün sonra ilk kez yenidenbasýma geçiyorlar. Þaþkýnlýk büyük. Gazetelerbaþtan aþaðý sað yazar ve yorumlarla donatýlmýþ,sahipler bile el deðiþtirmiþ.

16 / MAYIS / l971 Ýsrail devletinin Baþ-konsolosu Ephraim Elrom 4 silahlý kiþi tarafýndakaçýrýlýyor.

22 / MAYIS / l971 Ýstanbul’da sokaðaçýkma yasaðý. Ýstanbul kenti mezarlarýna dek ara-nýyor.

Sokaða çýkma yasaðý 24 saat. Kaçýrýlan konsolos ELROM þakaðýna sýkýlmýþ

üç kurþunla ölü olarak Ýstanbul’un en iþlek semt-lerinden birinin apartman katýnda bulunuyor.

25 / MAYIS / 1971 Türkiye Ýþçi PartisiGenel Baþkaný Yönetim Kurulu üyeleri, tanýnmýþprofesörler, yazarlar, Fakir Baykurt, Yaþar Kemaltutuklanýyorlar. Solcu liderlerden Hikmet Kývýl-cýmlý, kendisini tutuklamaya gelen polisleri atla-tarak Kýbrýs’a ulaþýyor.

29 / MAYIS / 1971 Sýký Yönetim Kuman-danlýðýna ihbarda bulunan bir kadýn gizli örgütün4 üyesini yakalatýyor: Necmi Demir, karýsý ÝlkayDemir, Ýrfan Uçar, Necati Saðýr.

43

Elrom’un öldürülmesiyle ilgili olduðu sanýlanbu 4 kiþinin yakalanmasýna neden olan kadýna 50bin lira ödül veriliyor.

31 / MAYIS /1971 Her zamanki Mayýsgünlerinin güzelliðinde bir gün deðildi o gün. Belkiaðaçlar çiçekten dönüyor. Belki gök mavilerin engüzeli ile dopdoluydu ama telefonum çaldýðýnda ka-rþýmda oturan Niyazi Volkanlý‘yla biz birbirimizekorku ve telaþla baktýk. Niyazi Volkanlý, Türkiye ÝþçiPartisi’nin Ýstanbul milletvekili adaylarýndandý. Par-tide tanýþmýþ, birbirimizi sevmiþ, birbirimize inan-mýþ, dostluðun en kuþkusuz inançlý kiþilerindenolmuþtuk. Yarý sermayesi Amerikan firmalarýndanbirine ait olan bir otomobil fabrikasýndaki iþineparti ve siyasal çalýþmalarýndan ötürü son verilincehiçbir yýlgýnlýk belirtisi göstermeden kendine birdoðrama atölyesi açmýþ, n’olup ne biter düþünme-den aðaçlarý doðramayla ekmeðini çýkarmaya baþ-lamýþtý. Üniversitede kendisi gibi düþünen bir kýzý,lise ve ortaokulda okuyan iki oðlu vardý. Aslýndabüyük zorluklarla karþý karþýyaydý ama nedense buzorluklarýn sanki bilincinde deðilmiþ gibiydi. Tümzorlukla geçmiþti yaþantýsý. Ýþten çýkarýlmasýna ka-rþýn ödenen tazminatýn sonunda atölye yeterincekazanmazsa n’olurdu. Düþündüðü bile yoktu. Ýleriyaþýna karþýn zorluklarý göðüsleyiþindeki yürekli-likten çok þey öðreniyordum. Arada bir buluþma-mýzda siyasal konulardan çok iþ konusundan sözaçar olmuþtuk. Ama bu sabah durum öyle deðildi.Hepimize açýklýða kavuþturulmasý son derece güçkorkunç bir bunalým gelip çöreklenmiþti. Sýkýyöne-tim bildirilerini dinliyor, sonra susuyorduk. Ogünkü sabah gazetelerinde son zamanlarda adýdeðiþtirilen, þehir gerillasýndan anarþiste adlarý çev-rilen iki gencin, Cihan Alptekin’le arkadaþýnýn Te-

44

kirdað‘da ele geçirildiklerini okumuþ, yetkililerinarasýnda elleri yüzleri kana bulanmýþ, dudaklarýpatlamýþ, burunlarý kanayan bu iki gencin resimle-rine bakýp kalmýþtýk þaþkýn þaþkýn. Objektife ba-kýþlarýnda korkunç bir daðýnýklýk, korkunç bir acýseziliyordu. Ne diyeceðimizi bilemiyorduk. Konuþ-sak birbirimize aykýrý, ters düþecek yorumlara git-mekten çekiniyor, belki de salt bu nedendensusmayý yeðliyorduk. Susmamýz, kendi kendimizlebile konuþmaktan çekinir oluþumuz, dostlarla ara-mýzda tutukluluðun kalýn duvarlarýný örer olmuþtu.Kendi kendimizde bile yalnýzdýk. Partimizin GenelBaþkaný‘yla birlikte yönetim kurulu üyelerinin tu-tuklanmasýnda da ilk tepkimiz iþte bu olumsuzdavranýþ olmuþtu denebilir.

Birçok olaðanüstü genel kurul toplantýlarýndansonra henüz yeni kurulmuþ olan Merkez YönetimKurulu sýkýyönetim mahkemelerinin asker savcýlarýtarafýndan sorguya çekilmekte, parti Türkiye hal-kýný bölmek, anarþizmin kaynaðý olmakla suçlan-maktaydý. Sabahleyin gazeteleri açýp okumaktankorkar çekinir olmuþtuk. Mübarekler bizim içinayrý bir köþe bile yapmýþlardý. Herhalde özel firma-lardan aldýklarý reklamlara bir zararý dokunmasýndiye. Tevkif edilen arkadaþlarýmýzýn adlarýný bu be-lirli yerde duyuruyorlardý. Birlikte çalýþtýðýmýz par-tili arkadaþlarýn bir bölüðünün tutuklandýðýný buköþelerden öðreniyorduk. Oysa bu tutuklanma enazýndan bir kaç hafta önce yapýlmýþtý. Karýlarý, ço-cuklarý ya da en yakýnlarý kendileriyle görüþtürül-müyor, günlerce, haftalarca giderek aylarcakendilerinden haber alma olanaðý bulunamýyordu.

Önceleri tutuklananlarýn nerede olduðunubile kimse bilmiyordu. Ýlgili yerler “Bizde yok.” ya-nýtlamasýný veriyorlardý buz gibi bir donuklukla.

45

Bu birdenbire yitiriþin insanýn içine bir aðu gibiakýþý vardý ki... Bu yitirip bulamamanýn, bu an-lamsýz kesikliðin ve de yitiriþin... Periþanlýk ya-kýnlar için bu anda baþlýyor, o kapýdan bu kapýyakoþtukça diz boyuna, diz boyundan tüm kendiniaþýp gidiyordu. Çoklarý bir haber alabilmek içinöldüyse ölüsüne bile razý olur bir koþuþmanýn veacýnýn içine düþmüþtü. Yalnýz bu arada gittikçebir þeye iyiden iyiye alýþýyorduk. Her gün, her gecekapýmýzýn belli olmayan bir saatte çalýnýp silahlýkiþilerce götürüleceðimiz düþüncesi kafalarýmýzaiyice yerleþmiþti. Bu bekleyiþin, bu kuzuca kur-banlýðýn insaný öfkelendiren yaný açýkça çokkiþide belirgin olmaktan uzaklaþýp gitmiþti. Hiç-bir þey yapamýyorduk. Birdenbire, hiçbir þeydenhaberimiz olmadan olaylarýn hýzla dönen merkezçekiminde bulduk kendimizi. Yalnýz gerçektenaçýkça sezinlediðimiz bir þey vardý: Ülkemizdesolcu düþüncenin canýna ot týkanmak isteni-yordu.

CIA’nýn iþin içine bütün bütüne girdiðini sezin-lemekte güçlük çekmiyorduk. Kestiremediðimiz þeyþuydu: CIA’nýn düzenlemesi nerede baþlýyor, uygu-lama onu hangi ölçüde aþýyordu. Zaman zamanpratik uygulamanýn onlarý da zorladýðý, çok þeydeplanladýklarýnýn ya da en azýndan arzuladýklarýnýndýþýna düþtüklerini kestirmekte güçlük çekmiyor-duk. Belki de bu yargý uslanmak bilmeyen saflýðý-mýzdandý.

Solcu örgütlerin içine çöreklenmiþ ajan provo-katörlerin gazetelerde çarþaf çarþaf basýlan rapor-larýný aðzýmýz bir karýþ açýk olarak izlemek sonundaolaðan olmaya baþlamýþtý. Türkiye Ýþçi Partisi’ninönceki yasadýþý solcu partilerle hiçbir alýþ veriþininolamayýþýndaki edimsizliðin getirdiði acý bir so-

46

nuçtu bu. Geleneðimizi oluþturamamýþtýk. Oluþ-turmamýza kesin olarak karþý çýkýlýyordu. . BöylecePromethee gibi hep bir noktadan sonra yuvarlan-mamýz gerisin geriye kaçýnýlmaz oluyordu. Amabelki de týpký onun Tanrýlarýn iç oðlaný Hermes’e de-diði gibi vurdumduymaz efendilerin sarayýndayaþamaktan acýmýzý yeðliyorduk.

Her tarafta, otobüslerde, dolmuþta, gezgin sa-týcýlar arasýna sivil polislerin yerleþtirildiði kulaktankulaða fýsýldanýyor, en sade vatandaþlar bile birbir-lerini uyarýyorlardý.

Telefonda Adnan Cemgil’in sesini hemen taný-dým:

- Dostum diyordu. Öðlen bir haberlerini dinle-din mi?

Dinlemiþtim. Radyo, adlarý Kadir, Alpaslan veSinan Hoca olarak bilinen üç dað eþkýyasýnýn Adý-yaman’ýn Nurhak daðlarýnda jandarma ile yaptýk-larý vuruþma sonunda öldürüldüklerini bildirmiþti.Baþkacada açýklayýcý hiçbir bilgi vermedi.

Sinan’ýn karýsýndan kendisine arkadaþlarýnýn“HOCA” dediklerini bildiðimden korkunç gerçeðisezer gibi olmuþ ama herkesin ilk kötü olay karþý-sýnda gösterdiði davranýþý göstererek hemen varsa-yým dýþý saymýþtým bu düþünceyi. Annesi vebabasýna da bu yüzden telefon etme cesaretini bu-lamamýþtým. Onlardan gelecek telefonun varsayýmdýþý gerçeðe beni yaklaþtýracaðýný biliyordum. Bü-yülenmiþ gibi Niyazi Bey’le telefonun baþýnda çö-reklenip kalmýþtýk.

Saçma olduðunu bile bile:-Haberin doðru olacaðýný sanmýyorum. Hemen

telaþlanmayalým dedim. Ben size geliyorumhemen...

Adnan Bey:

47

-Ýyi olur dostum, dedi ve telefonu kapadý.Ýþ yerimden ve Niyazi Bey’den ayrýlarak Cem-

giller’e gittim. Niyazi Bey’le hiçbir þey konuþma-dan kucaklaþtýk sadece. Birbirimizinyanaklarýndan öptük. Sert iþçi elleriyle elimi birsüre sýktý.

Evin dolu olacaðýný sanýyorum. Kapýyý banakimin açtýðýný anýmsayamýyorum. Ama Sinan’ýnkarýsý, Þirin Cemgil’in iri iri açýlmýþ gözleriyle ka-rþýlaþtým önce. Hiçbir þeyi açýklamaya yetmiyordubu bakýþlar. Ýlk umudumun bu bakýþlarda ses-sizce acý bir biçimde kýrýldýðýný duydum. Ýnsan ya-radýlýþýnýn acýya direniþinin umut kaynaklarýnýçok kez hiçbir þey söylemeden bir bakýþ, acý birdudak kývrýmý yýkmakta güçlük çekmiyor. Ya dayalnýzca iri iri açýlmýþ gözler...

Adnan Bey telefonun baþýndaydý. Neresini ara-dýðýný sordum. Adýyaman Valiliði’ni aradýðýný söy-ledi. Bu sýralarda sanýyorum saat öðleden sonra ikibuçuk ya da üç sularýydý. Nazife Haným’ý görmeyedeðil, sormaya bile cesaret edemiyordum.

Cemgil ailesi Ýstanbul’un Anadolu yakasýndaotururlardý. Ýþ yerimden ayrýlýp eve gelinceye dektürlü varsayýmlarý aklýmdan geçirmiþtim. Sinan’ýnSuriye sýnýrýný aþýp Filistin gerillalarýna katýldýðýnaiyiden iyiye inandýrmýþtýk kendimizi. Banka soy-gunu olaylarýndan Amerikan erlerinin kaçýrýlýþýna,Deniz Gezmiþ ve Yusuf Aslan’ýn yakalanýþýnda Hü-seyin Ýnan’ýn ele geçiriliþine dek uzanan olay, za-maný içinde Sinan’ýn ele geçirilemeyiþi bu tür birinanca kuvvetli bir kapý açmýþtý. Suriyeli yöneticile-rin Filistinli gerillacýlarla, öteki Ortadoðu gerilla ör-gütlerine üslenmede kolaylýk gösterdiði artýkherkesçe bilinmekteydi. Yakalanan öðrenciler ol-muþtu Suriye sýnýrýnda örneðin. Filistin gerilla üs-

48

sünden geldiklerini açýkça söylemiþler, kýsa bir tu-tuklamadan sonra da yetkililerce serbest býrakýl-mýþlardý. Ankara olaylarýndan bu yana hiçbir þeyibilememekten gelen bir boðuculukla bu varsayýmýnserinletici havasýnda konaklamak iþimize geliyordu.

Adýyaman Valiliði ile yýldýrým baðlantý istenme-sine karþýn telefonla hiçbir baðlantý saðlanamamýþtýhenüz.

-Suriye sýnýrýný aþmýþtýr, diye düþünmüþtükdedim Adnan Cemgil’e. Haberde bir kasýt var gibigeliyor bana. Arkadaþlarýnýn moral disiplinini boz-mak için belki. Lider kadrosundan Deniz, Yusuf veHüseyin’in yakalanmasýndan bu yana iki buçukaya yakýn bir zaman oluyor. Sanýrým bu iki buçukay çok önemli bir zaman dilimidir. Bu süre içindeSinan sýnýrdan dýþarýya çýkmýþ olabilir.

Bu konuda kendi kendimize açýklýða kavuþtu-ramadýðýmýz tek þey, bu gerçek vatan yiðitlerinintüm kavgalarýnýn bu yoksul topraklar üzerinde baþ-layýp yine, emperyalistlerin çiftliði durumundaki butopraklar üzerinde sonuçlandýrmak isteyeceklerikonusundaki eþsiz inançlarýydý. Bu gerçeði hep bir-likte, tüm vatanseverlerle birlikte çok sonralarý öð-rendik.

Adnan Bey sinirli bir biçimde:-Evet dedi... evet Orhan Beyciðim düþünmüþ-

tük. Sinan’ýn Suriye sýnýrýný aþabileceðini düþün-müþtük. Böyle olmasýný da dilemiþtik. Canýnýkurtarmýþ olmasý bakýmýndan. Ama sadece düþün-müþ ve temenni etmiþtik bunu. Düþündüðümüzkadarýyla tam karþý varsayýmý da kuvvetli. Sizin de-diðiniz gibi olmasýný dilerim elbette. Ama izin verinen kötü ihtimalden yürüyerek durumu araþtýrayým.

Adýyaman Valiliði ile baðlantý bir süre sonrasaðlanabildi. Adnan Bey’in telefondaki kesik kesikkonuþmalarýný heyecanla izliyorduk.

49

-Alo… Adýyaman Valiliði mi? Vali Bey’le mi gö-rüþüyorum? Beyefendi bugün radyonun öðleajansýnda üç gencin ilçeniz Gölbaþý civarýnda öl-dürüldüðünü öðrendik. Adlarý bildirilenleriniçinde Sinan Hoca diye bir addan da söz edildi.Ben arananlardan Sinan Cemgil’in babasýyým.Açýklayýcý bilgi verebilir misiniz?

Sonra konuþmalar kesik kesik, evet, nerede,kesin mi biçiminde sürdü. Soyadý Cemgil mi diyesoruyordu Adnan Bey sürekli. Karþýdan gelen biryanýtlamayla Adnan Bey’in birden sarsýldýðýný gör-dük.

-Ya dedi sadece... peki arayacaðým. Sonra ka-padý telefonu. Bize hiçbir þey söylemiyordu. Birsüre aklýný baþýna toplamak istermiþçesine din-lendikten sonra yeniden telefonu çevirerek bu kezAdýyaman’ýn Gölbaþý ilçesi Jandarma Kumandan-lýðý‘ný istedi. Sonra bize döndü:

-Kesin bir þey söylemiyor dedi. Tahmin ettik-lerini söyledi sadece. Kesin sonucu Ýlçe JandarmaKumandan’ýndan alabilirsiniz diyor.

Sonra belki de sadece benim duyabileceðimbir ses tonuyla:

-Kibar bir Bey Vali. Bana öyle geldi ki, gerçeðibildiði halde ilk acý haberi kendisinden, öðrenme-mizi istemiyor gibi bir havasý vardý konuþmasýnýn.

Bir süre konuþmadýk. Karþýt bir þeyler söyle-mek istedim, caydým.

-En kötü varsayýmý ele almak zorundayýz dos-tum. Eðer gerçekse durum, burada sesi birdenboðulur gibi oldu, Sinan’ý orada býrakamam. Oð-lumu alýp geleceðim buraya... Nasýl gidebilirizacaba..?

Baþýmý hafifçe kaldýrdým, yüzüne baktým.Oðlum derken sesi, þefkatle titremiþti birden.

50

Kendini acýsýna býrakmayýþtaki eþsiz cesarete, sa-vaþan güvenliliðine hayranlýðým büyüdü.

-Harita getirin bana, dedi. Vali, olayýn ÝnekliKöyü çevresinde olduðunu söylüyor. Nerede buköy? Gölbaþý‘yla arasýndaki uzaklýk ne kadardýr?Nasýl gidilebilinir oraya? Orhan Bey sizden ricaediyorum derhal uçak terminalini arayýp Adýya-man’a uçak olup olmadýðýný öðreniniz.

Bu kez karþý koymak cesaretini buldum ken-dimde nasýlsa:

-Hiç olmazsa dedim, Gölbaþý Jandarma Ku-mandanlýðý ile görüþtükten sonra bu iþe geçsek.Bana gereðinden önce davranýyoruz gibi geliyor.

-Gereði bu Orhan Bey... Gerçekte gereði bu daonun için. Çok rica ederim kaybedecek zamanýmyok. Arayýn lütfen, sizin için bir sakýncasý varsaben arayayým.

Ben telefona yönelirken o da kendisine getiri-len bir karayollarýný gösterir haritaya gözlüklerinitakarak eðildi, incelemeye koyuldu. Malatya’yadek uçak olduðunu öðrendim uçak terminalin-den. Uçaklar önce Ankara yapýyor, sonra Ankaraüzerinden Kayseri’ye geçiyor, oradan da Ma-latya’ya ulaþýyorlardý. Malatya’dan hayli uzaklýk-taydý Adýyaman.

Gölbaþý ilçesi ise Malatya-Adýyaman üzerin-deydi. Oradan herhalde otomobille gitmek gere-kecekti. Ya olayýn geçtiði Ýnekli köyü..?

Birden bir yýlgýnlýk, yýlgýnlýkla birlikte kesinbir durum belirdi düþüncemde: Sinan’ýn öldürül-düðü gerçeðini bu denli çabuk kabullenmemeliy-dik. O yüzden uçaklarda yer olup olmadýðýnýsormak içimden gelmedi. Bu durumu telefonukapar kapamaz Adnan Bey hemen anlamakta ge-cikmedi.

51

-Niçin sormadýnýz dostum, uçaklarda yer olupolmadýðýný?

Acýyla her þeye en küçük ayrýntýya özen göste-riyordu.

Kekelercesine:-Bilmem, dedim. Unuttum herhalde...-Yorulacaksýnýz. Yeniden telefon ediniz ve ilk

uçakta yer ayýrtýnýz.Yorulacaksýnýz tilciðinin insanýn yüreðini yakan

alaycýlýðýný anlamakta güçlük çekmedim. Yine dedirendim ya da direnmeye çalýþtým.

-Hemen mi? Þu iþi Gölbaþý ilçesiyle konuþtuk-tan olayý açýklýða kavuþturduktan sonraya býrak-sak ne yitiririz..?

-Hemen Orhan Bey. Derhal yer ayýrtýnýz. Gide-ceðim. Sinan deðilse bile gideceðim. Anlaþýldý mýefendim?

Ýkinci kez telefon ediþimde uçaklarýn hiç birindeyer olmadýðýný dehþetle öðrendim. Ne Ankara neKayseri uçaðýnda... Hiç birinde yer yoktu.

-Bu kötü, dedi Adnan Bey. Bu çok kötü iþte...Ama mutlaka gideceðim. Bu akþam yola çýksak nekadar sürede Adýyaman’a varýrým acaba? Sanýrýmotobüsle gitmek daha çabuklaþtýrýr varýþýmý.

Bir çizgecin ölçülerinden yararlanarak Ýstan-bul-Adýyaman uzaklýðýný bulmaya çalýþýrken hari-tadan, ben aklýmdan tanýdýklarý geçirmeyebaþladým. Telefonla bize yararý dokunabileceðinisandýðým kiþileri ararken araya þehirlerarasý girdi.

-Gölbaþý Jandarma Kumandanlýðý. Görüþü-nüz...

Kulak kesildik. Adnan Bey salondaki telefon-dan bir süre konuþma olanaðý bulamadý. Ýçeridekiyatak odalarýndaki paralel baðlantýlý telefona geçti.Dayanamayýp arkasýndan seðirttim. Ýçeriye girdim.

52

Ve iþte o zaman Sinan Cemgil’in annesi Türkiye ÝþçiPartisi Üyesi Nazife Cemgil’i yataðýn üzerinde yal-nýz baþýna oturur gördüm. Yanýna geldim, ellerinituttum. Gözlerinden sýrým gibi yaþlar boþandý bir-den. Hiç ummadýðým bir þeydi bu; gözleri suyu çe-kilmiþ kuyular gibi derin, göçük ve her þeyiniyitirmiþ gibiydi. Acý varsayýmýn her yanýný kasýp ka-vurduðu bir zaman bölümünde bile çok insanagüven duygusu veren o asil tavrýný büyük ölçüdesaklamasýný biliyor, bu endiþeyi gözettiðini kestir-mek mümkün oluyordu... Yasa dýþý edilmiþ bir si-yasal örgütün en önde gelenlerinden biriydi NazifeCemgil. Son derece iyi Fransýzca bilen, geniþ kül-türü içinde son derece gerçekçi yorumlarda bulu-nup partinin her kanadýndaki tüm partililerce cankulaðý ile dinlenen bir insandý. Ýnançlarý uðrunaçok þeylere, çok baskýlara, öðretmenken kocasýAdnan Cemgil Barýþseverler olayý ile tutuklularevine konduðunda Sinan ve aðabeyi Dumrul’la, ikiküçük çocukla sürgün gönderildiði ilde her þeyi yið-itçe göðüslemesini bilmiþ, düþüncelerinde herhangibir sapma hiçbir zaman söz konusu olmamýþ enderyiðit kadýnlardandý. Nazife Cemgil’de baþkalarý için,kendi dýþýnda olan insanlar, ülkemizin þu yoksul veçaresiz insanlarý için kendi yaþantýsýndan onlaradýna çok þeyi býrakýp yalýn ve gerçekçi bir yaþamabiçimini önermiþ ve seçmiþliðinin tadýna doyumolmaz güzelliðini duyardýnýz.

Adnan Cemgil telefonu kapadý.-Evet, dedi. Evet Nazife, oðlumuzu öldürdüler...

Öldürdüler onu... Gerçek bu, gerçek…Nazife Cemgil ellerini yumruk yapmýþ yataðýn

öbür ucuna kayarken ben odadan dýþarýya çýktým.Salonda Sinan’ýn karýsý Þirin’i gördüm. Sonra

onun yanýnda karýmý. Þirin’e bir þeyler söyledim.

53

Henüz bir buçuk yaþýna basmamýþ oðlu Taylan’ýsordum. Yakýn tanýdýklarýndan birinin evine alýpgötürmüþler.

Paralel telefonun öbür ucundan Þirin’in Göl-baþý Jandarma Alay Kumandaný‘yla görüþtüðünüsonradan öðrenecektim. Þirin telefonu almýþ ve al-bayla konuþmuþtu... Sinan’ýn belirgin özelliklerinisormuþ sonra da:

-Sakýn gömmeyin, biz almaya geliyoruz de-miþti.

Albay:-Havalar sýcak! Gecikirseniz gömmek zorunda

kalýrýz, diye yanýtlamýþtý kendisini.Þirin kesin ve yalýn bir üstelemeyle bu varsa-

yýmý Albayýn kafasýndan söküp atmýþtý.-Kesin olarak söylüyorum, hemen yola çýkýyo-

ruz, hem de uçakla. Biz gelinceye dek Sinan’ýn gö-mülmesi söz konusu olamaz.

Albay:-Peki, demiþti kendisine. Peki, ama gecikme-

yin.Þirin radyodan olayýn haberini duyduðunda

durumu tüm gerçeðiyle, yalýn ve yakýcý gerçeðiylebirden kavramýþtý. Ýkircikli deðildi. Þirin yandakiodaya çekildi. Yalnýz kalmak istemesinin anlamýaçýktý.

Taylan Özgür’ü anýmsadým birden. SüleymanDemirel iktidarýnýn Ýçiþleri Bakaný Faruk Sükanzamanýnda Özgürlük Alaný‘nda göz göre göre sivilbir polis tarafýndan vurulmuþ, adam elini kolunusallýya sallýya az ilerde bekleyen resmi polis cipinebinmiþ, öðrencilerle halk arkasýndan koþarken cipgözden yitip gitmiþti. Sonradan bu adamýn polis-teki görevi, adý, her þeyi saptanmasýna karþýnkendisi hakkýnda en küçük bir iþlem uygulanma-

54

mýþ, sanýrým tek iþlem bu kaatili, bu arkadanadam vurucuyu özel bir uçakla devletin güvenlikkuvvetlerinin Almanya’ya kaçýrmasý olmuþtu.

Taylan Ortadoðu Teknik Üniversitesinin yýldýzöðrencilerindendi. Sinan’ýn devrimci arkadaþla-rýndan biriydi. Sosyalist devrim konusunda öð-renmek olanaðýný bulamadýðým ama kuvvetlevarsaydýðým düþünceleri paylaþýyorlardý kuþku-suz. Halkýn bilinçlenmesinden yanaydýlar. Ameri-kan boyunduruðunun can düþmanýydýlar. Buboyunduruða karþý Ortadoðu Teknik Üniversite-si’ndeki devrimci arkadaþlarýyla birlikte açtýklarýsavaþýn gittikçe halk yýðýnlarýna ulaþtýrýlmasýnda,halklaþtýrmadaki baþarýlarý faþist güçleri çiledençýkarýyor, silahsýz öðrencileri öldürmeye baþlýyor-lardý.

Devrim birçok þehitler vermiþtir. Belki dahada verecektir. Ama gerek Taylan Özgür, gerekseTaylan’dan önce öldürülen gençlerin ölüm olgusu,silahlý mücadelenin faþist kadrolarca nasýl baþla-týldýðýný apaçýk gözler önüne seren ilk köþe baþýtaþlarý oluyordu.

Sinan’ýn, Taylan’ýn ölümü karþýsýnda duy-duðu acýyý anlatýrlar. Arkadaþýnýn, omuzdaþýnýnadýný koydu doðan oðluna. Ben evimdeki fotoðrafabakarým. Taylan’ýn hemen tabutu baþýnda Sinan.Tabut Türk bayraðý ile örtülü. Bütün güzelliði tümgençliðiyle Sinan. Sol kolunun yumruk isyanýdimdik havada, özgürlük anýtý gibi. Yüzü acý ve öf-keyle kaskatý kesilmiþ. Çene kemikleri fýrlarcasýnasert, ciddi bir yüz. Gözlerindeki parýltýyý fotoðraf-çýnýn çekim yanlýþlýðý sanýyor çok kiþi. Sanki o ikigöz bebeðine cama vuran güneþ ýþýnýnýn yansý-masý gelip oturmuþ. Buraya fotoðrafýn bir çiziðirastlamýþ diyorlar. Basým kusuru diyor kimisi de.

55

Oysa açýklanmasý güç gözbebeklerindeki o pa-rýltýda Sinan’ýn tabut içinde yatanla, kendisi ara-sýndaki iliþkinin kararlýlýðý, kaçýnýlmazbileþkesinin belki de çok kiþinin kuþkusuz anla-yamadýðý sevinci okunmaktaydý.

ADNAN Bey odadan çýktýðý zaman yüzüne ba-kamadým. Salon iyice kalabalýklaþmýþtý. Bu aradagazeteciler de gelmeye baþlamýþlardý. ÖzellikleHürriyet gazetesinin genç muhabiri son derecebüyük ilgi gösterdi. Ondan gazetenin Adana eki-binin Adýyaman’a yola çýkarýldýðýný öðrendik.Akþama doðru ya da gece kendilerinden bilgi ala-bilecekti. Bu genç adam Sinan’ý tanýyordu. Parti-nin de gençlik kollarýnda çalýþmýþtý sanýyorum.Cemgil ailesine gerek uçak bileti saðlamada, gerekAdana ekibinden gelecek haberleri ulaþtýrmadahayli çaba gösterdi.

Diðerleri gitmiþ, yalnýz o kalmýþtý. Varlýðýylainsana güven veriyordu. Beni bir köþeye çekti:

-Sinan’ýn oðlu Taylan’ýn bir fotoðrafýný çekmekistiyorum, dedi. Ýzin verirler mi acaba...?

Þaþkýnlýðýmý görür görmez de herhangi biryanlýþ anlamayý önlemek istercesine ekledi:

-Bunu þunun için istediðime inanýnýz: Si-nan’ýn bir oðlu olduðu kamuoyunu etkilemedeçok büyük bir etkendir. Solcularýn da aileleri ol-duðu, çoluk çocuk sahibi olduklarýný kavramala-rýna, aksi yöndeki propagandalarý etkisizbýrakmada etken olur.

Bu açýklama daha da þaþýrttý beni. Sudan birneden gibi geldi bana.

-Dostça bir ilgi gösterdiniz. Ama þimdi böylebir fotoðraf çalýþtýðýnýz gazeteye saðlamak için builgiyi gösterdiðiniz kanýsý uyanabilir buradaki-lerde. Bunu kabul edecek misiniz? Sorum dura-

56

lattý onu. Herhangi bir þey söylemesini engellemekiçin kaldý ki, dedim Sinan’ýn oðlu Taylan gerçekteevde deðil þu an. Nerede olduðunu da, inanýnýzbana, bilmiyorum.

Genç gazeteci ýsrar etmedi isteðinde. Sonunadek de nazik ilgisini eksiltmeden sürdürmesinibecerdi. Aramýzdan sessizce ayrýldý.

Artýk tüm sorun bir an önce Adýyaman’a, ola-yýn gerçekleþtiði Gölbaþý ilçesine nasýl gidilebile-ceði idi. Adnan Bey tüm acýsýna karþýn telefonunbaþýndan ayrýlmýyor, olanaklar yaratmaya çabalý-yordu. Tanýdýk dostlara, iþ çevremdeki arkadaþ-lara adamlar çýkartmýþ, sonucu sabýrsýzlýklabekliyorduk. Bir ara Adnan Bey ile baþbaþa kal-dýk:

-Dostum, dedi. Nazife ve Þirin de benimle bir-likte gelmek istiyorlar. Oysa ne gibi bir durumlakarþýlaþabileceðimizi kestiremiyorum orada. Bili-yorsunuz Þirin’i zaten Sýkýyönetimden arýyorlar.Yolculuðum sýrasýnda ters bir olayla karþýlaþmakistemem. Siz Þirin’le görüþünüz ve durumu anla-týnýz. Benim için þimdi tek önemli iþ Sinan‘ý bu-raya getirmektir. N’olursa olsun oðlumu burayaalýp geleceðim.

Önce Þirin’le görüþtüm. Durumu anlattým.Gelmek istediðini söyledi. Ancak annem gitmezseben de gitmeyebilirim, dedi. Durumu yenidenAdnan Bey’e açtým.

-Bilmem, dedi. Adnan Bey. Sýkýyönetimin buyüzden yeni bir gaile açmasýný istemem. Her þeySinan’ýn buraya getiriliþine uygun düþmelidir.Dýþarýsýnýn nasýl olduðunu biliyorsunuz.

Evet, dýþarýsý korkulu, karanlýk olaylara ge-beydi. Halk Cephesinin iki üyesi Mahir Çayan veHüseyin Cevahir, güvenlik kuvvetlerinin elinden

57

yakalarýný kurtarabilmek için bizim semtin az ile-risindeki Ma1tepe’de bir binbaþýnýn evine sýðýn-mýþlar, evin 15-10 yaþlarýndaki kýzýný tutsaketmiþlerdi. Ýsrail Konsolosu Elrom’un öldürülüþ-ünden bu yana sürdürülen amansýz izleme so-nucu kolluk kuvvetleri bu noktaya gelmiþler, liderolarak bilinen Mahir Çayan ve arkadaþlarýný so-nunda kýstýrmýþlardý. Semt askeri birliklerce gö-rülmemiþ büyüklükteki bir uygulamaylaçevrilmiþ, çevresindeki evler boþaltýlmýþ, havantoplarý, ordumuzun en keskin niþancýlarý önemlimevzilere yerleþtirilmiþ, atýcý güce sahip alay doð-rudan doðruya evi sarmýþtý. Askeri uygulamayýdoðrudan doðruya Sýkýyönetim Komutaný Generalyönetmekteydi. Ýçeridekilerin isteði kamuoyunaduyurulmuþtu: Tutsak kýzla birlikte salýverilmek,Suriye sýnýrýný geçtikten sonra zavallý tutsak kýzýbýrakmamak. Ateþ edilirse gözlerini kýrpmadankýzcaðýzý öldüreceklerini de bildirmiþlerdi sýkýþtý-rýlanlar.

Durum kýsa zamanda barbarca bir görünümaldý. Gazeteler günde yaptýklarý ikinci üçüncübaskýlarla halkýn duygusal yönünü itimliyorlardý.Bir telefonla gazete kapayabilenler nedense buduruma hiç karýþmýyorlardý. Bu itimler sonundaistenilen sonuca varýlmakta gecikilmedi: Halk buiki canavar ruhlu insaný, onlarla birlikte adý sol-cuya çýkmýþ kimseleri bir anda ele geçirip parça-lamak için bir volkan gibi yanmaya, ateþpüskürmeye baþlamýþtý. Zavallý tutsak kýzýn boyboy resimleri, ananýn periþanlýðý, babanýn eldesilah bekleyiþi, dünyanýn dört bir köþesindenkopup gelmiþ televizyon kameralarýnýn ürpertiveren görüntüleriyle birlikte yorumlarý, bir odayasýkýþtýrýlmýþ üç kiþinin dramýný arttýrmaktan

58

baþka hiç bir iþe yaramýyor gibi görünüyorsa da,ilk bakýþýn bu yanýlgýsý altýnda hangi amaçlarýnhangi cadý kazanlarýnýn kaynatýlmak istendiðiniyine de aklý baþýnda kiþiler kavramakta güçlükçekmiyorlardý.

Halk galeyan durumuna getirilmiþti. Bir iþa-retle Endonezya olaylarýný yaratma olanaðýný bu-labilirlerdi. Sibel adlý bir küçük zavallý kýza Ýsraildevletinin Konsolosunu öldüren solcu katillerinne gibi iþkenceler yapmakta olduklarý sað basýnýntefrikalarý arasýna girmiþti bile. Ýlk kez radyo,basýn, televizyon ve her türlü yayýn organ ve araç-larýnýn insanlarý nasýl en kýsa sürede þartlandýr-dýklarýný, onlarý þirazesinden çýkardýklarýnýgörüyorduk. Sonradan Sibel, bir film kraliçesi gibitörenler üzerine törenler, ziyafetler üzerine ziya-fetler, askeri þiltler üzerine þiltler, firmalarýn rad-yolarda duyurulan baðýþlarý tüm bunlarýn üzerinekýzýn foto-magazin dergilerine konu olan anlý þanlýtefrikalarý çýkmaya baþlayýnca halk kendisine oy-nanan oyunu anlamakta gecikmedi.

Sibel olayý bir gerçektir ki, yalnýzca yaþadýðý-mýz Ýstanbul kentini bir kasýrga gibi sarsmaklakalmamýþ, bu kentten tüm Anadolu’ya büyüyendalgalar gibi yayýlmýþtý. Durum gerçekten va-himdi. Sibel’i kurtarmak için Anadolu’dan gelecekgönüllülerin listeleri çýkmaya baþlamýþtý. Bu du-rumda vurulan Sinan’ýn cenazesini almaya gide-ceklerin her an beklenmedik olaylarlakarþýlaþmalarý olaðan sayýlabilinirdi. Kaldý ki...

Evet, gerçekten kaldý ki, gidilen yer birçok ay-dýnýmýzýn insan yapýsýný bilmediði Anadolu’nun enücra köþelerinden biriydi. Oradaki þartlanmalarve propagandalarýn, baský gruplarýnýn uzun birgeleneði vardý. Sibel olayý ile birlikte banka soy-

59

gunculuðu, ateþli çatýþmalar, kolluk kuvvetleriylevuruþmalar, bir yabancý konuðun öldürülmesiolayý orada sanýldýðýndan çok daha büyük bir tep-kiyle karþýlanýyor olabilirdi de. Sinan’ý almaya ge-lenlerden zavallýca, kendilerinin de bilmedikleri,kestiremeyecekleri bir biçimde öç alma duygu-suna kapýlabilirlerdi. Bu son durumu düþünmekSinan’ýn buraya getirilmesindeki güçlüðü kavra-mama yetti.

Uçak bileti aldýrmak için gönderdiðimiz AdnanBeylerin yeðenleri elleri boþ döndüler. Ben bir ara-lýk durumun vahametini anlatýp Nazife Cemgil’igitmekten caydýrmayý düþündümse de kendimdebu cesareti bulamadým. Adnan Bey yakýn akra-balarýndan birine telefon etti. Aþaðý yukarý sonumudumuz onlardý. Onlarýn arabasýyla gitmeyidüþünüyordu. Ancak onlar bu iþin daha sonrayabýrakýlmasýný, þu andaki atmosferin buna elveriþliolmadýðýný söylediler. Korkunç bir yalnýzlýðýn veumutsuzluðun içine yuvarlandýk birden.

Adnan Bey durumu anlattýðý yakýn dostlarýn-dan birinden telefon aldý. Uçakta bir kiþilik yerbulabildiðini, bir tane daha bulabilmek için uð-raþýsýný sürdürdüðünü söylüyordu. Þirin’le yeni-den konuþtum. Gitmekte kararlýydý ama ancaktek bir biletin zorla bulunabildiðini öðrenince butek biletle Adnan Bey’in gitmesini kabulleniyordu.O zaman Adnan Bey’e bulunabilecek öteki biletlede benim geleceðimi söyledim. Ýçeri girerek NazifeHaným’la konuþmaya baþladým. Tüm konuþmala-rým caydýrmak için yeterli olmadý. Ýlk tepkisi sertve kesin oldu Nazife Cemgil’in.

Salondaki herkes yalnýzca ikimizin gitmesi ge-rektiði konusunda hem fikirdiler. Bu arada NazifeCemgil’le baþkalarý da konuþmaya baþladýlar.

60

Caydýrmak konusundaki ýsrarlar baskýsýný git-tikçe arttýrmaya baþladý. Doðrusu, Nazife Cem-gil’in gelmesini hiç mi hiç istemiyordum. Ýki erkekolarak karþýlaþabileceðimiz durumlardan dahakolay, daha saðlýklý bir biçimde çýkacaðýmýzýdüþünüyordum. Sonunda artan baskýlar karþý-sýnda Nazife Cemgil’in iradesinin kýrýldýðý, git-mekten caydýðý haberini getirdiler. Öðleden buyana gecenin þu saatlerine dek yaþadýðýmýz aðýrhavanýn tek hafifletici yönü bu oldu gibi geldibana.

Gecenin hayli ileri bir saatinde Cemgiller’desabahleyin buluþmak üzere karýmla birlikte evle-rinden ayrýldýk. Ýlk kez onlara (ÝYÝ GECELER) di-yemedim.

UÇAK sanýyorum sabah saat dokuz onbeþteYeþilköy hava alanýndan kalkacaktý. Sabah saatyedi buçukta Cemgiller’e vardýðýmda Adnan Bey’inhazýrlanmýþ olduðunu gördüm. Beni bekliyordu.

-Nazife akþam verir gibi olduðu kararýndan ye-niden caydý dostum. Mutlaka gelmek istiyor. Neyapmamýz gerektiðini bilemiyorum, dedi.

Bu duruma gerçekten caným sýkýldý.-Yeniden kendisiyle konuþacaðým. Gelmemesi

bizim iþimiz için gereklidir. Ýçeriye girdiðimde Nazife Cemgil’in tüm gece

uyumadýðýný, býraktýðýmdan daha acýlý olduðunu,tüm geceyi aðlayarak geçirdiðini anlamakta güç-lük çekmedim. Bu iþimi zorlaþtýracaktý ama Göl-baþý‘nýn Ýnekli Köyü‘nde karþýlaþabileceklerimizidüþünmek bu zorluðu yenmek için bana yeterincecesaret ve kararlýlýk verdi. Öylesine onuruna ha-kimdi ki, öylesine ölenin kim olduðunu, niçin öl-düðünün bilincindeydi ki, þimdiden baþkalarýnýnyanýnda vatansever yiðit oðluna karþý sorumluluk

61

duygusu yükleniyor, engin acýsýna karþý direncinielden býrakmamaya çalýþýyordu. Bu ikilemin zor-luðunu anlamak için insanýn ona yeterince öze-niyle bakmasý yeterdi. Gün boyunca böyledavranmasýný bilmiþti. Ama yalnýz kalýnca büyükacý dalgasýný daha fazla göðüsleyememiþ, kendinitüm vak’arý ile bu büyük acýya býrakmýþtý.

Saçýný taramýþtý yine de. En yaraþýr biçimdetertemiz yalýn bir yalnýzlýk içinde yataðýn kenarýnaoturmuþtu. Yanýna oturdum. Kendisini caydýr-maya geldiðimi hemen anlamýþ, biraz da öfkelenirgibi olmuþtu.

-Nazife Haným, dedim, Bana yardým etmenizidiliyorum. Yardýmýnýza muhtacým gerçekten.

-Ne gibi bir yardým Orhan Bey..?-Adnan Beyle benim yalnýz gitmeme izin veri-

niz.-Oðlumdur. Gideceðim. Hiç kimse engelleye-

mez bunu. Hatta hiçbir güç.-Bunu biliyorum. Ýsterseniz hiç kimse engel-

leyemez bunu. Ama bizim en büyük endiþemiz Si-nan’ý alýp buraya gelebilmektir.

-Benim geliþimin bunu aksatacak bir yanýnýgöremiyorum.

-Dýþarýsý çok kötü Nazife Haným. Belki de sa-dece erkek erkeðe olmanýn verdiði özgürlükle gi-deceðimiz yerde çok þeyi çok daha rahatkarþýlama olanaðýný buluruz.

-Evet dýþarýsý kötü... Kötülükleri sokaklarboyu... Ama onlarýn yapabilecekleri en büyük kö-tülüðü yaþadýktan sonra benim için daha baþkabir kötülük söz konusu edilemez. Sinan’ý, oðlumualýp onlarýn yanýndan evime getireceðim.

-Biz de bunun için diyoruz. Daha açýk konuþ-mama izin verin, durum þu: Sokaklarýn, alanla-rýn, evlerin son olaylarla bu denli gergin olduðu

62

bir ortamda güvenlik yetkilileri bizim aklýmýza gel-meyen bir sürü varsayýmla Sinan’ýn cenazesininÝstanbul’a getirilmesinde bir sürü sakýncalar bu-labilirler. Gerici çevrelerin kýþkýrtmalarýyla karþýkarþýya kalabiliriz. Anadolu’nun sert koþullarýiçinde Adnan Beyle, ben bunlarý göðüslemededaha rahat oluruz.

-Meraklanmayýn... Bu tür bir mücadelede enazýndan size yük olmam...

Yanýtlamasýnýn her tilciðinde haklýydý, hem deyerden göðe dek. Hiç kimsenin, oðlunun cenaze-sinden onu alýkoymamasý gerekirdi. Bu kez bir-denbire ellerini tuttum.

-Gelmeyiniz, diye yalvardým. Bana güveninizve gelmeyiniz.

-Bana Sinan’ý getireceðinize namus sözü veri-yor musunuz Orhan Bey..?

Net, kesin bir soruydu bu. -Bir insanýn, dedim, duraladým. Sonra tek tek

her tilciðin neyi kapsadýðýný bilerek, tek tek yeni-ledim tilciklerimi... Bir insanýn yapabileceði, birinsanýn elinden gelebilecek her þeyi yapacaðýmanamusum üzerine yemin ederim.

Göz göze geldik. Hiç bir þey okuyamadým bubakýþlarda. Hafifçe bakýþlarýný indirdi.

-Peki Orhan Bey... Size güveniyorum. Dediði-niz þeyleri yapacaðýnýza güveniyorum. Yolunuzaçýk olsun. Elimden býrakmadýðým avuçlarýnýniçini öperek izin alýp dýþarýya çýktým. Bir süre sa-lona geçemedim...

Adnan Bey, Nazife Haným’ý ikna ediþim içinteþekkür etti. Þimdi kendimi her türlü zorbalýðakarþý daha hazýrlýklý buluyordum. Bir an önce Si-nan’ýn yanýna varmak için sabýrsýzlanmaya baþ-lamýþtým bile denebilir.

Evden hemen çýktýk. Bir araba bulup KadýköyÝskelesine geldik. Vapur biletlerimizi kalkmakta

63

olan vapura yetiþebilmek için son derece çabuk-lukla, telaþla aldýðýmýzý ansýyorum. Karþýya geç-tiðimizde de hiç bir yerde oyalanmadan birdolmuþla Þiþhane’deki uçak terminaline yetiþtik.Adýmýmýzý daha eþikten atar atmaz birden biredondum. Nazife Cemgil terminal koltuklarýndanbirine oturmuþ bizi bekliyordu.

Bizi uðurlamaya gelen bir kaç eþ dosta vedaederek Havayollarýnýn otobüsüyle Yeþilköy havaalanýna geldik. Daha ilk bakýþta alan binasýnýn ga-zeteci ve sivil görevlilerle dolu olduðu hemen gözeçarpýyordu. Cemgiller uçaðýn kalkýþýný beklemekiçin salon koltuklarýndan birine yan yana otur-duklarýnda gazeteciler yanýma gelerek fotoðraf çe-kebilmek için izin istediler. Çekmemelerini ricaettim. Sessizce yanýmdan uzaklaþtýlar.

Uçaðýmýzýn kalkmak üzere olduðu, yerlerimizialmamýz gerektiði duyuruldu kýsa bir süre sonra.Çýkýþ kapýsýna doðru yöneldiðimizde birdenbireflaþlarýn patladýðýný, hemen hemen her adým atýþtaCemgillerin fotoðraflarýnýn çekilmekte olduðunugördüm. Önleyecek gücü bulamadým kendimde.Niçin önlemem gerektiðini de tüm açýklýðýyla doðrudürüst kendimde kavramýþ deðildim. Bu durumuçaðýn yanýna geliþimize, üstümüzün baþýmýzýnaranmasýna dek sürdü. Ertesi gün bu fotoðraflarülkenin en çok satýlan bir gazetesinin arka sayfa-sýný boydan boya kapladý. “Þehir gerillasýnýn anneve babasý oðullarýnýn cesedini almaya gidiyorlar”yollu bir manþetle.

Uçaða ilk kez biniyordum. Yanýmdaki birininyardýmýyla kemerimi baðlayabildim. Cemgiller ikisýra, geride oturuyorlardý. Ve de uçak havalandý.

Ankara’dan sonra uçak tenhalaþmýþtý. Hoste-sin getirdiklerinden yedim. Cemgiller fazla bir þey

64

yemediler. Hava Ankara’da da Ýstanbul’daki gibiaçýk net ve ýlýktý. Oysa þimdi gittikçe kapanýyordu.Uçaðýn uðultusundan baþka hiçbir þey duyulmu-yordu. Tuhaf bir yalnýzlýk duygusu çöktü üzeri-mize. Uçaðýn penceresinden aþaðý baktým: YalýnAnadolu yükseltileri, bozkýr baþlamýþtý. Uçaðýnpenceresine bir iki yaðmur tanesi düþerken Kay-seri hava alanýna indik. Sivil bir hava alaný deðildiburasý. Her yörede askerler araçlarýyla göze çarpý-yordu. Uçaðýmýzýn on-on beþ dakika kadar buradamola vereceðini öðrendik. Biletlerimiz için yapýla-cak herhangi bir iþlem yoktu. Terminal binasýnadek uzandým. Özel bir otobüs iþletmesinin yalýnkat terminalinden daha zavallý bir görünümüvardý. Son derece külüstür bir otobüs yolcularýnýalarak Kayseri’ye doðru ofluya pufluya uzaklaþtý.

Kayseri’den sonra uçak daha da tenhalaþmýþ,bizden baþka bir-iki yolcu daha kalmýþtý. Ýnenle-rin býraktýklarý atýntýlar toplanmadýðýndan uçaðýniçi ilk özenini yitirmiþ, darmadaðýnýk; kirli, birazdasefilce bir görünüme bürünmüþtü. Hostese bak-tým; kýzcaðýzýn güzel yüzünü yorgunluðun kendinibýrakýþý kaplamýþ sabahki tazeliði yitmiþti. Gevþe-miþ çorabýný çekme gereksinmesini bile duymu-yordu. Uçak personeline kendi aralarýnda kalmýþev sahiplerinin konuklar gittikten sonraki o umur-samaz, biraz soluk aldýrýcý rahatlýðý gelip yerleþmiþgibiydi. Bizse...

Bizse her geçen dakika Sinan’a daha çok yak-laþýyorduk. Her geçen dakika hava daha bozu-yordu. Anadolu platformunun yüksekliðine bir deyaðmurdan önce çýkan sert fýrtýna eklenince uçakhavada taþlý bir yolun kaðný arabasý gibi hoplayýpzýplamaya baþladý. Sonunda iyiden iyiye bir yað-mur boþandý.

65

Kapkaranlýk bir gökte aþaðýsýnýn dað yalnýzlýk-larý birden güven duygumu sarstý. Malatya havaalanýna indiðimizde yaðmur artýk bardaktan boþa-nýrcasýna deðil kovadan boþanýrcasýna akýyordu.Hava alanýnda gölcükler bile belirmiþti. “Havaday-ken bunca deli yaðdýðýný sezinleyememiþtim” diyedüþündüm. “Demek denizde yüzerken insanýn oanda ýslandýðýný düþünememesi gibi bir þey bu.”

Tümden askeri bir alandý burasý. Tümden su-baydý görevliler. Çokluðuyla ilk bakýþta insandakuþku yaratýyordu. Ama her kuþkuya kendimiziþimdiden kaptýrmanýn bizim için iyi olmayacaðýnýdüþündüm. Ancak kuþkumu dimdik ayakta tutanbir neden vardý: Hava alanýndaki subaylarýnhemen hemen hepsi yüksek rütbeli subaylardý.Bunca yüksek rütbeli subayýn son derece olaðanbir uçak seferinde bunca yaðmur altýnda bekle-melerinde yadýrganacak bir yan vardý elbette.Kaldý ki uçaktan inip hemen beklemekte olan oto-büse binerken bu subaylarýn kendi aralarýnda top-lanýp bize son derece dikkatle baktýklarýný daizlemekte güçlük çekmedim. Kendi kendime:

-Ýþte, dedim. Asýl görev bundan sonra baþlýyor.Ýyi bir karþýlama törenine benzer bu, merasim

bölüðü ve bandosu dýþýnda. Bir de onlarý getirse-lerdi bari. O yaðmur altýnda bilet ve de kimlik yok-lamalarýmýz bir havacý binbaþý tarafýndan bizzatson derece büyük bir özeni ile bir bir incelendi.Olaðanüstü durumun öteki yolcularda ayrýcalýðýnýgözlemiþ olmalýlar ki arada bir kendi aralarýndafiskos etmeye baþladýlar. Otobüs bir süre dahabekletildikten sonra hareket etti. Malatya’ya gidi-yoruz sanýyordum. Cemgiller otobüsün hemenönündeki sýralardan birine oturmuþlardý. Otobüsyolcularý uçak yolcularýndan çoktu. “Bundan ön-

66

ceki uçaðý da beklemiþ olmalý otobüs” diye geçir-dim içimden. Bir süre içeridekilerini incelemeyekoyuldum: Ýstanbul ya da Ankara’da iþlerini izle-mekten dönen taþra eþraf ya da bunlarýn oðulla-rýydý. Bu taþra eþrafýnýn giysilerinden iþlerinisaptamak olanaðý vardýr çok kez. Gömlekleri ko-lalýdýr, cafcaflý kravatlarýna göz alýcý iðnelerden bi-rini takmada kusur etmezler. Çoðunun saçlarýözeniyle horozibiði gibi kabartýlmýþ, briyantinle ta-ranmýþtýr. En çok da bu briyantinin parlaklýðýylakokusuna tutulurum. Otururlarken pardösülerinibüyüðünü edecekmiþ gibi kaldýrarak otururlaroturduklarý yere. Ceket kollarýndan taþan gömlekmanþetlerindeki kol düðmeleri görülsün diye iki debir kollarýný abdest alýrmýþ gibi havaya kaldýrýrlar.Cemgillere baktým: Sadelikleri, yalýn katlýklarý ilebu insanlardan tanrým ne denli uzaktýlar. Tuhafbir tedirginlik onlarda da göze çarpýyordu.

Adnan Bey’le Adýyaman’a nasýl, hangi araçlagidebileceðimizi konuþmaya baþladýk yavaþ sesle.Yalnýzdýk, çevre hakkýnda en küçük bir bilgimizyoktu. Adýyaman’la-Malatya arasýnýn ne kadaruzaklýkta olduðunu bile bilmiyorduk. Malatya’dabir astsubay tanýdýklarý vardý. Bize yardýmý doku-nabilirdi bu adamýn. Yardým dediðimizde bize biraraba bulmasý, yol göstermesi, nasýl gidebileceði-miz konusunda bizi aydýnlatmasý, dönüþü hangiyolla hangi araçla gerçekleþtirebileceðimizi söyle-yebilmesinden baþkaca bir þey deðildi. Ama ken-disiyle hiçbir iliþki kurmamaya karar verdiksonunda. Baþçavuþ için bir kovuþturma açýlmasý,baþýnýn derde girmesi varsayým dýþý deðildi.

Askeri hava alanýndan kente çýkýþ kapýsýnageldiðimizde yolun iki yanýndaki nöbetçi kulübe-lerinden nöbetçi erler çýkarak arabayý durdurdu-

67

lar. Korkunç bir karanlýk yeri göðü sarmýþtý. Yað-mur hýzýný gittikçe arttýrarak sürdürüyordu boþ-almasýný. Bu kez içeriye bir havacý teðmenle, birbaþçavuþ girdi. Kimlik yoklamasý yeniden baþladý.Bir baþkacalýk olduðunu sezinlemekte güçlükçekmedim. Hava alanýnda yapýlan yoklamadansonra anladýðýmca otobüs hiçbir yoklamaya ge-reksinme duyulmadan çýkýp gidiyordu. Subaylarkulübenin hemen bitiþiðindeki nizamiye binala-rýndan çýkmýþlar bizi izliyorlardý. Bazýsý yaðmurugöze alýp sýrtýna kaputu geçirerek arabanýn içinebakmak bahanesiyle bizim pencereye dek soku-luyor, hiç çekinmeden gözlerini üzerimizde, yüzü-müzde gezdirerek bizi inceliyordu. Arkadaþlarýnýnyanýna döndüðünde onlarla fiskos bir þeyler ko-nuþuyordu. Caným sýkýlmaya baþlamýþtý bu du-ruma. Otobüsün þoförü arabadan indi. Nöbetçisubay kulübesine doðru yardýmcýsýyla birliktekoþarak gitti. Kulübenin penceresinden subay-larla konuþmalarýný izleyebiliyordum. Küçük biroda olduðunu tahmin ettiðim oda dopdoluydu.Arada bir yeni gelen herhangi bir subay telaþlaiçeriye girdikten sonra dýþarýya çýkýyor, bir þey ka-çýrmak istemiyormuþ gibi ayný telaþla bu kez oto-büsün yanýna seðirtiyor, penceresine yüzünüyapýþtýrdýktan sonra bir süre bizi izliyordu. Ýncel-miþ bir duyguyu elde edebilmiþ kiþiler için bu dav-ranýþý anlayabilmek çok güçtür.

Yolculardan bazýlarý iyiden iyiye sabýrsýzlan-maya baþladýlar. Onlar da kalkýp kalkýp subay nö-betçi kulübelerine bakýyorlardý. Bu arada þoföryardýmcýsýyla birlikte, nöbetçi kulübesinden ýs-lanmamak için koþa koþa çýkarak arabanýn kapý-sýný açýp içeriye girdiler. Yine de sýrýlsýklamolmuþlardý. Yerlerini alýnca artýk hareket edebile-

68

ceðimizi düþündüm. Oysa uzun bir bekleyiþ baþ-ladý. Neyi beklediðimiz de belli deðildi. Bu aradayolculardan bazýlarý iri kýyým, iri býyýklý, iri bu-runlu þoför yardýmcýsýný adýný ünleyerek yanla-rýna çaðýrýyor, o da çaðýranýn kulaðýna eðilerek birþeyler fýsýldýyordu. Kulaðýna fýsýldanan adamýn azsonra baþý ‘bizden tarafa dönüyor, koskoca an-lamsýz iri bir suratla karþý karþýya kalýyorduk.Yaðmurun karanlýðý içinde buutlarýný daha da yi-tirmiþ bu suratlarla bir bir aramda korkunç, an-lamsýz, sessiz bir savaþtýr baþladý. Gözlerimi birkurþun gibi sýkýyordum bu yaygýn suratlara, Amasonunda içlerinden en itinin ulumasýný önleye-medim yine de. Bizim sýranýn karþýsýnda saðdaoturuyordu. Buutlarýný yitirmemiþti bakýþlarýmýzkarþýlaþtýðýnda. Ötekiler gibi köþelerini yitirmedenkendi yuvarlak çizgili köþesi içinde kalmýþtý ba-kýþlarý da, suratý da. Ama sesi öyle deðildi. Buy-ruðunun dýþýna korkuyla taþmýþ, çatlak çatlak birsesle baðýrdý, önde þoförün hemen ardýnda otu-ran birine, adýný ünleyerek:

-Duyun be hey lan kardaþým... katillerin elin-den Sibel’i kurtarmýþlar.:.

Kulak kesildim. -Yok caným, dedi öndeki, adý ünlenen. Sonra

tüm suratlar köþelerini buldular, küçüldüler,kendi çizgileri ile karýþarak arsýz, utanmaz bakýþ-larýný elde ettiler.

Bir baþkasý adeta sevinçli bir sesle:-Nerden duydun diye sordu, haberlerden mi..?-Haberlerden ya... Radyonun bir haberlerin-

den. Hüseyin Cevahir’i delik deþik edip öldür-müþler kurbaný olduðum Allah... Mahir Çayan’ýda yaralý yaralý kýskývrak yakalamýþlar...

-Ettiklerini bulsunlar dedi bir kadýn.

69

-Yalvarýyormuþ polislere Mahir Çayan “Öldür-meyin beni, ateþ etmeyin, her bi þeyleri anlata-caðým” diye.

-Bir kurþun da ona sýkýverselerdi, dedi kadýn.Þangýrtýlý bilezikli koluyla baþörtüsünü düzelte-rek. Yanýndaki kocasýna baktým, hiç bir þey de-miyordu.

Otobüs bekliyordu daha. Yaðmur yaðýyordukovadan boþanýrcasýna… Subaylar ve erler kulü-belerindeydiler. Bazý yüzler yapýþýyordu otobüsüncamýna. Bir subay yüzü gözleri yapýþmýþ camdanakan yaðmur sularýnda aðlýyor gibi geldi bana.Dayanamadým, ilk konuþan adama doðru ayaðakalktým. Bir þey soracaktým sanýyorum. Ama bir-den baþýný çevirerek bakýþlarýný kaçýrdý. Yanýnda-kiyle yavaþ yavaþ konuþmaya baþladý. Kendisinebaktýðýmý, sonra yeniden yerime döndüðümü izli-yordu yan gözle. Oysa ellerini görmüþtüm, ellerinetakýlýp kalmýþtý bakýþým. Ak tombul ellerinin önsýrayý tutan parmaklarý parlak taþlý iri iri yüzük-lerle donanmýþtý. Baþýmý çevirdim Cemgiller’e bak-tým. Dimdik duruyorlardý. Dýþarýya bakýyorlardýama dýþarýsýný gördükleri yoktu kuþkusuz. Yerimeoturunca pencereden yana çevirdim baþýmý.

-Dýþarýya bakmaya baþladým. Yaðmur soðukve kara bir ýslaklýkla içime yaðmaya baþladý. As-kerler ve subaylar nöbetçi binasýnýn içine çekil-miþlerdi. Yaðmurun altýnda yapayalnýzdýk.Sonunda arabanýn içine de yaðmur damlalarýdüþmeye baþladý. Bir takým kimseler yer deðiþtir-diler. Sonra her þey yine sessiz oldu...

Dalgýnlýðýmdan nöbetçi kulübesi içindensubay ve erlerin büyük bir telaþla çýkýþlarýný ayýr-dedebilmemle kurtuldum. Her iki nöbetçi kulübe-sini boydan boya geçen engel kaldýrýlarak içeriye

70

uzun kuyruklu Amerikan arabalarýndan biri sü-züldü. Bizim arabanýn birazcýk gerisinde durdu.Tek yýldýzlý bir general arabasýydý bu. Çevresinihazýrol durumunda subaylar ve astsubaylar çev-relediler. Þemsiye tutuyordu buyruk subayý. Ara-banýn içinden çýkan general kendisine uzatýlanlisteyi inceledi uzun uzun. Bir kaç þey sordu. Birbinbaþý eliyle bizi göstererek bir takým açýklama-larda bulundu. General arabasýna bindi yeniden.Subaylar yaðmura karþýn çevresinde çepçevreydi-ler. Bir süre daha bekledik. Sonra bir baþçavuþgelerek þoföre onaylanmýþ çýkýþ belgesini verdi.Þoför gaza basarak arabayý hareket ettirdi. Niza-miye kulesinden çýkarken baþýmý geriye çeviripbaktým. Generalin arabasý çevresinde hazýrol du-rumunda bekleyen subay ve astsubaylar araba-mýzýn gidiþini izliyorlardý, az sonra yaðmurunkalýn sis tabakasý içinde gözden yittiler.

YENÝDEN baþýmý pencereden yana çevirdim.Boz bulanýk bir akýntýnýn içinde gidiyor gibiydik.Hüseyin Cevahir de öldü ha… Hüseyin Cevahirde... Sinan, Hüseyin Cevahir’i tanýr mýydý acaba..?Sanmýyorum. Malatyalý Hüseyin Cevahir’in öldü-rüldüðünü Ýstanbullu Sinan’ýn cenazesini almayagiderken, Malatya hava alanýnda öðrenmemizinrastlantý dýþýnda bir anlamý yok mu? Malatya’nýnbir köyündendi Hüseyin Cevahir. Belki de az önceuçakla üzerinden geçtiðimiz köylerden birindeanasý ile babasý, bacýlarý, kardeþleri... Belki dedaha duymamýþlardýr olayý öteki yakýnlarý.

Güvenlik kuvvetleri anasýný, tutsak kýzýn evi-nin penceresi altýna getirmiþlerdi. Annesine aðla-yarak teslim olmayacaðýný haykýrmýþtý. Sonraamcasýný getirdiler pencerenin altýna. Kürtçe ko-nuþmaya baþladý amcasý. Yanýndaki omuzdaþý

71

Mahir Çayan’ý öldürürse güvenlik kuvvetlerininkendisine bir kötülük etmeyeceðini, cezasýnýn ha-fifleyeceði teklifinde bulundurdular zavallý adama.Mahir Çayan Kürtçe bilmiyordu. Ama HüseyinCevahir’in isyanla köpürdüðünü, küfrettiðini gö-rünce gülümseyerek konuþulanlarýn anlamýnýkestirmekte güçlük çekmedi.

Amcayý geri çektiler. Halk kendilerine karþýgösteride bulunurlarken onlar hiç korkusuz bal-kona çýkarak baðýmsýzlýk, özgürlük marþlarý söy-lüyorlar, balkonda zaferle kollarýný açarak(Yaþasýn baðýmsýz Türkiye... kahrolsun emperya-listler) diye haykýrýyorlardý. Sonradan tutsak kýz-caðýz bu iki insanýn bir tek olayda sinirlerininbozulduðunu söyledi. Ve iþte gerçekten ilk kez on-lardan çok korktu: Sinan’ýn radyoda öldürüldüðühaberini duyduklarýnda ilk kez derin bir sarsýntýgeçirdiklerini söylüyordu. O zaman Mahir balkonafýrlamýþ halka karþý:

-Yoksul halkýmýz için dövüþüyoruz. Sizin için,sizler ve çocuklarýnýz için. Baðýmsýz Türkiye için,diye haykýrmýþtý. O gece sabaha dek baðýmsýzlýktürküleri söylediler...

Hiç dinmemecesine yaðýyor yaðmur. Tek birtanrý kulu yok asfalt yolun her iki yanýnda açýlýpyaðmurda gözden yiten tarlalarda. Arabanýn seside olmasa nerede olduðumu, nereye gittiðimi kes-tirmekte güçlük çekeceðim.

“- Hüseyin, Sinan’ý tanýr mýydý acaba? Kimbilir belki de tanýrdý. Birbirlerini tanýmasalar da neçýkar? Sinan onun doðduðu yörede kanýný akýtýr-ken, O, Sinan’ýn doðduðu kentte ayný ülkü için öl-müyorlar mý? Malatyalý Hüseyin Ýstanbul’da,Ýstanbul’lu Sinan Malatya’da ölürken, vatanýn bü-tünlüðü, bölünmezliði, emperyalizmin kýskacýn-

72

dan kurtulmasý, baðýmsýzlýðý, o þerefli ve onurlubaðýmsýzlýðý ülküsüne gönül verdikleri, salt bunuamaçladýklarýný tanýklamýyorlar mý? Niçin Hüse-yin kendi dilini konuþanlarla birlikte silaha sarýlýpayrýcalýk ülküsünün peþine düþmüyor..? Kürtçebilmeyen omuzdaþýyla birlikte tekliflerin en iðrencikarþýsýnda dimdik dikiliyor? Hüseyin Cevahirlertam baðýmsýz bir Türkiye idealinin gerçekleþtiril-mesiyle kendi köylülükleriyle birlikte tüm köylü-lerin, tüm ezilen sýnýflarýn gerçek özgürlüklerine,gerçek insanlýklarýna kavuþacaklarýnýn en keskinbilincindeydiler. Ayrýcalýklarý deðil, vatan sevgisiylebütünmüþlükleri vardý. Ýþte bu amacý gerçekleþ-tirmek için Malatyalý Hüseyin Cevahir’in kaderiyleÝstanbul’un en gözde semtinde yaþayan SinanCemgil’in kaderi bütünleþiyordu ölümleri doðduk-larý yerle yer deðiþtirerek...”

MALATYA uçak terminaline geldiðimizdeküçük bir olay oldu. Belki anlamsýz denebilecekkadar ayrýntýlý. Nedir ki, gerçek çok kez kurnazcaayrýntýlara saklar kendini. Olay üç kiþinin ara-sýnda geçti: Nazife Cemgil, Mit Ajaný, BilezikliKadýn.

Hava alanýnýn otobüsü Malatya terminal bi-nasý önünde durduðunda çevremi incelemeye ko-yuldum. Ana cadde üzerindeydi terminal binasý.Ýlk bakýþta o gün kentin pazarý olduðu anlaþýlý-yordu. Yaðmur biz kente girmeden önce durmuþ,parçalý bulutlu bir güneþ bile çýkmýþtý. Köylülerkentin ana caddesini tümden doldurmuþlardý.Sýrtlarýndaki heybelerle kaldýrýmlarda yürüyor-lardý. Kendileri kadar da eþekleri vardý. Belki dahada çok. Výzýr výzýr iþleyen son model özel arabala-rýn arasýnda sakin sakin gidiyorlardý yüklü eþek-leriyle. Kadýnlarýnýn hemen hemen çoðunda

73

sýrtlarýna baðlý bebeler vardý. Sümüklü yüzleriyleneyin sýrtýnda olduklarýný bilmeden þaþkýn þaþkýnhiç aðlamadan çevrelerine bakýyorlardý. Kabaca-larý ise çýplak ayaklarýna geçirdikleri patlak plas-tik ayakkabýlarýný sürüye sürüye analarýnayetiþmeye çabalýyorlardý. Düþen çocuðu babanýneþeðini dürtüklemesi gibi dürtüklüyordu ana dabiraz da sürükleyerek. Renkli poturlarý, þalvarlarý;eþekleri ve baþörtüleriyle köylüler Malatya’nýn anacaddesine yayýlmýþlardý ve bana öyle geldi ki, kentonlarýn heybeleri, eþekleri, ayaklarýyla aðýr bir þe-kilde kokmaktadýr.

Ýlk iþim Adýyaman’dan Gölbaþý ilçesine nasýl gi-deceðimizi araþtýrmak oldu. Bu sýralarda sanýyo-rum saat iki ya da iki buçuk sularýndaydý ve bizimhemen hareket etmemiz gerekiyordu. Gölbaþý ilçesiAdýyaman-Malatya yolu üzerindeydi ve bizim Adý-yaman’a gitmemiz gereði bu durumda söz konusuolamazdý. Yalnýz bir þey aklýmýzý kurcalýyordu yinede: Adnan Bey Adýyaman Valisi’yle Ýstanbul’day-ken yaptýðý telefon görüþmesinden Vali Bey’inkibar, nazik bir insan olduðu kanýsýný edinmiþti.Bu kaný doðru çýkarsa Gölbaþý‘na Vali Bey’in ara-cýlýðý ile vardýrýlmamýz da türlü kolaylýklar elde ede-bilirdik kuþkusuz. Yine de bu son durumuarabada karara vardýrmayý düþündük. Durumagöre ya doðrudan doðruya Adýyaman’a gidecek yada cayarak Gölbaþý‘nda kalacaktýk. Gölbaþý aþaðýyukarý Malatya ile Adýyaman yolunun tam orta-sýnda bulunuyordu. Adýyaman’a gitmek demek birsüre daha zaman yitirmek demek olacaktý ki, buda bize birçok yönlerden olumsuz görünüyordu.En azýndan bir o kadar yol da gerisin geriye alýna-caktý. Terminal görevlileri bir þoför çaðýrdýlar. Göl-baþý‘na kaça gidebileceðimizi sordum: Bir fiyat

74

söyledi. Kilometre baþýna göre yaptýðým bir hesaptabu, iki kat fazla ücret ödemek demek oluyordu.Ama bunlarý araþtýracak zamanýmýz yoktu. “Haydiarabayý getir” dediðim bir zamanda Adnan Bey ya-nýma yaklaþtý:

-Orhan Bey, dedi. Hanýmefendiler de Adýya-man’a gideceklermiþ. Beyefendi bankaya kadar git-miþ, bir arabayla birlikte dönecekmiþ. Birliktegidebileceðimizi söylüyor hanýmefendi.

Genç bir kadýndý Adnan Bey’in yanýndaki. Ýnceyüzlü, son derece aydýnlýk yüzlü, kibar görünümlübir genç kadýn. Yanýnda da iki ya da iki buçuk yaþ-larýnda bir erkek çocuðu vardý. Ýlk bakýþta Anado-lu’da üst kademede görevli bir memurun ailesiolduðu anlaþýlýyordu. Bununla birlikte ben þoförebir sakýncasý yoksa beþ altý dakika bekleyip bekle-yemeyeceðini sordum. “Beklerim aðabey” karþý-lýðýyla birlikte ben de genç kadýnýn arabayla birliktegelecek olan kocasýný karþýlamak için dýþarýya çýk-tým.

Henüz kapýnýn önünde sigaramý yakmýþtým ki,içeriden kulaðýma bir takým baðýrtýlar gelmeye baþ-ladý. Ne olduðunu anlayamadým. Endiþeyle hemeniçeriye döndüm. Bir kadýn aðýz dolusu küfredi-yordu. Uçakta da bu kadýnýn kimliðini kestireme-mek, sýnýfsal yapýsý konusunda kesin bir yargýyavaramamak beni oldukça rahatsýz etmiþti. Birköylü gibi altýn bileziklerine karþýn son dereceþaþýrtýcý mini eteði vardý. Büyük kentlerin kadýnberberlerinin elinden çýktýðý besbelli saç modelinekarþýn, tam bir kasabalý beðenisiyle seçtiði gözdenkaçmayan bluzu ve onun üstüne geçirdiði en caf-caflýsýndan al hýrkasý göze batýyordu. Karman çor-man bu garip yaratýk kimdi?

-Bu köpek sürüsü millet adam olmaz, diyebaðýrýyordu avazý çýktýðýnca. Cahil, sünepe mil-

75

let... Türk adýný duyunca köþe bucak kaçýlýyordünyanýn her bi tarafýnda... Bizim Türkümüzmü..? Allah belasýný verir de biz de kurtuluruzinþallah.

N’olduðunu sordum birinden. Ankara’da uçakaktarma olurken bavulunu Ankara’da unutmuþ-lar. Terminaldeki sorumlular yýldýrým telgrafý iledurumu Ankara’ya bildirdiklerini, bavulun yarýnsabah burada olacaðýný, yitirilme olanaðýnýn sözkonusu olamayacaðýný açýklamaya çabalýyorlarama dinleyen kim. Gittikçe artan küfürlü sözle-rine Almanya’daki medeniyet, insanlýktan sözeden laflar da karýþýnca bu alýðýn Almanya’da ça-lýþan bir köylü olduðunu anlamakta gecikmedim.Alman uygarlýðý sonunda onu böylesine garip biryaratýk durumuna sokmuþtu. Dýþarýya çýktým.Kadýnýn feryat figan baðýrtýlarýnýn ardý arkasý ke-silmek bilmiyor, terminal binasýnýn önüne gittikçedaha çok kalabalýk toplanýyordu. Ýçerisini daha iyiizlesinler diye kenara çekildiðim de içeridekibaðýrtýnýn bir býçak gibi kesildiðini duydum. Yal-nýz Nazife Cemgil’in sesi kulaðýma geliyordu amane dediðini açýk seçik duyamýyordum.

Endiþeyle içeriye daldým.-Kendinize gelir misiniz siz, diye sert bir bi-

çimde konuþuyordu Nazife Cemgil, kadýnýn gözle-rinin içine bakarak. “Bavulun yitmesinianlýyorum ama bu yüzden millete, halka küfret-meye hakkýnýz yok. Baðýrýp durmayýn öyle, otu-run oturduðunuz yerde. Bavulunuzu dabulacaklarýný söylüyorlar üstelik. Ankara’da unu-tulan bavulunuzla uçaðý havada gören halkýmýzýnne ilgisi olabilir? Onlar mý yitirdiler bavulunuzuyani? Zavallý milletin uðradýðý saldýrýlarýn, haka-retlerin haddi hesabý yok zaten.”

76

O zamana dek sessizce köþesinde oturan zayýfince bir adam yerinden kalkarak kadýna doðru yak-laþýp kulaðýna bir þeyler söylemeye baþladý. BenAdýyaman’a gidecek olan bey döndüðünden kendi-siyle konuþuyor, bu zayýf adamýn kadýna neler söy-lediðini kestiremiyordum. Kadýn yediði zýlgýtlasus-pus olmuþtu. Yalnýz bu zayýf adamýn kýpkýrmýzýyüzüyle tedirgin, alabora olmuþ gibi bir hali vardý.Kendisini izlemeye baþladým: Birden ansýdým.Uçaðýn en gerisinde oturuyordu ve Ýstanbul’dan buyana yolculuðunu bizimle birlikte sürdürmekteydi.Bir aralýk arabamýz hava alaný çýkýþ kapýsýnda bek-letilirken bu zayýf, ince, kibar görünümlü adamýnarabadan inerek nöbetçi subayý binasýna girdiðini,bir süre sonra da yanýnda bir görevliyle birlikte çýk-týðýný ansýdým. Hatta sanýrým subay ayrýlýrken elinisýkmýþtý da ben kendisini Malatyalý bir arkadaþý yada tanýdýðý sanmýþtým. Ancak yine de bu el sýkýþ-mada subayýn belirli bir donukluðu ve resmiliði gö-zümden kaçmamýþtý. “Gelmiþken onu da göreyim”denen bir geçmiþin soðukça ortaklýðý cinsinden.

Eðer Nazife Cemgil’e doðru bir kaç adým atmýþolmasaydý kendisini izlemekten cayýyordum. Birdenkuþkuyla durdum. Yanýmdaki beyle hem konuþu-yor hem tetikte bekliyordum. Adam alabora olmuþkýpkýrmýzý yüzüyle ortada durdu. Ne yerine gidebi-liyor, ne Nazife Haným’a yaklaþabiliyor, ne de otu-rabiliyordu. Oturanlarýn ayaktaki kendisinebaktýðýný biliyordu. Durumu görmeyen sadece Na-zife Cemgil ve Adnan Cemgil’di. Hafifçe baþý önedüþmüþ, burnunu sað elinin parmaðýyla sýkýntýlýbir biçimde, sanki çok önemli bir þeye karar vermekistercesine ovuþturuyordu.

Arabamýz hazýrdý. Benden çok daha genç birbeydi kadýnýn kocasý. Son derece solgun yüzü ve

77

son derece narin, ince yapýsýyla karýsýndan bilegenç gösteriyor, insan bu genç adamýn bir çocuðuolduðunu, banka müfettiþi olarak çalýþtýðýnýdüþününce daha da çok þaþýrýyordu. Adýya-man’daki bankalardan birini denetlemeye gidi-yordu. Bu bölgeyi iyi biliyordu. Ona niçinGölbaþý‘na gitmekte olduðumuzu açýklamam ge-rekirdi. Dürüstlük ölçüleri içinde bunun böyle ol-masý gerekirdi. Bizimle gelmesinin, birliktegidiþimizin onca bazý sakýncalarý olabilirdi. Cesa-ret gösteremedim buna. Yalnýzlýðýmýzdan kurtul-manýn, iþin kolaylaþtýðýný görmenin beniengellediði muhakkaktý. Bir de belki bu bölgeyiçok iyi biliþinin olanaklarýný kaçýrmak isteme-yiþim...

Hep birlikte kapýya doðru yöneldik. Araba dýþa-rýda bekliyordu. Nazife Cemgil’in yanýnda AdnanBey, onlarýn bir iki adým önünde birlikte yolculukedeceðimiz aile yürüyordu. En gerilerinden ben ge-liyordum. Þoförün kapýyý açtýðýný, önce Nazife Cem-gil’in içeriye girmekte olduðunu gördüðüm birsýrada, henüz kapýnýn eþiðindeyken birinin hafifçeomzuma dokunduðunu duyarladým. Baþýmý çevi-rince az önceki kadýnla konuþan kibar yüzlü zayýfadamýn bir perde inmiþ gibi donuk bakýþlarýyla ka-rþýlaþtým. Bakýþlarýnýn donukluðu içindeki heye-caný gizleyemiyordu yine de. Yüzünün allýðý dahaçok artmýþtý. Birden elini uzattý. Titremesini önle-meye çabaladýðý belli olan bir sesle:

-Baþ saðlýðý diliyorum size dedi...Arabaya binme sýrasý Adnan Beydeydi. Eðilmiþ

içeriye adýmýný atýyordu. Baþýyla göstererek:-Babasýna, annesine ve akrabalarýna... Hep-

sine gerçekten baþ saðlýðý diliyorum. Tanrýdanbaþka acý göstermemesini dilerim.

78

Ýyice yüzüne baktým. Bakýþlarým aþaðýyadoðru kayýnca sað þiþkin ceketinin anlamýný bir-denbire kestirdim. Bizi Ýstanbul’dan beri izleyenMÝT ajanýydý bu adam. Birden her þeyi süratledüþündüm. Ýçinden çýktýðý halkýna üç kuruþu içinküfreden köylü kökenli kadýnla, vatan haini ilanedilen bir gerillacýnýn annesi, bir yara gibi kana-yan acýsýna karþýn halkýna, oðlunun adýna öldüðüþu yoksul ve büyük halkýna küfrettirmemede her-kesten önce kesin biçimde karþý çýkýþý kendisini,kendisinin de kontrol edemeyeceði bir biçimdebirdenbire alabora etmiþti.

Kapýda yalnýzca ikimiz kalmýþtýk. Uzattýðý elituttum, teþekkür ettim ve beklemekte olan ara-baya hýzla kendimi atarak kapýsýný çektim. Ýlk kezve sanýrým son kez resmi bir görevlinin (Baþsað-lýðý) dileyen nezaketini gördük. Bu resmi görevlide bir MÝT görevlisiydi.

79

“Sümer ülkesinde yað bollukla çýkarýlacaktýr.Yine bollukla tartýlacaktýr. Sen sað elini benim ta-pýnaðýma koyduðunda, fýrtýnanýn oturduðu daðaayaðýmý basacaðým. Fýrtýnanýn kaldýðý yerden pekyüksek bir dað baþýndan, o kutsal yerden Seniniçin bol bol yaðmurlar dökülecektir.”

(GUDEA, Sümer Ýlhaný,Ýsa’dan önce 2050)

YOLLAR nasýldý, ansýyamýyorum. Yalýn güzel-likler içinden geçtiðimizi sezinliyebi1iyorum sa-dece. Ýnsanýn üzerine yuvarlanýverecekmiþ gibiduran yalýn kayalýklar, sert güzellikler. Kayalarýnarasýndan kurtulmak, kaçýp gitmek istermiþ gibifýrlamýþ bir aðacýn ululuðu dikkatimi çekiyorbazen. Gözden yitinceye dek baþýmý çevirip ken-disini izliyoruz bir anlam verebilmek için. AdnanCemgil’le önde, þoförün yanýnda oturuyoruz. Sestonumuzu fýsýltýya dek düþürerek aramýzda kulakkulaða, ne gibi durumlarla karþýlaþabileceðimiz,ne gibi bir yol izlememiz gerekeceðini tartýþýyoruzsayýklarmýþçasýna...

“-Belki bir güzel yanýlmaktayýz. Sinan öldü-rülmedi belki de... Genç bir insan nasýl öldürüle-bilir ki? Belki tutsak edildi. Tutsaklýðýný gizlemegereðini ya da bu biçimde verme gereksinmesininiçin duysunlar o zaman... Öldürüldüyse ya..? Öl-dürüldüyse nerede bulabiliriz kendini? Olayýngeçtiði Ýnekli Köyü‘nde mi? Yoksa Adýyaman’ýn

80

Gölbaþý ilçesinde mi? Vuruþmanýn olduðu yerleilçe arasý ne denli uzaklýktadýr acaba? Þoföre sor-mamda bir sakýnca var mý..? Var tabii... En azýn-dan Motor gürültüsünü bastýrabilecek bir seslesorabilmeliyim bunu Adnan Bey’i aþarak... Ozaman da ötekiler, banka müfettiþi de duyar so-rumu? Ama soramazsam nereden baþlayabile-ceðimizi nasýl kestiririz? En iyisi Adnan Bey’indüþüncesini öðrenmek..?”

-Sakýn dostum, sakýn sormayalým. Ýnekli’ninadý duyulur duyulmaz durumumuz anlaþýlýrhemen. Yanýmýzdakileri ürkütmenin gereði yok þuanda bence...

“-Ýnekli Köy’deyse n’aparýz arabasýz peki?Sinan ya Ýnekli’de yatar durursa daha? Araba yo-lunu sürdüreceðine göre... o zaman onu bekleriz.Þoförle konuþmamda bir sakýnca olur mu acaba?Biz Ýnekli’de ineceðiz, dönüþte bizi al desem...?”

-Ya... konuþmayalým daha? Daha erken... Du-rumlara göre... Hem sonra... Hem sonra? Niyegelip almasýn? Niye almasýn yani parasýný verdik-ten sonra? Ama belli de olmaz dostum, bir baskýaltýnda kalýp gelmeyebilir de. Bizi gelip alacaðýnakesin bir biçimde güvenemeyiz. Küçük yerler bu-rasý çünkü. “Geleceðim” der, bekler dururuzorada. Baþkaca bir araba da bulamayýz sanýrým.Kalýrýz orada... iki elimiz böðründe... Saat kaçpeki?

-Üç... Üçü geçiyor.-Üç... üçü geçiyor.. Belki de orada saat kaçta

oluruz… belki dört buçuk, beþte. Formalitesi varþeyin...

Birden susuyoruz. Konuþmuyoruz. Formali-tesi var þeyin, nedir diye zorluyorum kendimi.

-Formalitesi var neyin?.. neyin efendim..?

81

-Bu... bunu Sinan’ý bize vermelerinin yani...Oðlumu bana, bize annesiyle bana vermelerininyani, formalitesiz vermezler... Ýþlemleri var, ozaman bir-iki saatimizi alýrlar. Siz, ben gider Adý-yaman ya da Malatya’dan yeni bir araba bulur,dönerim diyorsunuz. Kaçta gidecek, kaçta döne-bileceksiniz ki?

-Arabayý alýkorum. Sinan Ýnekli’deyse daha,gelmediyse kestiremeyeceðimiz nedenlerden Göl-baþý‘na, arabayý alýkorum. Onlara oradan baþkabir araba buluruz. Farkýný veririm, onlar sürdü-rürler yolculuklarýný. Böylece iþimiz aksamaz.Ýnekli’nin yollarýnda gittiðince gider araba dasonra gidemezse durur bekler o son gidebildiðiyerde... Biz Sinan’la birlikte döneriz arabaya.Yooo, yo, yo. Kesin bu. Sizin gelmeniz doðrudeðil... dað baþý. Siz Nazife Haným’ý yalnýz býrak-mayýnýz.

-Olacak gibiden gelmez bana. Nazife dinler mibizi sanýyorsunuz? Sabahleyin uçak terminalindeO’nu nasýl bulduðumuzu unuttunuz mu? Ne sizidinler, ne beni. Hem þey... Yani þu çocuklu aileyiarabadan indirmek de çok haksýzca olur. Yapýl-maz böyle bir þey... Nereden bulurlar zavallýlarkendilerine küçücük bir ilçede taksi?

Baþýmý çevirip dýþarý bakýyorum. Yine haksýz-lýk etmeme duygusu. Baþým dýþarýya çevrik AdnanBey’in sözleri sol kulaðýma gelip oturuyorlar:

-Taylan yaþýnda daha sanýyorum. Üþür zaval-lýcýk. Baksana hava nasýl kapýyor, üþür yavru-cak...

Sinan da, BAÞKALARINA yapýlan haksýzlýk-lara karþý geldiði için ölmedi mi? Kendini arýtma-nýn yolu baþkalarý mý hep? Kendi dýþýmýzda olanher þey...

82

-Hava çok kötü kapýyor dostum. Pardösünüzüalmadýðýnýza iyi etmediniz. Üþüteceksiniz siz de...

“-Küçükken cami minarelerine bakardýk sýksýk. Doðduðum kasabada evimizin tam karþýsýn-daydý cami. Bulutlar yakýndan geçince minare bu-lutlarý yararak yürüyormuþ gibi gelirdi bize.Daðlarýn tepesinden öyle geçiyor bulutlar. Vesanki daðlarda bizimle birlikte koþuyor ÝnekliKöye doðru...”

Gelip geçen hiçbir araç yok. Yapayalnýzýz yol-larda. Arabanýn sesinden baþka da hiçbir ses du-yulmuyor. Bir yere bakarmýþ gibisine baþýmýçevirerek yan gözle, göz ucuyla Nazife Cemgil’e ba-kýyorum. Baþýný hafifçe geriye yaslamýþ, yolun ke-narýnda birdenbire yükselen daðlara doðrubakýyor. Bir zaman sonra yine bakýyorum: Gözle-rini yummuþ bu kez. Anlýyorum: Yaðan yaðmurarabanýn camlarýnda dýþarýya süzülürken NazifeCemgil göz kapaklarýnýn arkasýnda aðlýyor.

“-Bu daðlar Nurhak dizileri mi?’ Herhaldebunlar olmalý. Nurhak dizileri bunlar...”

Hiç düþünmediðimiz bir þey geliyor aklýmadostum. Ya Sinan’ý bize vermezlerse? Vermek is-temeyebilirler. Kendi bakýmlarýndan haklý man-týklarý da söz konusu olabilir...

“-Kendi mantýklarý gizli ve sonsuz bir despo-tizm...”

-Bir þey mi dediniz? -Ya hayýr, demedim bir þey...-Daha yavaþ konuþabilir miyiz? Þimdi tartýþ-

mamýz gereken þey var, bir de hiç tartýþmamamýzgereken. Düþününüz Ýstanbul Sýkýyönetim Ko-mutanlýðý, Diyarbakýr Sýkýyönetim Komutanlýðý‘nabir yazý yazarak “Sinan’ýn bugünkü koþullar al-týnda Ýstanbul’a getirilmesinde sakýncalar sap-

83

tanmýþtýr. Gönderilmemesi, bulunduðu yerde gö-mülmesi...” diyebilir.

-Eðer gizlemek isteselerdi ne resimlerini göre-bilirdik ne de haberlerini alabilirdik.

-Sizin gibi düþünmüyorum dostum... Gizliliklede doðrudan iliþkili deðil bu, Mahir Çayan, Hüse-yin Cevahir olayý bahanesiyle mesela... “Cenazeyigetireceklerin can güvenliðini saðlama olanaðýnýbulamayabiliriz, halk galeyan durumunda. Buolayla müessif bir takým olaylarýn çýkmasýndanciddi olarak endiþedeyiz.” Belki bize gösterirlerama... göndertmeyebilirler... O zaman n’aparýz?

Yanýtlayamadan kendi kendime düþünüyo-rum:

“-O zaman... o zaman Sinan’ý alamayýz, Ýstan-bul’a getiremeyiz Sinan’ý. Deli divanesi bir mantýksoyutlaþýp resmileþince nasýl önüne geçilmez birgüç olarak insaný eziyor tanrým..? Böyle bir man-týðýn kaba ve susturucu gücünden çok sanki onahak verirmiþ gibi hiç bir þey yapamamak var yainsaný kendi kendinde en onulmaz yaralarla iþteasýl o perperiþan ediyor... Her þeye karþýn Sinan’ýbize vermek zorundalar ama.”

-Zorundalar mý dediniz Orhan Bey... Yanlýþduymadýysam öyle bir þey mýrýldandýnýz gibi geldibana. Nereden geliyor bu zorunluluk dostum. Ne-reden geliyor? Hayýr, bildiðiniz bir þey varsa banada söyleyiniz lütfen...

“Nasýl yanýtlayabilirim bu soruyu? Belki birþeylerden bilir ama gerçeðine uygun nasýl yanýt-lanýr bu soru? Bu zorunluluk, bu kaçýnýlmaz birbiçimde ancak tek ve baþkaca olmayan davranýþýngerçekleþtirilmesindeki konmuþ, yazýlmýþ ilke ne-reden geliyor? Bilmiyorum açýkçasý nereden geli-yor, bilmiyorum. Belki de insan yapýsýnýn

84

vicdanýndan geliyor? Öldüren vicdan baðýþlarkennasýl bir deðiþikliðe uðramýþ olabilsin ki ona gü-venmede zorluk çekmeyelim, bilmiyorum.”

Adnan Bey’in sorusundaki avuntu isteyenkesin yanýtlamayý verebildiðimi sanmýyorum.Adnan Bey baþkaca bir þey demiyor. Susuyoruzve gittikçe Gölbaþý’na yaklaþýyoruz.

85

FISILDARMIÞ gibi sayýklayan konuþmalarýmýzyön deðiþtiriyor kendiliðinden:

-Düþünelim dostum, olay olalý þu saatle kaçsaat oluyor?

-Otuziki-otuzüç saat sanýrým... Adnan Cemgil’in yüzü birdenbire acýyla ala-

bora oluyor: -Otuz iki saat önce Sinan yaþýyordu demek...

Sadece otuz iki saat önce. -Yaþýyordu... Belki hala yaþýyor, bilmiyoruz. Zaman bir büyük acýnýn içinde nasýl birden-

bire sonsuzlaþýyor.-Acaba durumlarý nasýl dostum..? Þunu

demek istiyorum yani.. Durumlarý derken... yabizi beklemeden gömdülerse.. Sýcaklarý bahaneedip...

Yooo, bu varsayýmlarý durdurmalýyýz. Varsa-yýmlarýn dehþeti gerçeði boy boy aþmaya baþladý.Karþý durmalýyým buna. Sesim çýkmýyor.

-Sinan arkadaþlarý ile Ýnekli köyünde iselerhiç durmadan Adýyaman’a geçer, oradan bir ara-bayla geri dönebiliriz. Böylece önemli bir zamandilimi kazanmýþ oluruz. Bizi beklemek zorundalardediðiniz þeyi yapabilmek için. Beklemeseler deAdýyaman’dan tüm tedbirleri alarak döneriz...

Adnan Bey’in “Bizi beklemek zorunluluðu ne-reden geliyor dostum, kim kime hesap verecek...”sorusunu beklerken karþýdan uzun bir askerikonvoy görülüyor. Ýkimiz de susuyoruz. Yol öyle-sine dar, öylesine dönemeçli ki, karþý daðýn ya-macýndan sökün eden konvoyun bize doðru,

86

bizim de ona doðru aðýr aðýr yaklaþtýðýmýzý hiç gö-zümüzü kýrpmadan izleyebiliyoruz. Subay araba-larý daha ilk bakýþta dikkatimizi çekiyor. BüyükCeemse’lerin bir kaçýnýn önünde bir subay cipi.Ardlarýnda toz bulutu. Arabamýz hýzýný kesiyor.Gittikçe yaklaþýyoruz, gittikçe bize yaklaþýyorlar.Birden aklýma Sinan, Kadir ve Alpaslan’ýn bu Ce-emse’lerle Malatya’ya götürülmekte olduklarý var-sayýmý çýlgýnca gelip yerleþiyor. O zamann’aparýz..?

Þoföre artýk dayanamayýp soruyorum: -Gölbaþý‘na ne kadar var, ne kadar kaldý?-Kýrk-kýrkbeþ dakika sonra oradayýz.Öyleyse Gölbaþý‘ndan geliyor bunlar. Olay ye-

rinden. Sinan bu arabalarýn birinde. Askerlercemerkeze götürülüyor. Arkadaþlarý da yanýnda, bir-likte...

Ýlk subay arabasýyla karþý karþýyayýz. Subayceketini çýkarmýþ, kravatýný çözmüþ, þoförünhemen yaný baþýnda. Eliyle güvenlik kayýþýný tu-tuyor. Bir an göz göze geliyoruz. Hemen abanarakgeriye dönüyorum, birbirimizin gözlerini arabala-rýmýzýn gövdeleri kaplar kaplamaz. Arabanýniçinde bir insanýn ayaða kalkabildiði ölçüde geriyedönerek, geçen büyük Ceemse’lerin içine bakýyo-rum. Sinan olsa olsa subay arabasýnda deðil, Ce-emse’nin arkasýnda olur. Ceemse’lerin arkasýndaiki sýraya dizilmiþ, ellerinde otomatik tüfeklerinisýký sýký tutan erler bize bakýyorlar yorgun yorgun.Baþlarý hep geriye çevrili...

Bakýþlarýna dalýyor bakýþlarým erlerin. Sinan’ýgörür müyüm diye... Bir ses patlamasýyla hepöyle, üst üste düþen aðýr bir filmin hep ayný gö-rüntüleri gibi geçip gidiyorlar. Bitkin ve tedirginönceki durumuma dönüyorum.

87

Vuruþmanýn erleri ile subaylarý mý bunlar? Gö-revlerini tamamlamýþ birliklerine mi dönüyorlar?

-Niçin durdurmadýk arabalarýn birini? Sorabi-lirdik, ne sakýncasý olabilirdi ki salt sormanýn? Ora-dan geliyorlar iþte besbelli...

Adnan Cemgil hiç bir yanýtlamada bulunmu-yor. Tam anlamýyla mermer gibi donuk bir katýlýkiçinde, sanki hala Ceemse’lerin gittikçe uzaklaþanuðultusunu dinlermiþ gibi önümüzde uzayýp gidenyola bakýyor...

Uzun bir süre hiç konuþmadan öylece yol alý-yoruz. Arabayý da içimizi de aðýr bir hava bastýrmýþ.Belki de dar bir yolun daðlarla çevrili çukurluðun-dan geliyor içimizdeki aðýr sýkýntý. Yirmi yirmi beþdakikaya dek Gölbaþý‘ndayýz. Birdenbire yaþantý-mýzda bu Anadolu ilçesinin ne denli önem kazan-dýðýný bunun nedenini bilinçlendirmeyeçabalýyorum ama baþaramýyorum. Aklýmdan çokþeyin katý bir taþ üstünden vurup akan bir su gibigeçivermesi bunaltýyor kavrama gücümü, yalnýzcataþýn, katýlýðý beynime dal budak sarýyor.

Alýþýlagelen yolculardan olmadýðýmýzý yabancýaileden gizleyecek yanýmýz kalmamýþ. Nitekimküçük çocuðun susuzluðunu gidermek için yol ký-yýsýndaki þirin bir köy kahvehanesinin önünde dur-duðumuzda, genç adam solgun bir yüzle:

-Baðýþlayýnýz, diye soruyor, bir þey sormak isti-yorum: Beyle, hanýmefendi Sinan Cemgil’in anne-babasý mý?

-Evet. Sinan’ýn annesi babasý beyle haným.Genç adamýn yüzü anlamýný kestiremediðim bir

biçimde deðiþiyor.“Eyvah diyorum içimden, ailecek arabayý ya

burada hemen terk edecekler ya da bizim terk et-memizi isteyecekler”.

88

-Size karþý suçlu sayýlýrýz belki. Arabayý bir-likte tutarken bu durumu size açýklamam gere-kirdi. Birlikte görünmemizin bir sakýncasý var mý?Sonuç olarak biz ya Adýyaman da ya da belki Göl-baþý‘na hemen sizden ayrýlacaðýz. Acý acý gülüm-süyor genç adam. Konuþmamý sürdürüyorum.

-Araba Gölbaþý‘na girecek biz isterseniz ara-badan iner, yürüyerek jandarma kumandanlýðýnagidebiliriz. Siz yolunuzdan kalmazsýnýz. Biz ora-dan bir kolayýný buluruz hiç kuþkusuz.

Kýr kahvehanesinin önünde duruyoruz. Ýçe-riye girmeden adam boydan boya yüzüme baka-rak:

-Olayý dün bir haberlerinde dinledim... yolda.Duruyor.-Neleri olursunuz, akrabasý?-Dostlarýyým.-Sinan benim arkadaþýmdý, okul arkadaþým.

Ben Siyasal’ýn son sýnýfýndayken, Sinan Orta-doðu’nun ikinci sýnýfýndaydý. Biz de kaldýðý za-manlar oldu zaman zaman. Anadolu’nun topraktestilerinden ellerimize sular dökerken:

-Bir yardýmým dokunabilir mi size, diye sordubeklemediðim bir biçimde. Yo, teþekkür ederim.Sanmýyorum.

-Gerçekten Sinan olduðuna emin misiniz? -Yüzde yüz deðil.-(Sinan Hoca) diye radyoda adýný duyunca

içim burkularak bizim Sinan mý acaba diye düþ-ünmüþtüm. Köylüye para vermek için uðraþýyo-ruz bir süre, almýyor. Kýr kahvehanesini geridebýrakarak uzaklaþýyoruz. Hiç kimse konuþmuyor.Bir iki sigara içimlik yolumuz kaldýðýný düþünmekbizi deðiþik tedirginliklerin bir ucundan ötekiucuna götürüp getiriyor. Yalnýz bir aralýk ku-

89

laðýma boðuk bir hýçkýrýða benzeyen bir ses çalý-nýyor. Baþýmý çevirip bakýyorum: Hayýr, aðlayansandýðým gibi Nazife Cemgil deðil. Bir mendili yü-züne boydan boya kapamýþ genç banka müfettiþihýçkýrýklarýný tutmak isteye isteye, rahatsýz bir bi-çimde aðlýyor. Ýki yaþýndaki oðlu babasýna, baba-sýnýn bu garip aðlayýþýna bakýyor þaþkýn þaþkýn...Genç karýsý Nazife Haným’a. Gözlerimi kapayýp ar-kama yaslanýyorum. Kendimi acýma aðlayýþýndakigenç adamýn uyuma býrakýyorum.

Araba hýzla Gölbaþý‘na giriyor.Asýl binanýn geriye yapýldýðý, çevresi çirkin taþ-

larla örtülü bahçenin demir kapýsýný açýp içeriyegirebilmek için uzun bir süre uðraþmamýz gerekti.Sonunda bir elin sýðabileceði büyüklükte demirçubuklarýn arasýndan elimizi sokarak arkadakisüngüyü çekmeyi baþarabildik. Eve doðru yürü-dük. Taþ merdivenlerle çýkýlan kapýnýn zil sesibelli belirsiz çalýyordu. Ya da saðýrlaþmýþ uðultulukulaklarýmýzda sesi yeterince duyamadýk. NazifeCemgil parmaklýklý dýþ kapýda kalmýþtý. Ýçeriyegirmemiþ, dýþarýda kalmayý yeðlemiþti. Her za-manki gibi dimdik duruyordu. Arabanýn içindesadece genç müfettiþle karýsý ve çocuðu kalmýþtý.Çevremiz ilçenin çocuklarýyla çevrelenmiþ, baþýyaþmaklý kadýnlar kapýlarýndan baþlarýný uzata-rak bizi izlemeye baþlamýþlardý. Adnan Bey’i bi-nanýn taþ basamaklarýnda elinde þapkasý kapýnýnaçýlmasýný bekliyordu. Kapýyý açan kadýný derinbir þaþkýnlýkla izledim. Genç ve yalýn bir güzelliðivardý.

Adnan Bey son derece kibar bir biçimde gençve güzel kadýný selamladýktan sonra:

-Ben ve eþim Sinan Cemgil’in anne babasýyýz,diye kendini tanýttý. Dün öðleyin Sinan Hoca adlý

90

bir Ortadoðu öðrencisinin jandarmalarla çatýþma-sýnda öldürüldüðünü öðrendik, oðlumuz olabilir.Kaymakam Beyle görüþmek isterdik. Kimden bilgialýp, ölüleri görebiliriz?

Genç kadýnýn yüzünde kara gözleri ürkün-tüyle açýlmýþtý Sinan Cemgil adýný duyunca. Ana-dolu’da çamaþýr günlerinde kadýnlarýn giydikleriþalvardan giymiþti. Üstünde ise tertemiz, son de-rece zevkli bir bluz ve bluzun üzerinde de son de-rece zarif bir hýrka vardý. Üstünü baþýnýtoparlamaya çalýþarak Ýstanbul kentinin Türkçe-siyle konuþtu:

-Kaymakam Bey daðda. Evde deðil ne yazýk.Bu sabah Jandarma Kumandaný Bey’le birlikteerkenden çýktýlar.

Kocasýndan “Kaymakam Bey” diye söz edi-yordu titrekçe bir sesle. Adnan Bey “KaymakamBey içeride. Buyurun” diye bir karþýlýk bekliyor ol-malýydý ki, kýsa bir duraklamadan sonra:

-Ya... peki. Ölüler konusunda bir fikriniz varmý? Nerede görebiliriz onlarý? Bir yardýmýnýz do-kunabilir mi?

-Sanýyorum Saðlýk Yurdu’ndalar. Öyle biliyo-rum.

-Saðlýk Yurdu mu? Ne tarafta hanýmefendi?Çok mu uzakta?

-Yooo, hayýr çok uzakta deðil. Geldiðiniz yolaçýkýnýz, dört yüz beþ yüz metre sonra saða sapýncaorada göreceksiniz... .

Dönmeye hazýrlandýðýmýzý görünce içtenlikle:-Ýçeriye buyurmaz mýsýnýz acaba efendim?

Uzun yoldan geliyorsunuz. Bir kahve içiniz hiç ol-mazsa, dedi.

Kendisine teþekkür ederek yeniden arabayabindik. Ardýmýzda arabaya yetiþmek için koþuþan

91

çocuklarla birlikte yeniden ana yola çýktýk. Kay-makam’ýn karýsý biz gözden yitinceye dek içeriyegirip sokak kapýsýný kapamadý.

Gölbaþý Kaymakamý‘nýn evi ilçeye giriþteki ilksokaða sapýnca bir kaç adým ilerideydi. Þimdi ara-bayla ilçenin tüm ana caddesinin ortasýndan ge-çecektik. Ýlçenin tam orta göbeðinden geçerkensaðý solu iyice incelemek olanaðýný buldum. Her-kes iþinde gücündeydi. Ýlk bakýþta olaðan dýþý birdurum göstermemesi içimi son derece rahatlattý.Ýlçe hiçbir þey olmamýþ gibi kendi günlük yaþan-týsýný sürdürüyordu. Ya da öyle görünüyordu. Ýn-sanlarýmýz gibi kentlerimiz de çok þeyi gizlemedeustalaþmýþtýr.

Saðlýk Yurdu’nu bulamadýk önce. Ýlçe biti-verdi. Kendimizi dað baþýnda bulduk. Þaþkýnlýðýmarttý. Þoför yeniden geriye döndü, ilçeye bir kezdaha. Bu kez öteki ucundan yeniden girdik. Ýlçe-nin buncacýk bitivermesi insana þaþkýnlýk veri-yordu.

Gölbaþý Saðlýk Yurdu’na kentin tam ortasýn-dan geçen anayoldan hiç mi hiç belli olmayan, ilkbakýþta görünme olanaðý yok bir patikacýktansapmak gerekiyordu. Biz bu yüzden tanýmlananyeri bulamamýþtýk. Asfalt yol yüksekte kalýyor, pa-tika yol sapmasýna birdenbire düþen bir çukurlabaþlamak gerekiyordu. Arabamýzýn bu çukurdangeçebileceðini gözüm kesmedi, buna karþýn sü-rücü ustalýkla yola saparak çukurdan çýkmayý be-cerdi. Patika yol çukurdan sonra geniþleyen birdüzlüðe varýyor, bu düzlük ilçenin camisi önündeson buluyordu. Sað tarafýnda birbirinin üzerineyýkýlýverecekmiþ kanýsý uyandýran kerpiç evlerialarak daracýk bir yolla ilçenin tepesine doðru týr-manýyordu.

92

Üst üste yýðýlmýþ kerpiç evlerin üstündeki te-pede Saðlýk Yurdu’nun binasý direðindeki bayraðýile buradan artýk kolayca göze çarpmakta idi. Yal-nýz arabanýn patika yolu çeviren toprak evlerinarasýndan týrmanmasý gereken yokuþu son dereceözeni ile geçmesi gerekiyordu. Çünkü birdenbirebir toprak ev, gözleri oyuk ve büyük bir Buda anýtýgibi yolun ortasýna fýrlayýveriyor, araba manevrayapma yeteneðini yitirerek yeniden bir kaç metregeriye gitmek zorunda kalýyordu.

Ýki katlý bir binaydý Saðlýk Yurdu. Tertemiz ba-danasý, önündeki bahçesiyle ilkokul betiklerin-deki Saðlýk Yurtlarýndan birinin týpkýsýydý.Binanýn kapýsý yandaydý. Her iki yandan çýkýlantaþ merdivenlerle bu kapýya ulaþýlýyor, rahatça birsahanlýktan sonra içeriye giriliyordu. Upuzun birkoridordu içerisi. Koðuþlar bu koridorun saðýnasoluna dizilmiþ, bu koðuþlarýn bitiminde yeni birkapýyla koridora dikey gelen sonradan yapýldýðýbesbelli yeni bir bölüme geçiliyordu. Bu yeni ekbölüme Saðlýk Yurdu’nun görevlileri yerleþmiþ-lerdi. Giriþteki ilk koðuþun yemekhane, dinlenmeyeri olarak kullanýldýðýný sonradan öðrendik.Bahçe donuk, yaþanmayan, içinde oturulmayanbir denetim bahçesi gibiydi. Denetimin yüzeysel-liðini simgeliyordu. Hiç kimse oturamýyordu bu-raya bir iki ilgiliden baþka kuþkusuz ama belli kidevletten maaþlý bir bahçývaný vardý.

Arabamýz Saðlýk Yurdu’nun merdivenlerle çý-kýlan dýþ kapýsý önünde durdu. Önce Adnan Beyindi arabadan. Sonra ben. Arabanýn ikinci kapý-sýný açarak Nazife Cemgil’in inmesine yardýmettik. Sinan’ýn müfettiþ arkadaþý da çýkmýþ sap-sarý bir yüzle kapýnýn yanýnda durmuþtu. Ýçeridekarýsýyla oðlu kalmýþ, þoför arabanýn önüne geçe-

93

rek eðilip ön lastiklerini yoklamaya koyulmuþtu.Herhalde yapacaðý Adýyaman yolculuðunu düþü-nüyor olmalýydý iþte tam bu sýralarda bizim gel-mekte olduðumuzu ilgililer görmüþlerdi. Bir kaçkiþisi toplanmýþtý sahanlýkta bu ilgililerin, Süve-ter bir kazak giymiþ genç bir adamla konuþtukönce. Sonradan bu genç adamýn Yurdun SaðlýkDoktoru olduðunu öðrendik. Ben önce ilk bakýþtaSaðlýk Yurdu’nun da askeri bir bina olduðunusanmýþtým. Genç doktorun ayaðýnda asker rengihakiden bir pantolon, ayaklarýnda da asker pos-tallarý vardý. Kumraldan çok sarýþýn, zayýf, kur-baða gözleri gibi yuvalarýndan fýrlamýþ çakýrgözleri vardý. Gözlerinin aký kan çanaðý gibi kýpký-zýldý.

Kendimizi tanýttýk genç doktora. Yanýndaki ha-demeye dönerek bir þeyler söyledi. Az sonra adamelinde bir tomar anahtarla döndü. Hepimiz hemenanlamakta gecikmedik: Ölüler garajdaydý. Önü-müzde doktor aðýr aðýr yürümeye baþladýk demirparmaklýklý garaj kapýsýna doðru. Karý-koca Cem-giller kol kola girmiþlerdi. Þapkasý elindeydi AdnanCemgil’in. Umutla umutsuzluðun arasýnda dalga-lanan Nazife Cemgil dimdik duruþundaki asaleti bý-rakmamýþtý yine de. Bekçi demir parmaklýklý kapýyayaklaþmýþken korkunç bir siren sesi kulaklarýmýzýparçaladý. Askeri bir cankurtaran arabasýnýn hýzlaSaðlýk Yurdu’nun merdivenli yan kapýsý önündedurduðunu gördük. Arkadan erler fýrladý. Sten ta-bancalýydý hepsi. Birini apar topar içeriye taþýdýlar.Her þey son süratle oldu. Ve araba getirdiðini býra-karak ayný kulak paralayýcý sireniyle toprak evlerinarasýnda gözden yitti. “Eyvah dedim, yeni ölüler ge-tiriyorlar.” Bekçi kapýyý açarken karý koca Cemgil-ler’e son bir kez baktým: Birbirlerine sarýlmýþgibiydiler.

94

Ve demir kapý aðýrlýðýndan dolayý ardýna dekaðýr aðýr açýlýrken... Ve daha yarýya dek açýlmýþ-ken... Biz her þeyi gördük.

Beton ve kirli zeminin üstünde iki kiþi yanyana yatýyordu. Üzerlerini yemyeþil çalýlarla ört-müþlerdi bellerine dek. Yarý çýplaktýlar. Her ikigencin de az önce bu kirli zeminde yürümüþlergibi bize dönük tabanlarý toprak içindeydi. Buduyguyu öylesine güçlü algýladým ki, kirli zemindeayak izlerini görebilir miyim diye þimþek gibi bak-tým çevreme.

Kapýdan girer girmez her iki genci yan yanasað duvara yakýn koymuþlardý. Ben... artýk dahafazla yürüyemedim. Ýki görevli beton zemindekile-rin sað yanýndan geçerken Adnan Cemgil ve Na-zife Cemgil yoldaki birinci gencin yanýndan geçipduvara yakýn olanýn önünde durdular. Görevlilerve her þey bir anda bir yerden komut beklermiþgibi büyük bir saðýrlýðýn içinde öylece durdu kaldý.Ýki kiþi eðilip çalýlarý kaldýrmadan önce baþlarýnýkaldýrýp Cemgiller’e bir süre baktýlar. Birbirlerinesarýlmýþ gibi duran Cemgiller biliyorum gördüm;onlara bakmadýlar. Salt çalýlýklara bakýyorlardý.Ve sonra biri eðilip çalýlýðý kucakladýðý gibi kaldý-rýverdi.

Kapýnýn yanýnda kalmýþtým ben. Önce NazifeCemgil’i eðilir mi, yoksa, yoksa diz mi çöker gibi-sine görebildim. Sonra:

-Sinan... Oðlum Sinan, diye inleyiþini duy-dum. Sonra, daha sonra... Ama bir (sonra) tilciði-nin söyleniþi kadar sonra Adnan Cemgil’in oðlunadehþetle sarýlýþýný gördüm.

-Yiðit oðlum benim... Vatansever, yüreklioðlum.

Hey hey... Nasýl yazmak gerekir ki? Hangiyalýn kalýbýn içinde o acý beton gibi donup kala-

95

bilmelidir. Nazife Haným’ýn sesini iþittim: Ve itirafederim, bu bir ses deðildi artýk. Beton kutununiçinde yankýlanarak tüm Gölbaþý’na düþtü.

-Nasýl kýydýlar sana Sinan... nasýl… nasýl...böyle gepegençken... Nasýl kurþunladýlar Sinan...Hainler, hiç mi yüreklerinde yiðitlik yoktu.

Ve iþte artýk bundan sonra acýnýn ses duvarýbirden aþýldý. Hiçbir þey duymaz oldum. Yalnýzcainsanlarý görüyordum. Baþýmý dayadýðým demirparmaklýklardan bir þeyleri görmek istemezcesinedýþarýya doðru çevirdim yavaþça.

Toprak evlerden insanlar çýkýyorlardý. Bazýla-rýnýn kapý eþikliðine çömeliverdiklerini gördüm.Yaþlý kocakarýlardý bunlar. Dizlerine vura vura birþeyler haykýrýyor, baþlarýný iki yana salladýkça yel-dirmeleri... o kapkara yeldirmeler çözülüyordu.Yeldirmelerinin altýndaki çatkýlarý görülüyordu.Kýnalý, kýrçýl, taraksýz saçlarý ile birlikte. Genç ka-dýnlarýn ise çocuklarýný kapýp evlerine kaçtýklarýnýgördüm. Çocuklarýn yoksul þaþkýnlýklarý anala-rýyla bozuldu korkudan. Bu korkuyu gördüm.Ama erkekler... Onlar kapý eþiklerindeki kocaka-rýlarýn yanýnda durup kaldýlar. Ayakta hiç kýmýl-damadan. Çocuklardan bazýlarýnýn analarýncaanlamsýz bir biçimde yumruklanýþýna baktým. Ne-denini bilemedim. Genç bir adam yakasý baðrýaçýk garaj kapýsýnýn dik yoluna doðru koþmayabaþladý birden. Genç bir kadýn ondan daha dahýzlý kýrmýzý benekli bir arabadan fýrlayarak gençadamýn yolunu kesti. Kolunu tutmuþ býrakmý-yordu. Genç adam bize doðru fýrlamak için karý-sýný silkeleyerek ittirdi ama kurtulma olanaðýbulamadý. Genç adamýn koluna yapýþmýþtý gençkadýn. Baðýrarak bir þeyler söylüyordu... Ama du-yamýyordum. Saçý baþý daðýlmýþ, etekliði sýyrýl-

96

mýþtý iyiden iyiye. Hiç bir þeyi gözü gördüðü yoktu.Genç adam son bir güçle ittirdi kadýný, baþara-madý. Birden soyunmaya baþladý çýlgýnca bir öf-kede... Ceketini çýkarmaya, kadýnýn elindenkurtulmaya çabalýyordu bizi göstererek. O zamankorktum. Bize saldýrmak istiyor olmalýydý da buzavallý kadýn onu engellemeye çabalýyordu her-halde. Niçin saldýrmak istiyor? Niye öyle üstü-müze üstümüze geliyor: Bir mendil gibi çýkarýpatacaðý sýrada ceketini, genç adamýn dizlerine ka-panýyor kadýn ve o an yanlarýnda büyümüþ kor-kusu içinde aðlayan iki buçuk yaþlarýnda birerkek çocuk görüyorum.

Saðlýk Yurdu’nun merdivenli kapýsýnda in-sanlar mý, görevli insanlar mý ne, bir oradan birburaya, bir buradan bir oraya koþup duruyorlar.Bir kaçýnýn en iri biçimlerine kavuþtuklarý biranda ardýmda yittiklerini izleyebiliyorum.

Ýçeriye kayýyor bakýþlarým: Bir anne oðlunudoya doya öpüyor. Bir baba, oðlunun þefkatle saç-larýný okþuyor. Onca da zaman olmuþtu ki oðul-larýný görmeyeli. Bir þeyler konuþuyorlar gibi,sevgiyle kucak kucaða. Bir aralýk Sinan’ýn silki-nip kalkacaðýný bile umuyorum budalaca. Baþýannesiyle babasýnýn omuzunda, kulaklarýna birþeyler fýsýldýyor gibi. Adnan Bey’in oðlunun baþýnýhafifçe tutarak bana doðru bir þeyler söylediðinifark edebiliyorum ama duyamýyorum ki. Sinan birþeyler söyledi de bana mý iletmek istiyor..? Kulak-larýnda baþlayan uðultular sessizliði bozuncaAdnan Bey’in bana doðru haykýrdýðýný, hem dehangi tilciklerle haykýrdýðýný açýk açýk, seçik seçikduyabiliyorum.

-Yardým edin Orhan Bey... yardým edin, diyebaðýrýyor.

97

Çaresizce haykýrýyorum:-Edemiyorum, elimden hiçbir þey gelmiyor. Uðultular arasýnda Adnan Bey’in “Nazife kalk,

Nazife kalk” dediðini iþitebiliyorum. Nazife Cem-gil’i kucaklamýþ bir þeyden çekip almak istiyor.Hiç kimse yaklaþýp Adnan Cemgil’e yardým ede-miyordu. Ana oðul öylesine güzel, öylesine sev-giyle kucaklaþmýþlardý ki...

Bu sýrada nasýl oldu ansýyamýyorum, ne denlibir süreden sonra onu da bilmiyorum bir kaç kiþi-nin Nazife Cemgil’in koluna girip kaldýrmak içinçabaladýklarýný görüyorum. Nazife Cemgil kesinbir biçimde kendisinden uzaklaþtýrdý onlarý. Yeni-den geldiler. Bu kez ayaða kalkarak dimdikdurdu:

-Oðlumdan ayýramazsýnýz beni. Beni öldürün.Tüm vatanseverleri öldürseniz de baþa çýkamaya-caksýnýz. Hesabý sorulacaktýr sizden bunun.

Hepsi sivildi bu insanlarýn. Gerçekten de yar-dým etmek istiyorlardý. Nazife Cemgil’in kolunagirmek istediler yeniden. Ancak bir iþaretiyle ol-duklarý yerde kaldýlar. Yavaþça çekildiler. NazifeCemgil bir kaç adým atarak Adnan Bey’in kolunagirdi. Sanýrým Adnan Bey örneðin bir adým dahaileride dursaydý belki de düþerdi. Son adýmýndabelli oldu bu ister istemez. Sinan’a baktý bu kezayakta uzun uzun. Ne düþündü? Bir anne nedüþünür? Sevginin bile bilemediðince düþünür ol-malý bu durumda, ayakucunda iþte böyleyken...Bir ara sýrtýný duvara dayadý ve gözlerini kapadý.

Arkalarýnda bir kaç kiþi her an yardým etmeyehazýr yürürken, kol kola aðýr aðýr garajdan çýktý-lar.

Arabanýn üstüne kapaklanmýþ, artýk garajagelmek için hiçbir çaba göstermeden aðlayan

98

banka müfettiþinin yanýna geldim. Bir birimizekardeþçesine sarýldýk. Hýçkýrýklarý arasýnda:

-Gördün mü, nasýldý diye sordu: Anlayama-dým. Yanýtlayamadým.

-Kalayým ben de sizinle.-Oh caným kardeþim, kalmanýzýn bir gereði

yok. Yolunuzu sürdürün siz. -Sinan’ý böyle býrakmak çok aðýrýma gidiyor

ama diye hýçkýrdý. - Sinan böyle kalmayacak ki burada. Evine

dönecek...Þoföre döndüm...-Dostum, dedim. Beyleri Adýyaman’a býraktýk-

tan sonra buraya döner misiniz? Sinan kardeþialýp Ýstanbul’a döneceðiz. Arabanýz ve sizin duru-munuz elveriþli mi böyle bir yolculuða?

Þoför bir an düþündü:-Dönerim aðabey, dedi. Araba evvel Allah

yolda býrakmaz bizi. Yalnýz evi haberdar etmemgerekir ki, o nasýl olacak, onu bilemiyorum iþte.

Þoförün evini nasýl haberdar edebileceðinibanka müfettiþi, Sinan’ýn genç arkadaþý çözüm-ledi. Bankadan telefonla Malatya’ya durum bildi-rilecek, onlar da eve haber salacaklardý. Gençadam yolculuðun buraya dek olan bölümü içinpara verdirtmek istemedi. Ama fazla ýsrar etme-sine de kesin bir biçimde fýrsat vermedim.

Genç karýsý merdivenli sahanlýkta oturmaktaalan Nazife Haným’ýn yanýna geldi. Periþandý. Sa-nýyorum elini öptü ve baþsaðlýðý diledi. Gençadamla yeniden kucaklaþtýk. Araba geldiðimiz yol-dan gerisin geriye giderek gözden yiterken biz,Adnan Beyle birlikte Saðlýk Yurdu ilgililerinin bu-lunduðu yöneticiler bölümüne geçtik. Nazife Cem-gil bir put gibi sahanlýkta oturuyor, gözlerini garaj

99

kapýsýnýn demir parmaklýlarýndan kýrpmamaca-sýna ayýrmýyordu. Sanki oðluna bir kötülük edil-mesini istemeyen bir durumu vardý.

BÝÇÝMSEL iþler baþladý hemen. Nereden yaný-mýza yaklaþtýðýný kestiremediðim gençten, týknazbir adam Adnan Cemgil’in kimliðini istedi...Adnan Cemgil iç ceplerinden birinden bulup çý-kardý kimliðini ve adama verdi. Ardýna takýlarakdipteki yöneticiler bölmesine geçtik. Bir küçükodaya girdik. Masasýnýn baþýna geçip oturan gö-revlinin karþýsýnda her Türk vatandaþýnýn yaptýðýgibi ellerimiz önümüzde saygýyla kavuþturulmuþ,ceketlerimizin düðmeleri ilikli, sessizce bek1iyor-duk. Kravatý özeniyle baðlanmýþ genç, týknazadam Adnan Cemgil’in kimliðini masasýnýn üze-rine iri elleriyle iyicene serdi. Ýnsanýn sabrýný çat-latýrcasýna, tombul parmaklarýyla her yapraðý,bastýra bastýra açmaya, abana abana okumayakoyuldu. Birden bir þeye karar vermiþ gibi durdu.Aðýr bir konsola benzeyen yazý makinesinin kirli,yýrtýk muþambasýný sýyýrýp karbonlu dosya kaðýt-larýndan taktý. Tombul parmaklarýyla makinenintuþlarýna vurmaya baþladý. Besbelli Adnan Cem-gil’in kimlik örneðini çýkarýyordu. Bu çok önemliiþi yalnýz baþýna yapmak istercesine…

-Oðlunuz Sinan Cemgil’in ölüsünün sizinlebirlikte Ýstanbul’a gitmesine izin veren belgeyiJandarma Kumandanlýðý‘ndan alýn gelin, dedi.

Adnan Cemgil’le birlikte birbirimize baktýk.Adam tombul parmaklarýyla tuþlara aðýr aðýr,sanki okumayý ilk öðrenen bir ilkokul öðrencisigibi tek tek vurmasýný sürdürüyordu, hiçbir þeykendisine týnmazcasýna.

Ýlçe Jandarma Kumandanlýðý, Saðlýk Yur-du’nun üç ya da beþ yüz metre ilerisinde bahçe

100

içerisinde iki katlý bir askeri binaydý. Adnan Beylebirlikte hýzla oraya doðru yürümeye baþladýk. Sa-nýyorum bu sýralarda saat öðleden sonra dört su-larýndaydý. Havanýn kararmasýndankorkuyordum. Geceyi burada geçirmeyi düþüne-miyordum. Bu yüzden Kumandanlýk binasýnaadeta koþarak gidiyorduk. Adnan Bey yaþýndanbeklenmeyen bir gerilimin içinde, doðrusu bendenhiç de geri kalmýyordu.

Bir þey özellikle dikkatimi çekmiþ, gözümdenkaçmamýþtý: Saðlýk Yurdu ilgililerinin Sinan’ý bizevermekte zorluk çýkarmalarý bir yana, bir an önceteslim etmek isteyiþlerindeki aceleci çabalarý göz-den kaçmýyordu. Ýlk karþýlaþmanýn kasýrgasýndansonra hemen iþe koyulmalarý, gerekli iþlemlerebaþlamak için sabýrsýzca bekleyiþleri, yapmamýz,gerçekleþtirmemiz gereken iþleri bir liste halindeelimize sýkýþtýrmalarý, tüm bunlar Sinan’ý bir anönce bize vermek isteyiþlerinin açýk birer belirtisi,kanýtý idi.

“Nereden geliyor bu tutum…” diye düþündümiçimden. Buyruk yukarýdan gelmemiþ olsa hiçböyle davranmalarý beklenemez. Ne bekliyorduk,neyle karþýlaþýyoruz? Kuþkusuz bir nedeni var bututumun. Anlýyorum, havalarýn sýcaklýðý etkenolabilir bu davranýþlarýna.. ya da... ya da ilgililerbir an önce bu iþ olsun bitsin deyip o saðýr tedir-ginsizliklerine kavuþmak istiyorlar.

Dar patika yoldan asfalta çýktýk sonunda. Bizebaktýlar küçük ilçeliler; en küçük bir düþüncenindavranýþýný vermeden. Zaman zaman ortalarýndangeçtik. Komando Birliði Malatya’dan ilçeye getiri-len ateþ güçlü bir alayla desteklenmiþti. Tüm bir-likler bu bölgeye baðlanmýþ, tek komuta altýndatek elde toplanmýþtý. Yüz yüze gelecektik az sonra

101

Sinan’ýn öldürülüþünde etken olanlarla. Bununbizim için sýkýntýsý büyüktü... Ýzni onlardan iste-yecektik çünkü.

Buna karþýn kendilerinden öðrenmemiz gere-ken, açýklýða onlarca kavuþturulabilecek çok þeyvardý. Radyodaki haberden baþkaca hiçbir þey bil-miyorduk çünkü. Olayý tüm ayrýntýlarýyla bilmekderin acýmýzýn ilk tutkusu olarak her yanýmýzý ateþ-ten bir gömlek gibi sarmýþtý. Bu tutkunun zamanzaman acýyý bile geride býraktýðýný söylemem, hiç ol-mazsa kendim için söz konusudur. Anne ve babayalýn acýlarýnýn ötesine geçememiþ olabilmelerindendaha doðal ne olabilir ki? Burada hiç kimse bizimledoðru dürüst iliþki kuracaða benzemiyordu. Si-nan’la birlikte Ýstanbul’a döndüðümüzde, bir dahabelki de hiç bir zaman göremeyeceðimiz bu küçükkentin olaya tanýk oluþunun bizce gizli hiçbir yaný,hiç bir yöresi kalsýn istemiyordum. Kent bu olayýntanýðýydý. Bu tanýkla iliþki kurmadan, onu kendikendimize aðzý dili baðlý gerimizde býrakýp gitmekistemiyordum. Olayýn aydýnlatýlmasý beni avutacakgibi geliyordu. Bir de gerçeði öðrenmek tutkusu, bugerçeði baþkalarýna anlatabilmek tutkusu... Kaçýrý-lan bir çýkar duygusu gibi kýskývrak baðlýyordu in-saný. Ancak tüm güçlük öldürenden ölenin yakýnýolarak bazý þeyleri sorabilmekti. Soracaklarýmýzaters yanýtlamada bulunabilir, böylesi bir gereksin-meyi duymayabilirlerdi. Biz onlardan olayýn aydýn-latýlmasýný istemeye deðil, Sinan’ý birliktegötürmemize izin verilmesini istemeye gidiyorduk.

Adnan Bey’e baktým, tüm gücüyle kendini to-parlamýþtý. Tüm keskinliði bir kýlýç gibi parlýyordubakýþlarýnda. Rahatladým. Ne olursak olalým so-nuçtan yenilgin çýkmayacaðýmýzý anladým. En azýn-dan yiðit Sinan’ýn ve arkadaþlarýnýn anýlarý önünde,

102

yenenler karþýsýnda en küçük bir utanç duymaya-caðýmýzý sezinledim sonunda.

Asfalt yolun ortalarýnda Adnan Bey hafifçe du-ralar gibi oldu, koþarcasýna yürüyüþünü keserek.Tam karþýmýza düþen Nurhak daðlarýna bakarak:

-Oðlum benim, dedi. Yiðit oðlum... Kalan gü-cümün sonuna dek senin býraktýðýn yerden sa-vaþa devam edeceðim. Benim yaþantým yetmezsebunu sürdürecek insanlar olacaktýr. Madem ki,onlar insanoðlunun vicdanýný en haþin bir bi-çimde incittiler... Bu insanlar olacaktýr, buncahaksýzlýðýn ve sömürünün olduðu bir düzende.Senden af diliyorum. Tüm arkadaþlarýndan af di-liyorum. Sizi yanlýþ anladýk. Sizi zaman zamanhaksýz bile bulduk. Yaþýnýzýn gençliðinde, güzel-liðinizin tazeliðinde ölüme bile eyvallah deyiþiniz-deki gerçekçi nedenleri anlamakta, kavramaktaçok geç kaldýk. Niçin ölüyorsunuz, niçin? Sizi öl-dürenler bilebiliyorlar ki, bu ülkenin yoksul in-sanlarý için ölmektesiniz, ölümü seçmektesiniz.Þerefli ve onurlu, baðýmsýz bir Türkiye için ölü-yorsunuz. Size gün boyu radyolarda eþkýya di-yenler biliyor bunu hem de en çok. Hýrsýzlýk,kaçakçýlýk yaparken yakalayýp da öldürmedilersizi. Kendi çýkarýnýzýn bir pars gibi, avý üzerineabanmýþ durumda da yakalayamadýlar sizi. OhSinan... Tüm Sinanlar... Siz bize budala ihtiyatlý-lýðýmýzýn tuzaklarýný, siz bize oynanan oyunlarýnne olduðunu, kendinizi yaþamýn en coþkun, enhaklý olduðu döneminde kendinizi kurban ederektanýkladýnýz. Kartlaþmýþ akýllarýmýzla size yol gös-terecektik ha... Bu akýl sizi anlamamýza yetmedi.

Birden Adnan Bey’in boynuna sarýlmak geçtiiçimden. Ama kendimi tutmasýný bildim. Ýkimizede iyi gelmezdi þu anda böyle bir davranýþ.

103

Hem iyi gelmezdi, hem de biçimsiz görünü-müyle yoruma elveriþli bir davranýþ olurdu. Yeni-liðimiz apaçýk, tam askeri birliðin, JandarmaKumandanlýðý‘nýn önünde gizlenir olmaktan çý-kardý. Nizamiye kapýsýnda bir an durakladýk. Amayolumuzu sürdürdük içeri girerek. Nöbetçiler vardýiki kulübede de. Ne onlar bize bir þey sordular, nebiz onlara bir þey söyledik.

Bu rahatlýklarý tuhafýma gitti. Bahçede berelikomandolar geliþi güzel oturmuþ ellerindeki oto-matik silahlarla oynuyorlardý. Bu erlerin diðer er-lerden ayrýcalýðý yalnýzca giyim kuþamayrýcalýðýndan ya da silahlarýnýn güçlülüðündengelmiyordu. Dokunsan kan fýþkýracak kadar yüz-leri kýrmýzý saçlarý uzundu. Her yanlarýnda birçokiþaretler vardý renkli renkli. Hemen hemen hepsi iriyarý aslan gibi gençlerdi. Aðýzlarýnda sigaralar, ya-kalarýný çözmüþler, kendi aralarýnda þakalaþtýkla-rýndan bizi görmediler bile diyebilirim. Benimhepsine bakmama karþýn onlardan birinin bile bizebakmadýðýný gördüm.

Bizi binanýn giriþi kapýsýnda karþýlayan, üst ça-vuþla birlikte geniþçe bir sofanýn sonundaki merdi-venlerden binanýn ikinci katýna çýktýk. KomandoAlay Kumandaný‘nýn odasý yardýmcýlarýyla birliktebu kattaydý. Üstçavuþ bizi Kumandan’ýn kapýsýndabekleterek kendisi içeriye girdi. Niçin geldiðimi, ku-mandaný görmek isteyiþimizdeki nedeni biliyordu.Biz söylemiþtik yani kendisine. Az sonra bizi içeriyebuyur etti. Tüm bunlarý çaký gibi sert bir davranýþiçinde yapýyordu.

Komando Albayý‘nýn odasý küçük bir odaydý. Ýlkgöz atýþta 12-14 metre kareden daha büyük olma-dýðý hemen anlaþýlýyordu. Masa en dibe konmuþtu.Masanýn üzerinde manyetolu telefon ilk bakýþta in-

104

sanýn hemen dikkatini çekiyordu. Onun yanýndada kitaplarýn üzerine büyük bir gaz lambasý yerleþ-tirilmiþti. Gerek alt gerek üst sofalarýnda bu gazlambalarýnýn çokluðu insana garip bir taþra yalnýz-lýðý veriyordu. Mustafa Kemal’in Kocatepe sýrtla-rýnda büyük saldýrýyý izleyen fotoðrafý masagerisindeki kýrmýzý zemin ve çerçeveli panonunhemen üzerine asýlmýþtý. Bir süre bakýþlarýmý bupanodan ayýramadým. Beþ numara büyük gaz lam-balarýyla bu panonun kendiliðinden bütünleþen biriliþkisi vardý ama açýk seçik kestiremedim ben.

Komando Albayý bizi, yarým ay biçimindekikoltuðundan kalkarak kapýnýn yanýnda karþýladý.Son derece centilmence bir davranýþtý bu. Bunusezinlemekte güçlük çekmedim. Þimdiye dek gör-düðümüz tüm askerler gibi onun sýrtýnda dasavaþ giysileri vardý. Palaskasý, belinde meþin ký-lýfý içerisindeki tabancasý, omuzlarýnda bezdenrütbe iþaretleri, ayaðýndaki çizmeler ve masanýnüzerinde duran kepi ile az önce araziden, uygula-madan gelmiþe benziyordu. Kasaba Kayma-kamý‘nýn karýsý Jandarma Kumandaný‘yla birliktekocasýnýn daða çýktýðýný söylememiþ miydi? Jan-darma Kumandaný‘yla, Komando Birliði Alay Ku-mandaný ayný kiþiler miydi yoksa? Sonradanbunun ayrý ayrý kiþiler olduðunu öðrendik. Bizikarþýlayan Albay tüm bölgenin sorumlu kuman-danýydý. Jandarma Alay Kumandaný‘nýn da rüt-besi de Albay olmasýna karþýn kendisinebaðlanmýþtý. Masanýn üzerindeki kepe bir kezdaha baktým. Sanki az önce öfkeyle çýkartýlýp ma-sanýn üzerine fýrlatýlmýþ gibi duruyordu. Ben öy-lesine bir kaný alýyordum ki, karþýlaþtýðýmýzaskerlerin hemen hepsi az önce dönmüþlerdirNurhak daðlarýnýn çarpýþmasýndan.

105

Doðrusu bizi son derece ilgiyle karþýladý Albay.Saygýlý, belki de olanlardan bir üzgünlük ya da ol-mamasýný istermiþçesine... Belki de... Belki de hiçbiri deðil. Bunun son derece önem taþýdýðýný san-mýyorum. Ama ilk aklýma takýlan soru dehþetle þuoldu: Sinan ve arkadaþlarýný þimdi karþýmýzdaduran saçlarý aðarmýþ, babacan görünümlü buAlbay çevirmiþ olsaydý sonuç yine de mi deðiþ-mezdi? Sinan ve arkadaþlarýnýn þanssýzlýðý ödülpeþinde koþan Ünsal Baþçavuþ‘un kýsýr hesapla-rýndan mý gelmiþtir? Saçlarý aðarmýþ, oldukça ba-bacan görünen bu Albay çatýþmanýn savaþalanýnda bambaþka bir insan mý olur? Ya da edi-nimlerinin eðirdiði aðýr baþlýlýkla sonucu etkileyenbir davranýþýn insaný mý? Bunu kestirmek öyle-sine güç ki... Tek bir insanda bazen bir insan yaþ-antýsýnýn umudu bir uçtan öteki uca nasýl gelipgider tanrým? Ýnsan kendinde deðil, ötekinde ya-payalnýz kaldýðýnda çok þey belirler onu, çok þey.Örneðin o ülkenin koskoca bir üretim biçiminindüþünsel yapýlarý yansýr davranýþlarýnda. Ama yapeki, Sinan çatýþmada teslim olarak çýkmayý baþ-arsaydý n’olurdu? Bu soruyu en çok Sinan kendikendine sormuþtur biliyorum. En doðrusunu da oyanýtlamýþtýr. Ama biz o zaman bu yanýtlamanýngerçekliðini kavramaktan henüz uzaktýk. Arka-daþlarýnýn, teslim olan arkadaþlarýnýn yani DenizGezmiþ‘in, Hüseyin Ýnan’ýn, Yusuf Aslan’ýn yasalkovuþturmalarý sürdürülüyordu Ankara’da savcý-larca, yargýçlarca, askerlerce ve de avukatlarca...Oysa Sinan haklý çýktý bu davalarýn bitiminde.Deniz Gezmiþ. Yusuf Aslan ve Hüseyin Ýnan 6Mayýs 1972 yýlýnda sabaha karþý asýlýnca... Bugerçeði iþte, evet bu gerçeði bir kez daha düþün-dük. Domuzlar Körfezi’ne dokuz kiþinin çýkma-

106

sýndan bu yana Amerikan Emperyalizminin birkiþinin tek kiþinin bile ileride kendisine nasýl git-tikçe büyüyen bir kalabalýkla karþý komaya baþ-ladýðýný sezinlemekte artýk eskisi gibi güçlükçekmediðini anlýyorduk. Tek kiþinin peþine düþü-yordu tüm silahlarý tüm gücüyle gerektiðinde...

Adnan Cemgil’e yüksek rütbeli subaylardanbiri bir sandalye uzattý. Adnan Bey kimlik kartýnýçýkararak kendilerine uzattý. Ama onlarýn böylebir þey istedikleri yoktu, bakma gereksinmesiduymadýlar. Bu davranýþýn belki de acýdan, belkide heyecandan gelen bir durumu gizlemek içi ya-pýldýðýný sanýyorum. Kendisini tanýttýktan sonra:

-Albayým, diye konuþtu Adnan Cemgil, hiç detitrek olmayan bir sesle... Bu gençleri radyolarda,gazetelerde, ellerindeki tüm araçlarla eþkýya ola-rak tanýtýyorlar. Oðlum olduðu için deðil, yakýn-dan tanýdýðým için salt, söylüyorum: Hiçbirieþkýya deðildir bu gençlerin: Hepsi vatansevergençlerdir. Onlardan biri olan oðlum Sinan’la bende, annesi de göðsümüz dolu dolu iftihar ediyo-ruz. Þunu düþünmek gerekirdi, bunu da sizlereherhangi bir þey söylemiþ, bir suçlamada bulun-mak için söylemiyorum, ama þunu düþünmek ge-rekirdi gerçekten dürüstçe: Bu gençleri silahlýhale getirip bir mücadeleye iten þey nedir? Ýþte çö-zümlenmesi gereken þey bu: Hepsi bulunduklarýfakültenin en parlak, en umut verici, en yaratýcýöðrencileri... Hepsi bir iki yabancý dil bilmekte...Türkiye’nin ekonomik ve sosyal yapýsý üzerindeöðretmenleri bile þaþýrtacak ölçüde incelemeler,etütler, konferanslar, açýk oturumlar düzenliyor-lar... Kendilerinden baþka her þeyi düþünüyorlarkýsacasý. Ýþte bu noktada suçlarý baþlýyor bazýla-rýna göre. Böylesine çalýþkan, böylesine kendile-

107

rinden baþka her þeyi düþünmeye açýk ve de herþeyin yardýmýna koþmaya hazýr gençler vatanhaini, bu gençler dað þakisi, halký soyan eþkýyaha..? Vicdaný sakatlanmýþ, vicdanýnýn alýn damarýçatlamamýþ hiç kimse bu gençlerin vatanseverlikduygularýndan kuþku duymaz. Yanlýþ bulur, bil-mem ne bulur, þunu bulur, bunu bulur... Amaiþte bunu bulamaz. Bunu bulmaya kalkýþýrsa... Ozaman kendisini, amacýný, çýkarýnýn nereye uzan-dýðýný saptamak gerekir. Subaylar kendisini dinli-yorlardý, sözünü hiç kesmeden. Adnan Bey’in tamyanýnda ayaktaydým. Kýpkýrmýzý kesilmiþti yüzü.Ama en önemlisi konuþurken gerek sesinin, gerekdavranýþlarýnýn buyruðundan çýkmamasýydý. Ken-dini baþtanbaþa kendi buyruðu altýnda tutabil-mesiydi. Bu yüzden bazý sözcüklerin kastýnýortaya söylenmiþ gibi bir havayla gidermek ken-diliðinden olaðanlaþýyordu.

-Hiçbir zaman, kimseyi öldürmediler. Hiç kim-senin burnu kanasýn istemediler. Ýnandýklarý düþ-üncelerin yayýlmasýna demokratik yollardangiderek varmak istiyorlardý. Halkýn uyanmasýylakurulu çýkar düzenlerinin bozulacaðýný bilenler,bunun bilincinde olanlar ne yaptýlar beyler biliyormusunuz? Biliyorsunuzdur hiç kuþkusuz, amaben yine de söyleyeyim... Bu gençleri bir bir öl-dürmeye baþladýlar. Nerede? Sokakta... sýrtýna birkurþun sýkýp devletin resmi arabasýyla kaçarak.Nerede? Yatakhanelerini basýp en derin uykudaiken, pencereden aþaðý atarak, intihar süsü vere-rek. Nerede? En normal haklarý olan toplantý vegösterilerinde devletin polisinin gözleri önünde,onunla birlikte onun yardýmýyla sokak ortasýndabýçaklayarak... Nerede? Okullarýnýn koridorla-rýnda, kollarýnýn altýnda kitaplar öyle... öldürdü-

108

ler. Hala da öldürmelerini sürdürüyorlar. Çýkar-cýlarýn kýþkýrttýðý, iþbirliði ettiði, beslediði faþistkadrolarýn sürek avý devam ediyor. Katillerin poliselbisesi giydiðini görünce artýk çok þeyi düþün-mek, sorunu yeniden ele almak gereðini duymuþ-larsa kendilerini savunmak gereksinmesiylesilahlandýklarýný bilerek yine onlarý suçlamak çokiyi niyetli bir davranýþ olmaz sanýrým. Sürek avýnakendi kadrolarý yetmeyince iþe orduyu da karýþ-týrdýlar. Elleri dirseklerine dek kana bulaþmýþlarþimdi de orduyu kendi amaçlarýna uygun bir bi-çimde kullanmayý tasarlayarak kendilerini tambir güvenceye, saðlam koþullara kavuþturmak is-tiyorlar.

Kýsa bir duraklamadan sonra kesin bir sözcükderin bir sessizlik düþtü ortaya:

-Beyler, oðlumu bana vermenizi rica ediyo-rum. Annesi de bekliyor. Gerek bu kesin soru,gerek önceki söyledikleri karþýsýnda Albay’ýn hiçrenk vermemesine þaþtým. Oysa Adnan Bey’in sa-dece söyleyebildikleriydi belki bunlar. Vatansevergençlerin kanla ve ölümle sonuçlanan eylemleri-nin altýnda daha köklü, daha bilinçli ve gün geç-tikçe daha iyi kavranabilecek belli sýnýrlarý iyicesaptanmýþ bir düþüncenin yatmakta olduðunainanýyorum. Sömürü düzeninin Amerikan emper-yalizmi ile bütünleþtiði bir ülkede demokrasi de-mokrasi diye çýrpýnýlan þeyin aslýnda nasýl eliyüzü boyanmýþ bir faþizmi maskelediðini tanýklý-yorlardý bize. Oynanan oyunun sahne koyucula-rýný hangi esere baðlý kalarak bu oyunuoynadýklarýný, kurumlarýyla birlikte kiþilerini çý-rýlçýplak bir yalýnlýkla ramp ýþýklarý önüne komayýdenediler. Birden kulislere kadar uzanan bu ay-dýnlýkta çok kiþi kendi kulislerinde kendi suçla-

109

rýyla birlikte suçüstü yakalandý. Hiç hazýrlýklý deð-illerdi buna, beklemiyorlardý hiç. Yeterince uya-nýk davranmadýklarýný yeterince hazýrlýklýolmadýklarýný düþünmüþ olmalýlardý bundan son-rasý için. Çok kiþi belleðinden çýkaramayacaðýyepyeni öðretilerde bu gerçeði görürken, çok dahabüyük olan kalabalýklar kanlý bir elin þarteli çek-mesiyle yine sahnenin aydýnlýðýndan çýkýp kendibireysel aydýnlýklarýna döndüler salondaki.

Adnan Cemgil tüm bunlarý açýklýkla tartýþabi-lir miydi Albaylarla? Gereði var mýydý? Bence öte-kileri söylemenin bile bir gereði yoktu. Onlara birmazeret yaratmak için söylenmiþ sözler deðildibunlar. Yenilgimizi, acýmýzý, bir bakýma yýlgýnlýðý-mýzý gizlemek için de söylenmiþ deðildi. Ama þunukesin bir biçimde önledi Adnan Cemgil’in konuþ-masý: Hoyratça koparýlmýþ, kanayan yaramýza ba-karak hiç kimsenin böbürlenmesi mümkündeðildir. Bunu Albay konuþurken ses tonunda be-lirgin bir biçimde duyarladým:

-Elbette... Sizinle gitmesinde hiçbir sakýncayok. Gerekli yazýyý yazýnýz.

Adnan Cemgil: -Bize olayý ayrýntýlarýyla anlatabilir misiniz?

diye sordu hemen. Bunu bilmekte bizim için bazýnedenler var..?

O zaman komando Albayý kýsýk biri sesle bizeþunlarý anlattý:

-Kendileri sabahleyin çok erken bir saatteÝnekli Köyü yakýnýnda görülmüþler. Hareket yön-leri Malatya. Zaten Sinan ve arkadaþlarýnýn buçevrede olduklarý biliniyordu ve aranýyorlardý. Bir-likler ve köylüler müteyakkýz. Görülünce bizim ço-cuklar kendilerini çeviriyorlar. Teslim olmalarýnýistiyorlar. Ama teslim olmak istemiyorlar. Sabahýn

110

saat beþ buçuk sularýnda karþýlýklý çatýþma baþlý-yor. Bir saat kadar sürüyor çatýþma. Sonunda üçkiþi ölüyor, biri teslim oluyor, bir tanesi de yaralýolarak ele geçiyor. Yalnýz biri kaçabildi içlerinden.

-Malatya yönüne gitmelerinin sebebi neymiþ?-Malatya’da Amerikalýlarýn üssü var. Onu uçu-

racaklarmýþ. Bir de her ayýn baþýnda üsse para gö-türen tahsildarýn yolunu bekleyip pusu kurmakistemiþler. Bunlarý biz yaralý arkadaþlarý MustafaYalçýner’den öðrendik. Kendisiyle konuþabilirsiniz.Saðlýk Yurdu’nda bakýmda ve tedavidedir. Niyetle-rini, ne yapmak istediklerini bir bir bize kendisianlattý.

-Sinan’ýn üzerinde çýkanlarý bize teslim edebi-lir misiniz?

-Üstünde çýkan bir þey yok. Çýkanlarý da An-kara, Sýkýyönetim Komutanlýðý istediðinden orayagönderdik. (Sinan’ýn bir günlüðü olduðunu yazdýgazeteler sonradan.) Ýsterseniz Ankara Sýkýyöne-tim Komutanlýðý‘na baþvurunuz. Bir sakýncasýyoksa size iade ederler sanýrým.

-Çatýþmanýn biçimi konusunda bizi dahaaçýkça aydýnlatýr mýsýnýz..?

-Çatýþmanýn biçimi konusunda mý? Efendimþimdi çatýþma onlar için çok þanssýz bir yerde baþ-lamýþ. Dar bir boðazda. Her iki yamacýn ortasýnadüþmüþler... Bence bütün þanssýzlýklarý buradangeliyor. Ellerindeki silahlarýn ateþ gücü gerçektenbüyük, güçlü. Bizimkiler boðazýn tepesinde, hakimbir yerde mevzilenmiþler. Tepeyi aþabilselerdihepsi kurtulabilirdi.

Albay sýkýntýlý dar bir yerden düzlüðe çýkmýþgibi rahat odayý adýmlayarak anlatmaya koyuldu:

-Çatýþmayý dar bölgede kabul ettin mi enbüyük hatayý iþlemiþ olursun. Ýstersen bomba at,

111

sýfýrsýn. O durumda teslim olmaktan baþka çýkaryollarý yoktu, ama anlayamadýlar. Bu yüzden desonuç aleyhlerine oldu zaten. Düþününüz bey-efendi, bizimkiler tam tepelerindeki kayalýklarda,tam siper yapmýþ bekliyorlar. Onlarda kuzu kuzugeliyor. Gerçi bizim takým düzeni dediðimiz bi-çimde ilerliyorlar ama yine de çukurluðun içindehepsi ayrý ayrý boy hedefi... Dar boðazýn kayalýkla-rýnda siperlenmiþ erlerimiz bunlarý ikaz ederekdurduruyorlar. Teslim olun deniyor. Teslim ol-maktan baþka hiçbir çýkar yollarý yok, yok amaateþ ederek tepelere doðru yönelmeye çabalýyorlar.O zaman bizimkiler de ateþe baþlýyorlar. Yalnýz iç-lerinden iki kiþi tepelere daha yakýn. Yani bu bizimdilimizde þu demek: Baraj ateþ alanýnýn etkenliðidýþýnda. Bu ikisi... Zaten biri tepeyi aþýp kaçmayýbaþardý. Öteki oðlunuz Sinan. Bana anlatýlana ba-kýlýrsa, tepeyi aþýp kaçandan daha çok bu þansasahip ama nedendir, niçindir bilinmez, oðlunuz buolanaðý kullanmýyor. Bizim anladýðýmýz kadarýylalideri olduðu arkadaþlarýný mertlik duygusu açý-sýndan býrakýp da kaçmayý istemiyor.

Bana verilen bilgiye göre ana hatlarýný veriyo-rum. Çatýþma baþladýktan sonra ilk vurulan Al-paslan. Kýsa bir süre sonra Kadir Manga. SinanKadir’in vurulduðunu görünce, bulunduðu yük-sek sýrtlarý terk ederek aþaðýya doðru inmeye baþ-lamýþ. Kadir’in yanýna kadar da sokulmuþ.Kadir’in yanýndan bir süre ateþ etmiþ. Kadir’i devurulduðu yerden daha az ateþe açýk bir aðaç kuy-tuluðuna çekmeye çalýþýyormuþ. Amacý besbelli:Kadir’in kurþunu yer yemez öldüðünü bilmiyor,yaralý sanýyor. Alýp yukarýlara çekecek. Ýþte oðlu-nuz burada vuruluyor maalesef.

Albayýn bir rapor özetlermiþ gibi anlattýklarýnýdinledik. Hiç kimse uzun bir süre konuþmadý.

112

Adnan Cemgil mýrýldanýr gibi oðlunun kiþisel giy-silerini istedi. Komando Albay’ý net bir sesle üst-lerinden çýkan pek bir þey olmadýðýný, bazýlarýnýnda Ankara Sýkýyönetim Komutanlýðý‘na gönderil-diðini, istenirse oradan bir dilekçeyle saðlanabile-ceðini yineleyerek anlattý. Bir soru üzerine de“Evet, ihbarý yapan köylülerdir” dedi. Sustu. Elin-deki mektup açacaðýyla sýkýntýlý sýkýntýlý oyna-maya baþladý. Sanýyorum daha fazla bir þeykonuþmadýk. Kalktýk. Ellerimizi sýktýlar. Ayrýlýr-ken yapýlmasý gerekli iþlemleri sordum Albaydan.Oda kapýsýnýn önünde ayaküstü, gerekli iþlemlerisöyledi.

-Bir tabut yaptýracaksýnýz, o nasýl olsa yapýla-cak da. Esas bir de çinkodan bir tabut yaptýra-caksýnýz, ötekinin içine girecek gibi. Üst kapakbölmesini de çinkodan yaptýrmanýz gerekir. Ka-paðýný ve mührünü biz lehimleyeceðiz. Siz bu iþ-lerinizi bitirin, bize haber verin, o dediklerim bizeait. Allah yardýmcýnýz olsun.

Bavuluyla dýþarýda kalývermiþ bir insanýnyürek sýzýsý çöktü içime birden. Adnan Cemgil degözle görülür, elle tutulur bir periþanlýðýn içinedüþmüþtü. Hangi dönüþ yolunu izlememiz gerek-tiðini sordu kýrýk dökük. Yeniden içeriye girdik migirmedik mi anýmsayamýyorum, yalnýz dönüþ yoluiçin aralarýnda tartýþmaya benzer bir uyuþmazlýkçýktý. Ortak düþünceleri uçakla gitmemizin gerekliolmadýðý idi. Ayrýca uçak için Diyarbakýr’a kadargittikten sonra Ýstanbul’a taksiyle gitmenin dahaakýllýca bir iþ olacaðýný söylüyorlardý. Ýçlerindenbir kaçý ýsrarla Kayseri-Ankara yolunu salýk veri-yorlar. Yalnýz Komando Birliði’nin albayý Adanayolundan Ýstanbul’a dönmemizde direniyordu.Aradaki bu uyuþmazlýðýn nereden gelebileceðini

113

kestiremedim. Sonradan þoför ve baþkalarý ileyaptýðýmýz incelemede Adana yolunun kestirmeyol olmadýðýný, aksine yolu en azýndan 500 kilo-metre uzattýðýný öðrendik. Bunu hala anlayama-mýþýmdýr, o bölgenin en yetkili kiþisi nasýl olur dabize Adana yolunu kestirme yoldur diye salýk ver-meye kalkar? Ya Komando Albayý yolu bilmiyorduya da bizi normal yoldan dýþarýya saptýrmak isti-yordu. Bence Komando Albayý‘nýn yol konusundakesin bir bilgisi yoktu. Bölgeyi bilmemesi tam yet-kili bir Komando Albayý için güç açýklanýr birþeyse de, baþka türlü bir açýklama yapmak ola-naðým yok. Eline ne geçecek bizim yolumuzu 300kilometre daha uzatmakla? Hiç. Bir sakýncasývarsa daha köklü uygulamalara geçebilirlerdi. Si-nan’ý bize vermeyebilirlerdi örneðin. Sonradan bizMalatya üzerinden Kayseri-Ankara-Ýstanbul yo-lunu seçtik.

Bizi getiren Astsubayla birlikte merdivenler-den indik. Binanýn giriþ kapýsý önünde Astsubaybizi asker selamý ile selamlayýp içeriye çekildi.Bahçeye indiðimizde Komando erleri kayýtsýz birdinlenme içinde iyiden iyiye yayýlmýþlardý. Yanla-rýndan geçerken birden sancýlý dayanýlmaz birduygu aç karnýna yuvarlanmýþ susuz raký gibiiçimi kastý kavurdu...

-Ýçinizden hanginiz öldürdü üç yiðitleri... Yada hangileriniz? Sen mi yoksa? Tüfeðiyle oynayan,yapayalnýzlýðýnýn içinde hiç de kan dökücüye ben-zemeyen sen mi evet? Bile bile... Bile bile mi?Niçin, neden yaralayýp tutsak etmeyi yeðlemedin?Korkuyor muydun? Çok mu korkuyordun? Ya dasadece yalýn, kaskatý bir haklýlýðýn içinde kalmayýseçtin de ondan sonrasý sana výz geldi týrýs gittiöyle mi? Elinde silahý vardý. Ben onu öldürmesey-

114

dim o beni öldürecekti. Baþka bir varsayýmýnbaþka bir bulgun yok mu? Seni öldürecek miydigerçekten? Öldürürler miydi sizleri? Bilmiyorum,bilmiyorum. Ama sen de þunu kendi kendinle kal-dýðýnda þunu çok iyi biliyorsun: Ýnsana yaraþýrlýk,yiðitlik yani, silahlarýyla karþý karþýya düþmüþle-rin arasýnda elle tutulmaz, göz açýp kapamasý sa-niyeciklerinin arasýnda bir gider bir gelir. Karþýkarþýya düþmüþlerin kaçýnýlmaz yasasýdýr: Bugidip gelmelerde yiðitlik insana yaraþýrlýk birindekalacaktýr.

Üstelik hiç de eþit olmayan koþullarda yaka-ladýnýz onlarý: “Kuzu kuzu geliyorlardý”, “Müstah-kem bir mevkide idiniz.” Evet, kayalýklarýnyükseltisindeki siperlerinizde kuzu kuzu gelenlerekarþý... Ateþ etmeselerdi. Teslim olmaktan baþkaçýkar bir yollarý yoktu ki... Neden ateþ ettiler öy-leyse? Çocuk oyuncaðý mý bu? “Neden..?”

-Neden.? Bu soru yüksek sesle aðzýmdan çýk-masýna karþýn Adnan Bey’in duymamasýna þaþýr-dým. Baþýmý çevirip bahçeden çýkmak üzereykenbir daha kendilerine baktým; kendi kendisiyle ko-nuþtuðum Mehmetçik sanki sorusunun yanýtla-masýný beklermiþ gibi tüfeðini omzuna dayamýþ iriiri gözleriyle bana bakýyordu. Öylesine rahat, öy-lesine tedirginsiz bir suçsuzluk içindeydi ki, bunaötekilerden ayrý yalnýzlýðý eklenince düþündükle-rimin beni bile tam tamýna doyurmayan bir yanýolduðunu daha çok kavramakta gecikmedim.Sonradan Sinan ve arkadaþlarýný öldürenlerin bukomandolar olmadýðýný öðrendik. Bahçeden çý-karken sanýyorum saat beþ ya da beþ buçuk su-larýndaydý ve güneþ kýzýllaþmaya baþlamýþtý. Yolaçýktýðýmýzda bir süre hiç konuþmadýk. Kulakla-rýmda Albayýn bir tabut yaptýracaksýnýz sözü uð-

115

ulduyordu. Adnan Bey bir süre þaþkýn þaþkýn Si-nan’ýn cesedini alabileceðimize dair komutanlýkizin belgesini elinde salladý, sonra paltosunun ce-bine yerleþtirerek yürümeye koyuldu. Gözlerininbuðusundan ne düþündüðünü kestiremiyordum.Bir süre daha sessizce yürüdükten sonra:

-Ne düþünüyorsunuz dostum? diye sordu. Al-bay’ýn anlattýklarýný nasýl buluyorsunuz?

Geldiðimiz gibi heyecanlý, ürkekliðini, karar-sýzlýðýný, adýmlarýnýn hýzýnda gidermeye çalýþan in-sanlar gibi dönmüyorduk gerisin geriye,istediðimiz izni vermiþlerdi. Dinlemiþlerdi de üs-telik. Dönüþ yolumuza dek yol da göstermiþlerdi.Buna karþýn daha yýlgýn daha bir bezginlik kapla-mýþtý içimizi. Aðýr aðýr yürüyüþümüze uymasý ge-rekirmiþ gibi soruyu da aðýr aðýr yanýtladým.

-Bilmiyorum. Bilemem ki. Dinledim sadece.Hiçbir þeyi doðru dürüst tam odaðýndan düþüne-miyorum.

-Ben teslim olmak istemediklerine inanýyo-rum. Doðru buluyorum bu söyleneni...

-Ben de vuruþmayý þanssýz bir yerde kabul et-tiklerine...

-Gazetelerin yazdýklarý doðruysa silahlarý sonderece yeni, güçlü. Ateþ yetenekleri var, ellerindebombalar... Bu iþin nasýl olabildiðini kestirmekyine de güç

-Bir ters açýklama askeri yönden savaþ tek-niðine son derece uygun düþüyor. Çukura düþ-enler daha ilk rauntta vuruþmayý yitirmiþdemektir.

-Nasýl olur da çukur bir yere girerler peki? Ýkisýrtýn çukur bölgeliklerinde yol alýrlar

-Bilemiyorum. Belki gizlenmek istemiþ olabi-lirler. Ama gerçekte çok büyük bir yanýlma.

116

Bir süre konuþmadýk yine. Aklýmýza ikimizinde birbirine söyleme gücünü bulamadýðý çok þeygelip geçiyordu kuþkusuz. Gerçekten onlarý tes-lim almak istediler mi? Böylesine þanssýz, biryerde iseler neden onlarý öldürmeden zararsýz du-ruma getirme olanaðýný kullanmadýlar? Çok dagüçlü olsa silahlarýnýn mermi sayýsý, bombalarý-nýn etki çevresi yine de sýnýrlý deðil miydi? Sonunadek onlarý kullandýrýrlar, sonra tutsak etme ola-naðýný kendiliðinden bulabilirlerdi. “Teslim olun”tümcesinin bile söylenip söylenmediðini bilmiyo-ruz. Kuralýna uygun da olsa bir þeyi söylemek tekbaþýna yetmez. Kaldý ki, kurala uygun bir çaðrý-nýn yapýlýp yapýlmadýðý konusunda kesin endiþe-lerimiz var.

Peki, ama bunun tam karþýtý da ayný doðru-nun kaçýnýlmaz sonucunu getirmiyor mu? Ya ger-çekten her þey kuralýna uygun gerçekleþti deSinan ve arkadaþlarý kural dýþýna çýktýlarsa..? El-lerindeki çatapat oyuncak tabanca deðil. Þanssýzve yitik durumlarýna karþýn birden bire akýl sýrermez bir güçle karþý tarafa yüklendilerse? Ozaman iþte yiðitlikle kurnazlýðýn sýrat köprüsün-den aþaðýya kimin yuvarlanýp yiteceðini, kimintelin üstünde kalacaðýný hiç kimse ilk bakýþtasaptayamaz. Tüm varsayýmlarýn dýþýnda bir du-rumdur bu.

Birden bire askerlikteki bir olayý ansýdým, iki til-ciðin arasýna sýðabilecek kadar kýsa ve hýzlýydý buaný. Yedek Subay Okulu’nda, Taktik Derslerindenbirinin Öðretim Üyesi olan Binbaþý derse gelmemiþ;bu derse ben girmiþtim. Piyade tüfeðinin etkili alanölçüleriydi konumuz sanýyorum. Söz döndü dolaþtýKýrýkkale piyade silahýnýn insan vücudunda enetken yerinin neresi olduðu noktasýna gelip takýldý:

117

Ýnsan baþýydý en etken nokta. Uzmanlar edimlerisonucu insan baþýyla öldürücü etkenliðin ötekiinsan unsurlarýna göre uzaklýkla doðru orantýlý ol-duðunu saptamýþlardý. Elimizdeki ders kitabýndabu konu etraflýca anlatýlýyor, þekillerle gösterili-yordu. En az lise mezunu olan Yedek Subay aday-larý heyecanlanmýþlar, birbirlerinin bir türlüanlayamadýðým bir biçimde alýnlarýnýn ortasýnaniþan almaya baþlamýþlardý. Son derece büyük birzevkle yapýyorlardý bunu. Üniversite mezunu, aklýbaþýnda sandýðým kiþileri de bu garip zevkin içindeçocuklar gibi kývançlý görünce belli belirsiz huzur-suzluðum beni öfkelendirmeye baþladý...

Koskoca adam, erginlik, olgunluk yaþýný gelmiþgeçmiþ bu kiþiler tüfekleri üzerine abanarak yatý-yor, arkadaþlarýnýn tam alýn ortasýna niþan alýyor,tetiði düþürüyor, tetik düþünce de marazi bir çýð-lýkla:

-Öldürdüm... öldürdüm seni, diye kývançla ha-vaya fýrlýyorlardý.

Bu durumu bir süre izledim. Sarýþýn, sýska birgenç vardý. Ýçlerinde bir tek o bir aðacýn yapraðýnaniþan alýyor, kendisine baktýðýmý duyarlayýnca dasanki arkadaþýnýn kafasýna niþan alýyormuþ gibiyapýp namluyu hafifçe kaydýrýyordu. Ama tetiðidüþürmüyor, baþýmý çevirince aðacýn yapraklarýnakaydýrýyordu namluyu. Birden öfkeyle düdüðümüçaldým. Oyunlarý bozulmuþ çocuklar gibi hepsi ka-rþýmda toplandýlar. Alýþýk olduklarý biçimde dimdiksýraya geçtiler. Silahlarýný tutan ellerine baktým:Sýmsýký yapýþmýþlardý. Oyunlarýnýn ya da insaný ür-küten o dehþet verici içgüdülerinin tutkusu ellerin-den silinmemiþti henüz.

-Size özel kanýmý söyleyeceðim arkadaþlar,dedim boðukça bir sesle. Talimat ve iç tüzükte ya-

118

zýlý olmayan þeydir, yani özel düþüncem. Benibaðlar yalnýzca sorumluluðu ile birlikte, siz seç-melerinizde özgürsünüz kuþkusuz. Elinde birbaþkasýný öldürmek için yapýlmýþ bir aleti tutanbir insanýn seçeneði çok zaman bir baþkasýný çokyakýndan, bir baþkalarýný pek çok yakýndan ilgi-lendirebilir. Savaþ dersi görüyorsunuz burada.Savaþ, karþýndaki silahlý kiþiyi etkisiz duruma ge-tirmek demektir. Etkisiz duruma getirmek çok kezöldürmekle saðlanan bir þey deðildir. Karþýnýzda-kinin insan olduðunu unutmamanýz gerektiðinisöylemek istiyorum kýsaca. Onun ayaðýna kolunaateþ ederek de yaralý bir biçimde kendisini ken-dime zararsýz bir duruma getirmek yolunu seçe-bilirim koþullarý uygun düþürerek. Kim bilir belkide o insanýn, karþý karþýya silahlarýmýzla düþ-tüðümüz o insanýn salt kendince bizi sonradançok piþman edecek gizli ve büyük bir insancýlyaþayýþý vardýr. Ya da söyle demek olanaðý var:Kurþun onca bilinen sevgiler iliþkisinin bir ye-rinde tüm birbirine baðlý ipleri öylesine hoyrat vehaksýzca parçalayýp atýyordur da bu ölüm, salt bunedenden insanlýðýn suçunu çok daha artýrýyor,kuþaklarýn baðýþlamayabileceði bir öç alma den-gelemesi yaratýyordur. Bir kiþinin ölümü olmak-tan çýkýyordur... Bu yüzden bilinmezliði ölümledondurup býrakmaktan çok, karnýna, kafasýnakurþun sýkmadan önce bilinirliði seçmenizi yeðle-melisiniz, tutsak almalýsýnýz o kiþiyi olanaklarýnýzvarsa... Korku ya da telaþa kapýlmazsanýz karþýkarþýya öldürmek için silahlý düþtüðünüz kiþidebu olanaklarýnýzý yüzde yüz yitirmediðinizi göre-bileceðinizi söylemek istiyorum. Tutsak alma ola-naðý varken bir insaný öldürmek koþullar n’olursaolsun bir cinayettir. Talimatlar, iç tüzükler böyle

119

yazmasa da insan vicdanýnýn geleceði atan dama-rýnda bu düþüncenin gebeliðini bulmak mümkün.

Karþýmdakilere baktým. Ellerinde silahlarý öy-lece duruyorlardý. Bazý yüzlerin tüm buutlarý ge-niþledi. Onlarý görmemek için sarý oðlana baktým.Ama bir ses sarý oðlanda sýðýndýðým umudu banagerisin geriye yolladý:

-Karþýmdaki insan deðil kumandaným, düþ-man...

Hatlarýný yitirmiþ bu kaba surata baktým. Çokþeye güvendiðini gösteren bir bilinçlilik parlýyordubudala bakýþlarýnda. Öfkeyle baðýrdým:

-Talimatýn dýþýna çýktýðýmý gidip üstlerine söy-leyebilirsin. Senin salak düþünceni paylaþmaya-caðým: Karþýndaki salt bir düþman deðil. Sanadüþman olan bir insan. Her yönden geçerlidironun insan oluþu. Ama öldürme her zaman ge-çerli deðildir.

“Öldürme her zaman geçerli deðildir.” Niye an-sýyorum bunu þimdi? Hiç gereði yok mu? Hiç birþeyi yorumlamadan ansýyorum bunu. Asfalt yolunortasýnda durmuþ gibiyiz. Adnan Cemgil’e baký-yorum: Beni karþýsýna çaðýran Tabur Kumandanýsanýyorum Adnan Cemgil yaþýndaydý. Çaký gibiçakýlmýþtým karþýsýnda. Elini masaya vuruyordu.

-Kiþisel düþüncelerinizi söylemek için gelme-diniz buraya: Onlarý kendinize saklayýnýz. Asker-lik hep birlikte talimatlarýn gösterdiði, emrettiðiiþleri tartýþmasýz, düþünmeden uygulamaktýr. Çý-kýnýz þimdi. Bir daha bu tür þikayetler size çok pa-halýya patlar. Elimden kimse kurtaramaz.

Allak bullak karýþýklýðým içinde sesin þimdi miyoksa daha öncenin bir anýsýndan mý geldiðini du-yarlayamamaktan baþýmý yana çeviriyorum.Adnan Cemgil gözlerinin camlarý buðulu buðulu

120

yanýmda yürüyor. Beni mahkemeye vermek iste-yen Taktik Öðretmeninin elinden bu Tabur Ku-mandaný kurtarmýþtý. Odasýndan kovan TaburKumandaný. Sivil yaþantýmýzda kendisiyle çok kezsonradan görüþmemiz oldu. Onun sonsuz Mev-lana hayranlýðýný, doðunun insancýl duygulu-luðunu yüreðinde nasýl taþýdýðýný sonradanöðrendim... Ama kulaklarýmdaki

-Karþýmdaki insan deðil Kumandaným, düþ-man diyen sesin uðultusu bir türlü yitmiyor. Busurat kuþaktan kuþaða, bu surat dönemden dö-neme silahlý eðitime alýnan gençlerden geçe geçesonunda Sinan’a kurþun sýkan kiþinin suratýndaçerçevelenip kalýyor.

Üst üste düþen film diyapozitifleri gibi so-nunda donup kalýyor.

Sinan ve arkadaþlarý karþýlarýna çýkarýlan er-lere öyle bakmadýlar oysa. “Karþýmdaki düþman”diyemediler. Demediler gerçekçilikleriyle. Karþýla-rýndaki düþman deðildi. Ama karþýsýna çýkarýlmýþ,kendisi için boðuþanlarýn önüne atýlmýþ bir in-sandý. Hem de en yoksullarýndan. Aydýn ve yalýndüþünce, zamana uzanan ölümsüzlüðünde ve üs-tesinden gelinemeyecek olan sonsuz vicdanýndabu yüzden o zaman bölümünden kurþunlandý.Kaba gerçek, elle tutulabilen en yakýn gerçek yen-miþ çýktý ötekini salt bu nedenden.

-Sinan’ý çok iyi tanýrým dostum. Sinan’ý oðlumolarak tanýrým. Sinan’ý bu kuþaðýn genci olaraktanýrým. Sinan’ý politik kavgasýnda hiç kimsenintanýyamayacaðý bir biçimde tanýrým. Sinan teslimolmazdý. Burada mutabýkýz Albayla. Çok kezkendi kulaðýmla duymuþumdur: “Polis ya da gü-venlik kuvvetleri dedikleri faþistler hiçbir zamancanlý olarak beni ele geçiremeyeceklerdir. Yakala-

121

nýrsam ancak ölümle yakalanacaðým onlara.”Bursa Devlet Hastanesi’nde partinin bir toplantý-sýndan çýkýþta kýþkýrtýlmýþ kiþilerin linçe varan da-yaðýndan perperiþan, adeta komalýk Bursa DevletHastanesinde yatarken Sinan’ýn bana bir sarýlýþývardý dostum, þimdi bile duyuyorum o sarýlýþý. Sa-rýlýþýndaki öfkeyi “Baba, baba” diye aðlayýþýndakiöfkeyi iliklerime dek duyduðumdan kendisini tes-kin etmek zorunluluðunu duymuþtum. Yenikliðideðil, mücadeleci öfkesiyle beni kucaklayýþýndakendisini teskin etmek gereken çok þey vardý: Kü-çüklüðünden beri zorbacýlýða, kaba haksýzlýða ka-rþýydý çünkü.

Ýkincisi dostum, Sinan arkadaþlarýnýn vurul-duðunu görünce gerçekten hiçbir zaman yakýn ol-duðu sýrtý aþýp kaçmayý düþünmezdi. Albay’ýnanlattýklarý öteden beri mücadelesindeki tutumubildiðim Sinan’ýn karakter yapýsýna týpatýp uyuyor.Hiç kuþkum yok bu konuda. Bilmek istediðim þeybambaþka bir þey: Tuzak var mý? Onlarý orayaçeken þeyin ne olduðunu öðrenmek istiyorum. Budurumda da bu kuþkularý açýklýða kavuþturma ola-naðýmýz hemen hemen hiç yok.

Hava gittikçe kararýyordu. Adnan Bey örneðinbeþ adým ötemde olsa belki de kendisini göremeye-cektim. Bu gece hemen yola çýkýp çýkamayacaðýmýzýdüþündüm kendi kendime. Bu umut gittikçe zayýf-lýyordu. “Gece de olsa, sabaha doðru da olsa çýka-rýz” diye düþündüm. Ya þoför gelmekten cayarsa?Gözünü korkuturlarsa ya? Ýnsanlarýmýz artýk kor-kularýyla düþünüyorlar. Korkularýyla eylemleþiyor-lar. Saðlýk yurduna yaklaþtýkça ikide bir baþýmýçevirip Adýyaman yoluna bakýyorum. Bomboþ yol.Hiçbir araba gelmiyor Adýyaman yolundan. Belki deben acele ediyorum. Þoför belki de Adýyaman’a var-madý bile.

122

-N’olursa olsun kaçmalarý gerekirdi. Hepsininkaçmasý gerekirdi dostum. Bu kahredici sonucuhiç bir açýklama yeterince avutamaz çünkü. Ka-çarak bu kahredici boþluðu doldurma olanaklarývardý oysa: Ölmek tek baþýna hiçbir þeyi açýkla-mýyor çünkü. Ölmeye haklarý yoktu. Taylan’ýöksüz býrakmaya hakký yoktu Sinan’ýn. Mademçevrildiniz ya da tuzaða düþtüðünüzü gördünüzbütün çabanýz sýrtý aþýp kurtulmak olmalýydý.Özellikle lider kendisinin gerekliliðine inanarakkurtuluþunu gerçekleþtirme de ötekilerden dahaçok dikkatli olmak zorundaydý.

Acýsýnýn bunalýmý içinde deðiþik varsayýmlarbir ucundan öteki ucuna gidip geliyordu AdnanCemgil’in:

-Belki de böyle düþünmekle yanýlýyoruz dos-tum, iyice bilmiyoruz çünkü içinde bulunduklarýkoþullarý. Bir kez þu artýk gün gibi açýk ki, bugençler hiçbir zaman aralarýnda lider ya da bunabenzer bir takým hiyerarþik kademeler kurmuþdeðiller. Hepsi hem lider hem de er. Bu onlarýnbelki zaafý, belki büyüklüðü. Yargýlayacak du-rumda deðilim. Ama gerekirse ölmekte ve bir gör-evi ortaklaþa gerçekleþtirmede aralarýnda hiç birayýrým yapmýyorlar. Bunun eriþilmez büyük-lüðünü kendini arýtmadaki eþsiz baþarýsýný kabulediyorum. Bunun örnek bir davranýþ olmadýðýnýda söylemiyorum. Ama yine de...

Saðlýk Yurdu’na döndüðümüzde Albay’ýn an-lattýklarýndan baþkaca olay hakkýnda bir bilgi edi-nememiþtik. Sinan ve arkadaþlarý ihbar üzerineçevrilmiþler, tutsak olmayý yadsýyarak vuruþmayageçmiþler ve ölmüþlerdi iþte böylece. Yetkili biraðýz da olsa açýklamalarýn insaný doyurmadýðý“Daha... daha...” diye sorduðu bir dönemde yaþý-

123

yorduk. Birçok gencin tutsaklýðý yeðleyerek kolla-rýný havaya kaldýrdýðýnda ateþ açtý bahanesiylekalbura çevrildiði bir dönemin içindeydik. Kulak-tan kulaða yayýlan fýsýltýlar. Ýçler ürperte ürperteböyle yayýlýyordu. Giderek bu cadý kazanýnýn kanlýinsan avýnda eyleme giriþmemiþ, ama düþünce-siyle açýða çýkmýþ gençlerin ve insanlarýn mimle-nerek öldürüldüðü, vurulduðu düþüncesi bir acýzehir gibi beyin kývrýmlarýna yayýlýyordu. Ýþin gizlibir yaný vardý da biz olayýn yanýnda bu gerçeði öð-renemeden mi dönecektik

Garajýn kapýsý kapalýydý. Nazife Cemgil býrak-týðýmýz yerde deðildi. Ýçeriye girdiðimizde NazifeCemgil’i doktorun ýsrarla kendi odasýna yatýrt-týðýný öðrendik. Biz elimizdeki izin belgesiyle doð-rudan doðruya gerekli iþlemin yapýlabilmesinisaðlamaya baþladýk. Adnan Cemgil’in biçimsel iþ-lerin tamamlanmasý için Saðlýk Yurdu’nda kal-masý gerekiyordu. Bir yetkili bana dönerek:

-Tabutu yaptýrmaya baþlayýnýz, dedi. Ancakyetiþir.

-Nerede yaptýrabileceðimi sordum: Tanýmladý-lar. Caminin hemen az ilerisinde marangoz vardý.Kasabalýlarýn tabutlarýný o yapýyordu. Alpas-lan’ýnkini de o yapmýþtý. Zaman yitirmemek içinSaðlýk Yurdu’ndan hemen ayrýldým. Gençten biradamdý marangoz. Uzun boyunun kamburlaþmýþzayýflýðýna renginin balmumu sarýlýðý da ekleninceinsan az sonra bu adamýn kendi yaptýðý tabutauzanýp yatacaðýný sanýrdý. Doðrama makinesininbaþýnda uzun kerestelerle birlikte boylu boyuncauzanýrken makineye kendisini kaptýracak duygu-sunu alýyordum. Geniþlemesine bir dükkanda ya-nýnda bir çýrakla birlikte çalýþýyordu. Bu küçükkasabada bir marangozun hem de planya maki-

124

nesi olan bir marangozun ne gibi iþler bulabil-diðini çözümlemek olanaksýzdý. Sadece kasabanýnölülerine tabut mu yapar diye geçirdim içimden.Ne de çok ölmeliler ki, bu zavallý geçinebilsin...

Elindeki iþi býrakarak yanýma geldi. Sesininyumuþacýk tonlarýnda insana güven veren Ana-dolu insanýnýn halis kendi kendisi olan içtenliði,yalýnkatlýðý, girdi çýktýsýz yöneliþi vardý. Sinan’aemeði ilk geçecek insanýn bu tabutçunun olma-sýnda gerginliði alýp götüren çok þey oldu. Zamanilerledikçe Sinan’a daha kimlerin emeði geçeceðinigörecektim.

Baþsaðlýðý diledi. Duygularýný da, düþüncele-rini de kendine saklamaya alýþmýþ o olgun insan-larýn davranýþý içinde, sesinde ne bir titreme ne debaþtan saðmalýk sezinlenmeden yaptý bunu. Fi-yatta hiç bir pazarlýk söz konusu olmadý ara-mýzda. Bir tek þey istedim: Kullanacaðý malzemebirinci sýnýf kuru aðaçtan olacaktýr. Sanýyorumgürgen aðacýnýn doðramalarýný alýp göstermeyebaþladý. Ýþte o anda kendi kendime acý bir biçimdegülümsedim. Alt dudaðýmý ýsýrarak sonuna dekmalzemeleri inceler göründüm. Bana tabutuniçine ayný ölçülerden biraz ayrýcalý çinko tabutuyapacak olan lehimcinin yerini tanýmladý. Bula-mayacaðýmý anlamýþ gibi, çýraðýyla haber gönderdisonra. Çýrak gelen fiyatý bildirince yüzünün sarý-lýðý hafifçe kýzardý.

-Alpaslan’ýn tabutu için bu fiyatý almamýþtý...Neden acaba?..

-Kaça yapmýþtý?Aklýmda þu anda olmayan bir rakam söyledi.

Söylenen rakam sanýyorum, istenenin yarýsýndanbiraz fazlaydý. Çýraðýyla haber göndertti. Lehimciustasýný çaðýrttý...

125

Bana bir tabure verdi. Lehimci ustasýnýn ge-liþi uzun sürmedi. Marangozdan daha hastalýklý.Üstelik yaþlý iki büklüm bir adamcaðýzdý gelen.Giysilerinin insana son derece dokunan pejmür-deliði zavallýlýðýný daha çoðaltýyor, marangoz onunyanýnda adeta saðlýðýna kavuþmuþ bir genç gibikalýyordu. “Zavallý kasabalýlar” diye düþündüm,“Güven içinde olabilecekleri ne yarýnlarý ne desaðlýklarý var.” Lehimci ustasýna çinko tabutunAlpaslan’a yapýlan fiyatýn aynýsý olmasý gerektiðinisöyledi marangoz.

-“Böyle yapacaðýz amca” deyiþindeki ses to-nundan yoksa maliyetine mi yapýyorlar kuþku-suna kapýldým birden. “Böyle yapacaðýz amca...”deyiþteki ses tonu “Görevimiz neyse onu yapma-mýz gerekiyor amca” anlamýný verdiriyordu in-sana. Sanki öyle söyledi de ben ötekini anladým.Zavallý ihtiyar hiçbir þey demeden kalktý. Ölçülerialdý. Geldiði gibi ahlýya uflaya döndü. Yapacak mýgerçekten, bir þey demeden gitti?

-Yapar yapar. Neden yapmayacak? Planyadaki iþleri bir yana koyarak Sinan’ýn ta-

butunu yapmaya yöneldi. Taburenin üzerine ye-niden oturdum. Marangozun çalýþmasýný izlemeyekoyuldum. Çýraðý kendisine yardým ediyor, hiçbirþey söylemeden gerekli aletleri, gerekli malzemeyikendisine uzatýyor, marangoz da alýþýk, içgüdü-süyle çalýþýrmýþ gibi çalýþmasýný sürdürüyordu.Planyadan çýkan tahtalarý peynir bölermiþ gibibölen býçaðýn kulaklarý saðýr eden keskin sesi ça-lýþmalarýnýn insan gücünü örtüp saklamaktanöte, uðraþýlarýnýn anlamýný daha da belirliyordu.Býçaktan yere dökülen yongalarý izledim bir süre.Sonra iki uzun tahtayý yan yana koydu marangoz.Ve de ilk çekiçleri vurmaya baþladý.

126

“-Sevgili Sinan, yiðit, güzel kardeþim bize ilkgeldiðiniz günü ansýyor musun? Senin tabutunuyaptýrmanýn bir gün bana ait bir iþ olacaðýný düþ-ümde görsem inanmazdým. Sense düþ görmezdinbelki... Böyle þeylere ayýracak zamanýn yoktu.Sizin düþünüz geleceðin büyük gerçeðiydi, biliyo-rum. Düþlerinizi ölümlerinizle gerçekçi hedeflereyöneltmeyi becermenizdeki ustalýða hayraným.Bize ilk geldiðiniz gecedeki gülüþünün yüzüneboydan boya yayýlan aydýnlýðýný unutamýyorum.Nedense, hep bunu ansýyorum, hep bunu ansý-maktaki bilinçaltýný kendi kendime bile bulmaktazorluk çekiyorum.

Ankara’da Þirin adlý bir genç kýzla evlendiðiniduymuþtuk. Bize iletilense Þirin devrimci birkýzdý. Öyle söyleniyordu. Onu da çok merak edi-yorduk. Seni daha önceden de ansýyorum. Sizinevin arkasýnda otururken. Biliyor musun o ev yý-kýldý, yerine bir apartman yapýlýyor. Bilmen gere-kir sanýyorum. Karýnla birlikte ilk kez Ýstanbul’ageliþinin ikinci gecesiydi. Sizi yemeðe davet et-miþtik. Seni son derece merak ediyordum. Adýnýsýk sýk gazetelerden izliyorduk. Vietnam halkýnakarþý savaþ uygulayýcýlardan birinin Amerika Bü-yükelçisi olarak atanmasý yapýlmýþtý Ankara’ya.Savaþ uygulayýcýsýnýn arabasýný yakmýþtýn. Com-mer’in arabasýný yakan öðrencilerin baþýnda senvardýn. Sana karþý bu yüzden bir çeþit minnetduygusu taþýyordum. Ýlk Kurtuluþ Savaþý‘ný ver-miþ bir milletin çocuklarý olarak davranýþýnýzlabizi derin bir utanç duygusunun sýkýntýsýndankurtarmýþtýnýz. Gaddarca ülkeleri, topraklarý alankatiller her yerde lanetlenmelidir. Benim ülkemdedaha da çok hem. Elleri yurtseverlerin kanýna bu-laþmýþlardan bu kanlarýn hesabý istenmelidir her

127

yerde, her zaman. Benim ülkemde daha çok hem;yoksulluklarý içinde azgýn çýkarcý emperyalistleregöðüslerini siper edebilmiþ insanlarýn en çok öl-dükleri ülkelerden de... Ondan iþte

Yemekte hemen hemen hiç konuþmadýn, düþ-üncelerini son derece merak ediyordum oysa. Bazýþeylere yalnýzca gülüyordun. Ve de bende o gü-lüþünün derin anýsý tabutunu yaptýrýrken þuanda tüm gençliðiyle çakýlan çivilerin baþucundaparýldýyor. Evdeki divan hala oturduðun yerde du-ruyor... Küçük burjuva duygusallýðýna kapýldýðýmýsöylemek istiyorsan yanýlýyorsun: Her þey sadeceaný deðil benim için de hiç kuþkusuz. Bunda bellibelirsiz bir haksýzlýk edebilirsin bana. Adam aðla-dýðýmý görmüyor. Görse de katran kaynatanateþin dumaný gözlerimi dumanla yaþartmýþ sa-nabilir. Ne güzel çalýþýyor, hiç bir þeyin farkýndadeðilmiþ gibi... Yaþantýlarýyla ilkel biçimde olgun-laþmýþ kiþiler bunlar. Ýlkel bir olgunluklarý varaydýn duyarlýðýmýz yanýnda, çok kez insanýn yü-zünü kýzartýr bu durum. Ama bunun kendiliðin-den edinilmiþliði utancýmýzý üstümüzden atmadahaklý bir neden deðil mi? Neler mi söylüyorumben?.. Ona þimdi “Budaklýydý o tahta” diye baðý-rýþýmýn nedeni ona güvensizlikten deðil, senin içinen iyi malzeme kullanýlmasýný istiyorum. Ne der-sen de... Bunu böyle istememi engelleyemezsin.Engelleyemezsin ya benim marangoza itirazýmzaten ondan deðil ki... Ayýrdýðým gürgenleri kul-landýðýný biliyorum. Nedeni baþka; yavaþ seslesöylenmeli böyle þeyler: Adamýn birden bire banabakmasýndan korkuyorum. Ýstanbul’a dönünceyedek hep birlikte... Hiç kimse gözümün içine bak-sýn istemiyorum, dönünceye dek Ýstanbul’a.

Okulda olmasý, þu anda salt kendine özgü

128

odasýnda bol ýþýkla derslerine çalýþmasý gerekençocuk, sapsarý benziyle ustasýna senin tabutununçivilerini uzatýyor. Kendi kurtuluþlarý için ölmüþbir insanýn tabutunu hazýrladýklarýnýn uyanýk-lýðýnda mý bunlar? Bak bakalým hiç öyle uyanýkçamý çalýþmalarýndaki tutum... Yooo yooo, sinirlen-miyorum... Ama seni dinleyip dýþarý çýkacaðým.Bu çekiç seslerinden kurtulmak istiyorum…

Dýþarýya çýkmadan önce marangozla konuþ-tum. Adam gecenin ayazýna raðmen boncuk bon-cuk terlemiþti. O zaman çalýþtýðý iþte ne denlifiziksel bir güç gerektiðini duyarlayabildim. En iyivarsayýmla bizim iþimiz burada gece on ya da on-birden önce biteceðe benzemiyordu. Gece yarýsýn-dan sonra yola çýkmak Cemgiller için bana birdenbire çok sakýncalý göründü. Uzun bir yoldan yenigelmiþlerdi.

Saðlýk Yurdu’nda Adnan Cemgil’le görüþtüm.-Bu gece burada kalmamýz gerekecek, durum

öyle gösteriyor. -Ya, o kadar uzun sürer mi?Adnan Bey tabutu hazýrlattýðýmý biliyordu.-Sürebilir. Þoförün durumunu da bilmiyorum

henüz. Ben her varsayýmla iyi ya da kötü bir yerbakacaðým. Ne dersiniz?

-Otel var mýdýr acaba? -Herhalde. Hiç olmazsa bir kaç saat Nazife Ha-

ným’ýn dinlenmesine yetecek bir yer mutlak bulu-rum.

-Peki, nasýl isterseniz dostum.-Yeniden marangozun yanýna indim. Adam çý-

raðýyla birlikte çalýþmasýný sürdürüyordu. Bir otelbulup bulamayacaðýmýzý sordum.

-Siz kahvede oturun, dedi. Bir yer var, ben ço-cukla haber salayým gelsin. Siz hiç zahmet etme-

129

yin... Marangoz dükkanýnýn hemen yanýndakikahveye geçtim. Küçük bir kahvehaneydi. Maran-gozun çalýþmasý duyuluyordu. Ördekbaþý yeþileboyanmýþ pencere pervazlarý, ondan daha açýk çiðbir yeþile boyalý kapýsý ile kahveden çok bir tür-beyi andýrýyordu. Ýçerisi doluydu. Bazýlarý kaðýtoynuyor, bazýlarý tavla atýyor, oyun oynamayan-lar da tahta iskemlelere ayaklarýný toplayýp otura-rak oyun oynayanlarý izliyorlardý. Böylesineolaðan oluþu her þeyin, birden þaþýrttý beni. Pen-cerenin önüne uzunlamasýna dayanmýþ sedirinbir kenarýna iliþtim. Dýþarýda sandalyelerine otu-rup koca gocuklarýyla tespih çeken birkaç kiþibaþlarýný çevirip baktýlar. Hiçbir þey demeden ye-niden aralarýnda konuþmaya baþladýlar. Bu kezmarangozun doðrama sesi acý bir gürültüyle du-yuldu. Dýþarýya taþan içerisinin boðu1tulu gürül-tüsünü boðdu. Kahvenin ocakçýsýný öfkeylepencereye vurarak çaðýrdým. Duymadý. Ýçeridekibirkaç kiþi þaþkýnlýkla anlamadan vurulan pence-reye baktýlar. Ýþaretle “Ocakçýyý gönderin bana”dedim. O ona, o ona söyleye söyleye çaðýrýþýmocakçýya ulaþtý.

Çayýmýn son yudumunu devirirken yanýmamarangozun çocuðuyla birlikte yakasý baðrý açýk,ceketinin içinde pantolonundan fýrlamýþ gömlek-leri darmadaðýnýk iri yarý, göbeði önde bir adamþamatayla gelip yanýma oturdu. “Baþýnýz saðol-sun. Çok üzgünüz. Olmamalýydý ama takdir-i ilahiböyleymiþ.” Son derece büyük þamata ve geniþ elhareketleriyle söylüyordu bunu. Pos býyýklarýnaraðmen adamýn güven duygusu uyandýrmayanbir yaný vardý. Bir sürü kalabalýk laflar ediyordu.Ne söylediðini anlamak sadece birbiri üzerine ek-lediði lakýrdý kalabalýðýndan gelmiyor, insana ba-

130

hususmuþ gibi gelen þive ayrýmý da anlaþýlmazlýðýdaha çok arttýrýyordu. Ama her haliyle yakýn gö-rünmeye çabaladýðý kuþkudan uzaktý. Sonundabirlikte kalktýk, kasabanýn ilk karþýlaþtýðým, ilkiliþki kurduðum bu esnafýyla birlikte oteli görmekiçin karþý yola geçtim.

“-Nasýl olur da bu adamdan bir iki þey öðre-nebilirim? Sanki adam kendisine bir þey sorul-masýn diye habire konuþuyor. Hiçbir þeyanlamadýðýmý bile bile konuþuyor.”

Dar bir yolun aðzýndan yýkýk bir evin köþesinidönünce otel denilen garip binayla karþýlaþtým.Otel demeye kýrmýzý levhasýndan baþka bin tanýkgerekirdi belki. Handý bu. Belki de dünyanýn ensefil hanlarýndan biri. Kasabaya inen köylülerin,pazarcýlarýn, gezgincilerin konakladýðý küf kokan,köylü kokan tavuk ve eþek pisliðinin birbirine ka-rýþýp da keskin bir sirke gibi insanýn burnuna ya-pýþan pencereleri camsýz bir handý. Ýçeriye adýmatmaktan hemen caymayý ve gerisin geriye gel-diðim gibi dönmeyi düþündüysem de yine de Göl-baþý‘nda ilk iliþkiyi kurduðum kiþiyle aramýnaçýlmasýný istemediðimden hanýn içini gezmek zo-runda kaldým. Odalarýn sefaleti hanýn genel sefa-letini kat be kat aþýyordu. Katip denen zavallýcýksakat ayaðýný sürüye sürüye her odanýn kapýsýnýaçýþta ben hep o rengini yitirmiþ yatak çarþaflarýkirli pamuklarý dýþarýya fýrlamýþ yama yama yor-ganlarla karþýlaþýyordum. Ýnsan giysileri ile uza-namaz bunlara diye geçirdim aklýmdan. HeleNazife Cemgil’i düþününce irkildim. Yanýmda be-nimle birlikte gezen adama burada baþkaca otelolup olmadýðýný sordum. Herif utanmadan buküçük kasabacýkta baþka otel olmadýðýný, kasa-banýn tek otelinin bu otel olduðunu söyledi. Son-

131

radan bunun yalan olduðunu yanýnda öðrendið-imde ayný umursamazlýkla sesi çýkmadý. “Öyleyse”diye geçirdim içimden “Bu gece burada iþimizbiter bitmez yola çýkarýz.”

Yeniden kahveye dönerken adamýn aðzýný ara-dým. Vuruþma hakkýnda bir þey bilip bilmediðinisordum. Bu kez anlaþýlýr biçimde konuþtu:

-Valla Beyim, dedi paslý sesiyle, hiçbir þey bil-miyoruz. Hiç kimse de hiçbir þey bilememektedir.Bilirim diyen yalan der...

Adamýn bu konudan hoþlanmadýðý apaçýk bel-liydi. Yüzünün birden bire asýlmasýndan, karþýlaþ-mak istemediði bir soruyla karþýlaþýncageriliminden daha çok üstelemenin bir yararý do-kunmayacaðýný sezinlemek güç deðildi. “Þu du-rumda bile þu zavallý kasabalýnýn aklý fikri bizi buleþ gibi ahýrda yatýrýp cebine girecek üç beþ ku-ruþta... Belli bir de konuþmaktan çekindiði ya daçekineceði þeyler var... Benim aklým fikrim de ola-yýn gerçek yüzünü görebilmek, öðrenebilmekte. Ýþebak ki, kasabalýnýn en soytarýsýna, en reziline, belkide Sinanlara karþý olan Adalet Partili militanlardanbirinin eline düþtüm. Bu uyuz elindeki tek katlý bi-nasýyla yitireceði çok þeyi olduðunu sanabilir. Ge-nellikle kasaba esnafýnýn çoðu böyledir. Büyüksömürü çarkýnýn onlarý köylülerle birlikte nasýl to-zuta tozuta sömürdüðünün farkýnda deðildir.”

Kahveye uðramadan herifi ekerek marangozauðradým. Adam baþýný kaldýrmadan tabutu yap-maya devam ediyordu. Yalnýz tuhaf bir deðiþiklikgözümden kaçmadý. Sinan’ýn tabutunun doðramaiþi bitmiþ, yan yana parçalarýn ilki çakýlmýþtý bile.Öteki doðramalar çakýlý yarým tabutun yanýna boy-dan boya uzatýldýðý halde marangoz doðrama ma-kinesinde yeni aðaçlar biçiyordu.

132

-Niçin çakmaya baþlamadýnýz, diye sordum çý-kýþýrcasýna?

Baþýný kaldýrmadan yanýtladý sorumu:-Binbaþý geldi siz gittikten sonra. Öbür deli-

kanlýnýn tabutunun hemen hazýrlanmasýný istedi. -Ne münasebet, diye baðýracaktým az kaldý...

Elindeki iþi bitirmeden ötekine niye geçiyorsun?Ýþ yasasýný da mý bozmaktadýr zorbalýk?

Kendimi tutmasýný bildim. Ölmede aralarýndahiçbir ayýrým gözetmeyen, böylesine büyüklüðeeriþmiþ iki can kardeþin tabutlarý baþýnda öncelikkavgasý yapmanýn çok ilkel bir davranýþ olacaðýnýsezinlemekte güçlük çekmedim. Sessizce kahveyedöndüm. Þimdi þunu düþünüyorum: Köylülerbana Sinan ve arkadaþlarýnýn cesetleri getirildið-inde bir Binbaþý‘nýn baþýndaki kepi yere çalarakhüngür hüngür aðladýðýný söyledilerdi dahasonra. Acaba bu Binbaþý mýydý marangoza gelen?Eðer gerçekten öyleyse son derece önemli bir rast-lantýyý kaçýrdýðýmý söylemeliyim burada. Kendi-siyle mutlaka konuþma olanaðýný bulacaktým.Duygularýnýn en içten gününde kendi aðzýndançok bilgiyi, çok gerçeði aydýnlýða kavuþturma ola-naðýný bulacaktým. Herkesin ortasýnda herkesekarþýn:

-Vatansever, yiðit gençler. Namuslular, na-muslular, diye avaz avaz baðýrdýðýný söylüyorlardý.

Kahveye döndüðümde dýþarýsý býraktýðýmdandaha da kalabalýklaþmýþtý. Sanki geliþimi bekler-miþ gibi bir durumlarý vardý, hemen hemen hepsibir köþeye toplanmýþ bana da belli bir yer ayrýl-mýþtý. Baþka oturulacak yer býrakýlmamýþ gibiydi.Bu kez topluluða:

-Selamünaleyküm, diye seslendim oturmadanönce.

133

-Aleykümselam, dediler hemen hep bir aðýz-dan. Ýçeriye ünleyerek çay söylediler. Otelci onla-rýn açýðýnda tek baþýna oturmak zorundakalmýþtý. Kahveye giriþimle bir sandalye kapýptopluluðun açýðýnda yan yana oturuþumuzu sað-lamak isteyiþi bir olmuþ, bense bunu göre göre,yanýndan geçerek topluluðun bulunduðu yere yö-nelmiþtim. Oranýn bana hazýrlandýðý her haliylebelliydi. Elinde iki sandalyeyle kalan otelci, birinikendi yanýna koyup ötekine oturmak zorundakalmýþtý. Çaylar herkese geldi. Sonra bir bir mer-habalaþtýk. Her “Merhaba” diyenin ardýndan ek-lediði “Baþýnýz sað olsun” sözünü “Dostlar saðolsun” diye karþýlýyordum. Otuz sekiz ya da kýrkiki yaþlarýnda olduðunu varsaydýðým kravatlý,temiz giyimli, esmer zayýf adamýn sorusuyla ko-nuya girdik:

-Olay hakkýnda bir þeyler öðrenebildiniz mi?-Hemen hemen hiçbir þey Albay’ýn anlattýkla-

rýndan baþka. Kýsaca Albayýn anlattýklarýný anlattým. Ayný

adam sordu yine: -Mustafa’yla görüþebildiniz mi? Birden unut-

tum. -Mustafa kim? diye sordum.-Sinan’ýn yaralý arkadaþý. Saðlýk Yurdu’nda...-Ah evet. Görüþemedim. Hemen iþe koyul-

dum. Bu gece buradaki iþimizi bitirmek istiyoruz.Beyefendinin otelinde kalabileceðimizi sanmýyo-rum. Baþkaca da bir yer bulamayacaðýz.

-Turistik Otele baktýnýz mý? Karþýmda babacan babacan oturan otelciye

baktým, hiç oralý deðildi. Gözünün içine bakabaka:

-Bana kasabada baþka otel yok dediler.

134

Daha sonraki konuþmalarýmýzda kasabalýla-rýn bu adamdan pek hoþlanmadýklarýný sezinle-dim. O da bunu bildiðinden kýsa bir süre sonrakalkýp gitti.

-Mustafa’yla mutlaka konuþmalýsýnýz. Bütüngerçek bilgiler Mustafa’da. Biz bir aralýk yanýnasokulup kendisiyle konuþmak fýrsatýný kollayýpduruyoruz.

-Albay da kendisiyle görüþebileceðimizi söy-ledi.

-Demek Komando Komutaný anlattýðý herþeyin doðruluðuna inanýyor.

-Zaten onlar da Sinanlarýn hareket halindekiamaçlarýnýn n’olduðunu Mustafa’dan öðrenmiþ-ler. Konuþtuðum kiþinin bir ilkokul öðretmeni ol-duðunu sonradan öðrendim. Bana Gölbaþý‘ndageçen sonsuz uzunluktaki anlarýmda en büyükdesteði bu öðretmen arkadaþtan gördüðümü, benien yalnýz, en bunaldýðým çaresizce kollarýmýn ikiyana düþtüðü zamanlarda beni hiç yalnýz býrak-mayýþýndaki cesareti ömrüm boyunca unutmaya-caðýmý buradan açýkça belirtmeliyim. TürkiyeÖðretmenler Sendika baþkanýyken 12 Mart’tansonra sað kanat faþistlerinin aðýrlýk kazandýðý birzamanda arkadaþlarýnýn üstelemesiyle Baþkan-lýktan ayrýlmýþ. Daha sonra askeri yönetim Öðret-meler Sendikasý‘ný kapadý. Her zaman içeriyealýnmayý bekler durumu vardý. Bu durumuna rað-men tek yardýmý ondan gördüm.

-Siz bu konuda ne biliyorsunuz? Kulaðýnýzagelen, çalýnan herhangi bir þey var mý?

-Bizim bildiðimiz kadarýyla çok büyük bir ya-nýlgýya düþtüler, dedi. Sonra topluluðun ortasýndaoturan yaþlýca ama dinç görünümlü bir kasaba-lýya dönerek:

135

-Öyle deðil mi Ali Aða? diye sordu. -Korktuðumuz baþýmýzý geldi, Senin dedikle-

rin harfi harfine çýktý. Aðalýkla maðalýkla hiçbir iliþkisi olmadýðý or-

tadaydý Ali Aða’nýn. Sevilen sayýlan bir kiþi olduðubelliydi. Edinimlerinden, güngörmüþlüðünden,çevresindekilerin yararlandýðý… Kendisine baþlarýdaraldýkça koþtuklarý belli oluyordu.

-Dört beþ gün önce bunu aramýzda konuþtuk,dedi Ali Aða bana bakarak.

-Bunlara dedim ki, eðer bu yörelere inerlerseiþ zorludur. Yanýlýp da inmeye kalkýþmasalardedim. Nedenine gelince: Ýnekli de, çevresi de hepaða köyleridir. Aðalarýn adamlarý, jandarmadandaha zorlu, daha silahlýdýr, çok da kýyýcýdýrlar.Baþka türlü olamaz. Hele Ýnekli’nin telefonu davardýr. N’apýp yapýp haber ulaþtýrmak gerekirdedim. Haber de ulaþtýrdýydýk kendilerine.

-Bu yörelere gelmeyiniz diye mi haberlediniz? -Haber salmasýna saldýk... Velakin tembihimi-

zin onlara ulaþýp ulaþmadýðýný daha kestirmeyezaman bulamadan olanlar oldu iþte...

-Bu yörelerde olduklarýný ya da dolaþtýklarýnýbiliyordunuz demek?..

Birbirlerine baktýlar. Sorumun temelsizliðinianlamakta gecikmedim. Onlar da benim hiçbirþey bilmediðimi anlamakta gecikmediler kuþku-suz. Ali Aða:

-Bilmez olur muyuz diye karþýladý sorumuyine de. Bildiðimiz için de aklýmýz bu iþi kavramý-yor dipli köþeli bir güzelce.

Bir baþkasý söze girdi: -Öylesine silahlar vardý ki onlarda dedi...

Sustu bir süre. Bir þeye benzetmek istiyormuþ daneye benzeteceðini bulamamýþ gibi öfkeyle yeni-

136

den konuþtu: Nasýl oldu da bu iþ böyle oldu hiçbilinmez. Kestirmiyor aklým. Bit yeniði var bundatuzak var... Velakin kimselere anlatamamaktayýmaha bunu iþte.

Öðretmene döndüm: -Ne dersiniz, bir tuzak söz konusu mu? Öðretmenin yanýtlamasýna fýrsat düþmeden

orta yaþlýca deminki adam öfkeli öfkeli kendisinesorulmuþ gibi konuþtu:

-Kafamý kesseler inanmam. Vuruþma olma-dan vurdular oðullarý. Uyurken gibime gelir. Silahsilaha çatýþsalardý, ne jandarmasý kalýrdý, ne Ast-subayý... Yaylým ateþinin daha ilk patýrtýsýnda so-luðu Gölbaþý düzlüðünde alýrlardý. Ve de ancak buiþ komando alayýnýn topu tüfeðiyle bu kertede bi-terdi. Ama baktý Uysal Baþçavuþ, tam uykularý-nýn üstüne düþmüþ, alacaðý banknotlarý düþünüpuykudayken bitirdi bu iþi...

Ýrkilerek öðretmene döndüm: -Ne dersiniz? Sesimin tonu titremeye baþlamýþtý.-Vuruþma olduðunu saptadýk, dedi Öðretmen. -Vuruþmadan yarým saat, çeyrek dakika

sonra Sinanlarý ilk görenle konuþtuk. Bilenler var,onlarla daha bir alýþveriþi olanlar var. Lakin tambir toparlama olanaðý bulamadýk daha.

-Saptamýþmýþ... Neyi saptamýþmýþ?.. Vuruþ-mayý... Yanýnda mýydýn ki saptanmýþtýr deyip du-rursun hoca?

-Dinlemiyorsun ki... Gaflet uykusunda yaka-landý bunlar diyor baþka bir þey demiyorsun...hele dinle... Biz de kalkýp her þeyi onun dediði gibioldu demiyoruz sana, ne duyduksa, ne duyacak-sak hepsini bir bir gözetelim diyoruz.

137

Öðretmen öðrencisini azarlarmýþ gibi sakin-leþerek bana doðru döndü:

-Bir savaþ alaný gibiymiþ orasý. Sinan bir çalý-lýðýn dibine uzanmýþ öyle yatýyormuþ. Sinan’ý ta-nýmakta hiç zorluk çekmemiþ zaten. Onu görürgörmez “Eyvah demiþ, eyvah Sinan bu, Sinan’ýnkendisi ise bu, bu iþ bitmiþ demektir.” O da týpkýsenin gibi Sinan’ýn vurulmasýný bir türlü kavra-yamamýþ: “Eðer önüme akasý iki gözümle görme-seydim Sinan’ý, yedi alem bir araya gelse beniSinan’ýn öldüðüne inandýramazdý hoca” dedi.Arka üstü çevirmiþler Sinan’ý. Otomatik silahý dabir kaç metre gerisinde... Askerler silahý ellerinealmýþ bakarlarmýþ...

Ýlk þaþkýnlýðým, þaþkýnlýðým ile birlikte ilk se-vincim iþte burada oldu. Kahve çardaðýnýn kuy-tusuna gizlenmiþ, bahusus elektriklerisöndürmüþ bu insanlar, Sinan’ý ve arkadaþlarýnýtanýyorlardý. Biliyorlardý. Belki konuþmuþluklarýbile vardý. Durgun ve cansýzlaþmýþ bir þeyin bir-den canlanarak garaj kapýsýndan bir sevinç gibiýþýkla bana aktýðýný görür gibi oldum. Ali Aða ken-disine baktýðýmý sezinleyince:

-Þu ya da bu. Amma velakin yanýltýldýlar... Birtuzaða düþürüldüler. Haberimiz ulaþmadýysakahrým daha bir katmerleþir ki, sorma: Bu iþböyle bitmeyecekti benim bildiðim kadarýyla.

-Sinan’ý gördünüz mü, içinizde son zaman-larda kendisini hiç gören oldu mu acaba?..

-Gören olmaz mý, diye yanýtladý gençten biri.Çok þaþýrmýþçasýna. Bu aðalardan çok konuþanoldu onlarla... Görenler çok þeyler anlattýlar.Sinan geçenlerde yaþlý, bir kocakarýdan süt almýþarkadaþlarýyla birlikte. Çýkarmýþ bir yüz lira ver-miþ kocakarýya. Kadýn baþlamýþ paranýn üstünü

138

aranmaya. Bir yandan da dövünürmüþ fukara“Ah evlatlarým yoktur bunun üstü bende. Negezer...” “Ana, demiþ Sinan, biliyorum bu paranýnüstü sende yok. Bile bile verdim sana.” “A evlathem bilirsin yoktur, hem de beni arattýrýrsýn.Anan yaþýnda kocakarýyla gönül eðlendirmek çokbüyük bi günahtýr. Al paraný ver sütümü...” Sinankahkahayý basmýþ “Yok anam” demiþ “Sütü ver-mek yok... Parayý da almak yok... Asýl günah yüzlirayý çok büyük para sandýranlarda. Onlardabunlardan o kadar çok var ki... Sen iþte sýrf bun-dan üstünü baþýný yolmaktasýn karþýmda. Hadihoþça kal ana...” Geldikleri gibi çekip gitmiþler.Kocakarý da artlarýndan bakakalmýþ. Sonra daherkese bu olanlarý anlatmaya baþlamýþ, taabizim kulaðýmýza dek gelip uzandý.

-Köylüler bunlara yakýn çok þeyler anlattýlarbizlere. Akýllarýnýn almadýðý yakýnlýklarý, yardým-larý dokunuyordu onlara bu kýr eþkýyalarýnýn.Kendilerinden þuncacýk bir þey istememeleri biriyicene þaþalatýnca çok önemli bir þeye karar ver-diler: Ýhbar yok. Bu onlarý saklamak demektir.

-Ama ihbar ettiler!..-Onlara katýlanlarýn bile olduðu falanca köy-

den filancanýn da daða çýktýðý haberleri geldiði birzamanda bu olayýn olmasý çok þeyi kestirip attý.Bu yenilgi çok þeyi sildi süpürdü.

Bütün bu sözlerdeki doðruluk, gerçekçilik yö-nünü bir türlü açýk seçik kestiremiyordum. Ola-yýn etkisi tüm canlýlýðý ile herkeste yaþýyordu.Sinan ve Kadir ilçenin Saðlýk Yurdu’nun taþ ze-minlerinde yan yana yatýyorlardý henüz. Yaralarýbile kurumamýþtý. Beni avutabilmek için mi böylekonuþuyorlardý? Böyle düþünmemde kentliliðinkoþulladýðý alýþkanlýðýn bir büyük payý da vardý

139

hiç kuþkusuz... Ama apaçýk bir gerçek de ortadaduruyordu: Sinan ve arkadaþlarý kendilerini köy-lülerden gizlememiþler. Onlarla birlikte olmadakavrama ve deðerlendirme olanaklarýmý aþan birbütünlüðe varmýþlardý. Þaþýrtýcý olan da buydubenim için. Bir maðarada gizlendiklerini sanýyor-dum. Hiç kimseyle görüþmüyorlar, arkadaþlarý ilebirlikte ortaklaþa vardýklarý kararlarý uygulamakiçin bölük bölük çýktýklarý oluyordu yalnýzca. Bukanýyý zaman zaman “Sinan ve arkadaþlarý þu-rada burada görüldüler” yollu haberlerden edin-miþtim sanýrým. Oysa buradaki iliþkiler, örneðinkasabalýlardan bazýlarýnýn tehlikenin her çeþidinigöze alarak daða haber salmaya, ovadan iþi yö-netmeye dek uzanabiliyordu. Bunu anlamaya ça-lýþmak þimdilik yetiyordu bana. Köylülere karþýiçimdeki kuþkuyu ise kolay kolay yenemiyordum.Dogmatik bir kuþkuydu bu. Salt Lenin’in bir sö-züne dayanýyordu. Lenin, nerede okuduðumu bi-lemeyeceðim yazýlarýn bir yerinde köylüler içinþöyle demiþti: “Biz devrim için savaþýrken köylü-lerin büyük bir bölümü efendilerinin kurtulmasýiçin kilisede dua ediyorlardý.” Belki bu söz kü-çüklüðümden beri köylüye karþý duyduðum gü-vensizlik duygusunu kendi kendimde haklý çýkarýrolmuþtu.

Dikkatimi çeken bir þey daha oluyordu. Hiçkimse vuruþmanýn nasýl olduðunu söylemiyordu.Sonradan anladým ki, herkes daha yeni yeni araþ-týrmalar içindedir ve biz Gölbaþý‘ndan ayrýlýncayadek peyderpey haberler almayý sürdüreceðiz.

Bu arada onlar bana bazý sorular yönelttiler.Özellikle Sinan’ýn anne ve babasý hakkýnda. Si-nan’ýn iki yaþlarýnda bir oðlu olduðunu söyledið-imde acýlarý þaþkýnlýklarý ile birlikte gerçekten

140

büyük oldu. Bir kaçýnýn baþý düþtü önlerine top-raða bakmaya baþladýlar. Bizim insanýmýz çok kezacýnýn derin karanlýðýna yuvarlandý mý gözünükýrpmadan sürekli topraða bakar. Ölümü yaklaþ-mýþ kocakarýlarýmýzla kocamýþ erlerimizin birköþede hiç konuþmadan sürekli topraða bakýþlarýnýgörmek olanaðý vardýr her zaman her kasabanýnköþe baþlarýnda ya da köy evlerinin önlerinde. Öð-retmenin hiç unutamayacaðým þu sözleriyle baþla-rýný kaldýrdýlar:

-Bak bunu bilmiyorduk iþte. Kendi özlüklerin-den hiç söz etmezlerdi. Oðul bu oðul, sözünü etsehiç duyulmaz olur muydu, bunca küçük yerde. Þý-pýdak kulaðýmýzda yankýlanýrdý: Sinan’ýn bir oðluvarmýþ, hele bakýndý... Bu þu demektir aðalar: Ba-basýnýn hesabýný soracak bir oðul var demektir za-limlerden.

Öðretmenin bu görüþünü çok dar, çok gelenek-sel bulmak söz konusu olabilir. Önemli olan Si-nan’dan o an bazý þeylerin kalmýþ olduðunubirdenbire kavrayýþýmýzdý. Hem de bu gittikçe bü-yüyecek olan bir þey...

Eski TÖS Baþkaný ile birlikte turistik otelde yerayýrtmak için topluluktan izin alarak ayrýldýk. Kuþ-kusuz bundan önce gördüðüm pis, sefil handançok ayrýcalýklýydý bu otel. Ama turistik lafý yine degüldürüyordu insaný. Otel yerine HOTEL yazmýþ-lardý üstelik. Hemen iki kiþilik bir odayla tek kiþilikbaþka bir oda ayýrttým. Þoför için de tek kiþilik oda-lardan biri ayrýldý. Öðretmenle birlikte aþaðýyaindik. Giriþinde lokantasý vardý. Anadolu insanýnýnbeðenisi ilk kez lokantalarýndan, sokaða dönük ev-lerinin boyasýndan belli oluyordu. Renkli muþam-balarla kaplanmýþ sandalyelere oturduk. Bir þeylerýsmarlarken içeriye Komando Albayý ve arkadaþlarýgirdiler.

141

Ýçerisini beðenmemiþ gibi ya da ilk görüyor-muþ gibi bir süre kapýda durup bir bir masalarabaktýlar, masadakileri incelediler. Lokanta ilgili-leri telaþla kendilerine seðirtmiþler, yer beðendi-rebilmek için saðý solu göstermeye baþlamýþlardý.Komando Albayý lokanta sahibinin yüzüne bilebakmaya tenezzül etmeden yanýnda subaylarý ilebirlikte önünde eðile büküle yürüyen lokanta ilgi-lilerinin gösterdikleri masaya doðru yürümeyebaþladý. Yanlarýndan geçtikleri masalarda otu-ranlar yerlerinden fýrlýyor er eðitiminde öðrendik-leri “Hazýrol!” durumunda kendileriniselamlýyorlardý. Hele bir tanesinin durumu çokacýklýydý. Zavallý tek baþýna oturmuþ dalgýn dal-gýn yemeðini atýþtýrýyordu. Lokantacýnýn telaþlýayak seslerine baþýný kaldýrýnca Albay ve arka-daþlarýný karþýsýnda görmesi bir oldu. Aðzýna lok-mayý yeni atmýþtý besbelli. Büyükte olmalýydýlokmasý ki, ne yutabiliyor, ne çýkarabiliyordu.“Eyvah” dedim içimden, “Boðulacak zavallý...”Avurdunun biri öylesine þiþmiþti ki, hazýroldakidurumu komik olmaktan çok insana endiþe veri-yordu. Þiþkinlikten sað gözü de hemen hemen ka-panmýþ gibi idi. Subaylar kendisine aldýrmadangeçip yerlerini aldýlar. Ancak onlarýn oturmasýn-dan sonra lokantanýn tüm öteki müþterileri yer-lerine oturabildiler. Lokmalarýnýyudumlayabildiler. Ayaða kalkmayan bir bizdik.Öðretmene baktým, hiç istifini bozmuyordu. Ýna-dýna, onlarýn geliþiyle hiç umursamazmýþ gibiler-den sandalyesine daha çok kaykýlarak ayakayaküstüne attý. Bir aralýk subaylarýn dönüp bizebakmakta olduklarýný duyarladým. Bana öyle gelirki bizden sonra zavallý öðretmenin baþýna gele-cekler piþmiþ tavuðun baþýna gelmemiþtir. Dile-

142

rim ki, durum böyle olmasýn. N’olursa olsun öð-retmen tek baþýna zorbalýða ve kötülüðe karþýapaçýk bir direnç örneði vermektedir bu küçükkasabada, zorbalýðýn bir engerek yýlaný gibi çö-reklendiði kasabada. Vebalýnýn çadýrýndan her-kesler tabanlarý yaðlamýþ kaçýþýrken bir tekkiþinin o çadýrýn kapýsýný açarak içeriye giriþindeötekilerin yüzünü ak edecek çok þey vardýr saný-rým. Öðretmene saygým bundan geliyor. Kalleþçegözdaðý vermenin karþýsýnda özgürlüðü savun-duðunu belli eden davranýþlarýný bir oyuncu gibiustalýkla kullanýþýný da gözden kaçýrmamakgerek. Tüm bunlarý nereden öðrenmiþ olabilirler?Sorunun saçmalýðýný insan kendi kendine sorusubitmeden buluyor. Çünkü zorbalýk iþte bu küçükboðuþmalardan geçe geçe geliyor ya da yenilgiyeuðruyor... Avurdu þiþkin adamýn ayaða fýrlama-sýnda zorbalýða çaðrý çýkaran hiç olmazsa en azýn-dan geliþini kolaylaþtýran bir davranýþ yok mu?

Kasabanýn yöneticileri hakkýnda bilgiler edin-dim öðretmenden. Ülkemizin her yerinde olduðugibi namuslular ile namussuzlar bir býçak gibiikiye bölünmüþtü. Namussuzlarýn elinde insanýngözünü yýldýrabilecek her þey vardý. Baþka yeresürüyorlardý. Evini basýyorlardý. Ýþinden atýyorlar,çoluk çocuk tüm bir aileyi sadakaya muhtaç du-ruma getiriyorlardý. Kendilerinden baþkalarýnýdüþünen insanlara, onlara mangal gibi bir yüreklesorumluluk duygusu aþýlayan insanlara yapýlý-yordu tüm bunlar. Kimler yapýyordu? Salt kendi-lerini düþünenler. Belki de tüm hýnçlarý böyle birerdemden yoksun olduklarýnýn bilincinde olmala-rýdýr? Zorbalýk kasabalarýn, köylerin jandarma ka-rakollarýnda halkýn bazý kesimini falakayayatýrmaya dek uzanmýþtý. Sýkýyönetimin sivil ajan-

143

larý bir gece sizi kaptýðý gibi alýp götürüyordu.Sonra eve dönüyordunuz da hiç kimse size bir þeysoramýyordu. Baþýnýza nelerin geldiði sakatlaþmýþher þeyinizde apaçýk görünüyordu. Öylece kalý-yordunuz. Ýnsanoðlunun gerçeði ve haklýyý ara-mak için yüreðinde yanan ateþi söndürebilmekuðruna ellerinden gelen her þeyi yapýyorlardý. Öl-dürmekten beter utançlar, korkular siniyorduköþe bucak.

Ama yiðit kiþiler de vardý, olacaktý da herzaman. Kasabanýn Belediye Doktoru bunlardanbiriydi. Sömürücü gericiliðe yiðitçe karþý duru-yordu örneðin. Köylülerden büyük bir bölüm on-lardan yanaydý. Onlarýn gücüyle insan vicdanýnýnkabul edemeyeceði yýldýrýcý, hayasýzca tertipleri et-kili olmaktan çýkarýyorlardý. Ýlçenin Kaymakamýtertipçilerin baþýnda geliyordu. Tüm iþleri güçlerihalktan yana halkla birlikte geliþen düþünceninönünü alabilmekti. Artýk yönetici olarak bunundýþýnda hemen hemen iþleri kalmamýþ gibiydiT.Ö.S. ve. Belediye Doktoru birlikte siyasal yermeoynayan bir topluluðu ilçelerine çaðýrmýþlardý.Çevre köyler bedava izleyeceklerdi oyunu. Tertip-ler hemen baþlamýþtý. Tiyatro basýlacak ve birçokþey kim vurduya getirilecekti. Hiç sesleri çýkmadýgerçekten yana olanlarýn. Yalnýz onlar da silah-landýlar. Birikimlerin hesabý karþýlýklý görülecekti.Yýlmamak gerekiyordu. Yýlmanýn ardýndan gelençözülmenin nasýl güçlükle önlenebildiðini sayýsýzedinimlerden sonra öðrenmiþlerdi. Ve her iki tarafda hazýrlandý. Devrimciler doðal haklarýný kulla-nacaklardý. Karþý taraf da yasa dýþý zorbalýða elin-den geldiðince, Kaymakam’ýn yardýmýyla biriyicene hazýrlandý. Ve oyunun bir yerinde saldý-rýya geçtiler. Geçmeleri ile birlikte ters yüzü püs-

144

kürtülmeleri bir oldu. Kamyon kamyon köylülergelmiþlerdi oyuna. Ürettiklerini kentlere taþýyankamyonlarla. Daha “Komünistler...” lafýný ta-mamlayamadan soluklarý kesilmiþti. Bir kaçý Sað-lýk Yurdu’nda bakým görmek zorunda kaldýlar. Ozaman bu saldýrýcýlarýn Adalet Partisi’nin para ba-balarý ve Kaymakam tarafýndan kaça tutulduklarýöðrenilmiþ oldu.

Ama 12 Mart Muhtýrasý‘ndan sonra devrimci-lerin ayakta tutabildikleri denge alt üst oldu. Vefaþizm köþe bucak adam toplamaya koyuldu. Or-dudan beklenen umutlarýn yerini doldurmadagüçlük çekiyorlardý devrimciler bu kasabada.

Biz sofradan kalkarken geri masada boþalanþiþelerin sayýsý artmaya, þerefe kalkan kadehlerinsayýsý çoðalmaya baþlamýþtý. Baþýmý çevirip bak-týðýmda bazý sivillerin de masada oturmakta ol-duklarýný gördüm. Bunlarýn arasýnda beni hanýnagötüren adam da vardý. Pos býyýklarýyla oturuyor,konuþmadan dinliyor, düþünceli ve sýkýntýlý görü-nüyordu.

Otelden dýþarýya çýktýðýmýzda gök tümden ka-rarmýþtý. Sürüler daðdan henüz döndüðü içinkoyun melemelerine köpek havlamalarý, derin biriç çekiþe benzeyen inek böðürtülerine çobanlarýn“Dehhaa…” sesleri karýþýyordu. Donuk, ölü gö-züne benzeyen elektrik lambalarýnýn ýþýklarý ay-dýnlatmaktan öte karanlýðý daha belirgin bir halegetirmeye yarýyordu. Asfalt yolun saðýna solunaöylesine aralýklarla dikilmiþti ki elektrik direkleri-nin birinin altýndan çýktýðýmýzda ötekine ulaþýn-caya dek gerçekten burnunuzun dibini görmektegüçlük çekiyordunuz. Böylesine zifiri karanlýðýniçinde üç gölgenin karþýmýza dikildiðini görmektegüçlük çekmedim yine de. Biri nasýl oldu bilmiyo-

145

rum, elimi sýmsýký tutmuþtu. Telaþlý olmayan birsesle þunlarý söyledi sonra:

-Baþsaðlýðý diliyorum size. Sinan’ýn anne vebabasý olan hocalarýmýza. Sadece size deðil, ken-dimize de baþsaðlýðý diliyoruz. Olayýn kasaba-mýzda olmasýnýn ayýbýný, yüz kýzartýcýlýðýný nasýlgiderebileceðimizi henüz bilmiyoruz. Bu iþte git-tikçe kendimizi suçlamaya, çocuklarýmýzý bu suç-tan nasýl kurtarabileceðimizi düþünmeyeçabalýyoruz. Biz sizinle yeniden konuþabileceði-mizi pek sanmýyoruz. Adresinizi arkadaþýmýza ve-rebilirseniz Ýstanbul’a geldiðimizde görüþmeolanaðýný buluruz.

Þu satýrlarýn yazýldýðý güne dek bu insanlar-dan hiçbiriyle yeniden iliþki kurmak olanaðý ol-madý. Ne benim tarafýmdan, ne onlar tarafýndan.Oysa bunu hep bekledim. Yalnýzca ben deðil, Si-nan’ýn anne ve babasý da bekledi. Telefonum çal-dýðýnda umutla sarýlýyordum ahizeye... Ama hepiþle ilgili telefonlardý bunlar.

Sonradan olay konusunda daha da derinle-mesine edindikleri bilgilerle onlar orada, Gölbaþýdenilen küçük Anadolu ilçesinde, biz de kendidipsiz kuyuya benzeyen yalnýzlýðýmýzda öylecekaldýk. Genellikle bu uyanýk adamlarý rahat bý-rakmadýklarýna inanýyorum. Kuþkusuz bulaþýcýmikroba yakalanmýþ bu insanlarý da ötekileri gibimikroplarýný baþkalarýna bulaþtýrmamak için ka-rantinaya çekmiþlerdir. Dayak ve iþkence ameli-yathanesinde bir güzel temizlemiþlerdirmikroplarýndan. Ama þu durumun bir gün ger-çekleþeceðine ayný biçimde içtenlikle inanýyorum.Bir gün hepimiz gördüklerimizi, duyduklarýmýzýbir yerde anlatacaðýz. Halkýmýz vicdanýnýn uzunsüre karartýlmasýndan yana olmayacaktýr.

146

Elimi býrakanlar karanlýkta eridiler. Öðret-menle birlikte kahveye uðramadan dosdoðru ma-rangozun atölyesine yöneldik. Adam KadirManga’nýn tabutunu hayli kolaylamýþtý. Zamanzaman Sinan’ýn tabutuna da yetiþiyor, ikisini bir-den hazýrlamaya çalýþýyordu. Adnan Cemgil beniarýyordu. Tabutun baþýnda beni öðretmenle bir-likte görünce bir süre konuþmadý. Ýlk kez görü-yordu oðlunun tabutunu. “Hangisi...?” diye sordu.Gösterdim. Çene kemiklerinin müthiþ oynayýþýn-dan aðlamamak için kendini zorladýðý kolayca an-laþýlýyordu. Ama baþarý gösteremedi sonunda...

-Dostum, dedi. “Sinan için dinimizin gerektir-diði her þeyi yaptýrýnýz. Ama hepsini... Ne gereki-yorsa...

Bunu duymak içimi rahatlattý. Sonradan öð-rendiðime göre Sinan için dini tören yapýlmasýbazý kiþilerce gerici bir davranýþ olarak nitelendi-rilip eleþtirilmiþ. Kýzmýyorum ama yeterince anla-makta güçlük çekiyorum bunu. Bir kezbilmiyorlardý hangi koþullarýn altýnda bu töreninyapýldýðýný. Ýçerikliði olmayan salt bir ilerici gö-rünme davranýþýndan baþkaca bir þey deðil bu.Bu kanýnýn, bu eleþtirinin baþkalarýnca da pay-laþýlabileceðini biliyorum. Sinan ve arkadaþlarýkendilerini halktan koparan, halkla bütünleþ-meye karþý çýkan her þeye karþýydýlar. Bunun içinelbette ki, iki yüzlülük etmediler. Ölümlerindekieþsiz fedakarlýk onlarýn iki yüzlü davranmadýkla-rýnýn en belirgin, en açýk seçik kanýtýdýr. Bir sabahYusuf’u, Deniz’i, Hüseyin’i gün ýþýmadan uyan-dýrdýlar. Ve astýlar. Gazeteler üç yurtseverinimamý hücrelerine kabul etmeyip kovduklarýnýyazdý abarta abarta. O dönemde en ileri çizgide ol-duðu sanýlan gazetelerin çoðu Süleyman Demirel

147

kadar bile göðüsleyememiþti 12 Mart Muhtýrasýný.Basýnýmýz için gerçekten yüz karasýdýr bu durum.Ama gerçek kulaktan kulaða yayýlmakta gecik-medi. Baðýmsýzlýk Savaþýnýn her üç lideri sadeceþunu söylemiþlerdi kendilerini asmaya gelenlere:

-Ýmamý kabul edemeyeceðimiz için bizim adý-mýza kendisinden lütfen özür dileyiniz. Çünkü ken-disiyle hiçbir iliþkimiz yok.

“Halkýn afyonudur din. Ýnsafsýz ve merhamet-siz bir dünyanýn ruhu, baský altýnda tutulan zaval-lýnýn nefes borusudur. Dine karþý çýkmak, onunlasavaþmak, bu merhametsiz dünya ile dolaylý bi-çimde savaþmaktýr”

Hiçbir þeyle dolaylý bir biçimde savaþmak iste-mediler. Her þeye doðrudan doðruya karþý çýktýlar.Bu yüzden, salt bu nedenden dini karþýlarýna al-makta bir gereksinme duymadýlar. Bizse çok þeyidolaylý biçimde karþýmýza alma alýþkanlýðýný edin-diðimizden din sorununu kendi aramýzda tartýþanentelektüel dedikoduculardan daha ileriye gideme-dik. Bu yüzden onlarýn kýsa süren kavgalarýnýn bi-rikimi bizimkinin on yýlda getirdiklerini aþan,inanýlmayacak ölçülere vardýran bir sonucu ol-muþtur. Doðrudan karþý çýkýþýn öðretisi ve bilincielbette bu olacaktý dolaylý karþý çýkanlarýn yanýnda.Rahatlýklarý vardý. Çaðýmýzda dinle savaþmak insa-nýn baþýný sanýldýðý kadar belaya sokmuyor artýk:Ama sömürü düzeninin silahlý gaspçýlarýna karþýtoplumcu bir görüþle ortaya çýkmak... Ýþte bu ger-çekten yiðitlik, gerçekten ölümü göze almayý gerek-tiriyor.

Yeniden Saðlýk Yurdu’na dönmem gerekmi-yordu. Nazife Haným ve Adnan Bey Adýyaman’dandönen arabayla geceyi geçireceðimiz otele gidecek-lerdi. Ben daha sonra gelecektim oraya. AdnanBey’in tüm hazýrlýklar için yanýmýzda bulunmasý ge-

148

rekmiyordu. Nazife Cemgil’i yalnýz býrakmamalýydý.Birbirlerine son derece ihtiyaçlarý vardý. Dayanýþ-manýn eþsiz örneðini veren bu iki insana kendile-rinden baþka hiç kimse yardým edemezdi. Tümyaþantýlarýnýn getirdiði mücadeleci gelenekleri ken-diliðinden bu tür bir alýþkanlýlýkla onlarý zýrh gibisarmayý beceriyordu.

-Söyleyin hoca efendi... Ne gibi þeyler gerekli?Dini törenin tüm gereðinin yapýlmasýný istiyoruz.

-Üç metre yeter de artar bile... Sümerbank pa-tiskasý. Fazlasý lüzum hasýl etmez.

-Baþka? -Baþka, hiçbir þey lüzum etmez. Üç metre pa-

tiska, yýkandýktan sonra sarýlacak. Bir insanýn dinimize göre bu denli yalýn ve basit

gömüldüðünü ilk kez öðreniyordum. Nedir ki, son-radan hocanýn iþi pek basitten aldýðýný fark edecek,bu yüzden bayaðý bunalacaktým. Ama belki deadam haklýydý. Bir çukura sarýlýp sarmalanarak atý-lan yoksullar içindi bu derece bir yalýnlýk... Oysa Si-nan’ýn hazýrlanmasý tam bir þölen oldu...

Sefil bir aktarcý ya da manifaturacý dükkanýn-dan istenen patiskayý alýp marangozun dükkanýnabýraktýktan sonra iþ yýkayýcý imamý bulmaya kalý-yordu. Bana Sümerbank patiskasýný aldýrtan ho-caya haber gönderdim. “Yatsý namazýndan sonragelir görüþürüz” yanýtlamasýný aldým. Öðretmen debir aralýk yanýmdan gitti. Yatsý namazýna çok birzaman kalmamýþtý. Kahveye oturdum. Camininyanan ýþýklarý ezan vaktinin yaklaþtýðýný gösteri-yordu. Az sonra da ezan okundu. Ýnsanýn içinihüzün dolduran, her þeyi öksüzleþtiren bir sesleimamýn ezan okuyuþuna marangoz dükkanýnýntabut çakan çekiç sesleri karýþýyordu. Yalnýzlýk birrutubet gibi içime doldu. Birden üþüdüm.

149

KAHVEHANENÝN çardaðý altýna büzülmüþyalnýzlýðýmdan adamýn nice iþmarlarýndan sonrasilkinip kurtulabildim, bilmiyorum. Hiçbir þey an-lamadým önce. Ýkide bir önümden geçiyordu. So-nunda baktý olacak gibi deðil, açýktan açýðabaþýyla iþaretler vermeye baþladý. Bu iþmarlarýnneden sonra “Beni izle” anlamýna geldiðini kesti-rebildim.

Kahve hemen hemen boþalmýþtý. Sadece ocak-çýyla kara kara düþünen yaþlý bir adamdan baþkakimseler kalmamýþtý. Yollarsa çoktan boþalmýþ,ýþýðý ile sesleri ile kasabada tek hareketli yer biryürek atýþý gibi camiye çekilmiþti. Saðýma solumabaktýktan sonra yine de hiç kimseye çaktýrmak is-temiyormuþ gibi ayaða kalktým. Adamýn son baþiþareti iyiden iyiye belliydi. Ayaða kalktýðýmý gö-rünce o da hafifçe saðýna soluna baktýktan sonrakarþý kaldýrýma geçti. Kendisini izledim. Kasaba-nýn dar sokaklarýndan birine saptý. Gözden yit-meyecek bir uzaklýkta kendisini izleyerek ben desaptým. Iþýklarý kuvvetlice asfalt yoldan sonra ka-sabanýn bu dar sokaðýnda insan burnununucunu görmekte zorluk çekiyordu. Bir aralýkadamý gözden yitirir gibi olduðumda geriye dön-meyi düþündüm. Kentin dýþýna çýkmakta ol-duðumu anladýðým an içime dehþetli bir korkudüþtü. Hangi akla hizmet ederek bu adamýnpeþine takýldým. Kasabadan ha çýktýk, ha çýkýyo-ruz. Yanýlmýyorsam kasabanýn son evleri bu evler.Solcu avýnýn bir kasýrga gibi estiði þu sýralardadaha dikkatli davranmam gerekmez mi? Dönmeye

150

karar verdiðim bir sýrada adamý yanýmda omuzomuza buldum. Ter içinde kalmýþ korkumu gizle-mek isteyen bir sesle:

-Arkadaþ, dedim, bana iþaret eden sensenbeni nereye götürdüðünü de söyle. Daha bir adýmatmam þuradan þuraya.

Karþýmda karanlýk içinde bir siluet gibi duranadam kasketini çýkarýr gibi davrandýktan sonra:

-Dayý emmilerimde size bekleyenler var beyim,dedi. Bana “Ýþmarla haber ver, o anlar” dediler.Eðer anlamazsa kolla. Yanýna sokulup deyiver.Gelirse gelir. Gelmezse bir baþka yol yordamdüþünürüz.

-Çok uzakta mý gideceðimiz ev? -Karþýdaki ev. Iþýðý yanan evlerden birini gös-

teriyordu. Tek katlý kerpiçten yapýlma bir evdigösterdiði. Karanlýkta insanýn üzerine yýkýlacak-mýþ gibi bir duruþu vardý. Yanýna sokulmak cesa-ret isteyen iþlerdendi sanki.

Adamýn kapýya vuruþu bir iþaret verir gibioldu. Ya da bana öyle geldi. Ben öyle algýladým.Bahçeden geçerken çamura benzeyen yumuþakcývýk þeylere bastýðýmdan ayakkabýlarýmý çýkarýpçýkarmam gerektiðini düþünüyordum kendi ken-dime. Ya bastýklarým davar pislikleriyse..? Ayak-kabýlarýmý çýkarýp içeriye girmekse bana bir çeþitkapýda silahlarýndan arýnýp teslim olan gibi bir sa-vaþçýnýn duyabileceði zayýflýk duygusu veriyordu.

-Kapýyý bize kabaca bir çocuk açtý. Çýplakayaklarýyla taþ zemine basýyordu.

-Babanlar evde mi diye sordu adam? “Evde” yanýtlamasýný alýr almazda içeriye dal-

dýk. Çocuk içeriye çekilerek “Hüseyin amcalarýmgeldi.” diye ýþýk ve sigara dumaný sýzan bir odayadoðru seslendi.

151

Adamýn ayakkabýlarýný fýrt diye çýkarýp yürü-mesiyle kendiminkilerin baðlarýný çözmeye koyul-dum. Ayak ayak üstüne atýp bu iþi yapmakistediðimden ikide birde dengemi yitiriyor, öne fýr-lýyor, yeniden ayak ayak üstüne atýp sonuca ulaþ-maya çabalýyordum. Bir kaç kiþinin beni sabýrlabeklediklerini yan gözle izliyordum. Sonunda heriki ayakkabýmýn baðlarýný çözüp doðrulduðumda:

-Hoþ geldin bey, diyenler beni odaya buyur et-tiler. Oda kapýsýnda altmýþ-altmýþbeþ yaþlarýndaolduðunu tahmin ettiðim birinin çevresinde beþaltý kiþi beni ayakta karþýlayarak parlak renkle-rin, parlak kumaþlarýn ve minderlerle yastýklarýndoluþtuðu bir sedire oturttular.

Önce bir bir merhabalaþtýk bu tanýmadýðýminsanlarla. Baþ saðlýðý dilediler. Ortadaki beþ yada yedi numara gaz lambasýnýn sarý ýþýðýnda mer-habalaþtýklarýmýn, baþ saðlýðý dileyenlerin yüzle-rini görüyor ama tüm açýklýðýyla bakýþlarýný,örneðin gözlerini göremiyordum. Beni oldukçadoðrusu tedirgin ediyordu bu da. Belki de gazlambasýnýn yeterli olmayýþýndan deðildi de bu,baþlarýný hemen öne eðmelerinden arada bir baþ-larýný kaldýrmalarýndandý.

Ev sahibi olduðu hemen belli olan altmýþ-alt-mýþ beþ yaþlarýndaki adam beni getirene dönerek:

-Gelmeniz nasýl oldu? Kuþkulanma olmadýya..?

-Yok dayý emmi, herkesler camide olduðun-dan görüp kuþkulanma olmadý. Kumandan beylerde turistik lokantadalar daha.

Dayý emmi benim hemen solumdaydý, di-vanda. Onun yanýna da yüzünü deðil kendisinibile göremediðim biri oturmuþtu. Ufalýp gitmiþtiorada. Saðýma düþen pencereden dýþarýya baktým

152

bir aralýk üst üste yýðýlmýþ aðaçlara benzeyen çitduvarýný sezinleyebildim evin. Karþý bir iki evde deýþýk yanýyordu. Birininkinin daha parlak oluþun-dan bu evin elektrikli olduðu anlaþýlýyordu. Ýkikatlý bir evdi bu ev. Hem de her iki katýnda daýþýklar yanýyordu. Pencerenin dar ve demirden ko-ruluðu olmasýna karþýn yine de beni tedirgin edi-yordu.

Kýsa bir sessizlikten sonra:-Bey, diye söze girdi dayý emmi, “Buraya dek

seni zorlattýk çar naçar. Ýyi mi ettik, kötü mü ettikbilmem artýk. Gözaltýnda olmayacaðýný düþün-dük. Bir iþaretle de senin yabanýn kentinde bað-lýklarý çýkacaðýný pek sanmýyorduk ya baþka biryol da yoktu. Þimdi seni þunun için ünlemiþiz:Sana anlatacaklarýmýz var.”

-Eyvallah dayý saðolasýn... Sýkýntýya soktunuzkendinizi.

Sedirin karþýsýnda baðdaþ kurarak oturmuþ-lardan biri dayýya bakarak bana doðru konuþtu:

-Bizimki ne ki... Ölümün acýsý yanýnda. Sizin-kiyle boy deðildir. Sen hele kusura bakma ayaðý-mýza getirdiðimizden. Durumun...

Özür dilermiþ gibi sustu birden. O zamanbaktý bana. Yine de bakýþýný göremedim. Dayý an-latacaklarýnýn bir an önce anlatýlmasýný saðlamak,hiçbir kesintiye uðramamasýný saðlamak içinoturduðu yere iyice yerleþerek odadakilerden bi-rine seslendi:

-Nuri hele, kalk bi, size gidiyormuþ gibi yapýpçevreyi dolanýver bi. Su uyur düþman uyumaz..

Nuri kalkmaya hazýrlanýrken dayýnýn buy-ruðunu sertçe yanýtladý bir baþkasý ve de beniiyice þaþalattý bu sertlik:

-Býrak be dayý, yetti arttý gayri bu sinmelik..Sin sin... Sindikçe tepemize biniyorlar, görmüyon

153

mu? Oturup söyleþmede mi yasaklandý yoksa ya-saklandý da hani benim mi haberim yok?

Nuri odanýn içinde upuzun dikildi. Upuzungençten bir adamdý. Gaz lambasýnýn ýþýðý uzunboyuna yetiþemediðinden baþý omuzlarýndan iti-baren iyice gölgeli bir karanlýðýn içinde kalmýþtý.Tartýþmanýn sonucunu beklemeden, nasýl olsadayýnýn dediðinin olacaðýný bilerek kapýda gözdenyitti. Dayý yine de yanýtlamasýz býrakmadý karþýçýkýþý:

-Kahramanlýðýn tam sýrasýdýr þimcik ha...amma velakin tam sýrasýdýr þimcik. Oturup söy-leþmek yasaklanmasýna yasaklanmadý da yarasýolanlarýn gocuntusu var.

Bana döndü:-Seninle konuþanlarýn ikisini jandarma çekti,

kahvede seninle konuþanlardan ikisini. Bir ikisaat ne konuþtunuz onunla deyip bir iyicene sýký-lamýþlar. Sonra serbest býraktýlar amma “Hele okadar dilinizi çýkarmayýn bakalým” diye tembi-hatta bulunmuþlar. Bu tembihatýn altýnda neyatar pek iyi bilinir. Askerlikte tam siper diye birþey vardýr. Yaðmur gibi yaðmaya baþladý mýydýateþ bulunduðun yere yatarak boydan boya tamsiper yaparsýn. Tam siper yapmanýn da þimciktam vakti zamanýdýr. Daha baþkaldýrma, daha ký-pýrdamaca yok. Çünkü daha dumaný tütmekteateþin.

-Durumun böyle olacaðýný kestirmek benimiçin de zor olmadý dayý. Bazýlarý kuytularda, ka-ranlýðý siperleyerek baþ saðlýðý dilediler. Öðret-mene bir þey yapmasalar bari..?

-Baþý evvel emirden beri dertte onun zaten. -Dertten kurtulduðu yok ki garibin, sen onun

baþýna dert açasýn. Öðretmen olduðundan baþýna

154

hemencecik çorap örmekten çekiniyorlar, az birazuzak duruyorlar. Mecliste adamlarý var, kendile-rinden yana olanlar var. Öðretmen kýyýmý diye biriki de olsa, yazýp çiziktiriyorlar daha henüz. Halk-tan biri oldu mu dinledikleri hiç yok. Öðretmenyiðittir. Bizim buralý deðildir ama yiðitliðine yiðit,sözüne güvenilir kiþidir. Aklý baþýnda herkes dekendisini burada sever sayar.

Bir süre hiç konuþmadan bekledik. “Çevreyibir dolanýp gelmek bunca zaman alýr mý?” diye ge-çirdim içimden. Evin çevresi bir sigara içimindedolanýp gelinir. Bizse tabakalardan sarma sigara-larýmýzý çaylarýmýzla birlikte içtik de bitirdik bile.Bu arada kendi aralarýnda havadan sudan ko-nuþur gibi konuþuyorlardý. Köylülerin, küçük il-çelerin jandarma korkusu, jandarma dayaðý ilenasýl sindirildiklerini düþündüm. Bir itiþ kakýþtasürüne sürüne yol alýyorlarmýþ gibi bir hallerivardý. Bazen dayýnýn dediði gibi. Tam siper yapý-yor, bazen siperlerinden çýkýp kanayan yaralarýnaaldýrmadan baþka siperlere siniyorlardý. 27 MayýsAsker Darbesi’nden sonra gittiðim Güney Anadoluköylerinden birinde uzatmalý bir baþçavuþun þusözleri geldi aklýma birden:

-Bu itleri, diyordu Uzatmalý Karakol Çavuþu“Suç iþlesinler, iþlemesinler arada bir döveceksin.Týpký Arap atasözünün dediði gibi: Sen karýný arasýra döv. Nedeni sen bilmesen de o bilir.”

Dövenler nedenini bilerek dövüyorlar þimdi.Çok deðil daha iki ay öncesinde Güneydoðu köy-lerimizin bazýlarýnda askerler köy halkýný yere ya-týrýp, sakladýklarý silahlarýný çýkartmak için sýradayaðýndan geçirmedi mi? Nice günler görmüþyaþlý titrek bir köylü genç yeðeninin yerde kývran-masýna dayanamayýp ileriye atýldýðýnda baþýna ye-

155

diði bir dipçik darbesiyle yerde kývranan yeðeni-nin üstüne kapaklanarak can vermedi mi? Bu-nunla kalmadý sadist bir subayýn ettikleri, köyünimamýnýn tenasül uzvuna ip baðladýlar, ipinucunu zavallý yaþlý karýsýnýn eline verip köy so-kaklarýnda dolaþtýrdýlar. Sonradan imamýn oðlu-nun intihar ettiðini yazdý gazeteler… Yirminciyüzyýlýn ikinci yarýsýný aþmýþ benim parlamentolu,çok partili, milli iradeyle iþ baþýnda olduðunu söy-leyen Süleyman Demirel’li memleketimde tümbunlar gerçekten oldu, evet tanrým, yüz kýzartýcýbu olay Ankara’daki çok kiþinin rahatýný bile ka-çýrmadý hiç olmazsa bir saatçiðine. Anadolu’nunköþe bucaðýnda sessizce iþlenen kim bilir kaçýncýcinayetten ve yýldýrmadan bir tanesidir bu su üs-tüne çýkabilen diye düþününce insan, umutsuz-luk kara bir duman gibi sarýyor insan aklýný.Korkunç olaný da bu.

Bu kent baþka mý? Sinanlarýn öldürüldüðü buküçük kasabanýn insanlarý evlerinde oturup iç ra-hatlýðýyla konuþmaktan bile ürker olmuþlar. Benigizlice, gizli, çaktýrmasýz iþaretlerle evlerine çaðý-rýyorlar. Bir iki lakýrdý edebilmiþi de jandarma ka-rakolunda bir iyicene sýkýlanýyor. Zulüm daðdandüþen bir çýð gibi kasabayý baþtanbaþa örtmüþ.Beyazlýðý karalýðýný gizleyemiyor.

Evin çevresini þöyle bi dolanacak adam döndüsonunda. Kimseciklerin olmadýðýný söyledi. Ve iþtebundan sonra dayý önce yavaþ yavaþ, kendi ara-larýnda konuþan insanlarýn çýkardýðý yumuþaksessizliði bozmadan, ama kýsa bir süre sonra tümdinleyenlerin sessizliði ortasýnda Sinan ve arka-daþlarýnýn vuruþma öyküsünü anlattý.

-Bizim duyup ettiðimize göre olanlar þöyle.Ýnekli’nin köylülerinden, buradakilerden, jandar-

156

manýn bile kendisinden derleyip topladýklarýmýzýsana anlatacam þimdi bir bir. Birbirini tutmazlýkyok. Bir o anlataný, bir bu anlatanla tümlüye tüm-lüye, oradaymýþ, kendi öz gözlerimizle olayý görüpbildik. Kuþkulu hiçbir yan, karanlýkta hiçbir þeykalsýn istemedik. Anasýnýn babasýnýn acýsýný bile-memek, öðrenememek aðdalaþtýrýr; bilmekse ha-fifletmez. Sen de onlara tüm diyeceklerimizi. Herþeyi dipli köþeli öðrendik derim, ama yine de nok-sanlýk yanlýþlýklar var olmamýþ olmaz. Ayrýntýla-rýnda sözün gelimi. Þimdi toparlarsak...

Bir davayý zabýt katibine yazdýran yargýç gibikuru ve yalýn bir bir anlatmaya baþladý:

157

GÜN ýþýldadý Ýnekli’de. Sabah ezaný okunma-mýþtý daha. Sinan ve altý arkadaþý Ýnekli’nin az ile-risindeki geniþ düzlükte görüldüler. Takýmdüzeninde yürürlerdi. Ýnekli’nin evlerini bir haylisolladýktan sonra Ýnekli’nin evleri gözden yitti, ge-rilerde kaldý çokçana. Çobaný gördüler sonra,daha sonra. Ýnekli’nin davarýný almak için gelirdi.Sinan çaðýrdý. Çoban bir garip, köyün mezrasýndaoturur. Takým düzeni mola verdi. Oturdular. Saz-lýklar arasýndan korkuyla bakýyordu çoban on-lara. Sinan çaðýrdý bir daha. Dedi ki:

-Gel çoban kardeþ gel... Korkma. Hele yaklaþ.Sana bir zararýmýz dokunmaz. Para verelim debize gittiðin köyden ekmek peynir helva alýp geli-ver. Açýz...

Çoban tepeden týrnaða silahlý adamlardan pekçok korktu. Dediðince korktu: “Yüreðim çatladý.”

Hiç beklemedikleri bir þey yaptý. Tabanlarýkaldýrdýðý gibi birden... “Dur kaçma vururuz” di-yemediler... Sazlýklarýn ve çalýlýklarýn arasýndagözden yitti.

Ýmam, Ýnekli’nin minaresinde sabah ezanýnýokurken çobanýn ekinlerin arasýnda “ekin iti” gibi,azmýþ, kudurmuþ koþa koþa köye gelmekte ol-duðunu gördü. Az daha ezanýný þaþýrýr idi. Çobandili sarkmýþ, boðulur gibi muhtar aðanýn kapýsýnýçaldý. Ýmam ile birlikte birkaç kiþi daha yitiþti. Ka-pýnýn eþiðine yýðýldý kaldý. Çatlayan yüreði nicesonra diline izin verdi de akrep dolasý aðzý gör-düklerini der oldu. Muhtar emmi uyanýk. Kulaðýdelik. Bildiði az buçuk þey deðildir. Durumu kav-

158

radý. Çobaný adamlarýyla içeriðin taþlýðýna çekti.Ve bir kerene daha, tek be tek gördüklerini de-dirtti çobana. Yanýna güvendiði adamlarýndan ikikiþiyi aldý. Muhtarlýða vararak Gölbaþý JandarmaMüfrezesine telefon açtý. Jandarma Komutanýbaþgedikli:

-Az biraz oyalan telefonda hele dedi. Telefonunbaþýndan ayrýlma. Arayýp seni talimat vereceðimben.

Telefonun baþýnda az biraz oyalandýlar. Sonratelefon çaldý. Talimatý aldý. Komut tekrarý yaptý.Yanýndakilerle bir bölük görüþtü. Dediklerinidedi. Gereðini istedi.

Sabah ezanýnýn okunmasýndan iki sigaraiçimlik zaman aþmýþtý ki, muhtar aða yanýnda köybekçisi, iki de adamý sessizce, patýrtý gürültü edipeylemeden köyden çýktýlar. Kurtuluþçular’ýn gel-diði yolun yukarýsýndan sazlýklarýn arasýnda göz-den yittiler. Birbirlerine avcýlar gibi “Rast gele”dediler ve “Allah yüzümüze güle, iþimizi rast ge-tire” dediler.

Ýki adamýnýn ellerinde av tüfekleri, bekçiylekendisinde askeriye çalmasý kýrýkkale tüfekleri,tabanca, bol mermileri var idi. Domuz mermileride var idi. Alpaslan’ýn vücudunda domuz mermisideðil, saçma kurþununun kum gibi saçýlmýþ ya-ralarý bulundu. Demektir ki bu, domuz mermisituzaklamada kullanýldý.

Takým düzeni dinlenir idi. Yürüyüþe yenidengeçeceklerdi. Amma ve lakin silah sesleri gelmeyebaþladý çalýlýklarýn ve de sazlýklarýn ardýndan.Oraya dek pek kurnazca, pek beceriklice, ardla-rýna dek sokulmayý baþarmýþlar idi Muhtar aða veadamlarý. Kurtuluþçular yýldýrým gibi toplandýlar.Sinan arda geçerek ateþ etmeye baþladý. Takým

159

yürüyüþüne geçti. Hiç kimseyi görmezlerdi. Ateþedenler pek becerikli uydurmuþlardý araziye ken-dilerini. Peþlerine küçük bir askeri birliðin düþ-tüðünü sanmýþlardý ve ilk yanýlgýlarý burada oldu.

Bu çevrede komandolarýn yerleþtiðini bilir-lerdi. Daðlara doðru çekilmeye baþladýlar. Sakýn-casý besbelliydi çukurda kalmanýn. Uysalbaþgediklinin kurduðu tuzak da bu idi. Ateþ eden-lere doðru yönelirlerse köylüler kaçacaklardý. Amayanýlýp da daðlara doðru vururlarsa, ileride boða-zýn en daraldýðý yerde Uysal baþgedikli jandarma-larýyla birlikte siperde kendilerini... Bre.

Bre ki bre. Ne biçim yanýlmadýr. Silah sesle-rine acelesiz, bi kulak kabartýp mavzer sesleriyle,tabanca seslerinin, domuz dumdumu atan av tü-feklerinin dilini bir çözebilselerdi de yükleniverse-lerdi, ana sütü gibi helal canlarý, þimdilerdegüpgüzelim bedenlerinde sað idi. Neredeydilerþimdiler de kim bilir, biz ölmüþlüklerinden sözederken..? Bir pýnarýn, baþýnda mý soluklanma-daydýlar, maðaralarýna mý inmiþlerdi? Kahpeliðimi söyleþirlerdi de, daha acýmasýz olmayý mý yü-reklenirdi içlerinden kimileri?

Ýnekli ovasýnýn dað sýrtlarý iki yönden hýzlagelip dar bir boðazda birbirleriyle kavgaya tutuþ-muþ gibi bi kavuþup bi amansýz geçitten sonra,kavgadan ürküp caymýþlar gibi birbirlerinden ohýzla sýrt çevirip kaçarlar. Daðlarýn kavga ettiðiyerde idi Uysal baþgediklisi jandarmalarýyla. Buöyle boðazdýr ki, aþtýn mý, kanat takýp uçsa düþ-manýn ardýndan yetiþemez. Geçen geçer, kalankalýr. Sinan ve arkadaþlarý iyicene yaklaþtýlar budar boðaza. Ardlarýndan gelen takýrtýlar gerilerdenduyulur olmuþtu. Muhtar aða ve adamlarý kurulutuzaktan haberli ve bilirli olduklarýndan kelli ka-

160

sýtlý olaraktan gerilerde kalýrlardý. Az sonra baþ-layacak cehennem ateþinin dýþýnda bulunabil-mek, yüreksiz yüreklerini, beyinsiz kafalarýnýkurþundan masun kýlabilmek için. Lakin Kurtu-luþçular’ý dar boðazýn ölümlü doruðuna itelemek-ten de halli kalmýþ deðiller idi.

Uysal baþgedikli mahircene yerleþtirmiþ idi er-lerini. Savaþ manevralarýnda yaptýklarý gibi. Ka-yalýklarýn önünü de çalýlýklarla kapamýþlardý. Hiçgörünmezlerdi de görürlerdi Kurtuluþçular‘ýn git-tikçe yaklaþtýklarýný. Piyade tüfeðinin ateþ alanýiçinde hayli ilerlerdi Kurtuluþçu gençler. Her bi er,birer genci niþanlamýþ idi.

Bir kýpýrdanýþ mý oldu, bir düþüþ mü belideðildir. Uysal baþgedikli tepeden týrnaða silahlýve de göbeðinin üzerinde tomsonunu tutarak birtepenin üzerinden baðýrdý. « Silahlarýnýzý atýn veolduðunuz yerde kalýn.»

Tuzaða düþürüldüklerini iþte o zaman anladý-lar. Ateþ edecek gibi beklerdi Uysal baþgedikli. As-kerleri önde idi. Kendisi bir daha gerideki tepedeidi. Aþaðýdan bakan köylüler kendisinin heybetinebakarak Kurtuluþçu gençlerin teslim olmasýnýbeklerler idi. “Lakin yiðitliklerine sýðdýramadýkla-rýndan ellerini havaya kaldýrmazlar sanýrdýk.”Böyle söylediler sonradan.

Sessizlik boz bulanýk bir duman olup çöktü.Býraksan üzerlerine uçacakmýþ gibi kayalýðýn üze-rinde kartallaþmýþ Uysal baþgediklinin yüreðigümbür gümbür göðüs kafesine çarpar idi. Bilirdiki, yüreklilik kendisinden çok tuzaða düþürdük-lerindedir þimdi. Askerleri de görürlerdi ki, eðerkim bi yitirirlerse arazi üstünlüklerini gençlerinateþ üstünlüðünden canlarýný sað kurtarmalarýmümkünlük deðildir. Gençlerin çevrede ün yap-

161

mýþ ataklýklarý. Ankara’nýn hükümetlerinin gö-zünü yýldýrýp ateþ çemberini yara yara çýkýþlarýnýbildiklerinden, çok kez aha bunlar anlatýldýðýndankelli durduklarý yerde pek saðlam durur deðil-lerdi. Helesine Sinan’ýn koskoca hükümetin polisve askeriyesini darmadaðýn edip geçiþini anlatýr-lardý ki Köroðlu türkülerini andýrýrdý. Uysal baþ-gediklisi Kurtuluþçular’ýn bunca silahlanmasýnainanmamýþtý. Efsane uydurulur sanýrdý. Otoma-tik silahlarýn gücü karþýsýnda nutku tutulduðun-dan mý, yoksa tedbirini koyulaþtýrmakistediðinden mi ne, kartal gibi açýk gerginliðini yi-tirerek askerlerinin yanýna siperlendi; hiç bi dahabi þeycikler demedi.

Onun inmesiyle Sinan izlendiði aðacýn dibin-den bir büyük taþýn üzerine sýçradý. Boz bulanýksuskunluk baðýrtýsýyla parçalandý:

-Jandarmalar sakýn ateþ etmeyin. Taþýn üstünde boy hedefi vermesine herkesler

þaþaladýlar.-Sakýn ateþ etmeyin. Düþman deðiliz biz. Jan-

darmalar dostuz biz. Kardeþiz. Mehmetlerle biz özbe öz bu yurdun kardeþleriyiz. Bizim sizinle birdavamýz yok. Ardýmýzdaki köylülerle de. Bizi býra-kýn yolumuzu sürelim. Ne sizin ne bizim birbiri-mize kötülüðümüz dokunmasýn. Beni duyuyormusunuz Mehmetler. Ardýmýzdaki köylüler beniduyuyor musunuz? Ben Sinan Cemgil, Halk Kur-tuluþ Ordusu’ndan sesleniyorum size, duyuyormusunuz beni?

Ne ardlarýndan ne önlerinden çýt yok. Sankidaðýn böcü börtüsü, esen esintisi durmuþ sus-muþ. Sinan’ý dinlemekteler.

Bu kez Sinan daha da büyük bir kayanýn üze-rine sýçradý. Hepsi bir kez daha hayret ettiler.

162

Sonradan hiç kimse bu kayanýn üzerinden nasýlbirdenbire gözden yittiðini bir türlü kavrayýp daanlayamadý. Bir serçeyi bile kayanýn dibine biatýmda cansýz yuvarlamak iþten bile deðilken...Sinan bu kayanýn üzerinde kendini çeviren düþ-manlarýnýn tam orta göbeðinde bir kez daha hay-kýrdý. Konuþabilen son sözleri bu oldu. Dedi ki:

-Biz sizlerin, halkýmýzýn baðýmsýz, onurlu vebolluk içinde yaþayabilmesi için halk düþmanla-rýyla, sizi sömüren ve asýrlardan beri zulüm al-týnda ezenlerle ölümü göze alarak kavgayatutuþmuþ Halk Kurtuluþ Ordusu’nun birer neferi,birer eriyiz. Bizimle vuruþmak halk düþmanlarý-nýn ve halký soyanlarýn yanýnda yer almak de-mektir. Unutmayýn ki bizimle vuruþursanýz sizzararlý çýkarsýnýz. Hiç kimseyi öldürmedik þimdiyedek. Sizi öldürmeyi hiç istemeyiz. Sizi buraya,ateþimizin önüne atanlar nerededir? Bir üstünüzbile ateþimizden kendini korumak için sizin nekadar gerilerinizde dururken ya ötekiler kim bilirne kadar gerilerde gizlenmiþtir, düþününüz Meh-metler..? Düþmanlarýmýz sizi önümüze atarkenkendileri rahatlarý içinde enselerini kaþýmaktadýr-lar. Kendilerine güveniyorlarsa onlar çýksýnlar or-taya. Erkeklik zavallý yoksul köy çocuklarýný ateþesokup kendisi arkada durmak deðildir. Onlarainanmayýnýz Mehmetçikler. Onlar ateþ deseler bilesakýn onlarý dinleyip tetiðe basmayýnýz. Bizi birbi-rimize kýrdýrmak istiyorlar. Kendileriyle kanýmýzýnson damlasýna dek çarpýþmaya hazýrýz, ortaya çýk-sýnlar.

Baþgedikli Selahattin sapsarý kesti. Hýzla apo-letlerini, rütbelerini sökmeye çabaladý. Becere-medi. Jandarmanýn birine kasaturasýylarütbelerini ve kollarýndaki iþaretleri söküp parça-

163

lattý. “Kumandanýnýz nerede?” Lafýndan pek yýldýbirden. “Çýksýn ortaya.” Böyle bir yerde bu lafýnnasýl cuk diye oturduðunu, ne anlama geldiðinibildiðinden çok hýzlý bir biçimde haykýrarak“ATEÞ!” buyruðunu verdi. Zaten Kurtuluþçular daaðaç ve çalý siperlerinden çýkýp yavaþ yavaþ yürü-yüþe geçmeye baþlar gibi idiler. “ATEÞ” buyruðukaçýncý zorlamada tutuldu bilinmez. Ama birden-bire ortalýk ana baba gününe döndü.

Ve bir savaþtýr baþladý. Bir kýzýlca cayýrtýdýrkoptu. Ortalýk alt üst oldu. Ýnekli’nin köylüleritarla yollarýnda durakladýlar. Yol kenarlarýna, ara-balarýnýn, davarlarýnýn yanlarýna çöküp oturdu-lar. Ta ki vuruþma sesleri kesilinceye dek.Baþlarýný kaldýrmadan öylece kaldýlar. Bazýlarýdualarýný mýrýldandýlar. Her geçen dakika savaþdaha da büyüdü. Göz gözü görmez oldu. Sinan’ýnkayanýn üzerinde yaylým ateþlerinden nasýl kur-tulup da kendini atabildiðine herkes çok þaþtý.Çok þaþtý. Otomatik tomsonlarýn birbirinin ardýn-dan birbirini geçmek isteyen seri kurþunlarý ka-yalardan výnlayarak kayalara çarpýyor, piyadesilahlarýnýn takýrtýlarý gençlerin makineli tüfekle-rinin cayýrtýsýna kavuþuyordu. Mermi yaðmuru-nun havaya dolan toz bulutlarýndan kiminvurulduðu, kimin öldüðü, kimin ne yaptýðý belliolmuyordu. Bir aralýk Sinan’ýn bu toz bulutlarý-nýn arasýnda arkadaþlarýna komut verdiðini köy-lüler gördü.

Ýlk vurulan bir geyik gibi alýmlý, bir ceylankadar güzel Alpaslan oldu. Geriyi tutmuþtu.Orada, köylülere yakýn yerde vuruldu. Kaynayanbir çamur kazaný gibiydi ortalýk. Çatlayan çamur-larýn içinden ateþ dumanlarý fýrlýyordu. Ýþte tambu sýralarda jandarmayla köylünün durumu kö-

164

tüledi. Nedenine varýnca: Hiç beklemedikleri birþey olmaya baþlamýþtý ve de bu onlarý birden bireyýlgýnlýða sürükledi. Sinan ve yanýnda bir arka-daþý yamaçlara týrmanmaya baþlamýþlar idi. Daðkurdundan daha çevik, tavþandan daha duyarlýolduklarý besbelliydi. Bir de güzel destekliyorlardýki birbirlerini, görenin parmaðý aðzýnda kalýr. Çu-kurda tümsekleri kendilerine siperlemiþ olanlartepedekilere alttan sürüne sürüne yaklaþýp ateþgücüyle göz açtýrmýyorlar idi. Sinan yanýndaki ar-kadaþýyla tepeye varabildiðinde iþ biterdi. Ýþin bi-teceðini herkesler görmüþ idi. Herkeslerden önceÜnsal baþgedikli durumun büyük tehlikesini gör-müþ idi. Sonra köylüler bu iþin sanýldýðý gibi, ikiatýmlýk olmadýðýný köylülük kafalar ile kestirdik-lerinden gerilemeye baþladýlar. Bedenlerinin için-deki can korkuyla terlemeye baþlamýþtý. Ve dahibirbirlerine çaktýrmadan savuþmanýn yollarýnýarar oldular. Muhtar aðanýn adamlarýndan birimermim bitti uydurmasýyla köye bile kaçtý. Muh-tar aða merminin bitmediðini bilirdi bilmesineama adamýnýn böyle bi kurtuluþ kapýsý açmasýnaakýlsýz yüreði pek sevindi. Kendisi de az sonraayný þeyi yapmayý düþünür idi. Sinan arkadaþýylabirlikte yamacýn ortalýk yerlerini aþar aþmaz jan-darma tüm arazi üstünlüðünü yitirdi. Ve Sinanelindeki ateþ ejderhasýyla baský altýna alýr olduhepsini. Böyle bir ejderhayý kimsenin ne görmüþ-lüðü, ne iþitmiþliði vardýr. Siperlerin önünü bir dilgibi yalayýp geçiyordu. Bu kez aþaðýdaki arkadaþ-larý ateþ baskýsýndan kurtulur oldulardý. O çalý-lýðýn ardýndan fýrlayýp ötekine, bu tümseksiperinden berikine kývýlcým gibi kayarak müfre-zenin yanýna yaklaþmaya baþlamýþlar idi. Sinanve de arkadaþýnýn beþ-on-on beþ metre daha yu-

165

karýya týrmanmalarý gerekir idi ki tüm müfrezeyiateþ çemberi içinde sýmsýký sýkalar, kýpýrdatma-yalar. O zaman iki yol vardý tuzakçýlarýn ve de yolvermezlerin ya bu ateþin içinde ölmek ya da silahýatýp kollarý kaldýrmak havaya. Mehmetçiklerderim ki olan olduktan, köprüler yýkýldýktan sonrateslim olmazlar idi de ölü ölüverirlerdi. Sinan dakardeþlerim dediklerini öldürüverir miydi?

Bu iþ apaçýk ortaya çýktý. Sinan ve arkadaþýon deðil, yirmi metre daha yukarý çýktýlar da, tümateþ baskýsýndan kurtulup hepsini kýskývrak çev-relediler. Arkadaþý az biraz gerideydi ve Sinan’ýdestekler idi. Köylüler iyicene yýldýlar. Muhtar aða“Eyvahlar, yazýklar olsun. Bir avuç bebeyle baþedemedik... Ýþe bak. Silahlarýmýzý elimizden alýpda bizi köylülere ve de komutan büyüklere rezilirüsva edecekler. Ben gidip takviye birlik istemekzorundayým. Hele siz az biraz oyalanýn” Yavaþçauzaklaþmaya hazýrlanýr idi. Ýþte bu sýrada her-kesle birlikte o dahi inanýlmaz bi þey gördü. Mýhgibi olduðu yere çakýldý kaldý, kýpýrdanamaz oldu.

Sinan arkadaþýnýn desteðiyle ulaþtýðý yerdeçýra oyunu oynar gibi oynamakta idi. Önce kimsebi þey anlamadý. N’olduðunu kestiremedi. Ýsabetkaydettiremiyor sandýlar. Sonra da nutku tutulduiþi kavrayanlarýn. Sinan ve arkadaþý öldürmüyor-lardý. Elindeki ejderha siperlerinin önünü, bu-runlarýnýn dibini yalayýp yalayýp geçiyordu da hiçbirine deðmemek için, iliþmemek için hemen aynýkeskinlikle geri çekili çekiliveriyordu.

Bre bunu anlamak nice güç bir iþtir. Öldürebi-lecekken öldürmemek, ateþe kardeþ sevgisini mü-hürlemek... iþte bunu anlamak nice güç bir iþtir.“Mehmetler bizim kardeþimizdir” lafýný ateþ vekamu içinde hasmýný kolundan tutup yakalayarak

166

“Ýþte bak gör, sen benim düþmaným deðil, kardeþ-imsin” diye tanýklayabilmek... “Ýþte sen benim kar-deþimsin, iþte sen benim Mehmedimsin.Köylümsün, ondan zararým dokunmak istemezsana... Hadi bakalým þimcik nasýl açýklayacaksýnbunu..?”

Bre Sinan, canla oynanýr mý? Þunu o ada-mýn düþünse bile kabul etmede yeterince yürekliolamayacaðýný niye düþünmezsin hiç? Ne dedilersonra erlerle konuþulduðunda? Dediler ki:

-Doðrusu þu ki isteseydi hepimizi hakladýydý.Niye mi yapmadý? Pek kestiremedik ya, bizim dekendisine kendisi gibi davranacaðýmýzý sanmýþ ol-malý... Belki de hepsini silahlarýndan arýtmak isti-yordu. Sonra da salývermek. Bir büyük kavli vardý.Ama bu kavli ölümün büyük suskunluðu kapladý.

Alttakiler gittikçe arazi üstünlüðünü saðlamýþ-lardý. Hep birlikte yaklaþýyorlar... Sinan’ýn “Teslimolun, atýn elinizdeki silahlarý” demesine az bi zamanbýrakýyorlardý ki hiç beklenmeyen bi þey oldu: Çem-ber gibi açýlarak yaklaþanlarýn komutasýný yap-makta olan Kadir Manga vuruldu. Ve Sinan KadirManga’nýn vurulduðunu gördü. Her þeyi avucununiçine almýþ dövüþürdü çünkü. Ve Kadir Manga vu-ruldu. Kadir gecesi kadar güzel Manga... En boþbulunduðu zamanda vuruldu. Ve Sinan, Manga’nýnvurulduðunu gördü.

Üstün durumunu yitirerek yýldýrým hýzý gibi aþ-aðýya kaymaya baþladý. Niye yaptý bunu? Kendisineçok yakýn bi uzaklýkta olduðundan mý, yoksa du-rumun tamamýndan selamete çýktýðýna inandýðýn-dan mý? “Nasýl olsa, gelenler onlarý teslim alýr”düþüncesinden mi?

Müfreze önce n’olduðunu anlýyamadý. AmaUysal gedikli, Sinan’ýn üstünlüðünü bi anda yi-

167

tirdiðini gördü. Terden suya düþmüþ de çýkmýþ gi-biydi. Erleri yürekledi. Kendisi önce güçlü dav-randý. Erler tam siper durumundan çýktýlar. Ateþgücünü yeniden kazandýlar. Uysal gedikli ölümlekalým arasýnda son çýkýþýný yaptýðýný bilirdi. Yay-lým atýþý, cayýrtý, nereden nereye sektiði belli ol-mayan kurþun výzlamasý Sinan’ýn ardýndanüþüþen sinek gibi yumuluyordu. Ellerine geçenfýrsatýn ne anlama geldiðini hakçasý çok güzelsaptadýlar. Bulunduklarý yeri býrakarak yenidenateþ üstünlüðünü kazandýran yeni yerlere geç-meye bile baþladýlar. Uysal baþgediklinin komut-larý, canhýraþ baðýrtýlarýný köylüler bile tagerilerden duydular. Muhtar aða köye dönüp yar-dým istemekten cayarak adamlarýyla daha bi so-kuldu ardlarýna Kurtuluþçu gençlerin. Erlersýçraya sýçraya aþaðýya doðru kaymaya baþladýlaryüklenmelerinin aðýrlýðý hemen belli oldu.

Sinan’ýn arkadaþýnýn ateþ gücü etken olmak-tan çýktý. Sýrtýn hemen yakýnýnda tek baþýna kaldý.Uysal baþgedikli onun karþýsýnda bir asker býra-karak, oyalama ateþi yaptýrýr idi. Sinan’ýn ateþ üs-tünlüðünü yitirmesiyle yüklenmelerininamansýzlýðý arasýndan çok bir zaman geçmedenSinan yoldaþý, arkadaþý, fikirdaþý Kadir’e onmetre, on beþ metre daha yaklaþa idi ki kavuþa,alýp kucaklýya ve de bir kenara çeke... Ýþte zama-nýn bu can alýcý-can verici her bi þeyin bi böyle biöyle olacaðý zaman kertesinde... Ýzmirli onbaþýnýnilk kurþunu yiðitler yiðidi ve de bi gelin kadaralýmlý Sinan oðlumun tam alnýnýn ortasýnda pat-ladý. Köylüler havaya uçacak sandýlar... Göðedoðru kanatlanýp sabah bulutlarý arasýndan, bibuyruldu yýldýz gibi akýp gidecek. Belki de gerçek-ten böyle olacak idi. Yukarýya doðru baþýný vermiþ

168

aðýr yavaþ ayaklarý yerden kesilirken, ikinci ku-rþun tam göbeðinden girip sýrtýndan çýkýnca...yere doðru döndü aðýr yavaþ, bi an herkesler,baþýný kaldýrmýþ son kez arkadaþlarýna bakýyorsandýðýnda, birdenbire Kadir’e doðru yere kapak-lanarak yuvarlandý. Yamacýn ortasýna dek inebil-miþ arkadaþý hýzla yamacý aþýp gözden yitti. HacýTonak teslim oldu... Mustafa Yalçýner yaralýyara1ý silahýný havaya kaldýrdý. Muhtar aða veadamlan hemen kendi avlarýnýn yanýna, Alpas-lan’ýn yanýna seðirtip baþucunda vaziyet aldýlar.Erler Hacý Tonak’la Mustafa’nýn ellerinden silah-larýný alýp bi kenara kodular. Kadir ile Sinan ikimetre ara ile yan yana yatar idi. Uzun bir sürekimse yanlarýna yaklaþamadý. Silahlarý dahacýkellerinde, yan yana yatan iki arkadaþa çevrilinamlular açýkta bi süre bekledi bekledi de so-nunda adým adým yaklaþýr oldular. Uysal baþge-diklinin balmumundan da sarý idi yüzü.Çenesinin attýðýný görür idi herkes. Yanlarýna yak-laþýrken “yýðýlýp kalacak” sandý köylüler. Bi dura-ladý. Namlularý dikilmiþ gerideki iki erine baktý.Hýzla yan yana yatan iki Kurtuluþçu’ya yaklaþtý.Öldüklerini görünce suratýnýn ortasýna yumrukyemiþ gibi aðzý burnu birbirine karýþtý. Bir ikiadým gerisinde duran erlerin namlularýný indirtti.Balmumu sarýlýðý yüzünün ne Kadir’de ne Si-nan’da vardý. Gören köylünün dediðince “Ölüdenbeterdi sað caný.”

169

DAYIDAN Muhtar aða ile adamlarýnýn adlarýnýöðrenmek istedim. “Acýnýn üzerine olmaz” dedi.“Yangýna körükle gidilmez.” Hiçbir zaman da neMuhtarýn ne adamlarýnýn adlarýný öðrenemedim.Öðrenseydim de n’olacaktý? Ýnsan acýsýnýn, yara-sýnýn tam üzerindeyken derde deva çeþidinden butür sorularýn yanýtlamasýný almak istiyor, hem dekesin bir biçimde. Bir bakýma onlar kendi doðrul-tularýnda üzerilerine düþeni yapmýþlardý. Sonra-dan Gölbaþý‘ndan ayrýlýrken üzerlerine bu görevihangi amaçlarla aldýklarýný, tuzaklamaya ve degençlerin peþine silahla düþmelerinin neyin ka-rþýlýðý olduðunu giderayak öðrendiðimde onlardangerçekten tiksindim. Öfkem çatladý.

Konuþmalarýmýz kesik kesik sürüyordu.Arada bir baþka þeylerden de söz açýldýðý olu-yordu. Öyküyü baþtan sona belleðimden geçiriyor,sormam gerekenleri saptamaya çabalýyordum.Bunun bir nedeni vardý: Ölümüzü alýp gittiktensonra bir daha bu insanlarla hiçbir iliþkimiz ol-mayacaktý. “Ne öðrenirsem iþ o” diye düþünüyor-dum.

-Çobanýn kaçtýðýnda köye ihbar edeceðininasýl düþünmezler de, nasýl engellemezler onu..?Bunu bir türlü kavrayamýyorum?

-Hiç beklemedikleri bir þey yaptý çünküçoban. Kaçtý. Tabanlarý kaldýrdýðý gibi sazlýklarýnarasýndan tüm gücüyle koþmaya baþladý... bilerekdeðil. Korkudan...

-O kadar genç, nasýl olur da engelleyemezleronu?

170

-Engellemenin bi yolu vardý: herifi vurmak.Öylesine deli deli kaçýyordu ki kurþundan baþkahiç bir þey durduramazdý onu.

Baþýmý çevirerek iri iri gözlerle bu yaþlý adamabaktým. Yüzü buruþ buruþtu. Bir insan yüzününbunca buruþabildiðini ilk kez görüyordum. Derintoprak çatlamasýný andýrýyordu. Gözlerinin bu bu-ruþukluklar içinde bir kývýlcým gibi yanýp sön-düðünü gördüm. Ýri iri bakýþýma bu parýltýyla ilkkarþýlýðýný verdi:

-Vurmaktan baþka çýkar yollarý yoktu. Vur-madýlar. Uysal baþgediklinin jandarmalarýný öl-dürmede sakýnarak hallaç pamuðu gibi atanlar,bi garip yarý deli bi çobaný nasýl vurabilirler ki?

Durdu. Kýrçýl, kýsa saçlarýnýn üzerinden baþýnýensesine dek sývazlayarak elini aðýr aðýr, bir þeyararmýþ gibi dolaþtýrdý.

-Bile bile göz yumdular buna. Yalýn ve de bu-lunmaz Türklükleri budur. Kimsenin kaný yok el-lerinde. Onlarýn kendi kanlarý baþkalarýnýnellerinde… Yuðup yýkanmaz bi kan... Öldürmekpek zorlarýna gidiyordu, ölmekse pek deðil. Ölmekçoktandýr alýþýk olduklarý bi dost gibiydi onlara.Dost, biz Hazreti Ali’den beri biliriz ki zulüm sa-dece silahla deðil, merhametin, demirci körüðünebenzeyen yürekliliðin karþýsýnda sýnana gücünükökünden yitirir ve de bi gün iyi yüreklilik yiðitlikçok küçük bi zorlamayla ötekini yerle yeksaneder.

Baþýmý eðdim:-Bunu anlamakta güçlük çekmiyorum, dedim.

Amerikalýlarý üslerinden kaçýrdýklarýnda onlarýsað komayabilirlerdi. Ama yapmadýlar bunu. Çokiyi baktýlar. Alýþýk olduklarý yemekleri onlara sað-layabilmek için kalabalýk yerlere dek sokulmak-

171

tan çekinmediler. Ellerini kana bulamaktan ka-çýndýlar, onlarýn kanýysa baþkalarýnýn ellerindekaldý. Ne güzel dedin bunu dayý...

-Zavallý çoban rezilliðini hemen anlayacak.Yarýn deðilse, öbür gün. Ulufe daðýtýlýrken... ken-disine en küçük bi bahþiþte bile bulunulmayýncaölenleri bi baþka türlü düþünecektir.

Konuþacak bir þey kalmadýðý belliydi. Kendikendimle konuþmam, kendi kendimin kavrama-sýna yardým etmem gereken þeyler vardý; bir debeni bekleyen iþler. Beni bekleyen iþleri söyledim.Tabut yapýlýyordu. Ýmamý bulmam gerekiyordu.Alýnmasý gereken þeyler varsa onlarý almam, on-larý da saðlamam gerekiyordu. Tüm bu nedenler-den kendilerinden izin istedim. Banaanlattýklarýný Sinan’ýn ana ve babasýna da anlata-caðýmý söyledim. Beni, benim ancak kavrayabil-diðim birtakým tehlikeleri göze alarak evlerine dekgetirmeleri, tüm olayý anlatmalarý karþýsýnda duy-duðum minneti ve teþekkürü tüm açýk kalplilið-imle kendilerine ilettim.

Bunun üzerine dayý:-Ýnsan yýlgýnlýðýnýn sonunda vardýðý öyle bi yer

vardýr ki, ondan sonrasýnýn önüne hiç bi kuvvetgeçemez, dedi... Yýldýrýldýðýný bi bilsin insanoðlu,bi bilsin yeter ki...

Bahçe kapýsýna dek uðurladýlar beni. Bir yolgösterici verdiler. Evin genç çocuðu idi bu. “Her-hangi bi durumla karþýlaþýrsak Gölbaþýný gezi-yordu, yolunu yitirmiþ karanlýkta, çarþýya çýkmakiçin yol veririm ona” diyecekti genç çocuk. Ne de-rece inandýrýcý olurdu bilinmezdi ama ýþýklý yolavarýr varmaz çocuk benden gelebilecek hiçbir teh-likeye maruz kalmadan yanýmdan hemen ayrýldý.“Hadi abi, eyvallah” deyip birdenbire.

172

Bahçe kapýsýnda dayýya Ýstanbul’daki adre-simi vermek istedim. Kabul etmedi. “Almam doðrudeðildir dedi, buradan hiç kimseye de adresverme. Dar günler geçireceðe benzeriz.” Elimi avu-cunun içinde okþarmýþ gibi tutarken aðlayan se-sine hakim olmaya çalýþarak:

-Sinan’ýn bir oðlu olduðunu söylediler banabugün. Yeni duydum. Doðru mu?

-Sinan’ýn týpkýsý dedim. Hýh demiþ burnundandüþmüþ.

Elimi acýyla sýktý ihtiyar.-Bre, dedi sesinin kesilmiþ aðlamasýyla, “Bre

kocamýþ Allah, izin ver bi yol Ýstanbul’a varayým.Seferberlikten beri varmadýðým bu þehre bi vara-yým da yiðidimin oðluna babasýnýn gezdiði daðlar-dan topladýðým balý ileteyim. Bre koca tanrý izinver þuna, þu ahýr ömrümde. Kucaðýma alýp bi sa-rýlayým bre...”

Dayýyý bir kaç kiþi koluna girip içeriye doðruçekti.

173

KENDÝ kendime konuþa konuþa camininönüne dek geldim. Saðýma soluma baktým; hiçkimseler yoktu. Caminin de ýþýklarý söndürülmüþ,karanlýðýn kucaðýna çekilip oturmuþtu. Kuvvetlicebir ýþýk marangozun kapýsýndan dýþarýya süzülü-yordu sadece. Hemen oraya seðirttim. Kapýsýnýsýký sýkýya kapamýþtý nedense. Arkasýna da kalýnbir kalas dayamýþtý. Doðrama makinesinin gürül-tüsünden ustanýn da, çýraðýn da yumruklarýmýnçýkardýðý sesi duyduklarý ettikleri yoktu. Bir ara-lýk kapýyý omuzlayarak zorlamaya baþladým. Ger-çekten de kalas zorlamaya dayanamayarakboþluk verdi. Ýçeriye süzüldüm. Marangoz ve çý-raðý daldýklarý iþten þaþkýnca, biraz da tedirginbaþlarýný kaldýrdýlar. Aceleyle imamý sordum:

-Geldi mi?-Sizi bekledi. Sonra siz gelmeyince gitti.-Bir iþim çýktý. Beþ-on dakika daha beklese

olmaz mýydý? Geleceðimi biliyordu.Ýþine yöneldi. Gecenin geç saatlerine kalmýþtý.

Yorgunluk sadece yüzlerinden deðil, ellerinden,ayaklarýndan, eðiliþlerinden akýyordu. Söyledikle-rini duyabilmek için yanýna kadar sokulup ku-laðýmý aðzýna doðru yaklaþtýrmak zorundakalýyordum:

-O yýkamayacakmýþ zaten... ölüleri.-O yýkamayacak mýymýþ..? Neden? Baðýrdýðým için yeniden baþýmý ona doðru sar-

kýtarak söylediklerini iþitmeye çalýþtým:-Bilmiyorum... o yýkamayacakmýþ... Kimse de

bilmiyor nedendir? Yeni imam görevlendirilmiþ.

174

Onun dýþýnda hiç kimse yýkayamazmýþ vurulan-larý. Müftünün emri böyle. Ýmam söyledi bunlarý,onu bulsunlar dedi.

-Nerde oturur bu adam?-Anlamadým...?-Nerde oturur bu adam dedim... evi nerde? -Bilen yok.-Bilen mi yok?-Bilen çýkmadý, sorulduðunda...-Senin iþin ne kadar sürer?-Pek bir þey kalmadý benim iþime. Çok çok bi-

lemedin bi saat çeyrek dakka, hadi bir buçuk saatsonra ben tamamým.

- ??????’??- Siz Sinan’ý camiye almaya bakýn.Saðýma soluma bakýndým yine þaþkýn þaþkýn

marangozun dükkaný önünde. Kapýya ardýmdankalýn kalasý yerleþtirdiler daha bir iyice. Tek birAllahýn kulu yoktu. Kendime iyice bir küfrettim.Ýmam camiden çýkýnca bir süre beni beklemiþti.Niçin koþa koþa camiye dönmemiþtim. Belki deadamý kandýrýrdým. Hiç kuþkum yok kandýrýrdým.En azýndan, ilçeye yeni atanmýþ imamýn adresiniöðrenebilirdim kendisinden. Belki de kalkar bir-likte giderdik. Kapýnýn önünde bir saða bir sola gi-diyor, çaresizce kývranýyordum. Sinan’ýn burayagetirilmesi, tertemiz yunup yýkanmasý, tabutunayerleþtirilerek resmi kiþilerce mühürlenmesi vesabahýn ilk ýþýklarýnda hareket etmemiz gereki-yordu. Birden Saðlýk Yurdunun yokuþunu nefesnefese koþuladým. Garajýn kapýsýndan Sinan’laKadir’e baktým bir süre. Sinan’ýn bu iþi becere-meyiþimden kýzýp kalkýp camiye gideceðindenkorkmuþ gibi. Çalýlýklarýn kalýn karanlýðý altýndayatýyorlardý. “Kadir gecesi kadar güzel Kadir” ve

175

de “Bir gelin kadar alýmlý...” Bunlarý bana onlarýtanýyan biri söyledi ama þimdi birdenbire ansýya-mýyorum.

Patlak gözlü doktor daha da kan çanaðýnadönmüþ kurbaða bakýþlarýyla yüzüme boydanboya bakýyordu:

-Arabanýzla camiye indirmem gerekiyor Si-nan’ý. Tabut hemen hemen hazýr. Ben arabayataþýrým Sinan’ý... yani baþkaca kimseyi kaldýrma-sak da olur...

-Elbette þoförün zahmetini ödeyeceðim. Ara-banýn yakýt parasýný da iki adýmlýk yol...

Kurbaða bakýþlar su yutmuþ gibi aðýr bir bu-lanýklýkla açýldý kapandý. Ve sonra sabitleþerekyüzüme boydan boya bakmaya baþladý:

-Hiç kimseyi bulamýyorum. Ben kucaðýmda daindiririm. Ama yollar çok karanlýk. Düþmemizdenkorkarým. Herhangi bir yaný incinsin istemem.Arabayla camiye dek indirirsem o zaman imamýbulur, hemen yýkamaya baþlar, öteki hazýrlýklarýda gerçekleþtirmeye baþlayabiliriz böylecene... Ka-sabanýn ýþýklarýnýn söndürülmesine çok az birzaman kaldý. Çok az bir zamaným var, çok az....

-Þimdiye kadar n’aptýnýz peki? Korktuðum soru boðuk boðuk yüzüme çarpý-

yor. Alý al moru mor bir soruyla karþýlýyorum so-ruyu:

-Bana jipinizi beþ dakikalýðýna verecek misi-niz, vermeyecek misiniz? Yardým istiyorum sa-dece.

-Elimden hiçbir þey gelmez. Jipi böyle bir iþetahsis etmek yetkim dýþý. Adama soru sual sorar-lar kusura bakmayýn.

Adamýn yüzüne bu kez ben alýk alýk bakýyo-rum boydan boya. Birden “Yardým istiyorum” söz-

176

cüðünün beni bana karþý mahcup ettiðini duyar-lýyorum içim sýzlayarak. Bu sýzýyý duymayacaktýmyardým etseydi. Yardým istediðim halde etmemesiiçimi sýzlatýyor þimdi. Kendi kendime mahcupmerdivenlerden iniyorum aðýr aðýr. Doktor SaðlýkYurdu’nun kapýsýný kapýyor...

Garajýn kapýsý önünde büyük ölülerime baký-yorum bir kez daha, Kurtuluþçu ölülerine... “Dev-rimci yalnýzdýr” sözcüðü geliyor aklýma. Ölülerininsokak ortasýnda kalmalarýna dek mi? Bir aralýkçalýlýklarýn arasýnda fýsýldayarak konuþuyorlarmýþgibime geliyor.

Yalnýzlýðýn dehþet verici ürpertisinden tam öf-keme sýðýnmýþken kahvenin önünde kahveciye,çýraðýna ve öðretmene denk geliyorum. Kahveciocaðý kapamýþ evine gidecek. Öðretmen onu du-ralatmýþ besbelli. Beni bekliyorlar.

Bacacýk oðlan:-Yeni imamýn evi þu taraflarda diyor.Kahveci oðlanýn gösterdiðinin tam karþýtý böl-

gedeki evleri gösteriyor. Ben yanýmda çocukla, öð-retmen, kahvecinin tanýmladýðý yönde imamýaramak için daðýlýyoruz. Kim önce gelirse hazýr-lýða baþlayacak ötekini beklemeyecek.

177

-Her zaman böyle yatsýdan sonra tenha mýolur sizin kasaba? Hiç kimseler yok...

-Yok olmaz. Þimdi oluyor. -Neden?-Bilmem. Ben bilmiyorum iþte... Þimdi eve

herkes erken dönüyor. Anam çok kýzýyor.-Niye çok kýzýyor anan?-Dayýmgiller, amcamgiller, öteki konularla ko-

mþular hepçik eve geliyorlar da niye kahvede bu-luþulmuyor diye homurdanýyor anam. Býktým çaykahve hizmetinden diyor.

-Niye çýkmýyorlar amcalar, dayýlar kahveye?-Ben bilmiyorum. Anam ortalýk kötüledi de

ondan diyor. Çok asker gelmiþ. Bi de sýký sýký tem-bihliyor, beni...

-Nasýl tembihliyor?-Çaðýrýrlarsa, þeker filan ya da para vereceðiz

diyen olursa sakýn yanaþayým deme diyor. Sonrabeni dövüyor.

-Niye?-Bilmiyorum iþte...Gittikçe gittik. Gittikçe sustuk. Yalnýz, birden

bire kente yeni atanan bu imam midemi bulan-dýrmaya baþladý. Ne evini bilen var, ne de kendi-sini doðru dürüst gören. Neyin nesidir? Dinimizceherkes cenaze namazýný kýldýrabildiðini bildiðimegöre bunca da imamýn çokça olduðu bir küçükkasabada birden bire bir yeni atama ve tüm vu-rulanlarý bu imamýn yýkayacaðý buyruðunu anla-makta elbette zorluk çekerim. Kim bilir belki de

178

yanýlýyorum. Kuruntudur benimkisi belki... Görevbölümü yapýlmýþtýr, cenazeleri yýkama görevi debu yeni imama düþmüþtür. Olabilir.

Köþeyi döner dönmez ýþýklý bir kahveyle karþý-laþtýk. Önünde bir bekçi duruyordu. Çocuk um-madýðým bir açýklýkla, kimi aradýðýmýzý, þu andaevleri þaþaladýðýný, bekçinin bize yardým edip ede-meyeceðini sordu. Bekçi içeriye girdi. Bir süreocakta toplanmýþ birkaç kiþiyle konuþtuktansonra dýþarýya çýktý:

-Yeni imamýn evini bilen yok. Ben de bilmiyo-rum.

-Eee peki n’olacak?-Ýlerde ihtiyar imam var. Ona gidelim.Ýtiraz ettim:-Ölüleri yeni imamýn yýkayacaðýna dair müf-

tülük emir çýkartmýþ. Baþka bir imam bulmanýnbana bir yararý yok. Bulacaksak yenisini bula-caðýz.

Bekçi bir süre yüzüme baktý. Sonra bir þeyekarar vermiþ gibi:

-Hiç olmazsa, dedi, ondan yenisinin evini öð-reniriz.

Çocuk ve bekçi önde, ben arkalarýnda yenidenyola koþulduk. Bir hayli gittikten sonra dar bir pa-tikadan saparak boþ bir araziye giriyoruz. Beþ onadým ilerimizde bir ev var. Ama köpeðin saldýrýla-rýndan yaklaþma olanaðý bulamýyoruz. Bekçi sonçareyi düdük çalmasýný kesip imamý adýyla ünle-mede buldu. Bir yandan bekçinin ýslýklý ad ünle-meleri, bir yandan çocuðun haykýrýþlarý, biryandan itin bu baðýrtýlarý arttýkça kuduran ulu-malar sonunda sanki derin bir uykudan baþ kal-dýramayan biri gibi evin bir gözünün çapaklý ýþýðýkaranlýðýn içinde yavaþça açýldý.

179

-Þükür, dedi bekçi. Duyurabildik. Ýmamýn bir süre daha adýný ünledikten sonra

ýþýk pencereden çekildi, evin sofasýna geçti. Azsonra da sokak kapýsýný elinde gaz lambasýylauzunca boylu bir adamýn açtýðýný gördük.

Uzaktan:- Ne istiyorsunuz? diye baðýrdý.- Hele þu iti çek önce, diye yanýtladý bekçi onu.Adam köpeði yanýna çaðýrdý, biz de kendisine

yaklaþtýk. Kapýnýn tam eþiðinde duruyordu. Bekçibeni göstererek:

-Babaný ünle. Görüþmek istiyor.-N’apacaksýn ki babamý? -Babanýzla konuþmam gerekiyor. Yeni imam

mý varmýþ ne, adresini bulamýyoruz. Cenazemizvar, onunla ilgili daha baþka konuþacaklarým var.Adam bir komut tekrar edermiþ gibi konuþtu bir-denbire, hiç beklemediðim bir biçimde:

-Ölüleri yeni imam yýkayacak. Babamýn biryararý, dokunmaz size.

-Babanýzla görüþeceðim. Çaðýrýn ya da biziçeri girelim.

-Bunu biraz buyurur gibi söylediðimi biliyor-dum.

Adam ses çýkarmadan içeriye çekildi; çekil-mesiyle birlikte köpeðin de bize saldýrmasý biroldu. Bekçi bu kez becerikli ve usturuplu bir bi-çimde “Gidinin iti... gidinin iti” diye öylesine birtekme yerleþtirdi ki hayvan ince ince sesler çýka-rarak bir köþeye çekilip büzüldü. Ve bir daha dabüzüldüðü yerden çýkmadý.

Ýmamýn oðlunun sofadan babasýna seslen-diðini duyuyorduk:

-Baba... baba, az biraz gel hele... Bekçiyle biryabancý seni isterler.

180

Sonunda geceliðiyle imam kapýda göründü.Kýrçýl sakallarý çepeçevre yüzünü sarmýþ, bir güzelçevrelemiþti. Gaz lambasýnýn ýþýðýnda bile yüzü-nün þarap kýrmýzýlýðý hemen belli oluyordu. Orta-dan az kýsa boylu týknazcaydý. Dimdik saçlarýylabir imamdan çok tarlada toprak belleyen bir köy-lüyü andýrýyordu daha çokça... Bu haliyle de in-sana az buz deðil, bayaðý güven veriyordu.Derdimi anlattým. Kendisine ihtiyacým olduðunuda söylemekten çekinmedim. Sözüm ona birdenkurnazca davranarak yeni atanan imamýn adýn-dan hiç söz etmedim kendisine.

“Bu iþi birlikte yapacaðýz imam efendi” dedim.-Ben yapamam deyip kestirip attý. Müftü

Efendinin ve Kaymakam Bey’in bizlere birlikte çý-kardýklarý yazýlý emir var.

-Yazýlý emirde ne denmekte ki hocam?-”Vuruþmada ölen anarþistlerin yýkanma ve

diðer ahretlik iþleri kasabaya evvelki gün atananyeni imam tarafýndan icra edilecektir” deniyor.Sorgu sualden çekinirim. Bu emrin dýþýna çýka-mam.

-Peki biz n’apacaðýz böyle? Hangi imama git-sek bize yeni imamý salýk veriyor. Ýki elimiz koy-numuzda kaldý.

-Gördünüz mü, baþka imamlar da yanaþma-mýþlar. Yanaþamazlar. Zorluca bir iþ. Helesine benhiç yanaþamam... Seneye emekliliðim geliyor.Ýmamlarýn en eskisi burada benim. Kanýtlamakistermiþ gibi bekçiyi gösterdi: “Bilirler...”

Bekçiye baktým, çaresizce kollarýný iki yanaaçtý. “N’apalým bey... adamcaðýz haklý” der gibiler-den.

Yeniden Ýmama ýsrar için döndüðümde, lafýmýaðzýma týkadý:

181

-Hem ben ölü yýkamam evladým. Allahýn hu-zurunda yemin etsem baþým aðrýmaz ki en son yý-kadýðým ölü Ýstiklal vuruþmasýnda bizim Zal’inoðlu Hüsayin’di. Onu da hemþerimizdir, babasýn-dan yemiþ içmiþliðimiz vardýr diye yuðup yýkadýk.Ondan bu yana tek ölü ademi yýkamadýk. Hemusul hem de farzlarýnda bir yanlýþlýk yaparým,günah olur. Sizin de masrafýnýza yazýktýr.

Ýlk kez yaþantýmda gecenin soðuðuna raðmenbir insanýn sýrtýndan durup dururken nasýl terboþanýr anlýyordum. N’apacaktým? Sinan ora-daydý daha. Elektriklerin sönmesine herhalde çokbir zaman da kalmamýþtý. Tabut bitmek üzereydi.Belki de bitmiþ marangoz beni bekliyordu. Öfkeyleiçimden “Cenazesini bile hazýrlamaktan kaçýný-yorlar” diye geçirdim. Bu imamý da kandýramaz-sam, öteki Allahýn belasýný ararken ýþýklarsönecek.

-Ya ben n’apacaðým peki?Ýmama baktým, söylediklerinin pek uzaðýna

düþmediði belli oluyordu. “Köylü inadý tuttu” diyegeçirdim içimden “kessen herifi þuradan þurayagötüremezsin”

-Yeni imam efendinin evini ben size bi güzelbelleteyim. Gidip kendisini bulun. Görevidir, elbetyapacaktýr. Hem Allah katýnda hem kul katýndagörevlidir. Çok uzakta deðil aha az ötemizde otu-rur.

Sesim çýkmadý. Gerçekten de yaþlý imanýn ta-nýmladýðý ev buradan ayrýldýktan sonra yolun saðköþesini döndüðümüzde hemen köþedekinin ya-nýndaki evdi. Bir solukta gidip imamý bulmamýziþten deðildi. Boþuna zaman yitirmek istemedið-inden yanýmdakilerle birlikte yeniden yola koyul-dular.

182

Yolun ortalarýnda Adnan Cemgil’e rastladým.O da telaþla imamý arýyordu.

-Siz merak etmeyin, imamý bulduk, dedim.Telaþý haklý nedenlere dayanýyordu.-Dostum, dedi gecenin üþümüþ sesiyle “Elek-

triklerin kasabada söndürülmesine çok bir zamankalmadý. Öðretmen arkadaþ da sizi arýyor. BirlikteKaymakam’a gidelim diyoruz. Çünkü konuþtuðubir iki imam Kaymakam’ýn emrinden bahsettiler.”

Birden düþündüm, bize zorluk çýkaranlarýnkendileri niçin zorluðumuzu çözümlesinler budurum onlarýn iþine daha çok gelir.

-Yeni imamýn evine gidiyoruz þimdi. Siz meraketmeyin; Sinan’ý bu gece mutlaka hazýrlayacaðým.Yalnýz rica edeceðim: Öðretmeni görünüz benibeklesin. Bir yere ayýlmasýn ben dönünceye dek.Siz de lütfen Nazife Haným’ý yalnýz býrakmayýnýz.Hiç olmazsa bu yönde bir endiþem olmasýn.

Adnan Bey’in telaþýnda ne denli haklý ol-duðunu biliyordum. Gece yarýsýna yaklaþýyorduk.Henüz hiç bir þey yapýlamýyordu. Adnan Bey bil-mediði kentin sokaklarýnda yapayalnýz bizi arý-yordu. Herkes evlerine çekilmiþ bizi yapayalnýzbýrakmýþtý. Adnan Cemgil yanýmýzdan ayrýldý. Oð-lunun öldürüldüðü kentin yalnýz sokak lambalarýiçinde eridi. Bu kez az ileride öðretmenle karþý-laþtým. Kan ter içindeydi. Adnan Bey’i arýyordu,önce onu sordu. “Sizin yanýnýza dönüyor” dedim.

-Tam tersini anlatmýþlar bana, dedi. Hiç kimsedoðru dürüst mübareðin evini bilmiyor. Kasaba-nýn tüm imamlarýnýn kaplarýný tokmaklýya tok-maklýya buraya dek uzandým. Bu civardaymýþdendiðine bakýlýrsa...

Ýki candan insanla hiç beklemediðim bir þe-kilde karþýlaþmak tüm yýlgýnlýðýmý aldý götürdü.

183

Ben onlarý unutmuþ gitmiþ, bu kasabada Sinan’lakendimi tek baþýma kalmýþ sanýyordum. Öðret-men arkadaþa imamýn evini kesin olarak bul-duðumuzu, kendisini alýp geleceðimi, kahveyedönüp bulabileceði kimseler varsa onlarla benibeklemesini söyledim. “Ve ne olursa olsun, mut-laka kahvenin önünden ayrýlmayýn.” Öðretmenyanýmdan geldiði gibi hýzla ayrýldý.

Biz bekçi ve kahvecinin çocuðu köþeyi dön-dük. Aklým iyiden iyiye kuþkuya yattý. Olaya Kay-makamýn adý da karýþmaya baþlamýþtý. Müftüylebirlikte Kaymakam da bu yolda bir buyruk çýkar-mýþtý, nedeni ise bilinmiyordu. Laik bir yönetimdeMüftülüðün kendi bünyesi içerisinde bir takým ta-sarruflarda bulunmasýnýn su götürür bir yanývardý. Vardý da yaný tasarrufu kullanmada, idareMüftülüðü aþan bir davranýþ içerisine girerse böy-lesine bir tasarrufun altýnda baþka nedenleri, aklagelebilecek kuþkulara kulak kabartmak, düþün-mek gerekli oluyordu. Ýdare eski imamlarýna mýgüvenmemektedir yoksa? Ne var ki niçin güven-memektedir? Müftünün “Anarþistlerin ölülerinifalanca imam yýkayacaktýr” yollu buyrultusu yet-miyor da bir de Kaymakam Bey’in buyruðu ekle-niyor buna. Ayrýca...

Ayrýca imam efendinin kasabaya atanmasý ne-redeyse üç günü aþýyor. Küçücük bir kasabacýktatek bir Allahýn kulu imamýn evini bilmemektedir.Çýkan þu: bu adam benim anladýðýmca imamfalan deðil. Ölülerimiz üzerinde bile bir oyun oy-namak istiyorlar. Oyun oynanmaya baþladý bile.Biz az sonra sonucuyla karþý karþýya kalacaðýz.

Kimsenin vurulan gençleri görmesini istemi-yorlar. Ankara’dan atanmýþ bir ajan bu imam. Ölünasýl yýkanýr öðretmiþlerdir kendisine. Ya da bu

184

deðilse, fanatik bir sol düþmaný din görevlisi. Ada-mýn ilk görünüþünün üzerimde býraktýðý ilk yalýnkaný bana neyi düþündürürse, bu zavallý yaratýkondan baþka bir þey deðildir. Ve de ben ona Si-nan’ý teslim etmem.

Kapý çalýnýrken heyecaným bütün bütünearttý. Ýki katlý, bahçe içinde þirin bir evdi yeni ima-mýn oturduðu ev. Hiç bir ýþýk ya da en küçük biryaþam kýpýrtýsý yoktu evde. Bekçi önceleri yavaþyavaþ vurduðu kapýyý sonunda yumruklamayabaþladý. Ne bir ses, ne bir kýpýrdanýþ ne de bir ýþýksýzmasý... Bekçi yumruklamayý býrakýp bir kaçadým geri çekilerek

-Ýmam efendi... Ýmam efendi... Ýmam efendi...diye baþladý. Baðýrtýsý gecenin karanlýðýnda ar-dýndan gelen sessizliði daha arttýrarak yoðun bi-çimde yankýlanýyordu. Neden sonra yandakievlerden birinin ýþýksýz kapkaranlýk penceresiaçýldý. Bir erkek baþý sarkarak:

-Yok Ýmam evde, dedi. Bugün de hiç görün-medi. Demesiyle birlikte pencerenin aðýr tahtadanyapýlmýþ pervazý küt diye kapandý. Kalakaldýk, ilkkez iþte burada bildiðim küfürleri ana avrat bece-risizce sýraladým. Baþka yapacak artýk hiçbirþeyim kalmamýþtý çünkü. Bekçiye baktým; yýlgýnve bezgindi. “Artýk yapacak bir þey yok” der gibi-lerden elleri iki yana sarkmýþ, bakýþlarýný bendenkaçýrýr olmuþtu. “Dertsiz baþýmýzý derde sokma-yalým, hele bu iþten uzak duralým” diye düþün-düðünü anlýyordum. Küçük kahveci çýraðýnýnsauyku gözünden akýyordu. Bekçinin yýlgýnlýðý kay-makamýn buyruðunu duyar duymazdan baþlamýþbu son kertede artýk bir an önce yanýmýzdan ay-rýlma, yanýmýzdan savuþma endiþesine gelip ta-kýlmýþtý. Bekçiye:

185

-Yoruldunuz dedim, güven vermek isteyen birsesle burada böyle beni býrakamazsýnýz. Bir ön-ceki imam efendi’ye döneceðiz ve kendisini alýpgötüreceðiz. Bekçi beklediðim biçimde yanýtladý:

-Ýmamýn evini biliyorsunuz; çocuk götürürsizi. Siz birlikte gidin. Bana bir söz gelir. Ekmeð-imden olurum.

-Hiç bir söz gelmez, ne de ekmeðinden olur-sun. Gerekirse Kaymakam’ý uyandýracaðým. Ay-rýca yorgunluðunuzun ve zahmetinizin hakkýüzerimde kalýrsa içim rahat etmez.

-Yok, bir hak falan yok... Ve bekçi bizi býrakmadý. Ne de olsa onun ya-

nýmýzda bulunuþunun resmi kiþiliði bazýlarýndakiçekimser ve ürkek davranýþý engellemede zýmnibir tedbir olmaktaydý.

“Besbelli ki bu adam saklanýyor. Evde ol-duðuna kalýbýmý basarým. Ya kendisi saklanýyorya da buyrukçularý saklýyor kendisini. Niye peki..?Bir oyun oynanmak isteniyor gider ayak amane..? Bu oyunu bulmam gerekir.”

Önce, hiç kuþkusuz bizim iyiliðimiz için yap-mýyorlar bunu. Elektriklerin sönme zamanýna dekbu oyunlarýný sürdürecekler sanýrým. Peki, ondansonra karanlýkta oynamak istedikleri oyun nedir,hangi amaca yöneliktir? Bunu kestirebilmekönemli olan. Aklýma bir varsayým tüm budalalýðý,tüm rezilliði ile gelip kafamý zorluyor ama gerçek-çilik yaný ne kadardýr bilmiyorum. Sinan’a dinitören yapýlmasýný engellemek istiyor olmasýnlar?Ardýmýzdan “Görüyorsunuz, biz size demedikmiydi, dedikdi de inanmadýnýzdý; solcular dindüþmanýdýrlar. Ýþte bak liderleri Sinan’ý nasýl daalýp gittiler hemencik. Ne camiye getirdiler, nehoca efendinin dini görevini yapmasýný istediler,

186

aldýklarý gibi, tabuta koyup gittiler aha iþte. Ka-firler, yezidoðlu yezidler...” Köyden köye, kenttenkente yayacaklar bu söylentiyi. Ucuzca bir dene-yin tüm olanaklarýndan yararlanmak isteyecekler.Belki de söylenti aðýzdan aðýza dolana dolana þubiçime girecektir: Kumandan Bey dini hazýrlýk içinher þeyi hazýrlatmýþ. Hatta ve hatta yýkayýcý imamýbile isim zikrederek belirtmiþler. Hatta ve hattaKaymakam Bey’le Müftü falanca imam yýkasýn di-yerekten buyruk bile çýkartmýþlar berabercene.Neden? Hani olur ya imamlar biz yýkamayýz de-mesinler diyerek. Bunu da deseler haklý ya... Gel-gelelim kendisi gibi solcu olan anasý babasý ve debir akrabalarý:

-Yok demiþler... yok istemeyiz böyle soytarýlýk.Verin bize oðlumuzu gideceðiz.

Zavallý Kumandan Bey boynu bükük aðla-maklý aðlamaklý olmuþ:

-Þunlarýn þu haline bakýn demiþ... Biz nedüþünüyoruz. Onlar n’apýyor... Sonra çevresinde-kilere dönerekten:

-Allah hepsinin günahýný affetsin demiþ...Verin oðullarýný gitsinler...

Bunlarý düþündükçe sýrtýmdan göðsümdenterler boþanýyor. Budalaca bir hakareti karþýlaya-mamýþ gibi öfkeden çatlýyor yüreðim. Ucuz ve alt-tan oynanan ayak oyunlarýndan nelerin kündeyegetirildiðini biliyor herkes. Peki sabaha kalsan’olur?.. Bunu da düþünmeliyim. Sabah daha çokinsanýn içinde namazý kýlýnmayacak mýdýr Si-nan’ýn..? Bizim öðleye dek bekleyebileceðimizi bi-liyorlar. N’olursa olsun ben en kötü varsayýmýnhesabýný gözetmeliyim. Yeni sorunlarla karþýlaþ-madan tüm hazýrlýklarýmýn noksansýz tamamlan-masý gerekiyor.

187

Ýmamýn kapýsýna geldiðimizde ýþýk daha sön-memiþti. Köpek de bir aðaca baðlanmýþtý. Yenidenkapýya oðlu çýktý imamýn. Az sonra da kendisi. Ara-dýðýmýz kiþiyi bulamadýðýmýzý, bugün de hiç orta-lýklarda görünmediðini öðrendiðimizi söyledim.Yaþlý imam yüzünü buruþturarak içeri çekilirce-sine:

-Öyleyse yapacak bir þey yok dedi, yarýn sabahakalsýn...

-Yok, dedim. “Sinan yarýn sabaha kalamaz.Sokak ortalarýnda ölülerimizi býrakarak kokuþma-sýna neden olmak çok büyük bir günahtýr. Dinadamý olarak da bunun vebali þu anda senin omuz-larýnda. Yarýn Allahýn huzurunda bu görevden kaç-týðýna tanýklýk edeceðim ve de ölülerin hakkýný sanahelal etmeyeceðim”.

Oysa Sinanlar aradan kýrk sekiz saate yakýnHaziran sýcaðý geçirmelerine raðmen sadece sonba-har yapraklarýnýn karýþtýðý nemli çürümüþ toprakkokuyorlardý. Hafifçe sirkelenmiþ bir koku...

Ýmam kesin davranýþým karþýsýnda duraladý.Baþýný kaþýdý bir süre. Sonra kýrçýl sakallarýný.

-Gecenin bu saatinde yapacaðýnýz yardýmýn ka-rþýlýðýný fazlasýyla alacaksýnýz.

Bunu söyledikten sonra bekçiye döndüm:- Sizi de yordum, dedim. “Þunu alýnýz. Ýmam’ýn yanýnda onun görebileceði bir biçimde

kendisine yüklüce bir para verdim. Belli ki bekçi bukadarýný hiç beklemiyordu. Bir süre almak iste-medi. Sonunda belki cayarým endiþesine kapýl-dýðýndan parayý elimle birlikte sýký sýký avuçladý.Silahýmýn ateþini kesmedim hemen. Yanýmdakikahvecinin çýraðý da bir miktar parayý cebine yer-leþtirdi. Ýmam’a yan gözle bakýyordum.

-N’apmalý bilmem ki, diyordu kendi kendine ko-nuþurmuþ gibi. “N’apmalý bilmem ki?..”

188

Sonra birden oðluna döndü:-Kasketimi getir. Poturla yeleði de unutma...Birden oðlu babasýnýn kolunu tuttu, içeriye

çekiþtirmeye baþladý.-Yapma baba, diye yalvarýyordu. “Yapma

baba... Emekliliðini düþün, hadi bizi düþünmü-yorsun... Müftü‘yle de Kaymakam’la da aran öylebir bozulur ki, Nurhak Daðlarý yan yana gelir desiz bir daha yan yana düþmezsiniz.”

Yaþlý imam kolunu kurtardý oðlundan hafifçesilkinerek:

-Allah bilir ki biz bu iþte sadece insanlýk ve deMüslümanlýk görevimizi yapmaktayýz. Velakintakdirde ne yazýlmýþsa ancak o olur, ne ziyadesine noksaný...

-Biliyorsun bu iþ baþka baba, bu iþ baþka biiþ... gel kurbanýn olam gitme...

-Gerekirse þu anda birlikte gider Kaymakam’ýuyandýrýrýz. Size biz buradan gittikten sonra herhangi bir kötülük gelsin istemem.

-Uzatma, diye çýkýþtý imam oðluna... “Uzatmada dediklerimi getir.”

Ýlk önce imam hazýrlanmýþ olarak çýktý. Ar-dýndan elinde gaz lambasýný tutan oðlu. Hala:

-Gitme baba... gel gitme, onlar baþka imambulsunlar kendilerine diye konuþuyordu. Sendenbaþkasý niye gitmez de sen gidersin be baba..? Ek-meðimizden edeceksin bizi...

Bu kazýk gibi adama baktým. En çok baba de-yiþi þaþalatýyordu beni. Týpký bir çocuk gibi söy-lüyordu bunu. Yaþý kýrka yaklaþmýþ, belki deboyunca çocuklarý olan bu adamýn “baba...baba...” diye yalvarýþýnda insanýn gülmesini tut-turabilecek safça, budalaca, ödlekçe ama rahat,tedirginsiz bir hava vardý.

189

-Hadi yürüyün bakalým, dedi imam, “Gide-lim.”

Önce Müftü‘ye gideceðiz. Sanýrým Müftü‘nünyanýndadýr aradýðýnýz. Yok, yoksa baþýmýzýn çare-sine bakacaðýz.

-Yeni imam þu saatlerde Müftü‘nün yanýndamýdýr ki...?

-Evet Müftü‘nün evindedir evde bulunma-dýðýna göre. Hadi davranýn.

Yürümeye baþladýk. Ben Müftü‘ye gidilsin is-temiyordum hiç. Ýþin içine resmi görevlilerden bi-risinin karýþmasý, iþimi daha da zorlaþtýracak,adam kendisi verdiði buyruðu kendisi çiðnemekistemeyecekti. Yolda bir süre gittikten sonra:

-Ýmam Efendi, dedim “Müftüye falan gitmemi-zin hiç gereði yok. Ne gereði var þurada kaç kiþi-yiz zaten. Bir de Müftü‘yü hiç rahatsýz etmeyelimbu saatten sonra. Çoluk çocuðu uyandýrýp da or-talýðý boþu boþuna telaþa vermeyelim.”

Birden yolun ortasýnda ürküntüye uðramýþ atgibi dikilip kasýldý. Kesin bir biçimde:

-Ýþte bu olmaz, dedi. “Müftü‘ye gidilecekonunla konuþulacak ve de izni alýnacaktýr. Çolukçocuk yok müftüde. Bir kocakarý var hepsiciði o.Kimse rahatsýz olmaz. Hele yürü bakalým sen...”

Bu saatte aranýlan zatýn Müftü‘nün yanýndane iþi olabileceðini düþünmek istedim. Müftü‘nünyanýnda saklanýyorsa...?

Ýmam sandýðýmdan daha dinç adýmlarla yü-rüyordu. Birden baðýrdýðýný duydum:

-Hah iþte geliyor.-Kim geliyor...? -Aradýðýmýz... karþýdan geliyor iþte.Gerçekten de karþýdan bir gölge gibi sallana sal-

lana biri geliyordu. Biz de ona doðru yaklaþmaya

190

baþladýk. Kýsa bir süre sonra saatlerdir aradýðýmýzimam efendiyle karþý karþýya düþünce aðzým hay-retten bir karýþ açýk kaldý. Peþinde koþtuðumuzadam 18 yaþýnda bile göstermeyen bir çocuktu. Ak-lýma hiçbir zaman saçlý sakallý kartalmýþ bir adamyerine henüz tüyleri bitmemiþ bir oðlan bulacaðýmgelmemiþti. Birdenbire, kasýlan dikkatimle bu yeniimamý izlemeye koyuldum. Müftü‘nün yanýndandönüyordu gecenin bu saatinde. Ellerine dikkatettim, elleri sabahtan akþama dek çamaþýr yýkamýþbir kadýnýn elleri gibi pamuklaþarak kabarmýþ, çir-kin bir görünüm almýþtý. Bu ellerin bir erkek eli ol-duðunu düþünmek daha da içini bulandýrýyorduinsanýn nedense ya da bana öyle geliyordu. Bu el-lerle Alpaslan’ý yýkadý demek diye geçirdim içimden.Yanýmda yaþlý Ýmam’la konuþuyorlardý. Ýmam du-rumu kendisine anlatýyordu. Ürkek, korkulu,baþýna bir þiddetli darbe yemiþ da sersemlemiþ gibibir titrekliðin, kaypaklýðýn içinde bocalayýp dur-duðu besbelli oluyordu. Bu genç çocukta uygun ol-mayan bir þey vardý ama neydi? Bakýþlarýný süreklikaçýrýyordu benden. Kendisini sürekli izlediðimi faltaþý gibi açýlmýþ gözlerimle kendisine sektirmedenbakmakta olduðumu anlamýþtý. Birden bir þeyaçýða kavuþur gibi olmasýyla birlikte yeniden kendigizliliðine kapanmasý bir oldu. Yaþlý imam kendisininiçin aradýðýmýzý anlatýrken, birden alt dudaðý tit-remeye baþladý. Çok açýk seçikti titremesi dudaðý-nýn. Sonunda bakýþlarýný kaldýrýp bana bakmakzorunda kaldý: On sekiz yaþýnýn tüyü bitmedik buoðlanýn bakýþlarýndan bulanýk bir suçluluk, bir ka-dýnýn “Bu gece elveriþli deðilim” mazereti akýyordu.Özellikle:

-”Müftü‘nün yanýndaydým, evet oradan geli-yordum” derken çenesinin titremesinin kuþkusuzkendisi de farkýndaydý.

191

Yarý mezcup, sersemletilmiþ, hiç bir þeyin id-rakinde olmayacak bir insana Sinan’ý býrakamaz-dým. Yaþlý imama baktým: Toprak gibi yalýnköylülüðü ile çok güven vericiydi.

-Hadi bana izin dediði zaman, hýrsla kolunayapýþtým. Hafifçe þaþalamasýna karþýn yine debelli etmek istemedi.

-Gitmek yok. Çünkü zamaným yok. Ýkiniz bir-likte yýkayacaksýnýz Sinan’ý. Daha doðrusuhocam, sen yýkayacaksýn, bu delikanlý da sanayardým edecek. Pýrýl pýrýl tertemiz yapacaksýnýzbana kardeþimi. Bugün bile þaþarým buna nasýlses vermeden hemen uyduklarýna...

192

Öðretmen H. beni bir deðil, iki imamla birliktedöner görünce gerçekten pek sevindi. Bekçi de bi-zimle birlikteydi. Adam ummadýðý kadar bir ba-hþiþe konunca hizmet gayretini arttýrmýþ, camiavlusuna dek bizimle birlikte gelmiþti. Az sonraizin isteyerek yanýmýzdan ayrýldý.

Ýki imam, öðretmen, bekçi, çýrak çocuk hepbirlikte camiye geldik. Geniþ avluya girdik. Biricaminin ön ýþýklarýný yaktý. Bundan sonra yaþlýimam zaman yitirmek istemezcesine hemen iþe gi-riþti.

-Kazan bulun önce. Kazan gerek ki su ancakýsýnabilsin. Siz de o zamana kadar meftayý alýpburaya getirin. Gecikirsen her þeyi yüzüstü býra-kýrým. Yine kendisi bir komþunun adýný verdi.“Gidin ondan isteyin” dedi ve marangozun çýraðýile ondan az biraz kabaca kahvecinin çýraðý koþ-tular. Kazaný bu iki çocukla birlikte adý geçenkomþu aldý geldi. Býrakmasýyla birlikte ortadankaybolmasý bir oldu. Oysa kendisine teþekküretmek, kazanýn kullanýlmasýna karþý kendisinepara vermek istiyordum. Kara kazan musallataþýna yakýn bir yere imamýn da yardýmý ne yer-leþtirildi. Tuðlalardan örülmüþ bir ocaðýn üzerinekonuldu.

Ýmam bu kez: -Odun gerekli, dedi... -Odun mu nereden bulabiliriz? Yaþlý imam so-

rumu duymamýþ ya da duysa da benden bir yarargelmiyeceðini anlamýþ gibi kahvecinin çýraðýný ün-ledi. Bir baþka komþusunun adýný vererek:

193

-Git odun istiyor imam efendi de, dedi. “Yarýmçeki versin.”

Her iki çocuk hýzla uzaklaþtýlar. Bu kez bizedöndü imam:

-Sinan’ý alýp gelin buraya artýk dedi, gecikme-yin. Ýlk kez mevta demiyor: Sinan’ý adýyla söylü-yordu. Öðretmenle konuþmaya baþladýk. Durumuanlattým. Saðlýk Yurdu’nun arabasýný istediðimhalde vermediklerini söyledim.

-Sýrtlayýp getirmekten baþka yol kalmadý.Bunun için de bana yardým etmeniz gerekecek.

Öðretmen:-Ýkimiz de tutsak, yine de getiremeyiz. San-

dýðýmýzdan daha da fazla hýrpalanmýþ olabilirSinan... Bilemiyeceðimiz bir zorlukla karþýlaþýrsakbu kez daha da gecikmiþ oluruz. Bu adam da keçigibi inatçýdýr, býraktýðý gibi gider. En iyisi ben kah-veye bakayým. Yarýn buranýn pazarý. Pazarlýkla-rýný getirmiþ olan bir iki pazarcý bulurum belki.

-Bulabilirseniz, adamlarýn yaptýklarý iþin be-dava bir iþ olmadýðýný da söyleyiniz lütfen. Bunusöylemekte hiç çekinmeyin kardeþim.

-Olur, söylerim, dedi. Cami avlusundan hýzla çýkarken odunlar av-

luya kucak kucak taþýnmaya baþladý. Çýrak, ço-cukla birlikte bir orta yaþlýca adam, yanýnda onyedi, on sekiz yaþlarýnda oðluyla odunlarý kucak-lamýþ getiriyorlardý. Getirip kazanýn yanýna yýðý-yorlardý. Bu arada imam bana gerekli olan ötekimalzemeleri yazdýrmaya baþladý. Hiçbir þeyinhazýr olmamasýna gerçekten bozuluyordu, amapek de sesini çýkarmýyordu. “Beni yanýltan birbaþka hoca oldu dedim, bana sadece Sümerbankpatiskasý al yeter, demiþti.” Bu arada baba oðluncami avlusundan kaçar gibi hýzla uzaklaþtýklarýný

194

gördüm. Oðlu kalmak istiyor olmalýydý ki, babasýönüne kattýðý bir davar gibi ikide birde kendisiniyürümesi için dürtüklüyordu. Çýrak çocuklarýnbile dikkatini çekmiþti bu gözden kaçmayan dür-tüþme. Sonunda caminin arka avlusunun kapý-sýndan çýkýp gittiler. Kendi kendime:

-”Bu yaþlý imamý býrakmamakla çok iyi et-miþim” diye söylendim. Kimse söylediðine karþýçýkmýyor. Bu genç oðlaný kim dinlerdi ki. Ýmamýndediklerini kaþla göz arasý becerip, kaþ göz arasýhemen sývýþýyorlar. Ödü patlarcasýna korkuphemen kaþla göz arasý... Herkes korkudan çýldýr-mýþ bu kasabada. Karanlýðýn göz görmeyen, köþebucaðýnda iki laflayýp hemen siperliye siperliye sa-vuþuyorlar. Bir þey istendiði zamansa, bir fare gibiürkek yuvasýndan çýkýp saðý solu kolaçan ettiktensonra istenileni yarým yamalak gerçekleþtirip, yinebir fare gibi ürkek yuvasýnýn karanlýðýna sokulu-yor ardýna bakmadan. Yeni yeni kavrýyorum budurumu. Ýnsanoðlu böylesine yýlgýnlaþtýrýldý mýkaba ve haksýzýn zorbalýðý gittikçe artar. Ama sa-dece bu kasaba mý böyle, Sinanlarýn öldürüldüðübu kasaba mý..? Tüm ülke kentleri, köyleri, ma-halleleri, evlerinin içleriyle böyle þimdi… Zorbanýnsultasý, kendinden bir gün ezilenlerin hesapsorma korkusuyla orantýlý artmýyor mu? Zorbalýk,yasa dýþý eyleminin karanlýk çukuruna öldürdüðüve kýrbaçladýðý, iþkence ettiði insanlarla birliktedaha çok gömülmüyor mu?

Genç imam eðilmiþ, özeniyle, kendinden bek-lenmeyecek bir düzgünlükle odunlarý kazanýn al-týna yerleþtiriyor. Yaþlý imam musluðu kapamýþ,hortumu çýplak kolunun dirseðine dek kavisleye-rek katlýyor. Genç imam odunlarý bir düzgünceyerleþtirdikten sonra camiye giriyor, az sonra

195

elinde gazete parçalarý, bir þiþe gazla dönüyor.Kazan önce karanlýk dumanlar içinde gözden

yitti. Dil gibi alevler sonra görüldü dumanlarýniçinde. Alevler dumanla bir boðuþmalardaymýþ gi-bisine gittikçe çoðalýrken kazanýn altýný, çevresinigittikçe sarmaya baþladý. Sonunda dumanlarý yokederek kendini kazanýn dip çapýyla çevreledi.Arada bir uzunlamasýna bir alev dilinin kazanýndip çemberinden kendini kurtarýp kaynattýðý þeyimerak etmiþçesine içine doðru kývrýldýðý oluyordu.

-Kazan kaynýyor dedim... kendiliðinden. Ýmam yanýtladý beni hemen:-Çok sürmez, dedi. “Sinan’ý alýn gelin bu-

raya...”Öðretmen ortalýklarda yok. Caminin avlusun-

dan çýkýyorum. Kasabanýn yollarý bomboþ... Sal-dýklarý korkunun dehþeti sokaklarýn boþluða,kenardan köþeden çýkýp gizlenen ayaklarýn te-laþýna, insan seslerine anlaþýlmaz boðukluðunagelip yerleþmiþ. Bu kasabalýlar Sinan’ý ve arka-daþýný böylesine yalnýz býrakmazlardý eðer sindi-rilmeselerdi... Eðer benimle bile iki lakýrdý edenijandarma karakoluna çekmeselerdi... Köylerindecesaret örneði gösterenler devrimci çiçekleriyle ga-rajýn taþ çimentolarýnda yatan Sinan ve Kadir’ikucaklayýp tabutlarýna yerleþtiremeyecek kadartabansýzlýk örneði vermek istemezlerdi. Önlerin-den geçtiðim mezar sessizliðindeki þu evleriniçinde þimdi kim bilir ne denli hararetli konuþ-malarýn, ne denli biri birine sokulup fýsýldaþma-larýn olduðunu kestirmekte güçlük çekmiyorum.

Baþýmý çevirip yüksekçe bir yerden cami avlu-suna bakýyorum. Kazanýn yanýnda iki imam var.Genci arada bir eðilip kazanýn altýna odun atýyor.Yüzleri yüzlerine yakýn çevreleri kýzýl bir kýpýrda-

196

nýþta gece karanlýðýnýn zemininde aydýnlýða birkavuþup bir yitiyor. Cami avlusundaki bu iki in-sanýn gidip geliþlerini izliyorum bir süre. Sadeceiki insan, sadece iki imam... Bir de öðretmen H.Acaba o da fýrsatý fýrsat bilip evine çekilmiþ olma-sýn...? Böyleyse haklýdýr.

-“Sinan’ý kucaðýnda camiye taþýmýþ” diyecek-ler.

Buraya gelirken nedenli gerçek dýþý düþün-düðümü þimdi daha iyi kavrýyorum. Halk yýðýnla-rýnýn aleyhimize bir gösteriyle üzerimizeyürüyeceðini, günah çýkartýrcasýna faþist yöne-time karþý taþkýn ve isterik bir baðlýlýk gösteri-sinde bulunacaðýný sanmýþtým. Oysa...

Oysa kocaman bir týs... Kocaman bir suskun-lukla karþý karþýyayým. Herkes evlerinde sadece...sadece sokaklarý bize býrakmýþ… Sinan ve Kadir’iise terk etmiþ. Kasabayý boþaltýrcasýna çekilip git-miþler. Oy Sinan... oy Kadir, oy Alpaslan... aley-hinizdeki gösterileri yeðlerdim þunca büyükyalnýzlýðýnýza. Ölüm zaten büyük bir yalnýzlýkkenseni tabutuna yerleþtirecek bir tek tanrý kulun-dan yoksunuz þimdi biliyor musun..? Seni birçuval gibi sýrtlayýp aþaðýya indireceðim, imamlarýnyanýna. Yaralarýnýn kanayarak seni yeniden incit-mesinden korkuyorum.

Nasýl olduðunun bilincinde deðilim, kendimigarajýn demir parmaklýklarýndan içeriye bakarbuldum. Ýki devrimcinin üstlerini örten çalýlýklarýnüzerinde oturup birbirleriyle konuþtuklarýný gör-düm, güneþ tanrýsý Apollo kadar güzeldiler. Ölüm-süzlüðün hep baþkalarýna kalmanýn güzelliðinigörüyorum. Ýlk kez inandýklarý düþünce uðrunaölmesini bilebilen iki insanýn varlýðýyla karþý ka-rþýyayým. Oysa betiklerde vardý bu bizim için.

197

Baþkalarýna kalýþýnýz taþlaþmýþ anýtlar olacaktýrbir gün. Belki siz dün olanlarýn eleþtirisini yapý-yorsunuzdur da Hüseyin Cevahir’in bugün öldü-rüldüðünü duymamýþsýnýzdýr. Mahir Çayan’ý daaðýr yaralamýþlar. Hastahanede þimdi. Hangi has-tahane olabilir..? Bilmiyorum. Koskoca bir alayýnbazukalarý, toplarý ve de Kurmaylarýnýn Sibel’i uy-gulamasýna karþý iki yiðit insandan biri öldü-rüldü, biri aðýr yaralandý baðýmsýzlýk þarkýlarý,özgürlük türkülerini söyleye söyleye. Kendileriniyuhalayanlara karþý inançlarýndan en küçük birkuþkuya kapýlmadan “Yaþasýn baðýmsýz Türkiye,yaþasýn gerçekten demokratik ve özgür Türkiye!”diye baðýrdýlar. Sibel’in dediklerine bakýlýrsa kayagibi saðlam sinirleri, ilk kez radyodan sizin öldü-rüldüðünüzü duyunca sarsýlmýþ, gözyaþlarý içindebaðýmsýzlýk ve gerçek mutluluk türküleri söyle-miþler baðýra baðýra. Ve Sibel ilk kez onlardan ger-çekten korkmuþ. Sizi sizden baþkalarýnýnanlamasý, yorumlamasý ne denli güçleþiyor bazen.Belki bir de salt katý olaylara bakarak sonuçlaragiden halkýmýz anlayabilir sizi. Bizim durumumuzsizden sonra þimdi þu:

Ýki daðýn kesiþtiði yerde kurulan tuzakla, birodaya sýkýþtýrýlmýþ iki insanýn kurtulmadakiumutsuzluklarýnýn hangi büyük kurtuluþ umut-larýna uzandýðýný kestirmekte güçlük çekiyoruz.Aramýzda çok kiþi bu güçlüðü yenemeyecektir sa-nýyorum. Ýlk kez siz bize dürüstçe düþünmeninkiþisel yükümlülük getirdiðini tanýkladýnýz. Bun-dan yakamýzý kurtarabileceðimizi sanmýyorumkolay kolay.

Kapýnýzda gecenin bu saatinde bunlarý düþü-nüyorum. Ýstanbul’da fener alaylarý düzenlenmiþ-tir hiç kuþkusuz. Halkýmýz güvendiði ordusuna

198

tüm bu rezilliklerin vebalini yükleyenlerin kendi-lerini savunmakta neyi ölçü alabileceklerini doð-rusu kestiremiyorum.

Soluklanýr gibisine düþünürken aþaðýdan birtakým seslerin yaklaþtýðýný duyarlýyorum. Birilerigeliyor, el fenerlerinin bir yanýp bir sönmesindenkavrayabiliyorum bunu. Sonra adýmý ünledi biri.Sesi tanýmakta güçlük çekmiyorum da kimin ol-duðunu kestiremiyorum... Birden “Buradayým”diye baðýrmak geçiyor içimden. Arkamda taþ ze-minde yatan iki yiðit Kurtuluþçu’nun yorgun uy-kularýný kaçýrmak istemiyormuþum gibisusuyorum. El fenerleri bir süre karanlýkta salla-nýyor. Beni aradýklarýný anlýyorum iyicene. Yolunortasýnda bir þeye karar vermek istermiþ gibi birtoplanýyorlar, bir birbirlerinden uzaklaþýyor fe-nerler. Sonra hepsi birlikte toparlanýp yokuþu týr-manmaya baþlýyorlar. Beþ kiþiler, baþlarýndaÖðretmen H. Saðlýk Yurdu’nun taþ basamaklarýönündeler. Yanlarýna yaklaþmak için ayaða kalký-yorum. Saðlýk Yurdu’nun ýþýk yanan penceresineabanan biri içerisini görmeye çabalýyor. Ötekilerde onun yanýna seðirtiyorlar boylarýný uzatarak.Ben uzaklaþtýklarý yere geldiðimde ayaðým takýlý-yor, sesle birlikte ürkerek yere bakýyorum. Ve se-vinçle tabutu görüyorum. Sinan’ý almaya geldilerdemek. Tabutun üzerinden atlayarak adamlarakavuþuyorum.

-Burada mýydýnýz? Hemen hemen aramadýðýmyer kalmadý.

Öðretmen H.’nin yüzüne bakýyorum. Alnýn-daki terler, kaþlarýnýn kenarlarýndan küçük bir suyolu gibi akarak boynuna yayýlýyor.

Ötekiler de geliyor. Uzun boylu beþ kiþi. Po-turlarý þalvarlarý yama yama. Yamalarýn bazýlarý

199

sökülmüþ sallanýyor. Tiyatroda oyuncularýn yok-sulluðu simgelemek için sahneye çýktýklarýný sa-nýyorum. Öylesine uçsuz bucaksýz bir gerçek kiyoksulluk insan inanmakta zorluk çekiyor, aklýdirenmeye çabalýyor. Ama yüzleri öyle deðil. Uzunburunlarý ile ciddi, keskin ve yalýn. Dördü eðiliptabutu kaldýrdýklarýnda ben önlerine geçip garajkapýsýna varýyoruz. Garajýn kapýsýný bize ilk açanhademe açýyor yine. Kurbaða bakýþlý Doktor, sýr-týna geçirdiði gömleðin düðmelerini ilikliye ilikliyeyetiþmeye çabalýyor. Bekçi garaj kapýsýnýn kilidinicebinden çýkardýðý anahtarla insana usanç duy-gusu verecek kadar aðýr aðýr çeviriyor ve garaj ka-pýsý, yarasý üzerine uyanmýþ bir ameliyatlýnýnbaðýrtýsýna benzeyen bir sesle, gecenin sessizlið-inde karanlýk bir aðýz gibi sonuna dek açýlýp kalý-yor.

Ben, Öðretmen, Doktor ilk önce giriyoruz.Sonra tabutla birlikte köylüler. Tabutu bir kenarakoyuyorlar. Þimdiye dek duymadýðým bir ses bir-denbire kaskatý:

-Hangisi Sinan? diye soruyor. Kimin olduðunu kestiremediðim tanýdýk bir

ses: -Dikkat edin yanlýþlýk yapmayýn, diye baðýrý-

yor. -Ne diyesine verildi el fenerleri... yaksanýza

be... Çalýlýklarýn üzerinde el fenerleri fýr dönüyor.Hademeye:-Kaldýr çalýlýklarý diyorum.Bir ses:-Bu, Sinan, buradaki... diyor.-Evet Sinan.Ýki köylünün kaçar gibi dýþarý çýktýklarýný gö-

200

rünce Öðretmen H’nin can havliye koluna yapýþý-yorum, sesleniyorum:

-Nereye gidiyor bu adamlar... çaðýrýn þunlarý.Para vereceðimi söylemediniz mi yoksa kendile-rine?

Adamlar sýrtlarýný garaj kapýsýnýn duvarýnadayamýþlar derin derin soluklanýyorlar. Bakýþlarýkapkaranlýk. Ýnsanýn insandan ürkmesini andýrý-yor bakýþlarý. Öðretmen H.’nin onlara yeniden yö-neliþinin cesaretini bayaðý kýskanýyorum.

-Girin içeri.. Gidiyoruz.Sanýyorum Sinan’ý ilk kucaklayan da Öðret-

men H. oluyor. Kollarýný Sinan’ýn sýrtýndan dolu-yor, bir yandan da yanýndakilere öðretilerdebulunuyor.

-Aptal aptal durma orada. Korkma, yaklaþtýrtabutu. Bu taraftan girsene be. Diz kapaklarýnýnaltýndan... bak hele nerden tutar, diz kapaklarnerdedir insanda... ordan iþte. Hadi þimdi hep bir-likte... Hadi... Olmadý. Sarkýtmak, bir yere çarp-mak yok. Hadi þimdi yeniden bir iki üç... Yavaþ,hay yavaþ be, sana diyorum, hadi bismillah...

Bu arada tuhaf bir þey oluyor. Sinan’ý omuzbaþlarýndan yarý yarýya kucaklamýþ olanlar birdenirkilip Sinan’ý yeniden aceleyle yere yatýrmak isti-yorlar. Sinan’ýn yan yana yattýðý arkadaþý Kadir’ineli birdenbire çalýlýklarýn arasýnda Sinan’ýn omu-zuna takýlý olarak çýkýyor. Her iki köylü de çalýlýk-larýn içinden çýkan bu elden gerçekten birdenürküntüye kapýlýyorlar. Birdenbire Sinan’ý yeni-den yere indirirlerken Öðretmen H. durumu görüpsert uyarýsýyla vaziyeti kurtarýyor. Bu arada garajbekçisi koþup Kadir’in dýþarý çýkan elini çalýlýkla-rýn içine sokuyor ve yeniden çalýlýklarla örtüyor.Sonra... Birden iþte... havalanýyor Sinan. Ýsa’nýn

201

çarmýhtan indiriliþini gösteren ünlü tablolar can-lanýyor gözümde. Birbirlerine komut vere vere Si-nan’ý az ilerideki tabuta büyük bir özeni ileyerleþtiriyorlar. Kollarýndan tutarak tabutu dýþa-rýya taþýyorlar. Sinan’ýn bir kolunun tabuttansarktýðýný görüyorum, yetiþip içeriye itiyorum sar-kan kolu.

Ardýmýzdan kapý bir büyük gürültüyle geceninsessizliðinde karanlýk bir aðýz gibi kapanýyor ye-niden, içinde Kadir Manga’yý saklayarak. Neredenelime geçirdiðimi kestiremediðim el fenerini dýþa-rýda Sinan’ýn üzerine sýkýyorum: Tabutta Sinanuyur gibi yatýyor hafifçe saðýna dönmüþ, öyledaha rahat ediyormuþ gibi. Dýþarýya sarkanayaðýný toplayýp içeriye çekiyorum. Yeniden baþu-cuna gelip bakýyorum. Birden köylülerin de ya-nýma toplandýklarýný duyarlýyorum. El fenerininüzerinden hepimiz sarkmýþ Sinan’a bakýyoruz.Sabahleyin böylesine doya doya görmemiþtimonu. Köylülerin nefesi yüzümde dolaþýyor. Birbi-rimize sarýlmýþ gibiyiz üst üste. Sinan’sa gülüm-seyerek, gerçekten ama gerçekten gülümseyerekuyuyor. Sýcak, kaynar su üzerine dökülünce uya-nýr bu uykudan Sinan geçiyor insanýn aklýndan.Birden tabuta kapanýp doya doya aðlamak istiyo-rum. Galiba aðlýyorum da tabuta eðilemiyorumgaliba... Öðretmen H. birden kolumdan tutupbeni uzaklaþtýrýyor.

Bu kez tabut omuzlarda bir saða bir sola yal-paladýktan sonra yürümeye baþlýyor.

-Siz camiye doðru inin. Orada her þey hazýr.Yalnýz dikkatli insinler...

-Siz..? -Sinan’ýn yaralý arkadaþý Mustafa’yý göre-

ceðim. Albay görebileceðimi söyledi. Yetiþirim

202

size... - Kendisinden ne öðrenebilirsek öðrenelim...Öðretmen H. koþarak Sinan’a yetiþiyor. Ben

de koþarak taþ merdivenleri aðýr aðýr çýkmaktaolan Doktora. Taþ merdivenlerde kýsaca konuþu-yoruz. Sinan köylülerin omuzlarýnda aþaðýya iner-ken ben Saðlýk Yurdu’nun ýþýklý koðuþunadalýyorum.

203

ÝÇERÝYE GÝRDÝÐÝMDE gördüðüm þey þuydu:Mustafa sargýlar içindeki yaralý bacaðýndan ve

kollarýndan demir zincirlerle yattýðý karyolayabaðlanmýþtý. Görüntüden dehþete kapýldým. Çýp-lak kollarýndan geçen zincirler zaman zaman göð-sünde birbirine çarpýnca zincirleriyle bir kazýðabaðlanmýþ bir hayvanýn yere yýkýldýðý zaman çek-tiði acýya benzer bir acý çektiði kanýsýný alýyorduinsan genç Kurtuluþçu’nun.

Yaralý bacaðý sargýlar içindeydi, zincirliydi ve oda bir ucundan karyolanýn demirine baðlanmýþtý.Erlerden biri elindeki yarý otomatik Amerikan M1tüfeðiyle Mustafa’nýn tam ayakucuna oturmuþtu.Tüfeðinin yataðýný kucaklamýþ, namluyu Musta-fa’ya çevirmiþti. Bir baþka er hemen bitiþiktekikaryolanýn baþucuna oturmuþ, o da elindeki steniyaralýya doðrultmuþtu. Tepeden týrnaða silahlýüçüncü er ise Mustafa’nýn karyolasýyla duvar ara-sýna yerleþtirilen bir sandalyede oturuyor, silahýnýyer darlýðýndan Mustafa’ya yöneltmediði için ba-caklarýnýn arasýnda tutuyordu.

Üç er tarafýndan kuþatýlmýþ Sinan Cemgil’inarkadaþý Mustafa Yalçýner gepegenç, pýrýl pýrýlgüzel bir delikanlýydý. Ýnsan bu narin delikanlýnýnnasýl olur da hem de yaralýyken böyle zincire vu-rulduðunu anlamakta derin bir karmaþýða uðru-yordu. Bununla birlikte onlar son derece sakingörüntünün sertliðini yitirecek derecede rahat biriliþki içindeydiler. Ýçeriye girdiðimde erlerle tatlýtatlý konuþuyor, karþýlýklý cigara tüttürüyorlardý.Sanýrým az önce Mustafa bir fýkra anlatmýþ olmalý

204

ki silahlý erler küçük kahkahacýklarýný henüz ke-sememiþler, hatta benim içeriye giriþimle birlikteMustafa da bile bu gülümseme donuklaþýp dudakkenarlarýnda kalakalmýþtý. Hepsi önce þaþkýn þaþ-kýn baktýlar. Mustafa’nýn yanýna yaklaþýp yanak-larýndan öptüm. Bir süre beni süzdü anlamadan.Sonra kendisine “Geçmiþ olsun” dedim.

-Sinan’ý birazdan alýp gideceðiz buradan.Bana ya da arkadaþlarýna söyleyeceðin bir þey varmý Mustafa?

Albay kendisiyle konuþabileceðimizi söyledið-inde aklýma bu konuþmanýn silahlarýn burnu di-binde gerçekleþeceðini aklýma hiç gelmemiþti. Buyüzden soruyu kendisine eðilerek, sokularak sor-dum. Kimsenin duymasýný istemeyeceði bir þeyibelki söylemek ister düþüncesiyle. Sonradan hepdüþünmüþümdür bize Mustafa Yalçýner’i görme-mize izin verenler neden Hacý Tonak’ý görebile-ceðimizden, onunla da konuþabileceðimizden hiçkapak kaldýrmamýþlardýr? Oysa Sinan’ýn bu ar-kadaþý yaralý bile deðildi. Kendisiyle daha rahatkoþullar altýnda konuþabilirdik. O da buradaydý,Saðlýk Yurdu’nun bodrumunda. Kuþkusuz yaralýbir insaný bile zincirlerle karyolaya baðlayankaygý, yaralý olmayan öteki tutukluyu kim bilir nebiçimde saklýyordur... Askerler Sinan ve arkadaþ-larýnýn amaçlarý konusunda ilk bilgileri yataðazincirli bu yaralý delikanlýdan aldýklarýný söyle-miþlerdi.

-Bana ve arkadaþlarýna söyleyebileceðin birþey var mý Mustafa? diye tekrarladým sorumu...Ýlk kez alt dudaðýnýn þiddetle titrediðini fark ettim.Bir þey söylemek istiyordu kuþkusuz. Benim Si-nan’ýn bir yakýný olduðumu anlamýþtý. Ama bende “arkadaþlarýna” derken neyi amaçlamýþtým

205

doðrusu kestiremiyorum. Ona kendim için, ken-disi için güven duygusu vermek, yalnýz olmadýðýnýanlatmak isteyiþimden gelmiþ olabilir bu. Çünküarkadaþlarýný tanýmýyordum. Bakýþlarý sakindioysa. Önce:

-Baþýnýz sað olsun dedi... Sonra: -Sinan’ýn vurulduðunu görmedim ben, dedi ve

sustu. Üzerine biraz daha sarktým. Baþucundaduvara yakýn oturan er kalkar gibi davrandý. Hiç-bir þey söylemedi Mustafa baþkaca. Kaldý ki o du-rumda zaten ne söylenebilirdi? Öðretmen H.’ninMustafa’yla konuþmalý tilciðinin vurgulu etkisindekalýnýþtým. Yeniden bu yiðit gencin güzel yanak-larýndan öptüm.

-Allaha ýsmarladýk kardeþim... bir þeye ihtiya-cýn var mý?

-Sað olun. Hiç bir þeye ihtiyacým yok. Gülegüle.

Kapýya doðru yaklaþtýðýmda Mustafa’nýn ar-dýmda sesini duydum:

- Sinan’ýn anne ve babasýna yeniden baþsað-lýðý diliyorum ve sadece bunu söylüyorum iþte...

Kapýya sýrtýný dayamýþ doktora elimi uzattým.Belki de bu adamý yaþantýmda bir daha hiç göre-meyecektim. Ama nerede olursam olayým bakýþ-larýndaki batak bulanýklýðýný her zamananýmsayabilirim. Ve artýk camiye çok yaklaþmýþSinan’a týk nefesle yetiþtim.

206

CAMÝ avlusuna tabutla birlikte girdik. Ýmam-lar boydan boya ölü yýkarken giydikleri ak muþ-ambalarý giymiþlerdi. Gecenin koyu karanlýðýndaöteki dünyanýn insanlarýný andýrýyorlardý. Musallataþýnýn yanýnda kazan alev alev fokurdamasýnýsürdürüyor, kazanýn yanýna yaklaþanlar insanatuhaf bir kýzýllýðýn içinde bir baþka acunun yara-týklarý gibi hareket ediyorlarmýþ duygusunu veri-yorlardý. Ak giysileri içindeki imamlar bugörüntüye bir çeþit gerçekçilik de kazandýrýyor-lardý.

Sinan’ý tabuttan çýkardýlar. Ýncitmeden. Ko-nuþmadýlar. Bir dua gibi eller kendisine uzandý.Aldýlar, hocanýn dualarý bir mýrýltý gibi duyulu-yordu. Musalla taþýna boydan boya yatýrdýlar.Çýplaklýðýyla daha da güzeldi. Ayaðýnda OrtadoðuÜniversitesi’nin kara donu vardý sadece. Onu daçýkardýlar. Üzerine bir çarþaf serdiler. Ak bir ça-rþaf... Kazana bir kaç odun daha attýlar. Son ha-zýrlýklarýný tamamladýlar. Benden istedikleri birkaç þeyi daha almak için giderken cami avlusu-nun kapýsýnda bir kaç kiþi önümü kesti.

-Bizim iþimiz bittiyse geçen son kamyona ye-tiþelim dediler. Yüzlerine baktým. Sinan’ý burayagetiren yoksul köylülerdi. Sefaletin kendisine özgürutubetli kokusu içinde zapzayýf, upuzundular...“Ýnekli’nin köylülerinden midirler..? Sinan’ýn ger-çekten ölüp ölmediðini mi araþtýrýrlar...” diye geçtiiçimden. Hiçbir þey demeden elimi cebime attým.Para çýkardým. Cami avlusunun kapýsýnda onlaravermek için boydan boya elimi uzattým. Birden

207

her þey kendi kafamdaki yalýnlýðýný yitirdi. Adam-lar küfür etmeye baþladýlar. En rutubetlisiyle, enyamalýsý, yamalarý en çok sökülüp bir apolet gibiuçuþaný boydan boya bir yumruk gibi uzattýðýmpara dolu avucumu iri elleriyle kavrayýp bir kav-gadaymýþým gibi bükerek itti:

-Paraný al sen... sende kalsýn o.Sinan’ý gösterdi:-Paralan mý ölülük...? Birden baðýrdý.. -He paralan mý ölülük. Bizim için öldüler. Nah

bizim gibi sersefil köylüler için. Biz her þeyi bili-yoruz. Ýznin var mý gitmeye yok mu... onu de senþimcik...

Bir bir tokalaþtýk. Gerçekten de cami avlusu-nun önünde duran bir kamyona bindiler. Gittiler.Avucumda parayý tutuyordum hala. Benim deðil-miþ de üzerimde kalmýþ gibi yeniden, cebime koy-dum, “onlar için vereceðim para iyiydi oysa” diyegeçti içimden.

Ýmamlar durmadan istediler. Çok þey istedi-ler. Yanýmda yine bir çocuk bir takým kapýlar çal-dým. Kimisi açýlmak bilmedi. Telaþlý ayaklarellerinde el fenerleri sessiz sessiz benimle dük-kanlarýna koþtular, kepenklerini bir insanýn gire-bileceðince aralayýp bir hýrsýz gibi kendidükkanlarýna girdiler. Ýstediklerim paketlenmiþpaketlerle kollarýma dolduruldu. Cami avlusunadöndüm. Sinan yatýyordu. Bana bir þeyler söyle-diler. Yine koþtum, paket paket Sinan’ýn yanýnadöndüm. Son kez dönüþümde cami avlusundaAdnan Bey’le karþýlaþtým. Oðlunu musallataþýnda izliyordu. Ve Adnan Cemgil oðlu Sinan’ýson kez böyle gördü. Öðretmen H. uzaklaþtýrdýkendisini, koluna girerek. Adnan Cemgil’in mu-

208

salla taþýndaki oðluna bakarak aðladýðýný imamlarve çocuklar gördüler. Sinan boynuna dek çekilmiþak çarþafýn atýnda babasýnýn aðladýðýný görmedi.Gözleri kapalýydý çünkü. Gülümsemesini yitirirdigörseydi, üzülürdüm.

Sonra çarþafý kaldýrdýlar. Sinan’ýn üzerine ilksýcak su döküldü. Bir buhar yükseldi. Sabunla, lif-lerle yýkamaya baþladýlar. Yeniden bir þey istediyaþlý imam bir ameliyat masasýndaki doktor gibi.

Asfalt yola çýktýðýmda karþýdan Albaylar gö-ründü. Ayaklarýnda çizmelerle bana doðru yürü-yorlardý. Kýþlalarýna dönüyorlardý içkilerini bitirip.Karþý karþýya geldik.

-Hiç kimseden yardým istemiyorum, Sinan’ýyeni indirebildim. Yýkamaya baþladýlar. Gece yarý-sýna az kaldý. Ýþim uzarsa tabutu mühürleyecek gö-revli beni beklesin. Bir de elektrikler bu gece birbuçuk ya da iki de sönse... bunlar için teþekkürederim.

Komando Albayý beklemediðim bir nezaketle el-lerini cebinden çýkararak:

-Ýþiniz bitinceye dek elektrikler yanacak, hiç birendiþeniz olmasýn. Biz de gelip alýncaya dek astsu-bayý mühürle birlikte bekleteceðiz. Baþka bir þey is-terseniz çekinmeyiniz lütfen. Ne zaman olursaolsun beni kaldýrtabilirsiniz.

Birbirimizden ayrýldýk. Yeniden söylenenleri ge-tirdiðimde en son, istenen þeyi aldýðým dükkanýnsahibi -ki belki de gece yarýsýna doðru ikinci,üçüncü açýþýydý dükkaný- bu kez eve dönmedi, be-nimle birlikte cami avlusuna geldi, þýpýdýk terlikle-riyle.

Dedim ki içimden: “Zavallý adam bu beni nasýlolsa uyutmayacak bu gece, en iyisi yanýnda bulu-nayým da iki de bir zýrt pýrt kalkmaktan kurtulayýmdiye düþünmüþ olmalý...”

209

Cami avlusunda Öðretmen H., imama ve Si-nan’a yardým ediyordu. Yanýnda benimle birliktegelen aktarcý da benim bilmediðim bir takým iþ-lere giriþti hemen. Sonra baþkalarý gelmeye baþ-ladý. Anlamadým. Hiçbir þey demeden sanki birbüyük tehlike geçiþtirilmiþ gibi yuvalarýndan çýkýpcami avlusuna geliyorlardý. Gerçekten geliyor-lardý. Kalabalýðýn içinde kazan sahibiyle, oðluylabirlikte odun taþýyan adamý tanýmakta güçlükçekmedim. Gene çocuk serbestti. Her gelen hiç birþey demeden yardýma giriþiyordu. Bu kez avlununarka tarafýnda sesler duydum. Kadýnlar doluþ-muþtu. Bir yüksekçe yere çýkmýþlar, ak yeldirme-lerini tuta tuta erkeklerin bulunduðu bölmeyebakýyorlardý. Aðlýyorlardý. Güpegündüz sokaklarýboþaltýp evlerine çekilen bu insanlarýn þimdiyedek niçin ortaya çýkmadýklarýný birdenbire kavra-dým. Askerlerin dönüþünü, el etek çekmesini bek-lemiþlerdi.

Zavallý halk Komando Karargah subaylarýnýnher gece kaçta gazinoya gittiklerini, kaç sularýndadöndüklerini bellemiþlerdi. Kadýnlar tarafýnda bir-den bir dalgalanma oluyor, yer açýlýyor, baþkalarýbaþka yeldirmeli kadýnlar ötekilerin arasýna sý-kýþýyordu.

Sinan’ý gördüm. Musalla taþýnýn üstüne çýk-mýþ gibi ayakta. Hep birlikte Sinan’ý ayaða kaldýr-mýþlardý. Koþarak, heyecandan öksürerek yanýnayaklaþmaya çabaladým. Geçemedim kalabalýktanama. Sinan baþý omzuna düþmüþ, yaralarýna ba-kýyor gibiydi. Eller kendisini destek yaparak tutu-yorlardý. Ýþte o zaman kadýnlardan bir aðýt, biryüksek sesle çevreyi dolanan aðlayýþ duydum.Cami avlusunun taþ duvarlarý dibine sýra sýra di-zilmiþ, üst üste çýkmýþ kadýnlarýmýz musalla taþý-

210

nýn üzerinde ayaða kalkmýþ gibi duran, baþýndanaþaðý sular dökülen Sinan’a doðru ellerini uzat-mýþlar að1ýyorlardý. Kiminin dövünüþüne yürekdayanmýyordu. Artýk kendimi tutmanýn yani að-lamamanýn hiçbir gereði kalmamýþken belki de;adamýn biri seðirtti cami avlusunun taþ duvarla-rýna doðru. Kadýnlarý baðýrarak kovdu. Taþ du-varlarýn üstündeki yeldirmeli baþlar karanlýktasinerek yittiler. Ama daha adam Sinan’ýn yanýnadönmeden sindikleri yerden bir bir yeniden çýktý-lar. Adam erkeklerin yanýna dönünce durumugördü. Yeniden yönelmek istedi. Yanýndaki arka-daþý kendisini baþa çýkamazsýn gibilerden engel-ledi. Sinan’ý yüz üstü çevirdiler. Köpük köpüksabunladýlar yine. Durumu bir yabancý gibi izli-yordum. Karþý taþ duvarýn taþlarýna bakarak Si-nan’ý çevreleyen baþlarý üzerinden, birgörüyordum Sinan’ý bir yitiriyordum. Kazandantas tas sular döküyorlardý. Kazaný yeniden yeni-den yakýyorlardý. Öðretmen H.’ni bir görüyor, biryitiriyordum. Kavrayamadýðým bir coþkunluk için-deydi. Sinan’ý tutmuyor, sarýlýyordu. Tüm bir or-taklýk kazanmýþtý her þey. Hiçbir ölü bunca güzel,bunca ak pak, bunca halkla birlikte yunup yý-kanmadý. Pamuk gibi ak bezlere sardýlar. Sinankendisini dostlarýnýn ellerine býrakmýþ gibiydi. Ha-mamdan çýkmýþ da kendisini kuruluyorlar gibiydi.Ve de sanki peþtamallarýn içinde buðulu bir te-mizliðin damarlarý geniþleten rahatlýðýna býrak-mýþtý kendini. Kendimi kalabalýðýn orta yerindebuldum. Bazen uzaklaþýp gidiyordum anlaþýlmazbiçimde.

Kurþunun alnýnýn tam ortasýndan girip arkayýparçalayarak çýktýðý baþýný avuçlarý içine aldýlar.Beni ünlediler ve gösterdiler. Baktým, beyin daðýl-

211

mamýþtý. Ama hiç hýrpalanmamasý gerekiyordu.Öyle dediler. Yola çýkacaktýk. Onu bir güzel bez-lerle pamuklarla sardýlar. Sýký sýký. Baþýna birkuþak sarmýþ gibiydi. Sonra benzerini karnýnayaptýlar. Ýhtimamlý ellerle düðümlediler. Sinan ya-ralý bir aslan gibi yatýyordu.

-”Yaralarýn sarýldý aslaným, demek ki öldürücüdeðilmiþ... kalk Sinan...” dedim. “Kalk kalk oðlunTaylan kucaðýna atýlmak için seni bekliyor...”

Birkaç kiþi baþlarýný döndürüp bana baktýlar.Çalýþan insanlarýn aðýrbaþlýlýðýyla baþlarýný yeni-den Sinan’a döndürdüler sonra. Ve sonra tüm ha-reket durdu. Þaþýrdým. Tüm hareket durdu vekalabalýk Sinan’dan uzaklaþmaya baþladý geri geriçekilip. Biraz uzaklaþýp musalla taþýnda ak sargý-lar içinde yatan Sinan’ýn karþýsýnda saf be saf elbaðladýlar. Öðretmen H. yanýma geldi. Her za-manki gibi kan ter içindeydi. Beni aldý. Hocalarýnyanýna götürdü. Onlar da büyük bir uðraþýnýn so-luklanmasýndaydýlar. Bir onlar kalmýþtý Sinan’ýnbaþucunda. Sinan pamuklar, aklar içinde öyle-sine güzel, öylesine rahat, öylesine alýmlýydý ki...Yanaklarý al aldý. Gülümsüyordu. Dudak kenar-larýndaki bu gülümsemenin öldüðünü anlayamý-yordum bir türlü. Her þeyi her þeyi anlýyordumbelki, ama gülümseyiþini nasýl gömecekleri top-raða? Ölen þeydi gömülen. Bu gülümseyiþin can-lýlýðýný ve coþkusunu avucumun içine alýp birkaçýrabilseydim...

Hoca duasýný bitirince eðildim, al yanaklarýn-dan öptüm. Mis gibi kokuyordu. Dipdiri gençliðiniyenememiþti ölüm, daha baþka bir þey yapmak-tan ürkmüþ çekilip gitmiþti. Toprak kokusunasürdükleri kokuyla birlikte yanaklarýnýn sýcaklýðýkatýlmýþ dipdiri genç ve güzel bir insaný öpmüþ-

212

tüm ben! Yanýna uzanmýþ elini avucumun içinealdým. Boðuk olmayan bir sesle Sinan’ýn karþý-sýnda saf be saf duranlara seslendim. Sesim ge-cenin sessizliðinde yalýn ve gürdü:

-Ey halk, ey cemaat... Sinan ve arkadaþlarýsizden yana, alýn terinden yanaydý, bunu biliyormusunuz...?

Sinan’ýn karþýsýnda saf be saf duranlar hepbirden baðýrdýlar:

-Biliyoruz.-Ey halk... ona þu anda çok büyük emeðiniz

geçti. Emeðinizi helal ediyor musunuz?-Helal ediyoruz, diye baðýrdýlar.-Emekleriniz helal mi?-Emeklerimiz helaldir.-Ey yoksul ve çilekeþ dostlar, kardeþler... o da

size ve sizinle birlikte tüm Türk ulusuna hakkýnýve canýný helal ediyor. Bunu böyle bilip, böyle söy-leyecek misiniz?

-Bunu böyle bilip, böyle söyleyeceðiz, dediler. Bunu böylece Sinan’ýn önünde söylediler.

Sonra hep birlikte Sinan’a geldiler. Yanda bekle-yen çinkosu tamamlanmýþ tabuta bir güzelce yer-leþtirdiler. Kapaðýný kaparlarken durdurdum. Sonkez Sinan’a baktým. Ve Sinan’ý son kez gördüm.Gülümseyiþi bir büyük umuda yönelmiþ gibi dahada belirlenmiþti. Kefenini gülümseyen yüzüneçektiler. Bir daha Sinan’ý hiç görmeyecektim.Omuzladýlar. Caminin giriþ kapýsýnýn önündekitaþlýða býraktýlar.

213

NURHAK DAÐLARINDA kuþ uçmaz, kervangeçmez der bu yöreliler. Doðrudur da. Sonra on-larý dinlersen þöyle de derler bu daðlarý anlatýr-larken:

Nurhak daðlarýnda bir insan aylarca deðil, yýl-larca bile hiç deðil, ömrünün sonuna dek kalsa daölse; Nurhak’ýn maðaralarýnda kemikleri bile bu-lunmaz. Daðlar bizimdir buyruðu en çok buralarýiçin geçerlidir. Aþaðýdan yukarýya çýkma olanaðýbulunamadýðý gibi, helikopterlerle bile istenilensonuca varma olanaðý yoktur. Belki olsa olsabölge saptamasýnda bulunulabilinir...

Niçin daðlarý býraktýlar da düzlüðe indiler?Tüm yanýlgýlarý bana göre bundan çýkýyor. Yanýl-malarý þundan belli ki, biz kendilerinin Nurhakdaðlarýndan beþer altýþar kollarla tepeden týrnaðasilahlý inmekte olduklarýný çok önceden istihbaretmiþ bulunmaktaydýk. Giderek en son durakla-rýnýn Nurhak daðlarýndan çok aþaðýlarda Ilýca veCilo maðaralarý olduðunu bile saptamýþtýk. Amaasýl yanýlmalarý bundan üç ay öncesine dayanýr.Tam tamýna üç ay öncesi beþ altý kiþilik bir genç-lik kolu külüstür bir kamyon þoförünü yolun ke-narýnda beklerken el kol sallayarak durdurdular.Sonradan yapýlan araþtýrmalarda bu gençlerinMalatya’dan geldikleri ve daðlara doðru gittikçetoplanan gerillalardan olduklarý anlaþýlmýþtýr.

Üçü öne bindi. Ýkisi de arkaya. Silahlarýný gös-tertmiyorlardý. Zavallý þoför de zaten hiçbir þey-den kuþkulanmamakta idi. Ýþte bu sýradakarþýdan askeri bir konvoy göründü. Þoför yine de

214

aklýna bir þey getirmemiþken birden kasýklarýnda,karnýnda soðuk sert cisimlerin dürtüsüyle þaþ-kýnlýða uðradý. Tüm namlular adamýn karnýna gö-mülmüþtü. Ýçlerinden biri iyiden iyiye paniðekapýlan þoföre: “Sana dur diye iþaretlemede bulu-nurlarsa, tam gaz ileri...” Þoför tam gazla sürdü.Zaten askerler de arabayý durdurmamýþlardý. Göl-baþý‘na yakýn bir yerde þoförü durdurttular vehepsi arabadan atlayarak daðlara doðru uzaklaþ-týlar.

Biz iþte ilk kez silahlý gençlerin bölgemizdeüstlendiðini bu olayla, bu þoförden öðrendik.Sinan Ankara’dan kaçýnca Malatya Ýstasyonu’ndagörülmüþtü. Ama ondan sonra yönünü sapta-makta tam bir karanlýða düþmüþtük. Tam bir aç-maza daha doðrusu. Kuþkulandýðýmýz köylerebaskýn yapýlýyordu ama en küçük kuþku verici birize, en küçük bir bulguya rastlayamýyorduk. Yu-karýsý da ayný bilinmezliðe gömülmüþtü. Gelen ya-zýlarla sadece uyarýlýyorduk. Yazýlarda:“Ýstihbaratýmýza göre yasa kaçaklarýndan falancave filanca arkadaþlarý ile birlikte yörenizde üst-lenmiþ bulunduklarý tahmin edilmektedir. Enkýsa zamanda alacaðýnýz tedbirlerin neler olacaðý-nýn bildirilmesi gibi..”

Yukarýdan tahmine dayanan yazý gelmesinegeliyor ya asýl bizim bulgularý saptamamýz gereki-yor. Bizim de tek dayanaðýmýz köylüler. Deðneði-miz onlar. Onlar olmasa bir kör gibi þuradanþuraya attýðýmýz adýmdan güven duyamayýz. Adýmatmak ne kelime, hangi hendeðe yuvarlanacaðý-mýzý bile kestiremeyiz. Bu yüzden çok zorluyoruzama ilk kez korkunç yani beklenmedik demek is-tiyorum daha açýkçasý, bir durumla karþý karþýyakalýyorum: ÝHBAR ETMÝYORLAR...

215

Ýhbar etmedi mi bizim yapacak hiçbir þeyimizkalmamýþ demektir. Yukarýya yazýyoruz, diyoruzki... “Durum böyle böyle... yapýlan baskýnlardanda bir sonuç alýnmamýþ ve de ihbar yapýlma-makta, bölgelerde bulunan muhbirlerimiz dekesin hiçbir þey söyleyememektedir...” Yukarýsýmuhbirlere verilecek paralarýn miktarýný hemenradyolardan ilan etmeye baþlýyor. Bize aranankiþilerin adlarýný ve resimlerini gösterir afiþler ge-liyor. Ýhbar edeceklere verilecek paralar yazýlmýþbunlarýn altýna.

Tüm Komando Birliði Malatya’dan burayakaydýrýldý ama biz bekliyoruz. Ýhbar hemen hemenhiç yok. Ýhbar olmazsa biz nereye gideceðiz de on-larý arayacaðýz. Askeri bakýmdan bir endiþemizyok. Ama tüm mesele kendilerinin izini yakalaya-bilmek. Sonra sanýldýðý gibi jandarmanýn köylüiçinde hareketi pek öyle rahat deðildir. Çeþitli ted-birler alacaðýz. Köylünün kendisini ihbar edeninbile bizzat kendisinin düþmanýmýz olabileceðininice acý tuzaklara düþüp bedelini ödedikten sonraöðrenmiþiz. Pusu kurulacaksa buna göre tertiple-necek. Üstelik bu kez köylü bunlarý ihbar etmi-yor. Neden? Nedenini de aþaðý yukarý biliyoruz:Çünkü ilk kez böylesine bir eþkýyalýktan ne çýkarýbozulmuþ, ne de bunlar onun canýný yakmýþ.Zaten ihbar etmedi mi, bilin ki saklýyordur.

Ýþte bu yüzden elimiz kolumuz baðlý aylarcabeklemek zorunda kaldýk. Bir iki küçük ihbarcýkda hiç bir sonuç getirmedi. Albay umudunu yi-tirdi, Malatya’ya döndü. Döndüðünün ertesi günüÝnekli’den ihbar alýndý. Hem de bu kez kesindi. Te-lefonla bildirildi durum. Gerekli tedbir alýndý vesonuca gidildi. Böylesine baþarýlý saklananlarýnniçin Ýnekli’ye indiklerini, hem de ellerini kollarýný

216

sallarmýþ gibi ortalýkta görülmelerini anlamak ger-çekten güç. Demek ki takdir böyleymiþ, bu dað-larda içecekleri su bu kadarmýþ; yanýlgýlarýayaklarýna dolaþacakmýþ...”

Ortadan konuþan baþgedikliye baktým. Hiçbiryan tutmadan konuþtuðu belliydi. Yan tutmama-nýn en güç olduðu bir dönemde hiçbir tarafa yal-palamadan bildiklerini, gördüklerini kendieleþtirisinin süzgecinden geçirmeden anlatýþýnýanlamakta, bunu kavramada, belli bir sonucabaðlayabilmede anlatýlmasý güç bir zorluk çeki-yordum. Bu zorluðu yenebilen tek þey gözlükle-riydi. Tuhaf bir biçimde bu gözlükleranlattýklarýna gerçekçi bir içerilik kazandýrýyor,kendi kiþiliðini bana anlattýklarýyla baðdaþtýrma-nýn ilk ipuçlarýný veriyordu. Gözlüklerinin camlarýkalýn kalýndý. Asker kiþilerde kolay kolay rastlan-mayacak bir kalýnlýkta. Belli ki ard görevlerden bi-rine alýnmýþtý bu yüzden. Ortadan konuþmasýburadan geliyordu. Askerliðin savaþma ve amaç-larýna ortak yönü pek kalmamýþtý. Belki temeldevardý da örneðin her gün sadece iþi bu deðildi.Yazý çizi iþleriyle görevli diye düþündüm.

Sinan’ýn tabutunu mühürleyecek olan iþte buastsubaydý. Onu yetkili olarak býrakmýþlardý. Bizibekliyordu. Mühürlemesi gerekiyordu tabutu.

Cami avlusundan dini tören bittikten sonrayanýmda hayli kalabalýk on beþ-yirmi kiþiyle çýk-mýþtým. Komando birliðine doðru yürümeye baþ-lamýþtýk. Astsubayý alýp geleceðimi, tabutumühürlemek gerektiðini söylemiþtim onlara.Onlar da bana katýlmýþlar hep birlikte komandobirliðine doðru yürümeye baþlamýþtýk. Oysa onla-rýn gelmelerini istemiþ deðildim. Birliðin bahçe ka-pýsýna geldiðimde yanýmda sadece bir kiþinin

217

kaldýðýný gördüm. Birliðe doðru yaklaþtýkça ya-nýmdakilerin sayýsýnýn gittikçe azalmakta olduðuduyarlamaya baþlamýþtým. Tek baþýna kalan ak-tarcý da baþýný önüne eðdiðinden ne düþün-düðünü anlamak olanaðý yoktu. Hiçbir þeydemeden içeriye daldým.

Astsubay odada beni bekliyordu. Kepini, mü-hürü aldý ve hemen çýktýk. Bahçe kapýsýnda bý-raktýðým aktarýn yerinde de yeller esiyordu.Astsubay hiçbir þeyin farkýnda olmayarak benimlebirlikte yürümeye baþladý. Yalnýz bir kaç kiþiliköbekleþmiþ insan topluluklarýn birbirinden uzakaðaçlarýn karanlýk diplerinde beni astsubayla bir-likte izlediklerini sonradan fark edebildim. Aktarda onlarýn arasýnda mýydý bilmiyorum.

Astsubayýn söylediklerini deðerlendirecekgüçte deðildim. Yolda sözü ben açmýþtým sanýrým,içtenlikle beni yanýtlamasý benim için þaþýrtýcý ol-muþtu. Çekinmeden duyduklarýný bildiklerini hiç-bir önyargý barajýyla kýsýtlamadan anlatýyordu.Söylediklerini tüm çabamla aklýmda tutmaya ça-balýyor, genel sonucu bir deðerlendirmeyle baðla-mak istiyordum.

Tuzak sözü son derece aklýmý karýþtýrdýðýndanbu konuyu bir de yetkili bir kiþinin aðzýndan duy-mak istedim:

-Köylülerle konuþtum, dedim. “Dediklerinebakýlýrsa Sinan ve arkadaþlarýný teslim alma ola-naklarý varken bu yapýlmamýþ.. Uyurlarken pu-suya düþürülüp öldürülmüþler...”

Ayný ciddiyette yanýtladý beni, bir süre yürü-dükten sonra:

-Yok, böyle þey yok. Vuruþma olmuþtur. -Vuruþma olmuþtur. Vuruþmadan önce Si-

nan’ýn sözleri de olmuþtur.

218

-Herkes çok þey söyleyecektir, dedi kesin veyanýlmadýðýna inanan bir sakinlik içinde. Herkesþimdi Sinan ve arkadaþlarýnýn nasýl vuruldukla-rýný kendine göre yorumlayacak, kendine göre an-latacak, bire bin katarak istedikleri gibi ahkamçýkaracaklardýr. Uyurken vuruldu da diyecekler-dir. Kulaðýmýza geliyor bunlar. Bizim kulaðýmýzagelen hayda hayda sizin kulaðýnýza da gelir; hemde inanýlmaz biçimde gelir.

-Vuruþmanýn olduðuna inanýyorsunuzdemek?

-Ýnanmak diye bir þey yok, Onlarýn da, bizim-kilerin de boþ kovanlarý bugün öðleye doðru sayý-larak mühürlendi.

-Öyleyse Sinan’ýn jandarmalara söylediði sonsözlerini de duymuþ mudur yetkililer?

-Son sözleri mi, ne gibi son sözleri...?-Sinan jandarmalarýn namlulularý ile karþý-

laþtýðýnda erlere.. “Jandarmalar ateþ etmeyiniz,biz sizin dostunuz, halkýmýzýn dostuyuz..” diyebaðýrmýþ. Sonra öteki bildiðim Sinan’ýn son sözle-rini ilettim kendisine. Ne düþündüðünü sordum.

Yolun ortasýnda birden durarak gözlükleriniyukarýya doðru ittirdi:

-Böyle bir þey söylendiðini ben þahsen duy-madým. Size bravo doðrusu, çok kýsa zamandaçok kiþiyle iliþki kurmuþsunuz...

Bu sözlerin ne anlama gelebileceðini daharahat kestirebilmek için baþýmý çevirip yüzünebaktým. Hiç renk vermiyordu. Yine de bana soncümleyi gülümseyerek söylemiþ gibi geldi.

-Sinan bunlarý niye söylesin? Ben Sinan’ýnböyle geliþigüzel konuþabileceðini sanmam. Kesinbiçimde gerçek þu olduktan sonra: Bu karþý ka-rþýya düþmenin sonunda ya kendileri ölecek ya da

219

bizimkiler. Bizim erlerin bildiðini Sinan ve arka-daþlarý bilmez miydi ki kalkýp ateþ etmeyin; býra-kýn bizi yolumuzu sürdürelim desinler? Benimiçin bunu anlamak zor, çok güç bunu kavramak,Hem teslim olmayacaklar, hem ateþ ettirmeye-cekler, hem de yollarýna devam için önlerinden çe-kilmelerini isteyecekler... Niçin? Oyun muoynanýyor? Karþýlarýndakiler mahalle kovboycu-luðu oynamak için mi silahlanmýþlar? Yoksa elle-rindeki yarý otomatik tüfekler deðil de mantartabancasý mý? Yok yok; olacak þey deðil bu.

Bizim zavallý budala köylülerimiz kuþ beyinle-rine göre masallar uydurmakta bire birdirler. Ma-sala bir de ikiyüzlülükleri katýlýnca iþin içindençýkýlmýyor.

-Ýki yüzlü köylülerin Sinan ve arkadaþlarýnýihbar etmemede, hatta saklamada gayret göster-diklerini de az önce siz söylediniz?

-Ýhbar etmediler, sakladýlar; doðru. Yine desöylerim. Gerçek bu. Bundan çýkarlarý olduðunuuzaktan yakýndan sezinliyorlardý çünkü deondan.

-Anlayamadým...-Daha iþi kimin kazanacaðý belli deðildi. Orta-

daydý daha. Kendilerinin dýþýnda bir kavga ama bukavganýn yine de kendilerini ilgilendiren çok yön-leri olduðunu kestirmekte, çarýklý erkaný harp aklýhiç de gecikmedi. Her zaman olduðu gibi iki tarafýda kollamak, sonuçta hangi taraf kazanýrsa o ta-rafa geçmek. Bir kez Sinanlarýn Ankara’da çokgüçlü destekçileri olduðuna kendilerini inandýr-mýþlardý. Ankara kuþatmasýný yararak taa buralaradek gelebileceklerini baþka türlü akýllarý almýyordu.Ýkincisi, Sinanlar gerçekten kendilerine her bakým-dan, özellikle çýkar açýsýndan daha yakýndýlar. Ken-

220

dileri için hiçbir þey istemediklerini bu dövüþekendi salt çýkarlarý için girmediklerini hemen hepsikavramýþtý. Onun için iþin baþýnda onlarý saklayýpbaktýlar. Ama bizim kazanacaðýmýz biçiminde günbe gün durum aðýrlýk kazanmaya baþlayýnca... kýrgerillalarý barýndýklarý yerlerde pek barýnamaz ol-dular. Ýhbar etmedilerse bile eski iliþkilerini sür-dürmediklerini sanýyorum.

Durdu. Kendisine herhangi bir þey söylemekolanaðýný bulamýyordum. Çýplak ve doðrucu birmantýk açýsýndan söylediklerinin çoðunu tartýþmakinsana biraz güç gibi geliyordu. Sorunu baþka biraçýdan, Sinanlarýn vermek istedikleri, kanýtlamakistedikleri doðrularcýsýndan ele almanýn ikimize deherhangi bir þeyi öðrenmekte yararý dokunmaya-caðýný biliyordum þu durumda. Konuþmasýný bý-raktýðý yerden sürdürdü:

-Daðdan inmelerinin baþlýca nedeni bana buy-muþ gibi geliyor. Yani maðaralarda gittikçe dahakötü duruma düþmek. Paralarý da kalmamýþ olabi-lir. Köylünün yaþantýsýnda en önemli baþlýca etke-nin para olduðunu biz çok iyi biliriz. Üstelik azýçoðu önemli deðildir de önemli olan ele geçirilebil-mesidir. Yolu yordamýna da aldýrmazlar bunun.Sonuç olarak þunu söyleyebilirim: Eðer artýk yete-rince köylüye para veremez olmuþlar ve köylüdebizim gün geçtikçe daha aðýr basmakta olduðu-muzu sezgisiyle kavramýþsa sýðýndýklarý maðara-larda, daha bir süre de olsa kalabilme olanaklarýnýyitirmiþler ve de bu düzlüklere inmiþler demektir.Çünkü siz, sonuç olarak þunu görünüz: Saklayan-lar da, yakalatanlar da köylülerdir.

Aslýna bakarsanýz ben de bir köylü çocuðu-yum. Sizden daha iyi bilirim, daha iyi tanýrým on-larý hiç kuþkusuz. Siz pek bilmezsiniz; kim

221

güçlüyse onun yanýnda yer almakta ustalaþmýþbir önsezisi vardýr köylülerin. Bu önsezisini kul-lanmaktaki becerikliliðine dayanýr yaþamýnýn iyiya da kötü oluþu. Ayrýca tüm bu söylediklerimeinanýp inanmamakta özgürsünüz. Ama ben yinetekrar etmekte yarar bulurum: Sinanlar ne öyleþeyler söylemiþ olabilirler ne de köylüler sanýldýðýgibi sonuna dek onlara destek olmuþlardýr. Sonzamanlarda yitirdikleri parayý ve itibarý köylü nez-dinde yeniden elde etmek için sýðýndýklarý maða-ralarý terk etmek zorunda kaldýklarýna yüzde yüzinanýyorum. Yeniden itibar ve para elde edebilmekiçin güvencelerini ve hayatlarýný tehlikeye attýlar,hepsi bu.

Caminin kapýsýndan içeriye yan yana birliktegirdik. Kapýdan adýmýný atar atmaz önce duraladý.Nereye gideceðini kestirmeye çalýþarak saðýna so-luna bakýndý bir süre. Sonra caminin asýl giriþ ka-pýsýnýn taþlýðýnda boydan boya uzalý tabutu gördüve oraya yöneldi.

Avluda marangoz, lehimci ustasý, Öðretmen veiki imamdan baþka kimsecikler kalmamýþtý. Ka-rakazan yerindeydi. “Kaçar gibi giderlerken gö-türmeye fýrsat bulamamýþlar...” diye geçirdimiçimden. “Astsubayýn tabutu mühürlemek için ge-leceðini duyunca kaçýþtýlar yine... Peki ama be-nimle birlikte komando birliðinin kapýsýna dekgelip de oradan sýrra kadem basmak da n’olu-yor..? Astsubayýn dediði gibi bu onlarýn ikiyüzlüdavranýþlarýnýn bir tanýðý mýdýr? Gelmek zorundadeðillerdi, geldikten sonra da dönülmezdi artýk...Kala kala iþte bu kaldý. Tabutun baþýnda geceyiSinan’la birlikte geçirecek meyhaneden kaldýrýlýpgetirilen adama baktým bir süre sorularýmýn ya-nýlgýsýz yanýtlamalarýný elde etmek istiyormuþça-

222

sýna. Adamýn ayakta durmakta zorluk çektiði gö-rülüyordu. Ýmamlar da bizim geliþimizle birlikteizin alýp ayrýldýlar. Her ikisine de içten teþekkürettim. Her iþleri bittiði halde benim dönüþümübekleyiþlerindeki efendiliði anlamak mümkündeðildi.

Boydan boya upuzun yatýyordu Sinan’ýn ta-butu. Baþgedikli hiç ses çýkarmadan tabuta yak-laþtý. Sefilliðine sarhoþluðu katýlýnca insanaacýma duygusundan çok çekinme duygusu verenadam baþçavuþu görünce öylesine bir büyük te-laþla toplanýp hazýr ol durumuna geçti ki ayaktaduramayacak kadar sarhoþ bu adamýn bu iþinasýl baþardýðýna son derece þaþtým.

-Hoþ geldiniz baþ efendi, derken yüzüne bak-tým.

Yüzüne sýrnaþýk bir çocuðun korkulu, ürkekçekingenliði gelip oturmuþtu. Hemen bir yara-mazlýk yapmaya hazýr ama hem de korkudan göz-leri kolaçan eden bir çocuk. Baþefendi bu türgösterilere kanýksanmýþ bir davranýþla baþýný çe-virip kendisine bakmadan lehimci ustasýný yanýnaçaðýrdý. Kendisi de son derece büyük bir itinaylaSinan’ýn yanýna diz çöktü.

Hiç kimseden yardým istemeden tabutun al-týndan bir tel geçirip lehimci ustasýnýn eriticisiyleher iki telin ucunu eritti... Bu arada lehim çeki-ciyle de cebinden bir paket halinde çýkardýðý mü-hürü açarak eritti.

Çalýþmasýný son derece sakin sürdürüyordu.Hiç kimsede ses seda yoktu. Tabutun baþýndayalnýzdý. Az önceki coþkun havadan eser kalma-mýþtý. Yanýna zaman zaman yaklaþan lehimci us-tasýyla aralarýnda geçen kesik kesikkonuþmalardan bir zorlukla karþýlaþtýklarýný

223

sonra marangoz da dahil üçünün hep birlikte ta-buta eðilerek birlikte bir takým çalýþmalar yaptýk-larýný görüyor ama ne yaptýklarýný, iþin nedenuzadýðýný bir türlü kestiremiyordum.

Uðraþanlarýn yanýna oturdum bitkin, yorgunargýn. Gecenin sessizliði kulaklarýmý doldurdu. Dörtbir yaný böcü böðürtü baðýrtýsý kaplamýþtý. Mayýsayýnýn gece serinliðine karþýn hepsi de toprak üs-tündeydi.

Saatime baktým, gece yarýsýný geçmiþ, bire geli-yordu. “Kasabanýn ýþýklarý gecenin on ikisinde sön-dürülmüyor muydu? Albay sözünü tuttu demekki…” Kasaba tüm bir sessizlik içindeydi artýk. Elayak çekilmiþti. Iþýklar da iþimiz biter bitmez çeki-lecek, tam bir karanlýðýn içine gömülüp gidecektibu küçük Anadolu kasabasý. “O zaman gök yer ka-ranlýðýndan daha da aydýnlýk olacak” Taþlarýn soð-ukluðundan olsa gerek üþüdüðümü duyarladým.Titrer gibi Sinan’ýn tam baþucunda oturuyordum.Dalgýnlýðýmý baþ efendinin kalkýþý daðýttý. Onunlabirlikte ben de kalktým. Birbirimize yaklaþtýk. Yüzüterlemiþ gibi kýpkýrmýzýydý. Kalýn gözlükleri buðu-lanmýþtý... “Yorulmuþ... Yardým etmem gerekirmiydi kendisine..? Tembel tembel oturdum sa-dece...” Elini uzattý.

-Tamam, dedi.“Tamam mý...? Ah tamam, anlýyorum. Yerine

dönmek istiyor. Sonra ýþýklarý söndürtecek. Man-yetolu telefonu açýp raporunu verdikten sonra. Yap-týðý iþin sevimli bir iþ olmadýðýný biliyor… Sevimliolsa da olmasa da tamam iþte. Evet... tamam iþte...”

Elimi uzattým kendisine. Sinan’ýn mühürlü ta-butu baþýnda onu mühürleyen eli sýktým. Buðulugöz camlarýnýn içinden konuþuyormuþ gibi geldibana:

224

-Baþýnýz sað olsun. Þimdiye dek bir insan yüzünün bunca ciddi

çizgiler taþýdýðýný görmemiþtim. Cami avlusununkapýsýndan karanlýðýn içine çýkýncaya dek kendi-sini izledim... Bir büyük olayýn tanýðý olduðunubelli eden hiç bir özellik yoktu sýrtýný dönmüþ gi-diþinde... Ýþini bitirmiþ herhangi biri gibi.

Oysa lehimci ustasýnýn iþi henüz bitmemiþti.Lehimleri eriterek tabutu dýþtan lehimliyordu.Marangoz da üþümekten kamburu daha da art-mýþ, gözlerini ondan ayýrmadan bir soru iþaretigibi tabutun baþýnda bekliyordu. Yeniden otur-dum. Öðretmen H. da yanýma gelerek oturdu. Hiçbir þey konuþmuyorduk. Nice sonra:

-Çok yoruldunuz dedim.. Hiçbir þey demeden hafifçe gülümsedi. Ýkimiz

de lehimci ustasýnýn çalýþmasýný izlemeye koyul-duk yeniden. Sessizce Sinan’ýn üzerine eðilip, sar-karken gömlekleri pantolonun dýþýna çýkmýþ, zayýfbeli sýrtýna dek açýlmýþtý. Arkasý bastýðý pabuçla-rýnýn topuklarýndan topuklarý yýrtýk çoraplarý gö-rülüyordu. Bir toprak gibi çatlamýþ, kurumuþ butopuklar tabuta deðsin istemiyordum. O da sankibunu anlamýþ gibi Sinan’ýn üzerine daha çok sar-kýyor beli iyiden iyiye açýlýyordu. Sinan’a sonemeði geçen bu yaþlý lehimci kendisini tanýr mýydýacaba..? Yanýmda oturan öðretmene baktým. Diz-lerine dayadýðý kollarýnýn avuçlarý içine yüzünüalmýþ dalmýþ gitmiþti. Ne düþünü gördüðünümerak ettim birden? Bu haliyle düþünmekten çokamansýz bir saldýrýya karþý baþýný korumak içinkollarýyla sarmalayan birine benziyordu.

Lehimci ustasýný karþýmýzda görünce Öðret-men de, ben de ayaða kalktýk.

-Bizim iþimiz bitti beyim. Her þey tamam.

225

Marangoza baktým, baþýyla onayladý. Kendile-riyle hesaplaþtýk. Haklarýný helal etmelerini istedim.Helal ettiler. Takým taklavatlarýn toplanmasý da birhayli zaman aldý. “Ne de çok aletleri varmýþ” diyegeçti içimden. Yanýnda marangozla birlikte cami av-lusu kapýsýnda gözden yittiler. Ben, Öðretmen H. veSinan‘ý tüm gece bekleyecek adam cami avlusundayalnýz kaldýk.

Tabut taþlýkta yatýyordu. Öðretmen H.’la bir-likte Sinan’ýn yanýna sokulduk. Mühür sanki dýþa-rýya vurmuþ bir kan lekesi gibiydi. Sarhoþ köylükendi kendine hazýrlýða baþlamýþtý. Sanki bize“Hadi artýk geç oldu, siz de çekin gidin bakalým” di-yordu. Camiden çýkardýðý hasýr yol halýlarýný yata-caðý taþ zeminin üzerine seriyor, kimin getiripverdiðini bilmediðim lime lime bir battaniyeninbaþýyla sonunu bulmaya çabalýyordu. Adnan Cem-gil’in “Aman dostum tabuta dikkat edelim” sözün-den bayaðý tedirgin olmuþtum. “Eðer tabutukaçýrmak gibi bir niyetleri varsa bu zavallý alkolik-ten pek sýkýntýlarý olmayacak demektir” diye geçtiiçimden. Yine de kendisine bir takým uyarýlarda bu-lundum. Baþtan savma dinliyordu. “Sýzma saatigeldi; ya bu adamýn yanýna birini daha eklemeli yada ben de kalmalýyým.”

Adamýn: -Siz hiç meraklanmayýn, meraklanmayýn hiç

deyiþindeki kesinlik ve artýk tamamýyla bitirdiði ha-zýrlýðý karþýsýnda ikisinden birini gerçekleþtirme ce-saretini kendimde bulamadým.

Öðretmen H. ile birlikte aðýr aðýr cami kapýsýnadoðru yöneldim. Kapýya bir adým kala döndüm bak-tým; adam Sinan’ýn tabutunu baþýna bir güzel yas-týk yapmýþtý. Üzerine de boydan boya battaniyesiniçekmiþ yalnýz baþýný açýkta býrakmýþtý.

226

- “Seni bilinçli vatanseverlerin bekçiliðine býra-kamadýðým için sakýn bana kýzma Sinan” dedim.“Seni bu ilk gecende bilinçli devrimci arkadaþlarýnmeþaleleri beklemeliydi. Bir devrimci daima yalnýz-dýr sözünü bilmeme raðmen gönlüm bunun böyleolmamasýný çok isterdi. Bir sefil sarhoþ köylününtabutunu baþýna yastýk yaparak ilk geceni seninlebirlikte geçirmesi yalnýzlýðýmý en rezil biçimde nok-talýyor...”

Birden adamýn hemen sýzýp sýzmadýðýný anla-mak için sinsice kenardan dolanarak yanýna adýmadým yaklaþtým. Sakallarý uzamýþ yüzünde pýrýl pýrýlparlayan gözleri dehþetli bir uyanýklýk, dehþetli biraydýnlýk içinde dimdik göðe karþý dikilmiþlerdi.Kendi yalnýzlýðýndaki bu sezdirip çaktýrmayan uya-nýklýktan birden derin bir utanç duydum. Sert ta-butu baþýna yastýk yapmasýndaki anlamý iþte ozaman kestirebildim. Altýna ve üstüne gerekli eþya-larý bulan adam baþý için de elbette yastýða benzerbir þeyler bulabilirdi. Belki de Sinan bir sefil köylü-nün baþýný tabutuna yaslayarak ilk gecesini geçir-mesinden ötürü deðil, benim az önce mýrýldanýr gibisöylediðim sözlerden gocundu.

Öðretmen H. yavaþça, kardeþçe koluma girdi.Cami avlusundan çýktýk. Yolda hiç konuþmadan birsüre yürüdük. Yarý yolda ýþýklar birden söndü. Vekent bir uçurumdan yuvarlanýrmýþ gibi karanlýðayuvarlandý. Durduk.

Öðretmen H. ayrýlmak için izin istedi. Kardeþ-çesine kucaklaþtýk. Kardeþçesine birbirimize sarý-larak öpüþtük. Kendisine minnet duygumsonsuzdu. Bunu söyledim.

Ve ayrýldýk. Týpký hýzla akan bir dereye düþürü-len bir mendil gibi Öðretmen H. akan karanlýðýniçinde birdenbire yitti gitti.

227

Otele geldim. Kendi motorunu çalýþtýrarakýþýklarýný yakmaya çabalýyorlardý. Yarý karanlýktaüst kata çýktým. Cemgiller’in odasýnýn önündengeçerek kendi odama girdim. Kapýyý kapadým.

228

PERDESÝZ TURÝSTÝK OTEL’in penceresindengünün ilk ýþýklarý süzülür süzülmez hemen to-parlanarak dýþarýya çýktým. Koridorda otel katibibaþýný masaya dayamýþ büyük bir gürültüyle ho-ruldayarak uyuyordu. Zaman zaman kolundankurtulan baþý önüne hýzla düþmesine karþýn uy-kusunu sürdürüyordu yine de. Cemgiller’in kapý-sýna kulaðýmý dayayarak bir süre içerisinidinledim. Kulaðýma hiçbir ses gelmedi. Bir an kor-kunç bir varsayým tüm donduruculuðu ile aklým-dan þah damarýný çatlatýrcasýna çakýp geçti.Gittim þoförü uyandýrdým. Adam aceleyle giyin-meye baþladý.

Kahvaltýdan sonra þoförle birlikte camiyedoðru yola çýktýk. Sabahýn alacakaranlýðýndaküçük kasabada pazarýn ilk hazýrlýklarý baþlamýþtýbile. Tezgahlar açýlmýþ, kumaþlar en vurucu renk-leriyle al al serilmiþ, köylüler eþekleriyle birlikteasfalt yolda dolaþmaya koyulmuþlardý. Alýþveriþebile baþlayanlarla eþekli köylüler arasýndan ara-balar kendisine tezgahlarý devirmeden yol açarakaðýr aðýr cami kapýsýna gelip dayandý.

Sinan’ýn tabutu gece býraktýðýmýz yerde duru-yordu. Adam elinde sýký sýkýya tuttuðu battaniyesiile yanýma yanaþtý. Bir þey söylemiþ olmak için:

-Üþüdün mü diye sordum?-Yok beyim, üþümedim, dedi. Baþýný çevirip

Sinan’a baktý. Köylülerin yardýmýyla Sinan’ý arabanýn baga-

jýna yerleþtirdik. Kalýn urganlarla baðlandý sýkýsýký. Gerekli destekler saðlandý. Birkaç kiþi gelip

229

elimi sýkarak hýzla uzaklaþtý. Þoför yerine geçti.Beride onun yanýnda tam yerimi alacakken, birpikabýn cami kapýsý önünde durduðunu gördüm.Hemen bizim arabanýn bir kaç adým ilerisindepark etti.

Pikabýn arkasýndan býyýklý, köylü olduklarýher hallerinden belli iri kýyým adamlar bir bir fýr-lamaya baþladýlar. Önden de inen bir kaç kiþi baþ-larýna toplanan köylülerle konuþmaya koyuldular.Yanýma gelen birinden gelenlerin Kadir Manga’yýalmak için geldiklerini öðrendim. Tanýþmak vebaþsaðlýðý dilemek için dayanýlmaz bir arzuyla birkaç adým atýp durdum. Sinan liderleriydi. Bu so-nuçtan acýlarýnýn yoðun olduðu bir zamanda onusuçlamalarý mümkündü.

Ürktüm. Bizim yaþadýklarýmýzý onlar da azsonra yaþayacaklardý. Garaj bekçisi kapýyý aça-cak, kurbaða bakýþlý doktor çalýlýklarýn kaldýrýl-masý için bekçiye...

Yeni gelenler orada. köylülerle ne yapacakla-rýný görüþürlerken ben Kadir Manga’nýn acýsýnýiçimde sevgi dolu, boðazýmda yudumluya yudum-luya þoförün yanýna gelip oturdum. Boðuk birsesle:

-Gidelim dedim... Þoför gazladý. Arabanýn ya-nýnda kalan bir kaç kiþiyi elimle selamlayýp ora-dan uzaklaþtýk.

Nazife Cemgil oðlunun tabutunu arabanýn ba-gajýnda urganlarla baðlý, upuzun görünce derinbir sarsýntý geçirdi. Adnan Cemgil’in kolunda Si-nan’ýn yanýna yaklaþarak oðlunu bir güzel þef-katle okþadý. Adnan Cemgil engel olmadý. Busýrada Nazife Cemgil’in gözyaþlarý bir yaz yaðmurugibi kendiliðinden sessizce akýyordu. Þoförün deyardýmýyla Nazife Cemgil yanýnda Adnan Cemgil

230

arabanýn arkasýna geçtiler. Ben þoförün yanýnaoturmuþtum. Nazife Cemgil baþýný çevirip arkayabakýyor. Oðlunun da sanki binip binmediðini de-netleyen bir anaya benziyordu. Artýk gidebilirdik.Þoför kontak anahtarýný çevirip arabayý çalýþtýr-dýðý bir sýrada iki kiþiden birinin son derece say-gýn bir biçimde arabanýn kelebek camýna vurarakbeni dýþarýya çaðýrmakta olduðunu gördüm. Çýk-tým. Kapýyý iyice kapadým. Ýçeridekilerin duyma-sýný istemeyeceðim bir þeyler söyleyebilirlerdi.

Daha temizce giyinmiþ olaný tanýttý önce ken-dini:

-Ben bakkalým; tam karþýda iþte dükkaným.Hayýr o deðil, öteki. Bu da Ýnekli’den. Saðdýcým-dýr, müþterimdir de. Bu sabah geldi. Size bir ha-beri var. Ben kendin söyle dedim. Oteldekalýyorlar, birlikte gideriz, ama kendin söylededim ben.

Ýnekli’nin köylüsüne döndüm: -Nedir haberin hemþerim diye sordum? Adam birden bire þaþaladý. Önce kasabalý

bakkalýna baktý, sonra bana. Kasketini alnýnadoðru düþürerek bir süre hart hart kasketinin al-týnda fýrçalaþmýþ saçlarýný kaþýdý. Sonra hiç deönemsemiyormuþ gibi getirdiði haberini düz yalýnbir sesle iletti.

-Bizimkilerin parasý geldi. Dün gece duyulduköyde. Tevatür deðil, gerçek. Jandarma çavuþuhaberledi. Bu sabah verilecekmiþ. Önce kavraya-madým.

-Ne parasý, diye sordum?Ýnekli’nin köylüsü kasabýnýn köþe bakkalýna

baktý. Bakkal:-Ýhbarcýlarýn parasý... dedi.Ýnekli’nin köylüsü:

231

-Evet ihbarcýlarýn parasý diye onayladý birdenbire bir þeyden heyecanlanmýþcasýna.

-Ben de geldim, buna dedim. Ýletelim dedim. Bu gayretkeþ davranýþýn anlamýný kestireme-

dim. Niçin gider ayak, nefes nefes bu haberi ge-tirmek gerekliðini duyuyorlardý. Yoksa acýmýzýdaha da katmerleþtirip ondan sonra mý Gölbaþý‘nýterk etmemizi arzuluyorlardý? Yüzlerine kuþkuylabaktým. Böyle bir þeyi sezinlemek ilk bakýþtamümkün deðildi. Böyle bir habere karþýlýk kendi-lerine teþekkürün de ne gereði var diye düþünür-ken aðzýmdan kendiliðinden, bir þey söylemiþolmak için bir soru çýktý:

-Ne kadar alacak sizinkiler... ?-Ýhbarcýsý, adam baþýna üç bin kayma... -Üç bin kayma mý? Kaymeyi týpký onun gibi söylediðimi bildim

þaþkýnlýðým içinde. Gözlerim iri iri açýlmýþtý ken-dimi tutamadan konuþtum:

-Üç bin ha? Sadece üç bin..? Ýhbarcýsý, adambaþýna? Radyo ve hükümet bildirilerinde bu pa-ranýn daha yüksek tutulduðunu sanýyordum...Üçer bin ha...? Sadece üç bin lira. Vah zavallýlarvah...

Ýnekli’nin köylüsü þaþkýnlýðýmý çýldýrtan bir bi-çimde konuþtu.

-Onlar da zaten almak istemiyorlar... dedi.“Almanýn lüzumiyeti yok...”

-Neden, dedim çýlgýnca bir öfkeyle “Neden,neden almak istemiyorlar... Cinayetlerinin ücre-tini pek mi düþük bulmuþlar? Alsýnlar, hem dehiç durmadan alsýnlar. Ellerine geçecek paradoðru dürüst vicdanlarýný -eðer varsa tabii- birkaç gün uyuþturmaya yetmez.”

Köylü, köylü yalýnlýðý içinde yanýtladý beni:

232

-Almak istemeyiþleri parayý azýmsadýklarýn-dan deðil, dedi. Köylük yerde üç bin iyi paradýr.Baþýný çevirip bakkala baktýðýný, bakkalýn da banabakarak köylüsünü onayladýðýný gayet iyi anýmsý-yorum. Son sözlerini bana bakmadan kasabasý-nýn bakkalýna bakarak söyledi:

-Almak istemeyiþleri çekindiklerinden. Köyde-kilerden çekindiklerinden. Çekinmek ne laf, kork-tuklarýndan. Biz bu iþi zaten köyü çeþmeyekavuþturmak için yaptýk diyorlar... Çok büyük birzorlamada kalýnýrsa parayý köye çeþme yapmadaharcayacaklarmýþ. Yalnýz askeriyenin merasimiyleverilecekmiþ paralar. Gitmezsek Kumandan Bey,Jandarmayla karakola çeker mi diye sorup so-ruþturuyorlar...

Hiçbir þey demeden alýk alýk yüzlerine baktým.Onlar da bana bakýyorlardý. Sessiz ve bomboþ. Bukez baþýmý çevirip arkaya baktým: Nazife Cemgilbaþýný arkaya dayamýþ sessizce aðlýyordu. AdnanCemgil kapý dirseðine dayadýðý kolunun üzerin-den kaydýrdýðý bakýþlarýyla dýþarýya doðru keskinkupkuru bir biçimde bakýyordu.

Arabanýn ön kapýsýný açtým. Hiçbir þey deme-den içeriye girip kapýyý çektim. Þoföre:

-Gidelim, tamam, dedim. Araba hafifçe yayla-nýrken onlara doðru çevirdim baþýmý. Sinan’ýn ta-butu önlerinden geçerken yarým yamalakkasketlerini çýkarýp hazýr ol durumda selama geç-tiklerini fark edebildim. Araba onlarý öylece, elle-rinde kasketleri býrakarak asfalt yola çýktý ve ilkköþeyi dönerek Gölbaþý ilçesini geride býraktý.

233

BÝR SÜRE HÝÇ KONUÞMADAN GÝTTÝK. Göl-baþý gözden yitti. Dað yollarýnda dað yalnýzlýðý-mýzla baþ baþa kaldýk. Arkadan bir elin uzandýðýnýgördüm. Adnan Bey’in eliydi el, þoförün omzunahafifçe dokunuyordu.

-Lütfen þurada durunuz...Baþýmý kaldýrýp bakacak gibi deðilim. Adnan

Bey arabadan indiði için iniyorum ben de. Daðrüzgarlarý baþýnýn saçlarýný üfürüyor. Yolunhemen yanýndan yükselen dað yamaçlarýna ba-karak kendi kendine konuþurmuþ gibi:

-Oðlum bu topraklarda, bu daðlarda dolaþtý,diyor. “Bu daðlarda yattý. Buradan ayrýlmadanönce uðruna öldüðü topraklardan götüreceðimmezarýna.”

Beklenmeyen bir çeviklikle yolun yükseltisin-den aþaðýya doðru kayýyor. Sonra beþ on metresonra baþlayan daðlarýn eteklerine týrmanmayabaþlýyor. Yardým etme isteðimi geri çeviriyor. Sýrt-lardaki dað çiçeklerini kucak dolusu topluyor. Ge-tirip bana uzatýyor. Hepimiz kendisini izliyoruz.Kucak kucak dað çiçekleri taþýyor. Sonra birbüyük gazete kaðýdýný iki büyük külah yaparakiçlerini avuçlarýyla toprak dolduruyor. Dönüp ba-kýyorum; Nazife Cemgil sarý iri çiçekli dað çiçekle-riyle týpký gece oðlunun üstü açýlmýþ bir anneninihtimamýyla oðlunun tabutunu örtüyor. Ýpleretutturuyor, baðlýyor. Sinan’ýn tabutu gezdiði dað-larýn çiçekleriyle bezeniyor. Geriye kalanlarý dakucaklayýp arabanýn içine giriyor. Adnan Cem-gil’in getirdiði topraklarý nereden bulunduðunu

234

bilmediðim bir bezi torba yaparak son derecebüyük bir özeniyle içine boþaltýrken arabamýz ye-niden gittikçe yükselen dað yollarýna doðru dur-durulmasýna öfkelenmiþ gibi homurtuyla fýrlayýptýrmanmaya baþlýyor.

235

-Köylerine su getirmek için ha..? Bunun içinbu hayasýz cinayet öyle mi? Oysa ülkemizin tümköyleri çeþmeye, okula, elektriðe, tarýmda yüksekve verimli üretime kavuþsunlar diye mücadele edi-yorlardý. Açýklamasý yapýlamayacak kadar kor-kunç bir þey bu. Yalýn kat bir çýkarcý mantýðýgörüldüðünde pek de büyük bir ücretle satýn alýn-mýyor. Peki, yazabilecekler mi? “Bu çeþme SinanCemgil, Alpaslan Özdoðan ve Kadir Manga’nýn öl-dürülmelerine katkýmýz olduðu için aþaðýda isim-leri bulunan bizler tarafýndan aldýðýmýz parakarþýlýðýnda yaptýrýlmýþtýr...”

Nerelerden geçiyoruz bilmiyorum. Þoför saat-lerdir sürüyor arabayý. Bir aralýk son derece þid-detli bir yaðmura tutulduk. Gökten çatlarcasýnasular boþalýyordu. Küçük bir ilçenin postanesiönünde durduk. Sularýn üzerinden atlayarak ara-badan indik. Adnan Cemgil evi telefonla aradý.Birer çay söyledik. Dýþarýda yaðmur rüzgarla bir-likte her tarafý dönüyordu. Yine de arabanýn çev-resine çocuklar toplandý.

Sýrýlsýklam tabutun baþýndan ayrýlmýyorlardý.Kenar mahallenin iþçi, yoksul çocuklarý... Ýstan-bul’dan telefona Sinan’ýn karýsý Þirin çýktý. AdnanBey Ýstanbul’da kaç sularýnda olabileceðimizi söy-ledi. Sonra:

-Evet, dedi. Sinan’la birlikteyiz; birlikte geliyo-ruz.

Sinan’ýn nereden kaldýrýlacaðýný bildiren basitbir gazete duyurusu yazdýrdý. Günlük iki gazeteninadýný verdi. Hemen yetiþtirilmesini sözlerine ekledi.

236

Sonradan ileri bilinen gazetede bu ilan çýk-madý da, öteki gazetede bu duyuruyu görebildik...

Yeniden Ýstanbul’a doðru arabamýz yola ko-yuldu. Sabahýn üç ya da dördüne doðru artýk þo-förün gözü açýk uyuklayarak arabayý sürdüðünüfark edince bir benzin istasyonunda arabayý dur-durarak stop ettik, uyuyakaldýk. Sanýrým Adapa-zarý yörelerindeydik bu sýralarda...

Eve geldik. Sinan’ý içeriye aldýlar. Sinan uzunsüre eve gelmemiþti. Eve dönüþü gerçekten yü-rekler parçalayýcý oldu. Kendisini bekleyenler ara-sýnda arkadaþý Taylan Özgür’ün anne ve babasýda vardý. Ýlk kez kendilerini gördüm. Cenazeikindi namazýnda kaldýrýlacaktý. Dýþarýya çýk-týðýmda evi sivil ve resmi polislerin kuþattýðýný gör-düm...

Öðleden sonra kuþatmanýn çemberi daha dadaraltýldý. Camiye, polis ve askeri ciplerin saðý-mýza solumuza geçerek katýlmasýyla vardýk. Elle-rinde fotoðraf makineleriyle sivil polislerdurmadan fotoðraf çekiyorlardý. Gelenin, gidenin,cenaze namazýna katýlanlarýn. Bu yüzden çokkimse sadece insanca bir davranýþta bulunabilmeolanaðýndan yoksun býrakýldý. Yarý yolda dönenlerçok oldu.

Erenköy Camii’nin avlusunda faþist saldýr-ganlýðýn ölüye saygý gibi geleneksel uyaklýða bilealdýrmadýðýný gördük. Erenköy Camii avlusundadurum daha da yoðunlaþtýrýldý. Ýþ zorbalýða dö-nüþtü. Arada bir içimizden birinin herkesin gözüönünde birden ayaklarýnýn yerden kesildiðini, pol-islerin kolunda uçar gibi, kapýda bekleyen cipler-den birine atýldýðýný görüyorduk. Basýnýn gözüönünde oluyordu bu üstelik. Ama hangi basýn?Ölüm ilanlarýný bile vermekten ürkmüþ sözde ile-

237

rici basýn... Polis cipinin hýzla uzaklaþan canavardüdüðüne imamýn dualarý karýþýyordu. Polis cip-lerinin canavar düdükleri ardarda ötmeye baþla-yýnca artýk dayanamayýp, bir polise sordum:

“Sýkýyönetimce aranan kiþilerdir” karþýlýðýnýaldým. Götürme buyruðu olup olmadýðýný sorduð-umda, gittiði yerde gösterirler, yanýtlamasý birtokat gibi suratýma çarptý. Yerime döndüm. Bili-yordum oysa ne o kiþinin sýkýyönetimce arandýðýnýne de bir suçu olduðunu. Zorbalýklarýný mezarlýðadek götürmede amaçladýklarý neydi? Ýyice herke-sin gözünü mü yýldýrmak... Anlaþýlan bizi bir ta-butun baþýnda bile rahat býrakmamakla iyideniyiye yýldýrmak istiyorlardý. Yine de inançlý, cesur,yürekli kiþiler Sinan’ýn musalla taþýna yatýrýlmýþtabutu baþýnda sonuna dek nöbet tuttular. Sirendüdükleri arasýnda birden kollarýma düþüp bayý-lan karýmý acele bir arabayla doktora götürdüð-ümden Sinan’ýn, cenaze konvoyuna katýlmadým.Sonradan anlattýlar: Ölümsüz mezarýnýn içineNurhak Daðlarý‘ndan getirilen toprak serpilmiþ,mezarýnýn üzerine dað eteklerinden toplanan çi-çekler konmuþ.

SÝNAN topraða verildiði gün miras olarak ken-dine öz geride þunlarý býraktý:

-YÜZDE ALTMIÞBEÞÝ OKUMA YAZMA BÝL-MEYEN TÜRK HALKI

-OKUMA ÇAÐINDA OKULSUZ ÖÐRETMEN-SÝZ ÝKÝ MÝLYON ÇOCUK

-HER BÝN KÝÞÝYE SADECE BÝR HASTANE YA-TAÐI DÜÞEN BÝR ÜLKE

-“SOLCULAR EZÝLDÝ? ARTIK AMERÝKA BÝR-LEÞÝK DEVLETLERÝ‘NÝN AKDENÝZ’DEKÝ 6.SAVAÞ FÝLOSU ÜLKEMÝZE GÜVEN ÝÇÝNDE GE-LEBÝLÝR” DÝYEN BAÞBAKAN NÝHAT ERÝM

238

-YILDA SADECE 17 KÝLO SEKÝZ YÜZ GRAMET YÝYEBÝLEN SANAYÝLEÞMEMÝÞ BÝR TARIMÜLKESÝ

-KÝÞÝ BAÞINA YILLIK GELÝRÝ ÜÇ YÜZ ELLÝDOLARI YILLARDIR AÞMAYAN BÝR DEVLET

-ASKERÝ MAHKEMELERÝN FAÞÝST ZORBA-LIÐI ALTINDA YARGILANAN SAYILARI DÖRT BÝNÝAÞKIN VATANSEVERLER

-YEDÝ MÝLYARI SADECE BÝRÝKMÝÞ FAÝZOLAN YÝRMÝ DÖRT MÝLYAR SEKÝZ YÜZ MÝLYONBORÇLU BÝR GERÝ ÜLKE

-ÝDAMI SÜRATLE ÝSTENEN ÜÇ KÝÞÝ: DENÝZGEZMÝÞ, HÜSEYÝN ÝNAN, YUSUF AS.LAN...

-KARISI: ÞÝRÝN CEMGÝL -KARDEÞÝ: DUMRUL CEMGÝL -ANNESÝ - BABASI: NAZÝFE CEMGÝL, ADNAN

CEMGÝL-YÜZDE ONA YAKLAÞAN ÝÞSÝZLER ORDUSU

YABANCI ÜLKELERDE ÇALIÞAN l MÝLYONAYAKIN EMEKÇÝ, EMEÐÝNÝ DIÞARIYA SATABÝL-MEK ÝÇÝN ÝÞÇÝ KURUMLARINA YAZILMIÞ 1 MÝL-YONU AÞKIN EMEKÇÝ

-VE OÐLU: TAYLAN CEMGÝL

Ýþte Sinan topraða verildiði gün geride bunlarýbýraktý...

5 Haziran 1971- 300 öðrenci ile faþizmin zor-balýðýna bilimsel onur açýsýndan direnen öðretimgörevlisi üniversiteden sorgusuz sualsiz atýlýyor.

7 Haziran 1971- Baþbakan Nihat Erim Almanbasýnýna aydýnlara herhangi bir baskýnýn söz ko-nusu olmadýðýný söylüyor.

1961 Anayasasýnýn demokratik haklarý öne-ren 40 maddesi temelden deðiþtirilip faþizan zor-balýk Anayasaya damgasýný vuruyor.

239

10 Haziran 1971- Memur Sendikalarý kaldýrý-lýyor.

7 Temmuz 1971- Ankara Sýkýyönetim Komu-taný þimdiye dek Ankara’da 1008 kiþinin gözaltýnaalýndýðýný basýn toplantýsýnda açýklýyor. Basýnüyeleri ayyuka varan iþkence ve yasa dýþý tutuk-lamalarýn süresi konusunda aðýzlarýný açýp enküçük bir soruda bulunamadan daðýlýyorlar.

10 Ekim 1971- Ankara 1 Numaralý Askeri Sý-kýyönetim Mahkemesi 18 kiþinin idamýna kararveriyor. Ýdamýna karar verilenler: Hüseyin Ýnan,Yusuf Aslan. Deniz Gezmiþ, Mehmet Nakipoðlu,Osman Arkýþ, Semih Orcan, Recep Sakýn, ErcanÖztürk, Mete Ertekin, Mustafa Yalçýner, MehmetAsal, Metin Yýldýrýmtürk, Metin Güngörmüþ, Mus-tafa Çubuk, Hacý Tonak, Cengiz Baltacý, AttilaKeskin, Ahmet Erdoðan.

Deniz ve arkadaþlarý için karar on sekiz gündekýsa bir yargýlamadan sonra hemen veriliyor.

1 Ara1ýk 1971- Ýdamlarý istenen Mahir Çayan,Ulaþ Bardakçý, Cihan Alptekin, Ziya Yýlmaz, ÖmerAyna Ýstanbul Maltepe cezaevinden on beþ metreuzunluðunda bir tünel açarak kaçýyorlar. Sýkýyö-netim halktan yardým istiyor. Ödüllerin yüksek ol-duðu duyurulduðu halde muhbirlere verilecekparanýn miktarý açýklanmýyor.

28 Aralýk 1971- Mahir Çayan’ýn arkadaþlarýn-dan Necmi Demir, Kamil Dede, 3 Numaralý Sýký-yönetim Mahkemesi’nde idama mahkum ediliyor.Kadýnlardan Ýlkay Demir, Kadriye Deniz, Özen veRüçhan Manas ömür boyu tutuklulukla cezalan-dýrýlýyorlar.

24 Ocak 1972- Ýstanbul Sýkýyönetim Komu-taný General FAÝK TÜRÜN yönetiminde adýna “Fýr-týna 1” denen uygulamada 26.810 bina ve

240

512.000 daire aranýyor. Mezarlara dek süngülersokuluyor. Kaçaklar bulunamýyor.

20 Þubat 1972- Güvenlik kuvvetleri kaçaklar-dan Ulaþ Bardakçý‘yý öldürerek Ziya Yýlmaz’ý aðýryaralý ele geçiriyorlar. Vuruþmada bir Albay ve ikipolis yaralanýyor.

22 Þubat 1972- Ýdamlarýn uygulanmasý içintüm iþler hazýr. Eski Genel Kurmay Baþkaný Rei-sicumhur Cevdet Sunay’ýn onayýnda idamlar.

24 Þubat 1972- Eski Genelkurmay BaþkanýCumhurbaþkaný Cevdet Sunay; Deniz Gezmiþ,Yusuf Aslan, Hüseyin Ýnan’ýn idamlarýný onaylý-yor.

28 Mart 1972- Ordu’nun Ünye ilçesinde gö-revli Radar Teknisyeni üç Ýngiliz gerillalar tarafýn-dan kaçýrýlýyor.

29 Mart 1972- Avukatlarýn baþvurmasýylaAnayasa mahkemesi Deniz Gezmiþ, Yusuf Aslan,Hüseyin Ýnan’ýn idam edilmelerinin davanýn ince-lenmesi konusundan bekletilmesine, SýkýyönetimMahkemesi ise infazlarýn hemen gerçekleþtirilme-sine ayrý ayrý karar veriyorlar.

31 Mart 1972-Niksar’ýn Kýzýldere köyünde Ýn-giliz Radar Teknisyenleriyle birlikte bir köy evindekýstýrýlan Mahir Çayan ve 10 kiþi öldürülüyor. Öl-dürülenler arasýnda Ýngiliz Radar Teknisyenlerin-den baþka: Ömer Ayna, Cihan Alptekin, KazýmÖzdoðru, Ahmet Atasoy, Saffet Alp, Ertan Saru-han, Sabahattin Kurt, Nihat Yýlmaz, Hüdai Arýkanadlý gerillacýlarla Köy Muhtarý‘nýn da bulunduðuanlaþýlýyor.

4 Mayýs 1972- Türk Hava Yollarý‘na ait Boða-ziçi Yolcu Uçaðý içindeki 67 yolcusuyla birlikteBulgaristan’a kaçýrýlýyor. Kaçýranlar idamlarýnýbekleyen üç gerillacýnýn serbest býrakýlmasý koþu-

241

lunu öne sürüyorlar ama hükümet bu teklifikesin olarak reddediyor...

Ýstanbul, Ankara ve Ýzmir’in çeþitli semtle-rinde bombalar patlýyor. Sadece Ýstanbul’da birgünde yedi bombanýn patladýðý saptanýyor.

5 Mayýs 1972- Bulgaristan’a kaçýrýlan yolcuuçaðý içindeki yolcularla birlikte geri dönüyor.Ayný gün Ankara’da Jandarma Genel KomutanýKemalettin Eken’e öldürme giriþiminde bulunulu-yor. Jandarma Genel komutaný kurtarýlýyor.Ahmet Niyazi adlý Ortadoðu Teknik Üniversiteli birgenç öldürülüyor. Ýdamlarla ilgili olarak ordualarm durumuna geçiriliyor.

6 Mayýs 1972- Yusuf Aslan, Deniz Gezmiþ,Hüseyin Ýnan Ankara Merkez Cezaevi’nde sabahakarþý 02.00 ile 03.40 arasýnda ilgililerin gözeti-minde daraðacýna asýlarak öldürülüyorlar.

12 Mayýs 1972- Genç bir demiryolu iþçisi yanyana yatan Yusuf Aslan, Deniz Gezmiþ ve HüseyinÝnan’ýn mezarlarýna çiçekler koyarken mezarlýktanöbet tutan ilgili inzibatlar tarafýndan yakalanýpSýkýyönetim Mahkemesi’ne evraklarýyla birlikte...

- SON -

242

ORHAN ÝYÝLER“ ‘Bu dünyada öðrenmek, bildiklerimizi baþ-

kasýna öðretmek, bilimde ve sanatta hep daha ile-riye gitmek için bulunuyoruz.’ Amadeus Mozart(1784). Ve savaþý izliyorum. 12 Þubat 1991” (Gün-celer)

1935 yýlýnda Edremit’te doðan Orhan Ýyilerilkokul döneminde yazar olmaya karar vermiþ vetüm yaþantýsýný bu amacý doðrultusunda yönlen-dirmiþtir. Lise döneminde aldýðý Fransýzca eðiti-mini kendi çabalarýyla geliþtirmiþ ve ölünceyekadar Fransýzca kaynaklardan düþünsel faaliyet-lerinde kapsamlý olarak yararlanmýþtýr. Marksist-Leninist hareketin kadrolarý tarafýndan mutlakabir yabancý dil bilmenin ve dünya komünist hare-keti ile entegrasyonun önemini hayatýnýn her dö-neminde dile getirmiþtir.

Ortaokul ve lisede yazdýðý hikayeler çeþitli de-receler almýþ, okulda yapýlan törenlerde hitabetyeteneðiyle öne çýkmýþtýr. Ýstanbul Hukuk Fakül-tesi’ni ikinci sýnýfta, yazarlýðýna ve diline olumsuzetkisi olduðuna inanarak radikal bir kararla terketmiþ, ardýndan tiyatro yazarlýðýnda yoðunlaþmýþ-týr. 1965’de büyük baþarý kazanan Þarkýcý Kýzoyununu bir yýl boyunca kaldýðý Elazýð’ýn bir kö-yünde yazmýþtýr. Bir dönem Þehir Tiyatrolarý’ndaMuhsin Ertuðrul’un asistanlýðýný yapan OrhanÝyiler, tiyatro ortamýnda yaþadýklarýndan “asýl ti-yatronun tiyatroda yapýlmadýðý” sonucunu çýka-rarak bu ortamý bilinçli olarak terk etmiþtir.

243

Türkiye Ýþçi Partisi üyesi olan ve partinin kültürkolunda önde gelen çalýþmalar yaparak Kartal ÝþçiTiyatrosu’nu kuran Orhan Ýyiler’in yazarlýk mace-rasýnda dönüm noktasý yakýn aile dostu olanAdnan-Nazife Cemgil’in sevgili oðullarý Sinan Cem-gil’i Haziran 1971’de Adýyaman’ýn Gölbaþý ÝlçesiÝnekli köyünden alma yolculuðudur. “Seni Nurhakdaðlarýnda bütün güzelliðinle görünce ben þimdiyekadar yaþadýðým her þeyin nasýl az deðerli ol-duðunu kavradým. Benim hayatýmý deðiþtirdin.Artýk hep senin, yoldaþlarýnýn savaþýmýndaki ger-çekliðe kendi yazým yeteneðimi açtým.” Bu yolcu-luðu anlatan Öldükleriyle Kalmadýlar ilk baskýsýný1978’de yapmýþtýr. 6. baskýsý ise Ekim 1999 da ya-pýlmýþtýr.

Yaþamýný sürdürebilmek ve kýzýyla birliktemanevi kýzýna bakabilmek için 1970-1983 yýllarýarasýnda küçük bir iplik atölyesi iþletmiþtir. Bu yýl-lar boyunca otobüste, vapurda okuyarak, gecelerisadece 3-4 saat uyuyarak kararlý ve dirençli biraydýn olarak yaratýcý çalýþmalarýna devam etmiþtir.4 Nisan 1989’da güncesine yazdýðý gibi; “Yaþamýnakýþýna yanlýþ yaþayýp ölmemek gerek! ‘YanlýþYAÞAM’ Hiç düzeltilemeyecek bir hesaptýr ‘yanlýþyaþamak’”. Türkiye sol hareketinin ideolojik ve gün-cel sorunlarýna, cezaevlerinde yatan, ölümsüzleþentüm devrimcilere duyduðu büyük saygý ve baðlýlýkladevam eder.

17 - 23 Ekim 1990 arasýnda katýldýðý DoðuAnadolu gezisinde, bölgedeki Kürt halkýnýn sorun-larýný birinci aðýzdan dinleme, bölgede devletin uy-guladýðý faþist yöntemleri gözlemleme ve Kürt soluile görüþme imkaný bulur. “Diyarbakýr-Mardin-Midyad-Nusaybin-Ýdil-Cizre-Silopi-Þýrnak-Uludere-Gercüþ-Hasankeyf-Batman-Diyarbakýr

244

bölgesinde iki gün süreyle bulunduk. EkibimizdeCumhuriyet gazetesinden Þükran Ketenci, ozanRefik Durbaþ, sinema sanatçýsý Ýlyas Salman, Haleve Mustafa Lütfi Kýyýcýlar, Bilgesu Erenus, ZihniAnadol, Gürkan Riþvanoðlu ve ben vardým.” 25Ekim 1990’da bir basýn toplantýsý ile izlenimlerinibasýnla paylaþýrlar. “Doðu Anadolu’da yaþayanKürtler üzerinde gözlemlediðimiz baskýlar TC’nin Ýs-railleþmesini, Kürt halkýnýn da Filistinlileþmesinikaçýnýlmaz bir sonuç olarak çok kýsa bir süredeönümüze getirecektir. ‘Savaþa Hayýr - Irkçýlýða Son’belgesini kitleleþtirme olanaðý bulabilirsek utançverici tablolarý görmekten kendimizi kurtarabilirizdiye düþünüyorum.” (Günceler, 26 Ekim 1990). Bugeziden “yeryüzü yaþamý”nýn son anlarýna kadarözlemle bahseder.

Tiyatro, politik roman, açýk mektuplar, radyosohbetleri yazarýn denediði anlatým biçimleridir. Ay-rýca çeþitli politik dergi ve gazetelerde makaleleri ya-yýnlanmýþtýr.

Orhan Ýyiler 25 Þubat 2011’de bir süredir ya-kalandýðý kanser hastalýðý nedeniyle aramýzdan ay-rýldý. Bir devrimcinin deyiþi ile “ÖldükleriyleKalmayanlar”ýn arasýna katýlan Orhan Ýyiler’inbaðýmsýz Marksist tutumu ve eserlerinde sergilediðiyaþama asla teslim olmayan dik duruþ onu tanýyanherkesin kabul ettiði bir özelliktir. Baþta kendisiolmak üzere, onurlu insan kiþiliðini ve sol hareketididik didik eleþtirmesi ve son nefesini verinceyekadar Lenin’e ve tüm Leninistlere duyduðu büyükinanç ve mütevaziliði onun kiþiliðini ve sanatçýlýðýnýtanýmlayan en önemli özellikler olarak daima aklý-mýzda kalacaktýr.

245

Basýlmýþ olan eserleri þunlardýr:

Generaller Kýþýnda Yaþam Kaynakçalarý(1989): 12 Eylül dönemindeki Danýþma Meclisleri,Sýkýyönetim Mahkemeleri, Anayasalarý ve ötekiapoletli korporasyonlarýyla generaller yönetiminininsanlarýmýz üzerinde yarattýðý dehþeti ve insan-larýmýzýn hayata tutunma noktalarýný GenerallerKýþýnda Yaþam Kaynakçalarý adýný verdiði öykü-lerinde Mimar Ali’nin, Cezmi Bey’in, Sakallý Hu-rþit’in, Odasýný Boyayan Adamýn yaþamlarýylatarihin belleðine kazýmýþtýr.

Körfezin Kutsal Adaklarý (1991): Basra KörfeziArap Ýþbirliði Konseyi’ni oluþturan 6 Arap Devletitam bir “burjuva topluluklarý” biçiminde yaþar-ken, öteki Arap halk tam bir “proleter uluslar” ola-rak yaþamaktadýr. Orhan Ýyiler bu kez odaðýnaSaddam rejimini, Kuveyt’e nasýl saldýrdýðýný, son-rasýnda Birinci Körfez savaþý þeklinde geliþen sa-vaþý, bunun Ýsrail ve batýnýn entegre olmuþ dünyaburjuvazisi ile iliþkilerini açýk biçimde sergiler.

Bir Gün Bile Yaþamak (1992): Orhan Ýyiler’inbir baþka kült eseri olan Bir gün Bile Yaþamak80’li yýllarýn baþýnda basýma hazýr olmasýna rað-men ancak 1992’de basýlabilmiþ ve bir çok insa-nýn baþucu kitaplardan biri olmuþtur.“Torunlarýmýz kapitalist çaðýn kalýntýlarýyla belge-lerini büyük bir merakla izleyecekler. Nasýl olur

246

da özel kiþilerin ellerinde bulunabilir yiyecek-içe-cek maddelerinin alým satýmý; fabrikalar ve iþlet-meler nasýl olur da özel kiþilerin ellerindebulunabilir... Bir insan baþka bir insaný nasýl sö-mürebilir; çalýþmadan nasýl sýrtüstü yaþayabili-yordu birtakým insanlar? Ýþte tüm bunlarýkafalarýnda canlandýrmakta zorluk çekecek to-runlarýmýz.” Lenin’in 1919’un 1 Mayýs’ýndaki busözleri bir düþ müydü? Bir Gün Bile Yaþamak1917 Bolþevik devriminin; devrim öncesi dönem-deki politik hareketleri, Rus halkýnýn tüm kat-manlarýnýn sosyo-ekonomik ve psikolojiközelliklerini, devrim öncesi ve sonrasýnýn altyapýve üstyapý kurumlarýnýn oluþturulmasýnda bolþ-evik kadrolarýn tartýþmalarýný ve Lenin’in BolþevikParti’de kurmaya çalýþtýðý demokratik-merkezi-yetçilik ilkesinin politik, lirik bir destanýdýr.

Yeni Dünya Gerçeði (1996); Dünya burjuvazi-sinin suçüstü dosyalarýný anlatýr. Kolektivist sis-temlerin 10 Kasým 1989’da Berlin Duvarý’nýnyýkýlmasý sonrasý kapitalist restorasyonlarýný, busürecin Doðu Avrupa’da, Yugoslavya’da oynadýðýoyunlarý, özelleþtirmenin dünyadaki genel felse-fesi ve uygulamalarýný, Afrika’da Cezayir iç savaþýve 20. yüzyýlýn en büyük kitlesel katliamlarýndanolan Ruanda olaylarýný, Ortadoðu’daki petro-dolarþeyhliklerinin fakir halklarý üzerindeki sömürüle-rini ve acýmasýzlýklarýný kanýtlarýyla birlikte anla-týr.

Devrimci Ado’nun Ölümsüzler Katýnda Yargý-lanmasý (1998): BÝO ülkesinde generallerin hükü-met darbesiyle gerçekleþtirdikleri faþist yönetimekarþý devrimci direniþte vurulup þehit olan ADO,ölümsüzler katýna ulaþýr. Ölümsüz Yargýçlarý

247

Ado’nun þehitliðini onamada ikircikliðe düþüren,ölümsüzler katýnda derin bir kargaþaya nedenolan yaþam dialarýndaki ADO GERÇEÐi nedir?

Sana 21. Yüzyýl Raporumu Sunuyorum(2005): 11 Eylül saldýrýlarý Dünya BurjuvazisiKonfederasyonu’nca, bilerek sinsice hazýrlanmýþ-týr ve de 21. yüzyýl gerçeðinin asýl bu olduðunu or-taya koymuþtur. Orhan Ýyiler 11 Eylül’denitibaren Batý basýnýný, siyasi ve askeri yöneticile-rini ve askeri-siyasi haber alma örgütlerinin bel-gelerini dikkatlice izleyerek, bu saldýrýlarýn tümdünya halklarýna karþý baþlatýlan bir dünya sa-vaþýnýn bizzat Batý tarafýndan kendi insanlarýnýöldürerek hazýrlanmýþ bir komplo olduðunu anla-týr. Eseri 2003’de biter ama 2005’de basýlabilir.Aradan geçen süre bu tespitlerinin doðruluðunuWikileaks denilen belgelerle, ayrýca ABD ve Ýngil-tere’de burjuva demokrasisinin izin verdiði ölçüdekurulan “sözde” soruþturma, araþtýrma komis-yonlarýnda o dönemin sorumlularýnca, nasýlsayargýlanmayacaklarýný bildikleri için rahatça açýk-lanmýþtýr.

Danilov Manastýrý’nýn Çanlarý (2007): ÇAN-LAR’ýn kapsadýðý dönem 20. yüzyýlýn bitiminedoðru gezegenimizdeki o müthiþ politik depreminsosyalist sistemleri yerle bir ettiði dönemi kapsý-yor. 1991’de tüm Varþova Paktý ve Sovyetler’de öz-gürlüklerin simgesi çanlar uðultusuna insanhaklarý, özgür pazar ekonomisi ilahileri de katý-lýnca 70 yýllýk uygulamanýn sonucunda sosyalistsistemler depremin sarsýntýlarýna dayanamayarakçöküp gitti. Ne ki, iþin bu kadar kolay olmadýðýnýDanilov Manastýrý’nýn Çanlarý okuru tüm boyut-larýyla kavrayacaktýr.” Sosyalistlerin Birliði” ko-nusunda 1989’da yapýlan Kuruçeþme Toplantýlarý

248

için hazýrladýðý bildiriler günümüz için de son de-rece önemli Leninist Parti ilkelerini detaylandýrýr.

Generallerin Zabýt Varakalarý (2008): Güncetutmak onun yazarlýðýnýn bir baþka yaný olmuþ-tur. 12 Eylül faþizminin yarattýðý ortamda o herþeyi kaydetmiþtir defterine. Bu kayýtlarýnýn bir bö-lümü Generallerin Zabýt Varakalarý olarak Aralýk2008’de Devrimci 78’liler Federasyonu tarafýndankitaplaþtýrýlmýþtýr. Basýlmamýþ güncelerinin ha-zýrlanmasýna devam edilmektedir. Kendi anlatý-mýyla “Günceler’i okuyanlar günümüzde felsefe,politika sapmalarýna karþý nasýl doðru ve Mark-sist bir çizgi izlendiðini görmekte zorluk çekmeye-ceklerdir diye düþünüyorum.” (08.12.2010)

Aklýn Lirizmi (2011): “Aklýn tanýmý yaþamýanaliz etmek, bilinçlendirmektir belki de. Çok kezgözden kaçýrýlan, aklýn bu çabasýnýn duygusallýk-tan arýnmýþ bir lirizmi olduðunu kavrayamama-mýzdýr. Aslýnda bu lirizm duygularýmýz kadaretkilidir. Belki de ondan da yoðun. Aklýmýzla kav-radýðýmýz her þeyde bu lirizmin varlýðýný çok kezunuturuz.” Aklýn Lirizmi Orhan Ýyiler’in yayýnlan-mýþ kitaplarýndan ve hiç gün yüzüne çýkmamýþgüncelerinden oluþuyor.

Basýlmamýþ Eserleri: GüncelerYitik Köpek (Tiyatro oyunu)Þarkýcý Kýz (Tiyatro oyunu)Kral Oidipus Yazarýný Yargýlýyor (Tiyatro

oyunu. Tarih: 1988)Lenin’in Ülkesinde Neler Oluyor? (2005)33 Gün Savaþý (Haziran 2008)22 Gün Savaþý (Mayýs 2010)

249

250