Embed Size (px)
Citation preview
Лекц-4,5
1. Зах зээлийн тэнцвэрийг тодорхойлох нь
2. Зах зээлийн тэнцвэрт нөлөөлөх хүчин зүйлүүд
3. Төрийн бодлогоор зах зээлийн тэнцвэрт нөлөөлөх нь
Хэрэглэгч:
Гол зорилго – хямд
үнэ, сэтгэл ханамж
Үйлдвэрлэгч:
Гол зорилго – өндөр
үнэ, хамгийн их ашиг
Хэрэглэгч болон үйлдвэрлэгчийн энэ эсрэг тэсрэг сонирхолыг нэгтгэсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үнэ болон эрэлт, нийлүүлэлтийн тоо хэмжээг зах зээлийн тэнцвэр гэдэг.
Тоо хэмжээ0
Үнэ
Supply
P*
Q*
E
Demand
P*- зах зээлийн тэнцвэрт үнэ.
Q* - зах зээлийн тэнцвэрт хэмжээ.
E – зах зээлийн тэнцвэрийн цэг.
Тэнцвэрт үнэ гэдэг нь хэрэглэгч, үйлдвэрлэгчийн аль аль нь хүлээн зөвшөөрч байгаа үнэ юм.
Тэнцвэрт тоо хэмжээ гэдэг нь эрэлт, нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ хоорондоо тэнцүү байхыг хэлдэг.
Зах зээлийн гол хөдөлгөгч хүч нь үнэ юм.
Аливаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хэмжээ, чанарт тохирсон төлбөрийн хэмжээг үнэ гэж ойлгож болно.
Цалин, зээлийн хүү, түрээсийн төлбөр зэрэг нь бүгд үнэ юм.
Тодорхой утгаар нь нэгж бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд төлсөн мөнгөний тоо хэмжээг үнэ гэнэ.
1. Үйлдвэрлэлийг урамшуулах
2. Хязгаарлагдмал нөөцийг
хуваарилах
3. Нөөцийг шилжүүлэх
Үйлдвэрлэгчийн хувьд үнэ нь орлогын эх үүсвэр юм.
Үнэ эдийн засгийг хөгжүүлэх хөдөлгөгч хүч болж хувирдаг.
Бүтээгдэхүүний үнэ өндөр байвал компаниуд уг бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх сонирхол төрнө.
Үнэ өсч буурснаар эрэлт, нийлүүлэлтийг тэнцүүлж илүүдэл эсвэл хомсдлыг арилгах чиглэлээр үйлчилдэг.
Тухайн бүтээгдэхүүн хомсдолтой үед түүний үнэ өндөр байна. Үнэ өндөр үед үйлдвэрлэгчид тухайн бүтээгдэхүүний зах зээл рүү орж үйдвэрлэлийг нэмэгдүүлснээр хомсдлыг арилгах болно.
Үнийн дохиогоор дамжин нөөц алдагдалтай салбараас илүү ашигтай салбар руу шилжинэ.
Үйлдвэрлэгч урьд нь эрхэлж байсан салбарын бүтээгдэхүүний үнэ нь цаашид буурна гэж үзвэл түүнд ашиглаж байсан газар, хөдөлмөр, капиталын нөөцөө өөр илүү ашигтай салбарт шилжүүлэн ашиглана.
Qd = a-b*Pd
Qs = c+d*Ps
Зах зээлийн тэнцвэрийн нөхцөл ѐсоор эрэлт ба нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ тэнцүү байх ѐстой.
Тэнцвэрт үнийг Р*=Ps=Pd гэж тэмдэглэе.
Q*=Qs=Qd байх ѐстой учраас:
a-b*Pd = c+d*Ps
db
caP
Эрэлтийн үнийн бус хүчин зүйлүүд
Нийлүүлэлтийн үнийн бус хүчин зүйлүүд
Тоо хэмжээ0
Үнэ
Supply
P1
Q1
E1
D1
D2
P2
Q2
E2
Тоо хэмжээ0
Үнэ
S1
P1
Q1
E1
D1
P2
Q2
E2
S2
a. Үнийн тааз буюу үнийн дээд хязгаар тогтоох
b. Үнийн шал буюу үнийн доод хязгаар тогтоох
c. Татвар ноогдуулах
d. Татаасын хөнгөлөлт үзүүлэх
e. Квот тогтоох
Засгийн газраас хэрэглээг урамшуулах зорилгоор үнийн тааз тогтоодог.
Үнийн тааз буюу үнийн дээд түвшинг зах зээлийн тэнцвэрт үнээс доогуур тогтоодог.
Үнийн тааз тогтоосноор пүүсүүдийн ашиг буурах учраас нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ буурна.
Харин хэрэглэгчдийн хувьд тухайн бүтээгдэхүүн хямд болж байгаа учраас эрэлтийн тоо хэмжээ нэмэгдэнэ.
Ингэснээр зах зээлд хомсдол үүснэ.
Тоо хэмжээ0
Үнэ
Demand
Supply
P*
Pc
Хомсдол
Qs QdQ*
E
Засгийн газраас үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилгоор үнийн шал тогтоодог.
Үнийн шал буюу үнийн доод түвшинг зах зээлийн тэнцвэрт үнээс дээгүүр тогтоодог.
Үнийн шал тогтоосноор үйлдвэрлэгчид нийлүүлэлтийн тоо хэмжээгээ нэмэгдүүлнэ.
Харин хэрэглэгчдийн эрэлтийн тоо хэмжээ бууруулна.
Ингэснээр зах зээлд илүүдэл үүснэ.
Тоо хэмжээ0
Үнэ
Demand
Supply
P*
Pf
Илүүдэл
Qd QsQ*
E
Засгийн газрын төсвөө бүрдүүлэх гол эх үүсвэр нь татвар юм.
Татвар зах зээлийн тэнцвэрт хэрхэн нөлөөлөх вэ? гэдэг нь татварын төрлөөс шалтгаална.
Хэмжээний татвар:◦ Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний борлогдож буй
нэгж бүрээс тогтмол хэмжээгээр авдаг татвар юм.
Гүйлгээний татвар:◦ Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний нэгжүүдийн үнийн
дүнгээс тодорхой хувиар авдаг татвар юм.
Орлогын татвар:◦ Хэрэглэгчийн орлогоос тодорхой хувь
хэмжээгээр авч байгаа татвар юм.
Бид засгийн газраас хэмжээний татвар ногдуулахад зах зээлийн тэнцвэрт хэрхэн нөлөөлөхийг авч үзье.
Пүүс засгийн газраас ногдуулж буй татварыг шууд үйлдвэрлэлийн зардал гэж үзэн, өөрийн зарах гэж байсан үнэ дээр нэмэж хэрэглэгчдэд борлуулдаг.
Pd – хэрэглэгчийн үнэ
Ps – үйлдвэрлэгчийн үнэ
t – хэмжээний татвар
tPP sd
Тоо хэмжээ0
Үнэ
Demand
S1
P1
Pd
Q1
E
Q2
S2
Ps
t
E*
db
tdcap
tpdcpba
tpdcQ
pbaQ
олволТэнцвэрийг
tpdcpdcQ
d
dd
sd
ds
dd
dss
)()(
:
)(
'
'
'
Тоо хэмжээ0
Үнэ
Demand
S1
P1
Pd
Q1
E
Q2
S2
Ps
Үйлдвэрлэгчдийн татварын ачаалал
Хэрэглэгчдийн татварын ачаалал
Тоо хэмжээ0
Үнэ
Demand
S1
P1
Pd
Q1
E
Q2
S2
Ps
Улсын төсөвт орж байгаа татварын орлого
Засгийн газраас үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилгоор, зарим чухал үйлдвэрлэлийн газрын хэвийн үйл ажиллагааг хангах зорилгоор татаас өгдөг.
Татаас гэдэг нь засгийн газраас үйлдвэрлэгчдэд өгч буй нэг ѐсны буцалтгүй тусламж юм.
Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний борлогдож буй нэгж бүрт тогтмол хэмжээгээр өгдөг татаасыг хэмжээний татаас гэдэг.
Пүүс засгийн газраас ногдуулж буй татаасыг өөрийн зарах гэж байсан үнээс хасаж хэрэглэгчдэд борлуулдаг.
Pd – хэрэглэгчийн үнэ
Ps – үйлдвэрлэгчийн үнэ
s – хэмжээний татаас\subsidy\
sPP sd
Тоо хэмжээ0
Үнэ
Demand
S2
Pd
P1
Q2
E
Q1
S1
Ps
sE*
db
sdcap
spdcpba
spdcQ
pbaQ
олволТэнцвэрийг
spdcpdcQ
d
dd
sd
ds
dd
dss
)()(
:
)(
'
'
'
Тоо хэмжээ0
Үнэ
Demand
S2
Pd
P1
Q2
E
Q1
S1
Ps
E*Засгийн газрын татаасын зардал
Тоо хэмжээ0
Үнэ
Demand
S2
Pd
P1
Q2
E
Q1
S1
Ps
E*
Хэрэглэгчийн татаасын хөнгөлөлт
Үйлдвэрлэгчдийн татаасын хөнгөлөлт
Нийгмийн алдагдал
Засгийн газраас зарим нийгэмд хортой бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн хэмжээнд хязгаарлалт хийдэг.
Энэ нь улс орны аюулгүй байдал, нийгмийн сайн сайхан байдлын төлөөхийдэг зүйл юм.
Үүнийг квот гэдэг.
Өх квот гэдэг нь бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн тоо хэмжээнд хязгаар тогтоохыг хэлдэг.
Тоо хэмжээ0
Үнэ
Demand
Supply
P*
Pq
Q*
E
Sq
Засгийн газраас тухайн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн хэмжээнд Qq хэмжээний квот тогтоосон байна.
Ингэснээр нийлүүлэлтийн муруй хугарсан байна.
Энэ нь үнэ өөрчлөгдсөн ч нийлүүлэлтийн хэмжээ өөрчлөгдөхгүй байгаатай холбоотой.
Үүнээс болж тэнцвэрт үнэ Pq болж өснө.
