SIDA

Sindromi I imunodeficences se fituar(AIDS) eshte pergjigja perfundimtare e nje

infeksioni nga nje retrovirus, virusi I imunodeficences humane(hiv). Infeksioni nga hiv

eshte nje semundje progresive qe con ne Aids, sic eshte percaktuar nga cdc ne janar 1994:

“personat me nje numer te qelizave cd4 me pak se 200(me apo pa simptomat e infeksionit

oportun) te cilet jane hiv-pozitive jane diagnostikuar se kane Aids.”

Studimet kerkimore ne vitin 1995 kane treguar se hiv fillimisht replikohet me shpejtesi ne

ditet e para. Gjysme-jeta e virusit eshte 2 dite, pothuajse me qarkullim te plote 14 dite.

Per me teper, pergjigja e sistemit imun eshte progresive pergjate gjithe dekursit te

zhvillimit te hiv. Te dhenat tregojne qe pergjigja e sistemit imune eshte shume I

domosdosheme ne kufizimin e replikimit dhe te shkalles se progresionit te semundjes.

Kontrolli I replikimit te virusit per te ulur lodin viral eshte qellimi kryesor I trajtimit.

Personat me hiv/aids jane gjetur kryesisht ne pese kategori te pergjithshme:

1- personat homoseksuale dhe/ose biseksuale

2- perdoruesit e droges intravenoze

3- marresit e gjakut te infektuar apo produkteve te gjakut

4- partnered heteroseksuale nga nje person te infektuar me hiv

5- dhe femijet e lindur nga nje nene qe e ka infeksionin

Shkalla e infeksionit eshte ne rritje ne femrat e reja dhe ne personat me ngjyre.

VENDOSJA E KUJDESIT

Megjithese shumica e nderhyrjeve jane te pershtatshme per komunitetin, fokusi apo

kujdesi I ketij plani perkujdeses eshte kerkesa acute e te semureve ne spitale.

FAKTORET LIDHES

findi i

jeta/sherbimi

1

kujdesi I zgjeruar

kujdesi

imbalaca e elektroliteve/fluideve

pacientet hiv-pozitiv

psokologjia

aspektet e kujdesit

sepsis/septicemia

mbeshtjetje e plote ushqyese:

parenterale/enterale

ushqyerje e siperme gastrointestinale/ezofageale

asistence(mekanike) ventilatore e hemorragjise

Te dhenat per vleresimin e pacientit

Te dhenat varen nga organet/ indet e perfshira, lodi viral actual, dhe infeksioni specific

opportunist ose kanceri.

AKTIVITETI / PUSHIMI

Mund te raportoje: ulje te tolerances ndaj aktiviteteve normale, progress ne lodhje te

thelle dhe perkeqesim te gjendjes, lodhje, ndryshim te gjendjeve te gjumit,

Mund te shfaqe: dibesi muskulare, humbje e mases muskulare, pergjigje psikologjike

ndaj aktivitetit, psh ndryshim te nivelit te frymemarrjes.

QARKULLIMI

Mund te raportoje: sherim te ngadalte( nese eshte anemic), hemorragji per nje kohe te

gjate me lendime

Mund te shfaqe: takikardi, puls periferik te ulur, zverdhje ose cianoze, vonese ne

mbushjen kapilare.

2

INTEGRITETI I (VETES)

Mund te raportoje: factor stresi lidhur me ndryshimin e stilit te jeteses, humbje psh,

mbeshtetjen e familjes, marredheniet, financat, dhe shqetesimet shpirterore, shqetesimet

per pamjen: alopeci, lezione shperfityruese, humbje ne peshe, shperndarje e alteruar e

indyrnave trupore, dobesim I ekstremiteteve, rrudha ne lekure,

mohim I diagnoses, ndjesite e pafuqise, mungesa e shpreses, pafuqia, ndjenja e fajita,

humbje e kontrollit, depression.

Mund te shfaqe: mohim, ankth, depression, frike, terheqje, sjellje zemerimi, qan, kontakt

I dobet me sy, deshtim per te organizuar takim me persona me simptoma te ngjashme.

ELEMINIMI

Mund te raportoje: veshtiresi dhe dhimbje gjate eleminimit, dhimbje re zorres se trashe,

kruarje e perhershme dhe e vazhdueshme, diarre e shpeshte me ose pa krampe

abdominale, djegie gjate urinimit

Mund te paraqese: eleminim te qullet me mucus ose gjak dhe te shpeshte, diarre te

shpeshte dhe ne sasi te medha, lezione perianale ose abcese, ndryshime ne sasine e

eleminimit urinar, ne ngjyre, incontinence te zorreve.

USHQYERJA / LIKIDET

Mund te raportoje: anoreksi, ndryshime ne shijen e ushqimeve/ intolerance ndaj

ushqimeve, nauze/te vjella, humbje progresieve/e shpejte ne peshe, veshtiresi ne pertypje

dhe gelltitje( gjuhe e lenduar dhe goje e demtuar), disfagi, dhimbje retrosternale,

intolerance ndaj ushqimit psh diarre pas konsumimit te produkteve te qumeshtit, nausea,

ngopje e shpejte.

Mund te paraqese: zhurme te zorreve, distension abdominal( hepatosplenomegali),

humbje ne peshe, ulje e nivelit te yndyrnave subkutane/dobesim I mases muskulare,

trugor I varfer I lekures, lezione ne kavitetin oral, njolla te bardha, diskolorim, humbje e

dhembeve, edeme( e gjeneralizuar, locale).

3

HIGJIENA

Mund te raportoje: paaftesi per te perfunduar ne menyre te pavarur aktivitetet e

perditshme

Mund te paraqese: paraqitje e shprishur, deficit ne disa apo te gjitha kujdeset personale,

aktivitetet e vete-kujdesjes

NEUROSENSIBILITETI

Mund te raportoje: marrje mendesh, dhimbje koke, qafe e ngrire, ndryshime te gjendjes

mentale, humbje te mprehtesise mendore/aftesise per te zgjidhur probleme, harrese,

perqendrim I dobet, demtim I ndjeshmerise ose I kuptimit te pozicionit dhe dridhje,

dobesi muskulare, ndryshime ne mprehtesine vizuale, mpirje, ndjesi cpimi ne

ekstremitete( kembet duket qe shfaqin ndryshime me shpejt), fotofobi.

Mund te paraqese: ndryshime te statusit mental duke filluar nga konfuzion deri ne

demence, harrese, perqendrim I dobet, vigjilence e ulur, apati, vonesa

psikomotore/pergjigje te ngadalsuara, ide paranoike, ankth, reflekse jo-normale, ulje e

forces muskulare, tremor, hemipareze, verberi.

DHIMBJE / DISKOMFORT

Mund te raportoje: dhimbje e lokalizuar/ e gjeneralizuar, ndjesi e djegies ne kembe,

dhimbje koke, dhimbje gjoksi e tipit pleuritik.

Mund te paraqese: enjtje e nyjeve, noduj te dhimbshem, tendence per ulje te shkalles se

levizjes, ndryshime ne ecje.

FRYMEMARRJA

Mund te raportoje: infeksione te shpeshta dhe te vazhdueshme te rrugeve te siperme

respiratore, frymemarrje progresive te shkurtra, kolle( duke filluar nga kolle e lehte ne te

rende), joproduktive/productive me sputum, ngjeshje apo ngushtim ne gjoks, histori per

ekspozim ndaj tbc.

Mund te paraqese: takipne, ankth gjate frymemarrjes, ndryshim te zhurmes se

frymemarrjes/sputum me ngjyre te verdhe( prodhim gjate pneumonise).

4

SIGURIA

Mund te raportoje: ekspozim ndaj semundjeve infective psh tbc, histori per semundje te

tjera imunodeficitare psh artriti rheumatoid, kancer,

histori per transfuzione te shpeshta gjaku psh ne hemofili, incident traumatic, kirurgji ne

enet e medha., histori djegiesh, sherim I ngadalshem e plageve, plane ose jo per

vetevrasje.

Mund te paraqese: ethe te koheve te fundit, temperature te ulet, djersitje gjate nates,

ndryshim te integritetit te lekures psh prerje, ulceracione, rash( eczema, ekzantema,

psoriasis), diskolorim, plage te shumta injeksionesh( mund te jene infektuar), noduj, nyje

limfatike ne dy ose me shume pjese te trupit( qafe, axilla), renie te tonusit muscular,

ndryshime ne ecje.

SEKSUALITETI

Mund te raportoje: histori per sjellje me rrezik te larte, psh te paturit marredhenie me nje

partner me hiv-pozitiv, shume partnere seksuale, marredhenie seksuale te pambrojtura,

seks anal, humbje e deshires per marredhenie, te qenurit shume I semure per seks, te

pasurit frike per tu perfshire ne marredhenie seksuale, kundershtimi per perdorimin e

kondomeve seksuale, perdorimi I pilulave contraceptive.

Mund te paraqese: shtatzani apo risk per shtatzani( seksualisht active), shtatzani qe

rezultojne me infate hiv-pozitive, shfaqje te herpesit, lythave ne organet genitale.

NDERVEPRIMI SHOQEROR

Mund te raportoje: probleme lidhur me diagnozen dhe trajtimin, humbjet e pjestareve te

familjes apo te miqve, mbeshtetjes; frika e te treguarit te tjereve; frika e refuzimit/

humbja e te ardhurave, izolimi, vetmia, miq apo te aferm qe kane vdekur apo qe jane

semure nga aids, pyetje per aftesite e te mbeturit te pavarur, paaftesi per te planifikuar

nevojat.

Mund te paraqese: ndryshime ne familje, veshtiresi ne vendosjen e qellimit, crregullime

ne vendosjen e aktiviteteve.

5

MESIMI/ NXENIA

Mund te raportoje: deshtim per te permbushur trajtimin, vazhdim ne sjelljen e

rrezikshme( psh mosndryshim te sjelljes seksuale injeksioni I droges), abuzim ne

perdorimin e droges, aktualisht duhanpires, abuzim me alkolin, deshmi e deshtimit per

permiresim qe nga hospitalizimi I fundit.

Konsiderata: zakonisht kerkon ndihme me financat, medikamentet dhe trajtimin, kujdesin

per lekuren/ plaget

Pajisjet/ furnizimet: transporti, pazari dhe pergatitija; vete-kujdesi, procedurat teknike

infermierore, detyrat e mirembajtjes/ zonjes se shtepise, kujdesi per femijen, ndryshimet

ne menyren e jeteses,

STUDIMET DIAGNOSTIKE

Cbc: anemi dhe trombocitopeni idiopatike( anemia ndodh deri ne 85% te pacienteve me

AIDS dhe mund te jete anemi e thelle). Leukopenia mund te jete e pranishme; ndryshimet

diferenciale ne te majte referojne per process infektiv( PCP), edhe ndryshime diferenciale

ne te djathte vihen re me rralle.

Pbb: percakton ekspozimin e pacienteve me Aids ndaj semundjes TBC, 100% e atyre qe

jane te ekspozuar ndaj Micobacterium tuberculosis do te zhvillojne semundjen.

Serologjia: testi per antitrupat ne serum: Elisa, nje rezultat pozitiv mund te jete

indikacion per nje ekspozim ndaj virusit, por nuk eshte vendoses I diagnoses

perfundimtare per shkat te rezultatit falls-pozitiv.

Western Blot test: konfrimon diagnozen per Hiv ne gjak dhe urine.

Testi I lodit viral:

ri-pcr aktualisht testi me I perdorur qe mund te kap nivele te lodit viral te ARN ne me

pak se 50 kopje/ml ne plazme me nje limit maksimal prej 75000 kopje/ml.

vlerat e bdna. Ka nje rang te gjere prej 50-500,000 kopje/ml. terapia mund te fillohet ose

mund te ndryshohet gjate kohes, duke u bazuar ne lodin viral ne rritje per te mbajtur

nivele te ulura te tij. Kjo perben aktualisht indikatorin ne rritje te efektshmerise se

trajtimit.

Qelizat limfocite-T. reduktim total I sasise.

6

Limfocitet CD4+ nje numer me pak se 200 I tyre referon per nje rendim te gjendjes se

sitemit imun duke dhene deficence ne pergjigjen e tij dhe kerkim per ndihme.

C8 + ctl( qelizat supresore citoplazmike) ndryshon ne shkallen (2;1 apo me shume) I

qelizave supresore ne qeliza Helper (c8+ ne qeliza t4+)

Pcr(zinxhiri I enzymes polimeraze) dedekton hiv-dna; eshte shume I domosdoshem ne

evidentimin e lindjeve te reja nga nenat e infektuara me hiv. Infantet duhet ti nenshtrohen

gjetjes se antitrupave me ane te testit Elisa dhe Western blot, edhe pse thuhet qe infantet

nuk jo gjithmone jane te infektuar.

Std screening test: hepatitis B zhvillon dhe formon antitrupa, sifilizi dhe te tjera

semundje mund te jene positive.

Kulturat: studimet histologjike dhe citologjike te urines, gjakut, materialeve fekale,

likidit spinal, lezionet, sputumi dhe sekrecionet mund te behen per te percakuar

infeksionet oportuniste. Infeksionet me te zakonshme et percaktuara jane si me poshte:

- infeksionet protozoale dhe helmintike: pcp, toxoplasmosis, cryptosporidiosis

- infeksionet fungeale: kandida albicans, cryptoccocus nefromans, hystoplasma

capsulatum

- infeksionet bakteriale: mycobacterium avium-intracellulare, military

mycobacterial tb, shigella, salmonella

- infeksionet virale: cmv, herpes simplex, herpes zoster

Studimet neurologjike psh, EEG( elektroencefalograme), MRI(rezonanca magnetike),

CT( tomografia e kompjuterizuar e trurit), EMG( elektromiograme); indikohen ne

gjendjet e ndryshimeve mentale, ethe me origjine te papercaktuar, dhe/ose ndryshimet ne

funksionet sensore/motore qe percaktojne ndikimnin e infeksionit nga hiv apo infeksionet

oportuniste.

Radiografi e kraharorit fillimisht mund te jete normal ose mund te zbuloje infiltrime

sekondare intersticiale qe avancojne ne pcp( infeksione oportuniste) apo ne

komplikacione te tjera pulmonare/ semundje sic eshte tbc.

Testet e funksioneve pulmonare e perdorshme ne zbulimet e hershme te pneumonise

intersticiale.

7

Biopsia mund te perdoret per diagnozat diferenciale per Sarkomen Kaposi apo lezione te

tjera neoplazike.

Bronkoskopi mund te beht bashme me biopsine kur infeksionet oportuniste apo apo

semundje te mushkrive dyshohet te jene te pranishme( test konfirmues per

pcp( infeksione oportuniste).

Gelltitja e bariumit, endoskopi, kolonoskopi mund te beht per te percaktuar infeksionet

oportuniste (psh kandida, cmv).

PRIORITETET E INFERMIERIT

1. Parandalimi/minimizimi I zhvillimit e infeksioneve te reja

2. ruajtja e homeostazes

3. te promovoje apo nxise komfortin

4. te rregulloje suportin psikologjik

5. te siguroje informacion per prognozen/procesin e semundjes dhe nevojat per

trajtim

QELLIMET E ARRITURA

1- infeksionet u parandaluan/ zgjidhen

2- komplikacionet u parandaluan/ minimizuan

3- dhimbja/ diskomforti u lehtesuan ose u kontrolluan

4- pacienti pershtatet me situaten reale

5- diagnoza, prognoza dhe trajtimi u kuptuan nga pacienti

6- plane per te permbushur nevojat pas pershtatjes

DIAGNOZAT INFERMIERORE

Infeksion, risk per te avancuar ne sepsis/ fillim I infeksioneve te reja oportuniste

Faktoret e riskut perfshijne:

mbrojtje kryesore jo adekuate: lekure e demtuar, ind I traumatizuar, staze e likideve

trupore, depression I sistemit imun, semundje kronike, kequshqyerja, perdorimi I

antibiotikeve, ekspozimi ndaj agjenteve te mjedisit, teknikat invasive

8

Mundesisht mund te identifikohet nga “prania e shenjave dhe simptomave mund te

krijoje nje diagnose aktuale”.

Rezultatet e deshiruara/ vleresimi I kritereve- pacienti do te:

- Statusin e infeksionit( noc) arritja e sherimit te plageve/ lezioneve ne kohe; te jete

afebril dhe pa kullim purulent te plageve dhe pa shenja te tjera te gjendjeve

infective.

- Kontrollin e riskut; te identifikoje/ te marr pjese ne reduktimin e riskut per

infeksion.

NDERHYRJET

- Vleresohen njohirite dhe aftesite e pacientit per te mbajtur profilaksine e infeksioneve

oportuniste

- Lan duart para dhe pas cdo kontakti kujdeses; meson pacientin qe te laje duart ashtu sic

eshte e indikuar.

- te siguroje nje mjedis te paster dhe te mire- ventiluar. Te njoftoje stafin per shenja te

infeksioneve oportuniste dhe te zbatoje masat e izolimit sic eshte e kerkuar.

- te diskutoje per arsyet e izolimit dhe te mirembaje higjienen personale

- monitorimi I shenjave vitale, perfshire edhe temperaturen.

- te vleresoje shkallen/ thellesine e frymemarrjes; te vleresoje kollen e thate me inspirim

te thelle, ndryshimet ne karakteristikat e sputumit, pranine e frymemarrjes fyshkellyese.

Te fillohet izolimi kur shkaktari I kolles productive eshte I panjohur.

- hetohen shkaqet e dhimbjes se kokes, ngrirjes se qafes, alterimit te pamjes. Te shenohen

ndryshimet mentale dhe ne sjellje. Monitorohet per rigiditet nukal

- ekzaminohet membrana e mukozes orale/ dhe lekura per lezione apo shenja te

bardha( referohet ne; integritetin e lekures, demtimin actual te saj apo riskun per demtim

dhe demtim te mukozes orale)

- pastrohen thonjte e pacientit shpesh, sidomos te priten ato.

- monitorohet per disfagi, dhimbje retrosternale gjate gelltitjes, rritje te krampeve

abdominale, diare profuse.

9

- inspektohen plaget/ vendet e vendosjes se pajisjeve invasive duke vezhguar kryesisht

shenja te inflamacionit local/ apo infeksionit.

- vishni dorezat dhe perpareset gjate kontaktit te drejperdrejte me sekrecionet apo cdo

here kur ka nje demtim/ carje ne lekure gjate kujdesit per duart. Vishni maske dhe

mbrojtes per syte per te mbrojtur hunden, gojen dhe syte nga sekrecionet gjate vendosjes

se procedurave ose kur gjaku mund te sperkase ambjentin.

- etiketoni cantat e gjakut, mbajtesit e likidit trupor dhe pako te posacme per asgjesimin e

protokollit te izolimit.

- pastro mbajteset e lengjeve trupore/ gjakut me zbardhues.

Bllokimi I rrugeve respiratore mund te jete indicator I zhvillimit te pcp( infeksioneve me

te zakonshme oportuniste), megjithate, tbc, infeksionet fungeale, virale dhe bakteriale

jane ne rritje dhe mund te kompromentojne sistemin respirator. Shenim: cmv dhe tbc

mund te zhvillohen bashke ne mushkri dhe, nese t rajtimi per pcp nuk eshte efektiv,

funksionin e tij mund ta kryeje trajtimi per tbc.

Anomalite neurologjike jane te zakonshme dhe mund te jene te lidhura me Hiv apo

infeksionet sekondare oportuniste. Simptomat mund te variojne nga ndryshime te vogla

ne humor/ sensibilitet( ndryshime te personalitetit apo depression) ne halucinacione,

humbje te kujteses, demence te rende, dhe humbje te shikimit. Infeksionet e

SNQ( encefaliti eshte me I zakonshmi) mund te jete shkaktuar nga mikroorganizma

fungeale apo protozoale.

Kandida orale, cmv, herpes dhe cryptococcosis jane semundjet me te zakonshme

oprotune qe ndikojne ne membranat e lekures.

Te zvogelohet rreziku per transmetimin e mikroorganizmave patogjene nepermjet lekures

se demtuar.

10

Ezofagiti mund te jete sekondar nga kandidoza orale, cmv apo herpesi. Cryptosporidiosis

eshte nje infeksion parazitar pergjegjes per diarrene e ujshme( shpesh me shume se

15liter/ dite).

Identifikimi apo trajtimi I hershem I infeksioneve sekondare mund te parandaloje sepsisin

Perdorimi I maskave dhe I dorezave kerkohet per sigurine ne pune dhe ne shendet, per tu

ruajtur nga kontakti direct me lengjet e trupit, gjakun, sekrecionet etj.

Parandalimi I inokulimeve aksidentale te kujdesdhenesve. Shenim: cpimet aksidentale me

gjilpere duhet e njoftohen menjehere bashke me ndjekjet e bera ne protokoll.

Te vriten virusi I Hiv dhe mikroorganizmat e tjere qe jane ne siperfaqe.

Bashkepunimi

Monitorimi I studimeve laboratorike

Studimi I kulturave, gjakut, likideve, urines, sekrecioneve dhe sputumit

1. Administrimi I antiviraleve: nucleoside, zidovudine, didanosine, stavudine,

lamivudine

2. frenuesit e proteazes si: indinavir, nelfinavir, ritonavir, saquinavir

3. frenuesit e transkriptimit te kundert jo-nukleozidik si: delavirdine, nevirapine,

efavirenz

Ndryshimet ne numrin qe lizave te bardha te gjakut indikojne per procese infeksioze. Ulja

e numrit te ketyre qelizave apo ndryshimet e numrit te qelizave te tjera te gjakut mund te

shkaktohen nga efekti I trajtimit/ medikamenteve.

Prandaj duhet bere vleresimi I komplikacioneve dhe/ose monitorimi I efekteve te

trajtimit.

11

Medikamentet antiretrovirale kane per qellim te bllokojne replikimin e virusit Hiv. Ne

pergjithesi medikamentet jepen tre pernjeheresh sepse pershkak se dhenia e tyre ne grup

jane me efektiv per uljen e lodit viral. Konsiderata te vecanta jane te nevojshme kur behet

fillimi, ndryshimi, pakesimi apo nderprerja e trajtimit

Ne te kaluaren, zidovudine ishte dhene e vetme dhe si nje linje e pare trajtimi. Ndersa

tani, mjekimi zakonisht jepet ne grup-tresh( pra tre medikamente njekohesisht).

Zidovudine ka treguar te jete e efektshme ne parandalimin e infeksioneve perinatale te

hiv, pra shihet sin je opsion trajtimi gjate shtatzanise. Shenim: nje medicament I ri

trizivir, qe formohet me kombinimin e epivir, retrovir dhe ziagen, jepet si trajtim dy here

ne dite.

Menaxhimi I infeksioneve oportuniste perfshin profilaksine duke luftuar semundjet e

lidhura me to. Per shembull: tmp/smx jepen per te parandaluar pneumonine; biaxin dhe

zithromax jane rekomanduar per parandalimin e mac; vytovene eshte perdorur per te

parandaluar semundjen jete-kercenueseCMV. Foscavir gjithashtu perdoret per te penguar

progresionin e cmv por duhet perdorur me kujdes, sepse mund te shkaktoje toksicitet

renal.

Diagnozat infermierore per nivelin e lengjeve.

Faktoret e rezikut per deficit te lengjeve perfshihen: humbjet e teperta si diarre, te vjella,

djersitje profuse, gjendja hipermetabolike, temperature, nausea, anoreksia, letargjia.

Nderhyrjet infermierore

Menaxhimi I fluideve

- menaxhimi I shenjave vitale, kryesisht hipotensionin perfhsire edhe ndryshimet

posturale te tij.

- Shenohet temperature e larte dhe kohezgjatja e episodeve febrile. Banjo me uje te

vaket eshte e indikuar. Duhen mbajtur veshje te thata. Mbahet nje mjedis me

temprrature te prshtatshme.

- Vleresohet trugori I lekures, membranat mukozale dhe etja. Matet sasia e urines

se eleminuar dhe graviteti specific I saj.

12

- Matet apo vleresohet humbja me ane te diarrese. Shenim: kryesisht humbjet e

pavetedijshme

- Peshimi eshte I indikuar

- Marrja orale e likideve inkurajohet per rreth 2500ml/dite

- Jepini pacientit likide qe jane te tolerueshme nga ai dhe qe jane te nevojshme per

te zevendesuar elektrolitet psh; leng mishi

- Eleminoni ushqimet qe nxisin diarrene si: ushqimet pikante apo me shume

yndyre, arrat, lakrat, produktet e qumeshtit.

-temperatura eshte nje nga shenjat e perjetuara me shpesh nga pacientet me hiv(97%).

Rritja e kerkesave metabolike dhe humbja e tepruar e diaforezes con ne humbjen e

likideve dhe ne dehidrim.

- renia e prodhimit urinar reflekton ndryshim ne e perfuzionit te qarkullimit. Shenim:

monitorimi I balances se likideve eshte I veshtire ne momentet e humbjeve te

pavetedijshme.

- edhe pse humbja ne peshe mund te coje ne dobesim te muskujve, luhatjet e papritura

reflektojne gjendjen e hidratimit. Humbjet e likideve lidhur me diarrene mund te krijoje

nje gjendje kritike duke u bere jete-kercenuese.

- mbajtja e balances se likideve shmang etjen dhe I mban membranat mukozale te

lageshta.

- marrja e disa likideve mund te jete shume e dhimbshme( psh likidet acide) per shkak te

lezioneve orale.

- perdorimi I produkteve me laktoze ndihmon ne kontrollin e diarrese

- administrohen lengje/elektrolite me ane te rrugeve iv ose tub nazogastrik, sipas nevojes

se pacientit.

- monitorohen studimet laboratorike si psh elektrolitet ne urine apo serum

- merret moster gjate defekimit per studim

- administrohen medikamentet sic eshte e indikuar si psh antiemetike(proclorperazine,

maleate, tigan, raglan), antidiarrheals( loperamide, dyphenoxilate, paregoric),

antispasmoidics( cantil), antipyretics( acetaminophen).

- te mbahet nje batanije per raste te hipotermise

13

- mund te jete e nevojshme nje mbeshtetje apo shtim I vellimit qarkullues nese marrjet e

ushqimeve dhe lengjeve ne rruge orale eshte e pamjaftueshme per shkak te nauzeve

dhe/apo te vjellave persistuese.

- njoftimi urgjent per disbalancen e elektroliteve dhe mundesisht, zevendesimi I

menjehereshem I tyre.

- vleresimi I perfuzionit dhe/ose funksionit renal

- ndryshimi I flores bakteriale ne zorre mund te ndryshoje pershkak te perdorimit ten je

apo shume antibiotikeve si terapi.

- redukto incidencen e te vjellave per te parandaluar himbjen e metejshme te lengjeve/

elektroliteve.

- mundohuni te ulni sasi dhe materialet fekale te lengshme,; kjo mund te reduktoje

spazmen intestinale dhe peristaltiken e zorreve. Shenim: antibiotiket gjithashtu mund te

perdoren per te trajtuar diarrene, nese shkaktari I saj eshte nje infektiv.

- ndihma lejon uljen e temperatures dhe te pergjigjes hipometabolike, zvogelon humbjet e

pavetedijshme. Shenim: studimet kane treguar qe toksikacioni nga acetaminofeni ndodh

me shpesh tek pacientet me Aids, keshtu qe ai duhet te perdoret me kujdes.

Diagnoza infermierore: tipi I frymemarrjes, ndryshimet inefektive te shkembimit te

gazeve, faktoret e riskut demtues perfshijne:

demtimet muskulare( humbja e muskujve respiratore), renia e energjise/ lodhje,

zvogelimi I zgjerimit te mushkerive

sekrecionet e pashperndara( obstruksioni trakeo-bronkial), proceset

inflamatore/infective,

ventilim I dhimbshem, perfusion I imbalancuar

Rezultatet e deshiruara te pritshme- pacienti do te:

Ne sistemin respirator

do te ruaje nje tip efektiv te frymemarrjes

nuk do te kete me pervoja te dispense/cianozes, me nje frymemarrje pa zhurme

dhe X-ray te qarte te permiresuar.

14

Nderhyrjet infermirore

Monitorimi respirator

- degjo zhurmen e frymemarrjes, duke shenuar zonat ku zvogelohet/mungon

frymemarrja dhe prania e zhrmave jo normale.

- Sheno thellesine/normen e frymemarrjes, perdorimin e muskujve asesore, rrit

punen per frymemarrje dhe vezhgo per pranine e dispense, ankthit dhe cianozes.

- Vlereso ndryshimet ne nivelin e ndergjegjes, heto per ankesat e dhimbjes se

kraharorit.

Asistence ventilatore

I pavarur

- ngrini koken e krevatit, ndihmo pacientin te kthehet ne anen tjeter, vlereso kollen,

frymemarrjen e thelle ashtu sic indikohet.

- Kryej frymemarrjen sic indikohet, duke perdorur teknika sterile dhe duke

respektuar masat e sigurise si psh maska, veshje mbrojtese per syte.

- Lejo periudha te mjaftueshme pushimi midis aktiviteteve. Ruaj nje mjedis te qete.

Sugjero zhvillimin e komplikacioneve pulmonare/infeksioneve psh:

atelektazis/pneumonia.Shenim: pneumonia zakonisht avancon edhe pse ndryshimet ne

zhurmen respiratore mund te mos kene ndodhur.

Takipnea, cianoza, shqetesimet dhe rritja e punes se frymemarrjes flasin per detrest

respirator dhe nevojen per rritjen e mbikqyrjes dhe nderhyrjes mjekesore

Hipoksemia mund te coje ne ndryshime duke filluar nga ankth dhe konfuzion deri ne

papergjegjshmeri.

15

Dhimbja pleuritike e kraharorit referon per nje pneumoni jospecifike apo efuzione

pleurale te lidhura me demtime.

Nxit funksionin optimal te mushkrive dhe redukton incidencen per aspirim apo infeksion

per shkat te atelektazise.

Asiston ne pastrimin e mjeteve te respiracionit, duke lehtesuar shkembimin e gazeve dhe

parandaluar komplikacionet respiratore.

Redukton konsumin e oksigjenit.

Asistenca respiratore.

Ne bashkepunim

- shqyrtohet seriali I X-ray.

- Ndihmohet/udhezohet se si duhet te perdore apirometrin ne menyre efektive.

Siguron fizioterapine e kraharorit psh perkusionin, vibratimin, dhe drenimin

postural.

- Siguron dhenien shtese te O2 me mjetet e posacme si: me kanjule, maske,

intubim/ ventilimi mekanik.

- Administrohen medikamentet sic eshte e udhezuar. Antibiotiket si: bactrime,

septra, pentam, foscavir, cytovene, biaxin, zithromax, mycobutin,.

Bronkodilatatore, ekspektorantet, qetesuesit e kolles, pergatitja/ ndihma per

procedura te tilla si bronkoskopi.

Prezenca e infiltrime difuze mund te sygjeroje per pneumoni, ndersa zonat e

kongjestionuara mund te referojne per komplikacione te tjera te penumonise si atelektazi

apo lezione te tjera.

16

Inkurajohet teknika e duhur e frymemarrjes dhe mesohet se si behet zgjerimi I mushkrive.

Humbja e sekrecioneve, pastrami I mukozave te mushkrive promovon pastrimin e

rrugeve te frymemarrjes. Shenim: ne rastin e lezioneve te shumta te lekures, fizioterapia e

kraharorit mund te nderpritet.

Ruhet nje ventilim/oksigjenim efektiv per te parandaluar keshtu krizat respiratore.

Zgjedhja e trajtimit varet nga situate idividuale dhe organizmi shkaktar I infeksionit.

Edhe pse baktrima eshte medikamenti I zgjedhur per trajtimin e pneumonise, pentam

mund te perdoret I vetem ose I kombinuar kur trajtimi me baktrime nuk eshte I

suksesshem apo I kunderindikuar. Shenim: baktrima perdoret gjithashtu si parandalues.

Biaxin eshte efektiv per trajtimin e cmv. Shenim: cmv shpesh ndodh njekohesisht me

pneumonine.

Bronkodilatatoret mund te permiresojne apo te mbajne te paster rruget ajrore apo te

ndihmojne ne eleminimin e sekrecioneve.

Bronkoskopia mund te kerkohet per te pastruar mukozen pulmonare, per te marre moster

per diagnose( biopsy, lavazh).

Diagnozat infermierore: lendimi/demtimi, rrezikur per hemorragji. Faktoret riskues mund

te perfshijne: nje profil jonormal I gjakut: ulja e absorbimit te vitamins K, alterime te

funksioneve hepatike, prania e antitrupave antiplatele autoimmune, demtimet, dhe/ose

endotoksinat ne qarkullim(sepsisi).

17

Rezultatet e deshiruara te pritshme- pacienti do te:

shfaqe homeostaze si pasoje e ndalimit te hemoragjise.

Nderhyrjet infermierore

-Reduktimi I hemoragjise

I pavarur

Shmang injeksionet, temperaturat rektale dhe tubat anorektale. Supostot rektale aplikohen

me shume kujdes.

Ruajtja e nje mjedisi te sigurte psh: mban te gjitha mjetet e nevojshme dhe mban shtratin

ne nje pozicion te ulet.

Ruan nje karrike kur platelet jane ne numer me te ulet se 10000. vlereson regjimin e

mjekimit.

Vlereson likidet trupore si: urinen, materialet fekale per gjak okult

Observon/raporton epitaksisin, hemoptizine, hematurine, hemorragjine vaginale jashte

kohes se ciklit menstrual,

Monitoron per ndryshime te shenjave vitale apo te ngjyres se lekures psh: pulsi, rrahjet e

zemres, respiracionin, zbehjen ne lekure apo diskolorimin.

Vlereson ndryshimet ne nivelin e koshiences.

18

Ne bashkepunim

Shqyrto studimet laboratorike psh pt, apt, kohen e koagulimit, platelet,

hemogolobine/hematokrit

Administro produktet e gjakut sic eshte e indikuar

Evito perdorimin e produkteve te aspirins/Ansa sidomos ne presence te lezioneve gastrike

- Mbron pacientin nga shkaqet e shfaqjes se hemorragjise si pasoje e procedurave

psh: futja e termometrit, tubat rektale mund te demtojne mukozen e saj. Shenim:

Disa medikamente duhet te jepen me ane te supostove, keshtu qe kujdesi eshte I

keshilluar.

Redukton demtimet aksidentale, te cilat mund te rezultojne ne hemorragji.

Redukton mundesine e demtimeve, edhe pse aktiviteti duhet te ruhet. Mund te jete e

nevojshme nderprerja apo zvogelimi I dozave te ndonje medikamenti. Shenim:

cuditerisht pacienti mund te kete nje ulje te numrit te trombociteve pa pranine e

hemorragjise

Zbulimi I menjehereshem I hemorragjise/ fillimi I shpejte I trajtimit mund te parandaloje

hemorragjine klinike.

Hemorragjia spontane mund te indikoje zhvillimin e Dic ose trombocitopenise

autoimmune , qe jane te nevojshme per nje vleresim te metejshem dhe nje nderhyrje me

te shpejte.

Prania e gjakrrjedhjes/ hemorragjise mund te coje ne crregullime cirkulatore deri ne Shok

Mund te pasqyroje hemorragji cerebrale

19

Zbulohen ndryshime ne aftesine e koagulimit, identifikon terapite e nevojshme. Shenim:

shume individe( deri 80%) paraqesin numer te trombociteve me pak se 50,000 dhe qe

paraqiten si asimptomatike, mund te kene nevojen per monitrim te rregullt.

Transfuzioni I gjakut mund te kerkohet ne gjakrrjedhjen massive dhe persistente.

Keto medikamente reduktojne grumbullimin e trombociteve, demtimin apo zgjatjen e

perocesit te koagulimit, dhe mund te shkaktojne acarim te mukozes se stomakut, qe rrisin

rrezikun e hemorragjise.

Diagnozat infermierore: ushqyerja, e pabalancuar, me pak sesa kerkesat e organizmit te lidhura me :paaftesine apo aftesine e kufizuar per ushqyerje, trejtjen apo metabolizmin ushqyes:nausea/te vjella, refleksin hiperaktiv, crregullimet e zorreve, infeksionet e traktit g-I, lodhje lidhur me shkallen metabolike apo nevojat ushqyese(temperature/infeksion)

Evidentuar mundesisht nga: humbja ne peshe, ulja e mases muskulare apo yndyrnave, humbje e interest per ushqim, neveri ne ngrenie, alterim I shijes se ushqimit, krampe abdominal, zhurme hiperaktive e zorreve, diarre,

Abnormalitete ne rezultatin e analizave: deficit ne vitamina, protein dhe minerale, imbalance te elektroliteve.

Rezultatet e deshiruara/ vleresimi I kritereve- pacienti do te:

do te ruaje peshen ose do te shfaqe shtim ne peshe drejt qellimit te deshiruar, do te demostroje balance positive te azotit, te qenurit I lire nga shenjat e kequshqyerjes dhe te paraqese permiresim te nivelit te energjise.

20

NDERHYRJET INFERMIERORE

Monitorimi I ushqyerjes

I pavarur

Vlereson apo paraqet aftesi per te pertypur, ndjere shijen dhe gelltitur

Planifikon dite me pacientin, I sugjeron ushqime nga shtepia nese eshte e pershtatshme. Siguron vakte ushqimore te shpeshta dhe ne sasi te vogla, me ushqime te dendura dhe pijeve jo-acidike, zgjedh ushqime te pelqyeshme per pacientin, inkurajon ne marrjen e ushqimeve te pasura me kalori , disa prej te cilave mund te cilesohen si stimulus te ushqimit. Shenim: shenoni kohen kur oreksi eshte me I mire dhe perpiquni te sherbeni me shume ushqim ne kete vakt ushqimor.

Kufizoni ushqime qe provokojne nauze/ te vjella apo qe jane shume pak te tolerueshme nga pacientiper shkak te demtimeve te gojes/ disfagise,. Shmangni sherbimin e pijeve shume te ngrohta apo edhe ushqimeve te tilla. Sherbeni ushqime qe jane lehtesisht per tu gelltitur psh: veze, akullore, ushqime te gatuara.

Jepni medikamentet ndermjet vakteve ushqimore( nese kjo eshte e tolerueshme) dhe kufizoni marrjen e lengjeve bashke me ushqimin, vetem nese lengjet kane vlera ushqyese. Inkurajoni sa me shume te jete e mundur ushtrimet fizike. Ofro kujdes te shpeshte per gojen, shmangni pastrimin e gojes qe kane permbajtje alkolike.

Siguroni periudha pushimi par avaktit ushqimor. Shmangni procedurat e dhimbshme afer vakti te ushqyerjes.

Largoni stimujt helmues ekzistues ne mjedis ose apo rastet qe perkeqesojne refluksin gastro-ezofagea.

Inkurajoni/nxitni pacientin per tu ulur per te ngrene. Shenoni marrjet e vazhdueshme te kalorive.

Degjoni/vleresoni zhurmen e zorreve.

Peshojeni pacientn sic indikohet. Vleresoni peshen duke e krahasuar ate me periudhen para semundjes

Shenoni efektet anesore te medikamenteve

-lezionet e gojes, fytit apo te ezofagut( shpesh te shkaktuara nga kandida, herpes simplex, apo disa tumore), apo ndryshime te shijes se ushqimit per shkak te marrjes se medikamenteve, mund te shkaktojne disfagi, e cila limiton aftesine e pacientit qe te marre ushqim ne rruge orale duke reduktuar keshtu deshiren per ushqim.

21

Levizshmeria e tepert e zorreve eshte e zakonshme dhe kjo lidhet me te vjellat dhe diarrene, e cila mund te ndikoje ne zgjedhjen e dietes/ rruges se dhenies se ushqimit. Shenim: intolerance ndaj laktozesdhe malabsorbimi, kondtribojne per diarredhe mund te lindin nevojen per ndryshime ne diete/formulen shtese

Treguesi I nevojave ushqimore lidhet me marrjet adekuate. Shenim: per shkak te demtimit te sistemit imun, disa teste te gjakut qe normalisht perdoren per per testimin e statusit nutricional, nuk jane te dobishme.

Medikamentet profilaktike dhe terapeutike mund te kene efekte aneseore qe ndikojne ne ushqyerje psh: zdv( alteron shijen, nauze/te vjella), bactrim( anoreksi, intolerance ndaj glukozes, glosit), pentam( alteron shijen dhe nuhatjen, nauze/te vjella, intolerance ndaj glukozes), frenuesit e proteazes( rrisin nivelin e lipideve dhe sheqerit ne gjak).

Perfshirja e pacientit ne planifikim I jep senskontrollit te mjedisit dhe mund te rrise sasine e marrjes se ushqimeve. Ushqimet e paplanifikuara gjithashtu mund te rrisin oreksin. Shenim; ushqime te ketij grupi, ushqime me permajtje te larte te yndyrnave mund te rekomandohen sit e tolreshueshme per shkak se rrisin shijen dhe marrjen e ushqimeve ne rruge orale.

Dhimbja ne goje apo frika e irritimit te lezioneve orale mund te beje qe pacienti te ngurroje te ushqehet. Keto masa mund te jene te dobishme ne rrijten e marrjes se ushqimit ne rruge orale.

Te pasurit e stomakut plot zvogelon oreksin dhe marrjen e ushqimit.

Mund te permiresoje oreksin dhe te tjera ndjesi te mireqenies se pergjithshme. Redukton diskomfortin e lidhur me nauze/te vjellat, lezionet orale, thatesine e mukozave. Pastrimi I gojes permireson oreksin.

Redukton lodhjen, rrit energjine te nevojshme per momentin e ushqyerjes.

Redukton stimulimin e qendres se te vjelles qe gjendet ne medulle

Lehteson gelltitjen dhe redukton riskun e aspirimit, identifikon nevojen per ushqim shtese apo perdorimin e alternativave te tjera ushqyese.

Ne bashkepunim

Shqyrtohen studimet laboratorike psh: glukozen, funksionet e melcise, elektorlitet, proteinat dhe albuminen

Ruajtja e statusit (npa) kur kjo eshte e pershtatshme

Vendosja/ mbajtja e tubit nazogastrik kur ky idnikohet.

22

Konsulte me dietologun dhe skuadrat mbeshtetese. Perdor ushqyerjen enterale/ parenterale sic indikohet.

Administro dhenien e medikamenteve sic idindikohet:

Antiemetike( prochlorperazine, promethazine, tigan), carafate, suspension, perzierje te Maalox, Benadryl, lidocaine.

Vitamina shtese

Stimulus te oreksit psh: marinol, megace, oxandrin.

Alfa inhibitors psh: thalidomide

Antidiarrheals psh: lomotil, loperamide, sandostatin

Antibiotiko terapi psh: nizoral, diflucan

-tregon statusin nutricional dhe funksionin e stomakut, dhe identifikon nevojat per zevendesim. Shenim: testet nutricionale mund te jete te alteruara per shkak te semundjeve dhe si pergjigje ndaj disa medikamenteve

Mund te nevojitet per te reduktuar nauzen dhe te vjellat

Mund te nevojitet per te reduktuar te vjellat apo per administrimin e ushimeve me tub nazo-gastrik. Shenim: irritimi ezofageal nga prania e infeksionit( kandida, herpes) mund te siguroje vend per infeksion sekondar/ demtim: tubi nazogastrik duhet te perdoret me kujdes.

Ndihmon ne diete duke u bazuar ne shkallen e nevojave apo pershtatshmerise.

Ushqimet enterale perdoren sepse ato kushtojne me pak dhe mbajne me pak rrezik per mosfunksionim per shkak te disfunksionit endokrin

Redukton incidence e nauzes/te vjellave mundesisht duke permiresuar marrjen e ushqimit nga goja.

Jepen me ushqim per te lehtesuar dhimbjen e gojes, rrisin konsumin e ushqimit.

Korrigjon deficitin e vitaminave qe rezultojne nga marrja e ulet e ushqimeve dhe/ose crregullimet e tretjes dhe absorbimit ne traktin g-i. shenim: shmangni dozat e medha, niveli I ushqimeve shtese eshte dy here me shume dhe sherben si ndihme ditore.

Marinol( nje antiemetic) dhe megace( nje antineoplastik) veprojne si stimulante te oreksit me pranine e ndihmave. Oxandrin po studiohet per provat klinike ne rritjen e oreksit dhe ne permiresimin e mases dhe forces muskulare.

23

Redukton nivelet e larta te faktorit te nekrozes se tumorit, te pranishem ne semundjet kronike qe kontribojne ne humbje te peshe/kaheksi. Studimet tregojne nje shtim ne peshe 10%.

Frenuesit pengojne levizshmerine e zorreve duke ulur diarrene. Imodium apo sandostatin jane trajtime te efektshme per diarrene sekretore( sekretimin e ujit dhe te elektorliteve nga epiteli I zorreve).

Mund te jepen per te parandaluar/ trajtuar infeksionet qe perfshijnetraktin gastro-intestinal

Diagnozat infermierore: dhimbje acute/kronike mund te jete e lidhur me: inflamacion apo shkaterrim I indeve, infeksione, lezione te brendshme apo te jashtme te lekures, ekskoracion I zorres se trashe, keqformime, nekroza, neuropati periferike, mialgji, atralgji, krampe abdominal

Rezultatet e deshirurara/ kriteret qe vleresohen-pacienti do te: raportoje lehtesim apo control mbi dhombjen, do te demostroje nje sjellje te qete dhe shprehje faciale gjithashtu. Do te jete ne gjendje te bleje apo pushoje pershtatshmerisht.

Nderhyrjet infermierore

Menaxhimi I dhimbjes

I pavarur

Vlereson dhimbjet e raportuara, veren vendodhjen intensitetin, frekuencen dhe kohen kur ndodh ajo.

Meson/inkurajon pacientin per te raportuar dhimbjen sic ajo zhvillohet dhe jot e prese derisa ajo te arrije nivelet me te rend ate saj.

Inkurajon shprehjen verbale te ndjesive qe ka pacienti.

Ofron aktivitete te ndryshme, psh: leximin, vizitat, radio/televizionin.

Realizon masat palliative psh: ripozicionimin, masazhimin

Meson apo inkurajon pacientin ne perdorimin e vizualizimit, perdorimin e imagjinates, relaksimin progresiv, teknikat e frymemarrjes se thelle, meditimin.

Ofron kujdesin oral( I referohet mukozes se demtuar te gojes0.

Aplikon pakot e ngrohta dhe te lageshta me pentamidine i/v rreth 20 minuta pas aplikimit.

24

-tregon nevojen apo efektshmerine e nderhyrjeve dhe mund te sinjalizoje zhvillimin/rizgjidhjen e komplikacioneve. Shenim: dhimbja kronike nuk prodhon ndryshime autonomike, gjithsesi, dhimbja acute dhe kronike mund te bashkejetojne.

Efikasiteti I masave te komfortit dhe mjekimeve eshte permiresuar me nderhyrjen ne kohen e duhur.

Mund te reduktoje ankthin dhe friken dhe keshtu, te reduktoje perceptimin e intensitetit te dhimbjes.

Rifokusimi I vemendjes mund te rrise aftesite perballuese. Promovon relaksim/ ul tensionin muscular.

Promovon relaksim dhe ndjesine e te ndjerit mire. Mund te ule nevojen e analgjezikeve narkotike, nderkohe qe nje process degjenerativ motor/nervor eshte I perfshire. Mund te mos jete I suksesshem ne semundjen e demences, edhe kur ajo eshte ne fazen minore.

Lezionet apo ulceracionet orale mund te shkaktojne discomfort te rende.

Keto injeksione njihen si shkaktare te dhimbjes dhe abceseve sterile.

Ne bashkepunim

Administron analgjeziket/ antipiretiket, analgjeziket narkotike

-siguron lehtesim te dhimbjes/ diskomfortit; redukton temperature.

Diagnozat infermierore: integriteti I lekures, demtimet, faktoret e riskut mund te perfshijne:

ulje e nivelit te aktivitetit/mobilitetit, ndjeshmeri e alteruar, rendese e skeletit, ndryshime ne trugorin e lekures, kequshqyerja: gjendje metabolike e latreruar

Rezultatet e deshiruara/ vleresimi I kritereve-pacienti do te:

ndihet I lire apo shfaq permiresim te te plageve/ plage te sheruara, integriteti I lekures: praktikon teknika apo sjellje qe parandalojne shkaterrimin e lekures/ lekure e sheruar.

NDERHYRJET INFERMIERORE

Mbikqyrja e lekures

I pavarur

Vleresim I perditshem e lekures. Shenim: ngjyra, trugor, qarkullimi dhe ndjeshmeria. Pershkruan lezionet dhe observon ndryshimet.

25

Praktikon udhezimet per nje higjene te mire te lekures psh: te lahet teresisht, vendet e thata me kujdes dhe nje masazh te bute me nje krem te pershtatshem.

Ripozicionim I shpeshte. Perdorni kthimin anash sic eshte e kerkuar. Inkurajoni ndryshime periodike ne peshe. Mbroni daljet kockore si: berryllat, thembrat dhe gjunjet

Ruani te paster, te thate dhe pa rrudha duke perdorur pelhure te bute, mundesisht pambuku.

Inkurajoni kujdesin jashte nga krevati, aq sa eshte I tolerueshem

Pastroni zonen perianale duke larguar materialet fekale me uje apo vaj mineral apo produkte komerciale, shmangni perdorimin e letres higjenike te banjos. Perdorni kremra mbrojtes psh: oxid zinku.

Pritni dhe pastroni thonjte vazhdimisht.

Mbuloni ulcerat e hapura me mbulesa sterile apo barrier mbrojtese psh: tegaderm, duoderm sic indikohet.

Ne bashkepunim

Siguro nje dyshek te pershtatshem apo krevat per te qene I duhur per anesite e trupit.

Merrni culture per lezionet e hapura te lekures.

Aplikoni/administroni medikamente locale/sistemike sic indikohet.

Mbuloni lezionet e ulceruara te lekures me mbulesa te lagura apo vajra antibiotike sic indikohet

Referojeni per terapi fizike per ushtrime te rregullta/ aktivitet te programuar.

-krijon linja baze krahasuese qe sigurojne mundesi per nderhyrje te herpashershme.

Ruan nje lekure te paster, lekura e thate siguron mbrojtje nga infeksioni. Lekura e thate, ne vend te ferkimit redukton riskun per demtim te lekures se thate. Ferkimi rrit qarkullimin ne lekure dhe siguron comfort. Shenim: masat e izolimit kerkohen kur lezionet e hapura apo te gjera te lekures jane te pranishme.

Redukton stresin ne pikat e presionit, permireson rrjedhjen e gjakut ne inde dhe promovon sherimin.

Ferkimi I lekures I shkaktuar nga pjeset e lageshta apo rrudhosja e mbulesave con ne irritimin e lekures fraxhile dhe rrit rrezikun per infeksion. Ul presionin ne lekure nga qendrimi I gjate ne shtrat. Pengon tretjen e shkaktuar nga diarrhea dhe mban lezionet

26

perianale te thata. Shenim: perdorimi I letres higjenike mund te perkeqesoje lezionet e pranishme.

Thonjte e gjate rrisin rrezikun per traumatizimin e lekures.

Mund te reduktoje kontaminimin bacterial, promovon sherimin.

Redukton presionin ne lekure, inde dhe lezione, ul ishemine e indeve. Identifikon trajtime te duhura te pathogjeneve . perdoret ne trajtimin e lezioneve te lekures. Perdorimi I agjenteve te tille si sprai prederm mund te stimuloje qarkullimin , rritjen e procesit te sherimit. Shenim: kur perdoren mbidoza te vajrave trajtuese, kujdesi duhet perqendruar ne parandalimin e kontaminimit apo infektimit te kryqezuar apo te perhapur lokalisht.

Mbron zonat e ulceruara nga kontaminimi dhe siguron sherimin.

Siguron permiresim te tonusit muscular dhe te shendeti te lekures.

Diagnozat infermierore: membrane e mukozes orale, demtimi mund te lidhet me: deficitin imunologjik dhe prezenca e lezioneve te shkaktuar nga patogjenet psh; kandida, herpesi; dehidratimi, malnutricioni, higjene inefektive orale, efektet anesore te mjekimeve: kimioterapia

Rezultatet e deshiruara/ vleresimi I kritereve- pacienti do te: shfaqe membrane te mukozes te paprekur, te cilat jane ngjyre roze, te lageshta dhe larg nga inlamacionet/ ulceracionet. Do te demostroje teknika per te rivendosur/ apo ruajtur integritetin e mukozes orale

NDERHYRJET INFERMIERORE

Restaurimi I kujdesit per gojen

I pavarur

Vlereson membrane e mukozes/dokumenton te gjitha lezionet orale. Shenon raportimet per dhimbjeve, veshtiresite ne gelltitle dhe vlereson enjtjen.

Ofron kujdes te perditshem oral dhe pas marrjes se ushqimit, duke perdorur furce te bute dhembesh, paste jogerryese, pastrues te gojes jo-alkolik, pastrim I dhembeve me pe.

Pastron lezionet e mukozes orale me solucion fiziologjik/ peroksid hidrogjeni te holluar apo duke perdorur solucione me soda.

Sugjeron perdorimin e camcakizave te sheqerosur/karamele apo stimulus te salivacionit.

27

Planifikon diete per te shmangur ushqimet e kripura, aromatike, abrasive dhe te pijeve acidike. Kontrollo per tolerance ndaj temperatures se ushqimeve. Ofroni ushqime te ftohta.

Inkurajoni marrjet orale te ushqimeve ne aafersisht 2500ml/dite. Inkurajoni pacientet te permbahen ngaperdorimi I duhanit.

-edema, lezionet e hapura dhe carjet ne mukozen orale dhe ne fyt mund te shkaktojne dhimbje dhe veshtiresi ne pertypje dhe gelltitje.

Lehteson diskomfortin, pengon formimin e acidit te hidhur lidhur me grimcat ushqimore te mbetura dhe promovon ndjesine e te ndjerit mire.

Redukton perhapjen e lezioneve dhe formimin e krustave nga kandida, dhe ofron comfort.

Stimulon formimin e peshtymes per neutralizimin e acideve dhe mbrojtjen e membranes mukozale.

Ushqimet gerryese mund te hapin lezionet e sheruara.hapja e lezioneve eshte e dhimbshme dhe rendohen nga kripa, erezat, ushqimet acidike dhe pijet e tilla. Ushqimet shume te ftofta apo te ngrohta mund te shkaktojne dhimbje te membranave mukoze te ndjeshme.

Ruan hidratimin; ruan tharjen e kavitetit oral. Duhanpirja eshte thares dhe irritues I mukozes orale.

Ne bashkepunim

Merret culture e lezioneve

Administrohen mjekimet sic indikohen psh: nystatin, ketoconazole, tnf-alpha inhibitor( thalidomide)

Referohet apo drejtohet per konsulte dentare nese eshte e nevojshme.

-tregon agjentet shkaktare dhe idintefikon terapite e pershtatshme.

Zgjedhja e medikamenteve specifike varet nga organizmat shkaktare psh kandida.

Efektiv ne trajtimin e lezioneve orale nga stomatiti ekzistues/ I pranishem.

Mund te kerkoje terapi shtese per te parandaluar humbjet dentare.

28

Diagnozat infermierore: lodhja mund te jete e lidhur me: prodhimin e reduktuar te energjise metabolike, kerkesat e rritura per energji, kerkesat e shtuara psikologjike/emocionale

Rezultatet e deshiruara/ vleresimi I kritereve-pacienti do te: raportoje permiresim te nivelit te energjise trupore, merr pjese ne aktivitetet e deshiruara ne nivel te aftesise.

NDERHYRJET INFERMIERORE

Menaxhimi I energjise

I pavarur

Vlereson modelet e gjumit dhe shenon ndryshimet ne sjellje dhe ne te menduar.

Rekomandojne aktivitete te caktuara per periudha kur pacienti ka shume energji. Plan kujdeses per te lejuar periudha pushimi. Perfshini pacientin ne planifikimin e orarit.

Percaktoni qellimet realiste te aktivitetit bashke me pacientin.

Inkurajoni pacientin cdo gje qe eshte e mundshme psh: kujdesin per veten, uljen ne karrike, ecjet e shkurtra. Rrisni nivelin e aktivitetit sic indikohet.

Identifikoni teknikat e ruajtjes se energjise psh: ulja, mbani mjetet e ecjes te pastra nga mjetet penguese. Siguro/ndihmo ne komodimin/kujdesin per veten sic kerkohen nevojat.

Vezhgoni pergjigjen fiziologjike ndaj aktivitetit psh; ndryshimet ne fb, numrin e frymemarrjeve apo ndryshimet ne ritmin kardiak.

Inkurajoni marrjet e ushqimeve duke iu referuar disbalances, me pak se kerkesat trupore.

-faktoret e shumte mund te rendojne lodhjen, duke perfshire privimin nga gjumi, shqetesimet emocionale, efektet anesore te medikamenteve/kimioterapine dhe zhvillimin e semundjeve te SNQ.

Planifikimi lejon pacientin qe te jete aktiv gjate kohes kur niveli energjetik eshte I larte, dhe qe mund te lejoje ndjesine e te ndjeri mire dhe nje sens kontrolli. Periudhat e shpeshta te pushimit jane te nevojshme per te rivendosur apo kursyer energji.

Ofron ndjesine e kontrollit dhe te ndjesine e erritjes. Parandalon ndenjen e dekurajimit nga aktiviteti I shtuar.

Mund te ruaje forcen, te shtoje qendrueshmerine dhe te lejoje pacientin te jete me aktiv pa lodhje te tepruar dhe dekurajim.

29

Dobesia mund ta beje (adls) pothuajse te pamundur per tu realizuar. Mbron pacientin nga demtimet gjate aktivitetit.

Tolerance ndryshon shume, varet nga stadi I semundjes, gjendja ushqyese, balanca e likideve dhe nga numri I infeksioneve oportuniste te cilave pacienti iu eshte nenshtruar.

Marrjet ushqimore adekuate dhe shfrytezimi I ushqimeve eshte e nevojshme per te plotesuar nevojat energjetike per aktivitetin. Shenim: stimulimi I vazhdueshem I sistemit imun nga infeksioni Hiv kontribon ne nje gjendje hipermetabolike.

Ne bashkepunim

Referohet per nje terapi fizike profesionale.

Referohet tek burimet e komunitetit psh: ofrimi I ushqimeve/ shperndarja e tyre mbi rrota, pastrami I shtepise/ sherbimet e mirembajtjes se shtepise, agjensia e kujdesit shtepiak.

Siguron oksigjenoterapine plotesuese sic kerkohet dhe indikohet.

-ushtrimet e perditshme ditore dhe aktivitetet ndihmojne pacientin ne mbajtjen dhe rritjen e forces dhe tonusit muscular, rrit ndjenjen e mireqenies.

Ofron ndihme ne fushat e nevojave individuale sic eshte aftesia per kujdesin ndaj vetes e cila behet me e veshtire.

Prezenca e anemise/hipoksemise redukton masen e oksigjenit ne dispozicion te qelizave duke shkaktuar keshtu lodhjen.

Diagnozat infermierore: proceset e te menduarit, shqetesimet mund te lidhen me: hipoksemine, infeksionet e SNQ te shkaktuara nga Hiv, demtimet e trurit, dhe ose shperndarja e infeksioneve oportuniste; aksidentet verebrovaskulare: hemorragji, vaskulitet, ndryshimi I metabolizmit apo absorbimit te medikamenteve, akumulimi I elementeve toksike, demtimi I funksionit te veshkave, imbalance e rende e elektroliteve, insuficence hepatike

Rezultatet e deshiruara/ vlersimi I kritereve- pacienti do te: ruaje orientimin e zakonshem real dhe funksionin optimal njohes

30

NDERHYRJET INFERMIERORE

Stimulimi njohes

I pavarur

Vlereson statusin mental dhe nervor duke perdorur mjetet e pershtatshme.

Merr nje considerate efektet e shqetesimit emocional psh: ankthin, zemerinim, hidherimin.

Monitoron regjimin medikamendoz dhe menyren e tyre te perdorimit.

Heton ndryshimet ne personalitet, pergjigjen ndaj stimujve, orientimin/nivelin e ndergjegjes apo zhvillimin e dhimbjes se kokes, rigiditetit nukal, te vjellave, temperatures, zvogelimin e aktivitetit.

Ruan nje mjedis te kendshem me nje hapesire te pershtatshme, stimul visual dhe konjiktiv.

Ofron menyra per riorientim psh: radio, tv, kalendare, ore, dhome me pamje nga jashte. Perdor emrin e pacientit, identifikoni veten tuaj. Ruan nje personel ne perputhje me oraret e strukturuara.

Diskuton perdorimin e librit te te dhenave, listave, pjeseve te tjera per te shenuar gjurmet e aktivitetit.

Inkurajojne familjen per te biseduar dhe siguruar riorientimin me lajmet me te fundit, eventet familjare.

Inkurajohet pacienti te beje aq sa eshte e mundur psh: te vishet dhe paraqitet cdo dite, te vizitoje shoket e keshtu me radhe.

Siguron mbeshtjetje dhe inkurajim per diskutimin e problemeve dhe te frikes.

Ofron informacion per vazhdimesine e kujdesit . pergjigjet per pyetjet thjeshtesisht dhe ne menyre te ndershme. Perserit shpjegimet sipas nevojave.

Redukton stimujt provocative/ apo te demshme. Ruan pushimin ne krevat, dhome te erret nese kerkohet.

Zvogelon zhurmat, vecanerisht naten.

Vendos limitet per sjelljet abusive apo jot e pershtatshme. Shmang zgjidhjet e hapura apo te shpejta.

31

Ruan nje mjedis te sigurte psh: largon pengesat nga rruga, I bie ziles sipas mundesive te pacientit/ krevati ne pozicion te ulet; kufizimi I duhanpirjes( pa qene e nevojshme te monitorohet nga kujdestari)

Diskuton shkaqet apo pritshmerite ne te ardhmen dhe trajtimin per demence nese ajo diagnostikohet. Perdor termat e duhur.

-vendos nivelin funksional ne kohen e pranimit dhe oforn linja drejtuese per krahasimin ne te ardhmen.

Mund te kontribojne ne reduktimin e alterimeve mendore, konfuzionit, terheqjes dhe hipoaktivitetit, duke kerkuar vleresimin dhe nderhyrjen e metejshme.

Veprimet dhe nderveprimet e medikamenteve te ndryshme, medikamentet me gjysme-jete te zgjatur duke rezultuar ne grumbullim te efekteve, risku I vazhdueshem I reaksioneve toksike. Disa medikamente mund te kene efekte anesore psh: haloperidol mund te demtoje rende funksionin motor ne pacientet me Aids, me demence komplekse.

Ndryshimet mund te ndodhin per arsye te ndryshme, duke perfshire zhvillimin e infeksioneve oportuniste/infeksione te SNQ. Shenim: kapja e hershme dhe trajtimi I hershem I infeksioneve te snq mund te reduktoje demtimet e perhershme te aftesise njohese.

Sigurimi I stimujve normale te mjedisit mund te ndihmoje ne ruajtjen e sensit te kuptimit te realitetit.

Riorientimet e shpeshta ne vende dhe kohe mund te jene te nevojshme, vecanerisht gjate temperatures/ perfshirjes se snq. Sensi I vazhdimesise mund te reduktoje ankthin.

Keto teknika ndihmojne pacientin ne menaxhimin e problemeve te harreses.

Kontaktet familjare zakonisht jane te dobishme ne ruajtjen e orientimit, vecanerisht nese pacienti peson halucinacione.

Mund te ndihmoje ne ruajtjen e aftesise mendore per nje periudhe te gjate.

Sjellja e cuditshme/disorientimi mund te jete shume e frikshme dhe keshtu, mund ta beje menaxhimin e kujdesit me te veshtire. Keshtu, disa ndjejne humbje te kontrollit si: stress, ankth, dhe nje pikellim paraprak qe pengon aftesine perballuese te situates se renduar.

Mund te reduktoje ankthin dhe friken nga e panjohura, mund te permiresoje te kuptuarit e pacientit dhe perfshirjen e tij ne trajtim nese eshte e mudur.

Nese pacienti eshte I prirur per agjitim, sjellje te dhunshme, zvogelimi I stimujve te jashtem mund te jete I nevojshem.

32

Ofron gjume, redukton simptomat konjuktive dhe efektet e privimit nga gjumi.

Ofron ndjenjen e sigurise/qendrueshmerise ne nje situate teper konfuze.

Zvogelon mundesine e demtimit te pacientit.

Merret informacion qe zdv ka treguar qe permireson njohjen, keshtu mund te permiresoje shpresen dhe kontrollin nga humbja.

Ne bashkepunim

Ndihmon me mjete diagnostike si: mri, CT skaner, dhe monitorimin e studimeve laboratorike .

Behet dhenia e medikamenteve sic eshte indikuar.; amphotericin;

retrovir dhe antiretroviralet e tjere vetem ose te kombinuara;

antipsikotiket psh: haloperidol, dhe agjentet anksiolitik psh lorazepam.

Siguron nje mjedis te kontrolluar/ menaxhimin e sjelljes.

I referohet konsultes sic indikohet.

-zgjedhja e testeve/studimeve varet nga manifestimet klinike dhe indeksi I ndryshimit, sepse ndryshimet ne statusin mental mund te reflektoje nje varitet te gjere te faktoreve shkaktare psh; meningitis/encefalit, toksiteti nga medikamentet, imbalance e elektroliteve, dhe funksioni I alteruar I organeve.

Antifungealet jane te dobishem ne trajtimin e meningitit nga cryptococcosis.

Ka treguar qe ka permiresuar funksionin nervor dhe mendor per nje periudhe te pacaktuar kohore.

Perdorimi I kujdesshem mund te ndihmojne me problemet e pagjumesise, paqendrueshmerise emocionale, halucinacioneve, dyshimeve dhe agjitimit.

Nevoja e skuadres mund te jete e kerkuar per te mbrojtur pacientin kur demtimi mendor cenon sigurine e pacientit.

Mund te ndihmoje pacientin te fitoje kontrollin ne prani te mendimeve shqetesuese ose simptomatologjise simptomatike.

Diagnozat infermirore: ankthi, frika mund te jete e lidhur me: kercenimin per konceptin per veten, kercenimi per vdekjen, ndryshimet ne shendet dhe ne gjendjen

33

socioekonomike, frika nga ndarja e sistemit mbeshtetes, frika e transemtimit te semundjes tek familjaret/ me te dashurit.

Rezultatet e deshiruara/ vleresimi I kritereve-pacienti do te: ndergjegjesohet per ndjesite dhe rruget e shendetit qe duhet te merret me ta. Shfaqe gamen e duhur te ndjenjave dhe pakeson friken/ankthin. Demostron aftesi per zgjidhjen e problemeve. Perdor burimet ne menyre efektive.

NDERHYRJET INFERMIERORE

Reduktimi I ankthit

I pavarur

Siguron besueshmerine e pacientit brenda kufijve te gjendjes apo te situater.

Ruan kontakte te shpeshta me pacientin. Flet me ted he perdor edhe prekjen. Pakeson perdorimin e maskave dhe veshjeve te izolimit.

Siguron informacion qe lidhet me parashikimin e prognozes. Shmang argumentat ne lidhje me perceptimet e pacientit pergjendjen apo situaten.

Te jesh vigjilent per shenjat e mohimit apo te depresionit( terheqja, zemerimi, verejtjet e pavend) percakton ideimin per suicid nga ana e pacientit ne shkallen nga 1-10.

Siguron ambjent te hapur ne te cilin pacienit ndihet I sigurte per te diskutuar per ndjesite apo per te zgjedhur heshtjen.

Lejon shprehjen e zemerimit, frikes, largimit pa ballafaqim. Jep informacion qe keto ndjesi jane normale dhe qe eshte mire te shprehen.

Njeh dhe mbeshtet fazen kur pacienti apo familja jane ne gjendje pikellimi.

Shpjegon procedurat duke dhene mundesine per pyejte dhe pergjigje te drejta. Kerkon dike qe te qendroje me pacientin ne gjendje ankthi

Identifiko dhe nxit nderveprimin e pacientit me sistemet mbeshtetese. Inkurajo bashkeveprimin me familjen gjithashtu.

Siguro informacion te besueshem dhe te qendrueshem qe sherben per support.

Perfshi sic indikohet kur vendime te medha dhe rendesishme duhet te merren.

Diskuto per direktivat e avancuara, nevojat apo deshirat e fundit te jetes. Shqyrto deshirat e vecanta dhe shpjego qarte mundesite e ndryshme.

34

-ofron siguri dhe mundesi per zgjidhjen e problemeve te pacientit per situatat e paparashikuara.

Ofron siguri se pacienti nuk eshte I vetem apo I refuzuar; percjell respect per ted he pranimin e personit, nxitjen e besimit.

Mund te reduktoje ankthin dhe I mundeson pacientit qe te marre vendime apo zgjidhje duke u bazuar ne realitet.

Pacienti mund te perdore mekanizma mbrojtes te mohimit dhe te vazhdoje te shpresoje qe diagnoza e pasakte. Ndjesia e fajita dhe shqetesimet shpirterore mund te shkaktojne terheqje te k pacienti dhe te besojne se vetevrasja eshte nje mundesi. Edhe pse pacienti mund te jete shume “I semure” per te pasur energji per te zbatuar mendimet, ideimi I tij duhet marre seriozisht dhe te fillohet menjehere nderhyrja.

Ndihmon pacientin te jete I pranueshem ne ato kushte qe ndodhet pa u ndjere I paragjykuar, dhe nxit ndjenjen e dinjitetit dhe te kontrollit.

Pranimi I ndjenjave ndihmon pacientin te filloje te merret me situaten.

Zgjedhja e nderhyrjes e diktuar nga stadi I pikellimit, perballuese e sjelljeve psh; zemerim, terheqje, mohim.

Informacioni I sakte lejon pacientin te merret me efektivisht me situaten reale, duke ulur ankthin dhe friken e njohur.

Redukton friken e izolimit. Nese mbeshtetja familjare nuk eshte e disponueshme, atehere duhet kerkuar ndihme nga jashte.

Lejon nje nderveprim interpersonal me te mire dhe reduktimin e ankthit dhe frikes.

Siguron nje system mbeshtetes per pacientin, dhe keshtu te jep mundesine per te qene pjese e jetes se pacientit. Shenim: nese pacienti dhe familja jane ne konflikt, keshillat per nje kujdes ndares dhe oraret per vizita mund te jene te nevojshme.

Ndihmon pacientin per tu pergatitur per stadet rerminale te jetes dhe vdekjen. Shenim: disa paciente nuk I kuptojne terminologjite mjekesore

Ne bashkepunim

E drejton per keshillim psikiatrik( infermier specialis I klinikave psikiatrike, prikiater, punonjes social)

Siguron kontakt me burime te tjera sic indikohet( keshillues spiritual)

Stafi I sherbimit

35

-mund te kerkoje me shume ndihme qe ka te beje me diagnozen/prognozen, vecanerisht kur idete per vetevrasje jane prezente.

Mundeson mundesi adresimi per shqetesimet shpirterore. Mund te lehtesoje ankthin e pacientit ne fund te jetes se tij dhe mbeshtetje per te.

Diagnozat infermierore: izolimi social mund te jete I lidhur me: gjendjen e alteruar te

mireqenies, ndryshime ne aparencen fizike, ndryshime ne gjendjen mentale, perceptime

ten je sjelljeje te pa pranueshme shoqerore dhe seksuale, burime te pamjaftueshme

personale apo mbeshtetje familjare, izolimi fizik.

Rezultatet e deshiruara/ vleresimi I kritereve- pacienti do te: identifikoje mbeshtetjen

individuale, do te perdore burimet per ndihme, do te marr pjese ne programet apo

aktivitetet duke u bazuar ne aftesite apo deshiren e tij.

NDERHYRJET INFERMIERORE

Sistemi I mbeshtetjes ne rritje

I pavarur

Konstaton ne perceptimin e situates se pacientit

Harxhon kohe duke biseduar me pacientin para dhe ndermjet kohes se aktiviteteve. Te

qenit mbeshtetes, lejon mundesine per te folur. Trajto me dinjitet dhe bazohu ne ate qe

ndjen pacienti.

Kufizo apo shmang perdorimin e maskave, apo edhe te dorezave kur eshte e mundur psh:

kur flitet me pacientin.

Identifiko sistemet mbeshtetese tek pacienti, duke perfshire prezencen apo marredheniet

me Familjen.

36

Shpjego masat e izolimit dhe procedurat tek pacienti dhe gjera te tjera.

Inkurajo vizitat e hapura( nese eshte e mundur), bisedat telefonike dhe aktivitetet sociale

me nje nivel te tolerueshem.

Inkurajo rolin aktiv te kontaktit dhe me teper.

Zhvillo nje plan veprimi me pacientin: shiko per burimet ne dispozicion; mbeshtet sjelljet

e shendetshme. Ndihmon pacientin ne zgjidhjen e problemeve, zgjidhje ten je kohe te

shkurter.

Tregohu vigjilent per shenjat verbale apo joverbale psh: terheqja, gjendjen e deshperimit,

ndjenjen e vetmise. Pyeteni pacientin nese mendimet per vetevrasje jane pjese e tij.

-izolimi mund te jete pjeserisht I vete-imponuar per shkak te frikes se refuzimit nga te

tjeret apo reagimet e tyre.

Pacienti per te provoje izolim fizik si pasoje e mjekimit actual dhe disa shkalle te izolimit

social si pasoje sekondare e diagnoses lidhur me ndihmen.

Redukton ndjesine e izolimit fizik te pacientit dhe ofron kontakt pozitiv social, e cila

mund te rrise vetvleresimin dhe te zvogeloje sjelljen negative.

Kur pacienti merr ndihme nga dicka, ndjenja e vetmise dhe e refuzimit zvogelohen.

Shenim: pacienti mund te mos marre ndihmen e nevojshme per perballimin e kesaj

semundje jetekercenuese per shkak te frikes dhe te mungeses se te kuptuarit( histerik nga

Aids)

Dorezat, maskat trupore dhe maskat e fytyres nuk kerkohen ne menyre rutine me

perjashtim te rastit kur kontakti me sekresionet e pacientit eshte I mundur. Keqperdorimi

I ketyre barrierave rrit ndjesite e izolimit fizik dhe emocional. Kur keto masa jane te

37

nevojshme, shpjegimet ndihmojne pacientin te kuptoje arsyet e ketyre procedurave dhe

ofron ndjenjen e perfshirjes ne ate qe po ndodh.

Pjesemarrja apo bashkepunimi me te tjeret mund te nxise apo rrise ndjenjen e perkatesise.

Ndihmon ne rivendosjen e ndjenjes se pjesemarrjes ne nje marredhenie shoqerore. Mund

te zvogeloje tentativat per vetevrasje.

Te paturit nje plan ndihmon ne nxitjen e kontrollit per jeten e vet dhe I jep pacientit dicka

per te vazhduar perpara per te vazhduar me permbushjen e veprimeve.

Treguesit e deshperimit dhe te vetevrasjes jane zakonisht te pranishem; kur keto veprime

pranohen nga ana e kujdestarit, pacienti zakonisht ka deshire te flase per mendimet per

vetevrasje si dhe ndjenjen e izolimit dhe mungeses se shpreses.

Ne bashkepunim.

Referon burimet psh: keshilluesit e sherbimeve sociale, dhe organizimet apo projektet per

ndihma

Orfon qe te zere vend ne nje strehim ne komunitet kur kjo eshte e nevojshme.

-vendos sistemet e mbeshtetjes; mund te reduktoje ndjesine e izolimit.

Mund te kete nevoje per kujdes te vecante kur eshte ne gjendje qe te mbahet ne shtepi

apo kur nuk eshte ne gjendje qe te menaxhoje kujdesin per veten.

38

Diagnoza infermierore: pafuqia mund te lidhet me: konfirmimin e nje diagnose per nej

semundje potencialisht terminale, process I vazhdueshem brengosjeje, pasojat sociale te

ndihmave, ndryshimet ne imazhet trupore apo ne menyren e jeteses, perfshirje e avancuar

e snq.

Rezultatet e deshiruara/ vleresimi I kritereve: pacienti do te: pranoje ndjesite dhe rruget e

shendetit me te cilat do te merret, marre ne dore ndjenjen e kontrollit lidhur me situaten e

tanishme. Merr zgjidhje qe lidhen me kujdesin dhe perfshihet ne vete-kujdesje.

NDERHYRJET INFERMIERORE

Lehtesimi I pergjegjesive per veten

I pavarur

Identifikon faktoret qe e bejne pacientin te ndjehet I pafuqishem psh: diagnozen per nje

semundje terminale, mungesen e sistemeve te mbeshtetjes, mungesen e informacionit per

situaten e krijuar.

Vlereson shkallen e ndjesive te pafuqise psh: shprehjet verbale/joverbale tregojne

mungesen e kontrollit(“nuk do te beje ndonje ndryshim”), ndikimi I baneses, mungesa e

komunikimit.

Inkurajon rolin aktiv ne planifikimin e aktiviteteve, krijon qellime te perditshme te

arritshme. Inkurajon kontrollin e pacientit dhe pergjegjesite e tij sa me shume te jete e

mundur. Identifikon gjerat qe pacienti eshte ne gjendje ti kontrolloje dhe ato qe nuk eshte

I mundur ti beje.

Inkurajon deshiren per te jetuar dhe fuqine zgjatese te mjekimit ne dokumentat e

avokatise, me udhezime specifike dhe te sakta qe ju perkasin procedurave te pranueshme

dhe te papranueshme per te zgjatur jeten.

39

Diskuton deshirat apo ndihmen per planifikimin e varrimit sic eshte e kerkuar.

-Pacientet me Aids jane zakonisht te vetedijshem per literaturen aktuale dhe prognozen,

pervec pacienteve te rinj. Pafuqia eshte me e perhapur ne pacientet e sapo diagnostikuar

dhe ne ato qe jane ne prag te vdekjes nga Aids. Frika nga Aids( nga popullsia ne

pergjithesi dhe familjaret), eshte shkaku kryesor I izolimit te pacientit. Per disa paciente

homoseksuale, kjo mund te jete hera e pare qe familjaret vihen ne dijeni qe pacienti( I

afermi I tyre) ka jetuar nje stilt e ri jetese.

Percakton statusin individual te pacientit dhe lejon per nderhyrjet e nevojshme kur

pacienti eshte ne nje gjendje te palevizshme si pasoje e ndjenjave depressive.

Mund te rrise ndjenjat e kontrollit dhe te vlerave te vetes, dhe sensing e pergjegjshmerise

personale.

Disa faktore qe lidhen me trajtimin te perdorur per pacientin dhe shpesh, semundje fatale

qe zhvillohen, e vendosin pacientin ne meshiren e personelit mjekesor dhe te te

panjohurve te tjere. Njeherzit qe marrin vendime per te pa marre parasysh deshiren e tij,

rrit humbjen e pavaresise.

Individi mund te fitoje nje sens vleresimi per jeten e tij ose te saj, kur ai ose ajo vendos te

perfshihet ne planifikimin e ceremonies perfundimtare. Kjo ofron mundesine per te

perfshire gjera qe jane te rendesishme per personin.

Diagnoza infermierore: njohurite, mangesite qe kane te bejne me semundjen, prognozen,

teprapine aktuale dhe nevojat per vetekujdesje lidhur me: mungesa e ekspozimit;

40

keqintrepretimi I informacionit, kufizimi njohes, mosfamiljarizimi me burimet e

informacionit

Rezultatet e deshiruara/ vleresimi I kritereve- pacienti do te: kuptoje gjendjen aktuale,

procesin e semundjes si dhe komplikacionet e mundshme, do tem und te beje lidhjen e

shenjave/somptomave te pranishme me semundjen dhe te lidhe simptomat me faktoret

shkaktare. Do te kuptoje nevojen e domosdoshme te trajtimit, kryerjen e sakte te

procedurave te nevojshme dhe te shpjegoje arsyet e veprimit. Do te filloje ndryshimet e

menjehershme te stilit te jeteses dhe do te marre pjese ne trajtimin e caktuar per te.

NDERHYRJET INFERMIERORE

Te mesuarit e procesit te semundjes

I pavarur

Shqyrton procesin e semundjes si dhe pritshmerite e saj per te ardhmen.

Percakton nivelin e pavaresise/ varesise dhe gjendjen fizike. Shenon shkallen e kujdesit

dhe mbeshtejtjen e nevojshme nga familjaret dhe kujdesuesit e tjere shendetesor.

Shqyrton menyrat e trajtimit, vecanerisht nese ai eshte nje I sapo diagnostikuar.

Udhezon pacientin dhe kujdesuesit shendeteroser te perqendrohen ne kontrollin e

infeksionit psh: perdorimi I mire I teknikave te larjes se duarve per te gjithe( pacient,

familjar, kujdesues), perdorimi I dorezave kur rregullon krevatin, pastron copezat e

ndotura; veshja e maskes kur pacienti ka kolle me sekrecione, vendosja e copezave te

ndotura ne qese plastike dhe te lahen veqmas rrobave te familjareve, te lahen me

detergjent dhe uje te nxehte; te pastrohen siperfaqet me zbardhues dhe uje ne sasi te

medha; pergatitja e ushqimit te pacientitne nje zone te paster, larja e eneve ne uje te

nxehte me shume shkume sapuni( mund te lahen edhe me enet e familjareve).

41

Stresi per nje kujdes te domosdoshem te perditshem te lekures, perfshire edhe

inspektimin e njollave te lekures, pikat e presionit, perineumin dhe sigurimi I nje

pastrami adekuat dhe I masave mbrojtese

Konstatimi se pacienti mund te kryeje nje kujdes te mire oral dhe te dhembeve. Shqyrto

procedurat sic eshte e indikuar. Inkurajo per nje kujdes te rregullt te higjienes orale.

Shqyrto nevojat ushqimore( proteina dhe kalori ten je niveli te larte) dhe rruget per te

permiresuar marrjet ushqimore kur anoreksia, diarrea, dobesia dhe depresioni nderhyjne

ne konsumimin e tyre.

Diskuto regjimin medikamentoz, nderveprimet dhe efektet anesore te ryre.

Ofro informacion rreth menaxhimit te simptomave dhe qe ploteson regjimin

medikamentoz psh: per diarrene e perhershme perdorni lomotil para se te shkoni ne nje

aktivitet shoqeror.

Rendesia e stresit per nje pushim adekuat.

Inkurajo aktivitet/ushtrime ten je niveli qe pacienti mund ta toleroje.

Nevoja e stresit per vazhdueshmerine e kujdesit per shendetin dhe ndjekjen e tij.

Rekomandon nderprejen e duhanit. Identifiko shenjat/simptomat qe kerkojne vleresim

mjekesor psh: temperature e vazhdueshme/djersitja naten, gjendrra te fryra, humbje e

vazhdueshme ne peshe, diarrea, lezionet ne lekure, dhimbja e kokes, dhimbja e kraharorit

Identifiko sherbimet e komunitetit psh: qendrat e kujdesit te vazhdueshem, vizitat

infermierore, shembimet kujdesuese ne shtepi, ushqimi me rrota, ndjenja e mbeshtetjes se

grupit.

42

-jep informacion baze nga I cili pacienti mund te beje zgjedhje te mireinformuara.

Ndihmon ne planifikimin e sherbimit dhe ne menaxhimin e e simptomave dhe te nevojes

per sherbime shtese.

Korrigjon mitet dhe idete e gabuara; promovon siguri per pacientin dhe te tjeret. Te

dhenat epidemiologjike te sakta jane te rendesishme ne vendosjen e synimeve te

nderhyrjeve parandaluese.

Redukton riskun e transmetimit te semundjeve , ofron mireqenie ne presence te renies se

sistemit imun per te kontrolluar nivelin e flores normale.

Nje lekure e shendetshme sherben si barriere ndaj infeksioneve. Masat per te parandaluar

shkeputjen e lekures dhe pranine e komplikacioneve, jane kritike.

Mukoza orale mund te shfaqe shpejt komplikacione te renda dhe progresive. Studimet

kane treguar se 65% e pacienteve me Aids kane disa simtoma orale. Prandaj, parandalimi

dhe nderhyrja e shpejte jane kritike

Ofron nje ushqyerje te pershtatshme te nevojshme per sherim dhe per mbeshtetjen e

sistemit imun; rrit ndjenjen e mireqenies.

Rrit bashkepunimin me apo mundesine e suksesit me regjimin terapeutik.

I ofron pacientit nje rritje te ndjenjes se kontrollit, redukton riskun e ndjesise se sikletit

dhe rrit rehatine.

Ndihmon ne menaxhimin e lodhjes; rrit aftesite perballuese dhe rrit nivelin e energjise

trupore.

Stimulon lirimin e endorfines ne tru dhe rrit ndjesine e mireqenies.

43

Ofron mundesi per ndryshimin/alterimin e regjimit medikamentiz per te plotesuar nevojat

individuale.

Duhanpirja rrit riskun per infeksione respiratore dhe per me teper mund te demtoje

sistemin imun.

Njohja e hershme me zhvillimin e komplikacioneve dhe nderhyrjet ne kohe mund te

parandaloje situaten qe te con ne rrezikshmeri te shpejte per jeten.

Lehtesite cojne ne vendosjen e kujdesit akut per permiresim apo pavaresi ne fund te jetes

se pacientit.

44