Leerlingen met autisme effectief ondersteunen bij sociale

interactie in de klas (thematisch overzichtsartikel)Presentatie conferentie Jeugd in Onderzoek

Carla Geveke: c.h.geveke@pl.hanze.nl

Leerlingen met autisme

effectief ondersteunen bij

sociale interactie in de klas

Thematisch Overzichtsartikel

Lectoraat Curious Minds – Diversiteit en Gedrag

Carla Geveke, Ingela Ouwerkerk,

Henderien Steenbeek

Praktijkrelevantie

• Wet Passend Onderwijs (2014) – maar onderwijs nog niet

passend genoeg

• “Onzichtbare stoornis”, grote verscheidenheid en comorbiditeit –

gevaar uitval

• Leerlingen met ASS – moeite met sociale interacties

– Transfer behandeling in de klas is lastig

• Hoe kan de leerkracht passende ondersteuning bieden?

State-of-the-art

• ASS: problemen in de sociale interactie en repetitief gedrag

• Onzichtbare stoornis: te weinig kennis over tijdig signaleren van

ondersteuningsbehoeftes (bijv. van meisjes)

• Onderwijs sluit nog niet aan op de behoeftes

• Aanpak sociale vaardigheden minimaal effectief - Problemen met transfer; niet in de klas; dynamisch onderwijsleerproces

• Kortom: overzicht nodig van 1) ondersteuningsbehoeftes; 2)

ondersteuningsvormen voor in de klas uit effectieve interventies

3) hoe passen 1 en 2 bij elkaar?

Onderzoeksvraag

Wat is er in de literatuur bekend over de ondersteuningsbehoeftes

van kinderen met een autismespectrumstoornis en welke

ondersteuningsvormen uit effectieve interventies gericht op het

verbeteren van de sociale interactie op school sluiten aan bij deze

ondersteuningsbehoeftes?

4228 2572

Selectiecriteria

550 449

528 444Inclusiecriteria

53 15

Deel 2: OndersteuningsbehoeftesDeel 1: Ondersteuningsvormen

Resultaat databases

Volledige tekst, peer-

reviewed, Engels, leeftijd

Basisschoolleeftijd, ASS

Aanpak sociale

interactie, in

schoolsetting,

ondersteuning,

betrokkenen

Dubbelen eruit

Kenmerken

(vermoeden van)

ASS, behoeftes,

betrokkenen

Selectieprocedure

Analyse en synthese

Art

#

Kenmerken

DSM +

overig

Camouflage

Maskeren,

comorbiditeit,

geen

Ondersteuningsbehoeftes

Bevraagd, geobserveerd,

getest, niet beschreven

Categorieën vanuit de theorie en vanuit de data

Art

#

Effectivi-

teit

Wel

(deels)/

niet

effectief

Ken-

merken

DSM, niet

be-

schreven

Ondersteunings-

vormen

Vorm beschrijven

+ leerkracht

getraind,

observator, overig,

niet beschreven

Toepasbaarheid

In de klas, buiten

de klas,

onduidelijk (te

vertalen/niet te

vertalen), overig

Deel 1: Ondersteuningsvormen

Deel 2: Ondersteuningsbehoeftes

Synthese:

Onder-

steunings-

vormen die

passen bij de

behoeftes

Domeinen ondersteuningsbehoeftes en -

vormen

• Sociaal-emotionele wederkerigheid

• Non-verbale communicatie

• Relaties

Sociaal-emotionele wederkerigheid

Ondersteuningsbehoeftes Interventies Ondersteuningsvormen

• Sociale vaardigheden

• Wederkerige interactie -

pragmatische vaardigheden

• Sociaal-emotioneel begrip

• Taalvaardigheden*

LET OP:

• Camouflage/maskering

• Comorbiditeit

• Sociale

vaardigheidstraining

• Peer-mediated

interventie

• Adult-mediated

interventie

• Peer & adult-mediated

interventie

• Direct instructie

• Modeling door

klasgenoten

• Modeling door

volwassenen

• Modeling door zichzelf

• Videomodeling

• Social stories

*Taalvaardigheden: geen interventie gevonden

Voorbeeld: Social storyModeling - sociaal-emotionele wederkerigheid

1

Social Stories : Carol Gray 1 TM

Non-verbale communicatie

Ondersteuningsbehoeftes* Interventies Ondersteuningsvormen

• Non-verbaal gedrag

• Integratie verbaal en non-

verbaal

LET OP:

• Camouflage/maskering

• Sociale

vaardigheidstraining

• Peer-mediated

interventie

• Prelinguistic milieu

teaching

• Modeling door

klasgenoten

• Modeling door

volwassenen

• Videomodeling

*Ondersteuningsbehoeftes: weinig ondersteuningsbehoeftes en ondersteuningsvormen gevonden

Voorbeeld: Secret Agent SocietyVideomodeling – non verbale communicatie

RelatiesOndersteuningsbehoeftes Interventies** Ondersteuningsvormen**

• Relatie aangaan en

ontwikkelen*

• Joint engagement en spel

• Sociaal wenselijk gedrag

LET OP:

• Camouflage/maskering

• Comorbiditeit en

bijkomende problemen

• Sociale

vaardigheidstraining

• Peer-mediated

interventie

• Adult-mediated

interventie

• Peer & adult-

mediated

interventie

• Animal-assisted

interventie

• Direct instructie

• Modeling door

klasgenoten

• Modeling door zichzelf

• Videomodeling

*Relatie aangaan en ontwikkelen: wordt als enige echt door het kind zelf aangegeven

** Makkelijk toepasbaar in de natuurlijke setting

Recess Reporters

Modeling - relaties

Conclusie

Sociaal-emotionele wederkerigheid:

Interventie: Social Skill Training; Ondersteuningsvormen: directe instructie soms in combinatie met videomodeling of modeling door medeleerlingen

Non-verbaal gedrag:

Interventie: Social Skill Training; Ondersteuningsvormen: modeling door volwassenen (bijv. muziektherapie), door medeleerlingen of video

Relaties:

Peer-mediated interventies en peer & adult-mediated interventies; Ondersteuningsvormen: modeling door medeleerlingen (bijv. uitnodigen om te spelen), door volwassenen (bijv. leren spelen) en directe instructie door volwassene aan medeleerlingen (bijv. bekrachtigen, aanwijzingen)

Ondersteuningsvormen passend bij de ondersteuningsbehoeftes?

Discussie

• Onderzoek naar sociale interactie wordt weinig uitgevoerd door de leerkracht –

interventie natuurlijke setting is nodig

• Interventies en ondersteuningsvormen weinig gericht op: behoeften van

meisjes, taalvaardigheden, executieve functies, redeneervaardigheden en

zelfregulatie

• Alleen behoefte aan relaties wordt door de leerlingen zelf benoemd –

richten we ons niet te veel op tekortkomingen?

• Voorstel: interventie voor de natuurlijk setting implementeren passend bij de

behoeftes en mogelijkheden van de leerlingen zelf en effect te meten met

behulp van video-observaties van interacties (leerkrachtgedrag en

leerlinggedrag) voor, tijdens en na de interventie.

Vragen en discussiepunten

• Vragen van u?

• Welke vormen van ondersteuning acht u zelf zinvol en haalbaar voor de

onderwijspraktijk?

• Hoe kan een ontwerpstudie gericht op behoeftes van leerlingen met ASS

vormgegeven worden?

Stelling: Passend Onderwijs is een onmogelijke zaak voor de

leerkracht/leraar.

Bedankt!

Dr. Carla Geveke (Senior Onderzoeker):

c.h.geveke@pl.hanze.nl

Ingela Ouwerker MSc (Junior Onderzoeker):

i.m.ouwerkerk@pl.hanze.nl

Dr. Henderien Steenbeek (lector Curious Minds):

h.w.steenbeek@pl.hanze.nl

Voorbeeld: Power CardsModeling - sociaal-emotionele

wederkerigheid

Voorbeeld: Prompt cardsModeling – sociaal-emotionele wederkerigheid

Voorbeeld: Speech-generating devices

Modeling - Non-verbale communicatie

Voorbeeld: Superheroes social skills

Videomodeling - relaties

Voorbeeld: Circle of friendsPeer-mediated intervention

Search stringsDeel 1:

ASD OR Auti* OR asperger OR PDD-NOS AND Invisible OR coping OR girl* OR "high

functioning" OR immigrant* OR internalizing OR camouflage OR mimic AND

Identify OR screening OR sign* OR characteristic* OR symptom* OR identification

OR diagnose* OR signal* OR need* AND "primary school" OR "primary education"

OR "elementary school" OR "elementary education" OR school*

Deel 2:

ASD OR auti* OR asperger OR PDD-NOS AND “social interaction*” OR “social skill*”

OR “social communicat*” OR “social cognition*” AND method* OR support* OR

interven* OR program* OR train* OR treatment* OR scaffold* OR “lesson plan*”

AND “primary school*” OR “primary education” OR “elementary school*” OR

“elementary education” OR school* OR classroom* OR teacher*