LEKGOTLA LA MAEMO A TSHUPATLOTLO (ACCOUNTING … · 2019-04-24 · a ka sa tlaleha ka tsa dipehelo tsa tjhelete tse kopaneng mme ha ba hanane le ntlha eo; (b) disebediswa tsa mekitlane

E phatlalladitswe ke Lekgotla la Maemo a Tshupatlotlo (Accounting Standards Board)

Hlakubele 2017

LEKGOTLA LA MAEMO A TSHUPATLOTLO

(ACCOUNTING STANDARDS BOARD)

MAEMO A TSHEBETSO YA TSHUPATLOTLO E

ANANETSWENG KA KAKARETSO (STANDARD

OF GENERALLY RECOGNISED ACCOUNTING

PRACTICE)

DIPEHELO TSA TJHELETE TSE KOPANENG

(CONSOLIDATED FINANCIAL STATEMENTS)

(GRAP 35)

GRAP 35

Phatlalladitswe ka Hlakubele 2017 2 Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng

GRAP 35


Kananelo

Maemo a Tshebetso ya Tshupatlotlo e Ananetsweng ka Kakaretso, GRAP (Standard of

Generally Recognised Accounting Practice, GRAP) a Dipehelo tsa Tjhelete tse

Kopaneng (Consolidated Financial Statements) a theuwe ho Maemo a Matjhaba a

Tshupatlotlo Ditheong tsa Bohle, IPSAS 35 (International Public Sector Accounting

Standard, IPSAS 35) a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng tse tswang Bukaneng

(Handbook) ya Diphatlalatso tsa Matjhaba tsa Tshupatlotlo Ditheong tsa Bohle

(International Public Sector Accounting Pronouncements) ya Lekgotla la Matjhaba

la Maemo a Tshupatlotlo Ditheong tsa Bohle, IPSASB (International Public Sector

Accounting Standards Board, IPSASB), e phatlalladitsweng ke Kopano ya

Matjhaba ya Baakhaontente, IFAC (International Federation of Accountants, IFAC)

mme e sebediswa ka tumello ya IFAC.

Bukana ya Diphatlalatso tsa Matjhaba tsa Tshupatlotlo Ditheong tsa Bohle © ke tsa

Kopano ya Matjhaba ya Baakhaontente (IFAC). Ditokelo tsohle di baballetswe.

Mongolo o dumelletsweng wa di-IPSAS ke o phatlaladitsweng ke IFAC ka lelemo le

Senyesemane mme dikopi di ka fumanwa ka ho otloloha ho tswa ho:

Kopano ya Matjhaba ya Baakhaontente

529 Fifth Avenue, 6th Floor

New York, New York 10017 USA

Inthanete: http://www.ifac.org

Ditokelo tsa ho kopitsa ho di-IPSAS, ditokomane tse kopang maikutlo le diphatlalatso tse

ding tsa IPSASB ke tsa IFAC mme dipehelo le maemo a amehang a lokela ho latelwa.

Ditokelo tsa ho kopitsa © 2017 ke tsa Lekgotla la Maemo a Tshupatlotlo (Accounting

Standards Board)

Ditokelo tsohle di baballetswe. Ha ho karolo le ha e ka ba efe ya phatlallatso ena e ka

hlahiswang botjha, ya bolokwa hore e tle e fumanwe hape, kapa ya fetisetswa pele ka

tsela efe kapa efe kapa mokgwa le ha e ka ba ofe, wa eleketeroniki, wa metjhini, wa

kopitso ya foto, wa kgatiso, kapa o mong, ka ntle le ho fumana pele tumello ya Lekgotla la

GRAP 35


Maemo a Tshupatlotlo. Mongolo o dumelletsweng o phatlaladitswe ka leleme la

Senyesemane..

Tumello ya ho hlahisa botjha dikarolo tse mmalwa kgatisong ena ha e atise ho hanelwa.

GRAP 35


DIKAHARE

Maemo a Tshebetso ya Tshupatlotlo e Ananetsweng ka Kakaretso

Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng

Ditemana

Sepheo .01 – .02

Kakaretso .03 – .10

Phetiso ya dikgwebo le dikgwebonyalano .04

Tlaleho ya dipehelo tsa tjhelete tse kopaneng .05 – .10

Ditlhaloso .11 – .14

Dilekane tse tlamang .12

Setheo sa moruo .13 – .14

Taolo .15 – .38

Matla .20 – .27

Menyetla .28 – .32

Kgokahano pakeng tsa matla le menyetla .33 – .38

Ditlhokahalo tsa tlaleho .39 – .56

Mekgwatshebetso ya kopanyo .41

Dipholisi tsa tshupatlotlo tse tshwanang .42

Tekanyo .43

Ditokelo tsa ho vouta tse ka bang teng .44 – .46

GRAP 35


Matsatsi a tlaleho .47

Dikarolo tseo e seng tse laolang .48 – .52

Diphetoho tsa karolo e fuperweng ke dikarolo tseo e seng tse laolang

.52

Tahlehelo ya taolo .53 – .56

Ditheo tsa matsete: Tlhoko tsa boleng bo kgotsofatsang .57 – .65

Ho lekanya hore na ekaba setheo ke setheo sa matsete .60 – .61

Ditjhadimo le dikakanyo .62 – .63

Ho tlaleha ka tsa phetoho ya boemo ba setheo sa matsete .64 – .65

Diphumantsho tsa nakwana .66

Letsatsi le qalang .67

Ho hlakolwa ha Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng le tse Arohaneng (Consolidated and Separate Financial Statements) le Tlhakisetso (Interpretation) ya Maemo a GRAP a Dikopanyo – Ditheo tse Thehetsweng Merero e Ikgethang (Consolidations - Special Purpose Entities)

.68

Tataiso ya tshebediso

Ditokiso ho Maemo a mang a GRAP

Tataiso ya phethahatso

Mehlala e hlalosang

Motheo wa diphetho

Papiso le Maemo a Matjhaba a Tshupatlotlo Ditheong tsa Bohle a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng (Pherekgong 2015)

GRAP 35


GRAP 35


Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng

Selelekela

Maemo a Tshebetso ya Tshupatlotlo e Ananetsweng ka Kakaretso (GRAP)

Lekgotla la Maemo a Tshupatlotlo, Lekgotla (Accounting Stardards Board, the Board) ho

latela Molao wa Taolo ya Tjhelete ya Setjhaba, Molao wa 1 wa 1999, PFMA (Public

Finance Management Act, Act No. 1 of 1999, PFMA), jwalo ka ha o lokisitswe, le laelwa

ho hlahisa tshebetso ya tshupatlotlo e ananetsweng ka kakaretso e tsejwang ka hore ke

Maemo a Tshebetso ya Tshupatlotlo e Ananetsweng ka Kakaretso (GRAP).

Lekgotla le tlamehile ho hlahisa GRAP bakeng sa:

(a) mafapha (ho kenyelletswa, dikarolo tsa naha le porofentshe le mmuso);

(b) ditheo tsa setjhaba;

(c) ditheo tse hwebang (jwalo ka ha ho hlaloswa ho PFMA);

(d) diinstitjushene tsa molaotheo;

(e) bomasepala le makgotla, dikhomishene, dikhamphani, dikoporasi, matlole kapa

ditheo tse ding tseo e leng tsa bomasepala le ho laolwa ke bona; le

(f) Palamente le diketsamelao tsa diporofentshe.

Tsena tse ka hodimo ka kakaretso di bitswa “ditheo".

Lekgotla le dumelletse tshebediso ya Maemo a Matjhaba a Tlaleho ya Tjhelete, di-IFRS

(International Financial Reporting Standards, IFRSs) a phatlalladitsweng ke Lekgotla la

Matjhaba la Maemo a Tshupatlotlo (International Accounting Standards Board) bakeng sa:

(a) ditheo tsa setjhaba tse fihlellang ditekanyetso tse boletsweng ho Taelo ya 12 ka

Kgetho ya Ditheo tsa Setjhaba (Public Entities) ya Moralo o Tshwanetseng wa

Tlaleho (Appropriate Reporting Framework); le

(b) ditheo tse leng tsa dife kapa dife tsa ditheo tsena mme di laolwa ke tsona.

Dipehelo tsa tjhelete di lokela ho hlaloswa e le tse latelang Maemo a GRAP feela ha di

latela le ditaelo tsohle tsa Maemo a GRAP a amehang le Ditlhakisetso le ha e ka ba dife

tse amehang tsa Maemo a GRAP (Interpretations of the Standards of GRAP).

GRAP 35


Bofokodi bofe kapa bofe ba ho tshwaneleha ha Maemo kapa Ditlhakisetso tse boletsweng

bo qaqiswa Maemong kapa Ditlhakisetsong tseo tsa Maemo a GRAP.

Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng a alwa ditemaneng tsa .01 ho is ho

.68. Ditemana tsohle tse Maemong ana a GRAP di a lekana ka matla. Selelekeleng sa

sehlomathiso ka seng ho qoqwa ka maemo le matla a dihlomathiso. Maemo ana a lokela

ho utlwisiswa ka moelelo wa morero wa ona, motheo wa ona bakeng sa diphetho haeba

ho tshwaneleha, Selelekela (Preface) sa Maemo a GRAP, Selelekela sa Ditlhakisetso tsa

Maemo a GRAP le Moralo wa Tlhophiso le Tlaleho ya Dipehelo tsa Tjhelete (Framework

for the Preparation and Presentation of Financial Statements).

Maemo a GRAP le Ditlhakisetso tsa Maemo a GRAP le ona a lokela ho balwa mmoho le

ditaelo le ha e ka ba dife tse neuweng ke Lekgotla di laela diphumantsho tsa nakwana,

ekasitana le melawana efe kapa efe e neuweng ke Letona la tsa Ditjhelete (Minister of

Finance) mabapi le matsatsi a qalang a Maemo a GRAP, a phatlalladitsweng Koranteng

ya Mmuso (Government Gazette).

Tshupo e ka etswa mona ho Maemo a GRAP a so kang a newa nakong ya ho

phatlallatswa ha Maemo ana. Sena se etswa ho qoba ho tshwanela ho fetola Maemo a

seng a neuwe ha Maemo a mang a phatlallatswa hamorao. Temana ya .11 ya Maemo a

GRAP a Dipholisi tsa Tshupatlotlo, Diphetoho tsa Ditekanyo tsa Tshupatlotlo le Diphoso

(Accounting Policies, Changes in Accounting Estimates and Errors) e nehelana ka motheo

wa ho kgetha le ho phethahatsa dipholisi tsa tshupatlotlo ha ho se na tataiso e

totobetseng.

GRAP 35


GRAP 35


Sepheo

.01 Morero wa Maemo ana ke ho theha dintlhatheo bakeng sa tlaleho le tlhophiso ya

dipehelo tsa tjhelete tse kopaneng ha setheo se laola setheo se le seng kapa tse

fetang se le seng.

.02 Ho fihlella morero wa temana ya .01, Maemo ana:

(a) a laela setheo (setheo se laolang) se laolang setheo se le seng kapa tse fetang

se le seng (ditheo tse laolwang) hore se tlalehe ka tsa dipehelo tsa tjhelete tse

kopaneng.

(b) a hlalosa ntlhatheo ya taolo, mme a theha taolo ho ba motheo wa kopanyo;

(c) a bontsha ka moo ntlhatheo ya taolo e ka phethahatswang ka teng ho hlwaya

hore na setheo se laola setheo se seng mme ka hoo se lokela ho kopanya

setheo seo;

(d) a bontsha ditaelo tsa tshupatlotlo bakeng sa tlhophiso ya dipehelo tsa tjhelete

tse kopaneng; mme hape

(e) a hlalosa setheo sa matsete le ho bontsha mokgelo wa kopanyo ya ditheo tse

itseng tse laolwang tsa setheo sa matsete.

Kakaretso

.03 Setheo se lokisetsang le ho tlaleha ka dipehelo tsa tjhelete tlasa motheo wa

pokello wa tshupatlotlo se tla phethahatsa Maemo ana tlhophisong le

tlalehong ya dipehelo tsa tjhelete tse kopaneng bakeng sa setheo sa moruo.

Phetiso ya dikgwebo le dikgwebonyalano

.04 Maemo ana ha a sebetse ka ditlhokahalo tsa tshupatlotlo bakeng sa phetiso ya

mesebetsi kapa dikgwebonyalano le diphello tsa tsona tsa kopanyo (bona Maemo a

GRAP a Phetiso ya Mesebetsi Pakeng tsa Ditheo tse Tlasa Bolaodi bo Tshwanang,

GRAP 105 (Transfer of Functions Between Entities Under Common Control, GRAP

105), Phetiso ya Mesebetsi Pakeng tsa Ditheo tse seng Tlasa Bolaodi bo

Tshwanang, GRAP 106 (Transfer of Functions Between Entities Not Under Common

Control, GRAP 106) kapa Dikgwebonyalano, GRAP 107 (Mergers, GRAP 107).

Tlaleho ya dipehelo tsa tjhelete tse kopaneng

GRAP 35


.05 Setheo seo e leng setheo se laolang se tla tlaleha ka tsa dipehelo tsa tjhelete

tse kopaneng. Maemo ana a sebetsa ho ditheo tsohle, ntle le hore setheo se

laolang ha se hloke ho tlaleha ka tsa dipehelo tsa tjhelete tse kopaneng haeba

se fihlella maemo ohle a latelang:

(a) ka bosona ke setheo se laolwang mme lesedi le hlokwang ke basebedisi le

fumanwa dipehelong tsa tjhelete tse kopaneng tsa setheo se laolang mme,

ha ho shejwa setheo se laolwang seo e leng karolo ya sona feela e

ruilweng, beng ba sona ba bang kaofela, ho kenyelletswa bao dinakong

tse ding ba sa dumellweng ho vouta, ba tsebisitswe ka hore setheo ha se

a ka sa tlaleha ka tsa dipehelo tsa tjhelete tse kopaneng mme ha ba

hanane le ntlha eo;

(b) disebediswa tsa mekitlane kapa ekwiti tsa sona ha ho hwebisanwe ka

tsona marakeng wa bohle (phapanyetsano ya lehae kapa ya matjhaba ya

dishere kapa maraka o tlwaelehileng, ho kenyelletswa le dimaraka tsa

lehae le tsa mabatowa);

(c) ha se a ka sa tlaleha, kapa ha se tshebetsong ya ho tlaleha, dipehelo tsa

sona tsa tjhelete ho khomishene ya disekhuriti kapa mokgatlo o mong wa

puso, bakeng sa ho fana ka mokgahlelo le ha e ka ba ofe wa disebediswa

marakeng wa bohle; mme

(d) setheo se laolang sa bohareng le ha e ka ba sefe kapa se qetellang se

hlahisa dipehelo tsa tjhelete tse fumanehang bakeng sa ho sebediswa ke

bohle, le tse ikobelang Maemo a GRAP, tseo ho tsona ditheo tse laolwang

di kopanngwang kapa di lekanngwang ka boleng bo kgotsofatsang ho

latela Maemo ana.

.06 Maemo ana ha a sebetse ho meralo ya menyetla ya basebeletsi ba dihetseng

mosebetsing kapa meralo e meng ya nako e telele ya menyetla ya basebeletsi eo

Maemo a GRAP a Menyetla ya Basebeletsi (Employee Benefits) e sebetsang ho

yona.

.07 Setheo se laolang seo e leng setheo sa matsete se tla tlaleha ka tsa dipehelo

tsa tjhelete tse kopaneng haeba se laelwa ho lekanya ditheo tse laolwang ka

boleng bo kgotsofatsang, ho latela temana ya .57 ya Maemo ana.

.08 Setheo se laolwang ha se qobellwe ho kopanngwa hobane mesebetsi ya sona ha e

tshwane le ya ditheo tse ding ka hare ho setheo sa moruo, mohlala, ho kopanngwa

ha Dikgwebo tsa Mmuso, di-GBE (Government Business Enterprises, GBEs) le

GRAP 35


ditheo tse ding lekaleng la bohle. Lesedi le nepaneng le nehwa ka ho kopanya ditheo

tse jwalo tse laolwang le ho tsebahatsa lesedi le eketsehileng la dipehelo tsa tjhelete

tse kopaneng ka mesebetsi e fapaneng ya ditheo tse laolwang. Mohlala,

ditsebahatso tse laelwang ke Maemo a GRAP a Tlaleho ho ya ka Dikarolo (Segment

Reporting) di thusa ho hlalosa bohlokwa ba mesebetsi e fapaneng ka hare ho setheo

sa moruo.

.09 Tumello ya ho se hlophise dipehelo tsa tjhelete tse kopaneng temaneng ya .05 ha e

sebetse moo lesedi le hlokwang ke basebedisi ba setheo se laolwang le neng le ke

ke la fihlellwa ke dipehelo tsa tjhelete tse kopaneng tsa setheo sa teng se laolang.

Ditheo tse ngata tse laolang tseo e leng ditheo tse laolwang ka ho phethahala kapa

ka karolo feela, di emela makala kapa mesebetsi e meholo ya mmuso, mme sepheo

sa Maemo ana ha se ho tshwarela ditheo tse jwalo hore ha di tlamehe ho hlophisa

dipehelo tsa tjhelete tse kopaneng. Ha ho le tjena lesedi le hlokwang ke ba bang ba

basebedisi le ke ke la fumanwa ho dipehelo tsa tjhelete tse kopaneng tsa setheo sa

teng se laolang.

.10 Setheo se ka laelwa (mohlala, se laelwa ka molao kapa basebedisi ba ka ntle) hore

se hlophise dipehelo tsa tjhelete tse akaretsang tse hlophiseditsweng setheo se

seng sa moruo seo e seng se laelwang ke Maemo ana. Le hoja dipehelo tse jwalo

tsa tjhelete di sa wele kakaretsong ya Maemo ana mme hape di ke ke tsa ikobela

ditaelo tse Maemong ana, setheo se ka sebedisa tataiso ya Maemo ana tlhophisong

ya dipehelo tsa tjhelete tse jwalo tse akaretsang.

Ditlhaloso

.11 Mareo a latelang a sebediswa Maemong ana ka meelelo e boletsweng:

Menyetla ke molemo oo setheo se o fumanang tshebedisanong ya sona le

ditheo tse ding. Menyetla e ka ba ya tjhelete kapa eo e seng ya tjhelete. Matla a

sebele a tshebedisano ya setheo le se seng a ka ba le dintlha tse posethifi

kapa tse nekethifi.

Selekane se tlamang ke selekane se nehang ditheo tse dumellanang matla le

ditlamo tse ka phethahatswang pakeng tsa ditheo tse kenetseng selekane

jwalo ka ha eka ke ka sebopeho sa sekonteraka. Se kenyelletsa ditokelo tse

tswang ho dikonteraka kapa ditokelo tse ding tsa molao.

Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng ke dipehelo tsa tjhelete tsa setheo sa

moruo seo ho sona matlotlo, mekitlane, matlotlo a nete, lekeno, ditshenyehelo

GRAP 35


le phallo ya tjhelete setheong se laolang le ditheong tsa sona tse laolwang di

tlalehwang jwalo ka tsa setheo sa moruo se nnotshi.

Taolo Setheo se laolang setheo se seng ha setheo se le maemong, kapa se na

le ditokelo, tsa menyetla e fetohang ka lebaka la ho sebedisana le setheo se

seng mme se na le bokgoni ba ho ama sebopeho kapa bokalo ba menyetla eo

ka lebaka la matla ao se nang le ona a ho okamela setheo se seng.

Setheo se laolwang ke setheo se leng tlasa taolo ya setheo se seng.

Setheo se laolang ke setheo se okametseng setheo se seng kapa ditheo tse

ding.

Monkadiqeto ke setheo se nang le ditokelo tsa ho nka diqeto seo e leng hlooho

kapa moemedi wa ditho tse ding.

Setheo sa moruo ke setheo se laolang le ditheo tsa sona tse laolwang.

Setheo sa matsete ke setheo:

(a) se fumanang tjhelete ho motsetedi kapa batsetedi bakeng sa ho

fumantsha batsetedi bao (motsetedi eo) ditshebeletso tsa tsamaiso ya

matsete;'

(b) se nang le morero wa ho tsetela tjhelete feela bakeng sa ho fumana poello

e tswang ho keketseho ya thuso ya motheo, lekeno la matsete, kapa

bobedi boo; le

(c) se lekanyang le ho hlahloba tshebetso ya ho ka etsang matsete ohle a

sona ka mokgwa wa boleng bo kgotsofatsang.

Karolo eo e seng e laolang matlotlong a nete setheong se laolwang eo e seng

ya setheo se laolang, ho sa kgathallehe hore ke ka ho otloloha kapa tjhe.

Matla ke motswako wa ditokelo tsa jwale tse nehang bokgoni ba jwale ba ho

laola mesebetsi e tshwanelehileng ya setheo se seng.

Ditokelo tsa tshirelletso ke ditokelo tse raletsweng ho sirelletsa karolo ya

setheo se nang le ditokelo tseo ntle le ho neha setheo seo matla a ho okamela

setheo se angwang ke ditokelo tseo.

Mesebetsi e nepaneng (ha ho shejwa morero wa Maemo ana) ke mesebetsi ya

setheo se ka bang se laolwang e nang le tshusumetso e matla ho sebopeho

kapa bokalo ba menyetla eo setheo se e amohelang ka lebaka la tshebedisano

ya sona le setheo seo se seng.

Ditokelo tsa ho tlosa ke ditokelo tsa ho hlotha monkadiqeto matla a ho nka

GRAP 35


diqeto.

Mareo a hlalositsweng Maemong a mang a GRAP a sebediswa Maemong ana

ka moelelo o tshwanang le o neuweng Maemong ao a mang a GRAP:

Selekane se tlamang

.12 Dilekane tse tlamang di ka bontshwa ka mekgwa e mmalwa:

(a) konteraka e fihlelletsweng pakeng tsa ditho tse pedi;

(b) molao, ditaolo tse tshehetsang kapa mokgwa o tshwanang, ho kenyelletswa,

empa ho sa fellwe ka, melao, ditaolo, dipholisi, diqeto tse fihlelletsweng ke

bolaodi bo kang kabinete, dikomiti tsa phethahatso, makgotla, makgotla a

bomasepala le ditaelo tsa matona; kapa

(c) ka phethahatso ya molao, ho kenyelletswa molao o tlwaelehileng.

Selekane se tlamang hangata, empa e se ka nako tsohle, se ngotsweng, ka

sebopeho sa sekonteraka kapa ditokomane tse bontshang dipuisano pakeng tsa

ditho.

Setheo sa moruo

.13 Lereo lena setheo sa moruo le sebediswa Maemong ana ho hlalosa, tlasa mabaka a

tlaleho ya tjhelete, sehlotshwana sa ditheo tse etsang setheo se laolang le ditheo le

ha e ka ba dife tse laolwang. Maemong a mang ao ka nako tse ding a sebediswang

ho supa setheo sa moruo a kenyelletsa setheo sa tsamaiso, setheo sa tjhelete,

setheo se kopaneng le sehlopha. Setheo sa moruo se ka kenyelletsa ditheo tse nang

le merero ya leano la kahisano le kgwebo.

.14 Phumano ya setheo sa moruo e tla hloka ho etswa ho elwa hloko ditlhophiso tsa

molaotheo tse sebetsang, haholoholo mekgwa eo ka yona matla a mmuso a

sehetsweng meedi le ka moo a ajuweng, le ka moo mokgwa wa mmuso o radilweng

le ho sebetsa ka teng. Mohlala, bophethahatsi, ketsamelao le boahlodi, hammoho di

ka etsa setheo sa moruo seo mabapi le sona mosebedisi a hlokang dipehelo tsa

tjhelete tse kopaneng.

Taolo (bona dirapa tsa AG2 ho isa ho AG87)

.15 Ho sa kgathallwe sebopeho sa tshebedisano ya sona le setheo se seng ke efe,

setheo se ka iphumanela hore na ekaba ke setheo se laolang ka ho lekola hore

GRAP 35


na se laola setheo se seng kapa tjhe.

.16 Setheo se laola setheo se seng ha setheo se le maemong, kapa se na le

ditokelo, tsa menyetla e fetohang ka lebaka la ho sebedisana le setheo se

seng mme se na le bokgoni ba ho ama sebopeho kapa bokalo ba menyetla eo

ka lebaka la matla ao se nang le ona a ho okamela setheo se seng.

.17 Ka lebaka leo, setheo se laola setheo se seng haeba feela setheo se na le

tsohle tse latelang:

(a) matla ho setheo se seng (bona dirapa tsa .20 ho isa ho .27);

(b) pepeso, kapa ditokelo, ho menyatla e fetofetohang tshebedisanong ya

sona le setheo se seng (bona ditemana tsa .28 ho isa ho .32); le

(c) bokgoni ba ho sebedisa matla a sona a ho okamela setheo se seng ho ba

le tshusumetso ho sebopeho kapa bokalo ba menyetla tshebedisanong le

setheo se seng (bona dirapa tsa .33 ho isa ho .38).

.18 Setheo se tla tadima dintlha tsohle le maemo ohle ha se hlahloba hore na se

laola setheo se seng kapa tjhe. Setheo se tla lekola botjha hore na se laola

setheo se seng haeba dintlha le maemo a bontsha hore ho na le diphetoho ho

e le nngwe kapa ho feta e le nngwe ya dikarolo tse tharo tsa taolo tse lenaneng

le serapeng sa .17 (bona dirapa tsa AG82 ho isa ho AG87).

.19 Ditheo tse pedi kapa tse fetang tse pedi mmoho di laola setheo se seng ha di

tlameha ho sebetsa mmoho ho laola mesebetsi e tshwanelehileng. Maemong a

jwalo, ka hobane ha ho setheo se le seng se ka laolang mesebetsi ntle le ho

sebedisana le tse ding, ha ho setheo se le seng seo ka bosona se laolang setheo se

seng. Setheo ka seng se tla tlaleha ka tsa dikarolo tsa sona setheong se seng ho

latela Maemo a GRAP a tshwanelehileng, jwalo ka Maemo a GRAP a Matsete ho

Balekane (Investments in Associates) le Dikgwebo tsa Boiteko bo Kopanetsweng,

GRAP 36 (Joint Ventures, GRAP 36), Dilekane tse Kopanetsweng, GRAP 37 (Joint

Arrangements, GRAP 37), kapa Ditho tsa Tjhelete, GRAP 104 (Financial

Instruments, GRAP 104).

Matla

.20 Setheo se na le matla a ho okamela setheo se seng ha setheo se na le ditokelo tsa

jwale tse se nehang bokgoni ba jwale ba ho laola mesebetsi e tshwanetseng, ke

hore mesebetsi e susumetsang ka matla sebopeho kapa bokalo ba menyetla ya

GRAP 35


tshebedisano ya sona le setheo se seng. Ditokelo tsa ho laola dipholisi tsa tjhelete le

tsa mesebetsi tsa setheo se seng di bontsha hore setheo se na le bokgoni ba ho

laola mesebetsi e tshwanetseng ya setheo se seng mme e atisa ho ba mokgwa oo

ka ona matla a bontshwang lekaleng la bohle.

.21 Ditokelo di tswala matla. Dintlheng tse itseng ho hlahloba matla ho qaqile, jwalo ka

ha ho fumanwa matla a ho okamela setheo se seng ka mokgwa o otlolohileng le

feela ka ditokelo tsa ho vouta tse nehwang ke ditho tsa ekwiti tse kang dishere, mme

a ka lekolwa ka ho tadima ditokelo tse nehwang ke dishere tseo. Le ha ho le jwalo,

ditheo tsa lekala la bohle di atisa ho fumana matla a ho okamela ditheo tse ding ho

ditokelo tseo e seng tsa ho vouta. Hape di ka fumana matla a ho okamela ditheo tse

ding ntle le ho ba le setho se seng sa ekwiti se fanang ka bopaki ba letsete la

tjhelete. Setheo se ka ba le ditokelo tseo se di fumaneng ka lebaka la dilekane tse

ding tse tlamang. Ditokelo tsena di ka neha setheo matla a ho laela setheo se seng

ho sebedisa matlotlo kapa ho ba le dikoloto ka mokgwa o nang le sekgahla ho

sebopeho kapa bokalo ba menyetla e amohetsweng ke setheo se boletsweng pele.

Tekolo ya hore na ditokelo tse jwalo di etsa hore ho be le matla a ho okamela setheo

se seng e ka ba boima le ho laela hore ho tadingwe dintlha tse fetang e le nngwe

feela.

.22 Setheo se ka ba le matla a ho okamela setheo se seng le hoja se se na boikarabelo

ba mesebetsi ya letsatsi le letsatsi ya setheo se seng kapa mokgwa oo ka ona

mesebetsi e laetsweng e phethwang ke setheo seo se seng. Molao o ka neha ditheo

tsa molao kapa bahlanka ba molao matla a ho phetha mesebetsi ya bona ya mmuso

ka ho ikemela. Mohlala, Mohlahlobikakaretso (Auditor-General) le Lekala la

Dipalopalo la Aforikaborwa (Statistics South Africa) ba atisa ho ba le matla a ho

fumana lesedi le ho phatlallatsa ditlaleho ntle le ho kopa tumello ho mmuso mme

boahlodi bo atisa ho ba le matla a ikgethang a ho phethahatsa kgopolo ya boipuso

ba lekala la bohlahlobi. Molao hape o ka bontsha dintlha tse akaretsang tseo setheo

sa mmuso se tlamehileng ho sebetsa kahara tsona, le sephetho sa hore ebe setheo

sa molao se sebetsa ka mokgwa o kgemang le merero e laetsweng ke Palamente

kapa setheo se jwalo. Boteng ba matla a molao ba ho sebetsa ka boipuso, ka

bobona, ha bo qhelele thoko hore setheo se ka ba le bokgoni ba ho laola dipholisi

tsa tshebetso le tjhelete tsa setheo se seng se nang le matla a molao hore se tle se

fumane menyetla. Mohlala, boipuso ba Banka ya Disiu ya Aforikaborwa (South

African Reserve Bank) mabapi le leano la tjhelete ha bo hanele hore Banka ya Disiu

ya Aforikaborwa e ka kgona ho laolwa. Dintlha tsohle le maemo ohle a ntse a tla

hloka ho tsotellwa.

GRAP 35


.23 Tlasa Molao wa Motheo, mebuso ya naha, porofentshe le lehae e na le boipuso ba

molao wa motheo. Le ha ho le jwalo, maemong a mang, mohlala, ha ho shejwa

molao wa naha, setheo se leng lekaleng le itseng la mmuso se ka kenella

tsamaisong ya setheo se leng lekaleng le leng la mmuso, ha setheo seo sa bobedi

se sa kgone mme se sa phethahatse tlamo ya sona ya phethahatso. Mohlala, setheo

se leng lekaleng la porofentshe la mmuso se ka kenella tsamaisong ya masepala

haeba masepala eo a sa kgone ho phethahatsa thomo ya ona ya molaotheo kapa ya

molao. Nakong ena, maemo a tlamehile ho hlahlojwa ho fumana bonnete ba hore na

lekala la porofentshe la mmuso le na le matla a ho okamela masepala ka sebopeho

sa ditokelo tsa jwale tse o nehang bokgoni ba ho laola mesebetsi e tshwanelehileng

ya masepala bakeng sa kopanyo ho latela Maemo ana.

.24 Boteng ba ditokelo tsa ho okamela setheo se seng ha se ka nako tsohle bo

hlahisang matla a amehang bakeng sa merero ya Maemo ana. Setheo ha se na

matla a ho okamela setheo se seng e le feela ka lebaka la boteng ba:

(a) taolo ya semoalo (bona temana ya AG12); kapa

(b) ho itshetleha mererong ya moruo (bona ditemana tsa AG41 ho isa ho AG42).

.25 Setheo se nang le bokgoni ba jwale ba ho laola mesebetsi e tshwanetseng se na le

matla le hoja ditokelo tsa sona tsa ho laola di so phethahatswe. Bopaki ba hore

setheo se ne se ntse se laola mesebetsi e tshwanetseng ya setheo se lekolwang

bakeng sa taolo bo ka thusa ho fumaneng hore na setheo se na le matla kapa tjhe,

empa bopaki bo jwalo, ka bobona, ha bo a phethahala ha ho shejwa hore na setheo

se na le matla a ho okamela setheo se lekolwang bakeng sa taolo. Sebakeng sa

setheo se thehetsweng mesebetsi e reretsweng ruri, tokelo ya ho laola mesebetsi e

tshwanetseng ho ka etsahala e ile ya phethahatswa nakong eo setheo se neng se

thehwa.

.26 Haeba se seng le se seng sa ditheo tse pedi kapa ho feta tse pedi se na le ditokelo

tsa nako ya jwale tse se nehang bokgoni ba bontlhanngwe ba ho laola mesebetsi e

fapaneng e tshwanetseng, setheo se nang le matla a jwale a ho laola mesebetsi eo

haholoholo e nang le sekgahla ho sebopeho kapa bokalo ba menyetla e tswang ho

setheo seo, se na le matla a ho okamela setheo seo se seng.

.27 Setheo se ka ba le matla a ho okamela setheo se lekolwang bakeng sa taolo le hoja

ditheo tse ding di na le ditokelo tsa jwale tse di nehang bokgoni ba jwale ba ho ba le

seabo taolong ya mesebetsi e tshwanetseng, mohlala, ha setheo se seng se na le

tshusumetso e matla. Le ha ho le jwalo, setheo se nang le feela ditokelo tsa

GRAP 35


tshirelletso ha se na matla a ho okamela setheo se seng (bona ditemana tsa AG29

ho isa ho AG31), mme ka lebaka leo ha se laole setheo se seng.

Menyetla

.28 Setheo se ka fumana menyetla, kapa sa ba le ditokelo, bakeng sa ho sebedisana le

setheo se lekolwang bakeng sa taolo ha menyetla eo se e tobileng bakeng sa seabo

sa sona e ka kgona ho fetofetoha ka lebaka la mosebetsi wa setheo se seng. Ditheo

di kena tshebedisanong le ditheo tse ding ka tebello ya hore ho tla ba le menyetla e

molemo ya tjhelete le eo e seng ya tjhelete ha nako e ntse e ya. Le ha ho le jwalo,

nakong e itseng ya tlaleho, matla a sebele a tshebedisano eo setheo se nang le

yona le setheo se lekolwang bakeng sa taolo a ka ba a posethifi feela, a nekethifi

feela kapa motswako wa a posethifi le a nekethifi ka bobedi.

.29 Menyetla ya setheo a tshebedisano ya sona le setheo se lekolwang bakeng sa taolo

e ka ba ya tjhelete feela, eo e seng ya tjhelete feela kapa ya motswako wa eo e leng

ya tjhelete le eo e seng ya tjhelete ka bobedi. Menyetla ya tjhelete e kenyelletsa

poello ya matsete e jwalo ka phaello e ajwang kapa ditefo tse jwalo mme ka dinako

tse ding e bitswa "poello". Menyetla eo e seng ya tjhelete e kenyelletsa menyetla e

hlahang ka lebaka la leqeme la mehlodi e sa lekanngweng ka tjhelete le menyetla ya

moruo e amohetsweng ka ho otloloha ke baamohedi ba ditshebeletso ba setheo.

Menyetla eo e seng ya tjhelete e ka etsahala ha mesebetsi ya setheo se seng e

kgema le (ke hore, e dumellana le) merero ya setheo le ho tshehetsa setheo

phihlellong ya merero ya sona. Mohlala, setheo se ka fumana menyetla ha setheo se

seng se nang le mesebetsi e dumellanang le ya sona se nehelana ka ditshebeletso

tseo setheo sa pele se neng se tla tshwanela ho nehelana ka tsona. Mesebetsi e

dumellanang e ka etswa ka ho ithaopa kapa setheo se ka ba le matla a ho laela

setheo se seng ho kenela mesebetsi eo. Menyetla eo e seng ya tjhelete le yona e ka

etsahala ha ditheo tse pedi di na le merero a sebeletsanang (ke hore, merero ya

setheo se itseng e tlatselletsa, le ho phethahatsa, merero ya setheo se seng).

.30 Mehlala e latelang e bontsha menyetla ya tjhelete eo setheo se ka e amohelang ka

lebaka la tshebedisano ya sona le setheo se seng.

(a) phaello e ajwang, tswala e fetofetohang ya disekhuriti tsa mokitlane, ditefo tse

ding tsa menyetla ya moruo;

(b) ho ba maemong a ho angwa ke dikeketso le diphokotso tsa boleng ba letsete

setheong se seng;

(c) ho ba boemong ba ho lahlehelwa ka lebaka la ditumellano tsa ho fana ka

GRAP 35


tshehetso ya tjhelete, ho kenyelletswa tshehetso ya tjhelete bakeng sa

diporojeke tse kgolo;

(d) dipoloko tsa ditheko (mohlala, haeba setheo se ka fihlella matla a theko ka

bongata kapa tshebeletsano ya matla ka ho kopanya mesebetsi kapa matlotlo a

setheo se seng le mesebetsi kapa matlotlo a sona ka sebele);

(e) dikarolo tsa masalla matlotlong le dikolotong tsa setheo ha setheo seo se seng

se fellwa ke tjhelete; kapa

(f) dipepeso tse ding ho menyetla e fetofetohang e sa fumaneheng ho ditheo tse

ding.

.31 Mehlala ya menyetla eo e seng ya tjhelete e kenyelletsa:

(a) tsebo e ikgethang e ho setheo se seng;

(b) boleng boo setheo se nang le bona ho setheo se seng se etsang mesebetsi e

thusang setheo phihlellong ya merero ya sona.

(c) diphetho tse ntlafaditsweng;

(d) mosebetsi wa bokgoni bo eketsehileng phihlellong ya diphetho;

(e) tlhahiso le phethahatso ya bokgoni le ya katleho ya dithoto le ditshebeletso;

(f) ho ba le letlotlo le ditshebeletso tse amanang tse fumanehang pele ho nako e

neng e lebelletswe; kapa

(g) ho ba le boleng ba boemo bo batlang bo phahame ba ditshebeletso bo fetang

bo neng bo lebelletswe.

.32 Le hoja e le setheo se le seng feela se ka laolang setheo se seng, ho ka ba le ditho

tse fetang se le seng tse abelanang menyetla ya setheo seo se seng. Mohlala, beng

ba dikarolo tseo e seng tse laolang ba ka abelana menyetla ya tjhelete e kang

dikeketso kapa ditefo tse tswang ho setheo kapa menyetla eo e seng ya tjhelete e

kang tumellano ya mesebetsi e nang le diphetho tse lakatswang.

Kgokahano pakeng tsa matla le menyetla

.33 Setheo se laola setheo se seng haeba setheo se se na matla feela a ho okamela

setheo se lekolwang bakeng sa taolo le ho ba boemong kapa ho ba le tokelo ya

menyetla e fetofetohang ka lebaka la tshebedisano ya sona le setheo se seng, empa

hape se na le bokgoni ba ho sebedisa matla a sona ho tlisa phapang ho sebopeho le

bokalo ba menyetla ya tshebedisano ya sona le setheo se lekolwang bakeng sa

GRAP 35


taolo.

.34 Ho ba teng ha merero e dumellanang feela ha ho kgotsofatse bakeng sa hore ebe

setheo se laola setheo se seng. Hore setheo se be le taolo se tla hloka hape hore se

be le bokgoni ba ho sebedisa matla a sona a ho okamela setheo se lekolwang

bakeng sa taolo ho laela setheo seo se seng ho sebedisana le sona ho phethahatsa

merero ya sona.

.35 Setheo se nang le ditokelo tsa ho nka diqeto se tla laola hore na ke sona

hlooho kapa moemedi phethahatsong ya diphapanyetsano le ditho tsa boraro.

Setheo hape se tla laola hore na setheo se seng se nang le ditokelo tsa ho nka

diqeto se sebetsa jwalo ka moemedi bakeng sa setheo sena sa pele. Moemedi

ke setho se fumanetsweng ho sebetsa e le sona sa sehlooho phethahatsong

ya diphapanyetsano le ditho tsa boraro lebitsong le molemong wa setheo se

seng kapa ditheo tse ding ((di)hlooho) mme ka hoo ha se laole setheo se seng

ha se phethahatsa matla a sona a ho nka diqeto. Ka hoo, ka dinako tse ding

matla a hlooho a ka ba ho moemedi le ho phethahatswa ke moemedi, empa e le

lebitsong la hlooho.

.36 Ha setheo se na le ditokelo tsa ho nka diqeto, se lokela ho lekola hore na se laola

setheo se seng ka ho tadima hore na se boemong kapa se na le ditokelo tsa

menyetla e fetofetohang ka lebaka la tshebedisano ya sona le setheo se seng seo

se nang le ditokelo tsa ho se okamela ka ho nka diqeto tse se amang.

.37 Ha setheo se fane ka ditokelo tsa sona tsa ho nka diqeto, se lokela ho sebedisa

dintlhatheo tse ho Maemo a GRAP a Tlaleho ya Beng ba Matlotlo le Baemedi

(GRAP109) ho lekola hore na ke setho sa selekane sa mong le moemedi, pele se

sebedisa dintlhatheo tse Maemong ana ho lekola taolo. Selekane sa mong'a matlotlo

le moemedi se latela selekane se tlamang seo ho sona setheo se le seng

(moemedi), se kenelang diphapanyetsano le ditho tsa boraro lebitsong la setheo se

seng (mong'a matlotlo) le molemong wa setho seo se seng (mong'a matlotlo).

.38 Maemo ana a laela hore setheo, e leng sona se nehang setheo se seng (ke hore,

moemedi) matla a sona a ho nka diqeto mabakeng a itseng kapa mesebetsing e

itseng, ho lekola hore na se laola setheo ka ho nka matla a sona a ho nka diqeto a

fuweng moemedi jwalo ka ha eka se na le ona ka ho otloloha. Ho latela GRAP 109,

setheo ke moemedi mabapi le diphapanyetsano le ditho tsa boraro ha ditekanyetso

tsohle tse latelang ka boraro di le teng:

(a) Ha se na matla a ho laela dipehelo le maemo a matla a phapanyetsano.

GRAP 35


(b) Ha se na bokgoni ba ho sebedisa mehlodi yohle, kapa e batlang e le yohle, e hlahang ho diphapanyetsano molemong wa sona ka bosona.

(c) Ha se boemong ba diphetophetoho tsa diphetho tsa phapanyetsano.

Setheo se lokela ho tadima dintlha le maemo ohle ho lekola hore na se laola setheo

seo.

Ditlhokahalo tsa tlaleho

.39 Setheo se laolang se tla hlophisa dipehelo tsa tjhelete tse kopaneng se

sebedisa dipholisi tsa tshupatlotlo tse tshwanang bakeng sa diphapanyetsano

tse tshwanang le diketsahalo tse ding ha mabaka e le a tshwanang.

.40 Kopanyo ya setheo se laolwang e tla qala ka letsatsi leo ka lona setheo se

fumanang taolo ya setheo se seng mme e phethele ha setheo se lahlehelwa ke

taolo ya setheo seo se seng.

Mekgwatshebetso ya kopanyo

.41 Dipehelo tsa tjhelete tse kopaneng

(a) Kopanya dintlha tse tshwanang tsa matlotlo, mekitlane, matlotlo a nete, lekeno,

ditshenyehelo le phallo ya kheshe ya setheo se laolang le tsa ditheo tsa sona

tse laolwang.

(b) Kwala (hlakola) bokalo ba nnete ba matsete a setheo se laolang setheong ka

seng se laolwang le karolong ya setheo se laolang ya matlotlo a nete a setheo

ka seng se laolwang (bona GRAP 105 le GRAP 106, e fanang ka tataiso ka

tshwaro ya phapano pakeng tsa tshepiso e lefilweng (haeba e le teng) le

matlotlo a hapilweng le mekitlane e amohetsweng). a

(c) Bakeng sa ditheo tse kahara moruo o tshwanang hlakola ka botlalo matlotlo,

mekitlane, matlotlo a nete, lekeno, ditshenyehelo le phallo ya tjhelete e

amanang le diphapanyetsano pakeng tsa ditheo tsa setheo sa moruo (dikeketso

kapa dikgaello tse hlahang ho diphapanyetsano tsa setheo sa moruo tse

ananelwang matlotlong, jwalo ka lenane la thepa le matlotlo a tsitsitseng, di

hlakolwa ka botlalo). Ditahlehelo tsa ditheo tse kahara moruo o tshwanang di ka

supa bofokodi bo hlokang ho ananelwa dipehelong tsa tjhelete tse kopaneng.

Dipholisi tsa tshupatlotlo tse tshwanang

GRAP 35


.42 Haeba setho sa setheo sa moruo se sebedisa dipholisi tsa tshupatlotlo tseo e seng

tse amohetsweng dipehelong tsa tjhelete tse kopaneng bakeng sa diphapanyetsano

le diketsahalo tse tshwanang maemong a tshwanang, diphetoho tse tshwanelehileng

di a etswa dipehelong tsa tjhelete tsa setho seo ha ho hlophiswa dipehelo tsa

tjhelete tse kopaneng ho tiisa hore ho na le ho dumellana le dipholisi tsa tshupatlotlo

tsa setheo sa moruo.

Tekanyo

.43 Setheo se kenyelletsa lekeno le ditshenyehelo tsa setheo se laolwang dipehelong

tsa tjhelete tse kopaneng ho tloha ka letsatsi leo se hapang taolo ho fihlela ka

letsatsi leo setheo se kgaotsang ho laola setheo se laolwang. Lekeno le

ditshenyehelo tsa setheo se laolwang di thehilwe ho bokalo ba matlotlo le mekitlane

e ananetsweng dipehelong tsa tjhelete tse kopaneng ka letsatsi la kgapo. Mohlala,

tshenyehelo ya phokotso ya boleng e ananetsweng pehelong ya tshebediso ya

tjhelete e kopaneng kamora letsatsi la kgapo e thehilwe ho boleng ba matlotlo a

fokoditsweng boleng a amehang a ananetsweng dipehelong tsa tjhelete tse

kopaneng ka letsatsi la kgapo.

Ditokelo tsa ho vouta tse ka bang teng

.44 Ha ditokelo tsa ho vouta tse ka bang teng, kapa dikutlwano tse sa ikemelang tse

fupereng ditokelo tsa ho vouta tse ka bang teng, di le teng, karolo ya masalla kapa

kgaello le diphetoho tsa matlotlo a nete a abetsweng setheo se laolang le dikarolo

tseo e seng tse laolang ha ho hlophiswa dipehelo tsa tjhelete tse kopaneng e

fumanwa feela ka ho tadima dikarolo tsa motheo mme ha e bontshe tshebediso e ka

bang teng kapa phetolo ya ditokelo tsa ho vouta tse ka bang teng le dikutlwano tse

sa ikemelang tse ding, ntle le ha temana ya .45 e tshwaneleha.

.45 Maemong a mang, bonneteng, setheo se na le karolo ya motheo ya jwale ka lebaka

la phapanyetsano eo nakong ya jwale e nehang setheo phihlello ya menyetla e

amanngwang le karolo ya motheo. Maemong a jwalo, karolo e abetsweng setheo se

laolang le dikarolo tseo e seng tse laolang ha ho hlophiswa dipehelo tsa tjhelete tse

kopaneng e fumanwa ka ho tadima tshebediso ya qetellong ya ditokelo tsa ho vouta

tse ka bang teng le dikutlwano tse sa ikemelang tseo nakong ya jwale di nehang

setheo phihlello ya menyetla.

.46 GRAP 104 ha e sebetse ho dikarolo tse ho ditheo tse laolwang tse kopaneng. Ha

ditho tse fupereng ditokelo tsa ho vouta tse ka bang teng bonneteng nakong ya jwale

GRAP 35


di neha phihlello ya menyetla e amanngwang le karolo ya motheo setheong se

laolwang, ditho tseo ha di laolwe ke ditaelo tsa GRAP 104. Dintlheng tsohle tse ding,

ditho tse fupereng ditokelo tsa ho vouta tse ka bang teng setheong se laolwang di

tlalehwa ho latela GRAP 104.

Matsatsi a tlaleho

.47 Dipehelo tsa tjhelete tsa setheo se laolang le ditheo tsa sona tse laolwang tse

sebediswang tlhophisong ya dipehelo tsa tjhelete tse kopaneng di tla

hlophiswa di le tsa letsatsi le tshwanang la tlaleho. Ha pheletso ya nako ya

tlaleho ya setheo se laolang e fapane le ya setheo se laolwang, setheo se

laolang:

(a) tlasa mabaka a kopanyo, se fumana lesedi la tjhelete le eketsehileng ho

tloha ka letsatsi le tshwanang le la dipehelo tsa tjhelete tsa setheo se

laolang; kapa

(b) se sebedisa dipehelo tsa tjhelete tsa moraorao tsa setheo se laolwang

nakong eo ho hlophiswang kopanyo, e fetolwa bakeng sa diphetho tsa

diphapanyetsano tse matla kapa diketsahalo tse etsahetseng pakeng tsa

letsatsi la dipehelo tseo tsa tjhelete le letsatsi la dipehelo tsa tjhelete tse

kopaneng.

Dikarolo tseo e seng tse laolang

.48 Setheo se laolang se tla tlaleha ka dikarolo tseo e seng tse laolang dipehelong

tsa boemo ba tjhelete tse kopaneng tsa matlotlo a nete, ka ho arohana le

matlotlo a nete a beng ba setheo se laolang.

.49 Diphetoho tsa dikarolo tsa setheo se laolang setheong se laolwang tseo sephetho sa

tsona e seng hore setheo se laolang se lahlehelwa ke taolo ya setheo se laolwang

ke diphapanyetsano le beng boemong ba bona ba ho ba beng.

.50 Setheo se tla bontsha keketso kapa kgaello ya kuno kapa tahlehelo ka nngwe e

ananelwang ka ho otloloha matlotlong a nete ho beng ba setheo se laolang le

ho dikarolo tseo e seng tse laolang. Setheo hape se tla bontsha bokalo bohle

bo ananetsweng dipehelong tsa diphetoho tsa matlotlo a nete ho beng ba

setheo se laolang le ho dikarolo tseo e seng tse laolang le hoja sephetho sa

hona e le hore dikarolo tseo e seng tse laolang di be le balantshe ya debiti.

GRAP 35


.51 Haeba setheo se laolwang se na le dishere tsa thatohatsi tsa pokello tse

salletseng morao tse hlophisitsweng e le ditho tsa ekwiti mme di fuperwe ke

dikarolo tseo e seng tse laolang, setheo se tla sebetsa karolo ya sona ya

phaello kapa kgaello kamora ho etsa diphetoho bakeng sa phaello e ajwang

dishereng tse jwalo, ho sa kgathallwe hore ho nkuwe qeto ya ho lefa phaello e

ajwang e jwalo.

Diphetoho tsa karolo e fuperweng ke dikarolo tseo e seng tse laolang

.52 Ha karolo ya matlotlo a nete a bolokilweng ke dikarolo tseo e seng tse laolang

e fetoha, setheo se tla fetola bokalo ba nnete ba dikarolo tse laolang le tseo e

seng tse laolang ho bontsha diphetoho dikarolong tsa tsona tse kgemang le

maemo setheong se laolwang. Setheo se tla ananela ka ho otloloha matlotlong

a nete phapang le ha e ka ba efe pakeng tsa bokalo boo ka bona dikarolo tseo

e seng tse laolang di fetolwang le boleng bo kgotsofatsang ba tshepiso e

lefilweng kapa e amohetsweng, mme di nkuwe e le tsa beng ba setheo se

laolang.

Tahlehelo ya taolo

.53 Haeba setheo se laolang se ka lahlehelwa ke taolo ya setheo se laolwang,

setheo se laolang:

(a) se hlakola pehelong ya boemo ba tjhelete e kopaneng kananelo ya

matlotlo le mekitlane ya setheo se neng se laolwa;

(b) se ananela letsete le ha e ka ba lefe le bolokilweng setheong se neng se

laolwa mme hamorao se tlaleha ka tsa lona le ka bokalo le ha e ka ba bofe

bo kolotwang ke setheo se laolwang kapa bo kolotwang setheo se neng se

laolwa ho latela Maemo a GRAP a tshwanelehileng. Boleng boo bo tla

nkuwa e le boleng bo kgotsofatsang ha ho ananelwa la mantlha letlotlo la

tjhelete ho latela GRAP 104 kapa theko ha ho ananelwa la mantlha letsete

le ho molekane kapa kgwebo ya boiteko bo kopanetsweng; mme

(c) bo ananela kuno kapa tahlehelo (ho latela GRAP 105 le GRAP 106) tse

amanngwang le tahlehelo ya taolo e abetsweng karolo ya setheo se neng

se le se laolang.

.54 Setheo se laolang se ka lahlehelwa ke taolo ya setheo se laolwang

GRAP 35


ditumellanong (diphapanyetsanong) tse pedi kapa tse fetang tse pedi. Le ha ho

le jwalo, ka dinako tse ding maemo a bontsha hore dilekane tse mmalwa di

lokela ho tlalehwa jwalo ka selekane se le seng feela. Ha ho fumanwa hore na

ho ka tlalehwa ka tsa dilekane e le phapanyetsano e nnotshi, setheo se laolang

se tla tadima dipehelo le maemo ohle a dilekane le diphello tsa tsona tsa

moruo. E le nngwe kapa tse fetang e le nngwe ya tse latelang e bontsha hore

setheo se laolang se lokela ho tlaleha bakeng sa dilekane tse mmalwa di le

phapanyetsano e le nngwe feela.

(a) Di kenngwa nakong e le nngwe kapa e le tlatseletsano hara tsona.

(b) Tsohle ke phapanyetsano e le nngwe e raletsweng ho fihlella phello ya

kgwebo e akaretsang.

(c) Ketsahalo ya selekane se itseng e itshetlehile ho ketsahalo ya bonyane

selekane se nnotshi se seng.

(d) Ha selekane se nnotshi se tadingwa ka bosona ha ho na toka ho ya ka tsa

moruo, empa ho ka ba le toka ho ya ka moruo ha di tadingwa mmoho le

dilekane tse ding. Mohlala ke ha ho rekiswa letsete ka theko e ka tlase ho

ya marakeng mme hona ho lokiswa ka thekiso ya nako e tla ka theko e ka

hodimo ho ya marakeng.

.55 Ha setheo se laolang se lahlehelwa ke taolo ya setheo se laolwang, se tla:

(a) Hlakola kananelo:

(i) ya matlotlo le mekitlane ya setheo se laolwang ka bokalo ba nnete ka

letsatsi la ho lahlehelwa ke taolo;

(ii) ya bokalo ba nnete ba dikarolo le ha e ka ba dife tseo e seng tse

laolang setheong se neng se laolwa ka letsatsi la ho lahlehelwa ke

taolo (ho kenyelletswa kuno kapa tahlehelo le ha e ka ba efe e

ananetsweng ka ho otloloha matlotlong a nete a amanngwang le ona);

(b) Ananela:

(i) boleng bo kgotsofatsang ba tshepiso e amohetsweng, haeba bo le

teng, ho tswa ho phapanyetsano, ketsahalo kapa maemo a bakileng

tahleho ya taolo;

(ii) ha phapanyetsano, ketsahalo kapa maemo a bakileng tahlehelo ya

taolo a kenya tefo ya dishere tsa setheo se laolwang ho beng

boemong ba bona ba ho ba beng ba matlolto, tefo eo; mme

GRAP 35


(iii) letsete le ha e ka ba lefe le bolokilweng setheong se neng se laolwa ka

boleng ba lona bo kgotsofatsang ka letsatsi leo se neng se lahlehelwa

ke taolo;

(c) Haeba ho laelwa ke Maemo a mang a GRAP, fetisetsa bokalo bo

ananetsweng ka ho otloloha matlotlong a nete mabapi le setheo se

laolwang ho latela motheo o hlalositsweng temaneng ya .56 ho

keketso/kgaello ya pokello.

(d) Analela phapang le ha e ka ba efe e hlahang e le kuno kapa tahlehelo

keketsong kapa kgaellong (bona GRAP 106), kapa kunong kapa kgaellong

(bona GRAP 105) e amanngwang le setheo se laolang.

.56 Haeba setheo se laolang se lahlehelwa ke taolo ya setheo se laolwang, setheo

se laolang se tla fana ka tlaleho ya ditjhelete tse ananetsweng ka ho otloloha

nakong e fetileng matlotlong a nete mabapi le setheo seo se laolwang ka

motheo oo o tshwanang le o neng o tla laelwa haeba setheo se laolang se ne

se rekisitse ka ho otloloha matlotlo kapa mekitlane e amehang. Haeba masalla

a tekanyobotjha a neng a ananetswe ka ho otloloha nakong e fetileng

matlotlong a nete a tla fetisetswa ka ho otloloha ho masalla kapa kgaello ya

pokello thekisong ya letlotlo, setheo se laolang se tla fetisa masalla a

tekanyobotjha ka ho otloloha ho ya ho masalla kapa kgaello ya pokello ha se

lahlehelwa ke taolo ya setheo se laolwang.

Ditheo tsa matsete: Tlhoko tsa boleng bo kgotsofatsang

.57 Ntle le ka moo ho hlalositsweng temaneng ya .58, setheo sa matsete se ke ke

sa kopanya ditheo tsa sona tse laolwang. Bakeng sa hoo, setheo sa matsete se

tla lekanya letsete setheong se laolwang ka boleng bo kgotsofatsang ho latela

GRAP 104.

.58 Ho sa shejwe taelo e temaneng ya .57, haeba setheo sa matsete se na le

setheo se laolwang seo ka bosona e seng setheo sa matsete le seo morero wa

sona wa sehlooho le mesebetsi ya sona e leng ho phaella ditshebeletso tse

amanang le mesebetsi ya matsete ya setheo sa matsete (bona ditemana tsa

AG98 ho isa ho AG100), se tla kopanya setheo seo se laolwang ho latela

ditemana tsa .39 ho isa ho .56 tsa Maemo ana.

.59 Setheo se laolang sa setheo sa matsete, seo ka bosona se seng setheo sa

matsete, se lokela ho fana ka tlaleho ya dipehelo tsa tjhelete tse kopaneng tseo

GRAP 35


ho tsona (i) se lekanyang matsete a setheo sa matsete se laolwang ka boleng

bo kgotsofatsang ho latela GRAP 104, mme (ii) se kopanya matsete le

mekitlane e meng le lekeno le ditshenyehelo tse ding tsa setheo sa matsete se

laolwang ho latela ditemana tsa .39 ho isa ho .56 tsa Maemo ana.

Ho lekanya hore na ekaba setheo ke setheo sa matsete

.60 Setheo se tla tadima dintlha tsohle le maemo ohle ha se lekola hore na ke

setheo sa matsete, ho kenyelletswa morero le moralo wa sona. Ditemana tsa

AG88 ho isa ho AG106 di hlalosa dintlha tsa tlhaloso ya setheo sa matsete ka

mokgwa o hlalosehileng. Haeba dintlha le maemo a bontsha hore ho na le

diphetoho tsa karolo e le nngwe kapa tse fetang e le nngwe ho tse tharo tseo e

leng karolo ya tlhaloso ya setheo sa matsete, setheo se laolang se tla lekola

botjha hore na ke setheo sa matsete.

.61 Setheo se laolang se kgaotsang ho ba setheo sa matsete kapa se ba setheo sa

matsete se tla fana ka tlaleho ya phetoho ya boemo ba sona ka ho ya pele ho

tloha ka letsatsi leo ka lona phetoho ya maemo a sona e etsahetseng (bona

ditemana tsa .64 ho isa ho .65).

Ditjhadimo le dikakanyo

.62 Setheo sa matsete se tla tsebahatsa lesedi le laelwang ke temana ya .11 ya

Maemo a GRAP a Tsebahatso ya Dikarolo Ditheong tse Ding (Disclosure of

Interests in Other Entities) ka ditjhadimo tse kgolo le mehopolo e meholo e

hlahisitsweng ha ho nkuwa qeto ka hore ke setheo sa matsete ntle le ha se na

le diphapantsho tsohle tse latelang:

(a) se amohetse tjhelete e tswang ho motsetedi ya mong kapa ho feta ya

mong (bona ditemana tsa AG89 ho isa ho AG90);

(b) se na le karolo ya motheo ka sebopeho sa ekwiti kapa dikarolo tse jwalo

(bona ditemana tsa AG91 ho isa ho AG92); le hore

(c) se na le matsete a fetang le le leng (bona ditemana tsa AG96 ho isa ho

AG97).

.63 Bosiyo ba le ha e ka ba efe ya diphapantsho tsena ha se ka nako tsohle bo bolelang

hore setheo se ke ke sa nkuwa hore ke setheo sa matsete. Le ha ho le jwalo, bosiyo

ba le ha e le efe ya diphapantsho tsena bo bolela hore setheo se laelwa ho

tsebahatsa lesedi ka ditjhadimo le mehopolo e meholo e entsweng ha ho nkuwa qeto

GRAP 35


ka hore ke setheo sa matsete.

Ho tlaleha ka tsa phetoho ya boemo ba setheo sa matsete

.64 Ha setheo se kgaotsa ho ba setheo sa matsete, se tla sebedisa GRAP 105,

GRAP 106 kapa GRAP 107 ho setheo se laolwang le ha e ka ba sefe se neng se

ile sa lekanngwa ka boleng bo kgotsofatsang ho latela temana ya .57. Letsatsi

leo boemo bo fetohileng ka lona le tla nkuwa e le letsatsi la kgapo. Boleng bo

kgotsofatsang ba setheo se laolwang ka letsatsi le nkuwang le le letsatsi la

kgapo bo tla emela tshepiso e nkuwang e le e kgotsofatsang e fetisitsweng ha

ho balwa phapang pakeng tsa tshepiso e lefuweng (haebe e le teng) le matlotlo

a hapilweng le mekitlane e amohetsweng e hlahang e tswa ho kgapo e

nkuwang e le e kgotsofatsang. Ditheo tsohle tse laolwang di tla kopanngwa ho

latela ditemana tsa .39 ho isa ho .52 tsa Maemo ana ho tloha ka letsatsi la

phetoho ya maemo.

.65 Ha setheo se ba setheo sa matsete, se tla kgaotsa ho kopanya ditheo tsa sona

tse laolwang ka letsatsi la phetoho ya maemo, ntle le bakeng sa setheo le ha e

ka ba sefe se laolwang se tla tswela pele se kopanngwa ho latela temana ya

.58. Setheo sa matsete se tla sebedisa ditaelo tsa ditemana tsa .53 le .54 ho

ditheo tse laolwang tseo se kgaotsang ho di kopanya jwalo ka ha eka setheo

sa matsete se ne se lahlehetswe ke taolo ya ditheo tseo tse laolwang ka

letsatsi leo.

Diphumantsho tsa nakwana

.66 Diphumantsho tsa nakwana tse tla sebediswa ke ditheo ha ho amohelwa la

mantlha Maemo ana di laetswe (di)taelong. Diphumantsho tsa Maemo ana di

lokela ho balwa hammoho le e nngwe le e nngwe ya ditaelo tse

tshwanelehileng.

Letsatsi le qalang

.67 Setheo se tla tshwanela ho phethahatsa Maemo a GRAP bakeng sa dipehelo

tsa tjhelete tsa selemo tse akaretsang dinako tse qalang ka, kapa kamora,

letsatsi le tla behwa ke Letona la tsa Ditjhelete molawaneng o tla phatlallatswa

ho latela karolo ya 91(1)(b) ya Molao wa Taolo ya Tjhelete ya Setjhaba, Molao

wa 1 wa 1999, jwalo ka ha o lokisitswe.

GRAP 35


Ho hlakolwa ha Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Arohaneng le Ditlhakisetso tsa Maemo a GRAP a Kopanyo (Consolidated) – Ditheo tse Thehetsweng Merero e Ikgethang

.68 Maemo ana a phatlallatswa ka nako e le nngwe le Maemo a GRAP a Dipehelo tsa

Tjhelete tse Arohaneng. Matla a Maemo ana a mabedi mmoho a feta Maemo a

GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng le tse Arohaneng le Ditlhakisetso tsa

Maemo a GRAP a Kopanyo - Ditheo tse Thehetsweng Merero e Ikgethang.

GRAP 35


Tataiso ya tshebediso

Sehlomathiso sena ke karolo e hlokahalang ya Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng (GRAP 35)

AG1. Mehlala e Sehlomathisong sena e bontsha maemo a inahanelwang feela. Le hoja

dikarolo tse itseng tsa mehlala di ka ba teng meralong ya dintlha tsa nnete, dintlha

le maemo ohle a moralo o itseng wa dintlha tsa nnete o tla hloka ho hlahlojwa ha

ho sebediswa GRAP 35.

Ho lekola taolo

AG2. Ho lekanya hore na setheo se laola setheo se seng setheo se tla lekola hore na

se na le tsohle tse latelang:

(a) matla a ho okamela setheo se seng;

(b) pepeso, kapa ditokelo, ho menyatla e fetofetohang tshebedisanong ya sona

le setheo se seng; le

(c) bokgoni ba ho sebedisa matla a sona a ho okamela setheo se seng ho ba le

tshusumetso sebopehong kapa bokalong ba menyetla tshebedisanong le

setheo se seng.

AG3. Ho tadima dintlha tse latelang ho ka thusa ha ho nkuwa qeto:

(a) morero le moralo wa setheo se seng (bona ditemana tsa AG5 ho isa ho

AG8);

(b) hore na mesebetsi e tshwanelehileng ke efe le hore diqeto tsa mesebetsi eo

di nkuwa jwang (bona ditemana tsa AG13 ho isa ho AG15);

(c) hore na ditokelo tsa setheo di se neha bokgoni ba jwale ba ho laola

mesebetsi e tshwanelehileng ya setheo se seng (bona ditemana tsa AG16

ho isa ho AG56);)

(d) hore na setheo se pepesong, kapa se na le ditokelo, ho menyetla e

fetofetohang tshebedisanong ya sona le setheo se seng (bona ditemana tsa

AG57 ho isa ho AG58); le

(e) hore na setheo se na le bokgoni ba ho sebedisa matla a sona a ho okamela

setheo se seng ho ba le tshusumetso ho sebopeho kapa bokalo ba

menyetla tshebedisanong ya sona le setheo se seng (bona dirapa tsa AG60

ho isa ho AG74).

GRAP 35


AG4. Ha ho fumanwa hore na setheo se laola setheo se seng, setheo se tla tadima

sebopeho sa kamano ya sona le ditho tse ding (bona ditemana tsa AG75 ho isa

ho AG77).

GRAP 35


Morero le moralo wa setheo se seng

AG5. Setheo se tla tadima morero le moralo wa setheo se lekolwang bakeng sa taolo

hore se hlwaye mesebetsi e tshwanelehileng, ka moo diqeto tsa mesebetsi e

tshwanelehileng di nkuwang ka teng, ke mang ya nang le bokgoni ba jwale ba ho

laola mesebetsi ena le hore ke mang ya fumanang molemo wa mesebetsi ena.

AG6. Ha morero le moralo wa setheo se lekolwang bakeng sa taolo di tadingwa, ho ka

hlaka hore setheo se lekolwang bakeng sa taolo se laolwa ka ditho tsa ekwiti tse

nehang mong'a tsona ditokelo tsa ho vouta tse laolwang ke karolo ya seabo,

jwalo ka dishere tse tlwaelehileng. Maemong ana, ha ho se na dilekane tse

eketsehileng le ha e ka ba dife tse fetolang ho nka diqeto, tekolo ya taolo e tobisa

ho hore ke setho sefe, haeba se le teng, se kgonang ho sebedisa ditokelo tsa ho

vouta ka mokgwa o lekanang ho fumana dipholisi tsa tshebetso le tsa

phumantsho ya tjhelete tsa setheo se lekolwang bakeng sa taolo (bona ditemana

tsa AG32 ho isa ho AG52). Ntlheng e tsepameng haholoholo, setheo se

tshwereng bongata ba ditokelo tseo tsa ho vouta, ha ho se na dintlha tse ding, se

laola setheo se seng.

AG7. Ho lekanya hore na setheo se laola setheo se seng dintlheng tse batlang di

rarane haholwanyane, ho ka hlokeha ho tadima tse ding tsa dintlha tse ding kapa

kaofela ha tsona tse temaneng ya AG3.

AG8. Ditokelo tsa ho vouta ho ka etsahale e se ntlha e hlahelletseng ha ho nkuwa qeto

ka hore ke setheo sefe se laolang setheo se lekolwang bakeng sa taolo. Haeba

ditokelo tsa ho vouta di le teng ho ka etsahala di haellwa ke matla. Mesebetsi e

tshwanelehileng ya setheo se lekolwang bakeng sa taolo e ka laolwa ka dilekane

tse tlamang kapa diphumantsho ditokomaneng tsa motheo. Dintlheng tse tjena,

ho tadima ha setheo morero le moralo wa setheo se lekolwang bakeng sa taolo

ho tla kenyelletsa le ho tadima dikotsi tseo setheo se seng se neng se raletswe ho

tobana le tsona, dikotsi tseo se neng se raletswe ho di fetisetsa ho ditho tse

amehang le hore na setheo se ka ba boemong ba tse ding tsa dikotsi tsena kapa

tsona tsohle. Ho tadima dikotsi ha ho kenyelletse feela dikotsi tse ka bang le

sephetho se sebe, empa le kgonahalo ya tse ka bang le sephetho se setle.

Matla

AG9. Hore se be le matla a ho okamela setheo se seng, setheo se tlamehile ho ba le

ditokelo tsa jwale tse se nehang bokgoni nakong ya jwale ba ho laola mesebetsi e

GRAP 35


tshwanelehileng. Bakeng sa ho lekola matla, ke feela ditokelo tsa hore se ka

kgona ho ikemela le ditokelo tse sa sirelletseng tse tla tadingwa (bona ditemana

tsa AG25 ho isa ho AG31).

AG10. Ho lekanya ka hore na setheo se na le matla ho itshetlehile ho mesebetsi e

tshwanelehileng, mokgwa oo diqeto tsa mesebetsi e tshwanelehileng di nkuwang

ka ona le ditokelo tsa setheo le ditheo tse ding mabapi le setheo se ka bang se

laolwang.

AG11. Ka tlwaelo setheo se tla ba le matla a ho laola setheo seo se se thehileng ha

tokomane ya motheo kapa molao o kgonahatsang o bolela mesebetsi ya

tshebetso le ya phumantsho ya tjhelete e lokelang ho phethwa ke setheo seo. Le

ha ho le jwalo, matla a tokomane ya motheo kapa molao a hlahlojwa ka ho tadima

le maemo a mang a nako eo, ka ha dintlha tsohle le maemo ohle a lokela ho

tadingwa ha ho lekolwa hore na setheo se na le matla a ho okamela setheo se

seng. Mohlala, mmuso o ke ke wa ba le matla a ho laola koporasi ya diphuputso

le ntshetsopele e sebetsang tlasa boromuwa bo thehilweng le ho sehelwa meedi

ke molao haeba sena kapa molao o mong o abela matla a ho laola mesebetsi e

tshwanelehileng ho ditheo tse ding tse sa laolweng ke mmuso.

Taolo ya semolao

AG12. Taolo ya semoalo ka tlwaelo ha e bake matla a ho okamela setheo bakeng sa

Maemo ana. Ditheo tsa lekala la setjhaba di ka ba le matla a maholo a ho theha

moralo wa taolo oo ditheo di sebetsang ka ona, ho laela maemo kapa dithibelo

mesebetsing ya tsona le ho laela phethahatso ya maemo ao kapa dithibelo tseo.

Mohlala, mebuso le ditheo tse ding tsa lekala la setjhaba di ka etsa melawana ya

ho sirelletsa bophelo bo botle le polokeho ya baahi, tsa thibela thekiso le

tshebediso ya dithoto tse kotsi kapa tsa bolela dipholisi tsa ditheko tsa

bahwebanosi. Le ha ho le jwalo, ha molawana o tiisitswe hoo o laolang e le ka

nnete ka moo setheo se sebetsang mesebetsi ya sona ka teng, ho ka hlokeha ho

tadima hore na morero le moralo wa setheo o laolwa ke setheo se laolang.

Mesebetsi e tshwanelehileng le taolo ya mesebetsi e tshwanelehileng

AG13. Bakeng sa ditheo tse ngata, mesebetsi a mengata haholo ya tshebetso le

phumantsho ya tjhelete e ama menyetla eo e e hlahisang. Mosebetsi le ha e ka

ba ofe o thusang kapa o kgonahatsang merero ya setheo se laolwang o ka ama

menyetla ya setheo se laolang. Ho ya ka maemo, mehlala ya mesebetsi e

tshwanelehileng e ka ba mesebetsi e tshwanelehileng e kenyelletsang e latelang

GRAP 35


empa e se yona feela:

(a) ho sebedisa matlotlo le ho ba le mekitlane ho nehelana ka ditshebeletso ho

baamohedi ba ditshebeletso;

(b) ho phatlallatsa tjhelete ho batho kapa dihlopha tse boletsweng;

(c) ho bokella lekeno ka diphapanyetsano tse se nang poello e totobetseng;

(d) ho rekisa le ho reka dithoto kapa ditshebeletso;

(e) ho tsamaisa matlotlo a tshwarehang;

(f) ho tsamaisa matlotlo a tjhelete nakong ya tshebediso ya ona (ho

kenyelletswa le ha ho na le ho hloleha);

(g) ho kgetha, ho hapa kapa ho rekisa matlotlo;

(h) ho tsamaisa mosebetsi wa mekitlane;

(i) ho fuputsa le ho ntshetsa pele ditshebeletso kapa ditshebetso tse ntjha; le

(j) ho fumana moralo wa phumantsho ya tjhelete kapa ho amohela thuso ya

tjhelete.

AG14. Mehlala ya diqeto tsa mesebetsi e tshwanelehileng e kenyelletsa tse latelang le

hoja e se tsona feela:

(a) ho nka diqeto tsa mesebetsi le thuso ya motheo ya setheo, ho kenyelletswa

le dibajete; le

(b) ho kgetha le ho lefa basebeletsi ba sehlooho ba tsamaiso setheong kapa

baphaelli ba ditshebeletso le ho fedisa ditshebeletso kapa ho hirwa ha bona.

AG15. Dintlheng tse itseng, mesebetsi ya ka pele le ya ka morao ho hoba maemo a

itseng a boletsweng a hlahe kapa ketsahalo e be teng, e ka ba mesebetsi e

tshwanelehileng. Ha ditheo tse pedi kapa ho feta tse pedi di na le bokgoni nakong

ya jwale ba ho laela mesebetsi e tshwanelehileng mme mesebetsi eo e etsahala

ka dinako tse fapaneng, ditheo tseo di tla lekanya hore na ke setheo sefe se

kgonang ho laela mesebetsi e amang menyetla eo haholo ka ho fetisisa le ka

mokgwa o dumellanang le tshwaro ya ditoketo tsa ho nka diqeto tse etswang ka

nako e le nngwe (bona temana ya .26). Ditheo tse amehang di tla tadima tekolo

ena sebakeng sa nako e itseng haeba dintlha kapa maemo a tswanelehileng a

fetoha.

Ditokelo tse nehang setheo matla a ho okamela setheo se seng

GRAP 35


AG16. Ditokelo di tswala matla. Hore se be le matla a ho okamela setheo se seng,

setheo se tlamehile ho ba le ditokelo tsa nako ya jwale tse se nehang bokgoni ba

nakong ya jwale ba ho laola mesebetsi e tshwanelehileng ya setheo seo se seng.

Ditokelo tse nehang setheo matla a ho okamela setheo se seng di ka pafana.

AG17. Ka bonngwe kapa ka kopanelo, mehlala ya ditokelo tse ka nehang setheo matla e

kenyelletsa e latelang le hoja e se yona feela:

(a) ditokelo tsa ho neha lekgotla la balaodi kapa mokgatlo o jwalo o laolang wa

setheo se seng ditaelo tsa pholisi tse nehang mong'a tsona bokgoni ba ho

laela mesebetsi e tshwanelehileng ya setheo se seng;

(b) ditokelo ka sebopeho sa ditokelo tsa ho vouta (kapa ditokelo tsa ho vouta tse

ka bang teng) tsa setheo se seng (bona ditemana tsa AG32 ho isa ho AG52);

(c) ditokelo tsa ho kgetha, ho neha ditho mesebetsi e meng kapa ho leleka ditho

tsa basebeletsi ba sehlooho ba tsamaiso ba setheo se seng ba nang le

bokgoni ba ho laola mesebetsi e tshwanelehileng;

(d) ditokelo tsa ho kgetha kapa ho leleka setheo se seng se laolang mesebetsi e

tshwanelehileng;

(e) ditokelo tsa ho ananela kapa ho hana dibajete tsa tshebetso le tsa motheo

tse amang mesebetsi e tshwanelehileng ya setheo se seng;

(f) ditokelo tsa ho laela setheo se seng hore se kenele, kapa se hane,

diphapanyetsano molemong wa setheo;

(g) ditokelo tsa ho hana hore diphetoho tsa sehlooho di etswe ho setheo se

seng, tse kang thekiso ya letlotlo le leholo kapa la setheo se seng sohle; le

(h) ditokelo tse ding (tse kang ditokelo tsa ho nka diqeto tse boletsweng

konterakeng ya botsamaisi) tse nehang mong'a tsona bokgoni ba ho laela

mesebetsi e tshwanelehileng.

AG18. Ha se tadima hore na se na le matla, setheo se tla hloka ho tadima dilekane tse

tlamang tse tshebetsong ekasitana le motjha wa tshebetso oo ka ona/metjha ya

tshebetso eo ka yona se hapileng matla. Mekgwa eo ka yona setheo se ka

hapang matla, ka bonngwe kapa ka tshebedisano le dilekane tse ding, e

kenyelletsa:

(a) melao kapa mekgwa e jwalo;

(b) ditlhophiso tsa sekonteraka;

GRAP 35


(c) ditokomane tsa motheo (mohlala, memorantamo ya ngodiso); le

(d) ditokelo tsa ho vouta kapa tse jwalo.

AG19. Ho fumana hore na setheo se na le ditokelo tse kgotsofatsang tse se nehang

matla, setheo hape se tla tadima morero le moralo wa setheo se seng (bona

dirapa tsa AG5 ho isa ho AG8) le ditlhokahalo tse ditemaneng tsa AG53 ho isa ho

AG56 hammoho le dirapa tsa AG20 ho isa ho AG22.

AG20. Dintlheng tse ding ho ka ba boima ho lekanya hore na ditokelo tsa setheo di a

kgotsofatsa ho se neha matla a ho okamela setheo se seng. Dintlheng tse jwalo,

ho etsa hore tekolo ya matla e kgone ho etswa setheo se tla tadima bopaki ba

hore na se na le bokgoni ba sebele ba ho laola mesebetsi e tshwanelehileng ka

bontlhanngwe. Tshepiso e ka nehwa, empa e sa felle feela ho tse latelang tseo,

ha di tadingwa hammoho le ditokelo tsa sona le matshwao a supang ditemaneng

tsa AG21 le AG22, di tla fanang ka bopaki ba hore ditokelo tsa setheo di a

kgotsofatsa bakeng sa ho se neha matla a ho laola setheo se seng:

(a) setheo se ka kgetha kapa sa ananela basebeletsi ba sehlooho ba tsamaiso

ba setheo se seng ba nang le bokgoni ba ho laola mesebetsi e

tshwanelehileng;

(b) setheo se ka laela setheo se seng hore se kenele, kapa se ka hana

diphetoho le ha e ka ba dife tsa diphapanyetsano tse matla molemong wa

setheo;

(c) setheo se ka laola tshebetso ya ho thongwa bakeng sa ho kgetha ditho tsa

lekgotla la balaodi la setheo kapa mokgatlo o jwalo wa bolaodi kapa ho

fumana ha baemedi ba tswang ho beng ba bang ba ditokelo tsa ho vouta;

(d) basebeletsi ba sehlooho ba tsamaiso ba setheo se seng ke ditho tse

amehang tsa setheo (mohlala, mohlanka e moholo wa phethahatso wa

setheo se seng le mohlanka e moholo wa phethahatso wa setheo ke motho a

le mong); kapa

(e) bongata ba ditho tsa lekgotla la balaodi la setheo se seng kapa mokgatlo wa

bolaodi o jwalo ke ditho tse amehang tsa setheo.

AG21. Ka dinako tse ding ho tla ba le dipontsho tsa hore setheo se na le kamano e

ikgethang le setheo se seng, ho bolelang hore setheo se na le tsotello e tebileng

ho setheo se seng, e seng e fokolang. Boteng ba pontsho le ha e ka ba efe ya

bomong, kapa kopanyo e itseng ya dipontsho, ha se ka nako tsohle e bolelang

hore ntlhatheo ya matla e a fihlellwa. Le ha ho le jwalo, haeba setheo se na le

GRAP 35


kamano e tebileng ho setheo se seng hona ho ka bontsha hore setheo se na le

ditokelo tse ding tse kgotsofatsang bakeng sa ho se neha matla kapa ho fana ka

bopaki ba hore se na le matla nakong ya jwale a ho laola setheo se seng.

Mohlala, tse latelang di sisinya hore setheo se na le tsotello e tebileng ho setheo

se seng mme, ha ho kopanngwa le ditokelo tse ding, di ka bontsha matla:

(a) Kamano pakeng tsa setheo le mesebetsi ya setheo se seng ke ya ho

itshetleha, jwalo ka maemong a latelang:

(i) Setheo se tshehetsa karolo e kgolo ya mesebetsi ya setheo se seng ka tjhelete mme setheo se seng se itshetlehile ho setheo.

(ii) Setheo se tiisa karolo e kgolo ya ditlamo tsa setheo se seng, mme setheo se seng se itshetlehile ho hona.

(iii) Setheo se fana ka ditshebeletso tse bohlokwa, thekenoloji, diphepelo kapa dihlahiswa tsa motheo ho setheo se seng, mme setheo se seng se itshetlehile ho setheo bakeng sa hona.

(iv) Setheo se laola matlotlo a kang dilayesentshe kapa matshwao a

kgethollang kgwebo a bohlokwa ho mesebetsi ya setheo se seng mme

setheo se seng se itshetlehile ho setheo bakeng sa hona.

(v) Setheo se neha setheo se seng basebeletsi ba sehlooho ba tsamaiso

(mohlala, ha basebeletsi ba setheo ba na le tsebo e ikgethang ya

mesebetsi ya setheo se seng) mme setheo se seng se itshetlehile ho

setheo bakeng sa hona.

(b) Karolo e kgolo ya mesebetsi ya setheo se seng e kenya setheo kapa e

phethwa lebitsong la setheo.

(c) Pepeso ya setheo, kapa ditokelo, ho menyetla ya tshebedisano ya sona le

setheo se seng e kgolwanyane ho ditokelo tsa sona tsa ho vouta kapa

ditokelo tse jwalo ka mokgwa o sa kgemeng le seabo. Mohlala, ho ka ba le

maemo ao ho ona setheo se tshwanetsweng ke, kapa se leng pepesong ya,

karolo e fetang halofo ya menyetla ya setheo se seng empa se na le feela

karolo e ka tlase ho halofo ya ditokelo tsa ho vouta tsa setheo se seng.

AG22. Ditheo tsa lekala la Setjhaba di atisa ho ba le kamano e ikgethang le ditho tse

ding ka lebaka la matshwao a supang a lenaneng le temaneng ya AG21. Ditheo

tsa lekala la Setjhaba di atisa ho thusa mesebetsi ya ditheo tse ding ka tjhelete.

Ho itshetleha ha ditaba tsa moruo ho qoqwa ka hona ditemaneng tsa AG41 ho isa

ho AG42.

GRAP 35


AG23. Boholo ba pepeso kapa ditokelo tsa setheo ho diphetophetoho tsa menyetla ya

tshebedisano ya sona le setheo se seng, bo kgema le boholo ba kgothaletso ya

hore setheo se fumane ditokelo tse kgotsofatsang hore se fumane matla. Kahoo,

ha setheo se na le pepeso e phahameng ho diphetophetoho tsa menyetla ke

sesupo sa hore setheo se ka ba le matla. Le ha ho le jwalo, boholo ba pepeso ya

setheo, ka bobona, ha bo lekanye hore na setheo se na le matla a ho okamela

setheo se seng kapa tjhe.

AG24. Ha dintlha tse adilweng temaneng ya AG20 le matshwao a supang a

bontshitsweng ditemaneng tsa AG21 ho isa ho AG23 di elwa hloko hammoho le

ditokelo tsa setheo, ho tla behwa boima bo boholwanyane ho bopaki ba matla bo

hlaloswang temaneng ya AG20 bo tla ba le boima bo boholwanyane.

Ditokelo tsa hore o ka kgona ho ikemela

AG25. Ha se lekola matla a sona, setheo se tadima feela ditokelo tsa hore se ka kgona

ho ikemela tse amang setheo se seng (se matsohong a setheo le tse ding).

Bakeng sa hore tokelo e be ya hore a ka kgona ho ikemela, mong'a yona o

tlamehile ho ba le bokgoni ba sebele ba ho sebedisa tokelo eo.

AG26. Ho fumana hore na ditokelo ke tsa hore o ka kgona ho ikemela ho hloka tjhadimo,

ho elwa hloko dintlha le maemo ohle. Dintlha tse lokelang ho elwa hloko ha ho

etswa tekanyo eo di kenyelletsa tsena empa ha se tsona feela:

(a) Hore na ho na le dithibelo (tsa moruo kapa tse ding) tse thibelang mong

(kapa beng) ho sebedisa ditokelo. Mehlala ya dithibelo tse jwalo e

kenyelletsa tse latelang empa ha e felle ka tsona:

(i) Dikotlo tsa tjhelete le dikgothaletso tse tla thibela mong hore a se

sebedise ditokelo tsa hae.

(ii) Theko ya tshebediso kapa phetolo e hlahisang mokwallo wa tjhelete o

tla thibela mong ho sebedisa ditokelo tsa hae.

(iii) Dipehelo le maemo a etsa hore ho se kgonahale hore ditokelo di ka

phethahatswa, mohlala e ka ba maemo a thibelang hanyenyane nako ya

tshebediso ya ditokelo.

(iv) Bosiyo ba mokgwa o qaqileng o utlwisisehang ditokomaneng tsa motheo

tsa setheo se seng kapa melaong kapa melawaneng e sebetsang b tla

dumella mong ho sebedisa ditokelo.

GRAP 35


(v) Ho hloleha ha mong'a ditokelo ho fumana lesedi le hlokehang la ho

sebedisa ditokelo tsa hae.

(vi) Dithibelo kapa dikgothaletso tsa tshebetso tse tla thibela mong hore a se

sebedise ditokelo tsa hae (mohlala, bosiyo ba batsamaisi ba bang ba

ikemiseditseng kapa ba kgonang ho fana ka ditshebeletso tse ikgethang

kapa ho fana ka ditshebeletso le ho nka dikarolo tse ding tseo e leng tsa

motsamaisi wa nako ya jwale.

(vii) Ditlhokahalo tsa molao kapa tsa taolo tse thibelang mokgwa oo ka ona

ditokelo di ka phethahatswang kapa o thibelang mong hore a se

phethahatse ditokelo tsa hae (mohlala, moo setheo se seng se nang le

matla a molao a se dumellang ho sebetsa ka ho ikemela a sa

sebedisane le mmuso).

(b) Ha phethahatso ya ditokelo e hloka hore ho be le tumellano ya ditho tse

fetang setho se le seng, kapa ha ditokelo di le tsa ditho tse fetang se le seng,

ho sa kgathallehe hore na ho na le motjha wa tshebetso o nehang ditho tseo

bokgoni ba sebele ba ho sebedisa ditokelo tsa tsona ka kopanelo haeba di

kgetha ho etsa jwalo. Bosiyo ba motjha wa tshebetso o jwalo ke sesupo sa

hore ditokelo e ka ba tsa hore o ka kgona ho ikemela. Ha palo ya ditho tse

laelwang hore di utlwane ka tshebediso ya ditokelo e le hodimo, kgonahalo

ya hore ditokelo e ka ba tsa hore o ka kgona ho ikemela e tlase. Le ha ho le

jwalo, lekgotla la balaodi kapa mokgatlo wa bolaodi o jwalo oo ditho tsa ona

di sa laolweng ke monkadiqeto le ka sebetsa jwalo ka motjha wa tshebetso

hore ditheo tse mmalwa (kapa ditho tse ding) di sebedisane mmoho

phethahatsong ya ditokelo tsa tsona. Ka lebaka leo, ditokelo tsa ho hlakola

tse ka phethahatswang ke lekgotla la balaodi le ikemetseng kapa mokgatlo

wa bolaodi o jwalo ho ka etsahala e le wa hore o ka kgona ho ikemela ho

feta ha ditokelo tsona tseo di ne di ka phethahatswa ka bonngwe ke ditheo

tse mmalwa (kapa ditho tse ding).

(c) Hore na setho kapa ditho tse nang le ditokelo di ne di tla fumana menyetla

phethahatsong ya ditokelo tseo. Mohlala, mong'a ditokelo tsa ho vouta tse ka

bang teng setheong se seng (bona dirapa tsa AG49 ho isa ho AG52) o tla

tadima theko ya ho phethahatsa kapa ho fetola ya setho. Dipehelo le maemo

a ditokelo tsa ho vouta tse ka bang teng ho ka etsahala e le tsa hore o ka

kgona ho ikemela ha setho se na le tjhelete kapa setheo se ka fumana

monyetla tlasa mabaka a mang (mohlala, ka ho bona tshebeletsano ya matla

pakeng tsa setheo le setheo se seng) e tswang ho tshebediso kapa phetolo

GRAP 35


ya sesebediswa.

AG27. Hore ditokelo e be tsa hore o ka kgona ho ikemela, di lokela hape ho kgona ho ba

tse ka phethahatswang ha ho hlokwa ho nkwa diqeto ka morero wa mesebetsi e

tshwanalehileng. Ka tlwaelo, hore ditokelo e be tsa hore o ka kgona ho ikemela, di

lokela ho phethahatswa nakong ya jwale. Le ha ho le jwalo, ka dinako tse ding,

ditokelo e ka ba tsa hore o ka kgona ho ikemela, le hoja ditokelo di sa

phethahatswe nakong ya jwale.

AG28. Ditokelo tsa hore o ka kgona ho ikemela tse phethahatswang ke ditho tse ding di

ka thibela setheo ho laola setheo se lekolwang bakeng sa taolo, seo ditokelo tseo

di amanang le sona. Ditokelo tse jwalo tsa hore o ka kgona ho ikemela ha di hloke

hore beng ba be le bokgoni ba ho qala tshebetso ya ho nka diqeto. Ha feela

diqeto e se tse sirelletsang feela (bona ditemana tsa AG29 ho isa ho AG31),

ditokelo tsa hore o ka kgona ho ikemela tseo e leng tsa ditho tse ding di ka thibela

setheo hore se se laole setheo se lekolwang bakeng sa taolo le hoja ditokelo di

neha beng bokgoni ba jwale feela ba ho ananela kapa ho hana diqeto tse

amanang le mesebetsi e tshwanelehileng.

Ditokelo tse sirelletsang

AG29. Ha ho tadingwa hore na ditokelo di neha setheo matla a ho okamela setheo se

seng, setheo se tla lekola hore na ditokelo tsa sona, le ditokelo tsa ba bang, ke

ditokelo tse sirelletsang. Ditokelo tse sirelletsang di ama diphetoho tsa motheo tsa

mesebetsi ya setheo se seng kapa di sebediswa tlasa maemo a ikgethang. Le ha

ho le jwalo, ha se ditokelo tsohle tse sebetsang maemong a ikgethang kapa tse

itshetlehileng ho diketsahalo tseo e leng tse sirelletsang (bona ditemana tsa AG15

le AG55).

AG30. Ka hobane ditokelo tse sirelletsang di raletswe ho sirelletsa dikarolo tsa mong'a a

tsona ntle le ho neha setho seo matla a ho okamela setheo se angwang ke

ditokelo tseo, setheo se nang le ditokelo tse sirelletsang ha se kgone ho ba le

matla kapa ho thibela setheo se seng ho ba le matla a ho okamela setheo se

angwang ke ditokelo tseo (bona temana ya .27).

AG31. Mehlala ya ditokelo tse sirelletsang e kenyelletsa tse latelang le hoja e se tsona

feela:

(a) Ditokelo tsa moadimi tsa ho thibela moadingwa hore a se kenele mesebetsi e

ka fetolang haholo kotsi ya mekitlane ya moadingwa kotsing ya moadimi.

GRAP 35


(b) Tokelo ya setho se nang le karolo eo e seng e laolang setheo, e le tokelo ya

ho ananela ditshenyehelo tsa motheo tse kgolwanyane ho tse hlokwang

mesebetsing e tlwaelehileng, kapa ho ananela ho fana ka ekwiti kapa ditho

tsa mokitlane.

(c) Tokelo ya moadimi ya ho hlotha matlotlo a moadingwa haeba moadingwa a

hloleha ho fihlella maemo a tefo ya kadimo a boletsweng.

(d) Tokelo ya molaodi ya ho fokotsa kapa ho kwala mesebetsi ya ditheo tse sa

ikobeleng ditaolo kapa ditlhokahalo tse ding. Mohlala, bolaodi ba taolo ya

tshilafatso bo ka kgona ho fedisa mesebetsi ya setheo se tlotseng melawana

ya tikoloho.

(e) Tokelo ya ho theola ditho tsa lekgotla la balaodi kapa mokgatlo wa bolaodi o

jwalo wa setheo se seng tlasa maemo a itseng a boletsweng. Mohlala,

mmuso wa porofentshe o ka kgethwa ho ba molaodi haeba masepala o sa

kgone ho nka diqeto ka nako mabapi le dipholisi tse bohlokwa.

(f) Tokelo ya mofedisi wa ditheo kapa ya jwalo ha a hapa matlotlo a setheo se

lokelang ho fediswa.

(g) Tokelo ya setheo se fanang ka mehlodi ho mokgatlo wa menyetla ya

setjhaba ho laela hore, haeba mokgatlo wa menyetla ya setjhaba o ne o

tshwanetse ho fediswa, matlotlo a nete a mokgatlo wa menyetla ya setjhaba

a tla nehwa mokgatlo o phethang mesebetsi e tshwanang. Le ha ho le jwalo,

haeba setheo se ne se na le matla a ho fumana ka nepo hore na matlotlo a

mokgatlo wa menyetla ya setjhaba a ne a tla nehwa mang ha se fediswa,

setheo se ne se tla ba le ditokelo tsa hore se ka kgona ho ikemela ha ho

bapiswa le mokgatlo wa menyetla ya setjhaba.

Ditokelo tsa ho vouta

AG32. Hore na ekaba setheo se na le matla a ho vouta kapa matla a jwalo ha se

bapiswa le setheo se seng, setheo se lokela ho tadima hore na ekaba ditokelo

tseo di neha setheo bokgoni nakong ya jwale ba ho laola mesebetsi e

tshwanelehileng ya setheo se seng. Setheo se tadima ditlhokahalo karolong ena

(ditemana tsa AG33 ho isa ho AG52) ha se etsa tekolo eo.

Matla a bongata ba ditokelo tsa ho vouta

AG33. Setheo se nang le ditokelo tsa ho vouta tsa setheo se seng tse fetang halofo se

na le matla maemong a latelang, ntle le ha temana ya AG34 kapa temana ya

GRAP 35


AG35 e sebetsa:

(a) mesebetsi e tshwanelehileng e laelwa ka voutu ya mong'a bongata ba

ditokelo tsa ho vouta; kapa

(b) bongata ba ditho tsa lekgotla la balaodi kapa mokgatlo wa bolaodi o jwalo o

laolang mesebetsi e tshwanelehileng bo kgethwa ka voutu ya mong'a

bongata ba ditokelo tsa ho vouta.

Bongata ba ditokelo tsa ho vouta empa bo se na matla

AG34. Bakeng sa setheo se nang le ditokelo tsa ho vouta tsa setheo se seng tse fetang

halofo, hore se be le matla a ho okamela setheo se seng, ditokelo tsa ho vouta

tsa setheo di lokela ho ba tsa hore se ka kgona ho ikemela, ho latela ditemana tsa

AG25 ho isa ho AG28, mme di lokela ho neha setheo bokgoni ba jwale ba ho

laola mesebetsi e tshwanelehileng, mme sena se atisa ho ba ka ho fumana

dipholisi tsa tshebetso le tsa thuso ya tjhelete. Haeba setheo se seng se na le

ditokelo tsa jwale tse nehang setheo tokelo ya ho laola mesebetsi e

tshwanelehileng mme setheo seo ha se moemedi wa setheo se etsang tekolo ya

taolo, setheo se etsang tekolo ya taolo ha se na matla a ho okamela setheo se

seng.

AG35. Setheo ha se na matla a ho okamela setheo se seng, le hoja setheo se na le

bongata ba ditokelo tsa ho vouta setheong se seng, ha ditokelo tseo tsa ho vouta

e se tsa hore se ka kgona ho ikemela. Mohlala, setheo se nang le ditokelo tsa ho

vouta tse fetang halofo setheong se seng ha se kgone ho ba le matla haeba

mesebetsi e tshwanelehileng e le tlasa taolo ya mmuso, lekgotla la dinyewe,

molaodi, moamohedi wa lekeno, mofedisi wa ditheo kapa ya jwalo kapa molaodi

wa taolo.

AG36. Setheo se ka ba le matla le hoja se na le ditokelo tsa ho vouta tse ka tlase ho

bongata setheong se seng. Setheo se ka ba le matla le hoja se na le ditokelo tsa

ho vouta tse ka tlase ho bongata setheong se seng, mohlala, ka:

(a) matla a ho kgetha kapa ho leleka bongata ba ditho tsa lekgotla la balaodi

kapa mokgatlo o busang o jwalo, mme taolo ya setheo se seng e le ho

lekgotla leo kapa ho mokgatlo oo (bona temana ya AG38);

(b) selekane se tlamang pakeng tsa setheo le beng ba bang ba divoutu (bona

temana ya AG39);

(c) ditokelo tse hlahang ho dilekane tse ding tse tlamang (bona temana ya

GRAP 35


AG40);

(d) ditokelo tsa ho vouta tsa setheo (bona ditemana tsa AG37 le AG43 ho isa ho

AG48);

(e) ditokelo tsa ho vouta tse ka bang teng (bona ditemana tsa AG49 ho isa ho

AG52); kapa

(f) motswako wa (a) ho isa ho (e).

Ditokelo tsa ho vouta tse ikgethang tse kgemang le karolo tsa motheo (karolo ya kgauta)

AG37. Setheo se ka ba le tokelo ya voutu ya makgaolakgang, mme kahoo e le ya ho

hana ditokelo tsohle tse ding tsa setheo se seng. Mofuta ona wa tokelo ka dinako

tse ding o bitswa "karolo ya kgauta". Ditokelo tse jwalo tse ikgethang di ka hlahisa

matla. Ka tlwaelo ditokelo tsena di bontshitswe ditokomaneng tsa motheo tsa

setheo se seng (jwalo ka memorantamo ya ngodiso), mme di raletswe ho thibela

boemo ba ditokelo tsa ho vouta kapa ditokelo tse ding tse ka bang tsa ditho tse

itseng. Hape di ka neha setheo matla a ho hana phetoho le ha e ka ba efe e kgolo

setheong se seng, jwalo ka thekiso ya letlotlo la bohlokwa kapa thekiso ya setheo

se seng sohle.

Taolo ya lekgotla la balaodi kapa mokgatlo wa bolaodi o jwalo.

AG38. Setheo se ka ba le matla a ho thonya kapa ho leleka bongata ba ditho tsa lekgotla

la balaodi kapa mokgatlo wa bolaodi o jwalo ka lebaka la dilekane tse tlamang.

Dilekane tse tlamang le beng ba divoutu ba bang

AG39. Selekane se tlamang pakeng tsa setheo le beng ba divoutu ba bang se ka neha

setheo tokelo ya ho sebedisa ditokelo tsa ho vouta tse kgotsofatsang ho neha

setheo matla, le hoja setheo se se na ditokelo tsa ho vouta tse kgotsofatsang ho

se neha matla ntle le ho ba le selekane se tlamang. Le ha ho le jwalo, selekane

se tlamang se ka netefatsa hore setheo se ka laela beng ba divoutu ba bang ba

kgotsofatsang ka mokgwa oo ba lokelang ho vouta ka ona ho etsa hore setheo se

kgone ho nka diqeto ka mesebetsi e tshwanelehileng.

Ditokelo tse tswang ho dilekane tse ding tse tlamang

AG40. Ditokelo tse ding tsa ho nka diqeto, di sebediswa mmoho le ditokelo tsa ho vouta,

di ka neha setheo bokgoni ba jwale ba ho laola mesebetsi e tshwanelehileng.

GRAP 35


Mohlala, ditokelo tse boletsweng selekaneng se tlamang ha di sebediswa le

ditokelo tsa ho vouta di ka neha setheo bokgoni ba jwale ba ho laola dipholisi tsa

tshebetso le thuso ya tjhelete kapa mesebetsi e meng ya sehlooho ya setheo se

seng e amang haholo menyetla e amohetsweng ke setheo. Le ha ho le jwalo,

setheo se ne se ke ke sa laola setheo se seng haeba setheo seo se seng se ne

se kgona ho lekanya pholisi kapa lenaneo la sona ho fihla boemong bo

phahameng, (mohlala, ka ho hloleha ho ikobela selekane se tlamang le ho

amohela ditlamorao, kapa ka ho fetola ditokomane tsa sona tsa motheo kapa ho

iqhala).

Ho itshetleha mererong ya moruo

AG41. Ho itshetleha mererong ya moruo, ele hona feela, ha ho bake hore setheo se be

le matla a ho okamela se seng bakeng sa Maemo ana. Ho itshetleha mererong ya

moruo ho ka ba teng:

(a) ha setheo se na le moreki a le mong e moholo mme ho lahlehelwa ke moreki

eo ho ka ama boteng ba mesebetsi ya setheo; kapa

(b) ha mesebetsi ya setheo e fumantshwa thuso ya tjhelete haholo ka dikerante

le dimpho mme se fumana bongata ba thuso ya bona ya tjhelete bo tswa ho

setheo se le seng.

AG42. Setheo se ka kgona ho susumetsa dipholisi tsa tjhelete le tsa tshebetso tsa

setheo se seng se itshetlehileng ho setheo bakeng sa thuso ya tjhelete. Le ha ho

le jwalo, motswako wa dintlha o tla hloka ho tadingwa ho lekanya hore na ho

itshetleha mererong ya moruo ho ka mokgwa o etsang hore setheo se

itshetlehileng mererong ya moruo ha se sa na matla ohle a ho laola dipholisi tsa

sona tsa tjhelete kapa tshebetso. Haeba setheo se itshetlehileng mererong ya

moruo se boloka boiponelo ka hore na se ka nka thuso ya tjhelete ho tswa ho

setheo, kapa ho hweba le setheo, setheo se itshetlehileng mererong ya moruo se

sa na le matla ohle a ho laola dipholisi tsa sona tsa tjhelete kapa tshebetso.

Mohlala, sekolo sa poraefete se amohelang thuso ya tjhelete ho tswa ho mmuso

empa mokgatlo wa sona o laolang o bolokile boiponelo mabapi le ho amohela

thuso ya tjhelete kapa mokgwa oo ka ona tjhelete eo e tla sebediswang ka ona,

se tla dula se na le matla ohle a ho laola dipholisi tsa sona tsa tjhelete kapa

tshebetso. Hona ho ka ba tjena le hoja dikerante tsa mmuso tse nehuweng

setheo se jwalo di se laela hore se ikobele maemo a boletsweng. Le hoja setheo

se ka amohela dikerante tsa mmuso bakeng sa ho haha matlotlo a motheo le

ditshenyehelo tsa tshebetso tlasa maemo a ditshebeletso a boletsweng kapa

GRAP 35


dithibelo tse amang ditefo tsa basebedisi, mekgatlo ya sona ya bolaodi e ka ba le

boiponelo bohle ka kamoo matlotlo a sebediswang ka teng; kahoo, setheo se tla

laola dipholisi tsa sona tsa tjhelete kapa tshebetso. Hape ho bohlokwa ho bontsha

phapang pakeng tsa mesebetsi ya setheo le setheo ka bosona. Tahlehelo ya

moreki e moholo e ka ama kgonahalo ya ho tswela pele ha mesebetsi ya setheo,

e seng boteng ba setheo ka bosona.

Ditokelo tsa ho vouta tsa setheo

AG43. Setheo seo ditokelo tsa sona tsa ho vouta di leng ka tlase ho bongata se na le

ditokelo tse kgotsofatsang tsa ho se neha matla ha setheo se na le bokgoni ba

sebele ba ho laola mesebetsi e tshwanelehileng ka bontlhanngwe.

AG44. Ha se lekola hore na ditokelo tsa ho vouta tsa setheo di a kgotsofatsa ho se neha

matla, setheo se tadima dintlha le maemo ohle, ho kenyelletswa:

(a) boholo ba ditokelo tsa ho vouta tsa setheo ha ho bapiswa le boholo ba moalo

wa thepa ya beng ba divoutu ba bang, ho elwa hloko hore:

(i) bongata ba ditokelo tsa ho vouta tsa setheo bo kgema le kgonahalo ya

hore setheo se ka ba le ditokelo tsa jwale tse se nehang bokgoni ba

jwale ba ho laola mesebetsi e tshwanelehileng;

(ii) bongata ba ditokelo tsa ho vouta tsa setheo ha ho bapiswa le beng ba

divoutu ba bang, bo kgema le kgonahalo ya hore setheo se ka ba le

ditokelo tsa jwale tse se nehang bokgoni ba jwale ba ho laola mesebetsi

e tshwanelehileng;

(iii) bongata ba ditho tse tla hlokang ho sebedisana ho tlosa setheo ka ho

vouta, bo kgema le hore setheo se ka ba le ditokelo tsa jwale tse se

nehang bokgoni ba jwale ba ho laola mesebetsi e tshwanelehileng;

(b) ditokelo tsa ho vouta tse ka bang teng tseo e leng tsa setheo, e seng beng

ba divoutu kapa ditho tse ding (bona ditemana tsa AG49 ho isa ho AG52);

(c) ditokelo tse hlahang ho dilekane tse ding tse tlamang (bona temana ya

AG40); le

(d) dintlha le maemo le ha e ka ba afe a eketsehileng a bontshang hore setheo

se na le bokgoni ba jwale kapa ha se na bona ba ho laola mesebetsi e

tshwanelehileng ka nako e le nngwe eo diqeto di hlokang ho nkuwa ka yona,

ho kenyelletswa meralo ya ho vouta ya dikopanong tse fetileng tsa beng ba

dishere.

GRAP 35


AG45. Ha sebopeho sa mesebetsi e tshwanelehileng se laelwa ke voutu ya bongata

mme setheo se na le ditokelo tsa ho vouta tse kgolwanyane ho feta tsa mong'a

divoutu e mong kapa sehlopha se hlophisitsweng sa beng ba divoutu, mme

dishere tse ding di sebakeng se seholohadi, kamora ho tadima dintlha tse

lenaneng temaneng ya AG44(A) ho isa ho (c) feela, ho ka qaqa hore setheo se na

le matla a ho okamela setheo se seng.

AG46. Dintlheng tse ding, ho ka qaqa kamora ho tadima dintlha tse lenaneng le

temaneng ya AG44(a) ho isa ho (c) feela hore setheo ha se na matla.

AG47. Le ha ho le jwalo, dintlha tse lenaneng le temaneng ya AG44(a) ho isa ho (c)

feela ho ka etsahala e se tsona feela. Kamora ho tadima dintlha tseo, haeba

setheo se sa tiya ka hore na se na le matla, se tla tadima dintlha le maemo a

eketsehileng, a kang hore na beng ba dishere ba bang e ka ba ba sebopeho sa

ba sa etseng letho jwalo ka ha ho bontshwa ka meralo ya divoutu dikopanong tse

fetileng tsa beng ba diabo. Sena se kenyelletsa tekolo ya dintlha tse

bontshitsweng temaneng ya AG20 le matshwao a supang a ditemaneng tsa AG21

ho isa ho AG23. Ha ditokelo tsa ho vouta tsa setheo di le mmalwa feela, mme

ditho tse tla hloka ho sebedisana ho hlola setheo ka divoutu le tsona e le tsa palo

e nyane feela, ho tla itshetlehwa haholwanyane ho dintlha le maemo a

eketsehileng ho lekola hore na ditokelo tsa setheo di a kgotsofatsa ho se neha

matla. Ha dintlha le maemo a ditemaneng tsa AG20 ho isa ho AG23 a tadingwa

hammoho le ditokelo tsa setheo, boima bo boholwanyane bo tla nehwa bopaki ba

matla bo temaneng ya AG20 ho feta bo nehwang matshwao a supang matla a

ditemaneng tsa AG21 ho isa ho AG23.

AG48. Kamora ho tadima dintlha tse lenaneng le temaneng ya AG44(a) ho isa ho (d),

haeba ho sa qaqa hore setheo se na la matla, setheo ha se laole setheo se seng.

Ditokelo tsa ho vouta tse ka bang teng

AG49. Ha se lekola taolo, setheo se tadima ditokelo tsa ho vouta tse ka bang teng

ekasitana le ditokelo tsa ho vouta tse ka bang teng tseo e leng tsa ditho tse ding,

ho lekanya hore na se na le matla. Ditokelo tsa ho vouta tse ka bang teng ke

ditokelo tsa ho fumana ditokelo tsa ho vouta tsa setheo se seng, tse kang tse

hlahang ho ditho kapa dikgetho tse ka fetolwang, ho kenyelletswa le dikonteraka

tse phethahatswang kamoso. Ditokelo tseo tsa ho vouta tse ka bang teng di

shejwa feela haeba ditokelo e le tsa hore di ka kgona ho ikemela.

GRAP 35


AG50. Ha setheo se tadima ditokelo tsa ho vouta tse ka bang teng, se tla tadima morero

le moralo wa sesebediswa, ekasitana le morero le moralo wa tshebedisano le ha

e ka ba efe e nngwe eo setheo se nang le yona le setheo se seng. Hona ho

kenyelletsa tekolo ya dipehelo le maemo a fapaneng a setho ekasitana le

ditebello, dipheo le mabaka a kang a teng a setheo a ho dumela dipehelo le

maemo ao.

AG51. Haeba setheo hape se na le ditokelo tsa ho vouta kapa tse ding tsa ho nka diqeto

mabapi le mesebetsi ya ditheo tse ding, setheo se lekola hore na ditokelo tseo, ha

di kopanngwa le ditokelo tsa ho vouta tse ka bang teng, di neha setheo matla.

AG52. Ditokelo tsa ho vouta tse ka bang teng tsa hore se ka kgona ho ikemela e le tsona

feela, kapa ka tshebedisano le ditokelo tse ding, di ka neha setheo bokgoni ba

jwale ba ho laola mesebetsi e tshwanelehileng. Mohlala, sena ho ka etsahala e le

nnete ha setheo se na le ditokelo tsa ho vouta tse lekanang diperesente tse 40

tsa setheo se seng mme, ho latela temana ya AG26, se na le ditokelo tsa hore se

ka kgona ho ikemela tse hlahang ho dikgetho tsa ho hapa ditokelo tsa ho vouta

tse lekanang le diperesente tse 20.

Matla a ho vouta kapa ditokelo tse jwalo ha di na phello e matla ho menyetla.

AG53. Ha ho lekolwa morero le moralo wa setheo se seng (bona ditemana tsa AG5 ho

isa ho AG8), setheo se tla tadima tshebedisano le diqeto tse etswang qalong ya

setheo se seng e le karolo ya moralo wa sona le ho hlahloba hore na dipehelo tsa

phapanyetsano le diphapantsho tsa tshebedisano di neha setheo ditokelo tse

kgotsofatsang ho se neha matla. Ho ba le seabo moralong wa setheo se seng, e

le seo feela, ha ho kgotsofatse ho neha setheo taolo ya setheo seo se seng. Le

ha ho le jwalo, ho ba le seabo moralong wa setheo se seng ho ka bontsha hore

setheo se ne se na le monyetla wa ho fumana ditokelo tse kgotsofatsang ho se

neha matla a ho okamela setheo se seng mme ka lebaka leo bokgoni ba ho

fumana morero le moralo wa setheo ba setheo bo ka etsa hore ho be le matla.

Ntlheng ya setheo se thehilweng ka bongata ba (kapa yohle) mesebetsi e

tshwanelehileng e reretsweng ruri qalong, ho ba le bokgoni ba ho fumana morero

le moralo wa setheo ho ka tshwaneleha ho tekolo ya taolo ho feta ditokelo tsa ho

nka diqeto le ha e ka ba dife tse tswellang.

AG54. Ho feta moo, setheo se tla tadima ditokelo tse hlahang ka lebaka la dilekane tse

tlamang tse kang ditokelo tsa ho reka, ditokelo tsa ho rekisa le ditokelo tsa ho

fedisa tse thehilweng qalong ya setheo se seng. Ha dilekane tse tlamang di kenya

GRAP 35


mesebetsi e amanang haholo le setheo se seng, mesebetsi ena bonneteng ke

karolo ya sebopeho sa mesebetsi e akaretsang ya setheo se seng, le hoja e ka

etsahala ka ntle ho meedi ya molao ya setheo se seng. Ka lebaka leo, ditokelo tsa

ho nka diqeto tse totobetseng le tse sa totobalang tse ahelletsweng ho dilekane

tse amanang haholo le setheo se seng di lokela ho tadingwa e le mesebetsi e

tshwanelehileng ha ho fumanwa matla a ho okamela setheo se seng.

AG55. Bakeng sa ditheo tse ding, mesebetsi e tshwanelehileng e etsahala feela ha

maemo a itseng a hlaha kapa diketsahalo di etsahala. Setheo se seng se ka

ralwa hore moo mesebetsi ya sona e lebileng teng le menyetla ya mesebetsi eo e

reretswe ruri ntle le ha maemo ao a boletsweng a hlaha kapa diketsahalo tseo di

etsahala, kapa ho fihlela ho ba jwalo. Maemong ana, ke feela diqeto tse etswang

ka mesebetsi ya setheo se seng ha maemo ao kapa diketsahalo tseo di etsahala

di ka amang haholo menyetla ya sona mme ka hoo e be mesebetsi e

tshwanelehileng. Maemo kapa diketsahalo ha di hloke ebe di etsahetse hore

setheo se nang le bokgoni ba ho nka diqeto tseo se be le matla. Hore ebe tokelo

ya ho nka diqeto e itshetlehile ho maemo a hlahang kapa ketsahalo e etsahalang

ka boyona ha e etse hore ditokelo tseo e be tse sirelletsang.

AG56. Setheo se ka ba le maikemisetso a qaqileng kapa a sa qaqang a ho netefatsa

hore setheo se seng se tswela pele ka ho sebetsa ka moo se reretsweng ka teng.

Maikemisetso a jwalo a ka eketsa pepeso ya setheo ho diphetophetoho tsa

menyetla mme ka hoo a eketsa kgothalletso ya hore setheo se fumane ditokelo

tse kgotsofatsang tsa hore se fumane matla. Ka lebaka leo maikemisetso a ho

netefatsa hore setheo se seng se sebetsa ka moo se reretsweng ho sebetsa ka

teng a ka ba sesupo sa hore setheo se na le matla, empa ka boona ha a nehe

setheo matla, kapa ha a thibele setho se seng hore se be le matla.

Pepeso, kapa ditokelo, ho menyatla e fetofetohang ya setheo se seng

AG57. Ha setheo se lekola hore na setheo se na le taolo ya setheo se seng, se tadima

hore na se pepesong, kapa se na le ditokelo ho menyetla e fetofetohang

tshebedisanong ya sona le setheo se seng.

AG58. Menyetla e fetofetohang ke menyetla e sa tsitsang le e nang le kgonahalo ya ho

fetoha ka lebaka la ka moo setheo se seng se sebetsang ka teng. Menyetla e

fetofetohang e ka ba e posethifi feela, e nekethifi feela kapa e posethifi le nekethifi

ka bobedi (bona temana ya .28). Setheo se lekola hore na menyetla e tswang ho

setheo se seng ke e fetofetohang le hore na menyetla eo e fetofetoha ho le hokae

ha ho shejwa boleng ba selekane le teng ho sa shejwe sebopeho sa semolao sa

GRAP 35


menyetla. Ho tea mohlala:

(a) Maemong a menyetla eo e seng ya tjhelete setheo se ka amohela menyetla

ka lebaka la mesebetsi ya setheo se seng se phethahatsang merero ya sona.

Menyetla e ka ba e fetofetohang tlasa mabaka a Maemo ana hobane e ka

beha setheo kotsing ya tshebetso ya setheo se seng. Haeba setheo se seng

se sa kgone ho phethahatsa mesebetsi eo setheo se ka ba le ditjeho tse

eketsehileng, ka lebaka la ho phetha mesebetsi ka bosona kapa la ho fana

ka tjhelete e eketsehileng kapa mefuta e meng ya thuso ho thusa setheo se

seng ho tswela pele se fana ka mesebetsi eo.

(b) Maemong a menyetla ya tjhelete setheo se ka ba le bonto ya ditefo tsa

tswala tse sa fetoheng. Ditefo tsa tswala tse sa fetoheng ke menyetla e

fetofetohang bakeng sa merero ya Maemo ana hobane di tlasa taolo ya kotsi

ya ho hloleha mme di beha setheo kotsing ya mekitlane ya monehi wa bonto.

Bokalo ba phetophetoho (ke hore, ka moo menyetla e fetofetohang ka teng)

bo laolwa ke kotsi ya mekitlane ya bonto. Ka mokgwa oo, ditefo tsa tshebetso

tse sa fetoheng tsa ho tsamaisa matlotlo a setheo se seng di ka beha setheo

kotsing ya tshebetso ya setheo se seng. Bokalo ba phetophetoho bo laolwa

ke bokgoni ba setheo se seng ba ho hlahisa lekeno le kgotsofatsang la ho

lefa ditefo tseo.

AG59. Ka tlwaelo, mofedisi wa ditheo kapa ya tshwanang a ke ke a ba le ditokelo tsa ho

fumana menyetla e fetofetohang tshebedisanong ya hae le setheo se fediswang.


Matla a abetsweng

AG60. Ho tlwaelehile hore ditheo tsa lekala la setjhaba di jare boikarabelo ba ho

phethahatsa pholisi ya mmuso. Dintlheng tse itseng di ka ba le matla a ho

itshebeletsa ka botsona, mme dintlheng tse ding di ka sebetsa ka ho emela

setheo se seng (bona GRAP 109). Ho tea mohlala:

(a) Lefapha la mmuso, le fuweng matla ke setheo se seng hore le itshebeletse

ka bolona, le ka sebetsa feela jwalo ka moemedi. Dintlheng tse jwale lefapha

le ke ke la laola setheo se seng mme hape le ke ke la se kopanya.

(b) Setheo se ka theha therasete hore se phethahatse mesebetsi e boletsweng

le ho kgetha motshepuwa. Motshepuwa o jara boikarabelo ba ho nka diqeto

ka mesebetsi ya thuso ya tjhelete le ya tshebetso ya therasete ho latela

tokomane ya motheo ya therasete. Haeba setheo se ka kgetha motshepuwa

GRAP 35


ka boikgethelo ba sona, setheo se tla hloka ho lekola hore na se laola

therasete ho shejwa hore, ho tea mohlala, se tla ba pepesong ya, kapa se na

le ditokelo tsa, menyetla e fetofetohang ha ho shejwa maemo a ka moo

merero ya sona e fihlellwang kapa e phethahatswang ka teng ka mesebetsi

ya therasete.

AG61. Setheo se ka neha moemedi matla a sona a ho nka diqeto ditabeng tse

kgethilweng kapa mesebetsing yohle e tshwanelehileng. Ha ho lekolwa hore na

setheo se laola setheo se seng, setheo se tla tshwara ditokelo tsa ho nka diqeto

tse nehuweng moemedi wa sona e le tse ho setheo ka ho otloloha. Dintlheng tseo

ho tsona ho nang le dihlooho tse fetang e le nngwe, hlooho ka nngwe e tla lekola

hore na e na le matla a ho okamela setheo se seng ka ho tadima ditlhokahalo tse

ditemaneng tsa AG5 ho isa ho AG56. Diratswana tsa AG62 ho isa ho AG74, ha

ho hlahlojwa taolo, di fana ka tataiso ya ho fumana hore na monkadiqeto ke

moemedi kapa ke hlooho.

AG62. Monkadiqeto o tla tadima kamano e akaretsang pakeng tsa hae ka boena, setheo

se seng se tsamaiswang (le se lekolwang bakeng sa taolo) le ditho tse ding tse

tshebedisanong le setheo seo. Haholoholo, monkadiqeto o tla tadima dintlhatheo

tsa GRAP 109 ho lekola hore ekaba ke moemedi ha ho bapiswa le

diphapanyetsano le ditho tsa boraro. Monkadiqeto e tla ba moemedi haeba

dintlha tse latelang ka boraro di le teng:

(a) Ha se na matla a ho laela dipehelo le maemo a matla a phapanyetsano.

(b) Ha se na bokgoni ba ho sebedisa mehlodi yohle, kapa e batlang e le yohle, e

hlahang ho diphapanyetsano molemong wa sona ka bosona.

(c) Ha se kotsing ya diphetophetoho tsa diphetho tsa phapanyetsano.

Dintlha le tataiso e tsamayang le tsona e mona ka tlase, di thusa monkadiqeto ha

a lekanya hore na di fihlella dintlhatheo tse ka hodimo mme ka hoo ke moemedi.

(a) kakaretso ya matla a sona a ho nka diqeto bakeng sa setheo se seng

(ditemana tsa AG64 le AG65);

(b) ditokelo tse ho ditheo tse ding (ditemana tsa AG66 ho isa ho AG69);

(c) moputso oo setheo se tshwanetsweng ke ona ho latela ditumellano tsa

meputso (ditemana tsa AG70 ho isa ho AG72); le

(d) pepeso ya monkadiqeto ho diphetophetoho tsa menyetla e tswang ho

dikarolo tse ding tseo a nang le tsona setheong se seng (ditemana tsa AG73

GRAP 35


le AG74).

Matla a fapaneng a boima a tla sebediswa ho ntlha ka nngwe ka ho tadima dintlha

le maemo a boletsweng.

AG63. Ho lekanya hore na monkadiqeto ke moemedi ho hloka tlhahlobo ya dintlhatheo

tsohle tse lenaneng le temaneng ya AG62 (i) ho isa ho (iv) ntle le ha setho se le

seng se nang le ditokelo tsa hore se ka kgona ho ikemela tsa ho leleka

monkadiqeto (ditokelo tsa ho theola) mme se ka theola monkadiqeto ho se na

lebaka (bona temana ya AG67).

Kakaretso ya matla a ho nka diqeto

AG64. Kakaretso ya matla a monkadiqeto a ho nka diqeto e hlahlojwa ka ho tadima:

(a) mesebetsi e dumellwang ho latela ditumellano tsa ho nka diqeto le tse

boletsweng molaong; le

(b) boinahanelo boo monkadiqeto a nang le bona ha a nka diqeto ka mesebetsi

eo.

AG65. Monkadiqeto o tla tadima morero le moralo wa setheo se seng, dikotsi tseo

setheo se seng se reretsweng ho behwa kotsing ya tsona, dikotsi tseo se

reretsweng ho di fetisetsa ho ditho tse tshebedisanong le boemo ba tshebedisano

boo monkadiqeto a bileng le bona moralong wa setheo se seng. Mohlala, haeba

monkadiqeto a kenelletse haholo moralong wa setheo se seng (ho kenyelletswa

le ho lekanya kakaretso ya matla a ho nka diqeto), hore tshebedisano e ka supa

hore monkadiqeto o ne a na le monyetla le kgothalletso ya ho fumana ditokelo

tseo phello ya tsona e leng hore monkadiqeto a be le bokgoni ba ho laela


Ditokelo tse ho ditho tse ding

AG66. Ditokelo tsa hore o ka kgona ho ikemela tse ho ditho tse ding di ka ama bokgoni

wa monkadiqeto ba ho laola mesebetsi e tshwanelehileng ya setheo se seng.

Ditokelo tsa hore o ka kgona ho ikemela tsa ho theola kapa tse ding di ka supa

hore monkadiqeto ke moemedi, empa tekolo ena e lokela ho etswa kamora ho

tadima dintlha tsohle tse lenaneng le ho temana ya AG62z.

AG67. Ha setho se le seng se na le ditokelo tsa hore o ka kgona ho ikemela tsa ho

leleka mme se kgona ho theola monkadiqeto ho se na lebaka, hona ho ka

kgotsofatsa ho nka qeto ya hore monkadiqeto ke moemedi. Haeba ditho tse

GRAP 35


fetang se le seng di na le matla a jwalo (mme ho se setho se le seng se ka

lelekang monkadiqeto ntle le ho dumellana le ditho tse ding) ditokelo tseo, di le

ding, ha di kgotsofatse ha ho lekanngwa hore monkadiqeto haholoholo o sebetsa

lebitsong le molemong wa ba bang. Ho feta moo, ha palo ya ditho tse laelwang ho

sebedisana ho phethahatsa ditokelo tsa ho leleka monkadiqeto e le hodimo mme

hape ha boholo ba le diphetophetoho tse amanngwang le dikarolo tse ding tsa

moruo tsa monkadiqeto bo phahame (ke hore, moputso le dikarolo tse ding),

boima bo tla nehwa ntlha ena bo tla ba tlase.

AG68. Ditokelo tsa hore o ka kgona ho ikemela tse ho ditho tse ding tse thibelang

boinahanelo ba monkadiqeto di tla tadingwa ka mokgwa o tshwanang le wa

ditokelo tsa ho theola ha ho hlahlojwa hore na monkadiqeto ke moemedi.

Mohlala, ha monkadiqeto a laelwa ho fumana tumello ho palo e nyane ya ditho

tse ding bakeng sa mesebetsi ya hae, e ka ba sesupo sa hore monkadiqeto ke

moemedi. (Bona ditemana tsa AG25 ho isa ho AG28 bakeng sa tataiso e

eketsehileng ka ditokelo le hore na ke tsa hore o ka kgona ho ikemela).

AG69. Ho ela hloko ditokelo tse ho ditho tse ding ho tla kenyelletsa tekolo ya ditokelo le

ha e ka ba dife tse ka phethahatswang ke lekgotla la balaodi la setheo se seng

kapa mokgatlo o jwalo wa taolo le phello ya tsona ho matla a ho nka diqeto (bona

temana ya AG26(b)).

Moputso

AG70. Ha boholo le phetophetoho e amanngwang le moputso wa monkadiqeto bo

phahame ha ho bapiswa le menyetla e lebelletsweng ho tswa ho mesebetsi ya

setheo se seng, kgonahalo ya hore monkadiqeto ke hlooho e batla e phahame.

AG71. Ha a tadima hore ekaba ke hlooho kapa moemedi monkadiqeto hape o tla tadima

hore tumellano ya moputso e kenyelletsa feela dipehelo, maemo kapa bokalo bo

atisang ho ba teng dilekaneng tsa ditshebeletso tse jwalo le boemo ba bokgoni

boo ho rerisanweng ka bona pakeng tsa ditho tse ikemetseng.

AG72. Monkadiqeto ha a kgone ho ba moemedi ntle le ha maemo a bontshitsweng

temaneng ya AG74(a) le (b) a le teng. Le ha ho le jwalo, ho fihlella maemo ao ntle

le tshebedisano ha ho kgotsofatse bakeng sa ho nka qeto ya hore monkadiqeto

ke moemedi.

Ho ba kotsing ya phetophetoho ya menyetla ho dikarolo tse ding

GRAP 35


AG73. Monkadiqeto ya nang le dikarolo tse ding setheong se seng (mohlala, matsete

setheong se seng kapa a fana ka tiiso mabapi le mosebetsi wa setheo se seng), o

tla tadima pepeso ya hae ho phetophetoho ya menyetla ho dikarolo tse ding ha a

lekola hore na ke moemedi. Ho ba le dikaroo tse ding setheong se seng ho ka

supa hore monkadiqeto ke hlooho.

AG74. Ha monkadiqeto a hlahloba pepeso ya hae ho diphetophetoho tsa menyetla e

tswang ho dikarolo tse ding monkadiqeto o tla tadima tse latelang:

(a) Ha boholo le phetophetoho e amanngwang le dikarolo tsa moruo tsa

monkadiqeto e phahame, ha ho shejwa moputso wa hae, le dikarolo tse ding

ka kakaretso, kgonahalo ya hore ebe monkadiqeto ke hlooho e batla e

phahame.

(b) Hore na pepeso ya sona ho phetophetoho ya menyetla e fapane le ya ditheo

tse ding tse amohelang menyetla e tswang ho setheo se lekolwang bakeng

sa taolo le hore, haeba ho jwalo, na sena se ka ba le tshusumetso ho

mesebetsi ya sona. Mohlala, sena se ka ba nnete ha monkadiqeto a na le

dikarolo tsa maemo a laolwang setheong se seng, kapa a neha setheo se

seng mefuta e meng ya ntlafatso ya boemo ba motheo.

(c) Monkadiqeto o tla hlahloba pepeso ya hae ho bapiswa le phetophetoho ya

menyetla ya setheo se seng ka kakaretso. Tlhahlobo ena e etswa haholoholo

ka lebaka la menyetla e lebelletsweng ho tswa ho mesebetsi ya setheo se

seng empa e tla qhelela thoko pepeso ya boholo ya monkadiqeto ho

phetophetoho ya menyetla ya setheo se seng ka tshebediso ya dikarolo tseo

monkadiqeto a nang le tsona.

Dikamano le ditho tse ding

AG75. Ha ho hlahlojwa taolo, setheo se tla tadima sebopeho sa kamano ya sona le ditho

tse ding le hore na ditho tseo tse ding di sebetsa lebitsong la setheo (ke hore, ke

"baemedi ba sebele"). Ho fumana hore na ekaba ditho tse ding di sebetsa jwalo

ka baemedi ba sebele ho hloka tjhadimo, ho sa shejwe feela sebopeho sa

kamano empa hape le ka moo ditho tseo di sebedisanang kahara tsona le le

setheo.

AG76. Ha se ka nako tsohle kamano e jwalo e ka kenyang selekane se tlamang jwalo ka

ha se hlaloswa Maemong ana. Bakeng sa ditho tse fapaneng tse kenetseng

selekane, GRAP 109 e bontsha hore ditokelo le ditlamo le tsona di ka thehwa ka

mesebetsi e fetileng eo, ho feteng ha nako, sephetho sa yona e leng hore setheo

GRAP 35


se se be le kgetho e hlalosehileng, ntle le ho sebetsa ka mokgwa o itseng mabapi

le selekane. Sena le sona se ka hlahisa selekane se tlamang. Setho ke moemedi

wa sebele ha setheo, kapa bao ba laelang mesebetsi ya setheo, ba na le bokgoni

ba ho laola setho seo hore se sebetse lebitsong la setheo. Maemong ana, setheo

se tla tadima ditokelo tsa ho nka diqeto tsa moemedi wa sona wa sebele,

ekasitana le pepeso kapa ditokelo tseo e seng tse otlolohileng, menyetleng e

fetofetohang ka tshebediso ya moemedi wa sebele le tsa sona ha se lekola taolo

ya setheo se seng.

AG77. Tse latelang ke mehlala ya ditho tseo, ka sebopeho sa dikamano tsa tsona, di ka

sebetsang jwalo ka baemedi ba sebele ba setheo:

(a) Ditho tse amanang tsa setheo.

(b) Setho se amohetseng karolo ya sona ho setheo se seng e le phehiso kapa

kadimo e tswang ho setheo se lekolwang bakeng sa taolo.

(c) Setho se dumetseng hore se ke ke sa rekisa, sa fetisa kapa sa thibela

dikarolo tsa sona setheong se seng ntle le hore tumello ya mantlha ya setheo

(ntle le maemong ao ho ona setheo le setho se seng di nang le tokelo ya

tumello ya peleng le ditokelo tse theuweng ho dipehelo tse dumellanweng

pakeng tsa ditho tse pedi tse ikemetseng tse thahasellang).

(d) Setho se sa kgoneng ho tshehetsa mesebetsi ya sona ka tjhelete ho sa

shejwe tshehetso ya tjhelete e laolwang e tswang ho setheo.

(e) Setheo se seng seo bakeng sa sona bongata ba ditho tsa lekgotla la sona la

balaodi kapa mokgatlo wa bolaodi o jwalo kapa seo bakeng sa sona

basebeletsi ba sehlooho ba tsamaiso e leng bona ba setheo.

(f) Setho se nang le kamano e matla ya tshebetso le setheo, e jwalo ka kamano

pakeng tsa monehi wa ditshebeletso tsa seporofeshenale le e mong wa

bareki ba sona ba baholo.

Taolo ya matlotlo a qaqisitsweng

AG78. Setheo se tla tadima hore na se tshwara karolo ya setheo se seng jwalo ka

setheo se nkuwang se le se arohaneng mme, haeba ho jwalo, hore na se laola

setheo se nkuwang se arohane.

AG79. Setheo se tla tshwara karolo ya setheo se seng e le setheo se nkuwang se

arohane haeba feela maemo a latelang a fihlellwa:

GRAP 35


Matlotlo a boletsweng a setheo se seng (le dintlafatso tse ding tsa mekitlane,

haeba di le teng) ke ona feela mohlodi wa tefo bakeng sa mekitlane ya setheo se

seng, kapa dikarolo tse ding tse qaqisitsweng ho sona. Ditho tseo e seng tse

nang le mokitlane o totobaditsweng ha di na ditokelo kapa ditlamo tse amang

matlotlo a totobaditsweng kapa phallo ya tjhelete ya masalla ya matlotlo ao.

Bonneteng, ha ho efe kapa efe ya menyetla ena ya matlotlo a totobaditsweng a

ka sebediswang ke karolo e setseng ya setheo se seng mme ha ho ofe kapa ofe

wa mekitlane e nkuwang e le ya setheo se ka thoko o lokelang ho lefuwa ka

matlotlo a ho setseng ho setheo se seng. Ka hoo, bonneteng, matlotlo, mekitlane

le ditho tsa ekwiti tsohle tsa setheo se nkuwang e le se ka thoko di sehetswe

meedi hore di arohanngwe le setheo se seng ka kakaretso. Setheo se jwalo se

nkuwang e le se ka thoko se atisa ho bitswa "sesiu".

AG80. Ha maemo a ho temana ya AG79 a fihlellwa, setheo se tla hlwaya mesebetsi e

amang haholo menyetla ya setheo se nkuwang e le se ka thoko le ka moo

mesebetsi eo e laolwang ho lekola hore na se na le matla a ho okamela karolo eo

ya setheo se seng. Ha se lekola taolo ya setheo se nkuwang e le se ka thoko,

setheo hape se tla tadima hore na se na le pepeso kapa ditokelo ho menyetla e

fetofetohang ka lebaka la ho sebedisana le setheo se nkuwang e le se ka thoko le

bokgoni ba ho sebedisa matla a sona a ho okamela karolo eo ya setheo se seng

ho ba le tshusumetso ho bokalo ba menyetla ya setheo seo.

AG81. Haeba setheo se laola setheo se nkuwang e le se ka thoko, setheo se tla

kopanyelletsa karolo eo ya setheo se seng. Maemong ao, ditho tse ding ha di

kenyelletse karolo eo ya setheo se seng ha di lekola taolo ya setheo se seng le

ho se akarelletsa.

Tekolo e tswellang

AG82. Setheo se tla lekola botjha hore na se laola setheo se seng haeba dintlha le

maemo a bontsha hore ho na le diphetoho tsa ntlha e le nngwe kapa ho feta e le

nngwe ho tse tharo tsa taolo tse lenaneng le ho temama ya 17.

AG83. Haeba ho na le phetoho ya ka moo matla a ho laola setheo se seng a ka

phethahatswang, phetoho eo e tlamehile ho bontshwa ho ka moo setheo se

lekolang matla a sona a ho laola setheo se seng. Mohlala, diphetoho tse etswang

ho ditokelo tsa ho nka diqeto di ka bolela hore mesebetsi e tshwanelehileng ha e

sa laolwa ke ditokelo tsa ho vouta, empa ka ho le leng ditumellano tse ding, tse

kang dikonteraka, di neha setho se seng kapa ditho tse ding bokgoni ba jwale ba

GRAP 35


ho laola mesebetsi e tshwanelehileng.

AG84. Ketsahalo e ka baka hore setheo se une kapa se lahlehelwe ke matla a ho

okamela setheo se seng ntle le hore setheo se be tshebedisanong le tse ding

ketsahalong eo. Mohlala, setheo se ka hapa matla a ho okamela setheo se seng

ka hobane ditokelo tsa ho nka diqeto tse ho setheo se seng kapa ditheo tse ding

tseo nakong e fetileng di ileng tsa thibela setheo hore se se laole setheo se seng

di felletswe ke nako.

AG85. Setheo hape se tadima diphetoho tse amang pepeso ya sona, kapa ditokelo tsa

sona, ho menyetla ya tshebedisano ya sona le setheo se seng. Mohlala, setheo

se nang le matla a ho okamela setheo se seng se ka lahlehelwa ke taolo ya

setheo seo se seng haeba setheo se kgaotsa ho tshwanelwa kapa ho ba le

bokgoni ba ho amohela menyetla kapa ho pepeswa ho ditlamo, hobane setheo se

tla hloleha ho fihlella temana ya .17(b) (mohlala, haeba konteraka ya ho amohela

ditefo tse kgemang le mosebetsi e fediswa).

AG86. Setheo se tla tadima hore na tekolo ya sona ya hore se sebetsa jwalo ka

moemedi e fetohile. Diphetoho tsa kamano e akaretsang pakeng tsa setheo le

ditho tse ding e ka bolela hore setheo ha se sa sebetsa jwalo ka moemedi, le hoja

nakong e fetileng se sebeditse jwalo ka moemedi, ka tsela ena kapa yane.

Mohlala, haeba diphetoho tsa ditokelo tsa setheo, kapa ditho tse ding, di etsahala,

setheo se tla tadima boemo ba sona ba ho ba hlooho kapa moemedi (bona le

GRAP 109).

AG87. Tekolo ya mantlha ya setheo ya taolo kapa maemo a sona a ho ba hlooho kapa

moemedi e ke ke ya fetoha feela ka lebaka la phetoho ya maemo a marakeng

(mohlala, phetoho ya menyetla ya setheo se seng e kgannwang ke maemo a

maraka), ntle le ha phetoho ya maemo a maraka e fetola e nngwe kapa tse ding

tsa dintlha tsa taolo tse lenaneng le ho temana ya .17 kapa diphetoho tsa kamano

e akaretsang pakeng tsa hlooho le moemedi (bona le GRAP 109).

Ho lekanya hore na ekaba setheo ke setheo sa matsete

AG88. Setheo se tla tadima dintlha tsohle le maemo ohle ha se lekola hore na ke setheo

sa matsete, ho kenyelletswa morero le moralo wa sona. Ditemana tsa AG89 ho

isa ho AG106 di hlalosa dintlha tsa tlhaloso ya setheo sa matsete ka mokgwa o

hlalosehileng.

GRAP 35


Palo ya batsetedi

AG89. Tlhaloso ya setheo sa matsete e hloka hore setheo se be le motsetedi ya mong

kapa ho feta. Setheo sa matsete se ka ba le batsetedi ba mmalwa ba kopanyang

tjhelete ya bona hore ba fihlelle ditshebeletso tsa tsamaiso ya matsete le

menyetla ya matsete eo ka bonngwe mohlomong ba neng ba ke ke ba e fihlella.

Ho ba le batsetedi ba mmalwa ho ka fokotsa kgonahalo ya hore setheo, kapa

ditho tse ding tsa setheo sa moruo se fupereng setheo, se fumane menyetla eo e

seng keketseho ya thuso ya motheo kapa lekeno la matsete.

AG90. Le ha ho le jwalo, lekaleng la setjhaba ho tlwaelehile hape hore setheo sa

matsete se thehwe ke kapa bakeng sa setheo se nnotshi se laolang se emelang

kapa se tshehetsang dikarolo tsa sehlopha se akaretsang sa batsetedi (mohlala

letlole la phenshene, letlole kapa therasete ya mmuso ya matsete).

Dikarolo tsa motheo

AG91. Setheo sa matsete ka tlwaelo, le hoja e se molao, ke setheo sa molao se ka

thoko. Batsetedi setheong sa matsete ba tla atisa, le hoja e se ka nako tsohle, ho

ba le dikarolo tsa motheo tsa sebopeho sa ekwiti kapa dikarolo tse jwalo (mohlala,

seabo sa ho ba setho), tseo dishere tsa tsona tse laolwang ke karolo tsa matlotlo

a nete a setheo sa matsete di nkwang e le tsa tsona. Tlhaloso ya setheo sa

matsete ha e totobatse hore batsetedi bohle ba tlamehile ho ba le ditokelo tse

tshwanang. Ho ba le mekgahlelo e fapaneng ya batsetedi, bao ba bang ba bona

ba nang le ditokelo tseo e leng tsa letsete le itseng feela kapa dihlopha tsa

matsete kapa tse nang le dishere tse laolwang ke karolo tsa matlotlo a nete, ha

ho hanele hore setheo se be setheo sa matsete.

AG92. Tlhaloso ya setheo sa matsete ha e totobatse hore batsetedi ba tlamehile ho ba

karolo ya motheo e fihlellang tlhaloso ya matlotlo a nete ho latela Maemo a GRAP

a mang a sebetsang. Setheo se nang le karolo ya motheo e kgolo ya sebopeho

sa mokitlane o sa fihlelleng tlhaloso ya matlotlo a nete se ntse se ka tshwaneleha

ho ba setheo sa matsete, feela ha beng ba mokitlane ba le pepesong ya poello e

fetofetohang ya diphetoho tsa boleng bo kgotsofatsang ba matlotlo a nete a

setheo.

Morero

AG93. Tlhaloso ya setheo sa matsete e laela hore morero wa setheo e be ho tsetela

feela poello ya keketseho ya thuso ya motheo, lekeno la matsete (le kang poello

GRAP 35


kapa ditefo tse jwalo, tswala kapa lekeno la rente), kapa ka bobedi. Ditokomane

tse bontshang merero ya matsete a setheo, e kang thomo ya setheo, ditokomane

tsa motheo, memorantamo wa lesedi le ikgethang, kgatiso e phatlallatswang ke

setheo le ditokomane tse ding tsa kgwebo kapa kopanelo, ka tlwaelo di tla fana ka

bopaki ba morero wa setheo sa matsete.g Bopaki bo eketsehileng bo ka

kenyelletsa mokgwa oo ka ona setheo se itlalehang ho ditho tse ding; mohlala,

setheo se ka tlaleha merero ya sona ka hore se fana ka matsete a nako e

bohareng bakeng sa keketseho ya thuso ya motheo.

AG94. Setheo se nang le merero e meng e sa kgemeng le morero wa setheo sa matsete

se ke ke sa fihlella tlhaloso ya setheo sa matsete. Mehlala ya nako eo sena se ka

etsahalang e tjena:

(a) setheo seo morero wa sona e leng ho sebedisana le motsetelwa ho ntshetsa

pele, ho hlahisa le ho maketa dihlahiswa. Setheo se tla una poello e tswang

ho mesebetsi ya ntshetsopele, tlhahiso kapa kgothalletso ekasitana le ho

matsete a sona.

(b) motsetedi eo merero ya hae e laelang hore a tsepanngwe le dipholisi tsa

setheo se seng tsa moruo, kahisano le tikoloho. Mohlala, haeba setheo se

laelwa hore se tsepanngwe le dipholisi tsa sona tsa matsete le dipheo tse

ding tse kang ho ba le mesebetsi e itseng kapa ho ntlhafatsa diphetho tsa

mesebetsi; le

(c) motsetedi eo diqeto tsa hae tsa matsete tsa bonngwe di lokelang ho

ananelwa kapa ho dumellwa ke setheo se laolang kapa se laelwang ho latela

taolo ya setheo se laolang. Kananelo e jwalo, ekasitana le ditumello le diqeto

di tla atisa ho se kgeme le morero wa setheo sa matsete.

AG95. Morero wa setheo o ka nna wa fetoha sebakeng sa nako e itseng. Ha setheo se

lekola hore na se ntse se fihlella tlhaloso ya setheo sa matsete, se tla hloka ho

hlompha diphetoho le ha e ka ba dife tsa tikoloho eo se sebetsang ho yona le

sekgahla sa diphetoho tseo ho lewa la sona la matsete.

Ho bontsha morero ka ho ba le matsete a fetang le le leng

AG96. Setheo sa matsete se ka ba le mekgwa e mmalwa eo se bontshang ka yona hore

morero wa sona ke ho tsetela tjhelete bakeng sa keketseho ya thuso ya motheo,

lekeno la matsete kapa bobedi boo. Mokgwa wa pele ke ho ba le matsete a

mmalwa ho fokotsa sekgahla sa kotsi le ho ntlafatsa poello ya sona. Setheo se ka

ba le photefoliyo ya matsete ka ho otloloha kapa e se ka ho otloloha, mohlala, ka

GRAP 35


ho ba le letsete le le leng setheong se seng sa matsete seo ka bosona se nang le

matsete a mmalwa.

AG97. Ho ka ba le dinako tseo ho tsona setheo se nang le letsete le le leng. Le ha ho le

jwalo, ho ba le letsete le le leng ha se ka nako tsohle ho thibelang setheo ho

fihlella tlhaloso ya setheo sa matsete. Mohlala, setheo sa matsete se ka ba le

letsete le le leng feela ha setheo:

(a) se le nakong ya sona ya ho qala mme se so hlwaye matsete a

tshwanelehileng mme, ka hoo, se so phethahatse moralo wa sona wa

matsete ho hapa matsete a mmalwa;

(b) se so be le matsete a mang sebakeng sa ao se a rekisitseng;

(c) se thehilwe ho kopanya tjhelete ya batsetedi hore e tsetelwe letseteng le le

leng ha letsete leo le sa fumanehe ho batsetedi ba bonngwe (mohlala, ha

letsete la bonyane le hlokwang le le hodimo haholo bakeng sa batsetedi ba

bonngwe); kapa

(d) se le tshebetsong ya ho hlakola ho thehwa ha sona.

Ditshebeletso le mesebetsi e amang matsete

AG98. Setheo sa matsete se ka fana ka ditshebeletso tse amang matsete (mohlala,

ditshebeletso tsa tataiso tsa matsete, taolo ya matsete, ditshebeletso tsa

tshehetso le tsamaiso ya matsete), ka ho otloloha kapa ka thuso ya setheo se

laolwang, ho ditho tsa boraro ekasitana le ho setheo sa sona se laolang kapa

batsetedi ba bang, le hoja mesebetsi eo e le meholo ho setheo, ha feela setheo

se tswela pele ho fihlella tlhaloso ya setheo sa matsete.

AG99. Hape, setheo sa matsete se ka kenela mesebetsi e amang matsete, ka ho

otloloha kapa ka thuso ya setheo se laolwang, haeba mesebetsi ena e etswa ho

ntlafatsa poello ya matsete (keketseho ya thuso ya motheo kapa lekeno la

matsete) e tswang ho batsetelwa e sa emele mosebetsi o moholo o ka thoko kapa

mohlodi o moholo o ka thoko wa lekeno le lebiswang ho setheo sa matsete:

(a) ho fana ka ditshebeletso tsa taolo le keletso ya maano ho motsetelwa; le

(b) ho fana ka tshepiso ya tjhelete ho motsetelwa, e kang kadimo, tshepiso ya

motheo kapa tiiso.

AG100. Haeba setheo sa matsete se na le setheo se laolwang seo ka bosona e seng

setheo sa matsete le seo morero wa sona wa sehlooho le mesebetsi ya sona e

GRAP 35


leng ho phaella ditshebeletso kapa mesebetsi e amanang le matsete mabapi le

mesebetsi ya matsete ya setheo sa matsete, e kang e hlaloswang ditemaneng tsa

AG98 ho isa ho AG99, ho setheo, se tla kenyelletsa setheo seo se laolwang ho

latela temana ya .58. Haeba setheo se laolwang se fanang ka ditshebeletso kapa

mesebetsi e amang matsete ka bosona e le setheo sa matsete, setheo sa

matsete se laolang se tla lekanya setheo seo se laolwang ka boleng bo

kgotsofatsang ho latela temana ya .57.

Mawa a ho tswa/kgaotsa

AG101. Meralo ya matsete ya setheo hape e fana ka bopaki ba morero wa sona.

Tshobotsi e le nngwe e fapantshang setheo sa matsete le ditheo tse ding ke hore

setheo sa matsete ha se ikemisetse ho boloka matsete a sona ho ya ho ile; se a

boloka nako e kgutshwanyane feela. Ka hobane matsete a ekwiti le matsete a

matlotlo ao e seng a tjhelete a ka bolokwa ho ya ho ile, setheo sa matsete se tla

ba le lewa la ho kgaotsa le ngotseng ka moo setheo se radileng ho fumana

keketseho ya thuso ya motheo ya ho ka etsang matsete ohle a sona a ekwiti le

matsete a matlotlo ao e seng a tjhelete. Setheo sa matsete hape se tla ba le lewa

la ho kgaotsa bakeng sa ditho tsa mekitlane le ha e ka ba dife tse kgonang ho

bolokwa ho ya ho ile, mohlala, matsete a mekitlane e sa kgaotseng. Setheo ha ho

hlokehe hore se ngole mawa a ho kgaotsa a totobaditsweng bakeng sa letsete ka

leng empa se tla hlwaya mawa a fapaneng a ka bang teng bakeng sa mefuta

kapa diphotefoliyo tse fapaneng tsa matsete, ho kenyelletswa nako e sebetsang e

ka kgonang ho ikemela bakeng sa ho kgaotsa matsete. Mekgwa ya ho kgaotsa e

sebediswang feela bakeng sa diketsahalo tsa ho hloleha, tse kang ho se ikobele

konteraka kapa ho se phethise, ha e nkuwe e le mawa a ho kgaotsa bakeng sa

tekolo ena.

AG102. Mawa a ho kgaotsa a ka fapana ka mefuta ya matsete. Bakeng sa disekhuriti tsa

ekwiti tsa poraefete, mehlala ya mawa a ho kgaotsa e kenyelletsa monyetla wa

mantlha wa bohle, thekisetso ya ba kgethilweng, thekiso ya kgwebo ya

mosebetsi, ditefo (ho batsetedi) tsa dikarolo tsa motheo ho motsetelwa le thekiso

ya matlotlo (ho kenyelletswa thekiso ya matlotlo a motsetelwa e latelwang ke ho

fediswa ha motsetelwa). Bakeng sa matsete a ekwiti ao ho hwebisanwang ka ona

marakeng wa bohle, mehlala ya mawa a ho kgaotsa e kenyelletsa ho rekisa

letsete ka thekisetso ya ba kgethilweng kapa marakeng wa bohle. Bakeng sa

matsete a thepa e sa suthisweng, mohlala wa lewa la ho kgaotsa o kenyelletsa

thekiso ya thepa e sa suthisweng ka ho sebedisa bahwebi ba thepa ba ikgethang

kapa marakeng wa bohle.

GRAP 35


AG103. Setheo sa matsete se ka ba le letsete setheong se seng sa matsete se

thehilweng ka therisano le setheo ka mabaka a tshebetso a molao, a taolo, a

lekgetho kapa a jwalo. Maemong ana, motsetedi wa setheo sa matsete ha a hloke

ho ba le lewa la ho kgaotsa bakeng sa letsete leo, ha feela motsetedi wa setheo

sa matsete a na le mawa a tshwanelehileng a ho kgaotsa bakeng sa matsete a

hae.

Tekanyo ya boleng bo kgotsofatsang

AG104. Ntlha e bohlokwa ya tlhaloso ya setheo sa matsete ke hore se lekanya le ho

hlahloba mosebetsi wa ho ka etsang matsete ohle a sona ka boleng bo

kgotsofatsang, hobane phello ya ho sebedisa boleng bo kgotsofatsang ke lesedi

le tshwanelehileng ho feta, ho tea mohlala, ho kopanngwa ha ditheo tse laolwang

tsa sona kapa ho sebedisa mokgwa wa ekwiti bakeng sa dikarolo tsa sona ho

balekane kapa dikgwebo tsa boiteko bo kopanetsweng. Hore setheo sa matsete

se tle se bontshe hore se fihlella ntlha ena ya tlhaloso:

(a) se neha batsetedi lesedi la boleng bo kgotsofatsang le ho lekanya ho ka

etsang matsete a sona ohle ka boleng bo kgotsofatsang dipehelong tsa sona

tsa tjhelete nako le nako ha boleng bo kgotsofatsang bo laelwa kapa bo

dumellwa ho latela Maemo a GRAP; mme hape se

(b) se tlaleha lesedi la boleng bo kgotsofatsang ka hare ho basebeletsi ba

sehlooho ba tsamaiso ba setheo (jwalo ka ha ho hlaloswa ho Maemo a

GRAP a Ditsebahatso tsa Ditho tse Amanang (Related Party Disclosures), ba

sebedisang boleng bo kgotsofatsang e le phapantsho ya sehlooho ya

tekanyo ho hlahloba mosebetsi wa ho ka etsang matsete ohle a sona le ho

nka diqeto tsa matsete.

AG105. Hore setheo sa matsete se tle se fihlelle tlhokahalo ya AG104(a), se tla:

(a) kgetha ho tlaleha ka tsa thepa ya matsete le ha e ka ba efe ka ho sebedisa

mohlala wa boleng bo kgotsofatsang bo ho Maemo a GRAP a Thepa ya

Matsete, GRAP 16 (Investment Property, GRAP 16);

(b) kgetha tumello ya ho se sebedise mokgwa wa ekwiti o ho GRAP 36 bakeng

sa matsete ho balekane le dikgwebo tsa boiteko bo kopanetsweng; le ho

(c) lekanya matlotlo a sona a tjhelete ka boleng bo kgotsofatsang ka ho

sebedisa ditlhokahalo tse ho GRAP 104.

AG106. Setheo sa matsete se ka ba le matlotlo ao e seng a matsete, a kang thepa ya

GRAP 35


hofisi ya sehlooho le disebediswa tse amehang mme hape se ka ba le mekitlane

ya tjhelete. Ntlha ya tekanyo ya boleng bo kgotsofatsang ya tlhaloso ya setheo sa

matsete e a sebetsa ho matsete a setheo sa matsete. Ka lebaka leo, setheo sa

matsete ha ho hlokehe hore se lekanye ka boleng bo kgotsofatsang matsete a

sona ao e seng a tjhelete kapa mekitlane ya sona eo e seng ya tjhelete.

GRAP 35


Ditokiso ho Maemo a mang a GRAP

Morero wa sehlomathiso ke ho bontsha ditokiso tse tla latela Maemo a mang a GRAP a

bakwang ke ho phatlallatswa ha GRAP 35.

Mongolo o lokisitsweng o bontshwa ka mongolo o motjha o thadilweng ka tlase mme

mongolo o hlakotsweng o thadilwe ka hare.

Ditokiso tsa Maemo a GRAP a Tlaleho ya Dipehelo tsa Tjhelete

(Presentation of Financial Statements)

A1. Temana ya .04 e ile ya lokiswa mme temana ya .149A ya eketswa ka mokgwa o

latelang:

.04 Maemo ana a sebetsa ka ho lekana ditheong tsohle ho kenyelletswa tse

tlalehang dipehelo tsa tjhelete tse kopaneng le tse arohaneng ho latela

Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng le tse tlalehang hore

na di hloka ho hlophisa dipehelo tsa tjhelete tse kopaneng kapa dipehelo tsa

tjhelete tse arohaneng kapa tjhe, jwalo ka ha ho hlaloswa ho Maemong a

GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng le tse Arohaneng.

.149A Temana ya .04 e ile ya lokiswa ka Maemo a GRAP a Dipehelo tsa

Tjhelete tse Kopaneng a phatlalladitsweng ka la DDMMYYY. Setheo se

tla sebedisa ditokiso tsena ka ho kgutlela morao bakeng sa dinako tsa

tjhelete tsa selemo tse qalang ka la DDMMYYY kapa kamora letsatsi

leo. Haeba setheo se ikgethela ho sebedisa ditokiso tsena letsatsi leo

le so fihle, se tla tsebahatsa ntlha eo.

Ditokiso tsa Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Phallo ya Tjhelete

A2. Ditemana tsa .41A, 43A, 43B le .54A di eketswa tjena:

.41A. Setheo sa matsete, jwalo ka ha ho hlaloswa Maemong a GRAP a Dipehelo

tsa Tjhelete tse Kopaneng, ha se hloke ho sebedisa temana ya .41(c) kapa

.41(d) ho letsete setheong se laolwang se laelwang ho lekanngwa ka boleng

bo kgotsofatsang. Setheo se laolang seo ka bosona e seng setheo sa

matsete ha se hloke ho sebedisa temana ya .41(c) le .41(d) ho letsete

setheong sa letsete le laolwang hoo letsete le ka lekanngwang ka boleng bo

kgotsofatsang.

.43A Phallo ya kheshe e hlahang ho diphetoho tsa dikarolo tsa motheo setheong

se laolwang tseo phello ya tsona e seng tahlehelo ya taolo di tla hlophiswa

ka hore ke phallo ya tjhelete mesebetsing ya thuso ya tjhelete, ntle le ha

GRAP 35


setheo se laolwang se fuperwe ke setheo sa letsete, jwalo ka ha ho

hlaloswa Maemong a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng, kapa ka

thuso ya setheo sa matsete se laolwang, mme se laelwa ho lekanngwa ka

boleng bo kgotsofatsang.

.43B Diphetoho tsa dipehelo tsa tjhelete tse kopaneng setheong se laolwang ha

di felle ka tahlehelo ya taolo, e tshwanang le theko kapa thekiso ya hamorao

e etswang ke setheo se laolang sa ditho tsa ekwiti tsa setheo se laolwang,

mme di tlalehwa e le diphapanyetsano tsa ekwiti (Maemo a GRAP a

Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng), ntle le ha setheo se laolwang se

fuperwe ke setheo sa matsete, kapa ka thuso ya setheo sa matsete se

laolwang, mme se laelwa ho lekanngwa ka boleng bo kgotsofatsang. Ka

lebaka leo, phallo ya tjhelete e latelang e hlophiswa ka mokgwa o

tshwanang le wa diphapanyetsano tse bontshitsweng temaneng ya .18.

.54A Ditemana tsa .41A, .43A le .43B di ile tsa eketswa ka Maemo a GRAP a

Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng tse phatlalladitsweng ka la

DDMMYYY. Setheo se tla sebedisa ditokiso tsena ka ho kgutlela morao

bakeng sa dinako tsa tjhelete tsa selemo tse qalang ka la DDMMYYY

kapa kamora letsatsi leo. Haeba setheo se ikgethela ho sebedisa

ditokiso tsena letsatsi leo le so fihle, se tla tsebahatsa ntlha eo.

Ditokiso tsa Maemo a GRAP a Phello ya Diphetoho tsa Sekgahla sa

Phapanyetsano ya Matjhaba (Effects of Changes in Foreign Exchange

Rates)

A3. Ditemana tsa .19, .47, .49 le .51 di a lokiswa mme temana ya .66A eketswa ka

mokgwa o latelang:

.19 Maemo ana hape a dumella setheo se ikemetseng hore se hlophise

dipehelo tsa tjhelete kapa hore setheo se hlophise dipehelo tsa tjhelete tse

arohaneng ho latela Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng

le tse Arohaneng ho tlaleha dipehelo tsa sona tsa tjhelete ka mofuta wa

(kapa mefuta ya) tjhelete le ha e ka ba ofe (efe). Haeba mofuta wa tjhelete

wa tlaleho wa setheo o fapane le mofuta wa tjhelete o sebediswang,

tshebediso ya sona ya tjhelete le boemo ba sona ba tjhelete di fetolelwa ho

mofuta wa tjhelete wa tlaleho ho latela dirapa tsa .39 ho isa ho .55.

.47 Kopanyo ya tshebediso ya tjhelete le boemo ba tjhelete ba kgwebo ya naha

esele le tsa setheo se tlalehang di latela mekgwatshebetso ya kopanyo, e

kang phediso ya dibalantshe le diphapanyetsano tse kahara setheo sa

moruo (bona Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng le tse

GRAP 35


Arohaneng le Dikarolo ho Dikgwebo tsa Boiteko bo Kopanetsweng (Interests

in Joint Ventures).

.49 Ha dipehelo tsa tjhelete tsa kgwebo ya naha esele di le tsa ho tloha ka

letsatsi le fapaneng le la setheo se tlalehang, setheo sa naha esele se atisa

ho hlophisa dipehelo tse ding ho tloha ka letsatsi lona le tshwanang le la

dipehelo tsa tjhelete tsa setheo se tlalehang. Ha sena se sa etswe, Maemo

a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng le tse Arohaneng a totobatsa

ditaelo bakeng sa ha nako ya tlaleho ya setheo se laolang e fapane le ya

setheo se laolwang e dumellang tshebediso ya letsatsi le fapaneng la tlaleho

ha feela phapang e sa fete dikgwedi tse tharo mme ditokiso di etswa bakeng

sa dikameho tsa diphapanyetsano le ha e ka ba dife tse kgolo kapa

diketsahalo tse ding tse etsahalang pakeng tsa matsatsi ao a fapaneng.

.51 Ditokiso di etswa bakeng sa diphetoho tse matla tsa sekgahla sa

phapanyetsano ho fihlela ka letsatsi la tlaleho la setheo se tlalehang ho

latela Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng le tse

Arohaneng.......

.66A Ditemana tsa .19, .47, .49 le .51 di ile tsa lokiswa ka Maemo a GRAP a

Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng a phatlalladitsweng ka la DDMMYY.

Setheo se tla sebedisa ditokiso tsena ka ho kgutlela morao bakeng sa

dinako tsa tjhelete tsa selemo tse qalang ka la DDMMYYY kapa kamora

letsatsi leo. Haeba setheo se ikgethela ho sebedisa ditokiso tsena

letsatsi leo le so fihle, se tla tsebahatsa ntlha eo.

Ditokiso tsa Maemo a GRAP a Dikonteraka tsa Kaho (Construction

Contracts)

A4. Temana ya .08 e a lokiswa, temana ya .12 e a hlakolwa mme ditemana tsa .08A

le .78A di eketswa tjena:

Ditlhaloso

.08 Selekane se tlamang ke selekane se nehang ditho tse dumellanang

matla le ditlamo tse ka phethahatswang jwalo ka ha eka ke ka

sebopeho sa sekonteraka. Se kenyelletsa ditokelo tse tswang ho

dikonteraka kapa ditokelo tse ding tsa molao.

Konteraka ya kaho ke konteraka, kapa selekane se jwalo se tlamang,

seo ka ho toba ho rerisanweng ka sona bakeng sa ho haha letlotlo

kapa kopanyo ya matlotlo a amanang kapa a sebeletsanang ho latela

GRAP 35


sebopeho, thekenoloji le mosebetsi kapa sepheo seo a etseditsweng

sona kapa tshebediso ya ona.

....

Dilekane tse tlamang

.08A Dilekane tse tlamang di ka bontshwa ka mekgwa e mmalwa:

(a) konteraka e fihlelletsweng pakeng tsa ditho;

(b) molao, ditaolo tse tshehetsang kapa mokgwa o tshwanang, ho

kenyelletswa, empa ho sa fellwe ka, melao, ditaolo, dipholisi, diqeto tse

fihlelletsweng ke bolaodi bo kang kabinete, dikomiti tsa phethahatso,

makgotla, makgotla a bomasepala le ditaelo tsa matona; kapa



sebopeho sa sekonteraka kapa ditokomane tse bontshang dipuisano

pakeng tsa ditho.

Dikonteraka tsa kaho

.12 Bakeng sa Maemo ana, dikonteraka tsa kaho di kenyelletsa le dilekane tse

tlamang ditho tsa dilekane, empa e le tse ke keng tsa nka sebopeho sa

konteraka e ngotsweng. Ha feela selekane se neha ditho tsa sona ditokelo le

ditlamo tse tshwanang jwalo ka ha eka se ka sebopeho sa konteraka, ke

konteraka ya kaho bakeng sa Maemo ana. Selekane se tlamang se kang sena

se ka kenyelletsa (empa e se hona feela) taelo ya letona, qeto ya kabinete,

taelo ya ketsamelao (jwalo ka Molao wa Palamente), kapa memorantamo ya

kutlwano.

.78A Temana ya .08 e ile ya lokiswa, temana ya .12 ya hlakolwa mme temana

ya .08A ya eketswa ke Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse

Kopaneng a phatlalladitsweng ka la DDMMYYY. Setheo se tla sebedisa

ditokiso tsena ka ho kgutlela morao bakeng sa dinako tsa tjhelete tsa

selemo tse qalang ka la DDMMYYY kapa kamora letsatsi leo. Haeba

setheo se ikgethela ho sebedisa ditokiso tsena letsatsi leo le so fihle,

se tla tsebahatsa ntlha eo.

Ditokiso tsa Maemo a GRAP a Diphumantsho, Mekitlane e sa Tiiswang le

Matlotlo a sa Tiiswang (Provisions, Contingent Liabilities and Contingent

Assets)

GRAP 35


A5. Ditemana tsa .17 le .89 di a lokiswa, temana ya .17A le .113A di eketswa ka

mokgwa o latelang:

Ditlhaloso

.17 Selekane se tlamang ke selekane se nehang ditho tse dumellanang matla

le ditlamo tse ka phethahatswang jwalo ka ha eka ke ka sebopeho sa

sekonteraka. Se kenyelletsa ditokelo tse tswang ho dikonteraka kapa

ditokelo tse ding tsa molao.

...










sebopeho sa sekonteraka kapa ditokomane tse bontshang dipuisano pakeng

tsa ditho.

Thekiso kapa phetiso ya kgwebo

.87 Ha ho boitlamo bo hlahang ka lebaka la thekiso kapa phetiso ya kgwebo

ho fihlela setheo se nkile qeto ya ho rekisa kapa ho fetisa, ke hore, ho na

le selekane se tlamang.

.89 Kahobotjha kahara mmuso hangata e kenya phetiso ya kgwebo ho tswa ho

setheo se laolwang ho isa ho se seng mme e ka kenya phetiso ya dikgwebo ka

mokgwa wa phapanyetsano e se nang poello e totobetseng. Diphetiso tse

jwalo hangata di tla etsahala tlasa taelo ya mmuso, molao kapa mekgwa e

tshwanang. Tsena di nkuwa e le dilekane tse tlamang jwalo ka ha ho hlaloswa

seratswaneng sa .87. Le moo diphetiso tse sisintsweng di sa iseng ho

kananelo ya phumantsho, phapanyetsano e rerilweng e ka hloka tsebahatso

tlasa Maemo a mang a GRAP a kang Maemo a GRAP a Diketsahalo tsa

Kamora Letsatsi la Tlaleho le Ditsebahatso tsa Ditho tse Amanang.

GRAP 35


.113ADitemana tsa .17 le .89 di ile tsa lokiswa, temana ya .17A ya eketswa ka

Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng tse

phatlalladitsweng ka la DDMMYYY. Setheo se tla sebedisa ditokiso tsena

ka ho kgutlela morao bakeng sa dinako tsa tjhelete tsa selemo tse qalang

ka la DDMMYYY kapa kamora letsatsi leo. Haeba setheo se ikgethela ho

sebedisa ditokiso tsena letsatsi leo le so fihle, se tla tsebahatsa ntlha eo.

Ditokiso tsa Maemo a GRAP a Diphapanyetsano tsa Ditho tse Amanang

(Related Party Transactions)

A6. Ditemana tsa .03, .10, .18 le .26 di a lokiswa mme temana ya .38A e eketswa ka

mokgwa o latelang:

.03 Maemo ana a laela tsebahatso ya dikamano tsa ditho tse amanang,

diphapanyetsano le dikoloto tse so lefuwe, ho kenyelletswa ditshepiso,

dipehelong tsa tjhelete tse kopaneng le tse arohaneng tsa setheo se

tlalehang ho latela Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng

le tse Arohaneng le Dipehelo tsa Tjhelete tse Arohaneng Maemo ana hape

a a sebediswa ho dipehelo tsa tjhelete tsa bomong.

.10 Taolo ke matla a ho laola dipholisi tsa tjhelete le tsa tshebetso tsa setheo

e le hore ho fumanwe molemo mesebetsing ya sona.

Taolo: Setheo se laola setheo se seng ha setheo se le maemong, kapa se

na le ditokelo, ho menyetla e fetohang ka lebaka la ho sebedisana le

setheo se seng mme se na le bokgoni ba ho ba le tshusumetso ho

sebopeho kapa bokalo ba menyetla eo ka lebaka la matla ao se nang le

ona a ho okamela setheo se seng.

.18 Ha ho tadingwa kamano ka nngwe e ka bang teng ya ditho tse amanang,

tlhokomelo e lebiswa ho boleng ba kamano, e seng feela sebopeho sa molao.

Ha ho nkuwa qeto ka hore na ho na le taolo kapa taolo e kopanetsweng kapa

tjhe, ho tlamehile ho buuwe ka Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse

Kopaneng le tse Arohaneng kapa Maemo a GRAP a Phetiso ya Mesebetsi

Pakeng tsa Ditheo tse Tlasa Bolaodi bo Tshwanang le Phetiso ya Mesebetsi

Pakeng tsa Ditheo tse seng tlasa Bolaodi bo Tshwanang.

.26 Tlhokahalo ya ho tsebahatsa dikamano tsa ditho tse amanang pakeng tsa

ditheo tse laolwang le ditheo tse laolang ke hape keketso ho ditaelo tsa

tsebahatso Maemong a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng le tse

Arohaneng, Matsete ho Balekane le Dikgwebo tsa Boiteko bo Kopanetsweng,

GRAP 35


Dilekane tse Kopanetsweng le Tsebahatso ya Dikarolo Ditheong tse Ding le

Dikarolo ho Dikgwebo tsa Boiteko bo Kopanetsweng.

Ditheo tse seng di sebedisa Maemo a GRAP

.39A Ditemana tsa .03, .10, .18 le .26 di ile tsa lokiswa ka Maemo a GRAP a

Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng a phatlalladitsweng ka la DDMMYY.



letsatsi leo. Haeba setheo se ikgethela ho sebedisa ditokiso tsena letsatsi

leo le so fihle, se tla tsebahatsa ntlha eo.

Sehlomathisong - Mehlala ya phethahatso ya Maemo, nako le nako ha ho

buuwa ka "Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng le tse

Arohaneng" di nkelwa sebaka ke "Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse

Kopaneng".

Ditokiso tsa Maemo a GRAP a Diphapanyetsano tse se nang Poello e

Totobetseng (Lekgetho le Diphetiso)

A7. Ditemana tsa .06, .13, .15, .51 le .52 di a lokiswa, mme ditemana tsa .06A le

.126A di eketswa ka mokgwa o latelang:

Ditlhaloso

.06 Selekane se tlamang ke selekane se nehang ditho tse dumellanang matla




Dipolelo ka matlotlo a fetisitsweng ke dipehelo tse molaong kapa

melawaneng, kapa selekane se tlamang se jwalo, se tlamang tshebediso

ya letlotlo le fetisitsweng ke ditheo tse ka ntle ho setheo se tlalehang.








GRAP 35





tsa ditho.

Dipolelo

.13 Matlotlo a ka fetiswa ka tebello le/kapa kutlwisiso ya hore a tla sebediswa ka

mokgwa o itseng mme, ka hoo, hore setheo se amohelang se tla sebetsa ka

mokgwa o itseng. Moo melao, melawana kapa dilekane tse tlamang le ditho tsa

ka ntle di laelang hore moamohedi a latele dipehelo tse itseng tsa tshebediso

ya matlotlo a fetisitsweng, dipehelo tsena ke dipolelo jwalo ka ha ho hlaloswa

Maemong ana a GRAP. Tshobotsi ya sehlooho ya dipolelo, jwalo ka ha ho

hlaloswa Maemong ana, ke hore setheo ha se kgone ho itaella dipolelo, ka ho

otloloha kapa ka thuso ya setheo se laolwang ke sona.

.15 Dipolelo di ka phethahatswa ka thuso ya metjha ya molao kapa ya bolaodi.

Haeba pehelo melaong kapa melawaneng kapa dilekaneng tse tlamang e sa

kgone ho phethahatswa, ha se polelo jwalo ka ha ho hlaloswa Maemong ana.

Ditlamo tsa tlwaetso ha di hlahe ho dipolelo. Maemo a GRAP a Diphumantsho,

Mekitlane e sa Tiiswang le Matlotlo a sa Tiiswang a theha ditlhokahalo bakeng

sa kananelo le tekanyo ya ditlamo tsa tlwaetso.

Tlamo ya jwale

.51 Boitlamo ba jwale ke tshwanelo ya ho sebetsa ka tsela e itseng, mme e ka etsa

hore ho be le mokitlane mabapi le phapanyetsano e se nang poello e

totobetseng. Ditlamo tsa jwale di ka laelwa ke dipolelo melaong kapa

melawaneng kapa dilekaneng tse tlamang tse thehang motheo wa diphetiso.

Hape di ka hlaha tikolohong ya tshebetso e tlwaelehileng, jwalo ka kananelo ya

dikamohelo tse tlileng pele.

.52 Maemong a mangata, makgetho a a lefiswa mme matlotlo a fetisetswa ho

ditheo diphapanyetsanong tse se nang poello e totobetseng e le ho latella

melao, molawana kapa dilekane tse tlamang tse laelang dipolelo tsa hore di

sebedisetswe mabaka a itseng. Ho tea mohlala:

(a) makgetho, ao tshebediso ya ona e sehelwang meedi ke melao kapa

melawana bakeng sa mabaka a boletsweng;

(b) diphetiso, tse thehwang ke selekane se tlamang se kenyelletsang

maemo:

GRAP 35


i. ho tswa ho mmuso wa naha ho ya ho mebuso ya porofentshe,

kapa ya lehae;

ii. ho tloha ho mebuso ya porofentshe ho ya ho mebuso ya lehae;

iii. ho tloha ho mebuso ho ya ho ditheo tse ding;

iv. ho ya ho ditheo tse ding tse thehilweng ke molao kapa molawana

ho phethahatsa mesebetsi e itseng ka bolokolohi ba tshebetso

jwalo ka bolaodi ba molao kapa makgotla kapa bolaodi ba

mabatowa; le

v. ho tloha ho boemedi ba bafani ho ya ho mebuso kapa ditheo tse

ding.

.126ADitemana tsa .06, .13, .15, .51 le .52 di ile tsa lokiswa, temana ya .06A ya

eketswa ka Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng tse





Ditokiso tsa Maemo a GRAP a Bofokodi ba Matlotlo ao e seng a

Hlahisang Tjhelete

A8. Temana ya .07 e ile ya lokiswa mme temana ya .85A ya eketswa ka mokgwa o

latelang:

.07 Matsete ho:

(a) ditheo tse laolwang, jwalo ka ha di hlaloswa Maemong a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng le tse Arohaneng;

(b) balekane, jwalo ka ha ho hlaloswa Maemong a GRAP a Matsete ho Balekane le Dikgwebo tsa Boiteko bo Kopanetsweng; le

(c) dikgwebo tsa boiteko bo kopanetsweng, jwalo ka ha ho hlaloswa Maemong a GRAP a Dilekane tse Kopanetsweng Dikarolo ho Dikgwebo tsa Boiteko bo Kopanetsweng;

.85A Temana ya .07 e ile ya lokiswa ka Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete

tse Kopaneng a phatlalladitsweng ka la DDMMYYY. Setheo se tla

sebedisa ditokiso tsena ka ho kgutlela morao bakeng sa dinako tsa

tjhelete tsa selemo tse qalang ka la DDMMYYY kapa kamora letsatsi leo.

Haeba setheo se ikgethela ho sebedisa ditokiso tsena letsatsi leo le so

fihle, se tla tsebahatsa ntlha eo.

GRAP 35


Ditokiso tsa Maemo a GRAP a Menyetla ya Basebeletsi (Employee

Benefits)

A9. Ditemana tsa .08, .34, .38, .39 le .40 di a lokiswa, mme ditemana tsa .08A le

.161A di eketswa ka mokgwa o latelang:

Ditlhaloso

.08 …

Selekane se tlamang ke selekane se nehang ditho tse dumellanang matla














tsa ditho.

Meralo ya bahiri ba bangata

.34 Ho ka ba le tumellano ya selekane sa konteraka, kapa selekane se jwalo se

tlamang kapa pholisi e boletsweng pakeng tsa moralo wa bahiri ba bangata le

ditheo tsa ona tse sebeletsanang e laolang ka moo masalla a moralo a tla ajwa

ho ditheo tse sebeletsanang (kapa kgaello e thusitsweng ka tjhelete).

Monkaseabo moralong wa bahiri ba bangata wa selekane se jwalo ya tlalehang

bakeng sa moralo ka hore ke moralo wa diphehiso tse hlalositsweng ho latela

temana ya .31 o ananela letlotlo kapa mokitlane o hlahang ho tumellano ya

selekane sa konteraka, kapa selekane se jwalo se tlamang kapa pholisi e

boletsweng le lekeno le latetseng kapa tshenyehelo e ho masalla kapa kgaello.

GRAP 35


Meralo ya menyetla e hlalositsweng moo meralo e leng tlasa

bolaodi bo tshwanang

.38 Setheo se nkang seabo moralong o jwalo se fumana lesedi ka moralo ohle le

lekanngwa ho latela Maemo ana ka motheo wa dikgopolo tse tshwanetseng

moralo kaofela. Haeba ho na le tumellano ya selekane sa sekonteraka, kapa

selekane se jwalo se tlamang kapa pholisi e boletsweng bakeng sa ho lefisa

theko ya monyetla o hlalositsweng wa nete bakeng sa moralo kaofela o

lekanngwang ho latela Maemo ana ho ditheo ka bonngwe kahara setheo sa

moruo, ditheo dipehelong tsa sona tsa tjhelete tse arohaneng le tse kopaneng,

setheo se tla ananela theko e lefiswang ya monyetla o hlalositsweng wa nete.

Haeba ho se na tumellano e jwalo, selekane kapa pholisi, theko ya monyetla o

hlalositsweng wa nete e tla ananellwa dipehelong tse ka thoko kapa tsa

bomong tsa setheo seo ka molao e leng sona mohiri ya itlammeng ho

tshehetsa moralo. Ditheo tse ding, dipehelong tsa tsona tse arohaneng kapa

tsa bomong, di tla ananela theko e lekanang le phehiso ya tsona e lokelang ho

lefuwa bakeng sa nako ya tlaleho.

.39 Ho na le dibaka lekaleng la bohle moo setheo se laolang le setheo se laolwang

se le seng kapa ho feta se le seng di kenelang moralo wa menyetla e

hlalositsweng. Ntle le ha ho na le tumellano ya selekane sa sekonteraka, kapa

selekane se jwalo se tlamang kapa pholisi e boletsweng, jwalo ka ha ho

bolelwa temaneng ya .38, setheo se laolwang se tlaleha ka mokgwa o

hlalositsweng wa phehiso mme setheo se laolang se tlaleha ka mokgwa wa

menyetla e hlalositsweng dipehelong tsa sona tsa tjhelete tse kopaneng.

Setheo se laolwang le sona se tsebahatsa hore se tlaleha ka mokgwa wa

diphehiso tse hlalositsweng dipehelong tsa sona tsa tjhelete tse arohaneng.

Setheo se laolwang se tlalehang ka mokgwa wa diphehiso tse hlalositsweng le

sona se fana ka dintlha tsa setheo se laolang, mme se bolela hore, dipehelong

tsa tjhelete tse kopaneng tsa setheo se laolang, tlaleho e etswa ka mokgwa wa

menyetla e hlalositsweng. Setheo se laolwang hape se etsa ditsebahatso tse

hlokwang temaneng ya .40.

.40 Seabo moralong o tjena ke phapanyetsano ya ditheo tse amanang bakeng

sa setheo ka seng. Setheo, ka hoo, dipehelong tsa sona tsa tjhelete tse

arohaneng le tse kopaneng, se tla tsebahatsa ka mokgwa o latelang:

(a) Tumellano ya selekane sa sekonteraka, kapa selekane se jwalo se

tlamang kapa pholisi e boletsweng bakeng sa ho lefisa tefo ya

menyetla e hlalositsweng ya nete kapa ntlha ya hore ha ho pholisi e

jwalo.

GRAP 35


(b) Pholisi ya ho fumana phehiso e tla lefuwa ke setheo.

(c) Haeba setheo se tlaleha bakeng sa kabo ya theko ya menyetla e

hlalositsweng ya nete ho latela temana ya .38, lesedi lohle ka moralo

ohle ho latela ditemana tsa .135 ho isa ho .137.

(d) haeba setheo se tlaleha bakeng sa phehiso e lokelang ho lefuwa

bakeng sa nako ya tlaleho ho latela temana ya .38, lesedi ka moralo

kaofela le hlokwang ho latela ditemana tsa .136(a) ho isa ho (d), (k),

(l), le (n) le .137. Ditsebahatso tse ding tse hlokwang ke temana ya

.136 ha di sebetse.

.161A Ditemana tsa .08, .34, .38, .39 le .40 di ile tsa lokiswa mme temana ya

.08A ya eketswa ka Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng

tse phatlalladitsweng ka la DDMMYYY. Setheo se tla sebedisa ditokiso

tsena ka ho kgutlela morao bakeng sa dinako tsa tjhelete tsa selemo tse

qalang ka la DDMMYYY kapa kamora letsatsi leo. Haeba setheo se

ikgethela ho sebedisa ditokiso tsena letsatsi leo le so fihle, se tla

tsebahatsa ntlha eo.

Ditokiso tsa Maemo a GRAP a Bofokodi ba Matlotlo a Hlahisang Tjhelete

(Impairment of Cash Generating Assets)

A10. Temana ya .07 e a lokiswa mme temana ya .130A e eketswa ka mokgwa o

latelang:

.07 Matsete ho:

(a) ditheo tse laolwang, jwalo ka ha di hlaloswa Maemong a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng le tse Arohaneng;

(b) balekane, jwalo ka ha ho hlaloswa Maemong a GRAP a Matsete ho Balekane le Dikgwebo tsa Boiteko bo Kopanetsweng; le

(c) dikgwebo tsa boiteko bo kopanetsweng, jwalo ka ha ho hlaloswa Maemong a GRAP a Dilekane tse Kopanetsweng Dikarolo ho Dikgwebo tsa Boiteko bo Kopanetsweng;







GRAP 35


Ditokiso tsa Maemo a GRAP a Matlotlo a sa Ameheng (Intangible Assets)

A11. Ditemana tsa .04, .11, 14, .40, .44, .94 le .96 di a lokiswa, ditemana tsa .11A le

.130A di a eketswa mme temana ya .15 e hlakolwa tjena

.04 Haeba Maemo a mang a GRAP a laela tshupatlotlo bakeng sa mofuta o

ikgethang wa matlotlo a sa ameheng, setheo se sebedisa Maemo a GRAP

bakeng sa Maemo ana. Mohlala, Maemo ana ha e sebetse ho:

(a) matlotlo a sa ameheng a fuperweng ke setheo bakeng sa thekiso

tshebetsong ya mesebetsi e tlwaelehileng (bona Maemo a GRAP a

Direkiswang (Inventories) le Maemo a GRAP a Dikonteraka tsa Kaho);

(b) dilisi tse leng kakaretsong ya Maemo a GRAP a Dilisi;

(c) matlotlo a hlahang ho menyetla ya basebeletsi (bona Maemo a GRAP a

Menyetla ya Basebeletsi);

(d) matlotlo a tjhelete jwalo ka ha ho hlaloswa Maemong GRAP a Ditho tsa

Tjhelete. Kananelo le tekanyo ya matlotlo a itseng a tjhelete e akaretswa

Maemong a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng le tse

Arohaneng le Matsete ho Balekane le Dikgwebo tsa Boiteko bo

Kopanetsweng le Dikarolo ho Dikgwebo tsa Boiteko bo Kopanetsweng;

le.....

Ditlhaloso

.11 …













GRAP 35




tsa ditho.

Ho kgona ho hlwauwa

.14 Letlotlo le na le boleng bo kgotsofatsang ha:

(a) le kgona ho arohanngwa, ke hore, le kgona ho ba ka thoko kapa ho

arolwa ho setheo le hore le rekiswe, le fetiswe, le nehwe

layesentshe, le rentuwe kapa ho ananngwe ka lona, ka bonngwe

kapa mmoho le selekane se amehang, letlotlo kapa mokitlane o ka

hlwauwang, ho sa kgathallehe hore na setheo se ikemiseditse ho

etsa jwalo; kapa

(b) le tswa ho selekane se tlamang (ho kenyelletswa ditokelo tse

tswang ho dikonteraka) ho sa kgathallehe hore na ditokelo tseo di

ka fetiswa kapa tsa arohanngwa le setheo kapa le ditokelo le ditlamo

tse ding.

.15 Tlasa mabaka a Maemo ana, selekane se tlamang se hlalosa selekane se

nehang ditho tsa selekane ditokelo le ditlamo tse tshwanang le hoja di le ka

sebopeho sa sekonteraka.

Kgapo e le karolo ya phetiso ya mesebetsi

.40 Ho latela Maemo a GRAP a Phetiso ya Mesebetsi Pakeng tsa Ditheo tse

seng Tlasa Bolaodi bo Tshwanang, haeba letlotlo le sa ameheng le fumanwa

phetisong ya mesebetsi, theko ya letlotlo leo le sa ameheng ke boleng bo

kgotsofatsang ba lona letsatsing la kgapo. Boleng bo kgotsofatsang ba letlotlo

le sa ameheng bo tla bontsha se lebelletsweng ka ho kgoneha ha hore

menyetla e lebelletsweng ya kamoso ya moruo kapa menyetla e

lebelletsweng e fuperweng ke letlotlo di tla phallela ho setheo. Ka mantswe a

mang, setheo se lebelletse hore ho tla ba le phallo e kenang ya menyetla ya

moruo kapa menyetla e lebelletsweng, le ha ho ka ba le disanetefatswang tsa

nako ya ketsahalo kapa bokalo ba phallo e kenang. Ka lebaka leo, tekanyetso

ya kananelo ya kgonahalo e temaneng ya .23(a) kamehla e nkuwa e

kgotsofatsa bakeng sa letlotlo le sa ameheng le hapilweng phetisong ya

mesebetsi. Haeba letlotlo le hapilweng phetisong ya mesebetsi le ka

arohanngwa kapa le hlaha ho ditokelo tsa sekonteraka (ho kenyelletswa

ditokelo tse hlahang ho dilekane tse tlamang,) kapa ditokelo tse ding tsa

molao (ho sa kenyelletswe ditokelo tse tswang ho molao), ho na le lesedi le

kgotsofatsang bakeng sa ho lekanya ka tshepo boleng bo kgotsofatsang ba

GRAP 35


letlotlo. Ka lebaka leo, tekanyetso ya tekanyo ya tshepo e temaneng ya .23(b)

kamehla e nkuwa e kgotsofaditswe bakeng sa matlotlo a sa ameheng a

hapilweng phetisong ya mesebetsi.

.44 Dintlheng tse ding, ditjeho di ba teng ho hlahisa menyetla ya kamoso ya

moruo kapa menyetla e lebelletsweng, empa ha ho felle ka tlhahiso ya letlotlo

le sa ameheng le kgotsofatsang ditekanyetso tsa kananelo tse Maemong ana.

Ditjeho tse jwalo di atisa ho hlaloswa ka hore di phehisa ho boleng ba

kutlwelo bo hlahisitsweng ka hare. Boleng ba kutlwelo bo hlahisitsweng ka

hare ha bo ananelwe e le letlotlo hobane ha se letlotlo le ka hlwauwang (ke

hore, ha bo kgone ho arohanngwa e bile ha bo tswe ho dilekane tse tlamang

(ho kenyelletswa ditokelo tse tswang ho dikonteraka) tse laolwang ke setheo

tse ka lekanngwang ka tshepo le ka theko.

.94 Nako ya tshebetso ya letlotlo le sa ameheng e hlahang ho dilekane tse

tlamang (ho kenyelletswa ditokelo tse tswang ho dikonteraka) e ke ke ya feta

nako ya selekane se tlamang, empa e ka ba kgutshwane ho ya ka nako eo

setheo se lebelletseng ho sebedisa letlotlo ho yona. Haeba dilekane tse

tlamang (ho kenyelletswa ditokelo tse tswang ho dikonteraka) di ka fetiswa

bakeng sa nako e kgutshwane e ka ntjhafatswang, nako ya tshebetso ya

letlotlo le sa ameheng e tla kenyelletsa dinako tsa ntjhafatso feela haeba ho

na le bopaki ba ntjhafatso ya tshehetso ya setheo e se nang ditjeho tse

phahameng.

.96 Boteng ba dintlha tse latelang, hara tse ding, bo bontsha hore setheo se tla

kgona ho ntjhafatsa dilekane tse tlamang (ho kenyelletswa ditokelo tse

tswang ho dikonteraka) ntle le ditjeho tse phahameng:

(a) ho na le bopaki, boo mohlomong bo tshehetswang ka boitsebelo, hore

dilekane tse tlamang (ho kenyelletswa tsa dikonteraka) di tla ntjhafatswa.

Haeba ntjhafatso e laolwa ke tumello ya setho sa boraro, hona ho

kenyelletsa bopaki ba hore setho sa boraro se tla fana ka tumello;

(b) ho na le bopaki ba hore maemo le ha e ka ba afe a hlokehang ho fumana

ntjhafatso a tla kgotsofatswa; le

(c) ditjeho tse tobileng setheo tsa ntjhafatso ha di hodimo ha ho bapiswa le

menyetla ya kamoso ya moruo kapa menyetla e lebelletsweng ho

phallela ka lebaka la ntjhafatso.

Haeba ditjeho tsa ntjhafatso di le hodimo ha ho bapiswa le menyetla ya

kamoso ya moruo kapa menyetla e lebelletsweng ho phallela ho setheo ka

GRAP 35


lebaka la ntjhafatso, ditjeho tsa 'ntjhafatso' di emetse, bonneteng, ditjeho tsa

ho hapa letlotlo le letjha le sa ameheng letsatsing la ntjhafatso.

.130A Ditemana tsa .04, .11, 14, .40, .44, .94 le .96 di a lokiswa, ditemana tsa

.11A le .130A di a eketswa mme temana ya .15 e hlakolwa ke Maemo a

GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng a phatlalladitsweng ka la

DDMMYYY. Setheo se tla sebedisa ditokiso tsena ka ho kgutlela morao

bakeng sa dinako tsa tjhelete tsa selemo tse qalang ka la DDMMYYY

kapa kamora letsatsi leo. Haeba setheo se ikgethela ho sebedisa

ditokiso tsena letsatsi leo le so fihle, se tla tsebahatsa ntlha eo.

Ditokiso tsa Maemo a GRAP a Dilekane tsa Menyetla e Kgotsofatsang:

Monehi (Service Concession Arrangements: Grantor)

A12. Temana ya .04 e a lokiswa mme temana ya .98B e eketswa ka mokgwa o

latelang:

.04 Moo tlaleho ya tsa mofuta o boletsweng wa letlotlo le sa ameheng e laelwang

ke Maemo a mang a GRAP, setheo se sebedisa Maemo ao a GRAP. Mohlala,

Maemo ana ha e sebetse ho:

(a) Matlotlo a sa ameheng a fuperweng ke setheo bakeng sa hore a rekiswe

mesebetsing ya tlwaelo (bona Maemo a GRAP a Direkiswang) le Maemo a

GRAP a Dikonteraka tsa Kaho).

(b) Matlotlo a lekgetho a tla lefjwa hamorao (moo ho tshwanelehileng)(bona

Maemo a Matjhaba a Tshupatlotlo (International Accounting Standard) a

Lekgetho la Lekeno (Income Taxes).

(c) Dilisi tse akaretswang ho Maemo a GRAP a Dilisi.

(d) Matlotlo a hlahiswang ke menyetla ya baselebetsi (bona Maemo a GRAP a

Menyetla ya Basebeletsi).

(e) Matlotlo a tjhelete jwalo ka ha a hlaloswa Maemong a GRAP a Ditho tsa

Tjhelete. Kananelo le tekanyo ya matlotlo a itseng a tjhelete e akaretswa

Maemong a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng le tse Arohaneng, le

Matsete ho Balekane le Dikgwebo tsa Boiteko bo Kopanetsweng le Dikarolo ho

Dikgwebo tsa Boiteko bo Kopanetsweng; ....

.98B Temana ya .04 e ile ya lokiswa ka Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete




GRAP 35




Ditokiso tsa Maemo a GRAP a Ditho tsa Tjhelete

A13. Ditemana tsa .03, .07 le .66 di a lokiswa mme temana ya .137A e eketswa tjena:

.03 Maemo ana ha a sebetse ho disebediswa tse latelang, ntle le ha ho

bontshitswe ka tsela e nngwe:

(a) Dikarolo tse ho ditheo tse laolwang, balekane kapa dikgwebo tsa

boiteko bo kopanetsweng tse fuperweng ke setheo mme di tlalehwa

ho latela Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng le tse

Arohaneng, Matsete ho Balekane le/kapa Dikarolo ho Boiteko bo

Kopanetsweng. Setheo se tla sebedisa Maemo ana bakeng sa karolo

ho setheo se laolwang, molekane kapa kgwebo ya boiteko bo

kopanetsweng eo, ho latela Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete

tse Kopaneng le tse Arohaneng, Matsete ho Balekane le kapa

Dikarolo ho Dikgwebo tsa Boiteko bo Kopanetsweng, e tlalehwang

tlasa Maemo ana. Ditheo hape di tla phethahatsa Maemo ana

dikutlwanong tse sa ikemelang karolong ya setheo se laolwang,

molekane kapa boiteko bo kopanetsweng (bona Sehlomathiso sa A

ditemana tsa AG2. le AG3.).

.07 Dipehelong tsa bona tse arohaneng tsa tjhelete, ba nang le dikarolo tsa

masalla ba laelwa ho phethahatsa ditaelo tsohle tsa Maemo ana, ntle le ha ba

na le dikarolo tsa masalla tseo e leng matsete setheong se laolwang,

molekane kapa kgwebo ya boiteko bo kopanetsweng, mme matsete ao a

lekanngwa ka theko dipehelong tsa ona tse arohaneng tsa tjhelete ho latela

Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng le tse Arohaneng,

Matsete ho Balekane le Dikarolo ho Dikgwebo tsa Boiteko bo Kopanetsweng.

.66 Dipehelong tse kopaneng tsa tjhelete, ditemana tsa .67 ho isa ho .72 le

Sehlomathiso sa A ditemana tsa AG130. ho isa ho AG143. di phethahatswa

boemong bo kopaneng. Ka lebaka leo, setheo se qala ka ho kopanya ditheo

tse laolwang tsohle ho latela Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse

Kopaneng le tse Arohaneng ebe se phethahatsa ditemana tsa .67 ho isa ho

.72 le Sehlomathiso sa A ditemana tsa AG130. ho isa ho AG143.

.137A Ditemana tsa .03, 07 le .66 di ile tsa lokiswa ka Maemo a GRAP a

Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng a phatlalladitsweng ka la DDMMYYY.


GRAP 35



letsatsi leo. Haeba setheo se ikgethela ho sebedisa ditokiso tsena

letsatsi leo le so fihle, se tla tsebahatsa ntlha eo.

Sehlomathiso sa A – Tataiso ya tshebediso e ile ya lokiswa ka mokgwa ona:

AG2. Setheo se ka lekanya matsete a ho ditheo tse laolwang, balekane kapa

dikgwebo tsa boiteko bo kopanetsweng ka theko kapa ka boleng bo

kgotsofatsang e le setho sa tjhelete dipehelong tsa sona tsa tjhelete tse

kopaneng ho latela Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng le

tse Arohaneng, Matsete ho Balekane le Dipehelo tsa Tjhelete tse Arohaneng

le Dikarolo ho Boiteko bo Kopanetsweng.

AG3. Setheo se kgethang ho lekanya matsete setheong se laolwang, molekane

kapa boiteko bo kopanetsweng ka boleng bo kgotsofatsang e le sesebediswa

sa tjhelete se phethahatsa Maemo ana ho matsete ao. Ha setheo se kgetha

ho phethahatsa mohlala wa theko matseteng a jwalo dipehelong tsa sona tse

arohaneng tsa tjhelete, se phethahatsa Maemo a GRAP a Dipehelo tsa

Tjhelete tse Kopaneng le tse Arohaneng, le Matsete ho Balekane le Dikgwebo

tsa Boiteko bo Kopanetsweng le Dipehelo tsa Tjhelete tse Arohaneng le

Dikarolo ho Dikgwebo tsa Boiteko bo Kopanetsweng, hammoho le Maemo a

GRAP a Bofokodi ba Matlotlo a Hlahisang Tjhelete kapa Bofokodi ba Matlotlo

ao e seng a Hlahisang Tjhelete.

AG71. Dipehelong tsa tjhelete tse kopaneng, setheo se tlaleha dikarolo tsa bonyane

tseo e seng tse laolang, ke hore, dikarolo tsa ditho tse ding matlotlong a nete

le ho lekeno la ditheo tsa tsona tse laolwang-ho latela Maemo a GRAP a

Tlaleho ya Dipehelo tsa Tjhelete le Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng le tse

Arohaneng.....

Tjhateng e latelang ya phallo AG143 e lokiswa tjena:

Ditokiso tsa Maemo a GRAP a Phetiso ya Mesebetsi Pakeng tsa Ditheo

tse Tlasa Bolaodi bo Tshwanang

A14. Ditemana tsa .09 le .17 di a lokiswa, mme ditemana tsa .09A le .64A di eketswa

ka mokgwa o latelang:

Kopanya ditheo tsohle tse laolwang, (ho

kenyelletswa Ditheo le ha e ka ba dife tse

Thehetsweng Merero o Ikgethang)[Temana ya .66]

GRAP 35


Ditlhaloso

.09 …





...











tsa ditho.

Ho hlwaya mohapi le mohapuwa

.17 Dipehelo le maemo a phetiso ya mesebetsi e etswang pakeng tsa ditheo tse

tlasa bolaodi bo tshwanang a hlalositswe selekaneng se tlamang. Selekane

sena se ka bonwa ka mekgwa e mmalwa mme se ka akaretsa tumellano ya

semmuso e ngotsweng pakeng tsa ditheo, molao o entsweng palamenteng

kapa ketsamelaong ya porofentshe, qeto ya kabinete, taelo ya letona, qeto e

entsweng ke lekgotla la masepala, molawana kapa tsebiso kapa mokgwa o

mong wa semmuso.

.64A Ditemana tsa .09 le .17 di ile tsa lokiswa mme temana ya .09A e ile ya

eketswa ka Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng a





GRAP 35


Ditokiso tsa Maemo a GRAP a Phetiso ya Mesebetsi Pakeng tsa Ditheo

tse seng Tlasa Bolaodi bo Tshwanang

A15. Ditemana tsa .02, .10, .25 le .89 di a lokiswa mme ditemana tsa .10A le .97A di

eketswa ka mokgwa o latelang:

.02 Maemo ana ha a a tshwaneleha ho:

…….

(d) tlaleho ka ho thehwa ha selekane sa kgwebo ya boiteko bo

kopanetsweng dipehelong tsa tjhelete tsa selekane se kopanetsweng

ka bosona (bona Maemo a GRAP a Dikarolo ho Dikgwebo tsa Boiteko

bo Kopanetsweng)

.10 ……





Letlotlo le na le boleng bo kgotsofatsang ha:

(a) le kgona ho arohanngwa, ke hore le kgona ho tloswa kapa ho arolwa

ho setheo mme le rekiswe, le fetiswe, le nehwe layesentshe, le

rentuwe kapa le ajwe bakeng sa le leng, e le ka bonngwe kapa

hammoho le konteraka, letlotlo kapa mokitlane o amanang le lona;

kapa

(b) le hlaha ho ditokelo tsa sekonteraka (ho kenyelletswa ditokelo tsa

dilekane tse tlamang) empa se sa kenyelletse ditokelo tse nehwang

ke molao) ho sa kgathallehe hore ditokelo tseo di ka kgona ho

fetiswa kapa ho arolwa ho setheo kapa ho ditokelo le ditlamo tse

ding.








GRAP 35





tsa ditho.

Ho hlwaya mohapi

.25 Dipehelo le maemo a phetiso ya mesebetsi e etswang pakeng tsa ditheo tse

seng tlasa bolaodi bo tshwana a hlalositswe selekaneng se tlamang. Selekane

sena se ka bonwa ka mekgwa e mmalwa mme se ka akaretsa tumellano ya

semmuso e ngotsweng pakeng tsa ditheo, molao o entsweng palamenteng

kapa ketsamelaong ya porofentshe, qeto ya kabinete, taelo ya letona, qeto e

entsweng ke lekgotla la masepala, molawana kapa tsebiso kapa mokgwa o

mong wa semmuso. Phetisong ya mesebetsi, ho nkwa hore se seng sa ditheo

tse phapanyetsanong kapa ketsahalong se ka qollwa hore ke mohapi.

Selekane se tlamang se laolang dipehelo le maemo a phetiso ya mesebetsi se

ka bolela hore ke ditheo dife phapanyetsanong kapa ketsahalong tse tla ba

tsona tse nyalanang le hore ke sefe seo e leng mohapi.

.89 Mehlala ya Maemo a mang a GRAP a nehelanang ka tataiso ya tekanyo le

tshupatlotlo e latetseng bakeng sa matlotlo a hapilweng le mekitlane e

amohetsweng kapa e entsweng phetisong ya mesebetsi e kenyelletsa:

(a) Maemo a GRAP a Matlotlo a sa Ameheng (Intangible Assets) a laela

tlaleho ka tsa matlotlo a sa ameheng a boleng bo ka lekanngwang a

hapilweng phetisong ya mesebetsi.

(b) Maemo a Matjhaba a Tlaleho ya Tjhelete a Dikonteraka tsa

Inshorentshe, IFRS 4 (Insurance Contracts, IFRS 4) a nehelana ka

tataiso ya ho arabella hamorao bakeng sa ditumellano tsa inshorentshe

tse fumanweng phetisong ya mesebetsi.

(c) Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng le tse Arohaneng

a nehelana ka tataiso ya ho arabella diphetoho tsa karolo ya motheo ya

setheo se laolang setheong se laolwang kamora ho hapa taolo.




sebedisa ditokiso tsena ka ho ya pele bakeng sa dinako tsa tjhelete tsa

selemo tse qalang ka la DDMMYYY kapa kamora letsatsi leo. Haeba

GRAP 35


setheo se ikgethela ho sebedisa ditokiso tsena letsatsi leo le so fihle, se

tla tsebahatsa ntlha eo.

.97B Ditemana tsa .10, .25 le .89 di ile tsa lokiswa mme temana ya .10A e ile ya

eketswa ka Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng a





Ditokiso tsa Maemo a GRAP a Dikgwebonyalano

A16. Ditemana tsa .06 le .10 di a lokiswa, mme ditemana tsa .06A le .50A di eketswa

ka mokgwa o latelang:

Ditlhaloso

.06 …















tsa ditho.

Ho hlwaya setheo se kopantsweng le ditheo tse nyadiswang

.10 Dipehelo le maemo a kgwebonyalane di hlalositswe selekaneng se tlamang.

Selekane sena se ka bonwa ka mekgwa e mmalwa mme se ka akaretsa

tumellano ya semmuso e ngotsweng pakeng tsa ditheo, molao o entsweng

GRAP 35


palamenteng kapa ketsamelaong ya porofentshe, qeto ya kabinete, taelo ya

letona, qeto e entsweng ke lekgotla la masepala, molawana kapa tsebiso kapa

mokgwa o mong wa semmuso. Selekane se tlamang se atisa ho totobatsa

hore ke ditheo dife tse tla kopanngwa ka lebaka la kgwebonyalano, mme se

bontsha setheo se setjha se tlalehang kamora kopano.


.50A Ditemana tsa .06 le .10 di ile tsa lokiswa mme temana ya .06A ya eketswa

ka Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng a





Ditokiso tsa Maemo a GRAP a Tlaleho ya Beng ba Matlotlo le Baemedi

(Accounting by Principals and Agents)

A17. Ditemana tsa .05, .09 le .20 di a lokiswa mme temana ya .19 e a hlakolwa mme

ditemana tsa .05A le .68A di eketswa ka mokgwa o latelang:

Ditlhaloso

.05 …

Selekane se tlamang ke selekane se nehang ditho tse dumellanang matla le

ditlamo tse ka phethahatswang jwalo ka ha eka ke ka sebopeho sa











GRAP 35




tsa ditho.

.09 Ha setheo se laela setheo se seng ho etsa mosebetsi o itseng lebitsong la

setheo sa pele, se lokela ho tadima hore na ke setho sa selekane sa mong'a

matlotlo le moemedi. Tlhaloso ya selekane sa mong'a matlotlo le moemedi e

bua ka setheo se sebeletsang setheo se seng mabapi le diphapanyetsano le

ditho tsa boraro. Ha ho se na diphapanyetsano le ditho tsa boraro, tlhophiso ha

se selekane sa mong'a matlotlo le moemedi, mme setheo maemong ao se

sebetsa tlasa selekane se seng e seng jwalo ka moemedi. Mofuta ona wa

tekolo o ka tshwaneleha haholoholo ho maemo a mabedi a latelang a atisang

ho hlaha lekaleng la bohle:......

(b) Moralo le mosebetsi wa lekala la bohle o bolela hore ditheo hangata di laola

ditheo tse ding ka ho latela Maemo a GRAP a Dipehelo tsa Tjhelete tse

Kopaneng le tse Arohaneng. Le hoja dikamano tsena tsa taolo di bolela hore

setheo se laolwang se kgona ho laela mesebetsi ya setheo hore se fumane

molemo mesebetsing eo, dikamano tsena ka botsona ha di bontshe boteng ba

selekane sa mong'a matlotlo le moemedi. Ke feela moo setheo se laolwang

hantlentle se laelang setheo se laolang hore se phethe diphapanyetsano le

ditho tsa boraro molemong wa sona ho tla bang le selekane sa mong'a matlotlo

le moemedi. Dikamanong tsa taolo, ho a kgoneha hore selakane se le seng sa

mong'a matlotlo le moemedi, kapa ho feta se le seng, se be teng kahara

kamano ya taolo.

Selekane se tlamang

.17 Setheo se lekola hore na ke moemedi kapa mong'a matlotlo ka ho lekola

ditokelo le ditlamo tsa ditho tse fapaneng tse boletsweng selekaneng se

tlamang.

.18 Dilekane tsa mong'a matlotlo le moemedi di laolwa ke selekane se tlamang.

Ditaelo tsa dilekane tsena tse tlamang, haholoholo ditokelo le ditlamo tse

thehilweng bakeng sa ditho tse fapaneng, di tataisa tekolo ya setheo ka hore

na se phetha diphapanyetsano molemong wa sona ka bosona, kapa molemong

wa setheo se seng. Dipehelo le maemo a selekane se tlamang di lokela ho

lekolwa ho netefatsa seabo, boikarabelo le bolaodi ba ditho mabapi le

mesebetsi le diphapanyetsano tse tla latela di phethwa ho latela selekane seo.

.19 Bakeng sa Maemo ana, selekane se tlamang ke tlhophiso le ha e ka ba efe e

laelang ditokelo le ditlamo tse ka phethahatswang ho ditho tse fapaneng

GRAP 35


selekaneng sa mong'a matlotlo le moemedi mme se ka hlaha ka mekgwa e

latelang:


(b) molao kapa mokgwa o tshwanang, ho kenyelletswa, empa ho sa fellwe

ka, melao, melawana, dipholisi, diqeto tse fihlelletsweng ke bolaodi bo

kang kabinete, dikomiti tsa phethahatso, makgotla, makgotla a

bomasepala le ditaela tsa matona; kapa


.20 Lekaleng la bohle, ho hlwaya selekane se tlamang ho ka ba boima mme ho

atisa ho batla bophahamo bo tjhadimo e matla ka lebaka la bosiyo ba

tumellano ya semoalo pakeng tsa ditho. Ha ho se na (a) ho isa ho (c)

ditemaneng tsa .05A ka hodimo, selekane se thehang ditokelo le ditlamo,

bakeng sa ditho tse fapaneng tsa selekane, ka diketso tse fetileng tseo, ho

feteng ha nako, di bakileng hore setho ka seng se hloke kgetho le ha e ka ba

efe e utlwahalang ntle le ho sebetsa ka tsela e itseng mabapi le selekane, hape

e ka hlahisa selekane se tlamang, bakeng sa merero ya Maemo ana.


.68A Ditemana tsa .05, .09 le .20 di ile tsa lokiswa, temana ya .19 e ile ya hlakolwa

mme temana ya .05A e ile ya eketswa ka Maemo a GRAP a Dipehelo tsa

Tjhelete tse Kopaneng a phatlalladitsweng ka la DDMMYYY. Setheo se tla

sebedisa ditokiso tsena ka ho kgutlela morao bakeng sa dinako tsa tjhelete tsa

selemo tse qalang ka la DDMMYYY kapa kamora letsatsi leo. Haeba setheo se

ikgethela ho sebedisa ditokiso tsena letsatsi leo le so fihle, se tla tsebahatsa

ntlha eo.

GRAP 35


Tataiso ya phethahatso

Tataiso ena e tsamaisana le GRAP 34, empa ha se karolo ya yona.

Sebopeho sa kamano le setheo se seng.

IG1. Dayakeramo e ka tlase e akaretsa tlaleho ya mefuta e fapaneng ya tshebedisano le

setheo se seng.

GRAP 35


Tjhate ya Phallo ya 1: Mefuta ya Tshebedisano le Ditho tse Ding (Involvement with

Other Parties)

Na setheo se laola setheo se seng ho latela GRAP 35?

Tjhe Ee

Tlaleha tsa karolo

setheong se laolwang

ho latela GRAP 35.

GRAP 35 e laela

kopanyo e

phethahetseng ntle le

ha setheo se laolwang

kapa se laolang e le

setheo sa matsete.

Tsebahatsa ho latela GRAP 38 le Maemo a

mang a GRAP a tshwanelehileng

Na setheo se na le taolo e kopanetsweng ho latela GRAP 37?

Ee Tjhe

Hlophisa selekane se kopanetsweng ho latela GRAP 37?

Na setheo se na le tshusumetso e matla ho latela GRAP 36?

Ee

Tjhe

Tlaleha tsa karolo ka ho sebedisa GRAP 104 kapa Maemo a mang a

GRAP

Tlaleha tsa matlotlo, mekitlane, lekeno le

ditshenyehelo ho latela GRAP 37

Mesebetsi e

kopanetsweng

Kgwebo ya

boiteko bo

kopanetsweng

Tlaleha tsa karolo ka ho sebedisa mokgwa wa ekwiti

ho latela GRAP 36

Tsebahatsa ho latela GRAP 38 le Maemo a mang a

GRAP a tshwanelehileng

Tsebahatsa ho latela GRAP 38 le Maemo a mang a

GRAP a tshwanelehileng

Tsebahatsa ho latela GRAP 38 le Maemo a

mang a GRAP a tshwanelehileng

GRAP 35


Mehlala e hlalosang

Sehlomathiso sena ke sa ho hlalosa feela mme ha se karolo ya GRAP 35. Morero wa

sehlomathiso ke ho tshwantsha phethahatso ya Maemo a GRAP le ho thusa ka ho qaqisa

moelelo wa ona.

IE1. Mehlala e sehlomathisong sena e bontsha maemo a inahanelwang feela. Le hoja

dikarolo tse itseng tsa mehlala di ka ba teng meralong ya dintlha tsa nnete, dintlha

le maemo ohle a moralo o itseng wa dintlha tsa nnete o tla hloka ho hlahlojwa ha

ho sebediswa GRAP 35.

Matla (ditemana tsa AG9 ho isa ho AG56)

IE2. Mohlala o latelang o hlalosa tekolo ya hore na matla a teng bakeng sa merero ya

Maemo ana.

Mohlala wa 1

Lefapha la porofentshe le abela mesebetsi ya masepala karolo ya tjhelete e

hlokehang. E nngwe ya thuso ena ya tjhelete e batleha hore e sebediswe ho

phetha mesebetsi e totobaditsweng. Masepala o na le lekgotla le kgethwang nako

le nako kamora dilemo tse hlano ke baahi ba lehae. Lekgotla le nka qeto ka

mokgwa wa ho sebedisa mehlodi ya masepala bakeng sa menyetla ya baahi ba

lehae. Mesebetsi ya masepala e fapane mme e kenyelletsa ditshebeletso tsa

laeborari, phumantsho ya disebediswa tsa boikgathollo, taolo ya dithwele le metsi a

ditshila, le phethahatso ya ditaolo tsa mehaho le bophelo bo botle le polokeho.

Mesebetsi ena ke yona mesebetsi e tshwanelehileng ya masepala. Boholo ba

mesebetsi ena bo tsamaisana le maikutlo a mmuso wa porofentshe. Le hoja

lefapha la porofentshe le abela mesebetsi ya masepala karolo ya tjhelete e

hlokwang, ha le na matla a ho laola mesebetsi e tshwanelehileng ya masepala.

Tokelo ya masepala ya ho laola mesebetsi e tshwanelehileng e thibela lefapha la

porofentshe hore le se be le taolo.

Taolo ya semolao (temana ya AG12)

IE3. Mehlala e latelang e bontsha mefuta e fapaneng ya taolo ya semolao. Ha ho le e

nngwe ya mefuta ena ya taolo ya semolae e etsang hore ho be le matla a ho

okamela mesebetsi e tshwanelehileng bakeng sa merero ya Maemo ana. Le ha ho

le jwalo, mehlala eo ha e hane hore ho ka ba le moo matla a ho okamela mesebetsi

e tshwanelehileng bakeng sa merero ya Maemo ana a ka bakwang ke taolo ya

GRAP 35


semolao.

GRAP 35


Mohlala wa 2

Bolaodi ba taolo ya tshilafatso bo na le matla a ho fedisa ditshebetso tsa ditheo tse

sa ikobeleng melawana ya tikoloho. Boteng ba matla ana ha se matla a ho okamela


Mohlala wa 3

Motse o na la matla a ho etsa melao ya ditsha ho thibela hore ho hlongwe dibaka

tsa ho rekisa dijo tsa kapejana kapa ho di hanela hore di se hlole di hlongwa le ka

mohla. Boteng ba matla ana ha se matla a ho okamela mesebetsi e

tshwanelehileng ya dibaka tsa dijo tsa kapejana.

Mohlala wa 4

Moromuwa wa mmuso o na le matla a ho laola ditheo le ho beha meedi ya ditheko

e ka hodimo bakeng sa ditheo tse rekisang motlakase. Boromuwa ba mmuso ha bo

na karolo ya motheo ho barekisi ba motlakase mme ha bo amohele menyetla ya

tjhelete ho tswa ho bona, hape ka lebaka leo ha bo na taolo ya matla a ho laela

taolo ya semolao. Matla a mang le ha e ka ba afe a lokela hore a fihlellwe ka thoko.

Mohlala wa 5

Lekgotla la papadi ya tjhelete (GB) ke boromuwa ba mmuso bo laolang dikhasino le

mefuta e meng ya papadi ya tjhelete naheng, ekasitana le ho phethahatsa melao

ya papadi ya tjhelete naheng. GB e na le boikarabelo ba ho etsa melawana le

ditaolo tse laolang boitshwaro ba mesebetsi ya papadi ya tjhelete porofentsheng.

Melawana le ditaolo di qala ka molao. Molao o thehwa ke ketsamelao mme o laela

pholisi ya lekgotla mabapi le papadi ya tjhelete; ha melawana le ditaolo di fana ka

ditlhokahalo tse qaqileng tse tlamehileng ho phethahatswa ke setheo sa papadi ya

tjhelete, beng ba sona, basebeletsi ekasitana le balefi ba sona. Melawana le ditaolo

di akaretsa mesebetsi e mengata, e kenyelletsang dilayesentshe, mekgakwa ya

tlaleho, melawana ya dipapadi tsa dikhasino, le bohlakisi.

GB hape e na le matla a ho fana ka dilayesentshe tsa ditheo tsa papadi ya tjhelete

kapa ho hana ho fana ka tsona, ekasitana le ho beng ba tsona, basebeletse le

balefi. Hore a tle a fumantshwe layesentshe, mokopi o tlamehile ho bontsha hore o

na le semelo se setle, botshepehi le seriti. Diforomo tsa kopo ya layesentshe di

atisa ho batla lesedi la botho le qaqileng. Ho latela mofuta wa layesentshe e

kopuwang, mokopi hape a ka tshwanela ho tsebahatsa dintlha tse amang

GRAP 35


dikamano tsa kgwebo tsa nako e fetileng, nalane ya mesebetsi, direkoto tsa tlolo ya

molao, le botsitso ba tsa ditjhelete.

Le hoja melawana le ditaolo di na le sekgahla ho ka moo ditheo tsa papadi ya

tjhelete di sebetsang ka teng, GB ha e na matla a ho okamela mesebetsi e

tshwanelehileng (jwalo ka ha e hlaloswa Maemong ana) ya ditheo tsa papadi ya

tjhelete. Ditaolo di sebetsa ho ditheo tsohle tsa papadi ya tjhelete mme setheo ka

seng se ka ikgethela hore na se lakatsa ho kenela dipapadi kapa tjhe. Morero wa

melao ya papadi ya tjhelete le ditaolo tsa teng ke ho sirelletsa setjhaba, e seng ho

ba le karolo e laolang ditheong tsa papadi ya tjhelete.

Mesebetsi e tshwanelehileng le taolo ya mesebetsi e tshwanelehileng (ditemana tsa AG13 ho isa ho AG15)

IE4. Mehlala e latelang e bontsha ditekolo tsa hore na setheo se na le matla a ho laela

mesebetsi e tshwanelehileng ya setheo se seng bakeng sa merero ya Maemo ana.

Mohlala wa 6

Ditheo tsa A le B, di theha setheo se seng, Setheo sa C, ho ntshetsa pele le ho

maketa sehlahiswa sa bongaka. Setheo sa A se jara boikarabelo ba ho ntshetsa

pele le ho fumana tumello ya taolo ya sehlahiswa seo sa bongaka—boikarabelo

boo bo kenyelletsa ho ba le bokgoni ba bontlhanngwe ba ho nka diqeto tse amang

ntshetsopele ya sehlahiswa le ho fumana tumello ya taolo. Hang ha molaodi wa

taolo a nehile tumello ya sehlahiswa, Setheo sa B se tla hlahisa le ho maketa

sehlahiswa—Setheo sa B se na le bokgoni ba bontlhanngwe ba ho nka diqeto

tsohle mabapi le tlhahiso le ho maketa sehlahiswa. Haeba mesebetsi yohla—

ntshetsopele le ho fumana tumello ya taolo ekasitana le ho hlahisa le ho maketa

sehlahiswa sa bongaka—e le mesebetsi e tshwanelehileng, Setheo sa A le Setheo

sa B ka seng se hloka ho fumana hore na se kgona ho laela mesebetsi eo

haholoholo e tla amang menyetla e tswang ho Setheo sa C. Ka mokgwa oo,

Setheo sa A le Setheo sa B ka seng se hloka ho tadima hore na ntshetsopele le ho

fumana tumello ya taolo kapa ho hlahisa le ho maketa sehlahiswa sa bongaka ke

mosebetsi oo haholoholo o tla amang menyetla e tswang ho Setheo sa C le hore

na ba tla kgona ho laela mosebetsi oo. Ha di fumana hore na ke setheo sefe se

nang le matla, ditheo tsa A le B di tla tadima:

(a) morero le moralo wa Setheo sa C;

(b) dintlha tse laolang masalla, lekeno le boleng ba Setheo sa C ekasitana le

boleng ba sehlahiswa sa bongaka;

GRAP 35


(c) phello ya matla a bona a ho nka diqeto ka mesebetsi ya Setheo sa C mabapi

le dintlha tse ho (b); le

(d) pepeso ya tsona ho phetophetoho ya menyetla e tswang ho Setheo sa C.

Mohlaleng ona ona, ditheo di tla tadima hape:

(a) pelaelo le boikgathatso bo hlokehang mabapi le ho fumantshwa tumello ya

taolo (ho shejwa rekoto ya bona ya ho ntshetsa pele ka katleho le ho fumana

tumello ya taolo ya dihlahiswa tsa bongaka); le

(b) hore ke setheo sefe se laolang sehlahiswa sa bongaka hang ha mokgahlelo

wa ntshetsopele o atlehile.

Ditokelo tse nehang setheo matla a ho okamela setheo se seng (ditemana tsa AG16 ho isa ho AG28)

IE5. Mehlala e latelang e bontsha ditekolo tsa hore na setheo se na le matla a ho laela

mesebetsi e tshwanelehileng ya setheo se seng bakeng sa merero ya Maemo ana.

Mohlala wa 7

Boromuwa ba bodulo bo theha lenaneo la bodulo la baahi le fanang ka bodulo ba

theko e tlase. Lenaneo le tsamaiswa tlasa tumellano le mokgatlo o ngodisitsweng.

Mosebetsi oo e leng ona feela wa mokgatlo ke ho tsamaisa sesebediswa sa bodulo

sa baahi. Mokgatlo ha o na disebediswa tsa ho ba mong'a thepa.

Mesebetsi e tshwanelehileng ya mokgatlo e kenyelletsa tse latelang:

• ho hlahloba le ho kgetha bakopi ba bodulo;

• mosebetsi wa letsatsi ka leng wa lenaneo la bodulo;

• ho hlokomela matlo le dibaka tsa bohle; le

• ho ntlafatsa le ho hodisa dibaka tsa bodulo.

Lekgotla la balaodi la mokgatlo le na le ditho tse 16, mme tse robedi tsa tsona di

thongwa ke boromuwa ba bodulo mme di ka tlosw ke bona. Modulasetulo o

thongwa ke lekgotla ho tswa ho ba thonngweng ke boromuwa ba bodulo, mme o na

le voutu ya makgaolakgang e sa atiseng ho sebediswa. Lekgotla le kopana

kamehla mme le lekola ditlaleho tse amohetsweng ho tswa ho botsamaisi ba

mokgatlo. Ho tswa ditlalehong tsena, lekgotla le ka ananela kapa la qhala diqeto

tsa botsamaisi. Ho feta moo, lekgotla le nka diqeto ka dintlha tsa bohlokwa tse

kang tlhokomelo e kgolo le ho tsetela thuso ya motheo e nngwe hore ho tle ho

GRAP 35


hahwe bodulo bo bong, karoma ho lekola botjha boemo ba dikgeo tsa basebeletsi

tse sa leng teng.

Boromuwa ba bodulo bo na le setsha seo dibaka tsa bodulo di leng ho sona mme

se phehisitse tjhelete ya thuso ya motheo le ya tshebetso ho mokgatlo ha esale o

thehwa. Dibaka tsa bodulo ke tsa mokgatlo.

Mokgatlo o tla boloka masalla le ha e ka ba afe a tswang ho tshebediso ya ditsha

mme ho latela ditokomane tsa motheo tsa ona ha o kgone ho fana ka poello ya

tjhelete e otlolohileng ho boromuwa ba bodulo. Moralo o ka hodimo wa dintlha o a

sebetsa ho mehlala ya 7A le 7B e hlaloswang mona ka tlase. Mohlala ka mong o

tadingwa o le mong.

Mohlala wa 7A

Ha ho shejwa dintlha le maemo a bontshitsweng ka hodimo, boromuwa ba bodulo

ba mmuso bo laola mokgatlo.

Boromuwa ba bodulo bo na le matla a bo nehang bokgoni ba jwale ba ho laela

mesebetsi e tshwanelehileng ya mokgatlo, ho sa kgathallehe hore na bo kgetha ho

sebedisa ditokelo kapa tjhe.

Boromuwa ba bodulo bo thonya ditho tse robedi tsa lekgotla la balaodi, e mong wa

tsona o tla ba modulasetulo, ya nang le voutu ya makgaolakgang. Ka lebaka leo,

boromuwa ba bodulo bo na le matla a ho okamela mokgatlo ka ditokelo tsa hore o

ka kgona ho ikemela tse bo nehang bokgoni ba jwale ba ho laela mesebetsi e

tshwanelehileng ya mokgatlo, ho sa kgathallehe hore na boromuwa ba bodulo bo

kgetha ho sebedisa ditokelo tseo tsa hore o ka kgona ho ikemela kapa tjhe.

Boromuwa ba bodulo hape bo na le pepeso kapa ditokelo ho menyetla e

fetofetohang ka lebaka la tshebedisano ya bona le mokgatlo. Boromuwa ba bodulo

bo fumana menyetla eo e seng ya tjhelete ka lebaka la hore mokgatlo o

phethahatse merero ya ona ya bodulo ya ho fihlella tlhokeho ya bodulo ba baahi ba

theko e tlase. Le hoja bo sa kgone ho amohela menyetla ya tjhelete ka ho otloloha,

boromuwa ba bodulo bo amohela menyetla eo e seng e otlolohileng ka lebaka la

bokgoni ba bona ba ho laela ka moo poello ya tjhelete e tla sebediswa ka teng

lenaneong la bodulo la baahi.

Boromuwa ba bodulo hape bo phethahatsa tekanyetso ya taolo ya ho qetela. Ka

lebaka la bathongwa ba bona ba lekgotleng, boromuwa ba bodulo bo kgona ho

sebedisa matla a bona ho ama sebopeho le bokalo ba menyetla e tswang ho

mokgatlo.

GRAP 35


Boromuwa ba bodulo bo phethahatsa ditekanyetso tsohle ka boraro tsa taolo mme

ka hoo boromuwa ba bodulo bo laola mokgatlo.

Mohlala wa 7B

Mohlaleng ona, dintlha tsa Mohlala wa 7A di a sebetsa, ntle le hore:

(a) lekgotla la balaodi la mokgatlo le kgethwa ka tshebetso ya ho thonngwa le ho

vouta ya setjhaba e sa neheng boromuwa ba bodulo matla a ho kgetha ditho

tsa lekgotla; mme

(b) diqeto tse nkuwang ke lekgotla la mokgatlo di shejwa botjha ke boromuwa ba

bodulo, bo ka fang mokgatlo keletso.

Ka lebaka la dintlha tse ntjhafaditsweng le maemo a bontshitsweng ka hodimo,

boromuwa ba bodulo ha bo na ditokelo tsa hore bo ka kgona ho ikemela mabapi le

mokgatlo mme ka hoo ha bo na matla a ho okamela mokgatlo.

Merero ya kahisano ya boromuwa ba bodulo mabapi le bodulo ba baahi ba theko e

tlase e sa fihlellwa mme ka hoo bo sa tla amohela menyetla eo e seng ya tjhelete

ka ho otloloha.

Le ha ho le jwalo, kutlwano ya merero feela ha e kgotsofatse ho fihlelleng qeto ya

hore setheo se itseng se laola se seng (sheba temana ya .34).

Boromuwa ba bodulo ha bo na matla mme ka lebaka leo ha bo na bokgoni ba ho

sebedisa matla ho ama sebopeho kapa bokalo ba menyetla ya boromuwa.

Boromuwa ba bodulo ha bo kgone ho phethahatsa tse pedi ho tse tharo tsa

ditekanyetso tsa taolo mme ka hoo boromuwa ba bodulo ha bo laole mokgatlo.

Mohlala wa 8

Mmuso o na le matla a ho thonya le ho theola bongata ba ditho tse ho setheo se

thehilweng tlasa molao. Matla ana a sebedisitswe ke mebuso ya nako e fetileng.

Mmuso wa jwale ha o so etse jwalo hobane, tlasa mabaka a sepolotiki, ha o lakatse

ho nkuwa e le o kenellang mesebetsing ya setheo se thehilweng tlasa molao.

Ntlheng ena mmuso o sa na le ditokelo tsa hore o ka kgona ho ikemela, le hoja o

ikgethetse ho se di sebedise.

Mohlala wa 9

Masepala o na le pholisi e reng, moo o nang le setsha seo e leng masalla ho

ditlhokahalo tsa ona, o tla fumantsha naha bakeng sa bodulo ba theko e

GRAP 35


fihlellehang. Masepala o etsa dipehelo le maemo ho netefatsa hore bodulo bo

fanwang bo dula e le bo fihlellehang le bo fumanehang ho kgotsofatsa ditlhoko tsa

bodulo tsa lehae.

Ho latela pholisi ena, masepala o rekiseditse mokgatlo wa tsa bodulo karolo ya

setsha ka R1 ho phaella bodulo bo fihlellehang ba malapa a 20. Masalla a setsha a

ile a rekisetswa mohahi wa poraefete ka boleng ba maraka wa bohle.

Konteraka pakeng tsa masepala le mokgatlo wa tsa bodulo e totobatsa seo setsha

se tlamehileng ho sebedisetswa sona, boleng ba mesebetsi ya ntshetsopele ya

bodulo, ditlaleho tse tswellang le ditlhokahalo tsa bolaodi ba mesebetsi, tshebetso

ya kgutlisetso ya setsha se sa sebediswang le tharollo ya diqaka. Setsha se

tlamehile ho sebediswa ka mokgwa o kgemang le pholisi ya masepala ya bodulo

ba theko e fihlellehang.

Hape tumellano e na le ditlhokahalo tse mabapi le tiiso ya boleng le ditshebetso tsa

taolo ya tjhelete tsa mokgatlo wa tsa bodulo Mokgatlo wa tsa bodulo o tlamehile ho

bontsha hore o na le bokgoni le matla a ho kenela mosebetsi wa ntshetsopele. O

lokela hape ho bontsha boleng bo eketsehileng bo ka fihlellwang ka ho kopanya

mehlodi ya masepala le ya mokgatlo wa tsa bodulo ho phethahatsa tlhokeho e teng

sehlopheng se itseng ka mokgwa o tshwarellang.

Lekgotla la mokgatlo wa tsa bodulo le thonngwa ke ditho tsa mokgatlo wa tsa

bodulo. Masepala ha o na moemedi Lekgotleng.

Ka lebaka la dintlha le maemo a bontshitsweng ka hodimo, masepala ha a na matla

a kgotsofatsang a ho okamela mokgatlo hore o laele mesebetsi e tshwanelehileng

mme ka hoo ha o laola mokgatlo. Masepala a ka amohela menyetla eo e seng ya

tjhelete ka mokgwa oo e seng o otlolohileng e tswang ho mokgatlo ka hobane

merero ya kahisano ya masepala mabapi le bodulo ba baahi ba theko e fihlellehang

e phethahatswa ka mesebetsi ya mokgatlo wa tsa bodulo. Le ha ho le jwalo,

kutlwano ya dipheo feela ha e kgotsofatse ho fihlelleng qeto ya hore setheo se

itseng se laola se seng (bona temana ya .34). Hore o tle o be le matla a ho

okamela mokgatlo wa tsa bodulo masepala o tla hloka ho ba le bokgoni ba ho laela

mokgatlo wa tsa bodulo hore o sebetse le masepala ho phethahatsa merero ya

masepala.

Mohlala wa 10

Setheo se lekolwang bakeng sa taolo se tshwara dikopano tsa selemo ka seng tsa

beng ba dishere moo ho nkuwang diqeto tsa ho laela mesebetsi e tshwanelehileng.

Kopano e latelang e rerilweng ya beng ba dishere e tla tshwarwa nakong ya

GRAP 35


dikgwedi tse robedi tse tlang. Le ha ho le jwalo, beng ba dishere bao ka bomong

kapa ka kopanelo ba nang le diperesente tsa bonyane 5 tsa ditokelo tsa ho vouta

ba ka bitsa kopano e ikgethang ho fetola dipholisi tsa jwale tsa mesebetsi e

tshwanelehileng, empa taelo ya ho neha beng ba dishere ba bang tsebiso e bolela

hore kopano e jwalo e ke ke ya ba teng nakong ya bonyane matsatsi a 30. Dipholisi

tse amang mesebetsi e tshwanelehileng di ka fetolwa feela dikopanong tse

ikgethang kapa tse rerilweng tsa beng ba dishere. Hona ho kenyelletsa kananelo

ya dithekiso tsa matlotlo tsa sebele ekasitana le ho reka matsete a maholo kapa ho

a rekisa.

Moralo o ka hodimo wa dintlha o a sebetsa ho mehlala ya 10A le 10D e hlaloswang

mona ka tlase. Mohlala ka mong o tadingwa o le mong.

Mohlala wa 10A

Setheo se nang le bongata ba ditokelo tsa ho vouta setheong se seng. Ditokelo tsa

ho vouta tsa setheo ke tsa hore se ka kgona ho ikemela hobane setheo se kgona

ho nka diqeto ka moo mesebetsi e tshwanelehileng e lebileng teng ha diqeto tse

jwalo di lokela ho nkuwa. Ntlha ya hore ho nka matsatsi a 30 pele setheo se ka

sebedisa ditokelo tsa sona tsa ho vouta ha e thibele setheo ho ba le bokgoni ba

jwale ba ho laela mesebetsi e tshwanelehileng hang ha setheo se hapa dishere.

Mohlala wa 10B

Setheo ke setho sa konteraka e phethahatswang kamoso (ka theko e sa fetoheng)

ya ho hapa bongata ba dishere setheong se seng. Letsatsi la tefo la konteraka e

phethahatswang kamoso (ka theko e sa fetoheng) le nakong ya matsatsi a 25.

Beng ba dishere ba jwale ha ba kgone ho fetola dipholisi tsa jwale tse laolang

mesebetsi e tshwanelehileng hobane kopano e ikgethang ha e kgone ho tshwarwa

nakong ya bonyane matsatsi a 30, mme ke hona konteraka e phethahatswang

kamoso (ka theko e sa fetoheng) e tla beng e lefilwe. Ka hoo, setheo se na le

ditokelo tseo ka sebele di lekanang le tsa beng ba dishere ba bongata mohlaleng

wa 10A o ka hodimo (ke hore, setheo se nang le konteraka e phethahatswang

kamoso (ka theko e sa fetoheng) se ka nka diqeto ka moo mesebetsi e

tshwanelehileng e lebileng teng ha diqeto tse jwalo di lokela ho nkuwa). Konteraka

e phethahatswang kamoso (ka theko e sa fetoheng) ya setheo ke tokelo ya ho

kgona ho ikemela e nehang setheo bokgoni ba jwale ba ho laela mesebetsi e

tshwanelehileng le pele konteraka e phethahatswang kamoso (ka theko e sa

fetoheng) e lefuwa.

GRAP 35


Mohlala wa 10C

Setheo se ka ba le tumello e ka kgonang ho ikemela ya ho hapa dishere tsa

bongata setheong se seng tse kgonang ho sebediswa nakong ya matsatsi a 25

mme e le ka theko e ntle haholo. Sephetho sona seo se mohlaleng wa 10B se ka

fihlellwa.

Mohlala wa 10D

Setheo ke setho sa konteraka e phethahatswang kamoso (ka theko e sa fetoheng)

ya ho hapa bongata ba dishere setheong se seng, ho se na ditokelo tse ding tse

amehang tsa ho okamela setheo se seng. Letsatsi la tefo ya konteraka e

phethahatswang kamoso (ka theko e sa fetoheng) le nakong ya dikgwedi tse

tsheletseng. Ka ho sa tshwaneng le mehlaleng e ka hodimo, setheo ha se na

bokgoni ba jwale ba ho laela mesebetsi e tshwanelehileng. Beng ba dishere ba

jwale ba na le bokgoni ba jwale ba ho laela mesebetsi e tshwanelehileng hobane

ba kgona ho fetola dipholisi tsa jwale tse laolang mesebetsi e tshwanelehileng pele

konteraka e phethahatswang kamoso (ka theko e sa fetoheng) e lefuwa.

Matla ntle le bongata ba ditokelo tsa ho vouta le ditokelo tsa ho vouta tse ikgethang tse mabapi le dikarolo tsa motheo (ditemana tsa AG36 ho isa ho AG37)

Mehlala e latelang e bontsha ditekolo tsa hore na ditokelo tsa ho vouta tse

ikgethang mabapi le dikarolo tsa motheo setheong se seng di etsa hore ho hlahe

matla bakeng sa merero ya Maemo ana.

Mohlala wa 11

Mmuso o rekisitse khamphani lekaleng la poraefete mme, hore o tle o sirelletse

dikarolo tsa ona, o sebedisitse motjha wa tshebetso wa "karolo ya kgauta". "Karolo

ya kgauta" ha e na boleng kapa ha e nehe thuso ya motheo ya khamphani ditokelo

tsa diperesente. Karolo ya kgauta e bolela hore taolo ya khamphani kapa karolo ya

diperesente tse 24 khamphaning ha e kgone ho rekiswa ntle le tumello ya mmuso.

Mmuso o na le ditokelo tse sirelletsang, e seng ditokelo tsa hore o ka kgona ho

ikemela.

Mohlala wa 12

Mmuso o rekisitse dishere tsa ona tsohle khamphaning, empa o ile wa boloka

karolo ya kgauta (e nang le boleng ba bonyane ba Ranta e le nngwe). Karolo ya

GRAP 35


kgauta e nehwa lefapha la naha (ho ba morui wa shere eo) karolo ya dishere ya

diperesente tse 15 khamphaning, mme ka lebaka leo bokgoni ba ho thibela ho

hapuwa le ha e ka ba hofe ha kgwebo. Hape e laela hore modulasetulo wa lekgotla

le mophethahatsi moholo ba be baahi ba naha. Lebaka la karolo ya kgauta e ne e

le ho sirelletsa khamphani kgahlanong le ho hapuwa ke ba mose, haholoholo tlasa

mabaka a tshirelletso ya naha. Mmuso o na le ditokelo tse sirelletsang, e seng

ditokelo tsa ho kgona ho ikemela.

Taolo ya lekgotla kapa mokgatlo o mong wa bolaodi (temana ya AG38)

IE7. Mohlala o latelang o bontsha ditekolo tsa hore na setheo se na le matla a ho laola

lekgotla kapa mokgatlo wa bolaodi wa setheo se seng bakeng sa merero ya

Maemo ana. Ho ba teng ha taolo e jwalo ho ka fana ka bopaki ba hore setheo se

na le ditokelo tse kgotsofatsang tsa ho ba le matla a ho okamela setheo se seng.

Mohlala wa 13

Musiamo wa naha o laolwa ke lekgotla la batshepuwa ba kgethwang ke lefapha la

naha le jarang boikarabelo ba ho tshehetsa musiamo ka tjhelete. Batshepuwa ba

kgona ho nka diqeto ka bolokolohi ka mosebetsi wa musiamo.

Lefapha le na le matla a ho thonya bongata ba batshepuwa ba musiamo. Lefapha

le na le bokgoni ba ho laola musiamo.

Ho itshetleha mererong ya moruo (ditemana tsa AG41 ho isa ho AG42)

Mehlala e latelang e bontsha ditekolo tsa hore na ho itshetleha ho tsa tjhelete ho

setheo se seng ho hlahisa matla mabapi le Maemo ana.

Mohlala wa 14

Setheo sa diphuputso ke se seng sa ditheo tse ngata tse fumantshwang bongata

ba tjhelete ya tsona ho tswa ho mmuso. Ditheo di kenya dikopo tsa tsona mme

thuso ya tjhelete e ajwa ka tshebetso ya thenda (kopo e ajwang ka tlhodisano).

Setheo sa diphuputso se boloka tokelo ya ho ananela kapa ho qhala thuso ya

tjhelete.

Mmuso ha o na taolo hodima setheo sa diphuputso hobane setheo sa diphuputso

se ka kgetha ho hana thuso ya tjhelete e tswang ho mmuso, sa ipatlela mohlodi o

mong wa thuso ya tjhelete kapa sa kgaotsa ho sebetsa.

GRAP 35


Mohlala wa 15

Setheo sa phepo se na le selekane se tlamang sa ho fepa sekolo sa setjhaba.

Selekane se pakeng tsa khamphani le Lefapha la Thuto. Dikonteraka tsa lefapha di

hlahisa bongata ba lekeno le lebiswang ho setheo sa phepo. Ho na le ditlhokahalo

tse akaretsang, tse bontshitsweng ditaolong, tse sebetsang dilekaneng tsohle tse

jwalo ho kenyelletswa maemo le dipholisi tsa phepo ha ho etswa tshebetso ya

phumantsho. Mohlala, dilekane di totobatsa hore ke tlhahiso e kae e tlamehileng e

rekwe sebakeng sa lehae.

Dilekane tsa jwale ke tsa nako ya dilemo tse hlano. Pheletsong ya nako ena, haeba

setheo sa phepo se lakatsa ho tswela pele se fepela dijo sekolong se laelwa ho

latela tshebetso ya thenda le ho hlodisana le ditheo tse ding bakeng sa monyetla

oo.

Lefapha ha le laole setheo sa phepo hobane setheo sa phepo se ka kgetha ho

kgaotsa ho fepa sekolo, sa ipatlela mosebetsi o mong, kapa sa kgaotsa ho

sebetsa.

Mohlala wa 16

Mofani wa matjhaba o thusa porojeke naheng. Mofani o sebedisa mokgatlo wa

boromuwa o monyane, wa lehae ho tsamaisa porojeke. Boromuwa ba lehae bo na

le lekgotla la botsamaisi ba bona empa bo itshetlehile haholo ho mofani enwa wa

thuso ya tjhelete. Boromuwa bo boloka matla a ho hana thuso ya tjhelete e tswang

ho mofani.

Mofani wa matjhaba ha a laole boromuwa ba lehae hobane boromuwa bo ka

kgetha ho se amohele thuso ya tjhelete ya mofani mme ba kgetha ho batla mehlodi

e meng ya thuso ya tjhelete, kapa ho kgaotsa ho sebetsa.

Ditokelo tsa ho vouta (ditemana tsa AG43 ho isa ho AG48)

IE9. Mehlala e latelang e bontsha ditekolo tsa hore na setheo se nang le ho ka tlase ho

bongata ba ditokelo tsa ho vouta setheong se seng se na le bokgoni ba sebele ba

ho laola mesebetsi e tshwanelehileng ka bontlhanngwe, le hore na ditokelo tsa

sona di a kgotsofatsa ho se neha matla a ho okamela setheo se seng bakeng sa

merero ya Maemo ana.

GRAP 35


Mohlala wa 17

Setheo se hapa diperesente tse 48 tsa ditokelo tsa ho vouta tsa setheo se seng.

Ditokelo tsa ho vouta tse setseng ke tsa diketekete tsa beng ba dishere, ho se le ya

mong ya nang le ditokelo tsa ho vouta tse fetang peresente e le nngwe. Ha ho le ya

mong wa beng ba dishere ya nang le selekane sa ho rerisana le ba bang le ha e ka

ba bafe kapa ho nka diqeto ka kopanelo. Ha setheo se lekola karolo ya ditokelo tsa

ho vouta hore se hape, ho shejwa boholo bo laolwang ke maemo ba beng ba

dishere ba bang, se ile sa fumana hore karolo ya diperesente tse 48 e ne e tla

kgotsofatsa ho se neha taolo. Ntlheng ena, ha ho shejwa boholo bo phethahetseng

ba karolo ya sona le boholo bo laolwang ke maemo ba dikarolo tse ding tsa beng

ba dishere, setheo se nka qeto ya hore se na le karolo ya ho vouta e matla a

kgotsofatsang ho fihlella tekanyetso ya matla ntle le ho hloka ho tadima bopaki bo

bong le ha e ka ba bofe ba matla.

Mohlala wa 18

Setheo sa A se na le diperesente tse 40 tsa ditokelo tsa ho vouta tsa setheo se

seng mme e mong le e mong ho ba leshome le metso e mmedi ba batsetedi o na le

diperesente tse 5 tsa ditokelo tsa ho vouta tsa setheo se seng. Tumellano ya

mong'a dishere e neha Setheo sa A tokelo ya ho thonya, ho leleka le ho nka qeto

ka moputso wa botsamaisi bo nang le boikarabelo ba ho laela mesebetsi e

tshwanelehileng. Ho fetola tumellano, bongata ba tse pedi ho tse tharo ba divoutu

tsa beng ba dishere bo a hlokahala. Ntlheng ena, Setheo sa A se qeta ka hore

boholo bo phethahetseng ba karolo ya sona le boholo bo laolwang ke maemo ba

beng ba dishere ba bang ba nnotshi ha bo a phethahala ha ho lekanngwa hore na

se na le ditokelo tse kgotsofatsang tsa ho se neha matla. Le ha ho le jwalo, Setheo

sa A se laela hore tokelo ya sona ya ho thonya, ho theola le ho lekanya moputso

wa botsamaisi e a kgotsofatsa ha ho nkuwa qeto ya hore se na le matla a ho

okamela setheo se seng. Ntlha ya hore Setheo sa A ho ka etsahala se sa

phethahatsa tokelo ena kapa kgonahalo ya hore Setheo sa A se phethahatse

tokelo ya sona ya ho kgetha, ho thonya kapa ho leleka botsamaisi e ke ke ya

tadingwa ha ho lekolwa hore na Setheo sa A se ka ba le matla.

Mohlala wa 19


seng. Motsetedi ka mong ho ba babedi o na le diperesente tse 26 tsa ditokelo tsa

ho vouta tsa setheo se seng. Ditokelo tsa ho vouta tse setseng ke tsa beng ba

GRAP 35


dishere ba bang ba bararo, e mong le e mong a na le peresente e 1. Ha ho na

dilekane tse ding tse amang ho nka diqeto. Ntlheng ena, boholo ba karolo ya ho

vouta ya Setheo sa A le boholo ba yona ha ho bapiswa le dikarolo tsa dishere tse

ding di a kgotsofatsa ho nka qeto ka hore Setheo sa A ha se na matla. Ke batsetedi

ba babedi feela ba bang ba tla hloka ho sebedisana ho kgona ho thibela Setheo sa

A hore se se laole mesebetsi e tshwanelehileng ya setheo se seng.

Mohlala wa 20

Setheo se na le diperesente tse 35 tsa ditokelo tsa ho vouta tsa setheo se seng.

Mong'a dishere ka mong ho ba bararo ba bang o na le diperesente tse 5 tsa

ditokelo tsa ho vouta tsa setheo se seng. Ditokelo tsa ho vouta tse setseng ke tsa

beng ba dishere ba bangata, ho se le ya mong ya nang le ditokelo tsa ho vouta tse

fetang peresente e le nngwe. Ha ho le ya mong wa beng ba dishere ya nang le

dilekane tsa ho rerisana le ba bang le ha e ka ba bafe kapa ho nka diqeto ka

kopanelo. Diqeto ka mesebetsi e tshwanelehileng ya setheo se seng di hloka

tumello ya bongagta ba divoutu tse bileng teng dikopanong tse tshwanetseng tsa

beng ba dishere — diperesente tse 75 tsa ditokelo tsa ho vouta tsa setheo se seng

di bile teng dikopanong tse nepaneng tse sa tswa feta tsa beng ba dishere. Ntlheng

ena, ho nka seabo ha sebele ha beng ba dishere ba bang dikopanong tsa

haufinyane tsa beng ba dishere ho bontsha hore setheo se ke ke sa ba le bokgoni

ba sebele ba ho laela mesebetsi e tshwanelehileng ka bontlhanngwe, ho sa

kgathallehe hore na setheo se laetse mesebetsi e nepaneng hobane palo e

kgotsofatsang ya beng ba dishere ba bang e ile ya vouta ka mokgwa o tshwanang

le wa setheo.

Ditokelo tsa ho vouta tse ka bang teng (ditemana tsa AG49 ho isa ho AG52)

IE10. Mehlala e latelang e bontsha ditekolo tsa hore na ditokelo tsa ho vouta tse ka bang

teng tsa hore o ka kgona ho ikemela bakeng sa merero ya Maemo ana.

Mohlala wa 21


seng. Setheo sa B se na le diperesente tse 30 tsa ditokelo tsa ho vouta tsa setheo

se seng ekasitana le tumello ya ho hapa halofo ya ditokelo tsa ho vouta tsa Setheo

sa A. Tumello e ka kgona ho phethahatswa nakong ya dilemo tse pedi tse tlang ka

theko e sa fetoheng (mme e lebelletswe ho dula e sa fetohe nakong eo ya dilemo

tse pedi). Setheo sa A ha esale se ntse se phethahatsa divoutu tsa sona mme se

ntse se laela mesebetsi e tshwanelehileng ya setheo se seng. Maemong a jwalo,

GRAP 35


Setheo sa A se ka fihlella tekanyetso ya matla hobane se bonahala se na le

bokgoni ba nako ya jwale ba ho laela mesebetsi e tshwanelehileng. Le hoja setheo

sa B se na le tumello e kgonang ho phethahatswa nakong ya jwale ho reka ditokelo

tsa ho vouta tse ding (ke hore, haeba e phethahatswa, e tla se neha bongata ba

ditokelo tsa ho vouta setheong se seng), dipehelo le maemo a amanngwang le

tumello eo a ka sebopeho se etsang hore tumello ha e nkuwe e le tokelo e ka

kgonang ho ikemela.

Mohlala wa 22

Setheo sa A le batsetedi ba bang ba babedi ka mong ba na le karolo ya boraro ya

ditokelo tsa ho vouta setheong se seng. Mosebetsi wa tshebetso wa setheo se

seng o amana haholo le Setheo sa A. Ho eketsa ho ditho tsa sona tsa ekwiti,

Setheo sa A hape se na le ditho tsa mekitlane tse ka fetolwang ho ba dishere tse

tlwaelehileng tsa setheo se seng nako efe kapa efe ka theko e sa fetoheng e leng

ka tlase ho theko ya maraka (empa e se ka tlase haholo). Haeba mokitlane o ne o

ka fetolwa, Setheo sa A se ne se tla ba le diperesente tse 60 tsa ditokelo tsa ho

vouta setheong se seng. Setheo sa A se ne se tla fumana molemo ha se fumana

tshebeletsano ya matla haeba ditho tsa mekitlane di ne di ka fetolwa ho ba dishere

tse tlwaelehileng. Setheo sa A se na le matla a ho okamela setheo se seng hobane

se na le ditokelo tsa ho vouta tsa setheo se seng hammoho le ditokelo tsa ho vouta

tse ka bang teng tsa hore o ka kgona ho ikemela tse se nehang bokgoni ba jwale

ba ho laela mesebetsi e tshwanelehileng.

Matla a ho vouta kapa ditokelo tse jwalo ha di na phello e matla ho menyetla.

IE11. Mehlala e latelang e bontsha ditekolo tsa hore na setheo se na le matla ha se se na

ditokelo tsa ho vouta kapa ditokelo tse jwalo bakeng sa merero ya Maemo ana.

Mohlala wa 23

Mebuso ya lehae e mehlano e theha khamphani e ka thoko bakeng sa ho phaella

ditshebeletso tse kopanetsweng ho mebuso e sebedisanang. Khamphani e

sebetsa tlasa konteraka ho mebuso ena ya lehae. Sepheo se seholo sa khamphani

ke phumantsho ya ditshebeletso ho mebuso ena ya lehae.

Khamphani ke ya mebuso ena ya lehae e sebeletsanang kaofela, mme o mong le o

mong wa yona o na le shere e le nngwe mme o dumelletswe ho ba le voutu e le

nngwe. Mophethahatsi e moholo wa masepala ka mong o dumellwa ho ba setho sa

lekgotla la khamphani. Lekgotla la khamphani le na le boikarabelo ba ho rala

maano a moo khamphani e lebileng teng, kananelo ya dikgwebo tse ntjha tse

GRAP 35


rerilweng le bodisa ba mesebetsi.

Bakeng sa mosebetsi ka mong o kopanelwang ho na le sehlopha sa boeletsi se

jarang boikarabelo ba tsamaiso ya mesebetsi le ho nka diqeto mabapi le mesebetsi

eo. Sehlopha ka seng sa boeletsi se na le moemedi a le mong wa masepala ka

mong.

Menyetla ya selekane sa ditshebeletso tse kopanetsweng ke:

• maemo a ntlafetseng le boleng ba tshebeletso;

• mokgwa o kopantsweng le o sa fetoheng wa phumantsho ya ditshebeletso;

• diphokotso tsa theko ya ditshebeletso tsa tshehetso le taolo;

• menyetla ya ho ntshetsa pele mesebetsi e metjha; le

• matla a theko ka bongata a bakwang ke hore setheo se le seng se emele

makgotla a mangata phumantshong.

Haeba ho ka thehwa mesebetsi e meng ya ditshebeletso tse kopanetsweng e

bakang hore ho hlokehe thuso ya motheo e nngwe, khamphani e tla fana ka

mokgahlelo o motjha wa setho sa ekwiti kapa e tla theha setheo se laolwang hore

se be le karolo matlotlong a matjha.

Khamphani e lefella ditjeho tsa yona ka mekgwa e mmedi. E boloka peresente ya

dipoloko tsa mesebetsi ya yona ya ho reka ka bongata mme e lefisa theko ya

ditshebeletso tse fuweng mebuso ya lehae bakeng sa diphapanyetsano tsa

bolaodi.

Ha ho le o mong mmuso wa lehae o laolang khamphani ka boona feela. Ha o nka

qeto ka mokgwa wa ho tlaleha ka tsa karolo ya ona khamphaning mmuso wa lehae

ka mong hape o tla hloka ho tadima hore na ke setho sa selekane se

kopanetsweng jwalo ka ha ho hlaloswa ho GRAP 37.

Mohlala wa 24

Therasete ya boikgathollo e ile ya thehwa e le mokgatlo wa menyetla ya setjhaba, o

sehetsweng meedi ke tiiso, hore o tsamaise le ho okamela dibaka tsa dipapadi le

boikgathollo lebitsong la masepala. Tlasa dipehelo tsa selekane le masepala,

therasete ya boikgathollo e jara boikarabelo ba tsamaiso ya mesebetsi, ho neha le

ntshetsopele ya dibaka tsa motse tsa dipapadi le boikgathollo. Therasete e laelwa

ho tsamaisa dibaka tse jwale tsa boikgathollo tsa masepala. Boemo ba

ditshebeletso bo batlehang, ho kenyelletswa le dihora tsa mosebetsi le boemo ba

basebeletsi, di totobaditswe ke masepala. Mesebetsi ya therasete ya boikgathollo e

GRAP 35


tlamehile ho ba e kgemang le moralo wa nako e telele wa masepala mme karolo e

bonahalang ya mesebetsi ya therasete e fumantshwa thuso ya tjhelete e tswang ho

masepala. Therasete ya boikgathollo ha e kgone ho theha dibaka tse ntjha kapa

hona ho sebedisa dibaka tse ding le ha e ka ba dife ntle le ho dumellwa ke

masepala.

Haeba therasete ya boikgathollo e kgaotsa ho sebetsa lekeno le tlamehile ho

fetisetswa ho mokgatlo o mong wa menyetla ya setjhaba o nang le merero e

tshwanang. Masepala ha a na boikarabelo ba mekitlane ya therasete ya

boikgathollo (sekoloto sa ona ke sa karolo e le nngwe feela ya mofuta wa tjhelete).

Masepala o laola therasete ya boikgathollo. Ha masepala o totobatsa ka mokgwa o

hlalosehileng mokgwa oo therasete ya boikgathollo e tlamehileng ho tsamaiswa

masepala o se o laetse ka pele mesebetsi ya therasete ya boikgathollo le

sebopeho sa menyetla e tla lebiswang ho masepala.

Mohlala wa 25

Masepala o fetisetsa dibaka tsa ona tsa boithabiso, dilaeborari le dithaleng ho

therasete.

Ha o theha therasete masepala o lebelletse hore menyetla e tswang ho poloko ya

ditheko, tshebediso e eketsehileng ya dibaka ke baahi, tshwaro e batlang e

ntlafetse ya lekgetho, le phihlello e betere ya thuso ya tjhelete e nehwa mekgatlo ya

thekolohelo feela. Therasete e ka nka qeto ka sebopeho le boholo ba dibaka tse tla

ba teng mme se ka kenele mokgatlo o mong le ha e ka ba ofe wa menyetla ya

setjhaba. Lekgotla la therasete le kgethwa ke baahi. Masepala o na le tokelo ya ho

ba le moemedi a le mong lekgotleng. Therasete e laelwa ho boloka masalla le ha e

ka ba afe le ho a sebedisetsa merero ya therasete.

Masepala o fumana menyetla e tswang ho mesebetsi ya therasete empa ha o laole

therasete. Masepala ha a kgone ho laela ka moo therasete e sebedisang mehlodi

ya yona ka teng.

Mohlala wa 26

Therasete ya A e kgothalletsa, e tshehetsa le ho phethahatsa mananeo, mesebetsi

le menyetla ya ho ntlafatsa Motse wa A. E amohela thuso ya tjhelete e tswang ho

masepala bakeng sa ditshebeletso tse fapaneng, ho kenyelletswa le ho hlakola

kerafiti, diporojeke tsa ntlafatso le ho tsamaisa mekete ya tikoloho. E kgutlela ho

masepala ho tlaleha ka tsa mesebetsi ya yona ya ho phaella ditshebeletso tsena.

Haeba therasete e ne e le siyo masepala o ne a tla hloka ho fumana mokgwa o

GRAP 35


mong wa ho fana ka ditshebeletso tsena. Therasete hape e fumana thuso ka

dimpho le mosebetsi wa boithaopi o etswang ke baahi ba lehae ho kenyelletswa

dikgwebo tsa lehae, dikolo, dihlopha tsa baahi le batho ka bonngwe.

Therasete e ile ya thehwa pele ke mohlanka ya kgethilweng wa masepala.

Mokgatlo wa taolo wa masepala ona o thonya batshepuwa bohle (kamora hoba o

tadime ditllhoko tse itseng tse kang balantshe ya bong le tulo ya batshepuwa). Ho

na le batshepuwa ba ka bang bahlano ho isa ho ba leshome le metso e mmedi.

Batshepuwa ba kgetha baofisiri.

Diphetoho tse etswang ho tokomane ya therasete di tlamehile ho ananelwa ke

batshepuwa le mokgatlo o laolang wa mmuso wa lehae.

Haeba therasete e ka fediswa, matlotlo a masalla a tlamehile ho fetisetswa ho

mokgatlo wa menyetla ya setjhaba o le tikolohong e tshwanang. Phetiso ena ya

matlotlo e tlamehile e ananelwe ke masepala.

Masepala o na le motswako wa ditokelo tsa ho laola therasete ho kenyelletswa

ditokelo tsa:

(a) ho thonya, ho fetisetsa sebakeng kapa mosebetsing o mong kapa ho leleka

ditho tsa basebeletsi ba sehlooho ba tsamaiso ba nang le bokgoni ba ho laola

mesebetsi e tshwanelehileng;

(b) ho ananela kapa ho hana dibajete tsa tshebetso le motheo mabapi le

mesebetsi ya tshebetso ya therasete; le

(c) ho hana diphetoho tsa sehlooho tsa therasete, tse kang thekiso ya matlotlo a

bohlokwa kapa a therasete ka kakaretso.

Masepala o kgona ho laola mesebetsi e tshwanelehileng (ditshebeletso) ya

therasete ka dilekane tsa yona ka mokgwa oo ka ona masepala a kgonang ho ama

ditheo le boleng ba ditshebeletso tse fanwang. Masepala a ka fumana poello ya

mefuta e fapaneng (diphello tsa ditshebeletso tsa moruo ekasitana le boleng ba

tshebeletso). Ka ha o sebedisa matla a ona ho ama poello, masepala o laola

therasete.

Mohlala wa 27

Setheo sa A se kgothalletsa kaho ya matlo a matjha, tokiso le ntjhafatso ya matlo a

jwale, ekasitana le ntlafatso ya bodulo le maemo a bophelo. Hape se bebofatsa

phihlello ya tjhelete ya bodulo le ho kgothalletsa phehisano le bokgoni

phumantshong ya thuso ya tjhelete ya bodulo.

GRAP 35


Setheo sa A se theha therasete e nngwe eo merero ya yona e sa hlaloswang

hantle. Mesebetsi ya therasete ke ho fumana dikarolo dikadimong tsa bodulo tse

tshwanelehileng le ho fana ka dibonto tsa kadimo ka thepa. Setheo sa A se fana ka

tiiso ya dibonto tse fuweng ke therasete empa ha se fane ka thuso ya tjhelete e

tswellang – therasete e tshehetsa mesebetsi ya yona ka tjhelete ka lekeno le

tswang ho matsete a yona. Haeba therasete e fediswa matlotlo a yona a tla nehwa

mekgatlo ya menyetla ya setjhaba e mmalwa kapa o le mong. Setheo sa A ha se

na ditokelo tsa ho nka diqeto tse tswellang tsa ho okamela mesebetsi ya therasete.

Setheo sa A se na le matla a ho okamela mesebetsi e tshwanelehileng ya

therasete hobane se bopile mesebetsi e tshwanelehileng ya therasete ha se ne se

theha therasete. Setheo sa A hape se kotsing ya menyetla e fetofetohang ka ho ba

kotsing ya dibonto tse tiisitsweng le ka hobane mesebetsi ya therasete, e rerilweng

ke Setheo sa A ha se theha therasete, e thusa Setheo sa A ho fihlella merero ya

sona.

Mohlala wa 28

Boromuwa ba tsa thuso ya tjhelete bo ile ba thehwa ka ho latela molao. Beng ba

bona ke mebuso e leshome ya lehae le lefapha la naha. Bo sebetsa ka mokgwa wa

ho sebeletsa phaello. Boromuwa ba tsa thuso ya tjhelete bo tla bokella thuso ya

tjhelete ya mekitlane le ho fana ka thuso ya tjhelete ho mebuso ya lehae e

tshebedisanong. Morero wa bona wa sehlooho ke ho fana ka ditjeho tsa thuso ya

tjhelete tse batlang di atlehile le mehlodi e fapaneng ya thuso ya tjhelete e

lebiswang ho mebuso ya lehae. Bo ka kenela mesebetsi e meng le ha e ka ba efe e

nkuwang ke lekgotla e le e amanang ka mokgwa o hlalosehileng le mosebetsi oo

kapa e hlahileng ka lebaka la ona kapa mabapi le ona.

Menyetla ya sehlooho ya mebuso ya lehae e tshebedisanong ke ditjeho tsa kadimo

tse fokotsehileng. Lekgotla la boromuwa ba tsa thuso ya tjhelete le ka nka qeto ya

ho lefa phaello e ajwang empa ditefo tsa phaello e ajwang ho lebelletswe hore di tla

ba tlase.

Lekgotla le jara boikarabelo ba maano a moo mokgatlo o lebileng teng le taolo ya

mesebetsi ya thuso ya tjhelete ya boromuwa. Lekgotla le ba le balaodi ba pakeng

tsa ba bane le ba supileng mme bongata ba bona e tla ba balaodi ba ikemetseng.

Hape ho na le lekgotla la beng ba dishere le nang le bakgethuwa ba ka fihlang ho

leshome ba beng ba dishere (ho kenyelletswa mokgethuwa ya tswang mmusong).

Seabo sa lekgotla la beng ba dishere ke:

• ho sheba botjha mosebetsi wa boromuwa ba tsa thuso ya tjhelete le Lekgotla,

GRAP 35


le ho tlaleha ho beng ba dishere ka tsa mosebetsi oo.

• ho etsa ditshisinyo ho beng ba dishere mabapi le ho thongwa, ho theoswa, ho

nkelwa sebaka le meputso ya balaodi; le

• ho kopanya diqeto tsa taolo tsa beng ba dishere.

Boromuwa ba tsa thuso ya tjhelete bo reka disekhuriti tsa mokitlane ho latela

dipholisi tsa bona tsa dikadimo le/kapa matsete, jwalo ka ha ho ananetswe ke

lekgotla le/kapa beng ba dishere.

Ho nka seabo ho boromuwa ba tsa thuso ya tjhelete jwalo ka bolaodi ba sehlooho

ba ho ba mong'a dishere, masepala ka mong o kentse letsete la mantlha la R100

000, a fana ka tshireletso kgahlanong le lekgetho la thepa la nako e tlang mme la

dumela ho adima karolo e sa fetoheng ya ditlhoko tsa yona tsa kadimo ho

boromuwa ba tsa thuso ya tjhelete nakong ya dilemo tse tharo.

Pakeng tsa mmuso wa bohareng le mebuso ya lehae e tshebedisanong ha ho ya

laolang boromuwa ba tsa thuso ya tjhelete. Ha le nka qeto ka ho tlaleha ka tsa

karolo ho boromuwa ba tsa thuso ya tjhelete lefapha la naha le mebuso ya lehae e

tshebedisanong hape e tla hloka ho tadima hore na ke ditho tsa selekane se

kopanetsweng jwalo ka ha ho hlaloswa ho GRAP 37.

Mohlala wa 29

Mosebetsi o mong wa Setheo sa A, jwalo ka ha ho totobaditswe ditokomaneng tsa

sona tsa motheo, ke ho reka diamohelwang le ho di ntlafatsa letsatsi ka leng

molemong wa Setheo sa B. Ntlafatso ya letsatsi ka leng e kenyelletsa ho bokella le

ho fetisa ha ditefo tsa hlooho le tswala ha di lokela ho lefuwa. Ha seamohelwang se

hloleha ho fetiswa Setheo sa A ka ho iketsahalla se rekisetsa Setheo sa B

seamohelwang jwalo ka ha ho utlwanwe ka thoko selekaneng sa ho rekisa pakeng

tsa Setheo sa A le Setheo sa B. Mosebetsi o mong o tshwanelehileng ke ho

tsamaisa seamohelwang ha ho ba le ho hloleha hobane ke ona feela mosebetsi o

ka bang le tshusumetso e matla tshebedisong ya tjhelete ya Setheo sa A. Ho

tsamaisa seamohelwang pele ho ba le ho hloleha ha se mosebetsi o

tshwanelehileng hobane ha ho hloke hore ho nkuwe diqeto tse ka kgonang ho

ikemela tse ka bang le tshusumetso e matla tshebedisong ya tjhelete ya Setheo sa

A—mesebetsi pele ho ho hloleha e reretswe ruri mme ke feela ho bokella phallo ya

tjhelete ha ho fihla nako ya yona ya hore e lefuwe le ho e fetisetsa ho Setheo sa B.

Ka hoo, ke feela tokelo ya Setheo sa B ya ho tsamaisa matlotlo ha ho ba le ho

hloleha e lokelang ho tadingwa ha ho lekolwa mesebetsi ya Setheo sa A ka

kakaretso e tla ba le tshusumetso e matla tshebedisong ya tjhelete ya Setheo sa A.

GRAP 35


Mohlaleng ona, moralo wa Setheo sa A o netefatsa hore Setheo sa B se na le

matla a ho nka diqeto mesebesing e nang le tshusumetso e matla tshebedisong ya

tjhelete nakong e le nngwe moo matla a ho nka diqeto a hlokehang. Dipehelo tsa

tumellano ya ho rekisa ke karolo e ahelletsweng ya phapanyetsano ka kakaretso

ekasitana le ho thehwa ha Setheo sa A. Ka lebaka leo, dipehelo tsa tumellano ya

ho rekisa hammoho le ditokomane tsa motheo tsa Setheo sa A di isa ho sephetho

sa hore Setheo sa B se na le matla a ho okamela Setheo sa A le hoja Setheo sa B

se amohela diamohelwang feela ha ho na le ho hloleha ho ba tsa sona mme se

tsamaisa diamohelwang tsa ho hloleha ka ntle ho meedi ya molao ya Setheo sa A.

Pepeso, kapa ditokelo, ho menyatla e fetofetohang ya setheo se seng (temana ya AG57)

IE12. Mehlala e latelang e bontsha ditekolo tsa hore na setheo se amohela menyetla e

fetofetohang ya setheo se seng bakeng sa merero ya Maemo ana.

Mohlala wa 30

Diphuputso di bontshitse hore dipholisi tsa botswalle tsa lelapa diyunivesithing, tse

kenyelletsang phumantsho ya ditshebeletso tsa thuto ya mantlha ya bana ya

boleng bo phahameng, di bohlokwa haholo ho hoheleng le ho tshwarelleng baithuti

le basebeletsi. Hona ho batla ho le bohlokwa ha ho hirwa basebeletsi ba boleng bo

phahameng ekasitana le baithuti ba dithuto tseo e seng tsa motheo, hoo ka ho le

leng ho ka thusang ho tshehetsa botumo ba Yunibeshithi le bokgoni ba yona ba ho

fumantshwa tjhelete ya diphuputso.

Lesedi le ka hodimo la semelo le tshwanelehile mehlaleng ya 30A le 30B e

hlaloswang mona ka tlase. Mohlala ka mong o tadingwa o le mong.

Mohlala wa 30A

Setheo sa A se thehileng dibaka tse supileng tsa diphuputso (le hoja Setheo sa A

se amohela thuso ya tjhelete ya mmuso bakeng sa mananeo a diphuputso, dibaka

tsa diphuputso ha di a thehwa ke mmuso). Dibaka tsena di sebeletsa mehahong ya

Setheo sa A. Sebaka ka seng se na le motsamaisi, basebeletsi le bajete. Dibaka di

kgona ho sebediswa ke basebeletsi ba bang feela. Setheo sa A ke sona se nang le

layesentshe ya ho fana ka sebaka sa diphuputso. Setheo se na le tokelo ya ho

kwala sebaka kapa ho se isa ditsheng tse ding. Ka hobane sebaka sa diphuputso

se setsheng sa Setheo sa A basebeletsi ba laelwa ho ikobela dipholisi tsa setheo

tsa bophelo bo botle le polokeho. Sehlopha sa tsamaiso sa sebaka sa diphuputso

GRAP 35


se na le bokgoni ba ho fumana dipholisi tsohle tse ding tsa tshebetso.

Setheo sa A se amohela menyetla eo e seng ya tjhelete ka ho ba le dibaka tsa

diphuputso tse ka sebediswang. Le hoja Setheo sa A se sa kene mesebetsing ya

letsatsi ka leng ya ho tsamaisa sebaka, se kgona ho kwala dibaka kapa ho fetola

dihora tsa tsona tsa tshebetso.

Setheo sa A se laola dibaka tsa diphuputso.

Mohlala wa 30B

Setheo sa B sa Diphuputso se fumantshitse mohaho mahala bakeng sa

phumantsho ya ditshebeletso tsa tlhokomelo ya bana setsheng sa sona.

Ditshebeletso tsa tlhokomelo ya bana di fumantshwa ke mokgatlo o ngodisitsweng.

Batswadi bohle ba sebedisang setsi sa tlhokomelo ya bana ke ditho tsa mokgatlo.

Ditho di kgetha Lekgotla la mokgatlo o ngodisitsweng mme di jara boikarabelo ba

dipholisi tsa tshebetso le tjhelete tsa ditsi tsa tlhokomelo ya bana. Setsi sa

tlhokomelo ya bana se ka sebediswa ke basebeletsi, baithuti le baahi ka kakaretso,

mme baithuti ke bona ba behwang ka pele. Ka hobane setsi sa tlhokomelo ya bana

se setsheng sa Setheo sa B basebeletsi le batswadi ba laelwa ho ikobela dipholisi

tsa setheo tsa bophelo bo botle le polokeho. Setheo se ngodisitsweng ke sona se

nang le layesentshe ya ho fana ka ditshebeletso tsa tlhokomelo ya bana. Haeba

mokgatlo o ngodisitsweng o kgaotsa ho sebetsa, mehlodi ya ona e tlamehile ho

nehwa mokgatlo o tshwanang oo e seng o hlahisang phaello. Mokgatlo o

ngodisitsweng o ka kgetha hore o se sebedisi mehaho ya Setheo ha o fana ka

ditshebeletso.

Le hoja Setheo sa B se amohela menyetla eo e seng ya tjhelete ka lebaka la ho ba

le ditshebeletso tsa tlhokomelo ya bana setsheng sa sona ha se na matla a ho

laela mesebetsi e tshwanelehileng ya mokgatlo o ngodisitsweng. Ditho tsa

mokgatlo o ngodisitsweng, e leng batswadi ba bana, ba na le matla a ho laela

mesebetsi e tshwanelehileng ya mokgatlo o ngodisitsweng. Setheo sa B ha se na

taolo ya mokgatlo o ngodisitsweng.


Matla a abetsweng (ditemana tsa AG60 ho isa ho AG63)

IE13. Mehlala e latelang e bontsha ditekolo tsa hore na setheo se na le matla a

abetsweng.

GRAP 35


Mohlala wa 31

Mmuso wa porofentshe o theha therasete hore e kopanye boiteko ba ho bokella

tjhelete molemong wa mananeo a bophelo bo botle le mesebetsi e meng ya

bophelo bo botle porofentsheng. Therasete hape e tsetela le ho tsamaisa matlole a

dimpho a kgethilweng. Tjhelete e bokelletsweng e sebedisetswa taolo ya dipetlele

tsa mmuso le dibaka tsa tlhokomelo ya maqheku porofentsheng.

Mmuso wa porofentshe o kgetha batshepuwa bohle ba lekgotla la therasete le ho

thusa ka ditjeho tsa tshebetso tsa therasete. Therasete e ngodisitswe ho ba

mokgatlo wa menyetla ya setjhaba mme ha e lefe lekgetho.

Ka lebaka la tshekatsheko e latelang, mmuso wa porofentshe o laola therasete:

(a) mmuso wa porofentshe o ka laela batshepuwa, mme batshepuwa ba na le

bokgoni ba jwale ba ho laela mesebetsi e tshwanelehileng ya therasete.

Batshepuwa ba na le matla a ho okamela therasete mme mmuso wa

porofentshe o ka beha batshepuwa ba batjha sebakeng sa ba jwale ka ho

rata ha ona. Tlamo ya batshepuwa ya botshepuwa ya ho sebeletsa menyatla

ya majalefa ha e thibele mmuso wa porofentshe hore o be le matla a ho

okamela therasete;

(b) mmuso wa porofentshe o na le pepeso le ditokelo tsa menyetla e

fetofetohang ka lebaka la tshebedisano ya ona le therasete.

(c) mmuso wa porofentshe o ka sebedisa matla a ona a ho okamela therasete

ho ba le tshusumetso ho sebopeho le bokalo ba menyetla ya therasete; mme

(d) mesebetsi ya therasete e tlatselletsa ho mesebetsi ya mmuso wa porofentshe.

Mohlala wa 32

moetapele wa lefapha la mmuso ya amanang le tjhelete le lekgetho (Letlole la

Naha) o kgethilwe ka molao ho ba motshepuwa ya tsamaisang bakeng sa matlole a

mmalwa a matsete. Tjhelete ya matsete e thuswa ka tjhelete ya lekgetho le

kgethilweng mme e sebediswa ho tsamaisa mananeo a boiketlo naheng. Letlole la

Naha le bokella bongata ba lekeno la lekgetho le kgethilweng le amanang le

tjhelete ena. Boromuwa bo bong le bona bo bokella le leng la lekgetho le ho le

fetisetsa ho Letlole la Naha.

Letlole la Naha le kgethetswe boikarabelo ba ho laola matlole. Bakeng sa letlole ka

leng, Letlole la Naha hanghang le tsetela dikamohelo tsohle tse amohetsweng

letloleng leo, mme le hlokomela matlotlo a tsetetsweng letloleng le kgethilweng la

GRAP 35


therasete ho fihlela tjhelete e hlokwa ke boromuwa bo tshwanelehileng.

Ha boromuwa bo tshwanelehileng bo fihlella qeto ya hore tjhelete e a hlokeha,

Letlole la Naha le hula disekhuriti masalleng a matsete a matlolo, ebe le fetisa

lekeno la kheshe, ho kenyelletswa tswala e amohetsweng ya matsete, ho

diakhaonto tsa mananeo hore di lefuwe boromuwa. Letlole la Naha le fana ka

tlaleho ya kgwedi ka nngwe le dinako tse ding ho boromuwa ka bong. Letlole la

Naha le lefisa tefo ya tsamaiso bakeng sa ditshebeletso tsa lona.

Letlole la Naha ha le laole matlole.

Mohlala wa 33

Masepala o laola matlole a leshome, letlole ka leng le amana le setereke se itseng.

Matlole a na le matlotlo a boletsweng (a kang naha, thepa le matsete) ao e leng a

ditereke tseo nakong e fetileng di neng di na le masepala wa tsona empa tseo

jwale di kopantsweng le ditereke tse ding. Matlole a amohela lekeno le

amanngwang le matlotlo le lekgetho le itseng le kang lekgetho la thepa bakeng sa

setereke seo. Ditokelo tsa matlole tsa ho ba le matlotlo a boletsweng le ho amohela

lekeno le boletsweng di bontshitswe molaong. Matlotlo le lekeno la letlole le ka

sebediswa feela bakeng sa menyetla ya baahi ba ditereke tsa mehleng.

Masepala o na le boikgethelo bo akaretsang ba tshebediso ya tjhelete ya matlole.

Matlole a tlamehile ho sebedisetswa feela menyetla ya baahi ka mokgwa o kang ho

sebedisa tjhadimo e utlwahalang eo masepala o nahanang hore e tshwanelehile le

ho ela hloko menyetla ya baahi ba setereke sa mehleng. Masepala a ka sebedisa

letlole bakeng sa tshebediso ya tjhelete e sa akaretsweng ke lekgetho la lekgotla.

Ditshenyehelo tse lefiswang letlole di tlamehile ho ba bakeng sa merero e

dumelletsweng ka molao.

Matlole a laolwa ke masepala.

Mohlala wa 34

Monkadiqeto (motsamaisi wa letlole) o theha, o maketa le ho tsamaisa letlole le

hwebang hohle, le laolwang ho latela diparamethara tse bontshitsweng thomong ya

letsete jwalo ka ha ho laelwa ke melao le ditaolo tsa hae tsa lehae. Letlole le ile la

maketwa ho batsetedi ka hore ke letsete photefoliyong ya motswako ya disekhuriti

tsa ekwiti tsa ditheo tse hwebang hohle. Ka tataiso ya diparamethara tse

hlalositsweng, motsamaisi wa letlole o na le boikgethelo ka matlotlo ao a tla tsetela

ho ona. Motsamaisi wa letlole o entse letsete la boholo bo tshwanelehileng ba

diperesente tse 10 letloleng mme o amohela tefo e kgemang le maraka bakeng sa

GRAP 35


ditshebeletso e lekanang le peresente e 1 ya boleng ba matlotlo a nete a letlole.

Ditefo di tshwanetse ditshebeletso tse fuweng. Motsamaisi wa letlole ha a na tlamo

le ha e le efe ya ho abela tjhelete ho ditahlehelo tse fetang letsete la hae la

diperesente tse 10. Letlole ha le laelwe ho theha lekgotla la balaodi le ikemetseng,

mme ha le a theha lekgotla leo. Batsetedi ha ba na ditokelo tsa hore di ka kgona ho

ikemela le tse ka bang le tshusumetso ho bolaodi ba ho nka diqeto ba motsamaisi

wa letlolo, empa ba ka pholosa dikarolo tsa bona ha feela ba tadima meedi e itseng

e sehwang ke letlole.

Le hoja motsamaisi wa letlole a sebetsa kahara diparamethara tse hlalositsweng

thomong ya letsete ho latela ditaelo tsa taolo, o na le ditokelo tsa ho nka diqeto tse

mo nehang bokgoni ba jwale ba ho laola mesebetsi e tshwanelehileng ya letlole—

batsetedi ha ba na ditokelo tsa hore ba ka kgona ho ikemela tse ka amang matla a

motsamaisi wa letlole a ho nka diqeto. Motsamaisi wa letlole o amohela tefo e

kgemang le maraka bakeng sa ditshebeletso tsa hae e tshwanetseng ditshebeletso

tseo a faneng ka tsona mma hape a kentse letsete la boholo bo tshwanelehileng

letloleng. Tefo le letsete la yona di beha motsamaisi wa letlole kotsing ya ho

fetofetoha ha menyetla ya mesebetsi ya letlole ntle le ho baka pepeso e kgolo hoo

e bontshang hore motsamaisi wa letlole ke hlooho.

Mohlaleng ona, tshepiso ya pepeso ya motsamaisi wa letlole ho phetophetoho ya

menyetla e tswang ho letlole hammoho le matla a hae a ho nka diqeto ho tadingwa

tataiso ya diparamethara tse sehetsweng meedi e bontsha hore motsamaisi wa

letlole ha a laole letlole.

Mohlala wa 35

Monkadiqeto o theha, o maketa le ho tsamaisa letlole le fanang ka menyetla ya

matsete ho batsetedi ba mmalwa. Monkadiqeto (motsamaisi wa letlole) o tlamehile

ho nka diqeto molemong wa batsetedi bohle le ka ho latela ditumellano tsa bolaodi

tsa letlole. Le ha ho le jwalo, motsamaisi wa letlole o na le boikgethelo bo batsi ba

ho nka diqeto. Motsamaisi wa letlole o amohela tefo e kgemang le maraka bakeng

sa ditshebeletso tsa hae tse lekanang le peresente e 1 ya matlotlo a tlasa tsamaiso

le diperesente tse 20 tsa masalla ohle a letlole haeba bophahamo bo boletsweng

ba masalla bo fihlelletswe. Ditefo di tshwanetse ditshebeletso tse fuweng.

Le hoja motsamaisi wa letlole a tlamehile ho nka diqeto molemong wa batsetedi

bohle, o na le matla a ka ntle a batsi a ho laola mesebetsi e tshwanelehileng ya

letlole. Motsamaisi wa letlole o lefuwa ditefo tse kgemang le maraka le mosebetsi

wa hae, le tse kgemang le ditshebeletso tse fuweng. Ho feta moo, tefo e tsepanya

dikarolo tsa motsamaisi wa letlole le tsa batsetedi ba bang ho eketsa boleng ba

GRAP 35


letlole, ntle le ho baka pepeso ya phetophetoho ya menyetla e tswang ho

mesebetsi ya letlole e matla hoo tefo, ha e nkuwa e le yona feela, e bontshang hore

motsamaisi wa letlole ke hlooho.

Moralo o ka hodimo wa dintlha le tshekatsheko o a sebetsa ho mehlala ya 35A ho

isa ho 35C e hlaloswang mona ka tlase. Mohlala ka mong o tadingwa o le mong.

Mohlala wa 35A

Motsamaisi wa letlole hape o na le letsete la diperesente tse pedi letloleng le

tsepanyang dikarolo tsa lona le tsa batsetedi ba bang. Motsamaisi wa letlole ha a

na tlamo le ha e le efe ya ho abela tjhelete ho ditahlehelo tsa letlole tse fetang

letsete la hae la diperesente tse 2. Batsetedi ba ka theola motsamaisi wa letlole ka

voutu ya bongata bo tlwaelehileng, empa ha feela e le bakeng sa tlolo ya

tumellano.

Letsete la motsamaisi wa letlole la diperesente tse 2 le eketsa pepeso ya lona ho

phetophetoho tsa menyetla e tswang ho mesebetsi ya letlole ntle le ho baka

pepeso e kgolo hoo e bontshang hore motsamaisi wa letlole ke hlooho. Ditokelo tsa

batsetedi ba bang tsa ho leleka motsamaisi wa letlole di tadingwa e le ditokelo tsa

tshireletso hobane di ka phethahatswa feela bakeng sa tlolo ya tumellano.

Mohlaleng ona, le hoja motsamaisi wa letlole a na le matla a phahameng a ho nka

diqeto mme a pepeswa kotsing ya phetophetoho tsa menyetla e tswang dikarolong

tsa hae le moputsong wa hae, pepeso ya motsamaisi wa letlole e bontsha hore

motsamaisi wa letlole ha se moemedi. Ka lebaka leo, motsamaisi wa letlole o

phethela ka hore ha a laole letlole.

Mohlala wa 35B

Motsamaisi wa letlole o na le letsete la boholo bo tshwanelehileng le leholo

letloleng, empa ha a na tlamo le ha e ka ba efe ho ditahlehelo tsa letlole tse fetang

letsete leo. Batsetedi ba ka theola motsamaisi wa letlole ka voutu ya bongata bo

tlwaelehileng, empa ha feela e le bakeng sa tlolo ya tumellano.

Mohlaleng ona, ditokelo tsa batsetedi ba bang tsa ho leleka motsamaisi wa letlole

di tadingwa e le ditokelo tsa tshirelletso hobane di ka phethahatswa feela bakeng

sa tlolo ya tumellano. Le hoja motsamaisi wa letlole a lefuwa tefo e sa fetoheng e

kgemang le mosebetsi wa hae le e tshwanetseng ditshebeletso tse fuweng,

motswako wa letsete la motsamaisi wa letlole hammoho le moputso wa hae o ka

baka hore a be kotsing ya phetophetoho tsa menyetla e tswang ho mesebetsi ya

letlole le e kgolo hoo e bontshang hore motsamaisi wa letlole ke hlooho. Ha boholo

GRAP 35


le phetophetoho e amanngwang le dikarolo tsa moruo tsa motsamaisi wa letlole bo

phahame (ha ho shejwa moputso wa hae le dikarolo tse ding ka kakaretso),

kgatello eo motsamaisi wa letlole a e behang dikarolong tseo tsa moruo

tshekatshekong le yona e tla ba e phahameng, le kgonahalo ya hore ebe

motsamaisi wa letlole ke hlooho e batla e phahame.

Mohlala, ha ho tadinngwe moputso wa hae le dintlha tse ding, motsamaisi wa

letlole a ka nka hore letsete la diperesente tse 20 le a kgotsofatsa ho nka qeto ya

hore le laola letlole. Le ha ho le jwalo, maemong a fapaneng (ke hore, haeba

moputso kapa dintlha tse ding di fapane), taolo e ka phahama ha bophahamo ba

letsete bo fapane.

Mohlala wa 35C

Motsamaisi wa letlole o na le letsete la boholo bo tshwanelehileng ba diperesente

tse 20 letloleng, empa ha a na tlamo le ha e ka ba efe ya ho tshehetsa ditahlehelo

tse fetang letsete la hae la diperesente tse 20. Letlole le na le lekgotla la balaodi,

mme ditho tsohle tsa lona ke tse ikemetseng tse sa laolweng ke motsamaisi wa

letlole mme hape di thonngwe ke batsetedi ba bang. Lekgotla le thonya motsamaisi

wa letlole selemo ka seng. Haeba lekgotla le nka qeto ya hore le se ntjhafatse

konteraka ya motsamaisi wa letlole, tshebeletso e nehwang ke motsamaisi wa

letlole e ka nehwa ke batsamaisi ba bang indasetering.

Le hoja motsamaisi wa letlole a lefuwa tefo e sa fetoheng e kgemang le mosebetsi

wa hae le e tshwanetseng ditshebeletso tse fuweng, motswako wa letsete la

motsamaisi wa letlole la diperesente tse 20 hammoho le moputso wa hae o baka

hore a be kotsing ya phetophetoho tsa menyetla e tswang ho mesebetsi ya letlole

le e kgolo hoo e bontshang hore motsamaisi wa letlole ke hlooho. Le ha ho le jwalo,

batsetedi ba na le ditokelo tsa hore ba ka kgona ho ikemela tsa ho theola

motsamaisi wa letlole—lekgotla la balaodi le fana ka motjha wa tshebetso ho tiisa

hore batsetedi ba ka leleka motsamaisi wa letlole haeba ba nka qeto ya ho etsa

jwalo.

Mohlaleng ona, motsamaisi wa letlole o beha kgatello e kgolwanyane ho ditokelo

tsa hore a ka kgona ho ikemela tsa ho leleka tshekatshekong. Ka hoo, le hoja

motsamaisi wa letlole a na le matla a phahameng a ho nka diqeto mme a le kotsing

ya phetophetoho tsa menyetla ya letlole e tswang moputsong le matseteng a hae,

ditokelo tsa hore a ka kgona ho ikemela tsa batsetedi ba bang di bontsha hore

motsamaisi wa letlole ke moemedi. Ka lebaka leo, motsamaisi wa letlole o phethela

ka hore ha a laole letlole.

GRAP 35


Mohlala wa 36

Setheo sa A se thehetswe ho reka potefoliyo ya disekhuriti tse tshehetswang ke

matlotlo tsa sekgahla se sa fetoheng, tse lefellwang ka ditho tsa mekitlane le ditho

tsa ekwiti tsa sekgahla se sa fetoheng. Dito tsa ekwiti di raletswe ho fana ka

tshirelletso ha tahlehelo ya mantlha e ba teng ya batsetedi ba mokitlahe le ho

amohela menyetla le ha e ka ba efe ya masalla e tswang ho Setheo sa A.

Phapanyetsano e ile ya maketwa ho akaretsa batsetedi ba mokitlane ba ka bang

teng e le letsete potefoliyong ya disekhuriti tse tshehetswang ka matlotlo le ho ba

kotsing ya mekitlane e amanngwang le ho hloleha ho ka bang teng ha banehi ba

disekhuriti tse tshehetswang ka matlotlo potefoliyong le ho kotsi ya sekgahla sa

tswala e amanngwang le botsamaisi potefoliyong. Ha di thehwa, ditho tsa ekwiti di

emetse diperesente tse 10 tsa boleng ba matlotlo a rekuweng. Monkadiqeto

(motsamaisi wa matlotlo) o tsamaisa potefoliyo ya matlotlo a tshebetsong ka ho nka

diqeto tsa matsete a tadima diparametha tse bontshitsweng tokomaneng e

kgothaletsang matsete ya Setheo sa A. Bakeng sa ditshebeletso tseo, motsamaisi

wa matlotlo o amohela tefo e sa fetoheng e kgemang le maraka (ke hore,

peresente e 1 ya matlotlo a tlasa tsamaiso) le tefo e kgemang le mosebetsi wa hae

(ke hore, diperesente tse 10 tsa masalla) haeba masalla a Setheo sa A a feta

boemo bo itseng. Ditefo di tshwanetse ditshebeletso tse fuweng. Motsamaisi wa

matlotlo o na le diperesente tse 35 tsa ditho tsa ekwiti tsa Setheo sa A. Diperesente

tse 65 tse setseng tsa ditho tsa ekwiti, le ditho tsohle tsa mekitlane tsa Setheo sa

A, ke tsa palo e phahameng ya batsetedi ba setho sa boraro ba sa amaneng ba

tswang dibakeng tse fapaneng haholo. Motsamaisi wa matlotlo a ka theolwa, ntle le

lebaka, ka qeto ya bongata bo tlwaelehileng ba batsetedi ba bang.

Motsamaisi wa matlotlo o lefuwa ditefo tse sa fetoheng tse kgemang le mosebetsi

wa hae tse tshwanetseng ditshebeletso tse fuweng. Moputso o tsepanya dikarolo

tsa motsamaisi wa letlole le tsa batsetedi ba bang ho hodisa boleng ba letlole.

Motsamaisi wa matlotlo o kotsing ya diphetophetoho tsa poello e tswang ho

mesebetsi ya letlole hobane o na le diperesente tse 35 tsa ditho tsa ekwiti le ho

tswa ho moputso wa hae.

Le hoja a sebetsa ka ho tadima diparamethara tse boletsweng tokomaneng e

kgothaletsang matsete ya Setheo sa A, motsamaisi wa matlotlo o na le bokgoni ba

jwale ba ho etsa diqeto tsa matsete tse amang menyetla ya Setheo sa A haholo ka

sebopeho sa poello—ditokelo tsa ho leleka tsa batsetedi ba bang di fumana boima

bo bonyane tshekatshekong hobane ditokelo tseo ke tsa palo e hodimo ya

batsetedi ba tswang dibakeng tse fapaneng. Mohlaleng ona, motsamaisi wa

matlotlo o beha kgatello e kgolwanyane ho kotsi ya diphetophetoho tsa poello ya

GRAP 35


letlole le tswang ho karolo ya hae ya matlotlo a nete, e le ka tlasa taolo ya ditho tsa

mekitlane. Ho ba le diperesente tse 35 tsa ditho tsa ekwiti ho baka kotsi e tlasa

kgatello ya ditahlehelo le ditokelo tsa poello ya Setheo sa A, tse kgolo hoo ho

bontshang hore motsamaisi wa matlotlo ke hlooho. Ka lebaka leo, motsamaisi wa

matlotlo o phethela ka hore o laola Setheo sa A.

Ditheo tsa matsete (ditemana tsa AG88 ho isa ho AG106)

IE14. Mehlala e latelang e bontsha ditekolo tsa hore na setheo ke setheo sa matsete

bakeng sa merero ya Maemo ana.

Mohlala wa 37

Setheo, Limited Partnership, se thehwa ka 20X1 e le kopanelo e sehetsweng

meedi ya dilemo tse 10. Memorantamo wa lesedi le ikgethang o bolela hore morero

wa Limited Partnership ke ho tsetela ditheong tse ka bang le kgolo e potlakileng, ka

sepheo sa ho fumana keketseho ya thuso ya motheo bophelong ba tsona. Setheo

sa GP (molekane wa kakaretso wa Limited Partnership) se neha Limited

Partnership peresente e 1 ya thuso ya motheo mme se na le boikarabelo ba ho

hlwaya matsete a tshwanelehileng bakeng sa kopanelo. Ho ka etsang balekane ba

sehetsweng meedi ba 75, ba sa amaneng le Setheo sa GP, ba neha kopanelo

diperesente tse 99 tsa thuso ya motheo.

Limited Partnership e qala mesebetsi ya yona ya matsete ka 20X1. Le ha ho le

jwalo, ha ho matsete a tshwanelehileng a hlwauwang selemo sa 20X1 se so fele.

Ka 20X2 Limited Partnership e ile ya hapa karolo e laolang setheong se itseng,

ABC Corporation. Limited Partnership ha e kgone ho phethahatsa phapanyetsano

e nngwe ya matsete ho fihlela ka 20X3, e leng selemo seo ka sona e hapang

dikarolo tsa ekwiti dikhamphaning tse hlano tse ding tsa tshebetso. Ha ho kgwebo

e nngwe eo Limited Partnership e e tsamaisang ntle le ho hapa dikarolo tsena tsa

ekwiti. Limited Partnership e lekanya le ho hlahloba matsete a yona ka mokgwa wa

boleng bo kgotsofatsang mme lesedi lena le nehwa Setheo sa GP le batsetedi ba

ka ntle.

Limited Partnership e na le meralo ya ho rekisa dikarolo tsa yona ho motsetelwa ka

mong nakong ya dilemo tse 10 tse boletsweng tsa ho sebetsa ha kopanelo.

Thekiso eo e kenyelletsa thekiso ka kheshe, tefo ya disekhuriti tsa ekwiti tse ka

rekisetswang batsetedi kamora katleho ya thekisetso ya bohle ya disekhuriti tsa

batsetedi le thekiso ya matsete ho bohle kapa ditheo tse ding tse sa ameheng.

GRAP 35


Ha ho shejwa lesedi le fuweng, Limited Partnership e fihlella tlhaloso ya setheo sa

matsete ho tlohela ha e thehwa ka 20X1 ho fihlela ka la 31 December 20X3 hobane

maemo a latelang a teng:

(a) Limited Partnership e amohetse tjhelete e tswang ho balekane ba sehetsweng

meedi mme e neha balekane bao ba sehetsweng meedi ditshebeletso tsa

tsamaiso ya matsete;

(b) Mosebetsi o mong feela wa Limited Partnership ke ho hapa dikarolo tsa ekwiti

dikhamphaning tse tshebetsong ka morero wa ho fumana keketseho ya thuso

ya motheo nakong ya tshebetso ya matsete. Limited Partnership e fumane le

ho kenya ditokomaneng mawa a ho tswa/kgaotsa bakeng sa matsete, ao ohle

e leng matsete a ekwiti; mme

(c) Limited Partnership e lekanya le ho hlahloba matsete a yona ka mokgwa wa

boleng bo kgotsofatsang mme e tlaleha lesedi lena la tjhelete ho batsetedi ba

yona.

Ho feta moo, Limited Partnership e pepesa diphapantsho tse latelang tse

tshwanelehileng ha ho hlahlojwa hore na e fihlella tlhaloso ya setheo sa matsete:

(a) Limited Partnership e fumana thuso ya tjhelete ho batsetedi ba bangata; mme

(b) ho ba le seabo ho Limited Partnership ho emetswe ke dikarolo tsa dikarolo tsa

kopanelo tse hapilweng ka phehiso ya thuso ya motheo.

Limited Partnership ha e na matsete a fetang le le leng nakong eo kaofela. Le ha

ho le jwalo, hona ke ka lebaka la hobane e ne e sa qala mme e ne e so fumane

menyetla ya matsete e tshwanelehileng.

Mohlala wa 38

High Technology Fund e ile ya thehwa ke Technology Corporation ho tsetela ho

dikhamphani tse qalang tsa thekenoloji bakeng sa keketseho ya thuso ya motheo.

Technology Corporation e na le karolo ya diperesente tse 70 ho High Technology

Fund mme e laola High Technology Fund; karolo e nngwe ya matsete ya

diperesente tse 30 ho High Technology Fund ke ya batsetedi ba 10. Technology

Corporation e na le ditumello tsa ho hapa matsete ao e leng a High Technology

Fund, ka boleng ba ona bo kgotsofatsang, tse tla sebediswa haeba thekenoloji e

ntsheditsweng pele ke batsetelwa e tla tswela ditshebetso tsa Technology

Corporation molemo. Ha ho meralo e hlwauweng ke High Technology Fund ya ho

tswa matseteng. High Technology Fund e tsamaiswa ke moeletsi wa tsa matsete

GRAP 35


ya sebetsang jwalo ka moemedi bakeng sa batsetedi ba High Technology Fund.

Le hoja morero wa High Technology Fund e le ho tsetela bakeng sa keketseho ya

thuso ya motheo le hore e fana ka ditshebeletso tsa tsamaiso ya matsete ho

batsetedi ba yona, High Technology Fund ha se setheo sa matsete ka lebaka la

dilekane le maemo a latelang.

(a) Technology Corporation, e leng setheo se laolang sa High Technology Fund, e

na le dikgetho tsa ho hapa matsete matseteng ao e leng a High Technology

Fund haeba matlotlo a ntsheditsweng pele ke ditheo tseo a tla tswela

mesebetsi ya Technology Corporation molemo. Sena se hlahisa monyetla o

eketsehileng ho keketseho ya thuso ya motheo kapa lekeno la matsete; mme

(b) (b) Meralo ya matsete ya High Technology Fund ha e kenyelletse mawa a ho

tswa/kgaotsa bakeng sa matsete a yona, ao e leng matsete a ekwiti. Dikgetho

tsa Technology Corporation ha di laolwe ke High Technology Fund mme ha se

lewa la ho tswa/kgaotsa.

Mohlala wa 39

Real Estate Entity e ile ya thehwa ho ntshetsa pele, ho rua le ho tsamaisa ditsha

tsa dithekiso, diofisi le tse ding tsa kgwebo. Real Estate Entity ka tlwaelo e boloka

ditsha tsa yona ditheong tse laolwang tseo e leng tsa setheo ka ho phethahala, tse

se nang matlotlo a mang kapa mekitlane e meng ntle le dikadimo tse

sebedisetswang ho thusa thepa ya matsete e amehang ka tjhelete. Real Estate

Entity le se seng le se seng sa ditheo tsa yona tse laolwang di tlaleha ka tsa thepa

ya tsona ya matsete ka boleng bo kgotsofatsang ho latela GRAP 16. Real Estate

Entity ha e na nako ya ho rekisa matsete a yona a thepa, empa e sebedisa boleng

bo kgotsofatsang ho hlwaya nako e ntlafetseng ya ho rekisa. Le hoja boleng bo

kgotsofatsang e le letshwao le le leng la mosebetsi, Real Estate Entity le batsetedi

ba yona ba sebedisa mekgwa e meng, ho kenyelletswa le lesedi ka phallo ya

tjhelete e lebelletsweng, lekeno le ditshenyehelo tsa dirente, ho lekola mosebetsi le

ho nka diqeto tsa matsete. Basebeletsi ba sehlooho ba tsamaiso ba Real Estate

Entity ha ba nke lesedi la boleng bo kgotsofatsang e le phapantsho ya tekanyo ya

sehlooho ya ho hlahloba mosebetsi wa matsete a yona empa e le karolo ya

sehlopha sa matshwao a sehlooho a supang tshebetso ao le ona a

tshwanelehileng.

Real Estate Entity e kenela mesebetsi e meholo ya tsamaiso ya thepa le matlotlo,

ho kenyelletswa le tlhokomelo ya thepa, ditshenyehelo tsa motheo,

ntshetsopelebotjha, ho maketa le ho thonya bahiri, moo e meng ya mesebetsi ena

GRAP 35


e nehwang ditho tsa boraro ho e tsamaisa. Sena se kenyelletsa ho kgetha ditsha

bakeng sa ho ntjhafatswa, ntshetsopele le ditherisano le baphaelli bakeng sa

mosebetsi wa meralo le kaho e tla etswa ho ntshetsa pele ditsha tse jwalo.

Mosebetsi ona wa ntshetsopele ke karolo e kgolo e ka thoko ya mesebetsi ya Real

Estate Entity.

Real Estate Entity ha e fihlelle tlhaloso ya setheo sa matsete hobane:

(a) Real Estate Entity e na le mosebetsi o moholo o ka thoko o kenyeng tsamaiso

ya sebele ya potefoliyo ya yona ya thepa, ho kenyelletswa ditherisano tsa

dilisi, mesebetsi ya ntjhafatso le ntshetsopele, le ho maketa thepa ho fana ka

menyetla eo e seng keketseho ya thuso ya motheo, lekeno la matsete, kapa

bobedi ba tsena;

(b) meralo ya matsete ya Real Estate Entity ha e kenyelletse mawa a ho

tswa/kgaotsa a boletsweng bakeng sa matsete a yona. Ka lebaka leo, Real

Estate Entity e na le maikemisetso a ho ba le thepa ya matsete ho ya ho ile;

mme

(c) le hoja Real Estate Entity e tlaleha ka tsa thepa ya yona ya matsete ka boleng

bo kgotsofatsang ho latela GRAP 16, boleng bo kgotsofatsang ha se

phapantsho ya sehlooho ya tekanyo e sebediswang ke botsamaisi ho lekanya

mosebetsi wa matsete a bona. Matshwao a mang a supang tshebetso a

sebedisetswa ho hlahloba mosebetsi le ho nka diqeto tsa matsete.

Mohlala wa 40

Koporasi ya mmuso ya A e ile ya thehwa ka mosebetsi wa sehlooho wa ho fana ka

tjhelete ya ekwiti ho dikgwebo tsa jwale le tse ntjha. Merero ya matsete a yona ke

ho sebeletsa keketseho ya thuso ya motheo le poello. Dikgapo tsohle di etswa ka

morero oo. Lewa la Koporasi ke ho hodisa boleng bo kgotsofatsang ba matsete

hore ho fumanwe kuno ha a rekiswa. Botsamaisi bo lekola le ho disa boleng bo

kgotsofatsang ba matsete ka mehla. Koporasi kamehla e rekisa matsete ha a fihla

mokgahlelong o itseng wa kgolo hore ho be le tjhelete bakeng sa menyetla e

tswellang ya matsete. Masalla le ha e ka ba afe a lefuwa mmuso ka sebopeho sa

phaello e ajwang.

Koporasi hape e neha mmuso ditshebeletso tse amang matsete mabapi le dipholisi

tsa mmuso tsa ho thusa dikgwebo tse tlokotsing ka tjhelete. E sebetsa jwalo ka

moemedi tsamaisong le phethahatsong ya tse ding tsa dikema tsa kgothalletso ya

kgwebo tsa mmuso. Koporasi ha e kotsing ya tahlehelo le ha e ka ba efe ka lebaka

la tshebedisano ya yona le dikema tsena.

GRAP 35


Koporasi ke setheo sa matsete. E fihlella dintlha ka boraro tsa tlhaloso ya setheo

sa matsete.

GRAP 35


Motheo wa diphetho

Motheo wa diphetho o nehelana ka mabaka a Lekgotla la Maemo a Tshupatlotlo (Lekgotla)

a ho amohela kapa ho hana ditharollo tse itseng tse amang ditlaleho bakeng sa dipehelo tsa

tjhelete tse kopaneng. Motheo ona wa diphetho o tsamaisana le GRAP 35 empa ha se

karolo ya yona.

Tse tlileng pele

BC1. Lekgotla la Matjhaba la Maemo a Tshupatlotlo Ditheong tsa Bohle (IPSASB) le

phatlalladitse Ditokomane tse hlano tse Kopang Maikutlo (Exposure Drafts) nakong

ya selemo sa 2014 ka morero wa ho tsepanya Maemo a Matjhaba a Tshupatlotlo

Ditheong tsa Bohle (IPSASs) a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng le tse Arohaneng

(IPSAS 6), Matsete ho Balekane (IPSAS 7) le Dikarolo ho Dikgwebo tsa Boiteko bo

Kopanetsweng (IPSAS 8) le di-IFRS tse ntjha tsa tlaleho bakeng sa dikarolo ditheong

tse ding. Di-IFRS tsena ke Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng tsa IFRS 10,

Dilekane tse Kopanetsweng tsa IFRS 11, Tsebahatso ya Dikarolo Ditheong tse Ding

ya IFRS 12, Dipehelo tsa Tjhelete tse Arohaneng tsa IAS 27 le Matsete ho Balekane

a IAS 27 le Dikgwebo tsa Boiteko bo Kopanetsweng.

BC2. Ha ASB e tsepanya Maemo a yona a GRAP le di-IPSAS tse lekanang le ona ka

matla, Lekgotla le ile la dumela ho kenyelletsa porojeke ya lenaneo la lona la

mosebetsi ho tsepanya GRAP 6, 7 le 8 hlakoreng la pele le di-IPSAS tseo tse hlano

hlakoreng la bobedi. Maemo ana a GRAP a tla nka sebaka sa GRAP 6, 7 le 8, mme

a ile a phatlallatswa hammoho le ditokomane tse kopang maikutlo (ED 144 ho isa ho

ED 148) ka Phupu 2016.

BC3. Motheo ona wa diphetho o akaretsa ditshepiso tsa Lekgotla ntshetsopeleng ya

Maemo a GRAP a tobaneng le tlaleho ka tsa dikarolo ditheong tse ding.

Tlhaloso ya selekane se tlamang

BC4. Tlhahiso ya Tokomane ya Dipuisano ya 7 ya Matlotlo le Mekitlane e Hlahang ho

Dilekane tseo e seng tsa Sekonteraka (Assets and Liabilities Arising from Non-

contractual Arrangements) tse nang le Diphapantsho tsa Ditho tsa Tjhelete (Features

of Financial Instruments) ka 2012 e ile ya kganna Lekgotla hore le ntshetse pele

Maemo a GRAP a Diamohelwang tse Laelwang ke Molao (Statutory Receivables), e

phatlalladitsweng ka 2014. Ha Tokomane e Kopang Maikutlo ya 109 ya

Diamohelwang tse Laelwang ke Molao e ntshetswa pele, mme ditokiso tse latetseng

tsa GRAP 104 di tadingwa, Lekgotla le ile la ela hloko tshebediso e sa tsitsang ya

theminoloji e itseng ya Maemo a GRAP.

GRAP 35


BC5. ED 109 e bontshitse ntlhatheo e qaqileng ya hore diamohelwang di ka hlaha ho

dilekane tsa sekonteraka le dilekane tsa semolao (tseo e seng tsa sekonteraka).

Tshebediso ya ditlhaloso tsena tse pedi e ile ya tlisa dipotso ka theminoloji e

sebediswang ho Maemo a GRAP a jwale. Lekgotla le ile la hlokomela hore Maemo a

mmalwa a bua ka mofuta o itseng wa selekane, mohlala, selekane sa sekonteraka

(ke hore, konteraka) kapa, di bua ha batsi ka "selekane se tlamang”.

BC6. Nakong eo, Lekgotla le ile la etsa tshisinyo ho ED 109, ya ho sheba botjha

tshebediso ya theminoloji Maemong a jwale le ho ntshetsa pele ditokiso tse ka bang

teng. Lekgotla le ile la kopa maikutlo a baarabi ka hore na lereo "selekane se

tlamang", jwalo ka ha le sebediswa nakong ya jwale Maemong, le lokela ho nkelwa

sebaka ke ho bua ka dilekane tsa molao (tseo e seng tsa sekonteraka) kapa dilekane

tsa sekonteraka (ho ya ka hore ke lefe le tshwanelehileng). Ka ha maikutlo a baarabi

tabeng ena a ne a batla a fapane, Lekgotla le ile la dumela hore tshekatsheko e

batlang e tebile e a hlokeha ya ka moo mareo a kang "tlamang", "sekonteraka",

"semolao" kapa mareo a jwalo a sebediswang ka teng Maemong pele ho tiiswa hore

ke mareo afe a tshwanelehileng ka ho fetisisa.

BC7. Ka tumello ya di-IPSAS tse hlano tse sebetsang ka tlaleho ya dikarolo ditheong tse

ding, Lekgotla hape le ile la ela hloko hore IPSASB e hlalosa "selekane se tlamang"

dipoeletsong tseo, mme ka lebaka leo ya dumela hore e tla kenela tshekatsheko ya

ka moo lereho le sebedisitsweng ka teng ho di-IPSAS ha le tadima matla a

dipoeletso tikolohong ya lehae.

BC8. Ha le tsepanya GRAP 6, 7 le 8 le di-IPSAS tse hlano, Lekgotla le ile la dumela hore

tshekatsheko ya tshebediso ya mareo ana "tlamang", "sekonteraka", "semolao",

"molao" kapa mareo a tshwanang mefuteng e tshwanang ya Maemo a GRAP, e

lokela ho etswa ho tsepamisa tshebediso ya lereo, le ho ntshetsa pele tlhaloso e

molaong ya "selekane se tlamang".

Ho ntshetsa pele tlhaloso ya selekane se tlamang

BC9. Lekgotla le hlahisa GRAP 109 ka 2015 GRAP 109 e hlalosa hore selekane se

tlamang se ka bonahala ka dikonteraka, molao kapa mekgwa e jwalo, kapa ka

tshebediso ya molao. Lekgotla le ile la ela hloko hore, ha lereo la selekane se

tlamang le sebediswa ka mekgwa e mengata e fapaneng mefuteng e tshwanang ya

Maemo, GRAP 109 e na le tlhaloso e tobileng ho feta tsohle ya hore selekane se

tlamang ke eng. Ka lebaka leo, Lekgotla le ile la sebedisa tlhaloso e ho GRAP 109

ho etsa papiso le tlhaloso ya IPSASB. Papisong ena, Lekgotla le ile le ela hloko hore

tlhaloso ya IPSASB le mongolo o tshehetsang ha o a fapana hakaalo le tlhaloso ya

Lekgotla ya lereo le ho GRAP 109. Le ha ho le jwalo, ho ile ha bonwa hore tlhaloso

GRAP 35


ya IPSASB le mongolo o tshehetsang o a haella ha ho tluwa ho ho qoqa ka mekgwa

eo dilekane tse tlamang di ka bontshwang ka yona.

BC10. Ka lebaka la diphapang tse nyane, Lekgotla le ile la dumela ho sebedisa tlhaloso ya

IPSASB jwalo ka motheo, le ho e fetola ho hlalosa ka moo dilekane di ka

bontshwang ka teng.

BC11. GRAP 109 hape e ile ya kenya ntlhatheo e ntjha e ananelang hore, lekaleng la bohle

ho atisa ho se be le bopaki ba selekane se tlamang se ngotsweng semmuso. Dintlheng

tsena, ditheo di lokela ho tadima hore na diketso tse fetileng tsa setheo di bontsha selekane

se tlamang. Le ha ho le jwalo, ntlhatheo ena ha e fumanwe Maemong a mang a GRAP. Le

hoja hona ho le bohlokwa hore ho kenyelletswe, Lekgotla le ile la hlokomela hore tshebediso

ya ntlhatheo ya "diketso tse fetileng tse bontshang selekane se tlamang" e ile ya kenngwa

haholoholo ka lebaka la dilekane tsa hlooho le moemedi ho GRAP 109, e seng e le

ntlhatheo e akaretsang e hoketsweng ho mefuta yohle ya dilekane tse tlamang, Kahoo,

ntlhatheo ha e a ka ya kenyelletswa tlhalosong ya selekane se tlamang.

GRAP 35


Papiso le Maemo a Matjhaba a Tshupatlotlo Ditheong tsa

Bohle a Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng (Pherekgong

2015)

GRAP 35 e qotsitswe haholoholo ho Maemo a Matjhaba a Tshupatlotlo Ditheong tsa Bohle a

Dipehelo tsa Tjhelete tse Kopaneng (IPSAS 35). Diphapang tse kgolo pakeng tsa GRAP 35

le IPSAS 35 di ka mokgwa o latelang:

• IPSAS 35 e hlalosa masalla a matlotlo ohle kamora ho tlosa mekitlane yohle eo e leng

"matlotlo/ekwiti ya nete" ha ka ho le leng Maemo ana a bua ka "matlotlo a nete".

• IPSAS 35 e hlalosa tshwaro ya boleng ba kutlwelo, ha ka ho le leng Maemo ana a

tobile phapang pakeng tsa tshepiso e lefilweng (haeba e le teng) le matlotlo a

hapilweng le mekitlane e amohetsweng. Mongolo o tsamaisana le o sebedisitsweng ho

GRAP 105 le GRAP 106.

• Maemong ana ho buuwa ka "phaello e ajwang le ditefo tse jwalo" le "lekgotla la balaodi

kapa mokgatlo wa bolaodi o jwalo" ha ka ho le leng IPSAS 35 ka dinako tse ding e bua

ka "phaello e ajwang" le "lekgotla la balaodi" kapa "lekgotla la balaodi le mokgatlo o

mong wa bolaodi".

• Tataiso e eketsehileng e kenyelleditswe ho hlalosa ho kenella ha lekala le itseng la

mmuso taolong ya le leng.

• Tlhokahalo ya ho fetola dipehelo tsa tjhelete ha matsatsi a tlaleho a setheo se laolwang

le setheo se laolang a fapane, e ile ya qaqiswa ho hloka hore setheo se laolang se

sebedise dipehelo tsa tjhelete tsa moraorao tsa setheo se laolwang nakong eo ho

hlophiswang kopanyo.

• Karolo e nngwe ya tataiso le mehlala e hlalosang di tsepamisitswe hore tshebedisano

e pakeng tsa Maemo le GRAP e qaqe. Ha jwale ha ho na IPSAS e loketseng ya

Tlaleho ya Beng ba Matlotlo le Baemedi.

• E meng ya mehlala e hlalosang e ho IPSAS 35 e hlakotswe moo e sa tshwanelehang

ho lekala la bohle la Aforikaborwa.

• Diphumantsho tse sa tiiswang tsa nakwana tsa Maemo ana a GRAP ho sejetswa ka

tsona ka mokgwa o fapaneng le wa ho IPSAS 35.

Documents

LEKGOTLA LA MAEMO A TSHUPATLOTLO (ACCOUNTING … · 2019-04-24 · a ka sa tlaleha ka tsa dipehelo tsa tjhelete tse kopaneng mme ha ba hanane le ntlha eo; (b) disebediswa tsa mekitlane