Lekovito bilje

LEKOVITE I AROMATINE BILJKENastavnik: Prof. dr Dragica Obratov-Petkovi Asistent: Mr Ivana BjedovFond asova: 2+2

Lekovitim biljem nazivamo sve one biljne vrste koje se primenjuju u naunoj medicini, na osnovu aktivnih supstanci koje sadre. Aktivne materije, koje se koriste u lekovite svrhe, moraju biti kvalitetne i zastupljene u dovoljnoj koncentraciji.

Iz tih razloga neophodno je poznavati biologiju same vrste, vreme i nain prikupljanja i suenja kao i pravilan postupak upotrebe

Na osnovu meunarodnog kriterijuma IUCN-WMC, teritorija nae zemlje, zajedno sa planinskim podrujima Bugarske, predstavlja jedan od 6 evropskih, odnosno jedan od 159 centara svetske bioloke raznovrsnosti.Srbija se smatra floristiki bogatim podrujem u svetskim razmerama, s obzirom da se na teritoriji koja zahvata samo 0,0035% ukupne povrine svetskog kopna, nalazi 1,7% ukupne svetske flore.

Poznato je da se podruje nae zemlje odlikuje brojnou, heterogenou i diverzitetom biljnih vrsta, jer floru Srbije ini oko 3000 biljnih vrsta.

Zbog neracionalne i neplanske eksploatacije, promenjenih ili naruenih ekosistema, mnoge biljne vrste su ugroene ili se nalaze na ivici opstanka.

Meu ugroenim vrstama nalaze se i brojne lekovite biljke.

Pravilnim prikupljanjem, tj. racionalnom i planskom eksploatacijom, mogu se izbei ovi nepovoljni efekti.

PRIKUPLJANJE LEKOVITIH BILJAKAU poslednje vreme je izraen trend irenja aktivnosti na prikupljanju lekovitih biljaka i vraanja prirodnim izvorima lekovitih sirovina.

Osnovno pravilo kojeg se treba pridravati pri ovim aktivnostima je da se sauvaju priridni resursi i sprei prekomerno i nestruno prikupljanje lekovitih biljaka. Kada se poremeti, inae veoma osetljiva ekoloka ravnotea prirodnih ekosistema, postupak revitalizacije i obnove je veoma kompleksan, spor i iziskuje velika materijalna ulaganja.

Retko koja biljka se koristi u celosti, obino su to samo neki od njenih vegetativnih ili generativnih delova. Kvalitetna aktivna supstanca, koju lekovite biljke sadre, mora biti uzeta u pravom trenutku, to zavisi od vremena i naina prikupljanja.

Nain prikupljanja i suenja lekovitih biljakaNa odabranoj povrini nikada se ne prikuplja itava populacija, nego se obavezno ostavi izvestan broj vrsta za samoobnovu.

U toku jednog dana treba sakupljati samo jednu vrstu, zbog opasnosti da se pomeaju lekovite i otrovne biljke

Biljke treba dobro oistiti od zemlje i drugih neistoa

Biljke se prikupljaju po lepom i suvom vremenu. Ukoliko se prikupljaju po kii i vlanom vremenu, brzo potamne, promene boju, ubuaju se i gube lekovita svojstva.

Biljke se sue na promajnom mestu, u hladovini i to odmah posle prikupljanja. Samo neke biljne vrste se sue na suncu ili pojedini biljni delovi kao to su koren, rizom, krtola i dr.

Pri suenju, biljke treba rairiti u to tanjem sloju kao bi se to pre osuile.

Vreme prikupljanja lekovitih biljakaZavisi od toga koji deo biljke se koristi u lekovite svrhe:

Pupoljci se prikupljaju u rano prolee Cvet kada je biljka u fazi cvetanja List u trenutku kada se na biljci pojavljuju cvetovi Plod i seme kada su zreli Kora se guli u rano prolee Koren, rizomi, krtole- u kasnu jesen

Abies alba Mill. Jela

Familija Pinaceae

Morfoloki opis: Drvo visoko do 65 m. Kora odraslog stabla beliastosiva, puca u obliku uglastih ljuspi. Kronja konina do cilindrina, sa horizontalno postavljenim granama. Granice dlakave, starije gole. Pupoljci bez smole; na terminalnim izbojcima ponekad malo smolasti. etine raeljane, na fertilnim granama zailjene, na naliju sa dve bele pruge stominih otvora. Muki cvetovi uti, resoliki, valjkasti, dugi kao etine. iarice stoje uspravno, valjkastog oblika. Cveta od aprila do juna.

ivotna forma: Fanerofita

Stanite: Raste u umskim zajednicama bukve sa kojima gradi meovite sastojine, od 300 m.n.v. (Boranja) do preko 1600 m. (Stara planina).

Rasprostranjenje u Srbiji: Malinik iznad Zlota, Rtanj, Beljanica, Suva planina, Stara planina, Povlen, Maljen, Jelova gora, Tara, Zlatibor, emerno, Golija, Zlatar, Javor, Jadovnik, Radoelo, Pobijenik, Go, Studena, eljin, Kopaonik, Prokletije, Mokra planina, ljeb, Patrik, Koritnik, Oljak, Koa Balkan, ar planina, Ostrovica.

Biljnogeografska pripadnost: Srednjeevropski florni element

Opte rasprostranjenje: Planine srednje i june Evrope, na zapadu do Pirineja, na severu do istone Poljske, na istoku do Karpata i na jugu do Apenina i planina centralne Makedonije i Bugarske.

Nain prikupljanja i suenja: Skupljaju se etine i iarice, a slue za dobijanje etarskog ulja.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: etine i iarice sadre etarsko ulje. Etarsko ulje iz jelovih etina je sastojak mirisnih esencija, sredstava za inhaliranje kod oboljenja za disanje, lekova za utrljavanje kod reumatizma, iijasa, gihta, nekih konih bolesti, kao i u pojedinim kozmetikim preparatima. Etarsko ulje iz iarica ima slinu terapijsku upotrebu.

- aj od jelovih etina

Achillea millefolium L. Hajduka trava

Familija AsteraceaeOstali narodni nazivi: ajduica, ajduka trava, spori, kunica

Morfoloki opis: Viegodinja biljka, (10) 20-80 cm. visoka. Rizom puzei. Stabljika uspravna sa dosta listova, dlakava. Listovi dvostruko do trostruko perasto deljeni, dlakavi. Cvetovi skupljeni u glaviaste cvasti, u gustim, granatim gronjastim cvastima. Listii involukruma utozeleni, sa svetlosmeim do crnim koastim obodom. Sredinji cvetovi prljavobeli, a obodni ljubiasti do tamnocrvenoruiasti. Plod 1,5-2,0 mm. veliine. Cveta od juna do jula.

ivotna forma: Hemikriptofita

Stanite: Raste pored puteva, pruga, po kamenjarima, na sunim i umereno vlanim livadama, ree u umama.

Rasprostranjenje u Srbiji: Rasprostranjena.

Opte rasprostranjenje: Evropa, Sibir, zapadni Himalaji, severna Persija. Unesena u severnu Ameriku, novi Zeland i junu Australiju.

Biljnogeografska pripadnost: Evroazijski florni element

Nain prikupljanja i suenja: Odseca se zeljasti nadzemni deo biljke u cvetu u duini od 20 cm, ree se koriste samo cvasti ili samo list. Sui se u hladu, na promaji ili u sunici do 400 C.

Vreme prikupljanja: Cvasti se beru im se razvije lie. Listovi se sakupljaju u prolee, kad biljka ima samo rozetu prizemnih listova.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri gorke materije, etarsko ulje, flavonoide apigenin i luteolin i njihove glikozide, malo tanina i niz drugih jedinjenja.Upotrebljava se sama ili u ajnim meavinama.

Acorus calamus L. Iirot

Familija Poaceae

Morfoloki opis: Viegodinja biljka visine do 150 cm. Rizom razgranat, mesnat, karakteristinog mirisa. Stabljika spljotena, sa jedne strane otro rebrasta, a sa druge ljebasta. Listovi uzani, pri osnovi crvenkastoljubiasti. Cvast u odnosu na stabljiku nagnuta pod uglom od 450, a ine je brojni, sitni, utozelenkasti dvopolni cvetovi. Plod izduena crvena bobica. Cveta u junu.

ivotna forma: Geofita

Stanite: Raste kraj reka, na movarnim, vlanim i zabarenim mestima.

Rasprostranjenje u Srbiji: Obedska bara, okolina Beograda.

Opte rasprostranjenje: Kavkaz, Sibir, tropska i subtropska Istona Azija, Kina, Indija, Cejlon, Japan, Atlanska Severna Amerika. Uneta u Evropu.

Biljnogeografska pripadnost: Adventivna vrsta.

Nain prikupljanja i suenja: Vadi se rizom, koji se posle pranja i ienja od natrulih delova opere, oguli i rasee po duini. Sui se u sunici na oko 400C.

Vreme prikupljanja: Jesen ili rano prolee.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri gorke supstance, etarsko ulje, isparljivi askoron, tanini, sluz, mnogo skroba i dr.

-Upotrebljava se kao sastojak gorkog aja.

Agrimonia eupatoria L. - Petrovac

Familija RosaceaeOstali narodni nazivi: oujak

Morfoloki opis: Viegodinja biljka, (10) 30-100 cm. visoka. Rizom kratak. Stabljika uspravna, jednostavna ili granata, sa razreenim streim dlakama. Listovi koasti, perasti, sa 3-6 pari veih listia i izmeu njih sa 2-3 para manjih listia. Listii eliptini do jajasti, grubo nazubljeni, maljavi. Donji listovi esto obrazuju rozetu. Zalisci slini malim listiima. Cvetovi u gustim klasastim grozdovima. Hipancijum u obliku igre, gusto dlakav i sa kukastim bodljama. aini listii jajasto trouglasti, posle cvetanja nagnuti jedan prema drugom. Krunini listii usko objajasti ili obsrcasti. Plod nadole otvoren. Cveta od juna do avgusta.


Stanite: Raste po obroncima pored puteva, po kamenitim mestima, sunim livadama, u umama granice i cera i dr.

Rasprostranjenje u Srbiji: Rasprostranjena

Opte rasprostranjenje: Evropa, Azija, Afrika, Severna i Juna Amerika.

Biljnogeografska pripadnost: Evroazijski florni elemet.

Nain prikupljanja i suenja: Odseca se zeljasti nadzemni deo biljke u cvetu. Sui se u hladu, na promaji ili u suari na temperaturi do 400C.

Vreme prikupljanja: Za vreme cvetanja biljke tj. u junu ili i u julu.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri tanine, gorke materije, etarsko ulje, flavonske derivate i dr. U obliku aja.

Allium ursinum L. - Cremo

Familija AlliaceaeOstali narodni nazivi: medvei luk, aljma, vlaac.

Morfoloki opis: Viegodinja biljka, 20-50 cm. visoka. Lukovica duguljasta, obavijena tunikom, nekada sa bonim lukovicama. Stablo trostrano ili skoro okruglo, samo u donjem delu sa listovima. Listova veinom dva, eliptinolancetasti, zailjeni, tanki, odjednom sueni u dugaku drku. Spata dvolisna ili trolisna, jajastoduguljasta, zailjena, jednaka ili dua od cvetnih drki. Cvast vrna; cvetne drke uspravne, duplo due od izrazito belih listia perigona. Listii perigona linearnolancetasti, uspravni, razmaknuti. Cveta od aprila do avgusta.

ivotna forma: Geofita.

Stanite: Raste u vlanim bukovim umama od nizijskog do subalpskog pojasa.


Opte rasprostranjenje: Evropa, mala Azija, Kavkaz i Sibir do Kamatke.

Biljnogeografska pripadnost: Srednjeevropski florni element.

Nain prikupljanja i suenja: Bere se sve nadzemni deo i vadi lukovica.

Vreme prikupljanja: Nadzemni deo biljke se bere u prolee, u aprilu i maju, a lukovica se vadi u jesen.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri etarsko ulje sa sumpronim jedinjenjima, aliin, fruktozan, vitamine, mineralne materije i dr. Upotrebljava se kao narodni lek.

Althaea officinalis L. - Beli slez

Familija MalvaceaeOstali narodni nazivi: slez

Morfoloki opis: Viegodinja biljka, do 200 cm. visoka. Koren dugaak, debeo i razgranat, gusto pokriven lezdastim dlakama. Stabljika takoe prekrivena dlakama. Listovi trouglasto jajasti, zailjeni, po obodu nepravilno zupasto testerasti ili deljeni na 3-5 renjeva, dlakavi. Cvetovi pojedinani ili sloeni u cvasti u pazuhu listova, na vrhu stabljike. Spoljanja aica sa 8-10 linearno lancetastih listia, za polovinu kraih od aice. aini listii jajasti. Krunini listii svetloruiasti ili beli, trouglasti, na vrhu plitko useeni. Plodii obrasli kratkim beliastim dlakama. Cveta od juna do septembra.

ivotna forma: Hemikriptofita.

Stanite: Raste na vlanim livadama, pored obala reka, u vlanim ibljacima, jarugama.


Opte rasprostranjenje: Evropa, Azija, severna Afrika, odomaena u istonom delu Severne Amerike.

Biljnogeografska pripadnost: Subpontsko centralnoazijski florni element.

Nain prikupljanja i suenja: Vadi se koren, koji se posle pranja oguli tako da dobije beliastu boju. Sui se na 35-40oC. List i cvet se beru i sue u tankom sloju, u hladu i na promaji.

Vreme prikupljanja: Koren u jesen ili rano prolee, dok biljka ne pone bujno da se razvija. List i cvast za vreme cvetanja biljke.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: U korenu se nalazi sluz, dosta skroba, pektina, eera i dr. U listu i cvetu ima manje sluzi nego u korenu.Koren i list belog sleza su sastojci razlinih ajeva.

Arctostaphyllos uva-ursi (L.) Spreng. Medvee groe

Familija EricaceaeOstali narodni nazivi: meje grode, planika

Morfoloki opis: Polegli zimzeleni bun sa puzeim granicama dugakim do 1 m. Kora na granama tamnosmea, ljuspa se. Listovi objajasti, na vrhu tupi, pri osnovi klinasto useeni; odrasli celog oboda, nadole savijeni. Cvetovi skupljeni u grozdaste cvasti, na krajevima granica. aica sa 5 polukrunih renjia, krunica zelenkastobela, sa 5 renjia na vrhu. Plod bobiasta kotunica crvene boje.

ivotna forma: Hamefita.

Stanite: Raste na suvim i kamenitim terenima veih planinskih masiva, na stanitima belog i crnog bora, krivulja, kleice, smre i dr.Rasprostranjenje u Srbiji: Stara planina, Vidli, Rtanj, Suva planina, Kopaonik, Prokletije i dr.

Opte rasprostranjenje: Evropa, Azija, Afrika, Severna Amerika.

Biljnogeografska pripadnost: Borealno-cirkumpolarni florni element.

Nain prikupljanja i suenja: Odsecaju se zelene granice sa liem, brzo sue, a potom se sa njih skidaju oni listovi koji su celi i nisu potamneli.

Vreme prikupljanja: Prolee, za vreme cvetanja biljke.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri fenolni glikozid arbutin, malo metilarbutina, tanine, flavonoide.Upotrebljava se kao glavni sastojak urolokog aja.

Asperula odorata L. - LazarkinjaFamilija RubiaceaeOstali narodni nazivi: prvenac

Morfoloki opis: Viegodinja biljka, 10-30 cm. visoka. Rizom puzei, tanak, valjkast. Stabljika glatka, etvorouglasta. Listova po 6-9 u prljenu, obrnuto lancetasti, na vrhu sa bodljicom, malo hrapavo dlakavi po obodu, srednjem nervu i naliju. Cvetovi skupljeni u granatim cimoznim cvastima; beli, levkasti, sa 4 renja; renjevi neto dui od cevi i sa finim, mekanim vrkom. Plod pokriven levkasto savijenim ekinjama. Cveta od aprila do maja.


Stanite: Uglavnom raste u bukovim umama. Javlja se i u drugim umskim zajednicama.


Opte rasprostranjenje: Evropa, severna Afrika, Sibir.

Biljnogeografska pripadnost: Subevroazijski florni element

Nain prikupljanja i suenja: Odseca se nadzemni deo biljke u cvetu i sui paljivo, u tankom sloju u hladu, na promajnom mestu. Za vreme suenja treba ee prevrtati da lie ne pocrni.

Vreme prikupljanja: za vreme cvetanja biljke.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri kumarinske glikozide, tanine, gorke sastojke, etarska ulja i dr.

-Upotrebljava se kao narodni lek za leenje katara organa za disanje, vodene bolesti, ui, za poboljanje varenja, protiv utice, bolesti bubrega, naroito protiv mokrenja peska.

Betula pendula Roth. - Obina brezaFamilija BetulaceaeOstali narodni nazivi: bela breza

Morfoloki opis: Listopadno drvo do 30 m. visoko. Kora bela, ljuti se u horizontalnim trakama. Listovi trouglasto-jajasti ili rombini, 4-7 cm. dugi, pri osnovi iroko klinasti, na vrhu zailjeni, po obodu dvostruko otro nazubljeni. Lisna drka 2-3 cm. duga. Muke rese bez drke, vise po 2-3, enske rese na drkama, u doba cvetanja uspravne. Plod-krilata oraica. Cveta od aprila do maja.

ivotna forma: Fanerofita.

Stanite: Raste u veem broju razliitih umskih zajednica. Masovno se javlja kao pionirska vrsta na seinama i poaritima, oko rudnika.


Opte rasprostranjenje: Zapadna, severna i juna Evropa, Mala Azija, Balkansko poluostrvo, Sibir i Kavkaz.

Biljnogeografska pripadnost: Subjunosibirski florni element

Nain prikupljanja i suenja: Beru se listovi i sue u tankom sloju, u hladu i na promaji.

Vreme prikupljanja: Za vreme cvetanja.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri flavonoide, tanini, smole, saponini, malo etrarskog ulja.

-Upotebljava se aj kao diuretik, ne nadrauje bubreno tkivo a pomae poveano izluivanje vode. Takodje se koristi kod leenja reumatskih tegoba, gihta, za jaanje organizma u prolee i dr.

Calamintha officinalis Moench Divlji bosiljakFamilija LamiaceaeOstali narodni nazivi: gorska metvica

Morfoloki opis: Viegodinja biljka, 25-60(80) cm. visoka. Rizom kratak sa stolonama od kojih polaze sterilni i fertilni izdanci. Stabljika veinom razgranata, tupo uglasta. Listovi jajasti do iroko eliptini, sa 2-10 plitkih zubaca, maljavi. Cvetovi sloeni u rastresite dihazije, grade prividnu metliastu cvast. aica cevasto zvonasta, dvousnata, dlakava. Krunica ljubiasta, vrlo retko ruiasta ili purpurno bela, dlakava, dvousnata. Plod krukolik, svetlo mrke boje. Cveta od jula do septembra.


Stanite: Raste u svetlim listopadnim umama, na osulinama, kamenjarima do 1600 m.n.v.


Opte rasprostranjenje: Centralna i juna Evropa, Balkansko poluostrvo, Mala Azija, Kurdistan, severna Afrika.

Biljnogeografska pripadnost: Submediteranski florni element

Nain prikupljanja i suenja: Odsecaju se vrhovi granica u cvetu ili se prikuplja lie. Brzo se sui u hladovini u tankom sloju da bi zadrala prirodnu boju i miris.

Vreme prikupljanja: preko leta, za vreme cvetanja biljke.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri tanine, gorke materije, malo etarskog ulja i dr.

-Upotrebljava se kao narodni lek u obliku aja za jaanje i umirenje.

Capsella bursa pastoris (L.) Medic. TaruakFamilija BrassicaceaeOstali narodni nazivi: rusomaa, hou-neu

Morfoloki opis: Jednogodinja ili dvogodinja biljka sa vretenastim korenom. Stablo jednostavno ili razgranato. Prizemni listovi polimorfni, nedeljeni, perasto useeni do perasto deljeni. Listovi stabla pri osnovi strelasti. Cvetovi skupljeni u titaste cvasti. Listi i aice uspravni, beloopnasto obrubljeni. Listii krunice beli ili crvenkasti, sueni u kratak nokatac. Plod ljuica, puca na dva kapka. Cveta od aprila do jula (novembra).

ivotna forma: Terofite / hamefite

Stanite: Raste na obraenim poljima, zaputenim stanitima, ubrevitim zemljitima, na pearama, ivicama puta, istinama, sveim livadama.Zastupljena je na svim podlogama od nizijskih do planinskih predela. Najea je u fitocenozama korova penice i kukuruza.


Opte rasprostranjenje: Kosmopolit.

Nain prikupljanja i suenja: Bere se nadzemni deo biljke u cvetu. Sui se u tankom sloju u hladu i na promaji.

Vreme prikupljanja: Prikuplja se mlada biljka u poetku cvetanja. Kasnije daje drogu slabijeg kvaliteta.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri flavonoide, tanine, biogene amine, organske kiseline, vitamine C i K i dr.

Upotrebljava se u obliku aja za regulisanje ginekolokoh problema, kamena u bubrezima. Spolja se koristi za zavijanje rana radi zaustavljanja krvavljenja. Isceen sok se umrkava u nos u sluaju krvavljenja.

Centaurium umbellatum Gilib. KiicaFamilija GentianaceaeOstali narodni nazivi: kitica, trava od groznice, crveni kantarion

Morfoloki opis: Jednogodinja ili dvogodinja biljka, 10-50 cm. visine. Stablo uspravno, 4-uglasto. Prizemni listovi objajasti do jajasto eliptini, zatupasti, u rozeti, za vreme cvetanja zeleni. Listovi stabla naspramni, duguljasto jajasti do lancetasto eliptini, sedei. Cvetovi skupljeni u titasto-grozdastoj cvasti. aica za vreme cvetanja za polovinu kraa od krunine cevi; renjevi aice lancetasti. Krunica ruiasto-crvene boje, ree bela. aura usko cilindrina. Cveta od jula do septembra.

ivotna forma: Terofite / hamefite

Stanite: U hrastovim umama, svetlim ikarama, livadama, po ivicama puteva i njiva, na golim padinama, od nizije do planinskog pojasa.


Opte rasprostranjenje: Evropa izuzev severnih delova, Kavkaz, Persija, severna Afrika i severna Amerika.

Biljnogeografska pripadnost: Kosmopolit

Nain prikupljanja i suenja: Odseca se gornja polovina biljke u cvetu, vezuje u kitice i brzo sui u hladovini i na promaji.

Vreme prikupljanja: Preko leta, za vreme cvetanja biljke.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri gorke glikozide, flavonoide, ksantonske derivate, fenolkarbonske kiseline, triterpene, tragove alkaloida i dr.

-Upotrebljava se u obliku infuza, vodenog ekstrakta, praka, vina i tinkture za otvaranje apetita, protiv smetnji u organima za varenje, groznice. Koristi se i za izradu gorkog aja ili aja za eludac i gorke tinkture koje se daju za jaanje apetita i za poveanje stomane sekrecije.

Chelidonium majus L. RosopasFamilija PapaveraceaeOstali narodni nazivi: rusa

Morfoloki opis: Viegodinja biljka, 30-50 (100) cm visoka. Koren razgranat zatvorenomrke boje. Stabljika uspravna, granata, sa rasuto streim dlakama. Listovi neparno perasti; donje liske sa drkom, gornje sedee, vrne najvee, trorenjevite, nejednako nazubljene, na donjoj strani sivozelene, rasuto dlakave. Cvetovi aktinomorfni, u titastim cvastima. aini listii utozeleni, krunini uti, opadaju. Plod mahunasta aura, otvara se sa 2 kapka. Cveta od aprila do oktobra.


Stanite: Raste oko naseljenih mesta, pored ograda, zidova, na ruevinama, u ibljacima, pored puteva, na stenama, od ravniarskih predela do 1650 m.n.v.


Opte rasprostranjenje: Evropa do subarktike Skandinavije, Sredozemlje, atlanski deo Severne Amerike.


Nain prikupljanja i suenja: Bere se nadzemni deo biljke u cvetu i koren. Sui se u tankom sloju u hladu i na promaji.

Vreme prikupljanja: Nadzemni deo u poetku cvetanja, a koren u jesen ili u rano prolee.

Lakoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri izohinolinske alkaloide, flavonoide, saponine, organske kiseline, smole i dr.

-Upotrebljava se kao baktericidno i fungicidno sredstvo, kao i sredstvo za pojaano luenje ui, protiv tuberkuloze koe i dr.

Cichorium intybus L. - VodopijaFamilija AsteraceaeOstali narodni nazivi: enetrga

Morfoloki opis: Viegodinja biljka, 30-120 (200) cm. visoka. Koren vretenast. Stabljika kruta, uglasta, dlakava, u gornjem delu slabo granata. Prizemni listovi sueni u drku, renjeviti, testerasto useeni; u donjem delu stabljike slini prizemnim, sedei; u gornjem delu stabljike sedei, duguljasti do lancetasti sa odrezanom ili srpastom osnovom. Cvetovi skupljeni u mnogobrojne glaviaste cvasti na vrhovima granica. Listii involukruma u dva reda, po obodu dlakavi. Cvetovi zlatnouti, sa crvenom nervaturom. Plod jajast, sa 4 ivice, tamnosmee boje. Cveta od jula do septembra.


Stanite: Raste pored puteva, po zidinama, na oranicama, livadama, progalama nizijskih i vlanih uma.


Opte rasprostranjenje: Evropa, Azija istono od Persije i Bajkajskog jezera, severna Afrika. Unesena u istonu Aziju, severnu, tropsku i junu Ameriku, junu Afriku, Australiju i Novi Zeland.


Nain prikupljanja i suenja: Vadi se koren, ree nadzemni deo biljke u cvetu ili samo cvet. Deblje korenje se presee na polovinu i sui na suncu, a nadzemni deo se sui u hladu i na promajnom mestu da bi se sauvala prirodna boja cveta.

Vreme prikupljanja: koren se vadi u jesen, a nadzemni deo se bere za vreme cvetanja biljke.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: U korenu se nalazi inulin, gorki glikozid intibin, tanini, pektini, mleni sok i dr. U cvetovima se nalazi glikozid cihoriin.

Convallaria majalis L. - urevakFamilija AsparagaceaeOstali narodni nazivi: uric

Morfoloki opis: Viegodinja biljka do 20 cm. visoka. Rizom puzei i razgranat. Svake godine obrazuje po dva eliptina, zelena donja lista sa dugakom lisnom drkom. Cvetna stabljika je bezlisna, kraa od listova. Cvetovi su grupisani u grozdaste cvasti, na vrhu cvetnog izdanka, orijentisani na jednu stranu, dvopolni, mirisni. Plod loptasta bobica crvenkaste boje. Cveta od maja do juna.


Stanite: Raste u svetlim listopadnim i etinarskim umama, u ikarama, na seinama, na brdskim livadama, renim nasipima od nizijskog do subalpskog pojasa.


Opte rasprostranjenje: Evropa, umereni deo Azije, Severna Amerika.

Biljnogeografska pripadnost: : Cirkumpolarni florni element

Nain prikupljanja i suenja: Prikuplja se nadzemni deo biljke u cvetu, ree samo list. Sui se u hladu, u tankom sloju i na promaji.

Vreme prikupljanja: Bere se im pone da cveta.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri kardiotonine glikozide kao to su konvalatoksin, konvalozid i dr; steroidne saponine, flavonoide i dr. Cvetovi sadre malo etarskog ulja prijatnog mirisa.

-Upotrebljava se u vidu tinkture kod ubrzanog pulsa i razdraljivosti, kao sredstvo za mokrenje kod plunih bolesnika, kod nesanice i sl.

Corylus avellana L. LeskaFamilija CorylaceaeOstali narodni nazivi: lenik

Morfoloki opis: bun ili do 7 m. visoko drvo. Kora glatka, svetlocrvekasta ili pepeljastosiva, kasnije siva i plitko ispucala. Izdanci i grane duge, ravne, sa izraenim smeim lenticelama. Pupoljci krupni, trbuasti, naizmenino postavljeni. Listovi okruglasti do iroko jajoliki, sa naglo uiljenim vrhom, pri osnovi srcoliko urezani, sa lica tamnozeleni i bez sjaja, du nerava dlakavi, po obodu dvostruko testerasto nazubljeni. Lisna peteljka duga, dlakava. Muki cvetovi resoliki, a enski, po dva u cvastima slinim pupoljcima. Plodovi u grupama od 1-4, okrueni ovojem nazubljenog ili renjevitog oblika. Cveta od februara do marta.


Stanite: Raste u u hrastovim i bukovim umama. Gradi i guste estare na proplancima. Obino ini podrast u hrastovim umama, a javlja se i kao pionirska vrsta na toilima i sveim nanosima.


Opte rasprostranjenje: Skandinavija (sem severnih delova), srednja Evropa, zapadna Evropa, Sredozemlje, Balkan, Kipar i Mala Azija.

Biljnogeografska pripadnost: Subsrednjeevropski element

Nain sakupljanja i suenja: Bere se potpuno razvijen list; guli se kora sa stabla i debljih grana; bere se plod i iz njega vadi seme.

Vreme prikupljanja: List kada je potpuno razvijen; kora u jesen ili u rano prolee; plod kada je potpuno zreo.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: List sadri tanine, flavonoide, malo etarskog ulja i dr. Kora sadri tanine i bojene materije. Lenici sadre masna ulja, belanevine, mineralne soli, vitamin B1 i dr.

Kora leske kuvana u vodi i vinu daje dobar odvar za leenje rana od proirenih vena na nogama. Tean ekstrakt lia takoe ima vazokonstriktornke osobine. List i kora se spolja koriste za leenje varikoznih ulceracija u obliku obloga nainjenog od skuvanog sitno iseckanog lia i kore.

Crataegus oxyacantha L. Crveni glogFamilija Malaceae

Morfoloki opis: bun ili nisko drvo 3-4 (12) m. visoko. Granice sa trnovima. Pupoljci jajasto okruglasti. Listovi objajasti ili okruglasto-objajasti sa zatupastim vrhom i klinastom osnovom, celog oboda. Listovi na dugorastima krupniji, po obodu sa 3-5 plitko odvojenih i nazubljenih renjeva. Cvasti sa 6-12 cvetova, cvetovi beli ili neto crvenkasti. Plod jajast ili okruglast. Cveta u maju.


Stanite: Raste u hrastovim, jasenovim i bukovim umama.


Opte rasprostranjenje: Zapadna Evropa na sever do june Skandinavije i na istok do Zakarpatja.

Biljnogeografska pripadnost: Subsrednjeevropski element

Nain prikupljanja i suenja: Beru se cvasti i sue u tankom sloju, u hladu i na promaji. Sa cvastima se obino beru i mladi listovi. Plodovi (gloginje) se beru zreli, bez drke.

Vreme prikupljanja: Cvasti se beru pre potpunog sazrevanja; mladi listovi zajedno sa cvastima; plodovi kada su zreli.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri flavonoide, u plodovima ima vie hiperozida, a u liu vie viteksinramnozida. Osim toga sadri amine, katehine, fenolkarbonske kiseline, triterpenske kiseline, sterole i dr.

-Cvet i list se upotrebljavaju za sniavanje krvnog pritiska, kao srani sedativ, protiv nesanice, uzbudjenja, guenja i dr.

Daucus carota L. - Divlja mrkvaFamilija ApiaceaeOstali narodni nazivi: stidak, argarepa, uta repaMorfoloki opis: Dvogodinja, ree jednogodinja biljka, 50-80 (150) cm. visoka. Koren vretenast crvene, ute ili bele boje. Stabljika rebrasta, razgranata, uglavnom ekinjasto dlakava. Listovi 2-4 puta perasto deljeni; prizemni na drkama; gornji sedei sa rukavcem. Listii perasto deljeni. Cvetovi skupljeni u titaste cvasti; cvasti od mnogo cvetova. U sredini tita nalazi se tamnopurpurni cvet. Listii involukruma i involuceluma brojni. aica sa malim zupcima. Krunica bela, ukasta, ruiasta, purpurna. Plod elipsoidnog ili jajastog oblika. Cveta od juna do septembra.

ivotna forma: Terofita/hemikriptofita

Stanite: Raste na suvim i vlanim livadama, naroito na peskovitim mestima, na nasipima, obalama, pored puteva, na meama, u poljima, na obradivim povrinama, u svetlim umama.


Opte rasprostranjenje: Evropa, Azija, severna Afrika, u kulturama gotovo u celom svetu.

Biljnogeografska pripadnost: Subevroazijski

Nain prikupljanja i suenja: Vadi se koren i prikupljaju zreli plodovi. Sui se u tankom sloju, u hladu i na promaji.Vreme prikupljanja: jesen.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: U korenu se nalaze: karoten, vitamini, eeri, mineralne soli, pektini i dr. U plodovima: etarsko ulje, masno ulje, belanevine, flavonoidi, furanohromoni i dr.

-Sve koren je hrana, lek i industrijska sirovina, a plod za regulisanje rada organa za varenje. Sve sok korena upotrebljava se za leenje bolesti jetre, kod reumatizma, eerne bolesti. Divlja i pitoma argarepa kao polivitaminsko povre znaajni su za jaanje organizma, poveanje imuniteta, kao i u kozmetici.

Digitalis lanata Ehrh. Besnie Familija ScrophulariaceaeOstali narodni nazivi: vunasti digitalis

Morfoloki opis: Viegodinja zeljasta biljka, visine do 70 cm. Stabljika uspravna, jednostavna, ree pri vrhu granata, u gornjem delu prekrivena dlakama, pri osnovi sa rozetom prizemnih listova. Listovi glatki, na licu sjajni; prizemni izdueno lancetasti, postepeno sueni u drku, na vrhu zailjeni; na stablu svi listovi eliptino lancetasti, sedei, osnovom poluobuhvataju stabljiku, sa izvuenim, zailjenim vrhom. Cvetovi skupljeni u terminalne cvasti pokrivene vunastim, lezdastim dlakama. aica dlakava, na vrhu sa 5 zailjenih renjeva. Krunica srasla u skoro okruglu cev, svetloute boje, sa ljubiastim ilicama, spolja pokrivena lezdastim maljama; gornja usna kratka i zatupasta, donja sa 3 renja. Plod - aura, jajast. Cveta od juna do avgusta.


Stanite: Raste po ivicama uma, u ikarama i na livadama, u umama grabia, kestena i dr.

Rasprostranjenje u Srbiji: Rasprostranjena. Poznatiji lokaliteti: Ozren, Stara planina, Suva planina, Rtanj, Pirot, Vlasotince, Babunica, Zlot, Kragujevac, Kraljevo, Fruka gora, Deliblatska peara, Kaanik i Visoki Deani.

Opte rasprostranjenje: Balkansko poluostrvo, srednja Evropa do juga, Kavkaz.

Biljnogeografska pripadnost: Subbalkanski florni element

Nain prikupljanja i suenja: Beru se listovi sa dvogodinje biljke i sue u tankom sloju, u hladu i na promaji.

Vreme prikupljanja: Za vreme cvetanja biljke.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri kardenolidne steroidne kardiotonine glikozide, saponine, flavonoide i dr.

-Upotrebljava se kao jedan od najvanijih lekova za srce, naroito za jaanje sranog miia. Deluje na cirkulaciju krvi.

Dryopteris filix-mas (L.) Schott - NavalaFamilija AspidiaceaeOstali narodni nazivi: prava paprat

Morfoloki opis: Viegodinja biljka. Rizom kos, kratak i debeo. Listovi brojni, dvostruko perasti. Lisna drka do 30cm. duga, ukasta, slabo rebrasta, pokrivena mnogobrojnim malim ljuspama. Liska izduena, pri vrhu suena, dvostruko perasto deljena, odozgo tamnozelena i gola, dole blea sa retkim dlakama. Listovi prvog reda naizmenini, na kratkoj drci, na vrhu postepeno zailjeni. Listii drugog reda uglavnom nazubljeni. Sorusi smeteni sa obe strane srednjeg nerva u 2 reda. Induzijumi bubreasti, goli, opnasti i ne pokivaju potpuno sorus. Cveta od juna do septembra.


Stanite: Raste u senovitim lirskim i etinarskim umama od nizijskog do subalpskog pojasa.


Opte rasprostranjenje: Evropa, Azija, Afrika, Severna i Juna Amerika.

Biljnogeografska pripadnost: Kosmopolit

Nain prikupljanja i suenja: Vadi se rizom sa ostacima baza peteljaka listova, oisti od natrulih delova i korenja i brzo sui na oko 500 C.

Vreme prikupljanja: rano prolee ili jesen.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri vie razliitih floroglucinskih derivata vezanih za buternu kiselinu kao to su: aspidinol i aspidin, zatim filiksova kiselina i srodna jedinjenja, tanini, masna ulja, skrob i dr.

-Upotrebljava se za izradu ekstrakta pomou etra koji se daje u elatinskim kapsulama, obavezno pod kontrolom lekara.

Equisetum arvense L. Poljski rastaviFamilija EquisetaceaeOstali narodni nazivi: preslica, konjorep

Morfoloki opis: Viegodinja biljka do 80 cm. visoka. Rizom lankovit, sa mrkim listiima koji su srasli u rukavac. Sterilna stabljika jednostruko ili dvostruko prljenasto razgranata; grane uspravne ili poluuspravne. Lisni rukavci zeleni sa zailjenim crnim zupcima, po obodu beli. Fertilna stabljika se razvija pre sterilne, nerazgranata, sona, bledomrka, ugine posle rasejavanja spora. Cveta od marta do maja.


Stanite: Raste pored potoka, reka, na vlanim aluvijalnim terenima, na oranicama i ruderalnim stanitima, ree u umama nizijskih i brdskih podruja.


Opte rasprostranjenje: Hladna i umerena podruja Evrope, Azije i Severne Amerike.

Biljnogeografska pripadnost: Cirkumpolarni florni element

Nain prikupljanja i suenja: Odsecaju se samo zrele sterilne, granate stabljike. Sue se u tankom sloju, u hladu i na promaji.

Vreme prikupljanja: leto.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri mineralne materije, silicijumove kiseline, silikate i kalijumove soli, flavonoide, tragove alkaloida, organske kiseline i dr.

-Upotrebljava se za poveanje mineralizacije obolelog organizma. U biljnim meavinama koristi se u diuretinim ajevima, kod arterioskleroze i hipertonije, hroninog zapaljenja bubrega, za bolje varenje.

Fagus sylvatica L. BukvaFamilija Fagaceae

Morfoloki opis: Listopadno drvo, 30-40 m. visoko, prenika do 2 m. Kora tanka, glatka, beliastosiva do siva. Pupoljci vretenasti, na vrhu zailjeni, odstojei. Listovi rasporeeni u 2 reda, sa eliptinom liskom, obino najirom iznad polovine, na vrhu i osnovi iroko zailjenom, dugom 4 do 12 cm, irokom 2,5 do 8 cm. Liska obodom cela, malo valovita ili slabo nazubljena, lice tamnozeleno. Muki cvetovi grupisani u loptastim cvastima, enski skupljeni u zajednikom omotau (kupuli) u gornjem delu granice u pazuhu listova. Zrela kupula jajasta, pri vrhu suena, gusto obrasla stipulama. Plod-bukvica, 10-16 mm. duga, trouglasta. Cveta uporedo sa listanjem, plodonosi IX-X.


Stanite: Raste u brdskim i planinskim predelima, najbolje na severnim padinama. Nalazi se u istim bukovim umama ili u meovitim liarskim i etinarskim umama, od 60-2100 m.n.v.


Opte rasprostranjenje: Evropa na severu do Britanskih ostrva i jugoistonog dela Skandinavskog poluostrva, na jugu do Pirineja, Balkansko poluostrvo, na istoku do Varave, zapadne Besarabije, do Kiinjeva, istonih Karpata i Transilvanskih Alpa, zatim disjunktno na Krimu.


Nain prikupljanja i suenja: Guli se kora sa stabla i grana. Koristi se katran.

Vreme prikupljanja: prolee

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Kora sadri tanine i druge materije. U katranu se nalazi smea fenolnih derivata, aromatinih ugljovodonika, organskih kiselina, smolastih materija i dr.Kora od bukve, posebno sa mladjih grana, moe se koristiti kao odvar za spreavanje groznice.

-U ishrani je posebno znaajan plod bukvica u kome ima dosta skroba i masnog ulja iji je sastav slian maslinovom ulju. Ovi plodovi se mogu priti radi boljeg ukusa.Katran je sastojak lekovitih masti i pasta. Sapun sa katranom se koristi za spreavanje peruti.

Fragaria vesca L. umska jagodaFamilija RosaceaeOstali domai nazivi: jagoda, mamica

Morfoloki opis: Viegodinja biljka, 5-20(30) cm. visoka. Rizom valjkast, vodoravan ili kos, pokriven izumrlim ostacima listova. Stabljika uspravna, ree ustajua, dlakava. Listovi grupisani u rozete iz ije sredine izbijaju stolone koje se ukorenjuju na vorovima. Listovi trolani, na dugim drkama, dlakavi. Zalisci crvenosmei, uiljeni. Cvetovi skupljeni u cimozne cvasti. aini listii trouglasto iljati. Krunini listii okruglasti, beli. Plod soan, mesnat, crven-zbirna oraica. Cveta od maja do juna.


Stanite: Raste na livadama, progalama uma, u umama granice i cera, kitnjaka i graba, kitnjakovim i bukovim umama i dr.

Rasprostranjenje u Srbiji: Rasprostranjenja.

Opte rasprostranjenje: Kosmopolit.


Nain prikupljanja i suenja: Beru se listovi i sue u hladu i na promaji.Vreme prikupljanja: posle branja plodova dok su listovi neoteeni i sa zelenom bojom.

Lekovita svojstva i nain upotrebe: Sadri tanine, flavonoide, leukoantocijane, malo etarskog ulja i dr.

-Upotrebljava se kao narodni lek. Plod jagode upotrebljava se za spravljanje sirupa, a u sveem stanju smatra se lekom kod mnogih hroninih bolesti stomaka i creva. Zreo plod umske jagode se jede sve kao veoma omiljeno divlje voe i slui za spravljanje slatka, demova, sokova, vina i drugih proizvoda. umske jagode se mogu suiti na nain kako se to inae radi sa drugim voem.

Galium verum L. - Ivanjsko cveeFamilija RubiaceaeOstali narodni nazivi: ivanjsko cvijee uto

Morfoloki opis: Viegodinja biljka (10) 30-100 cm. visoka. Rizom puzei, valjkast. Stabljika tupo etvrtasta. Listovi linearni, po obodu savijeni, sa donje strane gusto fino dlakavi, na vrhu sa bodljicom. Cvetovi skupljeni u metliaste cvasti koje su terminalno postavljene; osovina cvasti sa gustim kratkim dlakama. Krunica uta, mirie na med. Plod go, u zrelom stanju crn. Cveta od maja do septembra.


Stanite: Raste u umskim i livadskim zajednicama kao i pored puteva, pruga i sl.


Opte rasprostarnjenje: Evropa i Azija, preneta u Severnu Ameriku.


Nain prikupljanja i suenja: Odseca se gornji deo biljke u cvetu i sui paljivo u tankom sloju u hladu i na promaji da bi se sauvala prirodna boja cvetova.


Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri glikozide, tanine, saponine, malo etarskog ulja.

-Upotrebljava se kao narodni lek za umirenje, leenje konih bolesti i dr.

Gentiana asclepiadea L. - SveicaFamilija GentianaceaeOstali narodni nazivi: trava od utice

Morfoloki opis: Viegodinja biljka do 100 cm. visoka. Rizom snano razvijen, valjkast, vornovat. Stabljike brojne, jednostavne, uspravne ili povijene, gusto pokrivene listovima. Listovi naspramno postavljeni, mnogobrojni, jajasto lancetasti, pri osnovi zaokrueni, sedei, najee sa pet nerava. Cvetovi pojedinani ili do tri u grupacijama u pazuhu gornjih listova, na kratkim peteljkama, krupni. Krunica tamnoplava, sa unutranje strane sa crvenkastoljubiastim pegama, ree bela, svetloplava ili ljubiasta, sa pet trouglasto zailjenih renjeva. Plod duguljasta aura. Cveta od jula do oktobra.


Stanite: Raste na panjacima i livadama od pojasa planinske bukve do iznad granice uma.

Rasprostranjenje u Srbiji: Suva planina, Stara planina, Kopaonik, Zlatibor, Medvednik, Stolovi, Rudnik, oko Pirota, Uica, Deanske planine, Greben, eravica.

Opte rasprostranjenje: Juna i srednja Evropa, kavkaske zemlje.


Nain prikupljanja i suenja: Prikuplja se koren, presee i sui.

Vreme prikupljanja: prolee ili jesen.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri gorke glikozide, utu boju gentizin, eere.-Koren sveice se, u narodu, upotrebljava kao lek protiv utice.

Gentiana lutea L. LincuraFamilija GentianaceaeOstali narodni nazivi: raven

Morfoloki opis: Viegodinja biljka do 140 cm. visoka. Rizom kratak, debeo, ravast, grana se u 2-10 dugih i debelih korenova. Stablo uspravno, uplje. Listovi jajasti, prizemni, na drkama, dugi do 30 cm i oko 15 cm. iroki; srednje lie obuhvata stabljiku, gornje sedee. Cvetovi veliki, uti, na dugim peteljkama u mnogocvetnim zbijenim cvastima postavljenim bono na glavnoj osovini. Plod aura sa dva kapka. Cveta od juna do avgusta.


Stanite: Raste na panjacima, na prevojima planina, u ikarama.

Rasprostranjenje u Srbiji: Maljen, Divibare, Suvobor, Rajac, Zlatibor, Tara, Stol, Stara planina, Suva planina, Go, eljin, Prokletije, Kopaonik dr.

Opte rasprostranjenje: Centralna i juna Evropa, Mala Azija.

Biljnogeografska pripadnost: Subbalkanski florni element

Nain prikupljanja i suenja: Vadi se rizom sa korenjem od starijih biljaka. Gornji deo rizoma sa pupoljcima se odsee i odmah rasadi. Ostatak se oisti od natrulih delova, dobro opere, isee uzdu na sitne komade i brzo sui na suncu ili u sunici na temperaturi od 50-60 0C.

Vreme prikupljanja: jesen.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri gorak glikozid genciopikrozid, gorki amarogentin, utu boju gentizin, eere, fitosterole, pektine i dr.

-Upotrebljava se u obliku praka, hladnog macerata, tinkture, sirupa i lekovitog vina kod bolesti organa za varenje, pomae luenju lezda u ustima i digestivnom traktu, zatim utie kod malokrvnosti, slabosti, oronulosti i u danima posle preleanih bolesti. Koristi se i kao protivgroznino sredstvo. Od korena lincure izrauju se lekoviti galenski preparati.

Geranium robertianum L. iva travaFamilija GeraniaceaeOstali narodni nazivi: pastirska iglica

Morfoloki opis: Jednogodinja ili prezimljujua jednogodinja biljka, 15-40 (70) cm. visoka. Stabljika ustajua, granata, sona, dlakava. Donji listovi stabla petodeli, gornji skoro trodeli; listii rombini, duboko perasto deljeni na cele ili zupaste renjie, svi dlakavi. Cvetovi dugaki koliko i peteljke. aini listii uspravljeni, sa dugakim vrhom. Krunini listii dva puta dui od ainih, svetlocrveni. Plod sa mreasto naboranim plodiima. Cveta od maja do avgusta.


Stanite: tamne liarske, etinarske i meovite ume, stenjaci, senovita vlana mesta u planinskoj i subalpskoj zoni, sve do 1800 m.n.v.


Opte rasprostranjenje: Evropa, srednja Azija, zapadni Sibir, Kina,Japan, Afrika do Ugande, severna Amerika.

Biljnogeografska pripadnost: Subcirkularni florni element

Nain prikupljanja i suenja: Bere se nadzemni deo biljke u cvetu. Sui se u tankom sloju u hladu i na promaji.

Vreme prikupljanja: preko leta za vreme cvetanja biljke.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri tanine, flavonoide, gorka jedinjenja, smole, organske kiseline i dr.

-Upotrebljava se kao narodni lek u vidu slabog aja kod hroninih bolesti organa za izluivanje i sl.

Glechoma hederacea L. DobriicaFamilija LamiaceaeOstali narodni nazivi: dobriavka, samobajka

Morfoloki opis: Viegodinja biljka, 20-50 cm. dugaka. Stabljike puzee ili ustajue, gole ili po rebrima dlakave. Listovi bubreasti; gornji bubreasto srcasti, donji i srednji na drkama; liske obodom krupno nazubljene. Cvetovi skupljeni u pazuhu srednjih i gornjih listova u prividne prljenove. aica uzana, cevasta, sa zupcima koji naglo prelaze u osje. Krunica plavkasto ljubiasta, dua od aice. Plod mrke boje. Cveta od aprila do jula.


Stanite: Raste u svetlim vrbovim, topolovim, jasenovim i lunjakovim umama, u bunjacima, na umskim ivicama, na livadama, du reka i oko naselja.


Opte rasprostranjenje: Evropa, Evroazija, Azija, Sibir, Japan, uneta u severnu Ameriku.


Nain prikupljanja i suenja: Prikuplja se nadzemni deo biljke u cvetu. Sui se u tankom sloju, u hladu i na promaji.

Vreme prikupljanja: u maju i junu za vreme cvetanja biljke.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri tanine, gorke materije, malo etarskog ulja i dr.

-Upotrebljava se kao narodni lek u obliku aja, praka, soka isceenog iz svee biljke i sirupa za leenje organa za disanje, za poboljanje apetita. Spolja se koristi za leenje katara nosa, kod ozleda, rana i sl. Skuvana se moe jesti kao ukusno povre.

Hedera helix L. - Brljan Familija AraliaceaeOstali narodni nazivi: brljen, brljika

Morfoloki opis: Drvenasta biljka koja se penje uz vertikalnu podlogu ili puzi po zemlji, do 30 m. visine. Mladi izdanci dlakavi, kasnije goli. Listovi koasti, spiralno rasporeeni, okruglasto jajasti, ree su ui, strelasti, 3-5 renjeviti, sa lica tamnozeleni, sjajni i goli, na naliju ukastozeleni. Cvetovi su skupljeni u titaste cvasti, obino dvopolni, sa slabije razvijenom aicom. Krunini listii zelenkasti. Plod okrugao, u zrelom stanju plaviaste boje. Cveta od septembra do oktobra.

ivotna forma: Fanerofitska lijana

Stanite: raste u nizijskom, brdskom i planinskom pojasu u hrastovim, bukovim, bukovo-jelovim i dr. umama.


Opte rasprostranjenje: Srednja i juna Evropa, Krim, Kavkaz, do Baltikog mora.

Biljnogeografska pripadnost: Subatlansko-submediteranski florni element

Upotreba: U narodu se koristi kao odvar za leenje konih bolesti, reumatizma, bradavica, za lake iskaljavanje.Nain prikupljanja i suenja:Bere se lie, plod i tanka stabljika.

Hypericun perforatum L. KantarionFamilija HypericaceaeOstali narodni nazivi: gospino zelje, bogorodiina trava

Morfoloki opis: Viegodinja biljka, (10)20-100 cm. visoka. Koren vretenast i jako razgranat. Stablo uspravno, pri vrhu razgranato, golo, sa 2 istaknute uzdune pruge. Listovi jajasti, duguljasti ili linearni, zatupasti ili sa kraim iljatim vrhom, sa brojnim prozirnim i crnim takama po povrini. Cvetovi su grupisani u razgranatoj, iroko titolikoj cvasti. aini listii jajasto-lancetasti ili lancetasti do linearni sa iljatim vrhom, po povrini sa veim ili manjim brojem prozirnih ili crnih taaka i crtica. Krunini listii 2-4 puta dui od ainih, eliptini, prema vrhu sueni, zlatnoute boje, sa crnim takama naroito po obodu. aura sa bradaviastim uljanim rezervoarima. Cveta od juna do avgusta.


Stanite: Raste u razliitim tipovima hrastovih uma, u ibljacima, po livadama i panjacima, umskim istinama, poaritima i dr.


Opte rasprostranjenje: Evropa, srednja i zapadna Azija, severna Afrika. Odomaena u istonoj Aziji, Severnoj i Junoj Americi, Australiji, Novom Zelandu.


Nain prikupljanja i suenja: Odseca se gornja polovina biljke u cvetu i sui u tankom sloju, u hladu i na promaji.

Vreme prikupljanja: U toku cvetanja biljke. U Srbiji se obino bere na dan 7. jula.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri hipericin i slina jedinjenja, etarsko ulje, flavonoide, tanine, antibiotska jedinjenja i dr.

-Upotrebljava se kao blag sedativ i vrlo poznat narodni lek za spoljanju i unutranju upotrebu

Juniperus communis L. - KlekaFamilija CupressaceaeOstali narodni nazivi: venja, smreka

Morfoloki opis: bun ili drvo visoko do 12 m. Kora trakasto uzduno ispucala. Kronja kupasta. Mlade granice trouglaste. etine po tri prljenasto rasporeene, povijene, krute, bodljikave, na licu sa belom prugom stominih otvora i dve zelene pruge. Cvetovi dvodomi. iarice bobiaste, okruglaste, zrele crnoplaviaste boje, zrele u drugoj godini. Cveta od aprila do juna.


Stanite: Raste u hrastovim, bukovim, bukovo-jelovim umama, na vritinama.


Opte rasprostranjenje: Evropa, severna Azija, Severna Amerika.


Nain prikupljanja i suenja: Prikupljaju se zreli plodovi i drvo. Ispod drveta ili buna razastre se prostirka, a plodovi se otresaju. Sue se u tankom sloju, u hladu i na promaji, s tim da se povremeno prevru.Drvo se dobija iz stabla, grana i korena. Etarsko ulje se dobija destilacijom pomou vodene pare iz sveih zdrobljenih plodova.

Vreme prikupljanja: Klekinje u jesen, drvo u rano prolee.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Klekinje sadre etarsko ulje, eere, katehinske tanine, flavonoide, leukoantocijanidine i dr.

-Plod kleke je sastojak aja za izluivanje. U narodnoj medicini koristi se za leenje organa za varenje, poboljanje apetita, izazivanje znojenja, deluje na luenje sluzokoe. Kao lek daje se protiv bolesti organa za izluivanje, kod katara i drugih bolesti plua, kod razliitih otoka u trbunoj duplji. Spolja se upotrebljava ulje i dekokt od klekinja i to za mazanje otoka, ispiranje zastarelih upala na koi.

Malva silvestris L. - Crni slezFamilija MalvaceaeOstali narodni nazivi: guja trava, velika slezovaa.

Morfoloki opis: Dvogodinja ili viegodinja biljka do 150 cm. visoka. Stabljika uspravna ili se izdie, razgranata, pri osnovi odrvenela, dlakava. Listovi na dugakim drkama, razliite veliine, bubreasto srcastog oblika, plie ili dublje deljeni na 3-7 renjeva; renjevi po obodu nazubljeni, na naliju dlakavi. Cvetovi u pazuhu listova, 2-6 zajedno. Listia spoljanje aice tri, po obodu dlakavi. aini listii oko 6 mm. dugi, sa lezdastim dlakama. Krunini listii objajastoklinasti, na vrhu useeni, ruiaste do ljubiaste boje. Plod izokarpijum, u obliku diska. Cveta od maja do septembra.


Stanite: Raste pored naselja, puteva, na zaputenim mestima, u batama, vinogradima, okopavinama, umskim progalama od nizijskih do planinskih predela.


Opte rasprostranjenje: Evropa, Azija, Amerika, Afrika, delimino u Australiji.


Nain prikupljanja i suenja: Bere se potpuno razvijen cvet bez peteljke i list bez drke. Sui se paljivo, u tankom sloju i na promaji.


Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Cvet sadri sluz, tanine, antocijan. List sadri sluz, tanine i dr.

-Upotrebljava se u obliku aja kod prehlada, zapaljenja usta i grla. U narodnoj medicini koristi se cvet kod oboljenja organa za izluivanje, a list i cvet za obloge u leenju rana, za kupke i dr. Zbog antocijana cvet crnog sleza upotrebljava se i za bojenje ivotnih namirnica.

Matricaria chamomilla L. KamilicaFamilija AsteraceaeOstali narodni nazivi: titrica, prstenak

Morfoloki opis: Jednogodinja biljka visine do 60 cm. Stabljika uspravna, gola, najee granata. Listovi dva do tri puta perasto deljeni, sa bodljastim i iljatim renjevima. Cvetovi su skupljeni u glaviaste cvasti, sa drkama. Po obodu cvasti nalaze se beli jeziasti cvetovi, a po sredini uti cevasti cvetovi. Cvetna loa u poetku ravna, kasnije kupasto loptasta, izduena i uplja. Plod ahenija, pri osnovi suena. Cvta od maja do septembra.

ivotna forma: Terofita

Stanite: Raste na oranicama, pored puteva, utrina, naselja, na zaslanjenim stanitima.


Opte rasprostranjenje: Evroazija. Unesena u u Severnu Ameriku i Australiju.


Nain prikupljanja i suenja: Otkidaju se cvetne glavice i sue u tankom sloju, u hladu i na promaji.

Vreme prikupljanja: kada su beli, obodni cvetovi u horizontalnom poloaju.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri etrasko ulje, slobodne i glikozidno vezane flavonoide, seskviterpenske laktone, kumarine, sluzi i dr.

-Upotrebljava se, u obliku aja ili gotovih lekovitih preparata, kod poremeaja organa za varenje. Spolja se daje za oboljenja koe i sluznica, kod katara nosa i grla, za inhaliranje, ispiranje usta, kupke, obloge i sl. Kamilica je sastojak aja za znojenje, aja za pojaano luenje ui i aja za decu.

Melilotus officinalis (L.) Pallas - KokotacFamilija FabaceaeOstali narodni nazivi: draljika uta

Morfoloki opis: Dvogodinja, retko jednogodinja biljka, 30-90 cm. visoka. Koren dugaak, razgranat. Stablo veinom uspravno, u gornjem delu sa kratkim dlakama. Listovi u prvoj godini vei nego u drugoj. Zalisci lancetasti. Cvetovi (30-70) skupljeni u grozdaste cvasti, sa drkama nanie savijenim. Krunica uta. Plod jajastog oblika, tup, mrke ili crne boje. Cveta u junu.


Stanite: raste pored puteva i njiva, na ruderalnim mestima, po obodu uma.


Opte rasprostranjenje: Evroazija, zapadna Kina.


Nain prikupljanja i suenja: Odsecaju se gornje polovine stabljike u cvetu i sue u tankom sloju u hladu i na promaji. Osuena biljka ima jak miris na kumarin.


Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri kumarin, dihidrokumarin, melilotozid, kumarnu i melilotnu kiselinu, tanine, flavonoide.

-Upotrebljava se kao narodni lek za obloge protiv otoka. Spolja se koristi kao mast ili melem kod gnojnih rana, ireva i dr.

Melissa officinalis L. - MatinjakFamilija LamiaceaeOstali narodni nazivi: matoina

Morfoloki opis: Viegodinja biljka 30-80 (120) cm. visoka. Rizom kratak. Podzemne stolone kratke, pokrivene mesnatim donjim listovima. Izdanak intenzivno mirie na limun. Stabljika etvoruuglasta, uspravna ili se izdie, sa veine vorova polaze dugake grane koje se ponovo granaju, dlakava. Listovi jajasti do skoro rombini, po obodu nazubljeni, pri osnovi srcasto useeni, na naliju sa sedeim lezdama. Cvetovi sloeni u dihazije, stre ili su po malo povijeni. aica cevasto zvonasta, dvousnata, sa 10 jako izraenih nerava, dlakava. Krunica dvousnata, plaviastobela, bledoljubiasta ili ukastobela, duplo dua od aice. Plodii izdueno jajasti. Cveta od juna do avgusta.


Stanite: Raste u meama, na zidinama, u vinogradima, oko sela.

Rasprostranjenje u Srbiji: Sporadino.

Opte rasprostranjenje: Istoni deo sredozemne oblasti, od Italije do Kavkaza, Sirije, Irana, Turkestana i jugozapadnog Sibira.

Biljnogeografska pripadnost: Submediteranski florni element

Nain prikupljanja i suenja: Beru se listovi i sue u tankom sloju, u hladu i na promaji.

Vreme prikupljanja: Pre cvetanja biljke.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri etarsko ulje, rozmarinsku kiselinu, triterpene, flavonoide i dr.

-Upotrebljava se u obliku aja protiv nadimanja u organima za varenje, kod neuralgije, histerije, neurastenije, gaenja i sl.. Koristi se i protiv oboljenja usled nazeba, kod nesanice, migrene, uma u uima. Spolja se upotrebljava kod oboljenja desni i dr.

Mentha pulegium L. - Barska nana Familija LamiaceaeOstali narodni nazivi: metvica, poljaak, drobna metvica

Morfoloki opis: Viegodinja zeljasta aromatina biljka, 10-15 cm. visoka. Stablo jako granato, uspravno ili poleglo. itava biljka dlakava. Listovi jajasti, ovalni ili izdueno eliptini, na kratkim drkama, sa celim ili slabo nazubljenim obodom; vrni pricvetni listovi sedei, sitni, krai od cvetova. Cvetovi skupljeni u dihazijalne cvasti, koje u pazuhu listova grade loptast agregat. aica dvousnata, unutra dlakava, donja usna sa tri ilasta zubca, krunica jarko crvenkasta, crvenkasto ljubiasta ili bela, dva puta dua od aice, sa jednim lancetastim i tri uzduna renja. Plod, oraica okruglasta. Cveta od juna do septembra.


Stanite: Raste na vlanim i movarnim mestima, pored obala bara i jezera, pored puteva, kao i na neto suvljim livadama, do 500 m.n.v.


Opte rasprostranjenje: Mediteran, zapadna, srednja i istona Evropa, Mala Azija, severni Iran, Sirija, Abisinija.

Biljnogeografska pripadnost: Subsrednjeevropski florni elemnt

Nain prikupljanja i suenja: Odseca se gornja polovina granica u cvetu i sui u tankom sloju, u hladu i na promaji, ili se vezuje u manje kite i sui obeena nadole. Sa osuenih granica se skine rukom lie i cvetovi, a granice odbace.

Vreme prikupljanja: u toku cvetanja biljke.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri etrasko ulje, tanine, gorke materije i dr.

-Upotrebljava se u obliku aja za leenje organa za disanje, iskaljavanje i kod hroninog katara plua. Koristi se i za leenje organa za varenje, za jaanje kao tonik, protiv nadimanja. Destilisano etarsko ulje se primenjuje u industriji jeftinih sapuna. Iz ulja se vadi pulegon kao sirovina za sintezu mentola.

Orchis simia Lam. KaunakFamilija Orchidaceae

Morfoloki opis: Viegodinja biljka, 30-40 cm. visoka. Krtole skoro loptaste, sa snanim konastim korenovima. Stabljika okrugla, u gornjem delu izbrazdana. Listovi izdueno jajasti, ulebljeni, na vrhu tupo iljati, najvii ili dva najvia izdueno lancetasti, osnovom obuhvataju stabljiku. Cvast klasolika, veinom loptasta, zbijena. Listii perigona, izuzimajui usnu, nagore povijeni, grade jajastu crvenoljubiastu kacigu. Usna na vrhu duboko trorenjevita, beliasta do ruiastoljubiasta, pokrivena ruiastim do purpurnim papilama. Cveta od maja do juna.


Stanite: Raste na zatravnjenim povrinama, izmeu bunja, na obodu uma, umskim livadama.

Rasprostranjenje u Srbiji: Sporadino.

Opte rasprostranjenje: Zapadna Evropa, sredozemna oblast, Kavkaz.

Biljnogeografska pripadnost:Subatlansko submediteranski florni element

Nain prikupljanja i suenja: Vade se mlade krtole koje se posle pranja u vodi naniu na vrpce ili stave u mreu, a potom operu vrelom vodom kako bi se inaktivirali enzimi, a skrob preao u lepak. Krtole se sue na promaji, u tankom sloju u sunici ili izloene suncu.

Vreme prikupljanja: Za vreme cvetanja ili kad precvetaju, dok se jo mogu prepoznati na livadama, jer su im tada krtole krupnije.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Salep sadri sluzi, skrob, belanevine i dr.

-Upotrebljava se za izradu salepove sluzi koja se daje kao blago sredstvo, posebno kod dece. Skuvan salep u obliku aja daje se kod bolesti organa za varenje i kao hrana u raznim bolestima.

Origanum vulgare L. Vranilova travaFamilija LamiaceaeOstali narodni nazivi: vranilovka

Morfoloki opis: Viegodinja biljka, 20-50(80) cm. visoka. Rizom horizontalan, sa podzemnim stolonama. Stabljika pri osnovi lei na zemlji, ostalim delom uspravna. Iz pazuha listova polaze kratki sterilni izdanci, a sa gornjih cvasti. Listovi jajasti, pri osnovi naglo sueni u drku, sa utisnutim lezdama. Cvetovi po 1-3 sloeni u sedee dihazije a one u glaviaste klasie koji zajedno obrazuju cvasti u vidu korimba ili metlice. aica zvonasta, sa trouglastim zupcima. Krunica dvousnata, cevasta, svetlokarmincrvena do tamnocrvena. Plod izdueno jajast, mrke boje. Cveta od jula do septembra.


Stanite: Raste na sunim obroncima, siromanim livadama, u svetlijim listopadnim umama, ikarama, na umskim progalama, do 2000 m.n.v.


Opte rasprostranjenje: Evropa, Azija.

Biljnogeografska pripadnost: Evroazijski forni element

Nain prikupljanja i suenja: Odsecaju se vrhovi granica u cvetu duine do 20 cm. i sue u tankom sloju, u hladu i na promaji. Mogu da se vezuju kitice koje se obeene sue u prostoriji koja se dobro provetrava. Posle suenja treba rukom skinuti lie i cvetove i samo to koristiti. Stabljika se ne upotrebljava.


Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri etarsko ulje, tanine i dr.

-Upotrebljava se kao narodni lek u vidu aja za iskaljavanje, za bolje varenje hrane, kod nesanice i sl. Spolja se protiv zapaljenja koe i sluznica.

Pinus sylvestris L. - Beli borFamilija PinaceaeOstali narodni nazivi: bor

Morfoloki opis: Drvo visoko do 40 m. Kora u donjem delu odraslog stabla sivosmea, debela, u viem delu, u regionu kronje sa crvenkastosmeim ljuspama. etine po dve, otvorenozelene boje, uvrnute oko svoje ose. Kronja amrelasta do rairena. Muki cvetovi resoliko zbijeni. iarice zrele krajem sledee godine, sa drkom, sivosmee, bez sjaja. Cveta u maju i junu.


Stanite: Raste iznad 1000 m.n.v., ponekad i nie meajui se sa crnim borom. Ree se javlja kao primeana vrsta u zajednicama kitnjaka, omorike, bukve-jele, smre i molike.

Rasprostranjenje u Srbiji: Povlen, Maljen, Zlatibor, Mokra gora, Tara, Nova Varo, Radoelo, Zlatar, Kopaonik, Stolovi, Studena, prokletije, Mokra planina, ar planina.

Opte rasprostranjenje: Od istonog dela Pirinejskog poluostrva, kotske, Skandinavije, do oko 700. severne irine, severne Azije do Ohotskog mora. Na jugu Evrope se javlja na visokim planinama sva tri velika poluostrva, na Krimu i Kavkazu.

Biljnogeografska pripadnost: Subborealno evroazijski florni element.

Nain prikupljanja i suenja: Prikupljaju se etine, drvo, korenje i pupoljci.

Vreme prikupljanja: etine u leto, pupoljci i kora u rano prolee.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri terpentin, smole, etarsko ulje, fenolna jedinjenja, aromatine ugljovodonike, organske kiseline, gorke materije, vitamin C.

-Pupoljci se koriste u obliku aja kao diuretik, protiv kalja, hroninog katara plua, hroninog reumatizma i dr. Poznate se kupke sa etinama belog bora koje se primenjuju protiv bolova u zglobovima i miiima, konih oboljenja, zapaljenja oiju, kod nadimanja, greva u stomaku, nesanice, umnog i telesnog napora. Mladi borovi pupoljci kuvani u vodi, vinu, mleku ili pivu koriste se za leenje konih bolesti, katara bronhija, promuklosti, kalja i reume.

Plantago media L. BokvicaFamilija PlantaginaceaeOstali narodni nazivi: enska bokvica, srednja bokvica, triputac

Morfoloki opis: Viegodinja biljka, 10-50 (70) cm. visoka. Stablo pri osnovi poleglo, a zatim se izdie. Listovi skupljeni u prizemnu rozetu, iroko eliptini ili jajasti, do 2,5 puta dui nego iri, dlakavi. Cvetovi skupljeni u zbijene cilindrine klasove na vrhu stabljike. aini listii eliptini ili jajasto eliptini, opnasti, sa izraenim zeljastim grebenom. Krunini renjevi jajasti ili izdueno jajasti. Plod jajastog oblika. Cveta od maja do septembra.


Stanite: Raste na suvim brdskim, dolinskim i visokoplaninskim livadama, u proreenim umama, na prisojnim i peskovitim mestima, prinama, do 2450 m.n.v.


Opte rasprostranjenje: Evropa, umerena Azija.


Nain prikupljanja i suenja: List se bere u prolee i sui u tankom sloju u hladu i na promaji.

Vreme prikupljanja: prolee.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri glikozid aukubin, tanine, sluz, vitamine K i C.

-Upotrebljava se kao narodni lek u biljnim smeama za leenje kalja, protiv bolesti trbunih organa, proliva, odliva krvi, a spolja se liem zavijaju svee rane, opekotine, uboji i dr.

Primula veris Huds. JaglikaFamilija PrimulaceaeOstali narodni nazivi: jagorevina, jagorika

Morfoloki opis: Viegodinja biljka pokrivena vieelijskim lezdanim dlakama. Listovi jajasti ili izduenog oblika, prelaze u lisnu drku, na naliju dlakavi. Cvetovi grupisani u titaste cvasti, na vrhu stabljike. aica i krunica zvonaste, krunica sa pet renjeva, uta, u drelu sa pet crvenkastih pega. Plod ovalna aura. Cveta od aprila do maja.


Stanite: Raste na sunanim livadama i u svetlim bunovima

Raspostranjenje u Srbiji: Rasprostranjena

Opte rasprostranjenje: Centralna Evropa i istona Azija.

Biljnogeografska pripadnost: Subsrednjeevropski florni element

Nain prikupljanja i suenja: Prikuplja se rizom sa korenjem i cvet sa ili bez aice. Rizom se opere i brzo sui na suncu. Cvet se sui paljivo u tankom sloju, na promaji.

Vreme prikupljanja: Rizom se vadi za vreme cvetanja ili neposredno posle cvetanja biljke. Cvet se bere u poetku cvetanja.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: U korenu se nalaze triterpenski saponini, fenolni glikozidi, skrob, malo tanina i dr. Cvet sadri saponine, flavonoide, karotenoide, malo etarskog ulja i dr.

-Upotrebljava se, u obliku dekokta ili tenog ekstrakta, kod bronhitisa, katara disajnih puteva, kalja, oboljenja usled prehlade i nagomilavanj sluzi u organima za disanje. Cvet deluje blae od korena kod kalja, bronhitisa i nazeba, glavobolje, neuralgija, za preznojavanje i dr. Mlado lie se moe koristiti za ishranu umesto spanaa.

Pulmonaria officinalis L. MedunikaFamilija BoraginaceaeOstali narodni nazivi: plunjak, medunica

Morfoloki opis: Viegodinja biljka, 10-20 (30) cm. visoka. Koren nezadebljao. Rizom razgranat sa adventivnim korenovima, cvetnim izdancima i lisnom rozetom. Stablo dlakavo. Listovi rozete (letnji listovi) na dugim drkama, jajasti, pri osnovi srcasti; listovi na donjem delu stabla sueni u kratke drke sa krilima; gornji listovi sedei. Cvetovi u gustim, mnogocvetnim dvojnim uvojcima. aica cevasto-zvonasta; okrajci aice trouglasti. Krunica u poetku ruiasta zatim prljavo ljubiasta, ree karmin crvena ili bela, s jednim prstenom od dlaka. Plod mrk do crn sa jasno izdvojenim prstenom. Cveta od marta do maja.


Stanite: Raste u svetlim liarskim, ree u etinarskim umama, esto uz potoke.


Opte rasprostranjenje: Evropa, severno do Holandije, Danske, june i srednje vedske, june Finske, istono od srednje i june Rusije, juno od severnih Balkanskih zemalja, severne i srednje Italije, a prema zapadu samo do Francuske.


Nain prikupljanja i suenja: Odseca se nadzemni deo biljke u cvetu i sui u tankom sloju, u hladu i na promaji.


Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri sluzi, mineralne materije, naroito silicijumove kiseline, tanine, flavonoide, alantoin i dr.

-Upotrebljava se kao narodni lek za stiavanje kalja i za lake izbacivanje lajma. Osuena i samlevena u praak ubrzava zaleenje sveih rana i spreava ponovno zapaljenje koe. aj spravljen od lia pomae kod promuklosti, oboljenja organa za izluivanje i varenje.

Quercus robur L. LunjakFamilija FagaceaeOstali narodni nazivi: hrast, gorun, rast

Morfoloki opis: Listopadno drvo visoko 30-40 (50)m. Kora u mladosti glatka, kasnije debela, uzduno duboko a popreno slabije ispucala. Kronja iroka, nepravilna, vrlo razgranata, sa nepravilnim, krivim i kolenasto savijenim granama. Listovi na debelim drkama, liska objajasta ili objajastoduguljasta, najira u sredini ili u gornjoj polovini, pri osnovi suena, nesimetrina, na vrhu okruglasta ili ugnuta, po obodu perasto urezana na 4-8 pari nejednakih renjeva. Muki cvetovi resoliki, ukastozeleni. enski cvetovi pojedinani ili u grupama do 5 na zajednikoj drci. ir izdueno jajast do eliptian, na vrhu zaotren. Cveta od aprila do maja. Plodonosi od septembra do oktobra.


Stanite: Raste u nizijama i dolinama ili blago breuljkastim terenima.

Rasprostranjenje u Srbiji: Rasprostranjena vrsta u Vojvodini, Mavi, Pomoravlju, u nizijama i dolinama velikih reka.

Opte rasprostranjenje: Evropa izuzev panije i srednje Portugalije, kao i severnih evropskih oblasti, Kavkaz, Mala Azija.


Nain prikupljanja i suenja: Guli se kora mladih grana i skuplja se ir. Sui se prirodno, na vazduhu, na promajnom mestu.

Vreme prikupljanja: Kora u prolee kad ponu da se otvaraju lisni pupoljci, a ir kada je zreo.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri tanine, katehin, slobodne fenolske kiseline, flavonoide, triterpene i dr.

-Kora se upotrebljava spolja u vidu dekokta za kupke, obloge kod promrzlina i za ispiranje usta. Ispren i istucan ir koristi se kao tonino sredstvo protiv slabosti stomaka, krofula i rahitisa, slabog varenja. Oljuten i u slanoj vodi kuvan ir upotrebljava se kao dodatak testu u nedostatku brana za izradu hleba.

Rubus candicans Weihe KupinaFamilija Rosaceae

Morfoloki opis: Viegodinja biljka. Stabla jaka, uspravna, u kasno leto povijena. Trnova malo, sa vrlo dugakom osnovom, neki srpasto povijeni. Listovi prstasto sloeni, listia 5, na licu glatki, na naliju maljavi ili beliastodlakavi, donji listii skoro sedei. Cvetovi sakupljeni u grozdaste cvasti sa trnovima, beli do izrazito crveni. Plod zbirna kotunica crne boje. Cveta u junu.

ivotna forma: Nanofanerofita

Stanite: Raste na brdskim terenima, utrinama i umama.

Rasprostranjenje u Srbiji: esta.

Opte rasprostranjenje: Srednja Evropa od istone Francuske do Poljske , eke i Slovake, na Balkanu i Apeninskom poluostrvu.


Nain prikupljanja i suenja: Beru se samo neni i potpuno mladi listovi sa vrha granica. Sue se u tankom sloju, u hladu i na promaji.

Vreme prikupljanja: Jun i jul.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri galotanine, organske kiseline, flavonoide i dr.

-Upotrebljava se u obliku aja kod oboljenja organa za varenje , zatim za grgljanje kod bolesti grla i ranica na drelu. Koristi se kao zamena za kineski aj.

Rubus idaeus L. MalinaFamilija Rosaceae

Morfoloki opis: Viegodinja biljka do 150 cm. visoka. Stablo uspravno, valjkasto, pepeljasto, sa trnovima. Listovi perasto sloeni iz 5-7 listia, terminalni listi jajast ili duguljasto jajast, srcast, kratko zailjen. Cvetovi neugledni, beli, nanie oboreni, skupljeni u cimozne cvasti. Plod crven ili naranast. Cveta u maju.


Stanite: Raste u umama, utrinama i proplancima.

Rasprostranjenje u Srbiji: Kopaonik, Golija, Jastrebac, Stara planina i dr.

Opte rasprostranjenje: Evropa i umerene oblasti Azije i severne Amerike.


Nain prikupljanja i suenja: Beru se mladi listovi i svei plodovi. Listovi se sue u tankom sloju, u hladu i na promaji. Plod se odmah prerauje.

Vreme prikupljanja: List preko leta, a plod u zrelom stanju.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: List sadri tanine, organske kiseline, flavonoide. Zreo plod ima do 10% eera, organske kiseline, tanine, pektine, mineralne soli, vitamine i dr.

-aj od lista maline upotrebljava se za grgaljanje kod zapaljenja usta i grla ree za leenje konih bolesti. Sastojak je i raznih meavina koje se koriste za spravljanje diuretinih napitaka. Od plodova se spravlja sirup koji se pomean sa vodom daje za ispiranje grla i usta.

Sambucus nigra L. ZovaFamijija SambucaceaeOstali narodni nazivi: bazga

Morfoloki opis: bun ili visoko drvo do 10 m. visine, prenika do 50 cm. Kora na starijem stablu sivo-smea, sa izdueno-ispucalom plutom. Sr granica iroka, bele boje. Lie naspramno stojee, neparno perasto, sa 2-3 para eliptinih ili izduenih, na vrhu dugako zailjenih listia, po obodu testerastih. Cvetovi sa jakim mirisom, u bogatim i gustim, vrnim, pljosnatim cvastima. Plodne cvasti visee. Plodovi sjajno crnoljubiasti, sa crvenim sokom. Cveta u junu.


Stanite: Raste u umama lunjaka i poljskog jasena, kitnjaka i graba, bukve, zatim u ivicama, ikarama, oko naselja, na seinama i poaritima, retko preko 1000 m.n.v.


Opte rasprostranjenje: Evropa na severu do june vedske, Litvanije, Mala Azija, Transkavkazje, zapadni Sibir.


Nain prikupljanja i suenja: Odsecaju se cele cvasti, raire i sue u hladu i na promaji. Posle suenja krune se nad sitom tako da prou samo cvetii, a peteljke ostanu.

Vreme prikupljanja: im cvetii ponu da se otvaraju.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Cvet sadri flavonoide, sluzi, tanine, etarsko ulje, razne organske kiseline i dr. U plodovima ima eera, jabune i drugih organskih kiselina, tanina i dr.

-Upotrebljava se za lake znojenje i mokrenje, a plodovi kao laksans.

Sanguisorba officinalis L. Jarija travaFamilija RosaceaeOstali narodni nazivi: dunjica, krvokarpa

Morfoloki opis: Viegodinja biljka, 20-100 cm. visoka. Rizom jak, granat. Stabljika uspravna, u gornjem delu ravasto granata, izbrazdana, uplja. Listovi perasti, sa 7-15 listia; listii jajasti ili duguljasto jajasti, sa srcolikom osnovom, krupno testerasto nazubljeni, sa donje strane sivkasti, sa jako izraenom nervaturom; prizemni listovi na dugim drkama. Cvetovi skupljeni u glaviaste cvasti, cvetnih glavica 1-5, na dugakim uspravnim drkama. Plod zatvoren jakim hipancijumom. Cveta od juna do oktobra.


Stanite: Raste po ravnicama, oranicama, vlanim livadama.


Opte rasprostranjenje: Evropa, Azija, Japan, Severna Afrika. Unesena u Severnu Ameriku.


Nain prikupljanja i suenja: Vadi se rizom sa korenjem i sui u tankom sloju, u hladu i na promaji.


Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri tanine, galnu i elagnu kiselinu, skrob, saponine, sterine i dr.

-Upotrebljava se u obliku tenog ili suvog ekstrakta kod oboljenja digestivnog trakta. Ispoljava, pored ostalog i jako baktericidno delovanje na mikrobe koji izazivaju paratifus i dizenteriju. Spolja se upotrebljava za leenje rana, opekotina i sl.

Solidago virgaurea L. ZlatnicaFamilija AsteraceaeOstali narodni nazivi: elebi-grana, udinska trava

Morfoloki opis: Viegodinja biljka, (3) 20-100 cm. visoka. Rizom kos, cilindrian. Stabljika uspravna, u gornjem delu sa kratkim dlakama. Listovi eliptino jajasti, na lisnim drkama, po obodu grubo testerasto nazubljeni. Cvetovi skupljeni u glaviaste cvasti, a ove u kupaste, jednostavne grozdove ili metlice, uti. Listii involukruma duguljasti, iljati. Plod dlakav. Cveta od jula do septmbra.


Stanite: Raste u umskim zajednicama kao i na otvorenim mestima u visokoplaninskim predelima.


Opte rasprostranjenje: Evropa, severna i zapadna Azija, Severna Amerika, Severna Afrika.

Biljnogeografska pripadnost: Subborealno cirkumpolarni florni element

Nain prikupljanja i suenja: Odsecaju se gornje polovine granica u cvetu i sue u tankom sloju, u hladu i na promaji.


Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri flavonoide, katehinske tanine, saponine, malo etarskog ulja, antocijanidine i dr.

-Upotrebljava se u obliku aja kao diuretik. U narodnoj medicini daje se kao sredstvo protiv gihta, reume, artritisa, ekcema i drugih konih bolesti, a spolja za grgljanje kod zapaljenja usta i grla i za ispiranje rana koje teko zarastaju.

Stachys officinalis (L.) Trevis RanilistFamilija Lamiaceaea

Morfoloki opis: Viegodinja biljka 20-60 (100) cm. visoka. Rizom kos. Stabljika uspravna ili se od osnove izdie. Izdanak dlakav. Najvei broj listova sloen u prizemnu rozetu, izuzimajui dva do tri para koja su na stabljici; listovi rozete jajasti do eliptini, du oboda nazubljeni, dlakavi. Cvetovi sloeni u prividne prljenove koji zajedno grade klasove. aica cevasto zvonsta, u gornjem delu esto ljubiasta. Krunica u gornjem delu karmin crvene boje, ree bela; krunina cev kraa od aice, bela, neznatno savijena i u vrnom delu proirena, sa gornje strane dlakava; gornja usna krunice kraa od gornje, donja proirena, trorenjevita. Plodii jajasti. Cveta od juna do oktobra.


Stanite: Raste na umereno suvim do vlanim livadama i u svetlim ikarama, naroito u planinskom pojasu.


Opte rasprostranjenje: Evropa, Mala Azija, severna Afrika.


Nain prikupljanja i suenja: Odsecaju se gornje polovine stabljike i sue u tankom sloju, u hladu i na promaji.

Vreme prikupljanja: Poetak cvetanja biljke.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri tanine, glikozide, saponine i dr.

-Upotrebljava se u obliku vinskog odvara za ienje rana i rana od proirenih vena na nogama. Koristi se i protiv groznice.

Symphytum officinale L. GavezFamilija Boraginaceae

Morfoloki opis: Viegodinji polubuni. Koren repast, mesnat i bogat sluzi. Rizom kratak, bez krtolastih zadebljanja. Izdanci svee zeleni, dlakavi. Stablo kruto, uspravno, dlakavo, mesnato, uplje, samo u gornjem delu razgranato. Listovi pri osnovi stabla i u donjem delu lancetasto jajasti i sueni u nejasno odvojene drke, gornji listovi sedei, svi se sputaju, dlakavi. Cvetovi na oborenim drkama, skupljeni u dvojne uvojke. aica rascepljena na duge lancetaste okrajke. Krunica zvonasta, dua od aice, prljavoruiasta ili ukastobela; rub krunice sa kratkim, trouglastim, upolje savijenim okrajcima. Plod oraica kosojajasta.


Stanite: Raste na vlanim livadama, na obalama potoka, na vlanim mestima pored puteva, uglavnom u ravniarskim predelima.


Opte rasprostranjenje: Najvei deo Evrope, juno do junog dela Rusije, do severnih delova Balkana, srednje Italije i srednje panije, severno do Irske, kotske, srednje Skandinavije, june Finske, Estonije i Karelije, istono do zapadnog Sibira i Male Azije.


Nain prikupljanja i suenja: Vadi se rizom sa korenjem, dobro opere, izree na komade i sui na suncu ili u hladu, na promaji.


Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri alantoin, sluzi, tanine, asparagin, skrob, alkaloide, triterpene, sterole i dr.

-Upotrebljava se spolja, kao kaa od sveeg korena ili gust dekokt, kod zapaljenja zglobova, za ubrzanje stvaranja kalusa kod preloma kostiju, zapaljenja tetiva, artritisa, distorzija, kontuzija, hematoma, tromboflebitisa, parotitisa, za leenje rana koje teko zaceljuju, ireva i sl. Dekokt korena se daje za ispiranje usta i grla i pije se kod gastritisa i ulkusa.

Taraxacum officinale Weber. MaslaakFamilija Asteraceae

Morfoloki opis: Viegodinja biljka, 2-100 cm. visoka. Rizom vieglaviast. Skapus uspravan ili ustajui. Listovi lancetasti, useeni, nazubljeni. Involukrum mek, zelenkast. Cvetova mnogo, uti do svetlouti, retko orancrveni ili beliastouti. Plod sa mnogo bodljastih kvrica. Cveta od aprila do septemba.


Stanite: Raste pored puteva, na njivama, pesku, batama, utrinama, travnjacima, padinama pred puta, vlanim do umereno suvim livadama, zaslanjenim livadama, snenim dolinama.


Opte rasprostranjenje: Evropa i Azija.


Nain prikupljanja i suenja: Vadi se koren i sui na suncu ili u tankom sloju u hladu i na promaji.

Vreme prikupljanja: Jesen ili rano prolee pre nego to biljka procveta.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri gorke glikozide, smole, triterpene, sterole, sluzi, inulin i eer.

-Upotrebljava se kod bolesti jetre, za pojaano luenje ui, kod zapuenih unih kanala, za prolaenje peska i unih kamiaka. Koristi se i za pojaavanje apetita i dobro varenje hrane. Koristi se za ishranu kao salata kao i za spravljenje soka. Iz korena se prenjem i mlevenjem dobija zamena za kafu.

Teucrium chamaedrys L. DubaacFamilija LamiaceaeOstali narodni nazivi: podubica, dupac, penuica

Morfoloki opis: Polubun visine 10-25 (30) cm. Stablo razgranato sa poleglim starijim granama. Mlae grane vrste, dlakave, crvenoljubiaste. Listovi sa kratkom lisnom drkom, gusto rasporeeni na stablu, rombinojajasti do eliptini, sa dugakom, klinastom osnovom, po obodu nazubljeni, dlakavi. Po 2-6 cvetova skupljeni u prividne prljenove, svi zajedno u prividne terminalne grozdove esto okrenuti na jednu stranu. aica cevasto zvonasta, crvenoljubiasta, sa 5 zubaca. Krunica bledocrvena, donja usna dlakava, srednji reanj zaokrugljen, nanie oboren. Plodii jajasti, na povrini fino mreasti. Cveta od jula do avgusta (septembra).

ivotna forma: Drvenasta hamefita

Stanite: Raste na sunim kamenjarima, panjacima, u svetlim hrastovim i bukovim umama, u ivicama, na osulinama, livadama i dr.


Opte rasprostranjenje: Srednja Evropa, Sredozemna oblast, zapadna Azija, severna Afrika.

Biljnogeografska pripadnost: Subpontsko-submediteranski florni element

Nain prikupljanja i suenja: Sakupljaju se vrhovi granica u cvetu. Sue se u tankom sloju, u hladu i na promaji.


Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri etarsko ulje, tanine, flavonoide, gorke supstance i dr.

-Upotrebljava se u obliku praka, tinkture i aja za leenje organa za varenje: za podsticanje rada creva, protiv stomanih i crevnih groznica i grozniavih stanja.

Thymus serpyllum L. Majina duicaFamilija LamiaceaeOstali narodni nazivi: bakina duica, timijan

Morfoloki opis: Viegodinji mali bun prijatnog mirisa. Stabljika izduena, pri osnovi odrvenela, puzi u vidu izduenih stolona, na vrhu se zavrava sterilnom rozetom listova. Cvetne grane visoke 4-7 cm., razvijaju se du poloenog stabla u nizovima, ravnomerno pokrivene dlakama na svim stranama. Listovi mali, vrsti, uzano jajasto eliptini, pri vrhu zaokrugljeni, pri osnovi klinasti, sa izraenim srednjim nervom. Cvetovi sloeni na vrhu grana u okruglaste, ree izduene cvasti. Cveta od maja do septembra.

ivotna forma: Zeljasta hamefita

Stanite: Raste na peskovitim mestima.

Rasprostranjenje u Srbiji: Vojvodina Fruka gora.

Opte rasprostranjenje: Severna i centralna Evropa.

Biljnogeografska pripadnost: Srenjeevropski florni element

Nain prikupljanja i suenja: Odsecaju se nadzemni delovi biljke u cvetu i sue u tankom sloju, u hladu i na promaji. Posle suenja grube granice se mogu odbaciti.


Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri etarsko ulje, tanine, gorka jedinjenja, flavonoide i dr.

-Teni ekstrakt majine duice je sastojak sirupa koji se upotrebljava za iskaljavanje. Koristi se i kod hroninog katara plua, Spolja se, u vidu ulja, koristi protiv reumatizma.

Tilia cordata Miller Pozna, sitnolisna lipa Familija Tiliaceae

Listopadno drvo visoko do 25 m, sa prenikom do 1 m. Kora starijih stabala tamna, dosta duboko poduno ispucala. Lie 5-9 cm. dugako i 5-8 cm. iroko, sa srcastom, zaravnjenom osnovom. Zupci po obodu sa kratkim, neizraenim oskama. Lice listova zeleno, golo, a nalije upadljivo svetlije boje, u pazuhu nerava sa upercima crvenkastosmeih dlaica. Cvetovi uti i miriljavi. Priperak obino go i na peteljci. Plodovi sitni. Cveta od juna do jula.


Stanite: Raste u meovitim umama hrastovog, bukovog i bukovo-jelovog pojasa, do oko 1200 m.n.v.


Opte rasprostranjenje: Zapadna Evropa, Rusija.


Nain prikupljanja i suenja: Beru se cvasti sa pripercima i sue u tankom sloju, u hladu i na promaji.

Vreme prikupljanja: Pre nego to se cvasti potpuno razviju.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: Sadri flavonoide, sluzi, tanine, malo etarskog ulja i dr.

-aj od lipovog cveta je omiljeni narodni lek za za ublaavanje nadraaja kod upale gornjih disajnih puteva i za preznojavanje kod prehlada. Posebno je poznat kao sredstvo za smirenje napetih nerava, kao uspavljujue sredstvo, a uoeno je i da smanjuje arteriosklerozu i poveani krvni pritisak.U nedostatku cveta, moe se koristiti i kora i list koji se (nakon kuvanja) upotrebljavaju protiv upale koe i opekotina.

Tussilago farfara L. PodbelFamolija AsteraceaeOstali narodni nazivi: podbelj

Morfoloki opis: Viegodinja biljka, 15-30 cm. visoka. Rizom dugaak, tanak. Listovi prizemni, razvijaju se posle cvetanja, okruglasti do iroko jajasti, potpuno razvijeni u preniku do 20 (30) cm. iroki, pravilno prstasti, sa 5-12 renjeva, u poetku gusto vunasto dlakavi, kasnije goli. Cvetovi su skupljeni u pojedinane glavice, svetloute boje. Listii involukruma mnogobrojni, ruiasti, pri osnovi opkoljeni ljuspama stabljike. Plod sa papusom (dlaicama). Cveta od marta do maja.


Stanite: Raste pored puteva, oranica, po vinogradima, pored potoka, na obroncima pored puteva.


Opte rasprostranjenje: Evropa, zapadna i severna Azija, planine severne Afrike.


Nain prikupljanja i suenja: Beru se cvasti i zdravo, potpuno razvijeno lie, bez drki. Sui se u tankom sloju u hladu i na promaji.

Vreme prikupljanja: Cvasti poetkom cvetanja, u prolee, a listovi u prvoj polovini leta.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: U listovima se nalazi sluz, inulini, tanini, flavonoidi, etarska ulja, triterpeni, steroli i dr. U cvastima ima vie etarskog ulja, flavonoida i sluzi nego u liu.

-Upotrebljava se u obliku aja kod kataralnih zapaljenja i suvog nadraaja na kaalj u podruju usta i grla. U narodnoj medicini list podbela namazan mau ili uljem stavlja se na rane, posekotine, zagnojena i upaljena mesta na telu.

Urtica dioica L. KoprivaFamilija UrticaceaeOstali narodni nazivi: ara

Morfoloki opis: Viegodinja zeljasta biljka, 30-150 cm. visoka. Stablo uspravno, etvorostrano, pokriveno sa kratkim ekinjama ili sa dugakim arnim dlakama. Listovi naspramno postavljeni ili vrlo retko po tri lista u prljenu, jajastog ili lancetastog oblika, po obodu grubo testerasto nazubljeni, dlakavi. Cvetno stablo nosi samo muke ili samo enske cvetove. Muke cvasti su uspravne, enske su due i obino vise. Cveta od juna do novembra.


Stanite: Raste oko kua, na livadama, du renih dolina, oko puteva, na vlanim stanitima, na umskim seinama i naputenim dvoritima.


Opte rasprostranjenje: Skoro kosmopolitski rasprostranjena.


Nain prikupljanja i suenja: Bere se mlad, zdrav i razvijen list ili se odsecaju samo vrni delovi biljke u cvetu sa stabljikom koja ne sme biti deblja od 3mm. Sui se u tankom sloju, u hladu i na promaji, pazei da list sauna prirodnu zelenu boju. Koren se vadi i sui na suncu.

Vreme prikupljanja: Listovi za vreme cvetanja biljke. Koren u jesen ili u rano prolee.

Lekoviti sastojci i nain upotrebe: List sadri hlorofile, karotenoide, vitamine, triterpene, sterole

Documents

Lekovito bilje