UNIVERZITET U SARAJEVUFakultet politikih nauka

LEKSIKON POJMOVA(Polemologija)

Sarajevo 2012

AABDIKACIJA - (lat. ab.... + dicere -rei, kazati, odricanje ....) neka vrsta odricanja, a naroito ostavka na neki poloaj, odricanje vladara od prijestola, naelno kao dobrovoljni in, a u praksi uglavnom izvoen pod pritiskom. ABOLICIJA (lat. abolere-unititi, ukinuti) najei naziv za akt pratanja najvieg organa dravne vlasti kojim se prije pravomonosti presude daje oslobaanje od krivinog gonjenja za neke vrste krivinih djela, tako da se gonjenje nee ni zapoeti, a ukoliko je zapoeto, obustavit e se. Abolicija moe biti opa ili samo za odreena krivina djela, ili za neke grupe poinitelja. U toku agresije na Bosnu i Hercegovinu, Predsjednitvo ove drave je donijelo vie takvih akata, pri emu su bili izuzeti genocid i ratni zloini pojedinaca i grupa (v. amnestija). AUTANT - (lat. adjuvare - pomoi) pomonik, oficir dodjeljen efu drave ili viem vojnom starjeini za obavljanje sekretarskih poslova. Organ taba koji se stara o opim administrativnim i personalnim poslovima. AERO TERORIZAM - (gr. aer zrak; lat. terror - strah, uas, nasilje) bombardiranje gradova i naselja iz zraka u cilju zastraivanja i demoraliziranja prvenstveno civilnoga stanovnitva. AFEKT - (lat. affectus-duevno stanje, volja, strast, tenja) uzrujanost, razjarenost, duevno stanje pri kojem poputa kontrola volje, intenzivan i snaan emocionalni doivljaj. Praen je izrazitim tjelesnim promjenama. Afekt se moe javiti kod pripadnika oruanih snaga najee u vidu straha, bijesa, radosti itd. AGENT-(lat. agere - raditi, tjerati) lice koje tajno prikuplja podatke, vojne, politike ili ekonomske prirode u korist inozemne obavjetajne slube. Angairanje agenata vri se iz neprijateljske ili neprijatelju bliske sredine, ili na osnovu kompromitirajueg materijala, a u cilju prikupljanja podataka i dokumenata (mobilizacijski i ratni planovi, podaci o borbenoj gotovosti, formaciji, naoruanju, jaini oruanih snaga itd.), koji se tehnikim i drugim sredstvima obavjetajnih slubi ne mogu prikupiti. Dijele se na agente za vezu, agente dvojnike, agente provokatore itd. AGILNOST - (lat. agilis-radin, brz, ustar) sposobnost vlastitih jedinica da djeluju bre od neprijateljskih. AGITACIJA - (lat. agitare - smicati, tjerati, poticati) poticanje, nukanje, nagovaranje; djelatnost govorom, tampom i na druge naine, usmjerena na pridobijanje pojedinaca ili skupina ljudi za stanovitu ideju ili politiku. AGREMAN - (franc. agremant - pristanak, odobrenje) pristanak drave prijema da za efa diplomatske misije prihvati odreeno lice koje je predloila drava imenovanja. AGRESIJA - (lat. aggredi - pristupiti kome, navaliti) napad, nasrtanje, svaki oblik nasilja; neizazvan napad jedne ili nekoliko drava na suverenitet i teritorijalni integritet druge drave, s ciljem teritorijalnog osvajanja ili nasilne promjene unutarnjeg ureenja, odnosno ostvarenja drugih politikih ili slinih planova kojima se ugroava nezavisnost i suverenitet ili teritorijalna cjelina napadnute zemlje. Najee je oruana i izvodi se primjenom vojne sile, ali obuhvaa i svaku akciju usmjerenu protiv teritorijalne cjeline i nezavisnosti druge drave, ili protiv mira u svijetu. U tom smislu govori se o ekonomskoj, politikoj, subverzivnoj i drugim vrstama agresije, a esto i o tzv. ideolokoj agresiji. AKCIDENT - (lat. accidit-dogaa se, zbiva se, neto neoekivano) namjerno ili nenamjerno izazvana masovna nesrea u kojoj je stradao vei broj ljudi i nanesena znaajna materijalna teta. AKREDITIVNO PISMO - (franc. accreditor - punomoje, ovlaenje) isprava, dokument o postavljenju efa diplomatske misije kojim ga ef drave preporuuje efu drave prijema. ALIJANSA - (franc. alliance-savez, sporazum) rezultat formiranih sporazuma dviju ili vie drava za dugorone namjene koje proiruju interese lanica (najee politike i vojne naravi). AMBASADA - (franc. ambassade) predstavnitvo najviega nivoa jedne drave u drugoj dravi, koje se uspostavlja sporazumno nakon meusobnog priznanja dviju drava. titi interese svoje drave i njenih graana u drugoj dravi u skladu sa odredbama meunarodnoga prava.

AMNESTIJA - (gr. amnestia-zaboravljanje) akt najvieg organa dravne vlasti, kojim se izvjesna grupa osoba potpuno ili djelimino oslobaa od izdravanja kazne zbog izvjesnih krivinih djela ili drugih pravnih posljedica presude. Masovne amnestije daju se najee po zavretku ratova kojim drave, svojim aktima prataju, "zaboravljaju" dezerterstvo, saradnju sa snagama agresora itd. ANARHIZAM - (gr. a-ne + arche-vlast) nepriznavanje autoriteta, reda, bezvlae, samovolja; negiranje potrebe za politikom i dravom od pojedinaca ili grupa. Vojna organizacija kroz cijelu historiju ne trpi anarhizam, jer je ona specifina dravno-birokratska organizacija, koja funkcionira po utvrenom redu i disciplini. ANDRAGOGIJA - (gr. andro-ovjek + ago-radim) nauka o odgoju i obrazovanju odraslih. Vojna andragogija je nauka koja se bavi prouavanjem odgoja i obrazovanja vojnih lica na slubi li oruanim snagama u ratu, miru i svim drugim uvjetima i situacijama. ANEKS - dokument pridodat odreenom operativnom nareenju ili drugom dokumentu, da bi ga uinio jasnijim ili da bi dodao detalje o osnovnom dokumentu ili operativnom nareenju. ANEKSIJA - (lat. annectere - svezati, spojiti) prisvajanje, stjecanje podruja kojim se jedna drava uveava na raun prestanka ili oduzimanja dijela podruja druge drave. Napadakim ratovima su esto vrene aneksije okupiranog podruja. Meunarodno pravo zabranjuje aneksiju silom i obavezuje drave da se uzdre od priznanja aneksije postignute silom. ANTAGONIZAM - (gr. antagori-zomaie - borim se, natjeem se) suparnitvo, nepomirljiva protivrjenost, neprijateljstvo koje se moe iskazati i borbom. ANTANTA - (franc. entente-sporazum) nazivi za vie sporazuma i saveza vojno-politikog karaktera u toku i poslije Prvog svjetskog rata. Veliku Antantu inile su: Engleska, Francuska, carska Rusija i neke manje drave, stupivi u rat protiv Austro-Ugarske i Njemake. Malu Antantu su poslije toga rata dogovorile: ehoslovaka, Rumunija i prva Jugoslavija. ANTIFAIZAM - politika praksa koja se protivi faizmu. Antifaistiki pokreti javljali su se prije, u toku i poslije Drugog svjetskog rata, u dravama koje su napadnute od faistikih sila ili su stupile u borbu protiv njemakog, italijanskog, japanskog i drugih faizama (v. faizam). ANZUS PAKT - (od poetnih slova zemalja potpisnica) vojno-politiki savez u zoni Pacifika, osnovan 1951. godine izmeu SAD, Australije i Novog Zelanda, u cilju kolektivne samoodbrane. Poznat je i kao Pacifiki pakt. APARTHEID - (engl. apartheid-zasebnost, odvojenost) izraz kojim se oznaava politiki sistem u kojem se negiraju prava graana na rasnoj osnovi, rasna diskriminacija. Naroito je bio izraen u Junoj Africi, kroz dominaciju bjelake manjine nad veinom crnakog stanovnitva. ARBITRAA - (lat. arbiter-oevidac, posrednik) posredovanje, procjenjivanje, prosuivanje, vansudsko rjeavanje sporova meu dravama uz uee arbitra - odreenog i prihvaenog diplomatskog posrednika, drave, tima ili pojedinca (meunarodna arbitraa). ARMIJA - (franc. armee) u opem smislu - oruana sila jedne drave, cjelina njenih vojnih potencijala svih vidova, rodova i slubi; u uem smislu - strategijsko-operativna grupacija kopnene vojske, promjenjivog sastava. Sastoji se od nekoliko divizija, samostalnih brigada, pukova, bataljona, i drugih dijelova, a moe imati zdruene operativno-taktike sastave. Raspolae i jedinicama za vatrenu i drugu podrku i organima, jedinicama i ustanovama za borbeno i logistiko osiguranje. Nosilac je oruane borbe i udara kojima se postiu operativni ili strategijski ciljevi. Izvodi operacije u zahvatu strategijsko-operativnih pravaca na vojitu ili dijelu ratita. U odreenim uvjetima, teite borbe moe prenijeti na zauzeti teritorij. Osposobljena je za djelovanja u svim oblicima oruane borbe. Uvoenje raketno-nuklearnog naoruanja i koritenje savremenih borbenih motornih vozila (prvenstveno gusjeniara) poveali su borbenu i udarnu mo i pokretljivost suvremenih armija. ARONDISMAN - (franc. arrondir -okruiti) oblast, okrug, kotar (srez), dio grada, kvart. Administrativno-teriorijalna jedinica sa veim ili manjim stepenom autonomnosti tj. lokalne samouprave u nekim zemljama (npr. u Francuskoj).

ASIMILACIJA (lat. assimilatio-izjednaavanje, prilagoavanje) u politikologiji, stapanje jednog naroda s drugim kroz jezik, obiaje, kulturu u cjelini. Moe biti spontan, dugotrajni proces, ali i nasilno nametnuta pojava. ASKER (tur. asker - vojnik; askerija - vojska, vojnitvo) u osmanskoj leksikoj upotrebi pripadnik vojnike klase; umirovljeni ili rezervni vojnik. Klasi askerija pripadali su i robovi koriteni u vojne ili ratne svrhe, njihove ene i djeca, osloboeni robovi i vojno osoblje, pripadnici feudalnih vojnih formacija. ATAK - (franc. attagne) napad, nasrtaj, udar. ATAE (franc. attache) slubenik na radu u ambasadi, konzulatu ili predstavnitvu jedne drave u drugoj dravi zaduen za specijalna pitanja (v. vojni atae). ATENTAT (lat. attentare - pokuati, napadati) napad na neiji ivot, prava, osjeaje, na sigurnost dravne vlasti, naroito ivot predstavnika te vlasti, te ideolokog i politikog protivnika uope. uveni su atentati koji su u daljoj i blioj prolosti izvreni npr. na Juliusa Caesara, Henryka IV, F. Ferdinanda, Johna Kenedyja i dr. linosti. Ubojstvom dravnika i vojskovoa nastoji se obezglaviti drava ili armija i preokrenuti dravni poredak, odnosno odvijanje vojnih operacija u pravcu obino suprotnom od onoga u kome su ih ubijene linosti usmjeravale ili izdjejstvovati neke druge koristi ili pogodnosti. ATENTATORSKA KLAUZULA (lat. attentare - pokuati, napadati na ... + clausula - odredba) odredba u meunarodnim ugovorima o izruenju atentatora dravi na ijeg je zvaninika izvren atentat, ime se negira politiki karakter atentata. ATLANTSKA POVELJA - izjava koju su 14. augusta 1941. godine potpisali F. Ruzvelt (SAD) i V. eril (V. Britanija), obavezavi ove dvije drave da u Drugom svjetskom ratu ne tee teritorijalnim prisvajanjima, dajui time pravo svakoj dravi da bira oblike vlasti na svojoj teritoriji. Na Londonskoj, a kasnije na Vaingtonskoj konferenciji izjavi su se pridruile i druge zemlje u borbi protiv faizma. Povelja je utrla put stvaranju Organizacije ujedinjenih naroda. ATEIZAM - je, u najirem smislu rijei, nevjerovanje ili poricanje postojanja boga ili bogova. ATLANTSKI PAKT - (NATO - v.North Atlantic Treaty Organization). AUTARHIJA (gr. autos sam + arche - vlast, vlada) samodovoljno podmirivanje svih vlastitih potreba jedne privrede samo iz vlastitih izvora i kapaciteta. Primjenjuju je drave izloene izolaciji, a osobito u ratnoj situaciji. Mada je u prolosti bila veoma esta pojava, u savremeno doba predstavlja rijetkost i u principu se izbjegava iz razumljivih razloga privrednog, posebno trinog, povezivanja privrednih korporacija i sistema privrede naroda i drava u cjelini. AUTORITET - (lat. auctoritas-volja, vlast, ugled, dostojanstvo, vrijednost) ugled i na osnovu njega zasnovana vrijednost linosti. Snaga autoriteta vojnoga starjeine je jedno od osnovnih mjerila njegovog kvaliteta, a uvjetovan je njegovim sposobnostima, karakterom i tradicijom oruanih snaga kojima pripada. AVANGARDA - (franc. avant-ispred + garde-lina tjelesna straa vladara drave ili komandanta vojske) u vojnom smislu, prethodnica, izvidnica, elni odredi, dio snaga koji ide naprijed u marevskom ili borbenom nastupanju. Openito, vodstvo koje svojom idejom, sposobnou i organizacijom predvodi druge. AZIL - (gr. asylia - nepovredivost, sklonite, zatita, sigurnost) pravo svake drave da na teritoriji pod svojom suverenou prui utoite, zatitu, sigurnost stranim dravljanima zbog politikog ili krivinog progona (bespravno, neopravdano optuenih) u njihovoj zemlji i da odbije njihovo izruenje na zahtjev drave progonjenog lica. Ne prua se, po pravilu, stranim dravljanima koji se u svojoj zemlji gone za krivina djela, obino, pod uvjetom da postoji meunarodni ugovor o pravnoj pomoi i ekstradiciji. Anglosaksonske zemlje ispituju i pravilnost presude prema svojim zakonima. Izruenje politikih krivaca se ne vri, pa je politiki azil postao jedno od osnovnih prava ovjeka, prema taki Ope deklaracije Ujedinjenih naroda o pravima ovjeka iz 1948. godine. Ne postoji obaveza na davanje politikog azila, osim ako meunarodnim ugovorom nije drugaije odreeno. Drava koja daje utoite moe to uiniti i na

stranoj teritoriji - u stranom obalskom moru, u zgradi svog diplomatskog ili konzularnog predstavnitva ili na svom ratnom brodu. AZIMUT - (ar. as-sumut - putovati, ili as-semutu - vaga) horizontalni ugao izmeu pravca sjevera i pravca prema opaenom objektu u smjeru kazaljke na satu. Astronomski azimut, ugao izmeu meridijanske ravni, stajne take i vertikalne ravni opaene take. Magnetski azimut, ugao izmeu pravca magnetskog sjevera i pravca prema opaenom objektu. Geografski azimut, ugao na elipsoidu izmeu tangente na meridijan stajne take. Pravougli azimut, ugao u ravni kartografske projekcije izmeu pozitivnog smjera X ose i pravca prema odreenoj taki. Koristi se pri astronomskom i geodetskom odreivanju, u artiljerijskom gaanju, kretanju po terenu, pomorskoj i zrakoplovnoj navigaciji.

BBADINTEROVA KOMISIJA - arbitrana komisija Konferencije Evropske zajednice o Jugoslaviji formirana u novembru 1991. godine. Sainjavali su je predsjednici ustavnih sudova pet zapadnoevropskih zemalja na elu sa Francuzom Robertom Badinterom. Bavila se procjenom statusa jugoslavenske federacije u procesu njezina raskola i uvjeta za priznanje nezavisnosti nekih republika bive Jugoslavije od Evropske zajednice. Decembra 1991. godine Komisija je zakljuilada je "Jugoslavija u procesu rasula" i odredila 23. decembar kao krajnji rok za prijave republika bive Jugoslavije da trae od Evropske zajednice priznanje svoje nezavisnosti. One koje budu ispunjavale odgovarajue uvjete bile bi priznate 15. januara 1992. godine. Molbe Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Slovenije i Makedonije za priznanje, Evropska zajednica primila je, meutim, po isteku ovog roka, priznavi naknadno njihovu dravnu samostalnost i nezavisnost. Na zahtjev ove Komisije Republika Bosna i Hercegovina je krajem februara 1992. godine provela referendum o samostalnosti, a priznata je od Evropske zajednice 6. aprila 1992. godine (v. Deklaracija Evropske zajednice o bivoj Jugoslaviji i o kriterijumima za priznavanje jugoslavenskih republika i ta. Republika Bosna i Hercegovina). BAGDADSKI PAKT - pakt izmeu Iraka i Turske, potpisan 24. februara 1955. godine (v, CENTO). BALISTIKA - (gr. balio - bacam) osnovna tehnika disciplina koja u naoruanju prouava kretanje projektila. U zavisnosti od sredine u kojoj se projektil kree dijeli se na: unutarnje (kretanje projektila kroz cijev vatrenog oruja), spoljnu (kretanje projektila kroz atmosferu) i balistika na cilju (kretanje projektila kroz prepreku). Prema nainu prouavanja pojava i procesa dijeli se na teorijsku balistiku koja matematiki, modelira procese i pojave i eksperimentalnu balistiku koja prouava metode i registrira pojave pri opaljenju i kretanju projektila. BALKANSKI PAKT - pakt potpisan 8. augusta 1954. godine izmeu Grke, Turske i Jugoslavije. Prestao postojati. BANDA - (ital. banda olo, rulja, eta) po meunarodnom pravu neregularna grupa formirana ili ubaena na teritorij suverene drave radi vrenja teroristikih akata, ubojstava, nasilja, sabotaa, diverzija, itd. Njeno djelovanje moe biti usmjereno na ruenje ustavnog i dravnog ureenja zemlje ili ostvarenje nekih uih ciljeva. Formiranje i ubacivanje bandi inozemstva uz pomo odreenih drava, radi ugroavanja politike nezavisnosti, teritorijalnog integriteta samostalnog unutarnjeg razvoja, predstavlja akt agresije. BANDIT - zloinac, pripadnik neke razbojnike grupe, naoruano lice koje se odmetnulo od vlasti. Samostalno i u sastavu bande koju je organiziralo ili joj se prikljuilo, vri krivina djela protiv slobode linosti i imovine graana ili protiv naroda i drave, (v. banda). BARBARIZAM - (gr. harbaros -negrki, stran, tui, inozeman) velika epoha prvobitne zajednice. Stari Grci i Rimljani, kao kulturni narodi svoje epohe, smatrali su barbarima (tj. neciviliziranim i nekulturnim) sve nehelenske i nerimske narode, osobito sjeverne narode (Kelte, Germane i dr.). Otud je pojam barbar i danas u upotrebi kao sinonim za primitivna, nekulturna, neuljudna i

neuglaena ovjeka, a pojam barbarizam kao sinonim primitivizma i divljatva (usp. vandalizam). BERLINSKI KONGRES - Kongres velikih sila (13.7.-13.8.1878.) kojim je Austro-Ugarskoj odobrena privremena okupacija Bosne i Hercegovine, ali tako da njena autonomija bude i dalje pod turskim suverenitetom. Istovremeno je u Sarajevu formirana Narodna vlada, koja je, da bi preduhitrila okupaciju, proglasila samostalnost Bosne i Hercegovine Ulaskom austro-ugarskih trupa slomljen je vojni otpor koji su pruile snage za odbranu. Mimo odluka Berlinskog kongresa, Austro-Ugarska je 1908. godine anektirala Bosnu i Hercegovinu. BEZUVJETNA KAPITULACIJA - sporazum sklopljen izmeu predstavnika zaraenih oruanih snaga kojim oruane snage jedne zaraene strane prestaju da se bore i predaju se neprijatelju bez ikakvih uvjeta. Razlikuje se od predaje jer se vri zakljuivanjem sporazuma, a predaja je faktiki in. Tie se oruanih snaga u cjelini ili jednog njihovog dijela, a predaju se pojedinci ili grupe vojnika. Pri prihvaanju kapitulacije druge zaraene strane, strana koja je prihvatila njihovu kapitulaciju duna je postupati po pravilima meunarodnog prava. (v. kapitulacija). BIJELA ZASTAVA - znak raspoznavanja parlamentara (osoba odreenih od zaraenih strana za meusobnu vezu i pregovore). Njeno isticanje oznaava elju za mirno stupanje u vezu sa drugom stranom radi pregovora, a zloupotreba (pribliavanje neprijatelju pod bijelom zastavom radi izvoenja borbenih djejstava) predstavlja ratni zloin. Pojedinac ili grupa pripadnika oruanih snaga jedne zaraene strane mogu, isticanjem bijele zastave, izraziti elju da se predaju drugoj strani. BIJELI TEROR vidi teror BIJELO ROBLJE - izraz koji se u irem znaenju koristi za lica enskog spola koja se na razne protivzakonite naine (silom, prijetnjama ...) primoravaju na prostituciju. BLIC KRIG - (njem. Blitz-bljesak, munja + Krieg-rat) "munjeviti rat", kojim napadaka strana nastoji u najkraem roku vojnom silom potpuno poraziti protivnika. BLOK - (franc. bloc) savez drava, politikih stranaka i drugih organizacija u svrhu zajednikog politikog, a naroito vojnog djelovanja. BOLESNICI U RATU - lica zatiena po meunarodnom pravu. Njihova zatita se sastoji u sljedeem: ne smiju biti izloena oruanom napadu, a ako je zaraena strana primorana ostaviti bolesnike, duna je sa njima ostaviti dio sanitetskog osoblja i materijala. U sluaju da ih neprijatelj zarobi, mora ih lijeiti bez diskriminacije i o njima pruiti podatke slubama traenja. Zbog zatite bolesnika posebno je odreen poloaj vojnog saniteta, sanitetskog osoblja, jedinica, ustanova, zgrada, sanitetskog transporta i stanovnitva koje dobrovoljno uestvuje u njegovanju bolesnika. enevskim konvencijama i protokolima iz 1949. godine, predviene su i ostale pojedinosti koje treba da zajame uspjeno provoenje i ostvarivanje humanog odnosa prema bolesnicima. BOLJEVIZAM (rus. bolje -vie, oni koji su u veini) izraz izveden iz ruskih pojmova "boljevici", "boljevik" (oni koji su u veini, pripadnik te veine) kojim su, nasuprot "menjevicima" (oni koji su u manjini), nazivani pripadnici revolucionarno nastrojene veine u Oktobarskoj revoluciji, odnosno poklonici i pristae Lenjinove (V. I Lenjin) revolucionarne ideologije, teorije i prakse. Nastao na tim osnovama, isti pojam danas oznaava pravac u razvitku teorije i prakse nekih drutava koji polazi sa ortodoksno lenjinistikih (Lenjina i njegovih sljedbenika) pozicija. U irem smislu izraz za nosioce istih ideja i nazora i danas, za pristae socijalizma i komunizma, a prema nekim shvaanjima i marksizma uope (kao teorijske podloge Lenjinovih uenja i lenjiniz-ma), a osobito u njegovoj socijalno-revolucionarnoj dimenziji i varijanti. BORAC - pripadnik oruanih snaga,uesnik oslobodilakog rata za odbranu i osloboenje zemlje od agresije i inozemne okupacije. U irem smislu osoba koja se bori za osloboenje, ratnik, pripadnik bojnih formacija, vojnik u ratu. BORBA - (vrlo slian pojam boju) osnovni i najmasovniji oblik borbenih djelovanja koji neposredno izvode pojedinci, grupe i taktike jedinice. Moe biti napadna ili odbrambena, a

karakterizira je velika sloenost, dinaminost, brze i nagle promjene situacije. Izvodi se na moru, kopnu i u zranom prostoru. Elementi su joj pokret, vatra i udar. Moe se izvoditi u svim uvjetima i bez obzira na odnos snaga. BRODOLOMNICI U RATU - vojna ili civilna lica koja se nalaze u opasnosti na moru ili na drugim vodama zbog nesree koja je zadesila njih ili brod, odnosno zrakoplov, pod uvjetom da se uzdravaju od svakoga akta neprijateljstva. Brodolomnici u tom sluaju (vojnici ili civili), uivaju istu zatitu kao i oboljeli, u skladu sa II enevskom konvencijom iz 1949. i Dopunskim protokolima iz 1977. godine.

CCARIGRADSKA KONVENCIJA -Konvencija na koju je Austro-Ugarsku i Tursku obavezao lan XXV Berlinskog ugovora, po kojoj je Austro-Ugarskoj naknadno omogueno da na ovom ostatku Bosanskog vilajeta dri svoje garnizone, kako bi vojniki osigurala svoj poloaj u Bosni i Hercegovini. Potpisana je 21. aprila 1879. godine u Carigradu izmeu Austro-Ugarske i Turske, a njome je regulirana okupacija Novopazarskog sandaka (koji se prostirao izmeu Srbije i Crne Gore, do iza Mitrovice) od Austro-Ugarske, kojom se "ne vrijeaju suverena prava" sultana nad Bosnom i Hercegovinom. Odreeno je da e austrougarske trupe imati garnizone u Priboju, Prijepolju i Bijelom Polju. Ulazak austrougarskih eta u Sandak poeo je 8. septembra 1879. godine, poto su prethodno izgraeni putevi prema Goradu i ajniu. Polimlje je bilo zaposjednuto ve 14. septembra, ime je izvrena jedna od odluka Berlinskog kongresa iz 1878. godine (v. Berlinski kongres). CARINSKA UNIJA - (lat. unio - savez, sporazum, jedinstvo) sporazumni savez dviju ili vie drava o stvaranju jedinstvenog carinskog podruja, s dogovorenom carinskom tarifom prema treim dravama; podrazumijeva oitovanje pojedinanog suvereniteta drava u svakom drugom smislu. CENTRALNA AGENCIJA TRAENJA - organ pri Meunarodnom crvenom kriu - krstu, polumjesecu, za prikupljanje i razmjenu informacija o licima koja tite enevske konvencije iz 1949. godine: ranjenici, bolesnici, brodolomnici, zarobljenici, internirci, i druga civilna lica koja stradaju od ratnih djelovanja. Sjedite Agencije je u enevi, a sarauje sa istoimenim nacionalnim agencijama. CENZURA - (lat. censura - procjena, pregled, nadgledanje, kritika ...) slubena kontrola line prepiske, paketnih poiljki i svih sredstava informiranja radi onemoguavanja otjecanja tajnih podataka. Organizira se i provodi u ratu i u miru na osnovi posebnih propisa. Vre je struni organi. CESIJA - (cessio - uzmicanje, uzmak, ustupak) ustupanje podruja jedne drave drugoj tako da ono mijenja suverenitet. Obino je posljedica rata, ali se moe i ugovoriti. Poseban vid cesije predstavlja ustupanje na odreeno vrijeme suverenih prava na dijelu dravnog podruja drugoj dravi prenoenje vlastitih upravnih nadlenosti drugoj dravi, ali tako da se u tom sluaju suverenitet nad istim podrujem ne mijenja. CIVIL - (lat. civis-graanin) nasuprot onome to je vojnik, svako lice koje ne pripada oruanim snagama, niti je lice koje prati oruane snage. Civilno stanovnitvo predstavlja skupinu lica koja su civili. Civilno stanovnitvo ne smije biti cilj borbenih djelovanja ili represalija (v. civilno stanovnitvo). CIVILNO STANOVNITVO U RATU - (lat. civitas - graanski) sva lica, ukljuujui i dravljane neprijateljske strane koja se nalazi na teritoriji strana u sukobu, a nisu ukljuena u oruane snage niti jedne od strana (ne uestvuju u neprijateljstvu). Civilno stanovnitvo uiva zatitu meunarodnog prava u oruanom sukobu. injenice, naalost, govore da civili sve vie stradaju u ratu i pored zatite koju im prua meunarodno pravo (v. enevske konvencije).

CRVENI KRI / KRST (POLUMJESEC, LAV, SUNCE) meunarodna organizacija za ukazivanje zdravstvstvene, socijalne i druge pomoi i razvijanje humanitarne djelatnosti. Ideja o njegovoj organizaciji potekla je 1859. godine u Genevei. Oznaka (simbol) Organizacije nastala je obrtanjem boja vicarske dravne zastave - crveni kri/krst na bijeloj podlozi, te otud i naziv Organizacije. U nekim zemljama, kao potpuno istovjetne organizacije, djeluju Crveni polumjesec, Crveni lav i Crveno sunce oznaene znacima (simbolima), koji odgovaraju njihovim imenima. enevskim konvencijama iz 1929. i 1949. godine, naslovi i znaci ovih organizacija izjednaeni su po svemu sa naslovom i znakom Crvenog kria/krsta (v. enevske konvencije i protokoli i enevski znaci). Bosna i Hercegovina je ratificirala enevske konvencije preuzimajui njihove odredbe u svoje zakonodavstvo.

OVJEK KAO SUBJEKT MEUNARODNOG PRAVA tendencija je meunarodnog prava da se potpunije ureuje materija ljudskih prava kao to su: pravo na ivot, slobodu i sigurnost, sloboda kretanja, mirnog okupljanja,... te u pogledu posebne zatite odreenih kategorija kao to su djeca, ene, izbjeglice, ranjenici, bolesnici i dr. ETNIK - pripadnik srpske nacionalistike i ovinistike organizacije, koju je 1903. godine u Beogradu, osnovao M. Goevac radi osloboenja srpskog stanovnitva u tzv. staroj Srbiji i Makedoniji. Od 1918. do 1941., reakcionarna, krajnje desna grupacija pod vodstvom K. Peanca. Od 1941. do 1945., pod vodstvom D. Mihajlovia, narodni neprijatelji, sluge okupatora, eksponenti kraljevske vlade i poinioci masovnih pokolja i drugih zloinstava nad nevinim civilnim stanovnitvom. U sumrak avnojevske Jugoslavije i neposredno pred raspad SFRJ kao produkt velikosrbijanske dravne politike, inspirirane i projektirane Memorandumom SANU (Srpske akademije nauka i umjetnosti) polovinom osamdesetih godina i kao neposredna manifestacija te politike, skoro 50 godina nakon Drugog svjetskog rata, dolazi ponovo do oivljavanja etnikog pokreta u Srbiji i Crnoj Gori, kao i u drugim dijelovima bive SFRJ, nastanjenim preteno srpskim stanovnitvom. U tim dijelovima njegovi pripadnici bore se politikim i vojnim sredstvima za njihovu secesiju iz drava u ijem se sastavu nalaze i pripajenje Srbiji i Crnoj Gori, odnosno tzv. Saveznoj Republici Jugoslaviji. Za vrijeme agresije na Bosnu i Hercegovinu i Hrvatsku, od 1991/92. godine, naziv za pripadnike Vojske tzv. SR Jugoslavije, koja je izvrila agresiju na ove dvije zemlje i uestvuje u ratu protiv njih i za pripadnike paravojnih formacija, koje je osnovala i, uz pomo bive JNA, naoruala SDS (Srpska demokratska stranka) u Bosni i Hercegovini i u Hrvatskoj, kao i za pripadnike paravojnih formacija koje reim u Beogradu naoruava i, sa podruja Srbije i Crne Gore, alje i ubacuje na ratita u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj (tzv. beli orlovi, pripadnici tzv. srpske garde itd.). Pripadnici ovih vojnih i paravojnih formacija sluile su se u ratu u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj istim nasilnikim i nedozvoljenim sredstvima (klanjem, muenjem, masakriranjem, paljenjem, pljakom, silovanjem, napadom na civile, genocidom, etnikim ienjem, ubojstvima djece i nemonih osoba itd.), kojima su se sluili i etnici u Drugom svjetskon ratu, to svjedoi o kontinuiteti etnitva i etnike ideologije i politike tokom itavog 20. stoljea, pa i za vri jeme druge ili tzv. socijalistike Jugo slavije. U irem smislu, udomaen naziv za sve pobornike velikosrbijanske i etnike politike i ideologije.

DDEBELACIJA - (lat. debellatio -pobijediti, savladati) osvajanje i pokoravanje odreene drave i njeno pripajanje drugoj dravi; nasilna aneksija. DEFETIZAM - (franc. defaite -poraz) malodunost, klonulost pred neprijateljem. Gubitak vjere u pobjedu i smiljeno irenje kapitulantskog raspoloenja u ratu zbog ega se esto klasificira kao krivino djelo. DEFILE (franc. defile - tjesnac, klisura, uzak put) prolazak odreenih jedinica (brodova) oruanih snaga ispred tribine (broda) sa pozdravom vrhovnoj komandi, komandantu, odnosno najstarijem prisutnom starjeini. Glavni dio vojne parade, ponekad je i jedini, pa se ta dva pojma esto poistovjeuju. DEJTONSKI OKVIRNI MIROVNI SPORAZUM - sporazum o uspostavi mira u BIH, postignut pregovorima koji su se vodili u Deytonu u novembru 1995. pod pokroviteljstvom SAD-a, Njemake, Francuske, Rusije, VB, odnosno Europske Unije. Potpisan 14. 12. 1995. U Parizu, od strane predsjednika predsjednitva (BIH), predsjednika Republike (Hrvatska) i Predsjednika Republike Srbije, te predstavnika SAD-a, EU, Francuske, Njemake, UK, VB, ...Opi okvir sprazuma je predvidio da strane (BIH, HR, JUGOSL) prepoznajui potrebu da se okona tragini sukob u regionu promoviraju trajni mir i stablinost. lan 3. Sporazuma je predvidio dva entiteta BIH : Federaciju BIH i Republiku Srpsku. DEKLARACIJA - akt kojim se objavljuje politiki program ili naelno miljenje o vanim i drugim pitanjima. Izjava subjeakta meunarodnog prava. Moe biti i jednostrani akt kojim neka drava objavljuje svoj stav o nekom meunarodnom pitanju. DEKLARACIJA EZ O BIVOJ JUGOSLAVIJI - dokument, objava EZ o situaciji na prostorima bive SFRJ i o kriterijima za priznavanje jugoslavenskih republika, koji su 17.12.1991. usvojili u Briselu ministri inostranih poslova njenih zemalja- lanica. Kriterij za priznavanje jugoslavenskih republika bio je da se iste obrate sa takvim zahtjevom do 23.12.1991. te prihvaanje svih obaveza sadranih u dokumentu o kriterijumima za priznavanje- osobito one koje se odnose na ljudska prava i prava nacionalnih i etnikih grupa. Republika BIH je dostavila svoj zahjev naknadno, nakon odranog referenduma, te je priznata 6.4.1992. DEKOLONIZACIJA- historijski proces kojim se politikom i oruanom borbom, ukida kolonijalizam u svijetu. Cilj joj je da zavisni narodi u kolonijama steknu slobodu i nezavisnost. Na borce koji vode takvu borbu primjenjuju se meunarodno pravne norme o statusu i zatiti boraca- uesnika rata. DEMILITARIZACIJA - (lat. de -ukidanje + miles - vojnik) meunarodno- pravna obaveza jedne drave da na odreenim dijelovima svog teritorija ne stacionira vojne snage i ne odrava vojne ureaje. Posebna pravila vae za zrani prostor i obalski pojas. Najee se ustanovljava ugovorom o primirju ili miru, a njome obuhvaena zona naziva se demilitariziranom zonom. DEMILITARIZIRANA ZONA dio dravnog teritorija na kojem je, dravi kojoj pripada, meunarodnim ugovorom, na odreeno ili neodreeno vrijeme, zabranjeno podizanje i dranje vojnih objekata (uporita, fortifikacija, baza itd.) i stacioniranje vojnih jedinica. Odredbe o njenoj uspostavi , naelno, od vanosti su u miru i prestaju u ratu, ali je njeno uspostavljanje, dogovorom zaraenih strana i odgovarajuim dokumentima Ujedinjenih naroda, mogue i u ratnoj situaciji da bi se nezatieno civilno stanovnitvo, naseljena mjesta ili vrijedne kulturnohistorijske znamenitosti itd. zatitili i sauvali od ratnih razaranja. Udarima na demilitarizirana podruja, Gorada, Bihaa, Srebrenice, epe itd . u Republici Bosni i Hercegovini u vrijeme agresije 1992-1995. godine agresor je bezbroj puta dokazao da ne potuje ni dogovore u ijem sklapanju je sam uestvovao, ni elementarne principe humanosti i norme meunarodnog ratnog prava (v. demilitarizacija) DEMOBILIZACIJA - (lat. de - ukidanje + mobilis -pokretan, promjenjiv, nestalan) prelazak dijelova oruanih snaga i privrednih struktura iz ratnog na mirnodopsko stanje. Po obimu i nainu izvrenja moe biti opa (obino se provodi po svretku rata) i djelimina. Ijedna i druga

mogu se provoditi odjednom ili po etapama. Demobilizacija privrede ili rekonverzija znai prevoenje ratne privrede na mirnodopsku, odnosno na ukidanje privrednih mjera. donijetih u toku mobilizacije i rata. DEMONSTRACIJA (lat. demon-strare - pokazati) u vojnoj terminologiji akcija prijeteeg ili zavaravajueg karaktera radi zastraivanja protivnika, kako bi se postigao odreeni vojni ili politiki cilj. Demonstracija sile vri se na kopnu, moru i u zranom prostoru. U miru se obino izvodi u neposrednoj blizini granice ili u teritorijalnim vodama drave koju treba zastraiti. Ispoljava se na razne naine: grupiranjem oruanih snaga du granice, izvoenjem estih manevara, povredama zranog prostora, slanjem jaih formacija ratnih brodova u blizini zemlje koja se pokuava zaplaiti itd. Nije doputena meunarodnim pravom koje predvia rjeavanje sporova mirnim putem i bez upotrebe sile. Demonstracijom se nazivaju borbene akcije koje se izvode radi prikrivanja stvarnih namjera. Slina je lanom napadu, s tim to se ne nastoji ostvariti dodir sa neprijateljem. DEPEA - (franc. depeche - brzojav, hitna poruka) vrsta pisanog, crtanog ili slikanog saopenja, koje se prenosi sredstvima veze. Pie se na propisanom obrascu, na ratnom bloku ili obinom papiru. Prema smjeru prenosa moe biti: polazna, dolazna ili tranzitna.. DETAMAN - (franc. detachement) odred vojnika (manji od divizije) odvojen od matine jedinice, koji je upuen ili se nalazi na posebnom zadatku. U mornarici, dio eskadre odvojen od glavnog dijela flote. DETANT (franc. slabljenje zategnutosti, poputanje) u meunarodnim odnosima, odnosno u diplomaciji izraz za poputanje zategnutosti izmeu pojedinih drava, smirivanje meunarodne napetosti, a naroito ezdesetih godina ovoga vijeka. DEZERTER - osoba, lice koje izbjegava sluenje vojne obaveze ili samostalno i neovlaeno trajno napustiti vojnu jedinicu u miru ili ratu. U veini zakonodavstava krivino djelo. DIJASPORA (gr. diaspeiro - rasipan) raseljenost pripadnika jednog naroda, vjerske zajednice i sl. u krajeve izvan njihove postojbine, pri emu zadravaju svoju kulturu, vjeru, tradicije i obiaje. DIKTATURA - (lat. dictare - govoriti; kazivanje u pero; zahtjev koji trai bezuvjetno izvravanje; nametnuto miljenje...) u starorimskom smislu - punomo, vlast ili vrijeme vladanja jednoga diktatora; vladavina diktatora, neograniena vlast pojedinaca, skupine ili partije u jednoj dravi, koja se prvenstveno oslanja na silu. DIPLOMACIJA - (gr. diplomos -dvostruk; diploma - ploa od dva dijela) grana politike koja se bavi odnosima izmeu drava, vjetina zastupanja interesa jedne drave, vlade, vladara u inozemstvu, u meunarodnim pregovorima, u vanjskoj politici uope. DIPLOMATSKA INTERVENCIJA - (lat. interventio - mijeanje, posredovanje) diplomatska akcija drave u cilju mijenjanja postojeeg stanja u drugoj dravi. DIREKTIVA - (lat. directus - neposredan, otvoren, jasan) smjernica, nalog, uputa, naredba koju daje vii organ niem; vojni dokumenat visokih komandi i tabova kojim se za dui period reguliraju sva vanija pitanja u vezi sa pripremom i izvoenjem borbenih dejstava, i daju smjernice jedinicama za djejstva na posebnim (odvojenim) pravcima i pozadini protivnika. Kao borbeni dokument pojavljuje se u drugoj polovini 19.stoljea. U miru, njome se odreuju najznaajniji dugoroni zadaci oruanih snaga. DISCIPLINA - (lat. disciplina-stega, navika na pokoravanje nekom poretku) manje ili vie svjesno ili dobrovoljno podvrgavanje ljudi odreenim propisima, obiajima ili moralnim normama i autoritetima i u tom pogledu podvrgavanje linih interesa interesima zajednice, grupe ili organizacije. Odraava nain odravanja reda i poretka, u ustanovama, organizacijama ili dravnim institucijama. U tom smislu prepoznatljiva je vojna disciplina, koja predstavlja bezuvjetno, tano i pravovremeno izvravanje svih vojnih propisa i obaveza borbene i neborbene naravi, radi odravanja unutranjeg reda u vojnim jedinicama i ustanovama DISIDENT - (lat. dissidere - biti udaljen, razlikovati se) ovjek koji se raziao sa jednom skupinom, strankom, organizacijom ili je iz nje istupio; otpadnik, odmetnik, raskolnik.

DISKRIMINACIJA - (razlucivati, dijeliti) nepriznavan; uskraivanje odreenih prava jednih, uz istovremeno priznavanje tih prava drugim licima, grupama ljudi, nacijama, nacionalnim manjinama rasama ili pak u meunarodnim odnosima dravama ili njihovim graanima. DISOLUCIJA - (lat. dissolvere-razrijeiti, razvezati, rastaviti) raspadanje rastavljanje nekog tijela, zajednice, organizacije ili drave pod utjecajem odreenih inilaca. DISPERZIJA - rasprenje, hemijska smjesa u kojoj su jedna ili vie tvari rasprene u obliku sitnih estica. U vojnom smislu rastresit raspored vojnih efektiva na terenu. DISTRIKT - (lat. districtus - okrug, kotar, podruje, oblast) administrativno-teritorijalna jedinica, oblik politiko-teritorijalne organizacije i ureenja teritorija u nekim zemljama posebnim nadlenostima i veim ili manjim stupnjem autonomnosti i lokalne samouprave (grad, okrug i sl.); politiko-teritorijalna organizacija iji se oblik ureenja vlasti razlikuje od ostalih teritorija u okviru neke drave (U Bosni i Hercegovini: Brko). DOBROVOLJAC - lice koje ne podlijee vojnoj obavezi ili koje nije mobilizirano, a dobrovoljno stupi u oruane snage ili u neku oruanu formaciju van oruanih snaga iz partijskih, nacionalnih, politikih, vjerskih, avanturistikih ili drugih pobuda. Ratnom pravu uiva istu zatitu kao pripadnik oruanih snaga bez obzira li djeluje unutar ili izvan sve nacionalne teritorije, na okupiranom neokupiranom podruju ukoliko pridrava propisanih uvjeta i meunarodnog ratnog prava. DRIL - (njem. Drill - vjebanje, dresura, "mutranje") mehaniki nain obuavanja do automatizma u strojevoj i borbenoj obuci. Beskrajno ponavljanje odreenih, esto besmislenih radnji i pokreta radi istjerivanja discipline i slijepe poslunosti. Bezobzirno provoenje odreene discipline, koje granii sa maltretiranjem, a provodi se obino u nekim armijama, ali i u drugim srodnim institucijama i slubama. DRUGI SVJETSKI RAT - 1. septembar 1939.- 2. septembar 1945. godine. Uzrokovan je tenjom faistikih sila udruenih u Trojni pakt (Njemaka, Italija i Japan)za novom preraspodjelom teritorija i hegemonijom na svjetskom nivou.U Drugom svjetskom ratu je uestvovala 61 drava, a rat je zahvatio 96% teritorija zemljine povrine i isto toliko ukupnoga svjetskoga stanovnitva (oko 2 milijarde i 100 hiljada). Na iskustvima Prvoga svjetskoga rata u meuratnom periodu strategije odbrane mnogih zemalja poprimile su izrazito defanzivan karakter. Usavravanjem ratne tehnike (motornih vozila, tenkova, aviona, plovila i podmornica ...) nacistika Njemaka je razvila doktrinu "munjevitoga rata" sposobnog da probije utvrene borbene sisteme (kao to je bila Maino linija) na kopnu, a na moru da se suprotstavi flotama krupnih povrinskih brodova. Drugi svjetski rat je u cjelini bio dinamian. Moderna tehnika je omoguavala manevarsko pokretanje velikih formacija na svakome zemljitu i u svim vremenskim uvjetima. U meuvremenu su proizvedena i mnoga druga sredstva kao to su: radar, mlazni avioni, raketno orue, nuklearna bomba. Time je ubojna mo jedinica uveliko poveana, a mogunost integracije vidova oruanih snaga radi postizanja krupnih ciljeva omoguena visokim svojstvima telekomunikacijskih sistema. Po broju rtava i po stepenu razaranja, bio je to najsuroviji rat u historiji ovjeanstva. Usavravanje tehnike znatno je povealo gubitke na frontovima, a djelovanja avijacije uzrokovalo je velike gubitke civilnog stanovnitva u pozadini. Ukupni ratni gubici procjenjuju se na oko 50 miliona ljudi od ega je stradalo oko 31 milion civilnih lica, to ukazuje na izrazito genocidni karakter rata voenog od faistikih sila. Ratne tete su daleko prevazile ekonomske i materijalne mogunosti krivaca za rat, pa su mirovnim ugovorima reparacije svedene na simbolike cifre. Karakter rata i poinjeni zloini faistikih reima na okupiranim teritorijama Evrope i Azije, prisilili su Antifaistiku koaliciju (prvenstveno velesile: SAD, SSSR i Velika Britanija) da jo u toku rata donese odluku o formiranju sudova za suenje onima koji su poinili ratne zloine. Na suenjima u Niirnbergu, Tokiju i drugim sudovima izreene su na desetine hiljada presuda za ratne zloine. U skladu sa tim iskustvima 1949. godine donesena je na nivou Ujedinjenih nacija Konvencija o spreavanju i kanjavanju genocida.

DRUTVENI SUKOB - drutveni proces u kojem razliite grupe ljudi u okviru drutva suprotstavljaju svoje interese, iznalazei naine da ih ostvare. Sukob unutar jednoga drutva u ostvarivanju interesa odreenih drutvenih skupina moe se ispoljavati u svim oblastima ivota: u sportu (za sportski rezultat), u ekonomiji (za ekonomsku dobit), u politici (kao borba za vlast) itd. Mogu biti neoruani i oruani. esto se oruani sukobi dijele na one niskoga i one visokoga intenziteta. Najotriji sukob (konflikt) je rat, odnosno masovan i intenzivan oruani sukob izmeu razliitih politikih struktura unutar jednoga drutva. U tom smislu se dogaaju i sukobi meu drutvima i meu dravama, a kao najradikalniji konflikt jeste rat, u kojem razliite politike strukture unutar jednoga drutva (graanski rat), ili razliita drutva (drave) oruanim sredstvima nastoje ostvariti svoje interese (meunarodni oruani sukob ili rat). DRUTVO NARODA - meunarodna organizacija koju su 1919. godine formirale sile pobjednice u I. Svjetskom ratu, sa zadatkom ouvanja mira u svijetu i rjeavanje sporova mirnim putem. Bez obzira na njihovo djelovanje dolo je do II Svjetskog rata. Organizacija Ujedinjenih naroda iz 1945. godine je nasljednik ideje Drutva naroda (v. Liga naroda). DRUTVENI POKRET - organizirano kolektivno djelovanje putem kojeg se u odreenoj konkretnoj povijesnoj cjelini klasni akter bori za drutveno vodstvo nad historicitetom. Pokret obiljeava protivnik protiv koga se bori I cilj za koji se bori Otud tri bitna obiljeja: 1. naelo identiteta u ime ega se borba vodi, tko smo "mi", 2. naelo suprotnosti protiv koga se vodi, tko je "drugi", 3. naelo totaliteta na kojem se terenu borba odvija, gdje se borimo DRAVA - u irem smislu teritorijalno okruena politika zajednica naroda i graana (dravljana), osnovni oblik politikog samoorganiziranog drutva u cilju zatite njegovih vitalnih politikih, ekonomskih i sigurnosnih drugih interesa. U uem smislu, organizacija vlasti koja slui za uvrenje i odbranu politikog i ekonomskog poretka oliena kroz vladajuu strukturu i dravni aparat koji djeluje u njeno ime i na ostvarivanju njenih funkcija. DRAVLJANSTVO - pravna veza izmeu fizike osobe i drave koja se sastoji od uzajamnih prava i dunosti. Stjee se na razne naine porijeklom, roenjem na dravnom podruju, naturalizacijom ,itd., a gubi otpustom, odricanjem, oduzimanjem i na druge naine. DRAVNA GRANICA - krajnja linija do koje see suverenitet odreene drave. Utvruje se u saglasnosti s pograninim, susjednim dravama meunarodnim sporazumima. Dravna granica moe se protezati kopnom, jezerom, rijekom, morem i zrakom. Dravnu granicu na kopnu predstavlja linija koja razdvaja teritoriju jedne od teritorije druge drave. Utvrivanje granica na terenu vri na osnovu graninog opisa, granine karte i fiksiranih taaka na kojima se vri prelamanje pravih linija. Na tim takama postavljaju se, kao granini biljezi, kamenje, male piramide od betona ili kamena, drveni stupovi, granine table ... DRAVNI UDAR - nelegalni nain promjene, preuzimanja vlasti u jednoj dravi, proveden najee upotrebom neke vrste sile. Vojni udar jeste dravni udar u kojem, u preuzimanju vlasti u jednoj dravi uestvuju cijele i dijelovi njenih vojnih snaga uz iju pomo jedna drutvena struktura (pa i vojni establiment) pokuava preuzeti vlast u vlastitoj dravi.

DDIHAD - (arap.-per., gihad, cihad-nastojanje, tenja) ulaganje maksimalnih napora da se bude na putu pravednosti (na Boijem putu). Spominje se vie vrsta dihada i njegovih kategorija. Vlastiti dihad podrazumijeva strpljenje i smisao za savladanje linih potekoa, zatim dihad kao borba protiv munafika, te borba protiv silnika. Dihad se vodi srcem, jezikom-rijeju, znanjem, imetkom i u krajnjem fizikom silom. U svojem opem znaenju dihad jeste ulaganje truda i napora u zatiti dostojanstva: svojeg i drugih, zatim borba za odbranu porodice, imovine,

dakle kunoga praga, muslimana, brae po krvi-plemenu, nacije, naposlijetku i drave kao teritorijalno-politikog okvira njihova postojanja i opstanka.

EEDUKACIJA - (lat. educare - odgojiti) odgoj, obrazovanje, razvijanje tjelesnih, umnih i moralnih sposobnosti. EGZEKUCIJA (lat. exsequi - izvesti, izvriti) prinudno izvrenje sudske presude, ovrha. Izvrenje smrtne presude, smaknue. EGZIL - (lat. exilium) progonstvo izvan domovine, prisilni boravak; mjesto gdje ivi prognanik. EGZODUS - (gr. exo - vani) iseljenje, naputanje neke sredine, osobito istup veeg broja ljudi iz neke zajednice, drutva. EKOCID - oblik genocida, odnosno genocidnog djelovanja usmjerenog na unitavanje prirodne okoline protivnika, biljnog i ivotinjskog svijeta kako bi se unitila ili razorila materijalna osnova njegovog opstanka; izraen i u toku agresije na BiH (v. genocid). EKOLOGIJA - (gr. oikos - kua, dom + logos - rije, govor) nauka o odnosu organizma spram okoline, nauka o nainu ivota, o odnosu ovjeka i drutva spram prirode. EKSELENCIJA (lat. excellens -uzvien, odlian, izvrstan) izraz kojim se oslovljavaju ministri, visoke vojne i politike linosti uobiajen u diplomatskoj praksi EKSHUMACIJA (lat. ex - iz + humus - zemlja) iskopavanje lea iz mezara, groba, radi sudskomedicinske istrage. EKSTRADICIJA (lat. ex - iz + tradere - predati, uruiti) izruenje okrivljene ili osuene osobe dravi koja to trai radi suenja ili izvrenja kazne. Izvrava se po zakonu drava i po meunarodnim ugovorima. EMBARGO - (panj. embargar) u meunarodnim odnosima prisilne mjere zadravanja javne i privatne imovine strane drave ili njenih dravljana, trgovakih brodova ili njihovih tereta upuenih u odreenu zemlju, zatim ostalih prevoznih sredstava, koje se poduzimaju protiv te zemlje od meunarodne zajednice ili grupe zemalja. Embargo znai i zabranu izvoza strategijskih sirovina, proizvoda i ratnog materijala. U novije doba primjenjuju se osobito kao zabrana uvoza oruja, te strategijskih i drugih materijala. Moe biti civilni i ratni, generalni ili opi i ogranieni, koji se odnosi samo na odreene vrste roba. Poduzima se obino, pred poetak rata i u ratu, a u odreenim situacijama i u miru. Civilni embargo, prema meunarodnom pravu, ima pravnu osnovu samo ako su ispunjeni svi uvjeti za represalije. Primjena embarga zapoela je u vrijeme kolonijalnih ratova. Danas, mjere embarga, kao vid sankcija prema odreenim zemljama poduzima i provodi uglavnom OUN, ali i druge meunarodne, regionalne i lokalne organizacije kao i pojedine drave samostalno prema drugim dravama. Embargo na uvoz oruja meunarodno priznatoj Republici Bosni i Hercegovini i lanici OUN na koju je izvrena oruana agresija od Srbije i Crne Gore, odnosno od meunarodno nepriznate tzv. SR Jugoslavije predstavljao je negaciju njenog prava na samoodbranu i u tome smislu presedan u meunarodnom pravu i u povijesti OUN koji se kosi i sa elementarnim principima ove organizacije. Brojni pravni strunjaci smatraju ga nelegalnom mjerom. EMIGRACIJA - (lat. emigrare - iseliti se) svi iseljenici (emigranti) koji ive u nekoj zemlji, odnosno svi emigranti jedne zemlje koji ive u drugoj zemlji ili zemljama. Moe biti ekonomska i politika, a u odnosu na zemlju maticu, lojalna i neprijateljska. Neprijateljska emigracija se regrutira iz politikih redova i kriminalaca. Politiki emigranti, koji pod raznim utjecajima postaju neprijatelji bive domovine, nazivaju se ekstremna emigracija. ENKLAVA - (gr. en - u + clavis -klju) dio dravnog teritorija odvojen od matice zemlje podrujem neke druge drave ili vojnim snagama agresora, etnika, jezika ili kakva druga skupina odvojena od svoje glavnine.

ENTITET - (lat. ens - onaj koji jeste, bitnost, sutina, vanost) - posebnost, zasebnost. Pojam tek odnedavna u politikoj upotrebi. Bosna i Hercegovina - drava dva entiteta: Federacija BiH i Republika Srpska. ESKALACIJA - proirenje sukoba izmeu dva protivnika. Vojnopolitika kategorija koja podrazumjeva porast zategnutosti odnosa, te zastraivanje i intenzivranje konflikata izmeu dvije strane. U ratu znai proirivanje obujma i estine ratnih djelovanja. Bliska pojmu agresije. EVAKUACIJA - (lat. e ... + vacuus -prazan) iseljavanje stanovnitva ili izvlaenje pripadnika oruanih snaga i materijalnih dobara sa ugroene teritorije u nove rejone radi zatite od neprijatelja, a u mirnodopskim uvjetima od elementarnih nepogoda, veih epidemija i sl. U oruanim snagama odnosi se, u prvom redu, na povrijeeno i oboljelo ljudstvo, materijalna sredstva, stoku i ratne zarobljenike, a izvan oruanih snaga, na stanovnitvo, proizvodne kapacitete, stoku, imovinu svih vrsta, transportne kapacitete itd. Dijeli se na: sanitetsku, veterinarsku, materijalnu, evakuaciju privrede, evakuaciju stanovnitva. Planiraju je, organiziraju i provode nadleni organi. Treba je skladno kombinirati sa zatitom evakuiranog stanovnitva koje podrazumijeva i evakuaciju potronih materijalnih dobara neophodnih za ivot. EVROPSA UNIJA - (eng. European Union) specifina meunarodna organizacija formirana Ugovorom o Evropskoj uniji koji je zakljuen u Mastrihtu (Holandija) 7. februara 1992. godine izmeu do tada 12 lanica Evropske zajednice: Belgije, Holandije, Francuske, Danske, Grke, Irske, Ujedinjenog Kraljevstva, panije, Portugala, Njemake, Luksemburga i Italije, a od januara 1995. godine jo i Finske, vedske i Austrije. Osnovu Ugovora ine odredbe o Evropskim zajednicama (Evropska zajednica za ugalj i elik, Evropska ekonomska zajednica, Evropska zajednica za atomsku energiju) o saradnji u zajednikoj spoljanjoj i sigurnosnoj politici, te saradnji u oblasti pravosua i unutarnjih poslova drava lanica. Ciljevi Unije su prvenstveno u slijedeem: podsticanje privrednog razvoja, bez unutarnjih granica, jedinstvena moneta, zajednika spoljna i sigurnosna politika, zatita prava graana svih lanica, saradnja u oblasti pravosua i unutarnjih poslova itd. Evropski savjet je osnovno politiko tijelo koje prua podsticaj za razvoj Unije i utvruje ope politike smjernice. ine ga efovi drava ili vlada lanica kao i predstavnici Komisije. Komisiju ini 20 lanova (komesara) koji se biraju po osnovu svojih izrazitih sposobnosti. Iz svake lanice mora biti najmanje jedan, a najvie dva lana Komisije. Sud pravde sa sjeditem u Luksemburgu se sastoji od 13 sudija. Stara se o potivanju prava u tumaenju i primjeni Ugovora, ocjenjuje zakonitost akata organa Unije (Zajednice), rjeava sporove izmeu lanica, ali i lanica i pravnih i fizikih lica itd. Evropska unija ima i druge organe kao to su Ombudsman, Finansijski sud, Komitet regiona itd. Sjedite Unije je u Briselu (Belgija). EVROPSKA KONVENCIJA O LJUDSKIM PRAVIMA - (engl. Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms) opeprihvaen naziv za Konvencije o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, zakljuenu izmeu lanica Savjeta Evrope u Rimu 4. maja 1950. godine, dopunjenu sa vie protokola. Konvencija titi osnovna ljudska prava, pravo na ivot, pravo na sigurnost i slobodu linosti, pravo na nepristrasan sudski postupak, pravo na svojinu itd. Centralna institucija za mehanizme zatite ljudskih prava je Evropski sud za ljudska prava. EVROPSKE ZAJEDNICE - (engl. European Communities) naziv za tri regionalne evropske meunarodne organizacije: 1) Evropska zajednica za ugalj i elik, 2) Evropska ekonomska zajednica (EEZ) 3) Evropska zajednica za atomsku energiju (EUROATOM). Evropska zajednica za ugalj i elik zasnovana je po ugovoru potpisanom u Parizu 1951. godine, a po tom su ugovorima potpisanim u Rimu 1957. godine osnovana Evropska ekonomska zajednica i Evropska zajednica za atomsku energiju. Narednim ugovorima (iz 1965, 1967, 1985, 1991) a posebno onim iz Mastrihta o Evropskoj uniji, zajednice su jednoznano nazvane "Evropska zajednica" (EZ).

EVROPSKI SUD ZA LJUDSKA PRAVA - (engl European Court of Human Rights) sudsko tijelo osnovano po Konvenciji za zatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (1950). lanove suda bira Parlamentarna skuptina sa liste nominiranih lica od svake od lanica Savjeta Evrope.Presude Suda su obavezujue za sve lanice Savjeta Evrope, a njegove nadlenosti se proteu na sve sluajeve koji se tiu tumaenja i primjene Konvencije i protokola uz nju. Sjedite Suda je u Strazburgu (Francuska) (v. Evropska konvencija za zatitu ljudskih prava, Savjet Evrope). EVROPSKA EKONOMSKA ZAJEDNICA - regionalna zajednica zapadnoevropskih drava (Male Evrope), stvorena 1957. godine, radi ekonomske integracije, stvaranja zajednikog trita i stabilnosti privrede.

FFAIZAM - (lat. fasces-sveanj, snop iblja sa sjekirom u sredini) Simbol koji su nosili liktori pred konzulima u starom Rimu kao znak vrhovne vlasti ovoga carstva, kao obiljeje njegove snage; u odnosu na tu simboliku, a po devizi: Rimljani, zbijte se jedan do drugoga, kao iblje u snop, jer je snop nesalomljiv u odnosu na svaki prut pojedinano). Faizmom je otuda nazvana totalitarna politika doktrina, doktrina nasilja i praksa ekstremnih ovinistikih pokreta, karakteristina po mjeavini diktature i socijalne demagogije, sa ciljem irenja ivotnog prostora za jednu naciju (rasu) na raun drugih. Izvorno je nastala u Italiji (u Rimu), gdje su 1921. godine savezi nacionalistikih grupa ustanovili Nacionalnu faistiku stranku, kojoj se 1923. godine pridruilo i italijansko udruenje nacionalista. Voa stranke je bio B. Musolini. Osnovna ideja italijanskoga faizma jeste: na temeljima staroga Rimskoga carstva, ne birajui sredstva, formirati novu, veu i snanu imperiju. U Njemakoj je 1933. godine vlast osvojila nacionalsocijalistika partija na elu sa A. Hitlerom, a 1940. godine je potpisan Trojni pakt izmeu Italije, Njemake i Japana, triju drava voenih slinim idejama irenja ivotnog prostora najgrubljim oblicima nasilja nad drugim dravama i narodima. U narednom periodu Drugoga svjetskoga rata prikljuili su im se dravni reimi i nacionalistiki pokreti pojedinih zemalja, naroito iz Evrope. Iako je izvorno potekao sa tla Italije, izraz faizam" se u politici, praksi, pa i u nauci (znanosti), koristi kako bi se njime oznaio teror, neogranieno nasilje, kao sredstvo za postizanje ciljeva, najee u ime neke nacije, sve do 1945. godine. Neofaizmom (novi faizam) se danas esto oznaava politika i praksa organizacija, koje poslije Drugoga svjetskoga rata tee za uspostavom reima, metodama po uzoru na italijanski faizam i njemaki nacionalsocijalizam. U suvremenom dobu prepoznatljiv je, u Srbiji i Crnoj Gori, odnosno SR Jugoslaviji, a naroito je u odnosu na dogaanja u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini, te Kosovu, doao do izraaja od 1991. godine pa nadalje. FEDERACIJA - (lat. foedus - savez) savezna drava, oblik dravnog ureenja sloene drave (dravne zajednice) u kojem su lanice meusobno tijesno povezane u federativnu (saveznu) dravu saveznim ustavom, pri emu svaka od njih zadrava istodobno, u odreenoj mjeri, i vlastitu samostalnost. Mnoge sloene dravne zajednice u svijetu ureene su na federalnim osnovama tj. kao federacije. FETIIZAM - (franc. fetiche) kult fetia, idolatrija i pretjerano ili praznovjerno divljenje nekoj osobi ili stvari (novac, pojedini predmeti, oruje itd.) FISIJA - dioba, u nuklearnoj fizici izraz za cijepanje atoma, pri kojem se oslobaa ogromna energija. FORMACIJA - (lat. formare - oblikovati, obrazovati) precizno odreen organizacijski sastav oruanih snaga, jedinica, ustanova, komandi i tabova. Obuhvaa broj i strukturu kadrova prema ulozi i zadacima, njihov profil, naoruanje i opremu, kao i meusobne odnose na principima vojne hijerarhije i subordinacije. Njome se ostvaruje veliina i stepenovanje jedinica, olakava rukovoenje i komandovanje, obuka i snabdijevanje, kao i upotreba oruanih sastava. Prema sadraju moi biti lina i materijalna, a prema namjeni ratna, mirnodopska, privremena posebna.

FRONT - (lat. frons - elo, proelje) u najirem vojnom znaenju - prostor (zona, pojas, zemljina linija) na kojoj se vodi oruana borba, bez obzira na veliinu jedinica, upotrijebljena sredstva, geografske i druge objekte, vrijeme itd. U borbenom poretku - dio snaga i zemljini prostor na kojem se vodi borba. Moe biti spoljnji, unutranji i obrnuti. U zbornom ili borbenom poretku strana stroja-poretka u koju su okrenuta postrojena lica, grla i vozila ili borbeni raspored vojske usmjerene ka neprijatelju. Front se naziva i strategijska grupacija (sastav) jaine 3-6 armija. Odgovara mu naziv - grupa armija.

GGENOCID - (gr. genos - rod, narod + lat. occidare: unitavati) potpuno ili djelimino istrebljenje neke nacionalne, etnike, rasne ili vjerske grupe ljudi. Proglaen je meunarod nim zloinom. Zloin koji moe imati formu sljedeih akata, bilo da su izvreni u toku mira ili rata, sa namjerom unitenja, u cijelosti ili dijelom nacionalne, etnike, rasne ili religijskegrupe: a) ubijanjem lanova grupe b)nanoenjem tekih tjelesnih ili mentalnih oteenja pripadnicima grupe) c)organiziranim nametanjem grupi uvjeta ivota sraunatih da izazovu fiziko unitenje u cijelosti ili dijelom d) nametanjem mjera usmjerenih da spri jee roenja u okviru grupe e) nasilnim premjetanjem djece iz jedn grupe u drugu grupu. Genocid ukljuuje preuivanje o izvoenj genocida, direktno i javno stimulisanje u pravcu izvrenja genocida, pokuaj izvoenja genocida i sauesnitvo genocidu. Ako je izveden tokom rat genocid je ratni zloin. GEOPOLITIKA (gr. geo - zemlja, tlo + polis - drava; politikos -dravni, javni) pravac u shvatanju politike geografije, nain shvatanja ove discipline i pristupa nekima od njenih osnovnih problema. Kao pseudonauna teorija i politika koncepcija utemeljuje se na konzervativno-teorijskom uvjerenju da odreeni geografski inioci, osobito teritorij, klima i dr. presudno utjeu na politiku organizaciju drutva i formiranje oblika drave, a koji se javlja od antikih vremena do danas. Nauno tj. vrijednosno, ali ne i politiki neutralno, pojam geopolitike koristi se kao sinonim politike diferencijacije izmeu razliitih dijelova i regija svijeta i globalne strategije i koncepcije drava u formulaciji, ostvarivanju i zatiti svojih interesa u svjetskom prostoru ili na pojedinim njegovim dijelovima (npr. politika SAD ili Rusije prema Balkanu; politika susjednih drava prema RBiH, naroito od 1992 do 1995. godine). Geopolitika stajalita su dijelom ugraena i u velikosrbijanski koncept po kojem je izvrena agresija na Republiku Hrvatsku i Republiku Bosnu i Hercegovinu, pod geslom "svi Srbi u jednoj dravi. GEOSTRATEGIJSKI POLOAJ - skup geografskih i strategijskih inilaca koji odreuju poziciju neke drave, regiona i si. Ti faktori jesu unutarnji i vanjski, a elementi su im: veliina dravne teritorije, njene geografske karakteristike, klima, vojni potencijali, poloaj u odnosu na susjede i njihove vojno-politike interese itd. GERILA - (panj. guerilla - mali rat) oblik spontanog ili organiziranog oruanog otpora stanovnitva jedne zemlje protiv agresora, okupatora ili postojeeg sistema vlasti. Najee ima progresivno drutveno znaenje. U vojnom pogledu, karakteriziraju je djejstva malih oruanih grupa i jedinica, veoma pokretljivih i raznoliko naoruanih, uz najiri oslonac na narod. Strategijski joj cilj nije osvajanje i uvanje teritorije po svaku cijenu, ve unitavanje, dezorganiziranje i demoralizacija protivnika svakodnevnim manjim akcijama. S obzirom na nepovoljan odnos snaga i inferiornost u naorunju i ratnoj tehnici, pripadnici gerile izbjegavaju frontalne sukobe, najee djeluju prikriveno, iznenadno, nou i pri nepovoljnim vremenskim uvjetima. U borbi se najvie slue prepadima i diverzijama. Termini gerila i gerilski rat upotrebljavaju se i kao sinonimi za partizanski rat i pokret otpora. Meunarodno pravo priznaje

gerilu kao oblik oruane borbe povodei ga, naravno, pod odreene norme, kao i ostale vidove voenja rata. GERILAC - pripadnik gerile, pokreta otpora ili oslobodilakog pokreta sve dok taj pokret ne dobije karakteristike oruanih snaga i ne zaposjedne odgovarajui teritorij (v. gerila). GETO - (ital. guetto) u srednjem vijeku pa do kraja Drugog svjetskog rata (na prostorima faistikih vlasti) dijelovi grada (etvrti) odreene za ivot idova (Jevreja) izvan kojih nisu imali pravo stanovati. Openito, diskriminacija prema nekoj rasnoj, vjerskoj i nacionalnoj skupini primijenjena kroz izolaciju sa zabranom kretanja. GRAANIN - u meunarodnom politikom smislu svaki dravljanin koji uiva odreeni skup graanskih i dravnih (politikih) prava, pripadnik graanskog ili civilnog drutva, civil, privatna i javna (politika) osoba sjedinjena u jednoj linosti. GRAANSKI RAT - masovan i intenzivan oruani sukob izmeu razliitih politikih struktura (nacionalnih, socijalnih, politikih, klasnih i drugih antagonistikih drutvenih grupa) unutar jedne drave. Javlja se kao posljedica nagomilanih i nerijeenih drutvenih protivrjenosti. Dosta esta pojava u historiji ljudskog drutva. Kao najpoznatiji graanski ratovi ostali su upameni ustanci robova u Rimu, seljaki ratovi u srednjem vijeku, Francuska revolucija (1789-1793), ameriki graanski rat (1861-1865), graanski rat u Rusiji (1917-1920), paniji (1936-1939) itd. Odlikuje se velikom otrinom i bez-obzirnou, rijetko se zavravaju kompromisom. Meunarodno ratno pravo regulira ovu pojavu tek u novije vrijeme (npr. Mala konvencija u sklopu enevskih konvencija iz 1949. godine). Da bi se izbjegle meunarodne sankcije u novije vrijeme se i neke klasine agresije pojedinih drava na druge drave u cilju tobonje zatite pripadnika svojih etnikih skupina, nastoje predstaviti kao graanski rat u tim dravama. Eklatantan primjer pokuaja takve obmane meunarodne javnosti jeste i srbijansko-crnogorska agresija na Bosnu i Hercegovinu izvrena sa ciljem vlastitog teritorijalnog proirenja, a koja se od agresora predstavlja kao graanski rat u naoj zemlji. Historijski promatrano, graanski rat se najee javljao kao oblik borbe za vlast i hegemoniju unutar jedne drave. GRANICA (dravna) - linija razdvajanja podruja, teritorije dviju drava, dopunjena zamiljenom ravninom koja pada okomito na tlo ili vodenu povrinu nastavljajui se u dubinu zemlje ili vode. Granica, dakle, razdvaja ravninom i linijom dvije drave u zraku, na tlu (vodi) i ispod povrine tla (vode). GRB - simbolino obiljeje drave, naroda, pokreta, grada, pojedine linosti itd. kojim se figurativno izraavaju racionalni i iracionalni motivi opeg povijesnog, politikog, religijskog, geografskog i drugih sadraja. GUBICI - ljudstvo, tehnika materijalna sredstva i ivotinje izbaeni iz stroja zbog ratnih djejstava. Mogu biti u oruanim snagama i van njih (civilno stanovnitvo, privreda, kulturna dobra itd.). Prema prirodi nastanka dijele se na borbene i neborbene, a prema posljedicama, na stalne (nepovratne), i privremene (povratne). U borbene spadaju gubici, koji su posljedica djejstava protivnikovih borbenih sredstava (ubijeni i umrli od rana, povrijeeni, zarobljeni, nestali ljudi i ivotinje, odnosno unitena, oteena, zaplijenjena i nestala materijalna sredstva). U neborbene spadaju svi gubici koji nisu neposredna posljedica borbenih djejstava (umrli i oboljeli, povrijeeni i umrli od udesa i elementarnih nepogoda, oteena materijalna sredstva uslijed upotrebe i kvarova, oboljela stoka itd). Stalni (nepovratni) gubici obuhvaaju mrtve, ratne zarobljenike, bjegunce i one za iju se sudbinu ne zna, uginulu, zaplijenjenu i nestalu stoku, unitena i zaplijenjena materijalna sredstva. Privremeni (povratni) gubici se, obino, ponovo ukljuuju u jedinicu (ranjeni i oboljeli nakon lijeenja i tehnika materijalna sredstva poslije oporavke i si.). Privremeni gubici ljudstva u oruanim snagama ili graanstvu, koje zbog povreda ili oboljenja mora da napusti dunost i dobije medicinsku pomo nazivaju se i sanitetski gubici.

HHEGEMONIZAM (gr. hege-monemo - vodim, vladam, zapovijedam) prevlast, i politika i druga dominacija jedne nacije, drave, klase, stranke nad drugima. Propau Kraljevine Jugoslavije tokom Drugog svjetskog rata pao je i srpski hegemonizam kao tipian primjer politike i svake druge dominacije i majorizacije veinskog srpskog naroda ostalim narodima u toj unitarnoj i centralistikoj dravi. Nakon rata on se ponovo pokuao instalirati u novoj saveznoj i federalnoj dravi te je, u nekoliko navrata bio jedan od osnovnih kljunih uzroka velikih politikih potresa i kriza bive SFRJ. Inscenacijom i proizvodnjom politike krize kao metoda svog nametanja nad ostalim narodima i republikama u sastavu SFRJ i ostvarenjem ciljeva vlastite dominacije nad drugima, velikosrpski hegemonisti posluili su se posljednji put 1991. godine toje bilo i uzrokom raspada bive SFRJ. HELSINKI WATCH - Odjeljenje Human Rights Watch za Bosnu iHercegovinu. Bavi se zatitom ljudskih prava i sloboda u Bosni i Hercegovini. Izdava knjige "Ratni zloini u Bosi Hercegovini" u kojoj je pored detaljnog izvjetaja o poinjenim ratnim zloinima u Republici Bosni Hercegovini, prozivanjem Ujedinjenih nacija, pokrenuta inicijativa za ustanovljenje Meunarodnog suda za ratne zloine poinjene na prostima bive SFR Jugoslavije (v. Hum Rights Watch, Helsinki parlament graana). HIJERARHIJA - (gr. hieros - svet + archo - vladam) u vojnom smislu, vertikalni odnos i raspored nadlenosti u procesu komandovanja i rukovoenja koji se odlikuju vertikalnom meuzavisnou komandnih nivoa, pri emu svaki nivo ima i odreenu slobodu inicijative i akcije u okviru globalnog cilja. Kao princip organizacije, osim u oruanim snagama, veoma je izraen i u javnoj (dravnoj) upravi osobito u sistemima centralizirane vlasti, te u jo nekim oblastima i slubama. HIMNA - (gr. hvmnos - hvalospjev u ast boga u Staroj Grkoj) reprezentativna pjesma, najee drave, koja se pjeva i svira u sveanim ili slubenim prilikama. U ovom znaenju pojavljuje se krajem osamnaestog stoljea. HOLOKAUST - (gr. holos - itav + kaustos - spaljen) kod Starih Grka i Rimljana rtva paljenica, i rtva koja se prinosila bogovima i pokojnicima spaljivanjem rtvenog dara (obino ivotinje). Pojam koji se obino oznaava veliina i grozote faistikog zloina osobito nad Jevrejima u Drugom svjetskom ratu, ali i pripadnicima ostalih naroda (masovo spaljivanja rtava)... te, u prenesenom smislu, sinonim za mnoge ratne zloinake bezonosti i bezobzirnosti. U tu svrhu u koncentracionim logorima za Jevreje bili su izgraeni i posebni krematorijumi, sa ciljem unitavanja tragova zloina. U agresiji na Bosnu i Hercegovinu velikosrpski agresor primjenjivao je i elemente spaljivanja ivih ili ve usmrenih rtava. HUNTA (vojna) - najvii vojni organ koji je uzurpirao dravnu vlast (najee vojnim dravnim udarom). Naziv se najee koristi za vojne reime u Latinskoj Americi poslije Drugog svjetskog rata, ali se njime openito oznaava i svaka vrsta urote, zavjere u borbi za vlast.

IIDEJA - (gr.) misao, opi pojam o nekom predmetu ili pojavi, osnovni plan za djelovanje, krajnji cilj neke akcije (pa i vojne). IDEOLOGIJA - (gr. idea - vid, lice, osnova, predodba, slika .... + logos -rije, govor) izraz, oblik odreene strukture svijesti i njoj primjerenog djelovanja; uzdizanje odreenih individualnih ili grupnih interesa i ciljeva na razinu najviih opih vrijednosti (njihovo poopenje). ILEGALAN - (lat. in - ne + lex- zakon) nezakonit, protivzakonit, tajan, skriven. IMIGRACIJA - (lat. immigrare - useliti, useljavati) useljenje u stranu zemlju; suprotno od emigracija (v. migracija).

IMPERATOR (lat. imperare -zapovijedati, gospodariti, vladati ....) car, gospodar, vrhovni zapovjednik; onaj koji nad svima u dravi vlada, a da ne polae odgovornost za to jer nad njime niko ne vlada (izraz iz vremena Staroga Rima: vojskovoa, vrhovni zapovjednik vojske). INCIDENT (lat. incidere - upasti, nagaziti, navaliti) upadica, nezgodan sluaj, nemio dogaaj, manji sukob, izgred. Isto u vojnom smislu. INDOKTRINACIJA - (lat. in - u + doctrina - uenje, teorija, teza, nauka) prihvaanje, usvajanje osnovnih elemenata neke doktrine, teorije, uenja. U prenesenom i uobiajenom smislu: nasjedanje, upadanje u zamku strane, najee neprijateljske ideologije i propagande, prihvaanje i usvajanje njenih stavova, sugestija i poruka kao i, u manjoj ili veoj mjeri, ponaanje i djelovanje u skladu s tim. INFORMACIJA - (lat. informare -dati oblik, oblikovati, predoiti) obavijest, izvjetaj, podatak. U informatici i kibernetici podaci koji se pohranjuju u memorijama elektronikih raunala i upotrebljavaju za reguliranje i automatsko upravljanje strojeva. U novinarstvu (urnalistici) osnova novinarske djelatnosti, jedan od prvih osnovnih oblika urnalistikog izraza. U vojsci osnova za procjenu situacije i planiranje vojnih aktivnosti. INTERNACIJA - (lat. inter - meu, izmeu ... + natio - rod, pleme ....) potpuno ili djelimino oduzimanje slobode kretanja graanima, dravljanima neprijateljske drave zateenim u ratnom stanju ili civilima prilikom zaposjedanja tueg teritorija u ratu. Meunarodno pravo (enevske konvencije) odreuju zatitu interniranih lica. INTERNACIONALIZIRANI UNUTRANJI ORUANI KONFLIKT - nemeunarodni (unutranji) oruani konflikt moe postati internacionaliziran ukoliko (a) odreena drava prizna pobunjenike kao zaraenu stranu; (b) jedna ili vie drava se ukljue pomaui jednoj od strana svojim vlastitim oruanim snagama; (c) dvije inostrane drave interveniu svojim oruanim snagama, pri emu svaka od njih pomae razliitu stranu. Ne postoji jednostavan, nedvosmislen odgovor na rezultirajue probleme, zbog postojanja pravnog uslonjavanja i nedostatka specifinih meunarodnih odredbi za ovu vrstu konflikta. IREDENTIZAM - (ital. irredento -neosloboen, onaj koji je pod tuom vlau) pokret za otcjepljenje dijela dravnog teritorija s preteno jednim narodom u cilju prikljuenja, odnosno ujedinjenja sa susjednom dravom u kojoj ivi veinski dio istog naroda. INTERPOL (engl. International police - Meunarodna policija) meunarodna organizacija za saradnju drava u spreavanju i otkrivanju krivinih djela i progon njihovih-poinilaca. Osnovana je u Beu 1923. godine kao Meunarodno policijsko udruenje, a reorganizirana u Parizu 1946. godine i preimenovana Meunarodnu komisiju kriminalistike policije sa sjeditem u Saint Cloud (Francuska ). INVAZIJA (lat. invadere - provaliti, prodrijeti, napasti) nasilni prodor oruanih snaga jedne ili vie drava (koalicije, vojnog bloka) na teritorij druge zemlje radi njenog zauzimanja, okupacije ili realizacije drugih politikih, ekonomskih ili vojnih ciljeva. Vri se naglo i odluno jakim snagama sa kopna, mora ili zraka ili pak kombinirano. Prema meunarodnom pravu ne priznaje se kao nain stjecanja novih teritorija, ali se u toku njenog trajanja primjenjuju odredbe ratnog prava. IZBJEGLICE - (izgnanici, muhadiri, prognanici) - lica koja su, iz razloga straha i nesigurnosti, pojedinano ili kolektivno, spontano ili organizirano napustila svoju zemlju zbog politikih, ekolokih, nacionalnih, vjerskih i inih razloga ili zbog ratnih djejstava da bi se sklonili od likvidacije ili zarobljavanja. Drava koja ih prihvaa smije prema njima provoditi bilo oblik diskriminacije i duna im je osigurati sva prava koja uivaju nastanjeni na njenoj teritoriji. Imaju pravo na stjecanje imovine i na zatitu, kao i graani zemlje u koju su se nastanili a, prema mogunostima drave koja ih prihvati, i pravo na zaposlenje, socijalno osiguranje i zatitu, kao i na stan i kolovanje. Duni su da se pokoravaju pravnom poretku drave zatitnice, da potuju njene zakone i propise, a u suprotnom moe im biti otkazano gostoprimstvo, odnosno mogu biti protjerani, ali ne u zemlju u kojoj bi njihova sigurnost bila iznova ugroena. Status izbjeglice

prestaje povratkom u zemlju iz koje su izbjegli ili stavljanjem pod zatitu zemlje svog porijekla, stjecanjem novog dravljanstva ili zatite neke tree drave. Poloaj izbjeglica ureen je raznim meunarodnim aktima.

JJALTSKA KONFERENCIJA - konferencija odrana na Jalti (Krim) od 4. do 11. februara 1945. godine, uz uee tri vodee sile: Sjedinjene Amerike Drave (Ruzvelt), Velika Britanija (eril) i SSSR (Staljin). Konferencija se bavila, pored ostaloga, neminovnim porazom Njemake, kontrolom nad ovom dravom, organizacijom Ujedinjenih nacija, Evropom, a naroito Poljskom i Jugoslavijom itd. JAVNA ISPRAVA - pisani dokaz koji je u propisanom obliku izdao ili potvrdio nadleni dravni organ ili organizacija u poslovima koje vri na osnovi javnih ovlaenja, a koji je sastavljen radi konstatiranja odreenih injenica ili pravnog posla. Upotrebljava se u raznim odnosima i situacijama ( v. vojna knjiica pripadnika Oruanih snaga RBiH). JEDINICA (vojna) - dio oruanih snaga, vojske, armije, organiziran u jednu cjelinu radi lake obuke, upotrebe, komandovanja, snabdijevanja .... Svaku jedinicu ine: ljudstvo (vojnici i komandni kadar), naoruanje i oprema. Prema veliini mogu biti taktikog, operativnog i strategijskog nivoa, a prema namjeni: osnovne i specijalne, rodovske itd. JURISDIKCIJA - (lat. jus-pravo, pravna znanost + dicere-govoriti) sudska nadlenost, pravo suenja, teritorij (oblast) na koji se prostire to pravo.

KKALIBAR - (gr. arap. kalib od gr. kelytos - oblik, obrazac ....) prenik cijevi oruja mjeren u voitu projektila. Kod iljebljenih cijevi, mjeri se izmeu dva suprotna udubljena polja. Izraava se u milimetrima. Kod specijalnih konusnih i konusno-cilindrinih cijevi, kalibar se oznaava sa dva broja: prvi oznaava kalibar na poetku vodita, a drugi u ustima cijevi. Osnovna je karakteristika vatrenog oruja. U nekim zemljama koristi se i kao jedinica mjere za duinu cijevi. KAMIKAZA - (jap. Kami - boanstvo uope, plemi, aristrokat) prema ciklonu koji je u 13. stoljeu spasio Japan od invazije mongolskog brodovlja, naziv za japanskog pilota-samoubojicu koji je, u Drugom svjetskom ratu, zajedno sa avionom, neposredno udarao u cilj (obino na neprijateljsko brodovlje) rtvujui vlastiti ivot i unitavajui avion samo da bi unitio neprijatelja. Izraz vrhunske hrabrosti i samoportvovanja vojnika-borca u ratu koji je postao simbolom odanosti i patriotizma ratnika koji ostvarenjeciljeva borbe stavlja ispred vrijednosti vlastitog ivota. KAMPANJA - (franc. compagne-borba, vojni pohod) u nekim armijama svijeta i NATO-u, vojni pohod, niz planiranih i borbenih djelovanja (i operacija) koja se vode na nekom ratitu u odreeno vrijeme, radi ostvarivanja strategijskog cilja. KAMUFLAA - (franc. camoufle -preruiti se) nain maskiranja i prikrivanja bojenjem sredstava i objekata, uniforme, vozila, aviona, brodova, zgrada i dr. u vidu vie raznobojnih pjega kojima se objekat prividno deformira i prilagoava koloritu neposredne okoline, te postaje tee uoljiv za neprijatelja. Osim boje, za kamuflau se koriste i druga priruna (trava, granje, drvee) i vjetaka sredstva, kao to su razliite vrste mrea, navlaka na borbene objekte i borbena vozila itd. KANTON - (franc. canton - mala administrativno-teritorijalna jedinica) oblik administrativnoteritorijalne ili teritorijalno-politike organizacije i podjele teritorija (podruja) u nekim dravama (npr. vicarska, Francuska, Belgija) sa veim ili manjim stupnjem politike i drugih vidova

samostalnosti i autonomnosti, zavisno od sistema koncentracije i centralizacije, odnosno dekoncentracije i decentralizacije dravne vlasti. U prenesenom znaenju veleupa, kotar ili srez, oblast, okrug, podruje. Prema Ustavu Federacije Bosne i Hercegovine najvii i najiri oblik politiko-teritorijalne organizacije i podjele teritorija Federacije - federalna jedinica koja, skladno principima dekoncentracije i decentralizacije vlasti na temeljima Ustava Federacije ima vlastito zakonodavstvo te, u skladu s tim i demokratskim principima dravnog i drutvenog ustrojstva, i odreeni stupanj politike i ostalih vidova samostalnosti i autonomnosti. KAPITULACIJA - (lat. capitulare -sporazumjeti se) po ratnom pravu, sporazum zakljuen izmeu ovlaenih predstavnika, drava, oruanih snaga, strana u sukobu, o obustavljanju ratovanja pod osnovnim uvjetom da poraena strana poloi oruje. Ovaj sporazum redovno sadri i druge uvjete (predaju trupa, utvrenja, ratnog materijala itd.) Razlikuje se od predaje, koja predstavlja faktiko stanje polaganja oruja. Moe biti uvjetna i bezuvjetna. KARTOGRAFIJA - (gr. charte -papir, hartija + grafa -piem) tehnika vjetina izraivanja i reproduciranja geografskih, topografskih, pomorskih i drugih karata; nauka koja se bavi metodima obraivanja kartografskih dokumenata (v. vojna geografija, v. topografija). KASARNA - (franc. caserne) zgrada ili vie zgrada sa zajednikim krugom za stanovanje, obuku i ivot vojnih jedinica i smjetaj pripadajueg im naoruanja, municije, materijalno-tehnikih i drugih borbenih sredstava. Njen kompleks sadri, u pravilu, i niz funkcionalnih objekata kao to su: zgrada komande, stambeni objekti vojnika, vjebalita i tereni za sport, park tehnikih sredstava, objekti opeg standarda, pomoni energetski objekti, objekti za zdravstvenu zatitu itd. KOALICIJA - (lat. coalescere - srasti svezati se) politiki ili vojni savez drava koje djeluju protiv jedne ili vie drugih drava (npr. Antanta, anti-hitlerovska koalicija i dr.). Udruivanje politikih partija radi ostvarenja nekog programa ili stvaranja koalicione vlade. KOLABORACIONIST (lat. cum, con - s, sa, sa + tabor - rad) osoba koja, izdajui interese vlastite drave, surauje s okupatorom. Termin latinskog, odnosno francuskog porijekla nastao poetkom Drugog svjetskog rata kao naziv za suradnika faistikih organizacija. U francuskom narodu i pokretu otpora tako su imenovani izdajnici i saradnici njemakog okupatora da bi se taj pojam, tokom rata, proirio i bio prihvaen i u ostalim zemljama antifaistike koalicije. KOMANDOSI - (engl. commando) pripadnici specijalnih vojnih formacija u veini armija zapadnih zemalja i nekim nacionalnooslobodilakim , pokretima za borbena djejstva u pozadini protivnika. Najee primjenjuju diverzije, prepade, sabotae, kidnapirale itd. Preteno su naoruani lahkim pjeadijskim naoruanjem, hladnim orujem i diverzantskim sredstvima to, u konkretnijem smislu, zavisi od sluaja do sluaja, tj. od namjene jedinica, vrste zadataka, armije ili pokreta u ijem sastavu djeluju itd. KONCENTRACIONI LOGOR - (lat. cum, con - s, sa, su + centrum - sredite; njem. Lager smjetaj, skladite ....) mjesto masovnog zatoenja civilnog stanovnitva koje se, po pravilu, vri bez redovnog sudskog postupka i na neodreeno vrijeme. Masovnija praksa njihovog organiziranja poela je za vrijeme Prvog svjetskog rata. Izmeu dva svjetska rata faistiki reimi Italije, Njemake i panije formirali su konclogore za svoje politike protivnike a Kraljevina Jugoslavija zapoela je istu praksu 1939. godine otvaranjem konclogora u Bilei, na Banjici u Beogradu, u Niu, Sremskoj Mitrovici itd. u koji su, najveim dijelom, zatvarani komunisti i njihovi simpatizeri. Ova praksa nastavljena je i razvijana tokom itavog Drugog svjetskog rata. Konclogori postali su simbol ljudske bestijalnosti, masovnih stradanja i gubilita ljudi i naroda, mahom nedunog i nevinog civilnog stanovnitva. uveni su i po zlu poznati njemaki faistiki konclogori u Aushwitzu, Dahauu, Mathausenu, Buchenwaldu, Majdanpeku i dr., kao i logori u Jasenovcu, Staroj Gradiki, Banjici, Poarevcu, Bilei i drugim mjestima diljem bive Jugoslavije tokom Drugog svjetskog rata. Praksa osnivanja koncentracionih logora nastavljena je, naalost, od srbijansko-crnogorskog agresora na Bosnu i Hercegovinu, i to sa istovjetnim metodima muenja i likvidacije ljudi. U svijesti Bonjaka i Hrvata koji su bili u njima zatoeni i mueni, ostat e zadugo upameni Omarska i Keraterm kod Prijedora, te brojni drugi logori koje je agresor

osnovao na privremeno zauzetom teritoriju Bosne i Hercegovine. Od 1993. do 94. godine, Hrvatska vojska i Hrvatsko vijee obrane, organizirali su logore za Bonjake u Hercegovini. KONFEDERACIJA (lat. kon - s, sa, su + foedus - savez) sloena dravna zajednica nastala na osnovu ugovora dvije ili vie samostalnih drava u kojoj svaka drava lanica zadrava u potpunosti svoju samostalnost i suverenost povjeravajui, prema ugovoru, dio vlastitih poslova i nadlenosti (npr. poslovi odbrane, vanjski i dio unutarnjih poslova - policija, monetarni i drugi slini poslovi) zajednikim konfederalnim organima, prenosei ih dogovorno na te organe. KONFERENCIJA O EVROPSKOJ SIGURNOSTI I SARADNJI KESS - Konferencija efova drava 33 evropske zemlje, SAD i Kanade, odrana 1975. (30. jula do 1. augusta) u Helsinkiju, a posveena pitanjima sigurnosti i suradnje u Evropi. Zavrena je potpisom zavrnog akta koji sadri dokumente o pitanjima koja se tiu sigurnosti u Evropi, sigurnosti na Mediteranu, ekonomskoj i nauno-tehnikoj suradnji i zatiti i unapreenju ovjekove sredine, o suradnji u humanitarnim i drugim oblastima i o kontinuitetu Konferencije. Usvojena je i Deklaracija o principima kojima se, u meusobnim odnosima, rukovode drave uesnice kao to su suverenost, jednakost, potovanje prava inherentnih suverenitetu, uzdravanje od prijetnje silom i upotrebe sile, nepovredive granica, teritorijalni integritet drava, mirno rjeavanje sporova, nemijeanost u unutranje poslove, potovanje Ijudskih prava i osnovnih sloboda, jednaka prava i samoopredjeljenjenaroda, itd. Na zasjedanju u Budimpei 1994. godin Konferencija je promijenila naziv. KONFISKACIJA - (lat confiscare sakupljati imovinu za dravnu blagajnu) prinudna mjera kojom se bez nadoknade, oduzima imovina ili njen dio od nekog fizikog ili pravnog lica. Vri se kao kaznena mjera za krivino djelo ili kao mjera koja proistjee iz posebnih zakona (npr. ratno zakonodavstvo) ili meunarodnog prava. Izbijanjem oruanog sukoba, vri se kao nepovratno i bez nadoknade oduzimanje imovine neprijatelja. KONFLIKT - sukob, spor, rasprava, ali i oruani sukob, borba, rat. KONSENSUZ - (lat. consensus -podudaranje, sklad) nain politikog odluivanja pri kojem se sve kljune i vane odluke donose dogovorno bez mogunosti majorizacije, preglasavanja ili nadglasavanja sa bilo koje strane. Kao takav primjenjuje se naroito u demokratski konstituiranim dravnim organima slonih dravnih zajednica (konfederacija, federacija i si.), a pitanja o kojima se odluuje na ovaj nain obino su pobrojana u najviim dravnim aktima (ustav, zakon, poslovnik o radu dravnog organa i dr.). Njime se osigurava da nijedna strana u procesu odluivanja ne moe biti nadglasana, tj. ne moe uestvovati u donoenju stavova i odluka protivnih vlastitom interesu, odnosno interesima veine koju predstavljaju. KONSPIRACIJA - (lat. conspirare-slono duhati, zajedniki djelovati) zajedniko djelovanje uz uvanje tajni od lanova neke organizacije (esto ilegalne) o svom radu i lanovima, dogovorena utnja. KONTAKTNA GRUPA MEUNARODNE KONFERENCIJE O BIVOJ JUGOSLAVIJI ZA BOSNU I HERCEGOVINU - grupa diplomatskih predstavnika pet zemalja formirana sa ciljem pokretanja mirovnog procesa s mrtve take i traenja rjeenja za okonanje rata u Bosni i Hercegovini nakon neuspjeha Owen-Stoltenbergovog mirovnog plana. Poetkom proljea 1994. godine, nakon neuspjeha u aktivnostima zapoetim Londonskom konferencijom (v. Meunarodna konferencija o bivoj Jugoslaviji), ameriko-ruskom diplomatskom inicijativom zapoinje jo jedno odleivanje mirovnog procesa za Bosnu i Hercegovinu. Usaglaenim tenjama amerike i ruske diplomatije, Evropske zajednice (EZ) i meunarodne zajednice (OUN), formirana je Kontaktna grupa za izradu novog mirovnog plana (rjeenja) za Bosnu i Hercegovinu. Grupu su sainjavali ministri vanjskih poslova Njemake, Francuske i Velike Britanije u ime Evropske zajednice, te Sjedinjenih Amerikih Drava (SAD) i Ruske Federacije, kao predstavnika meunarodne zajednice (Grupa petorice). Kontaktna grupa, pravei, oigledno, ustupke nezadovoljnoj agresorskoj strani, obznanila je u julu 1994. godine prijedlog vlastitog mirovnog plana (rjeenja) za Bosnu i Hercegovinu, prema kojemu je, na osnovu unutarnje organizacije i podjele teritorija nae zemlje, Federaciji Bosne i Hercegovine (tj.

hrvatskom i bonjakom narodu zajedno) trebalo da pripadne 51%, a srpskoj strani 49% teritorija Bosne Hercegovine. Plan je istog mjesec ponuen ultimativno i bonjakoj, hrvatskoj i srpskoj strani u Bosni Hercegovini na principu "uzmi il ostavi" uz prijetnju pootrenim pritiscima, sankcijama i drugim mjerama od meunarodne zajednice prema strani koja ga odbije. Bonjaci i Hrvati, odnosno Federacija Bosne i Hercegovine je ovaj plan prihvatila, a nezadovoljni agresorska strana, polazei od svojih sasvim drugih politikih interesa i ciljeva olienih u stvaranju tzv. velike Srbije na teritoriju nae zemlje, unato znatnim teritorijalnim ustupcima od Kontaktne grupe i unato prijetnjama meunarodne zajednice, izjasnila se nekoliko puta protiv mirovnog plana, odugovlaei mirovni proces i prijetei daljom eskalacijom ratnih sukoba. KONTRAOBAVJETAJNA AKTIVNOST - mjere i aktivnosti koje se poduzimaju radi otkrivanja i praenja neprijateljskoga djelovanja, kontra djelovanje ili spreavanje prikupljanja podataka od neprijatelja, spreavanje subverzivnih aktivnosti, sabotaa, terorizma, atentata i drugih neprijateljskih aktivnosti. KONVENCIJA - (lat. conventio -dogovor) sporazum, meunarodni ugovor dvije ili vie drava kojim se reguliraju odreena pitanja meunarodnih odnosa. KONVENCIONALNO NAORUANJE - klasino, uobiajeno naoruanje, sve vrste naoruanja (pjeadijsko, artiljerijsko, oklopno-mehanizirano, zrakoplovno, mornariko i dr.) namijenjeno konvencionalnom (uobiajenom) ratu. Razlikuje se od drugih vrsta oruja (hemijskog, biolokog, nuklearnog) namjenom, izvorom energije, principima djejstva i efektom. Termin se pojavio kao antipod, prije svega, raketno-nuklearnom naoruanju. U kategoriju ovog naoruanja najee se svrstava vatreno, hladno, minsko-eksplozivno i raketno oruje. Svi dosadanji ratovi, u osnovi, voeni su primjenom konvencionalnog (uobiajenog) naoruanja. Postoji snana tendencija daljeg razvoja svih vrsta, kategorija, i tipova konvencionalnog oruja, posebno u pjeadiji, artiljeriji, raketnim i oklopnim jedinicama (v. konvencionalni rat). KONVOJ - (lat. convoi - pratnja) na kopnu, osigurani transport municije, naoruanja, hrane, intendantske opreme, ranjenika, bolesnika i zarobljenika. Formira se po eelonima, a osigurava prethodnicom, glavninom i dijelovima za zatitu (zatitnica). Pojava vezanih frontova i sigurnije zatite pozadine, utjecali su da se konvoji zamjenjujutransportnim kolonama, a termin polahko nestaje iz vojnog rjenika. Neka iskustva, meutim, ukazuju na mogunost primjene konvoja i u suvremenim uvjetima ratovanja. KORUPCIJA - (lat. corrumpere) pokvarenost, podmitljivost, potkupljivost; davanje i uzimanje mita od strane inovnika dravnih i drugih institucija, dakle isticanje linog interesa ispred opedrutvenog na dunostima na koje je izabrano ili postavljeno, imenovano neko lice. KRIPTOZATITA - (gr. krypto -skrivan, pokrivan) specifina djelatnost vojnih, dravnih, diplomatskih, sigurnosnih, privrednih i drugih organa i organizacija ija je osnovna funkcija osiguranje zatite tajnosti sadraja poruka pri prenoenju kanalima veze. Obuhvaa naunoistraivaku djelatnost usmjerenu na pronalaenje kriptolokih postupaka i sredstava, odgovarajuu organizaciju i njenu praktinu primjenu. U oruanim snagama se, po pravilu, formiraju posebni struni organi za obavljanje poslova kripto-zatite. Radi uloge koju ima u sistemu zatite tajnosti u prenosu informacija kao i moguih posljedica, sve grane ove djelatnosti svrstane su u red tajni najvieg stepena. KRSTAKI RATOVI - vrsta ratova voenih od 11. do 13. stoljea u cilju ekspanzije kranstva i zaustavljanja irenja islama. Oruani pohodi krana zapadne i centralne Evrope protiv muslimana Srednjeg istoka pokrenuti sa obrazloenjem zatite Kristovog groba a, de facto, u borbu za teritorij i pljaku. KULTUROCID - (lat. cultus -obraivati zemlju, tovati, astiti + occidere - ubiti) oblik genocida, odnosno genocidnog djelovanja koje je usmjereno na unitavanje objekata materijalne i duhovne kulture jednog naroda-nacije kako bi se zameli tragovi njegove kulture i kulturne prolosti. Bio je snano izraen i tokom agresije na Bosnu i Hercegovinu (v. Genocid) KVISLING - peorativan naziv suradnika faistikih okupatorskih reima. Naziv prema majoru Vidkunu Quislingu (V. Kvislingu, 1887-1945.), norvekom kolaboracionisti, koji je u Drugom

svjetskom ratu, na tetu svoje zemlje, a u korist okupatora, suraivao sa njemakim faistikim snagama. Sinonimi: izdajnik, suradnik okupatora, kolaboracionist, osoba koja radi za neprijatelja, petokolona.

LLEGIJA STRANACA (lat. legio -vea borbena jedinica starorimske vojske) profesionalne vojne formacije Francuske i panije namijenjene, prvenstveno, za borbe u kolonijama. Popunjavane su dobrovoljcima, stranim dravljanima, obino avanturistima i kriminalcima. Predstavljale su stalni, zakonom i formacijom predvieni dio oruanih snaga. Popuna legije starjeinskim i vojnikim kadrovima vrila se na osnovu posebnih mjerila. Francuska legija stranaca osnovana je 1831., a panska 1920. godine (rasfomirana je poslije ukidanja diktature 1975. g.). LETAK - tampani listi na kojem se nalazi verbalno ili grafiki oblikovana poruka (informacija, uputstvo, prijetnja i si.) iji je cilj da usmjeri miljenja, emocije i ponaanja onih kojima je namijenjen. U ratovima se, kao oblik agitacionog i propagandnog djelovanja, koristi za slamanje morala i otpora protivnika. U pogledu namjene, razlikuju se vie vrsta letaka. Posebno je poznat letak-propusnica kojim neprijatelj nastoji privui stanovnike i pripadnike oruanih snaga protivnika na svoju stranu i time ga demoralizirati i oslabiti. LIGA NARODA - (panj. liga-sax drutvo, zajednica) meunarodno udruenje drava stvoreno poslije Prvog svjetskog rata na Pariskoj mirovnoj konferenciji 1919. godine.Po ustavu Lige naroda svi su se meunarodni sporovi imali rjeavati mirnim putem posredovanjem ili arbitraom Vijea Lige naroda, a naruitelj mira potpadao je pod sankcije. Razliiti interesi velikih sila onemoguili su provoenje ustava Lige naroda, to je pokazao i Drugi svjetski rat. Rasputanje Lige slubeno je oglaeno u enevi 18. aprila 1946. godine (v. Drutvo naroda i Ujedinjene nacije). LIKVIDACIJA - (lat. liquidatio) u politikom i vojnom smislu unitavanje protivnika, u uobiajenome smislu izvrenja smrtne presude, ubojstvo. LOGISTIKA - (gr. logistikos-vjet iskusan u raunanju, procjenjivan) cjelokupan proces snabdijevanja naoruanjem, materijalnim, tehniki i drugim sredstvima oruanih snaga miru i ratu. Logistika je dio strategije koji se tie sredstava za pokretanjevojske i kao proces podrazumijeva izuavanje, planiranje, razvoj, dizajniranje, nabavku, skladitenje, pripremu, odravanje, remont i druge poslove oko naoruanja, nabavke materijalnih i drugih sredstava, te postavljanje izgradnju objekata, komunikacije zatim upravljanje (rukovoenje) u ovoj oblasti strategije na strategijskom, operativnom i taktikom nivou u snabdijevanju oruanih snaga od ukupnihpotreba vojnika do