Leksione të të Drejtave të Njeriut

Dorjan Tozaj, LLB, LLM

1 Historia dhe Institucionet e Konventes Evropiane per Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut Megjithese eshte i mirenjohur fakti qe Konventa Evropiane ishte nje pergjigje direkte e luftes boterore dhe holokaustit famekeq qe ishte pjese e kesaj lufte, origjina dhe burimi i te drejtave te njeriut mund te gjendet shume kohe para vitit 1945. Te drejtat e njeriut ishin shfaqur gjate Deklarates se Pavaresise Amerikane 1776 dhe me vone ne Deklaraten Franceze per te Drejtat e Njeriut 1789. Filosofia politike e fitimtareve te luftes se dyte boterore vendosi perzgjedhjen e atyre te drejtave qe nevojiteshin te mbroheshin si dhe makinerine per te arritur kete qellim. Nje hap i rendesishem per mbrojtjen e te drejtave te njeriut u ndermorr ne Karten e OKB nepermjet Art 55 dhe 56 ku u shpreh se Asambleja e Pergjithshme e OKB duhet te merrte persiper dhe te siguronte qe te gjitha shtetet anetare te OKB do te mbanin pergjegjesine e inkurajimit dhe respektimit per mbarevajtjen e te drejtave dhe lirive themelore te njeriut per te gjithe qenien njerezore pa dallim race, gjinie, gjuhe apo feje. Qe nga ky moment menyra se si nje shtet i trajtonte qytetaret e vet brenda territorit te tij nuk ishte me vetem nje shqetesim i brendshem i shtetit ne fjale por nje ceshtje nderkombetare. Katalogu i mirefillet i te drejtave per te cilat nevojitej mbrojtja, u krijua nepermjet Deklarates Nderkombetare per te Drejtat e Njeriut me 1948, nga ku mori shembull edhe Konventa Evropiane por kjo e fundit nuk duhet te shihet si nje riprodhim i Deklarates. Shqetesimi qe solli ne jete Konventen Evropiane ishte i dyfishte. E para ishte qe te parandalohej nje abuzim i te drejtave te njeriut ne shkallen e perjetuar gjate luftes se dyte boterore dhe e dyta ishte, te mundesohej ndalimi i perhapjes se komunizmit. Ndaj dhe kemi te perseritur here pas here referimin e bere nga kjo konvente ne vlerat dhe parimet e nevojshme te nje shoqerie demokratike megjithese nuk ka nje perkufizim te qarte se c’kuptohet me vlera demokratike. Ne menyre qe te mundesohej nje kalim i shpejte i Konventes dhe qe te arrihej marreveshja e dymbedhjete shteteve pjesemarrese1 ne te u pa e nevojshme arritja e nje kompromisi ne lidhje me faktin se cilat do te ishin te drejtat qe do te perfshiheshin ne konvente. Me qellim qe te arrihej nje pranim i shpejte nga shtetet pjesemarrese te drejtat qe do te perfshiheshin ne konvente duhej qe te ishin sa me pak te kundershtueshme nga keto shtete dhe te mos vendosnin mbi to nje peshe te rende per ruajtjen e tyre. Kjo rezultoje ne kalimin e nje konvente ku perfshiheshin te drejtat politike dhe dhe civile te cilat konsideroheshin si jetesore per kufizimin e shperhapjes se komunizmit dhe garantimin e mosperseritjes se veprimeve c’njerezore te ndodhura gjate luftes se dyte boterore. Te drejtat e tjera te cilat ne pamundesi te perfshirjes se tyre ne konventen

1 Belgjika, Danimarka, Franca, Gjermania, Islanda, Irlanda, Italia, Luksemburgu, Hollanda, Norvegjia, Turqia dhe Mbreteria e Bashkuar.

1


origjinale, do te shtoheshin nepermjet nje numri protokollesh qe do te shoqeronin konventen ne vitet e mevonshem. Mbas luftes se dyte boterore pergjate gjithe Evropes u ndie nje pergjegjesi per mbrojtjen dhe parandalimin e rrezikut qe po i shfaqej te drejtave themelore dhe lirise politike nga forma te reja totalitare. Bashkimi me i rendesishem kunderpergjigjes i ketyre fenomeneve ishte themelimi i Keshillit te Evropes ne 5 Maj 1949 dhe krijimi i Konventes per Mbrojtjen e te Drejtave dhe Lirive themelore te Njeriut ne 4 Nendor 1950, e njohur pergjithesisht si Konventa Evropiane mbi te Drejtat e Njeriut. Ne statutin e Keshillit te Evropes shtetet pjesemarrese dhane garancine e tyre per ‘Devotshmeri ndaj vlerave shpirterore dhe morale te cilat jane trashegimi e perbashket e popujve te tyre dhe nje burim i vertete per lirite individuale dhe politike si dhe besueshmeri mbi rregullin ligjor, norma te cilat formojne bazat e nje demokracie te vertete’. Keshilli i Evropes eshte i perbere nga Komiteti i Ministrave si nje organ ekzekutiv i tij i perbere nga ministrat e jashtem os zv ministrat e secilit shtet anetar si dhe nga Asambleja keshilluese e perbere nga anetare te parlamentit te shteteve pjesemarrese e cila tani njihet me emrin Asambleja Parlamentare. Nje nga kerkesat nen statutin e Keshillit te Evropes eshte e paraqitur nen Art 3 te tij nga ku kerkohet qe c’do shtet anetar duhet te pranoje brenda territorit te tij parimet e nje shoqerie ligjore ku te mundesohet sigurimi i te drejtave dhe lirive themelore te njeriut. Sipas Art 8, ato shtete anetare qe shkelin kerkesat e parashtruara nen Art 3 te Statutit mund tu hiqet e drejta per tu perfaqesuar dhe mund ti kerkohet qe te perjashtohen nga Keshilli Evropes. Vecantia e dispositave te mesiperme qendron ne faktin se, para se keto dispozita te prezantoheshin problemet e te drejtave te njeriut konsideroheshin si thjesht probleme te brendshme te shtetit ne fjale dhe mund vetem te merrnin nuanca nderkombetare nese cenoheshin interesat e nje shteti tjeter si per shembull keqtrajtimi i shtetasve te huaj. Historia vet e ka treguar se mbrojtja e te drejtave te njeriut nen konceptin tradicional te ligjeve nderkombetare dhe sovranitetit shteteror nga ku vetem shteti brenda te cilit shkeleshin te drejtat kishte te drejten ekskluzive per nderhyrje, ishte e pakenaqshme. Te drejtat e njeriut mund te kerkojne mbi te gjitha mbrojtje, nga shkeljet qe mund te behen nga vet shteti ne territorin e te cilit individi ndodhet dhe eshte shtetas. Nje mbrojtje e mirefillet e te drejtave te njeriut kerkon nderhyrje nderkombetare bazuar ne mbrojtjen e vlerave demokratike. Nuk mund te pretendohet se kufijte shteteror sherbejne si kufij per mohimin e lirive. Parimet e respektimit te te drejtave te njeriut u vendosen ne te drejten nderkombetare nepermjet Kartes se Kombeve te Bashkuara. Lista e te drejtave qe kerkonin mbrojtje u paraqit ne Deklaraten Nderkombetare mbi te Drejtat e Njeriut me 1948. Edhe pse kjo

2


deklarate nuk eshte imperative ajo sherben si nje guid e mire per interpretimin e Kartes se OKB’se. OKB ne 1966 nxorri dy konventa, Konventen mbi te Drejtat Economike, Shoqerore dhe Kulturore dhe Konventa e te Drejtave Politike dhe Civile. Te drejtat Ekonomike dhe Sociale jane me pak universale sepse ato konsistojne ne standarte qe duhet te arrihen dhe pajtueshmeria me to eshte ne varesi te zhvillimit ekonomik te shtetit. Ato kerkojne qe shteti te ndermarre veprimtari pozitive per arritjen e tyre ndersa te drejtat politike dhe civile kerkojne mbrojtjen e individeve nga veprimtarite e organeve shteterore. Disa akademik i klasifikojne te drejtat e njeriut ne terma gjeneratash. Gjenerata e pare jane te drejtat civile dhe politike ndersa e dyta gjenerate te drejtash jane te drejtat sociale dhe kulturore. Gjenerata e trete e te drejtave te njeriut konsiston ne ato te drejta qe lidhen me te drejtat kolektive dhe perfshin te drejten e zhvillimit, paqes dhe te drejten per te jetuar ne nje ambjent te paster. Disa te tjere argumentojne se ekziston nje gjenerate e katert te drejtash te cilat lidhen me ndikimin e zhvillimit shkencor dhe teknologjik. Shembuj te ketyre te fundit do te ishin e drejta e kominikimit dhe e drejta per informacion dhe e drjeta per zhvillimin bio-teknologjik. Sidoqofte nuk ka nje qendrueshmeri te pranueshme ne lidhje me permbajtjen e gjenerates se fundit. Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut goranton mbi te gjitha te drejtat civile dhe politike sic jane: e drejta e jetes, Art 2, e drejta e lirise dhe sigurise Art 5, e drejta per te mos ju nenshtruar trajtimit cnjerezor ose degradues Art 3, e drejta per te mos u skllaveruar, pune e detyruar Art 4, e drejta per te pasur nje proces gjyqesor te drejte, rregullt dhe te pa-anshem Art 6, E drejta e mos-denimit pa ligj, e drejta per respektimin e jetes private dhe familiare Art 8, liria e mendimit, ndergjegjes dhe fese Art 9, Liria e shprehjes Art 10, liria e tubimit dhe e organizimit Art 11. Gjithashtu perfshihet Art 1 i protokollit te pare i cili sherben per mbrojtjen e te drejtes se pronesise dhe Art 2 i cili garanton te drejten e edukimit. Te drejtat e parashtruara ne Konventen Evropiane jane adoptuar pergjithesisht nga Deklarata Universale. Sidoqofte fakti qe te drejtat e garantuara nga konventa jane imperative, permbajtja e dispozitave te saj eshte me specifike dhe situatat ku aplikimi i ketyre dispozitave mund te limitohet jane gjithashtu me te shtjelluara dhe te qartesuara ne konvente. Anetaresimi i Keshillit Evropian eshte shume me i gjere duke perfshire tani shume nga demokracite e reja te Evropes Qendrore dhe Lindore. Anetaret e rinj the Keshillit te Evropes duhet te nenshkruajne Konventen Evropiane e cila tani sipas protokollit te 11 krijon mundesine dhe jep te drejten per aplikim ne Gjykaten e te Drejtave te Njeriut qofte kjo nga individed e shteteve anetare apo shtetet kundrejt njeri tjetrit. A Egziston nje Hierarki te Drejtash? Nuk ka te permendur formalisht ndonje hierarki te drejtash ne Konvente, cka do te thote se nuk ka prioritizim dispozitash. Pra nese kemi perplasje te drejtash nuk mund te themi se njera e drejte ka prioritet mbi nje te drejte tjeter.

3


Sidoqofte, edhe pse nuk kemi nje hierarki te drejtash te shprehur ne konvente, te drejtat e permendura mund te grupohen ne dy kategori: te drejta te pakontestueshme nga te cilat nuk mund te derogohet dhe te drejta te kontestueshme. Te drejta te pakontestueshme mund te konsiderojme, te drejten e jetes pervec perjashtimeve te paraqitura ne konvente, ndalimi i tortures dhe trajtimit cnjerezor apo degradues ne Art 3, Ndalimi i skllaverise apo punes se detyruar sic eshte perkufizuar ne Art 4, e drejta e lirise dhe e sigurise nen Art 5, e drejta e nje procesi gjyqesor te drejte nen Art 6, ndalimi i ndeshkimit pa ligj, e drejta per tu martuar Art 12, e drejta per nje zgjidhje efektive Art 13, ndalimi i diskriminimit Art 14, e drejta e edukimit dhe e zgjedhjeve te lira ne Protokollin 1 dhe perjashtimi i ndeshkimit me vdekje ne Protokollin 6, dhe ndalimi absolut i ndeshkimit me vdekje Protokollin 13. Disa nga te drejtat e mesiperme sic jane Art 2,3,4,dhe 7 dhe protokollet 6,7,dhe 13, konsiderohen si absolute ne sensin qe derogimi nen Art 15 nuk mund te lejohet per keto te drejta. Te drejta te limituara jane ato qe jane te specifikuara si te drejta ne konvente por gjithashtu eshte permendur se nderhyrja mbi to nga shteti mund te lejohet ne raste shume te vecanta per te mbrojtur interesat kombetare apo shteterore. Te drejta te tilla jane e drejta e respektimit te jetes private dhe familjare ne Art 8, liria e mendimit ndergjegjes dhe e fese Art 9, e drejta e fjales Art 10, e drejta e tubimit Art 11, dhe e drejta e prones nen protokollin 1. Ne pergjithesi personi qe pretendon ti jete shkelur nje e drejte do te mbaj persiper qe te provoj se nje shkelje e tille ka ndodhur ndersa kur kemi nderhyrje nga shteti ne nje nga te drejtat e limituara do te jete shteti ai qe duhet te provoje se nderhyrja ne nje nga keto te drejta eshte e justifikuar. Per te liruar veten nga pergjegjesia shteti duhet te tregoje se nderhyrja mbi te drejtat e njeriut ishte e justifikueshme ne baze te ligjit dhe se qellimi i nderhyrjes ishte i nevojshem per te mbrojtur nje interes publik si dhe e nevojshme ne nje shoqeri demokratike. Nderhyrja duhet te kete qene gjithashtu proporcionale. Sistemi i mbrojtjes se te Drejtave te Njeriut Sistemi i vjeter i mbrojtjes Dy institucionet baze qe mundesojne aplikimin per te kerkuar te mbrojtjen e te drejtve jane Komisioni i Evropes dhe Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut ose te njohur

4


ndryshe si organet e Strasburgut, per faktin se te dy keto institucione jane te vendosura ne Strasburg. Nen ish Art 24 cdo shtet anetar ne konvente mund ti referonte Komisionit shkelje te te drejtave te njeriut nga cdo shtet tjeter anetar i konventes. Nen Art 25 Komisioni mund te merrte aplikime nga individe ose grupe individesh qe mendonin se ju ishin shkelur te drejtat e tyre te paraqitura ne konvente ose ne nje protokollet perkates nga njeri nga shtetet anetare. Fillimisht pranimi i juridiksionit te Komisionit per pranimin e ankesave individuale ishte opsional por mbas 1990 u pa si nje pjesmarrje e nevojshme ne sistemin e konventes. Procedura ndryshonte ne varesi te dispozites nepermjet se ciles behej aplikimi Neni 24 apo 25. Nen Art 25 pasi behej regjistrimi i aplikimit gjeja e pare qe duhej te merrej parasysh nga komisioni ishte nese aplikimi permbush kriteret e nevojshme. Nese aplikimi i bere deklarohej si i papranueshem ceshtja do te perfundonte aty. Ateher kur aplikimi konsiderohet i pranueshem, Komisioni do te ndermarr nje investigim per te vertetuar nese ceshtja ne fjale perben nje shkelje te konventes. Dhe pasi te jete shqyrtar situata faktike e ceshtjes do te konkludohej me nje opinion apo raport te shprehur nga komisioni nese kemi te bejme me nje shkelje apo jo. Raporti i bere nga komisioni do tu dergohej ne forem konfidenciale paleve perkatese, aplikuesit dhe shtetit perkates dhe gjithashtu do ti trasmetohet Komitetit te Ministrave qe sherben si organi ekzekutiv i i Keshillit te Evropes. Pergjate gjithe kesaj kohe do te behen perpjekje per nje zgjidhje paqesore te ceshtjes ne favor te respektimit te te drejtave te njeriut. Ato ceshtje per te cilat komisioni ka formuluar nje raport apo opinion dhe qe nuk kane gjetur zgjidhje ne menyre paqesore do te nderrmerrej nje vendim perfundimtar nga Komiteti i Ministrave ose Gjykata e te Drejtave te Njeriut. Sipas Art 46 te Konventes juridiksioni i gjykates mund vetem te pranohej me deshire nga shtetet anetare por praktika kishte treguar qe shtetet ta pranonin kompetencen e ketij organi thuajse si te detyrueshme. Brenda tre muajsh nga koha e formulimit te raportit dhe trasmetimi te tij tek komiteti i ministrave aplikimi mund ti referohej gjithashtu gjykates nga komisioni. Aplikimi ne gjykate mund vetem te behej nese shteti i aplikantit kishte ratifikuar Protokollin 9 te konventes. Nese shteti ne te cilin aplikanti gezonte shtetesine kish ratifikuar Protokollin 9 vet aplikanti mund tja referonte ceshtjen gjykates, por nese kjo do te behej pa ja referuar ate me pare komisionit ateher duhej qe me pare ceshtja ti referohej nje paneli prej tre gjyqtaresh e cila mund qe unanimisht te vendoste se ceshtja nuk duhej te konsiderohej nga gjykata sepse nuk kerkonte ndonje interpretim te dispozitave te konventes. Nese ceshtja pranohej nga gjykata ajo do te shqyrtohej nga nje panel prej nente gjyqtaresh dhe vendimet merren ne baza te shumices. Ato ceshtje qe nuk referoheshin te gjykata brenda tre muajsh nga koha e leshimit te raportitit te Komisionit dhe trasmetimi te tij tek komiteti i ministrave do te shqyrtoheshin nga vete Komiteti i Ministrave.

5


Sistemi i Ri i Mbrojtjes Nje sistem te ri gjyqesor per percaktimin e aplikimeve u prezantua nga Protokolli i 11 nepermjet rregullimeve te te bera nga ky legjislacion. Ne 1998 Komisioni dhe gjykata u zevendesuan nga nje gjykate e re permanente e krijuar per shqyrtimin a pranueshmerise dhe vlefshmerise se aplikimeve. Kjo gjykate ka gjithashtu si detyre te inkurajoje zgjidhjen paqesore te ceshtjeve qe prezantohen para saj. Ankesat nder-shteterore mund te behen nen Art 33 i cili shprehet se: ‘Secila nga shtetet anetare mund ti referoje gjykates cfaredolloj shkelje te dispozitave te konventes dhe te protokolleve nga ndonje tjeter shtet anetar’ Numri i ankesave nder-shteterore ka qene shume i vogel dhe pergjithesisht me motive politike. Dy shembuj te ankesave te tilla do te ishin, ceshtja e sjell nga Irlanda kunder Mbreterise se Bashkuar ne lidhje me trajtimin e te dyshuarve si terrorrist ne Irlanden e Veriut dhe gjithashtu ceshtja e paraqitur nga Qipro kundrejt Turqise ne lidhje me nderhyrjen e Turqise ne Qipro me 1974. Apikimet individuale mundesohen nga Art 34 dhe individed kane te drejta te plota per tu prezantuar para gjykates. Aplikimet e bera nga individed fillimisht shqyrtohen nga nje panel prej 3 gjyqtaresh e cila do te vendose nese ceshtja permbush kriteret e nevojshme per tu pranuar. Kriteret e pranimit kane mbetur te njejta dhe nuk jane ndryshuar nga Protokolli 1. Nente jane kriteret qe duhet te permbushen

1. A eshte aplikanti viktim e shkeljes se nje te drejte te percaktuar ne konvente? 2. A eshte shteti kunder te cilit behet padia nje anetar i konventes? 3. A jane kaluar te gjitha shkallet e gjykimit te brendshem te shtetit? 4. A eshte bere aplikimi brenda limitit kohor (6 muaj)? 5. A eshte i firmosur aplikimi? 6. A eshte bere nje aplikim i tille me pare? 7. A eshte aplikimi ne perputhje me konventen? 8. A eshte aplikimi me qellime jo te drejta?

Ne vitet e fundit dicka rreth 1 nga 4 deri ne 1 nga 7 aplikime jane pranuar per shqyrtim megjithese gjate jetegjatesise se konventes me pak se nje ne dhjete aplikime eshte pranuar cka tregon nje rritje ne numrin a aplikimeve te pranuara nga gjykata. Ato ceshtje qe pranohen per shqyrtim nga paneli i treshes gjykuese vendosen para nje gjykate prej shtate gjyqtaresh dhe njeri prej tyre duhet te jete gjykates i shtetit kundrejt te cilit eshte ngritur ceshtja. Paneli gjykues do te shqyrtoje argumentat e paraqitur ne forem te shkruar, investigoje faktet e dhena dhe degjoje argumentat e shena me goje. Deri ne kete stazh te zhvillimit te ceshtjes gjykata do te jete ne gjendje vetem te konkludoje nese ankesa e paraqitur eshte e pranueshme per te dhe nese nje zgjidhje paqesore e ceshtjes eshte akoma e mundshme. Disa nga ceshtjet me te veshtira do te trajtohen nga nje panel prej shtatembedhjete gjyqtaresh ‘Grand Chamber’. Shtetet anetare kane ndermarre persiper ti binden gjykimeve finale te Gjykates per c’do ceshtje ne te cilen ato jane pale pjesmarrese. Gjykimet finale te gjykates pasi nderrmerren

6


i trasmetohen komitetit te ministrave roli i te cileve eshte te monitorojne ekzekutimin e gjykimit te nderrmarre.2 Pervec gjykimeve finale Gjykata nen Art 47 te konventes mund te jape, pasi ti jete bere nje kerkese nga komiteti i ministrave, nje opinion keshillues mbi pyetjet ligjore te lidhura me interpretimin e konventes dhe protokolleve te saj shoqerues. Opinionet keshilluese te gjykates jepen nepermjet ‘Grand Chamber’ prej shtatembedhjete gjyqtaresh secili pre te cileve mund te jape nje opinion te vecante. Roli i Sekretarit te Pergjithshem te Keshillit te Evropes Sekretari i pergjithshem i Keshillit te Evropes zgjidhet per nje period pese vjecare nga Asambleja Parlamentare nga nje list kandidatesh qe i paraqitet asaj nga komiteti i ministrave. Sekretari i pergjithshem eshte organi perkates per depozitimin e ratifikimeve te konventes. Sekretari i pergjithshem gjithashtu luan nje funksion te rendesishem monitorues rol ky i dhene nga Art 52 i cili shprehet: ‘ Pasi nje nga shtetet anetare te konventes te kete marre nga Sekretari i Pergjithshem i Keshillit te Evropes nje kerkese se si k y(shteti) i garanton implementimet e dispozitave te konventes nepermjet ligjeve te tij te brendshme, shteti duhet te furnizoje nje pergjigje spjeguese’. Sistemi i raportimit nga shtetet tek sekretari i pergjithshem konsiderohet si nje menyre efektive per sigurimin e implementimeve te kerkesave te konventes ne lidhje me te drejtat te njeriut. Keto procedura jane, proaktive, duke qene se kerkojne qe vet shtetet te nderrmarrin nje ekzaminim ne ligjet e tyre te brendshme ne lidhje me pajtueshmerine e ketyre ligjeve me kerkesat e konventes, dhe jo reaktive, nga ku do te kerkohej te merreshin masa per rregullimin e ligjeve te brendshme pasi te jete shkelur nje nga dispozitat e konventes. Sidoqofte nje nga mangesite e rolit te Sekretarit te Pergjithshem eshte fakti se ky organ nuk ka mundesine e referimit te ceshtjeve qe evidentojne mangesi nga shtetet anetare tek Gjykata edhe pse cdo pale anetare e konventes mund ta beje nje gje te tille sic parashikohet nen Art 33 . Ne ato ceshtje qe paraqesin shkelje serioze ceshtja mund ti referohet komitetit te ministrave i cili mund te beje ndalimin e perfaqesimit te shtetit ose edhe perjashtimin e tij nga Keshilli i Evropes sic parashikohet nen Art 7 dhe 8 te Statutit te Keshillit te Evropes. Komisioneri i te Drejtave te njeriut Komisioneri eshte nje organ i zgjedhur nga Asambleja Parlamentare dhe eshte i ngarkur me detyren e promovimit te informacionit rreth te drejtave te njeriut ne territoret e 2 Ne vitet e fundit eshte vene re nje rritje e numrit te mosimplementimeve te gjykimeve finale nga shtetet anetare

7


shteteve anetare te konventes. Komisioneri gjithashtu ndihmon ne monitorimin dhe identifikimin e mangesive ne ligjet e brendshme te shteteve, anetare ne Keshillin e Ministrave, ne lidhje me te drejtat e njeriut. Ky organ sidoqofte nuk ka te drejten e trajtimit te ceshtjeve individuale. Por ka si detyre prodhimin e nje raporti vjetor ne lidhje me gjendjen e te drejtave te njeriut ne shtetet e studjuara dhe tja trasmetoje ate komitetit te Ministrave dhe Asamblese Parlamentare. Komisioneri ka nderrmarre deri tani studimin e gjendjes se te drejtave te njeriut ne Gjeorgji, Ceceni dhe Kosove. 2 Hapesira Vepruese e te Drejtave te Njeriut Ne kete seksion do te ekplorohen nje numer i konsiderueshem rrjedhojash qe ngrihen nga detyrimet e vendosura nga Art 1 i konventes i cili shprehet se: ‘Shtetet kontraktuese duhet ti sigurojne cdokujt brenda juridiksionit te tyre te drejtat dhe lirite e percaktuara ne seksionin 1 te konventes’. Seksioni i Pare i konventes perfshin ne Art 2 deri ne 18 nje list te drejtash dhe lirish qe jane te ngjajshme por jo identike me ato te permbledhura ne Deklaraten Universale te te Drejtave te Njeriut. Ky Seksion sidoqofte nuk imponon ndonje detyrim per shtetet anetare, por merr formen e nje deklarate te drejtash. Eshte Art 1 ai qe i transformon keto te drejta deklarative ne nje grup detyrimesh per shtetet ratifikuese te konventes. Roli i konventes eshte i dyfishte, i bazuar ne principet e solidaritetit dhe zevendesuesit. Roli solidarizues i referohet faktit qe palet anetare marrin persiper sigurimin dhe mbrojtjen e te drejtave te njeriut te percaktuara ne konvente, brenda sistemit ligjor te tyre. Ndersa roli zevendesues i konventes i referohet faktit qe Gjykata e te Drejtave te Njeriut sherben si nje organ gjyqesor i karakterit dytesor per gjykimin e ankesave per shkelje te te drejtave te njeriut. Kjo eshte gjithashtu edhe arsyeja per perfshirjen e kerkeses per kalimin e te gjitha shkalleve te sistemit gjyqesor te brendshem te shtetit para se ceshtja te merret ne konsiderate nga gjykata evropiane. Kjo eshte gjithashtu edhe arsyeja pse gjykata evropiane nuk perceptohet si nje gjykate apeli per gjykimet e nderrmarra nga institucionet e brendshme te nje shteti. Argumentant variojne ne lidhje me inkorporimin e te drejtave te njeriut te percaktuara ne konvente. Egziston sidoqofte nje argument i fuqishem se shtetet anetare jane te detyruara te inkorporojne brenda territorit te tyre te pakten Seksionin 1 te konventes. Nje ish president i Gjykates Evropiane shprehet se:

8


‘Inkorporimi i konventes ne ligjet e brendshme eshte nje nga format me efektive per te reduktuar numrin e ceshtjeve qe do te referohen ne Strasburg’.3 Palet anetare angazhohen per ti dhene efekt te plote brenda territorit te tyre te gjitha te drejtave te garantuara ne konvente, ne perputhje me praktikat kushtetuese te tyre. Per shembull konventa ka forcen e barabarte me nje ligj te brendshem ne Gjermani, dhe efektin e ligjeve kushtetuese ne Austri. Ndersa ne France dispozitat e konventes kane nje status te ndermjetem, duke qendruar me lart se ligjet e tjera te brendshme dhe me poshte sesa normat kushtetuese. Deri ne Vitin 2000 Konventa nuk ishte pjese e ligjeve te brendshme te Mbreterise se Bashkuar dhe rrjedhimisht nuk gezonte forcen e nje ligji te mirfillet. Argumenti i prezantuar nga ky shtet per mos-inkorporimin e konventes bazohej ne faktin se ligji i brendshem i ketij shteti mundesonte garantimin e te gjitha te drejtave qe gjendeshin ne konvente. Pas inkorporimit te konventes ne territorin e Mbreterise se Bashkuar, te drejtat e garantuara ne te kane marre nje pozicion me te rendesishem pasi autoritetet publike perfshire ketu edhe gjykatat e bejne vleresimin e ligjshmerise se veprimeve te organeve shteterore ne baze te perputhshmerise se ketyre veprimeve me te drejtat e garantuara ne konvente Kjo sherben gjithashtu per te trajtuar ne menyre efektive nepermjet ligjeve te brendshme ceshtje qe perndryshe do te duhej te referoheshin ne Gjykate ne Strasburg. Pavarsisht nese shtetet e adoptojne konventen brenda ligjeve te tyre ato jane te detyruara qe te sigurohen se ligjet e brendshme te tyre jane ne perputhje me te drejtat e garantuara nga konventa dhe nese eshte e nevojshme duhet qe te bejne rregullimet e duhura per ta arritur kete.4 Edhe pse mund te jene bere rregullimet e nevojshme per te pershtatur ligjet e brendshme me konventen kjo nuk nenkupton permbushjen e kerkesave te Art 1. Qekurse shtetet jane te detyruara jo vetem te sigurojne mbrojtjen e te drejtave te konventes nga mosperputhja e ligjeve te brendshme me to, por gjithashtu nga shkeljet e autoritetve publike apo organet shteterore te cdo niveli perfshire ketu organet egzekutive dhe gjyqesore. Artikulli 1 ne kete respekt permban nje detyrim te dyfishte. Ne njeren ane ‘detyrimin negativ’ nga ku kerkohet qe shteti te mos dhunoje te drejtat e siguruara nga konventa. Dhe gjithashtu ne anen tjeter, ‘detyrimi pozitiv’ qe te drejtat e mbrojtura nga konventa tu garantohen atyre individeve qe jane nen juridiksionin e shteteve anetare te konventes. Lind pyetja nese pergjegjesia mbi shtet bie vetem ne rastet e veprimtarive te nderrmarra nga organizma shteterore ne ekzekutimin e detyres se tyre publike dhe jo per veprimtari te natyres private, si pr shembull, per veprimtarit e nje punedhenesi. Ne dy ceshtjet suedeze Sindikata Suedeze e Shofereve v Suedise dhe Schmidt and Dahlstrom v Suedi ankesat e aplikanteve u drejtuan pjeserisht kunder shtetit si punedhenes dhe pjeserisht si pergjegjes i veprimtarive administrative. Suedia nxirrte si

3 R. Rysdal, ne Fjalimin e Konference se Ministrave mbi te drejtat e njeriut dhe festimi I 40vjetorit te Konventes Evropiane te te Drejtave te Njeriut, Rome, 5 Nendor 1990. 4 Aplikimi 214/56 De Becker v Belgium, Vendim i 9 Qershor 1958 (1956-1960) 2 Yearbook 214 at 234

9


argument qe ankesat nuk i drejtoheshin veprimtarive te autoriteteve legjislative, ekzekutive apo gjyqesore te Suedise por nje organizate shteterore ne kryerjen e funksionit te saj si punedhenes dhe ne fushen e kushteve te punesimit konventa nuk mund te impononte mbi shtetin detyrime te cilat nuk do te mund tja ngarkonte nje punedhenesi privat. Ne anen tjeter argumentohej vendimet e marra nga organizata shteterore mund te kundershtoheshin nepermjet Art 11 edhe pse kjo organizate ne kete rast funksiononte thjesht si nje punedhenes. Gjykata vendosi se konventa ishte e aplikueshme ne nje situate te tille. Koha per Aplikimin e Konventes Ne ceshtjen Nielsen Komisioni vendosi qe: ‘Sipas rregullave te mirnjohura te ligjeve ndekombetare konventa do aplikohet per cdo shtet anetar te saj vetem per fakte te ndodhura mbas dates se hyrjes ne fuqi te konventes ne shtetin perkates’ 5 Sipas ceshtjes se mesiperme konventa nuk mund te kete efekt retroaktiv (prapaveprues). Konventa hyri ne fuqi ne perputhje me Art 66(2) pas ratifikimit te saj nga dhjete shtete ne 1953. Cdo shtet qe ratifikon konventen dhe protokollet e saj pas kesaj date ajo hyn ne fuqi brenda ketij shteti ne daten e ratifikimit. Nuk mund te lejohet nje aplikim qe ka lidhje me ndodhi perpara se konventa te hynte ne fuqi ne shtetin mbit te cilin rendon akuza, pervec rasteve kur kemi te bejme me nje shkelje qe eshte ne vazhdimesi. Per rastet e aplikimeve ndershteterore mjafton qe shteti i akuzuar per shkelje te kete ratifikuar konventen dhe aplikimi do te pranohet edhe pse shteti aplikues mund te mos kete bere ratifikimin e konventes. Kjo situate ilustrohet nga ceshtja Pfunderf6 Ku Qeveria Austriake akuzonte Italine per zhvillimin e nje procesi gjyqesor ne mosperputhje me Art 6 te konventes, ne lidhje me pese shtetas austriak te akuzuar per vrasjen e nje shtetasi italian. Italia u perpoq te mohonte aplikimin e konventes ne lidhje me kete ceshtje bazuar ne faktin qe edhe pse italia kish perfunduar ratifikimin e konventes Austria nuk e kish bere nje gje te tille. Komisioni ne trajtimin e ceshtjes duke mohuar argumentat e paraqitura nga Italia konkludoi qe aplikimi i konventes ne kete ceshtje ishte ne peputhje me objektivat baze te konventes. Konventa e te drejtave te njeriut ndryshe nga konventat e tjera nuk bazohet ne parimin e reciprocitetit dhe nuk perfshine shkembim te drejtash dhe detyrimesh midis shteteve. Nje tjeter shembull ne lidhje me kohen e aplikueshmerise se konventes eshte Ceshtja Zana7 Ceshtja lidhej me gjykimin e bere ndaj nje kryetari bashkie ne turqi per komente te bera gazetareve ne mbeshtetje te Partise se Punetoreve te Kurdistanit ne gusht 1987. Ne mars 1991 ai u denua me nje kohe te caktuar burgimi. Qeveria Turke e pranonte Juridiksionin e gjykates evropiane vetem per fakte te ndodhura para janarit te 1990 kohe kur turqia kish ratifikuar konventen dhe perjashtonte aplikimin e konventes ne lidhje me Ceshtjen Zana. Gjykata Evropiane vendosi qe faktet qe vertet i jepnin asaj te drejten e gjykimit ishin ato te ndodhura mbas Marsit te vitit 1991 koha kur ish marre vendimi nga

5 Aplikimi 343/57 Nielsen v Denmark, Vendim i 2 shtatorit 1959 (1959-60) 2 Yearbook, 412 f. 454 6 Aplikimi 788/60 Austria v Italy, Vendim I Janarit te 1961, (1962) 4 Yearbook 214 7 Zana v Turkey, Aplikim 18954/91, gjykim i 25 Nendor 1997 (1999), 27 EHRR 667

10


gjykata Turke dhe jo intervista e dhene nga aplikuesi ne 1987. Kjo ishte nderhyrja qe i mohonte aplikuesit te drejten e lirise se shprehjes. Dalja nga konventa pasi eshte bere ratifikimi nuk mund te behet ne menyre te menjehereshme por eshte e mundur vetem pas pese vitesh pasi ajo eshte ratifikuar dhe 6 muaj informim paraprak. Detyrimet e ndermarra nga ratifikimi i konventes qendrojne te jene e efektive deri ne perfundim te afatit kohor te informimit prej gjashte muajsh qe eshte i nevojshem. Konceptimi i Juridiksionit Autoriteti spjegues i ketij koncepti gjendet ne ceshtjen e ‘Grand Chamber’ Ilascu dhe te tjeret v Moladavia dhe Rusia8. Ne kete ceshtje Gjykates se te Drejtave te Njeriut ju desh te vendoste mbi pergjegjesine qe mund ti vendosej Rusise dhe Moladavise per shkelje te te drejtave te njeriut ne Transdniestria. Rajon i perfshire ne Moldavi e cila bente pjese ne ish-Bashkimin Sovietik. Transdniestria kish ambicie pavaresie dhe ne 1990 deklaroi vetveten si Republika Moldave e Transdniestria. Ne gusht te 1990 Moldavia vet deklaroi pavaresine e saj nga ish Bashkimi Sovietik si Republika e Moldavise. Dhe menjeher pas kesaj deklarate perplasje dhune filluan ne Trandiestria ku separatistet u mbeshteten nga Rusia. Nje armepushim u arrit ndermjet Rusise dhe Moldavise si dhe nje marreveshje per largimin e trupave rus nga Transdniestria. Ne 1997 Presidenti i Moldavise dhe Presidenti i Transdniestrise firmosen nje memorandum per normalizimin e situates. Aplikuesi Ilascu ishte arrestuar dhe keqtrajtuar nga autritet e Tradniestrise dhe po i njejti keqtrajtim vazhdonte edhe gjate vuajtjes se denimit. Rishqyrtimi i ceshtjes nga Gjykata e Larte e Moldavise mori vendimin e heqjes se denimit por nje vendim i tille nuk u zbatua nga Republika Moldave e Transdniestrise. Ilascu bashke me te tjere ben aplikimin ne 2001 se te dy shtetet Rusia dhe Moldavia kishin shkelur te drejtat e njeriut te garantuara ne konvente. Gjykata e te drejtave te njeriut duhej te vendoste nese aplikuesit ishin nen juridiksionin e Moldavise apo te Rusise apo te te dyjave bashke. Gjykata e Drejtesise Filloi gjykimin e saj duke bere nje analize te ceshtjeve te meparshme. Qekurse Konventa Evropiane eshte nje traktat nderkombetar koncepti i juridiksionit nen kete konvente duhet te jete i ngjajshem me konceptin e juridiksionit sipas te drejtes Nderkombetare. Gjykata Konkudoi si me poshte: ‘...... Sipas te drejtes nderkombetare shprehja ‘brenda juridiksionit te tyre’ ne Art 1 te konventes nenkupton se kompetenca juridiksionale e shtetit eshte parimisht territoriale ... qe juridiksioni presumohet te ushtrohet pergjate te gjithe territorit te nje shteti. Ky presumim mund te limitohet ne situata te caktuara vecanerisht ateher kur shteti nuk eshte ne gjendje te ushtroje autoritetin e tij ne nje pjese te territorit te vet, si rezultat i pushtimit nga forcat ushtarake te nje shteti tjeter apo veprimet e nje shteti tjeter ne ndihme te krijimit te nje shteti brenda territorit te shtetit ne fjale’. 8 Ilascu and otheres v Moladavia dhe Rusia aplikimi 4878/99, Gjykim i Grand Chamber 8 Qershor 2004 (2005) 40 EHRR

11


‘ Per te arritur ne konkluzionin se kemi te bejme me raste te vecanta gjykata duhet te analizoje ne njeren ane te gjitha faktet objektive te mundshme per limitimin ushtrimin e plote te autoritetit shteteror pergjate gjithe territorit te vet dhe ne anen tjeter veprimet e nderrmarra nga vet shteti. Sipas Art 1 te konventes shteti merr persiper jo vetem qe te mos nderhyje me te drejtat dhe lirite individuale te garantuara nga konventa por ka gjithashtu nje detyrim pozitiv te ndermarr hapa qe te siguroje mbrojtjen e te drejtave dhe detyrimeve brenda territorit te vet....’ Keto detyrime pozitive qendrojne edhe ateher kur ushtrimi i autoritetit te shtetit ne nje pjese te terriorit te vet eshte i limituar, keshtuqe shteti ka detyrim te ndermarr te gjitha ato masa qe ai ka akoma fuqine per ti ndermarre’. Aplikimi i ketyre principeve ne situaten faktike te ceshtjes ne fjale beri qe gjykata te arrinte ne konkluzionin se, edhe pse Moldavia nuk ushtronte autoritet te plot mbi nje pjese te territorit te vet ajo nuk ishte e liruar nga pergjegjesia qe mbante per veprimtarite qe merrnin pjese brenda ketij territori. Detyrimi pozitiv qe i ngarkohet shteti nga Art 1 kerkonte qe Moldavia te perdorte te gjitha menyrat e mundshme qofshin keto ‘ diplomatike, ekonomike, gjyqesore apo te tjera ne perputhje me ligjet nderkombetare qe tu siguronte aplikuesve te drejtat e garantuara nga konventa.’ Ndersa per sa i perket Rusis Gjykata doli ne perfundimin se ishte pergjegjese per arsye te perfshirjes se saj ne ndihemne e vazhdueshme qe i dha Republikes Moldave te Trandniestrise. Ne ceshtjen Qipro v Turqi9 e preokupuar me rrjedhojat e nderhyrjes se Turqise ne Qipro ne 1974 dhe pushtimin e Qipros Veriore Gjykata u shpreh: ‘Sipas Parimeve te te drejtes nderkombetare nje shtet mund te ngarkohet me pergjegjesi si pasoje a nje aksioni ushtarak - qofte ky i ligjshem apo i jashtligjshem- kur parktikisht ky shtet zoteron kontroll te nje zone qe ndodhet jashte territorit te vet. Keshtuqe ai ka per detyre sigurimin brenda kesaj zone te te drejtave dhe lirive te njeriut qe i ngarkohen si rrjedhoje e kontrollit qe ai ushtron ne menyre direkte, nepermje,t forcave ushtarake apo nje administrate lokale nen mbikqyrjen e tij’. ‘Nese nje shtet anetar i konventes ushtron kontroll mbi nje zone jashte territorit te vet, pergjegjesia e shtetit nuk limitohet vetem per veprimet e ushtareve te tij apo zyrtareve ne ate zone por pergjigjet gjithashtu edhe per administraten lokale te vendosur ne kete zone e cila e ushtron aktivitetin e vet nepermjet ndihmes ushtarake, politike apo ekonomike te shtetit ne fjale.’ Sipas ketij gjykimi, gjykata e konkludoi se Turqia ishte pergjegjese per ndodhit ne Qipron e veriut te cilat ishin ndermarre nga Republika Turke e Qipros se Veriut. Ceshtja Bankovic10ishte nje aplikim i bere rreth vdekjeve qe ndodhen gjate sulmit ajror te NATO’s ne Beograd ne 1999 pas deshtimit per te arritur nje marreveshje paqesore te

9 Qipro v Turqi, aplikimi 25781/89, gjykim i 10 Maj 2001 (2001) 35EHRR 731 10 Bankovic dhe te Tjeret v Belgjike dhe 16 shtetet e tjera kontraktuese (Aplikimi522207/99), Vendim i 12 Dhjetorit te 2001

12


konfliktit midis forcave Serbe dhe atyre Shqiptare. Gjykata konkludoi se ne kete ceshtje kishte te bente me nje situate te ndryshme nga ajo ne Qipron e veriut ku Turqia kishte kontroll te nje pjese te mire te ishullit qe rezultonte nga nderhyrja ushtarake. Ne kete rast nuk kishim te benim me nje situate te ngjajshme me te dhe rrjedhimisht NATO nuk u ngarku me pergjegjesi de as Belgjika si shtet i paditur vecanerisht. Ne ceshtjen Asanidxe11 takohemi me nje situate te perngjajshme me ato me siper. Ketu shteti mbi te cilin rendonte ankesa ishte Gjeorgjia dhe veprimet qe e shkaktonin ate ishin ato qe kishin ndodhur ne rajonin a Republikes se Pavarur te Ajarian e cila ishte nje zone brenda Gjeorgjise por qe gezonte nje nivel te kenaqshem vetqeverisje. Ne kete ceshtje nuk kishim te benim me nje shtet ku nje pjese e territorit te vet ishte nen kontrollin e nje shteti tjeter, por nje ceshtje ku qeveria qendrore nuk ishte ne gjendje te siguronte bashkepunimin e plote te nje administrimi lokal. Keshtuqe Autoritetet qendrore ne kete ceshtje ishin pergjegjes per veprimtarine a vartesve te tyre. Natyra e Detyrimeve Pozitive te Shtetit Ne ceshtjen Ilascu12 gjykata e permblodhi pergjegjesine pozitive te shtetit si me poshte: ‘Ne perpjekje per te percaktuar pergjegjesine pozitive qe mbart nje shtet vemendje e vecante i duhet kushtuar balancit qe duhet te ruhet midis interesave te pergjithshme dhe interesave individuale. Pergjegjesia qe duhet te vendoset mbi shtetin ne keto kushte duhet qe te marre ne konsiderate prioritetet dhe mundesite qe ka shteti ne fjale. Nuk duhet qe detyrimet pozitive te interpretohen ne menyre te tille qe te vendosin nje pergjegjesi te pamundur apo joproporcionale mbi shtetin.’ Kjo nenkupton qe ne rastet kur shteti e humbet kontrollin efektiv te nje pjese te territorit te vet, shteti sidoqofte ka per detyre te perdore te gjitha mundesite e tij ligjore dhe diplomatike per vazhdimin e garantimit te mbrojtjes se lirive te konventes. Por nuk mund ti kerkohet me teper se kaq sepse kjo do e konsistonte ne nje kerkese joproporcionale ndaj tij. Veshtiresia per konkludimin nese duhet ta ngarkojme nje shtet me pergjegjesi pozitive apo jo ilustrohet nga gjykimet e pakices ne Ceshtjen Ilascu. Gjykatesi Bratza nuk pajtohej me pikpamjen e shumices se gjyqtareve ne kete ceshtje, sepse sipas tij, pergjegjesia apo papergjegjesia e nje shteti i cili kishte humbur kontrollin e nje pjese te territorrit te vet sic ndodhi me Moldavine, do te varej nga niveli i perpjekjeve ligjore dhe diplomatike qe kish bere ky shtet per te garantuar te drejtat e konventes. Si mund qe gjykata te percaktonte nese shteti kishte bere perpjekje te mjaftueshme ne kete drejtim.

11 Assanidze v Georgia (App. 71503/01) Vendim i 8 Prill 2004 (2004) 39 EHRR 653. 12 Shiko Reference n.8

13


3 Parime e Interpretimit te Konventes Parimet mbi te cilat mund te bazohet gjykata per te bere interpretimin e ceshtjes jane rregullat e pergjithshem te te drejtes nderkombetare per interpretimin e traktateve. Ne ceshtjen Golder13 Gjykata vendosi qe artikujt 31-33 te Konventes se Vienes per Ligjet e Traktateve 1969, edhe pse kjo konvente nuk ishte akoma ne fuqi, duhet te jete udhezuese per interpretimin e konventes mbi te drejtat e njeriut qekurse parimet e permbledhura ne keto artikuj konsiderohen te jene pergjithesisht deklaruese per parimet e te drejtes nderkombetare. Art 31 Shpreh rregullat e pergjithshem te interpreimit

‘Traktatet duhet qe te interpretohen me mirebesim ne perputhje me kuptimin e zakonshem qe mund tu jepet termave te nje traktati duke pasur parasysh objektivat dhe qellimet e ardhjes ne jete te traktatit’.

Ndihma e dhene nga Travaux Preparatoires (drafted dhe dokumentat parapergatitor te konventes) mund te perdoret per te konfirmuar kuptimin e nje fjale te dhene ose per te shmangur nje interpretim absurd te saj. Natyra e vecant e konventes kerkon qe ti kushtohet kujdes i vecante perdorimit te dokumentave pergatitor te saj para se te mbeshtetemi plotesisht tek ato per te bere interpretimin e terminologjise se perdorur ne konvente. Dokumentat pergatitor mund vetem te sherbejne si nje udhezues i pergjithshem per interpretim dhe si rrjedhoje duhet qe te perdoren vetem si nje metode shtese per interpretimin e konventes. Per nga vete natyra specifike e Konventes Evropiane per te Drejtat dhe Lirit e Njeriut travaux preparatories duhet perdoret si nje udhezim per te gjetur qellimin e pergjithshem te paleve pjesemarrese ne konvente. Sidoqofte Gjykata ka sinjalizuar per nje perdorim te kujdes-shem te dokumentave pergatitor sepse nga vet natyra e saj konventa eshte nje instrument dinamik nga ku qellime per te cilat mund te mos jete menduar ne fillimet e saj i bshkangjiten asaj me kalimin e kohes. Dokumentat pergatitor u perdoren nga komisioni per te treguar se shprehja ‘cdonjeri duhet te jete i lire per tu larguar nga cdo shtet perfshire ketu at te tijen’ nuk i jep te drejten nje te burgosuri qe te largohet nga shteti ne te cilin ai vuan denimin. Nese e kunderta do te prenohej do te jepte nje interpretim absurd. Ne anen tjeter ne ceshtjen Lawless14 gjykata refuzoj tu referohej dokumentave pergatitor per interpretimin e nje dispozite qe ishte mjaft e qarte. Nga ku del se travaux preparatoire do te perdoret vetem ne rastet kur haset veshtiresi me interpretimin e nje dispozite te konventes ne nje situate te caktuar. Ardhja ne ndihme nga versionet e ndryshem gjuhesore 13 Golder v Mbreteri e Bashkuar Vendim i 21 Shkurtit te 1975 (1979-1980) 1 EHRR 524 14 Lawless v Ireland, vendim I Korrikut 1961 (1979-1980) 1 EHRR

14


Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut eshte autentike ne te dy gjuhet Anglisht dhe Frengjisht. Kur tekstet e ketyre dy gjuheve ndryshojne, teksti me kuptimin me te pershtatshem do te jete ai qe perputhet me objektivat dhe qellimet e traktatit. Ne ceshtjen James15 aplikuesi kerkonte te kundershtonte dispozitat e ligjit te leasehod ne Britanine e Madhe me pretendimin se ato binin ndesh me Art 1 te Protokollit 1. Ajo per te cilen gjykata kerkohej te vendoste ishte nese privimi nga prona e pronareve te tokes te cilet ishin te detyruar te shisnin titullin mbi toke atyre qe banonin ne te ishte per interesa kombetare. Teksti ne Gjuhen Franceze ‘pour cause d’utilite publique’ mbante nje kuptim disi ndryshe nga ai Anglez. Gjykata adoptoi ate kuptim i cili pershtatej me mire me kuptimin e te dy texteve duke pasur parasysh objektivat dhe qelliemet e Artikullit 1 te protokollit 1. Kuptimi i Zakonshem Gjykata zakonisht ka perdorur kuptimin e zakonshem te fjales per te mundesuar interpretimin e dispozitave te konventes. Kjo mund ta beje gjykaten qe ti drejtohet fjaloreve per t e percaktuar kuptimin e zakonshem dhe te natyrshem te fjaleve. Ne Ceshtjen Johnston16 gjykata konkludoi se e drejta per tu martuar nuk perfshin gjithashtu te drejten per tu divorcuar. Ne ceshtjen Lithgow17 Gjykata vendosi qe kuptimi i zakonshem i shprehjes ‘Parimet e pergjithshme te te drejtes nderkombetare’ bazohet ne vendimet gjyqesore dhe shkrimet e akademikeve te shquar ne fushen e te drejtes nderkombetare. Kuptimi i zakonshem i shprehjeve te tilla si ‘ngarkim penal’ apo ‘te drejtat dhe detyrimet civile’ nen Art 6 te konventes eshte dhene nga gjykata ne menyre te pavarur Interpretimi i Konventes ne Baze te Objekivave dhe Qellimeve te Saj Raporti i Komisionit ne ceshtjen Golder sygjeron se vemendje e vecante i duhet kushtuar dy aspekteve te Konventes Evropiane kur kemi problem interpretimin e saj. Ne ceshtjen Pfunders, gjykata shprehu se konventa duhet te interpretohet ne menyre objektive: ‘Detyrimet e nderrmarra nga shtetet kontraktuese ne konvente jane pergjithesisht te nje karakteri objektiv, te ndertuara per te mbrojtur te drejtat themelore te qenieve njerezore nga shkelja qe mund tu behet ketyre te drejtave nga cdonjeri nga palet anetare te konventes, dhe jo per te krijuar te drejta subjektive dhe reciproke midis paleve’ E dyta eshte se prezumimi i pergjithshem qe, traktatet nderkombetare duhet te interpretohen ngushtesisht qekurse ato lindin nga sovraniteti shteteror, nuk i aplikohet konventes Evropiane per Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut. Ky parim nenkuptohet nga Art 31(1) i konventes se Vienes e cila tregon se traktatet duhet te interpretohen ne mirbesim ne perputhje me kuptimin e zakonshem qe mund tu jepet traktateve duke marre parasysh objektivat dhe qellimet e traktatit. Keshtuqe Gjykata ne Ceshtjen Wemhoff shprehu si te domosdoshme qe ‘ te jepet interpretimi i cili eshte me i pershtatshem per

15 James and others v Mbreteri e Bashkuar, Vendim I 21 Shkurtit te 1986 (1986) 8 EHRR 123 16 Johnston v Ireland, Gjykim I 18 dhjetorit 1986, (1987), 9 EHRR 203 17 Lithgow v Mbreteri e Bashkuar Vendim i 8 Korrikut 1986 (1986) 8 EHRR 329

15


realizimin e qellimeve dhe objektivave te traktatit dhe jo ai interpretim qe do te ngushtonte sa me shume detyrimet e ndermarra nga palet anetare’. Dy karakteristikat e mesiperme ne lidhje me interpretimin e konventes tregojne se interpretimi i saj duhet te behet ne menyre ‘dinamike’, ne kuptimin qe: duhet te interpretohet ne perputhje me zhvillimet shoqerore dhe politike. Efektet dhe aplikueshmeria e konventes nuk mund te limitohen vetem per eventet e parashikuara ne kohen kur ajo hyri ne fuqi. Per Shembull koncepti i trajtimt degradues ne Art 3 te saj mund qe tani te interpretohet ne menyre te tille qe te perfshije diskriminimin racor dicka a pa-parashikuar ne kohen kur u formulua konventa. Gjithashtu Art 8 mbrojtja e e jetes private nen kete artikull tani mund te zgjerohet per te permbledhur ne te zhvillimet teknologjike te cilat mund te mos ishin parashikuar pesedhjete vjete me pare. Sidoqofte duhet te kemi parasysh qe interpretimi dinamik i konventes nuk mund te behet i tille qe te justifikoje perfshirjen e te drejtave te reja nen konvente. Keshtuqe fakti i mungese te te drejtes per tu divorcuar nuk mund te justifikoj interpretimin qe e drejta per te krijuar familje nenkupton gjithashtu edhe te drejten per tu divorcuar thjesht per faktin se numri i divorceve ka ardhur ne rritje ne kohet e fundit apo edhe vete koncepti familje mund te kete ndryshuar. Ndoshta kjo tregon natyren konservative dhe rendesine e madhe kushtuar konceptit familje ne shtetet anetare te Gjykates Evropiane te te Drejtave te Njeriut dhe nje shenje treguese kunder fenomenit te divorcit. Gjykata ne ceshtjen Johnston u shpreh se: ‘Eshte e vertete se konventa dhe protokollet e saj duhet qe te interpretohen ne menyre te tille qe te reflektohet ndryshimi i kushteve te koheve te fundit. Sidoqofte, Gjykata nuk mund qe nepermjet nje interpretimi evolucionar te nenkuptoje nga keto dispozita te drejta qe nuk ishin perfshire ne te qe ne fillim’. As nuk mund qe interpretimi dinamik te pedoret per zgjerimin e detyrimeve juridiksionale te konventes.18 Shembulli me i mire i interpretimit dinamik te konventes mund te gjendet ne ceshtjet e ankimuara nen Art 8 te konventes qe merret me te drejtat e trans-sexualeve dhe njohjen e identitetit te tyre. Me vone do te hasim shembuj te shumte qe demostrojne nje interpretim dinamik me ndryshimet ne konceptin e familjes, edukimit. Eshte i pakundershtueshem fakti qe interpretimi evolucionar i konventes e shton numrin e detyrimeve qe rendojne mbi shtetet anetare te konventes pertej asaj qe ata parashikonin ne momentin e konkludimit te saj. Sidoqofte, kendveshtrimi per nje interpretim dinamik te konventes eshte i nevojshem per ti dhene efekt qellimeve te paleve ne sensin e pergjithshem. Shtetet nuk kishin per qellim ti jepnin mbrojtjen individeve vetem kundrejt rreziqeve qe i kanoseshin njerezimit ne ate kohe. Nese kjo do te pranohej si e vertete do te kishim nje nje fenomen te tille qe, me ndryshimin e natyres se rreziqeve mbrojtja e tyre gradualisht do te venitej. Qellimi i

18 Sic u bene Perpjekje ne Ceshtjen Bankovic, nga ku pretendohej se NATO duhej te mbahej pergjegjese per vdekjet e shkaketuara ne Beograd gjate fushates se bombardimeve ne 1999.

16


paleve ishte mbrojtja e individeve nga rreziqet e se ardhmes ashtu si edhe nga rreziqet e se kaluares. Parimi i Efektivitetit Profesor Merrills19 mbeshtet idene se jurisprudenca e Gjykates Evropiane e te Drejtave te Njeriut duhet qe; ne interpretimin qe ajo i ben Konventes, te kerkoje tu jape dispozitave te saj efektin tyre te plote ne perputhje me gjuhen e perdorur ne Konvente. Nje testim i aplikimit te ketij parimi u vu re ne ceshtjen Airey. Johana Airey e cila kish nje prejardhje familjare jo te shendoshe dhe me te ardhura shume te uleta, kerkonte qe gjykata ti prodhonte nje dokument ku vertetohej ndarja nga burri i saj i cili trajtonte brutalisht ate personalisht dhe femijet e tyre. Zoti Airey e kish lene shtepine martesore por Zonja Airey i trembej kthimit mbrapsht te tij dhe kerkonte te sigurohej qe nje gje e tille te mos ndodhte. Ne pamundesi te pageses se nje avokati dhe ne mungese te ndihmes ligjore shteterore per nje ceshtje te tille ajo u ankua te Komisioni i cili unanimisht konkludoi se kishte te bente me nje shkelje te Art 6 (1) per arsye te privimit qe i behej Zonjes Airey duke bere prraktikisht te pamundur represantimin e saj ne gjykate. Ndersa Qeveria Irlandeze ne anen tjeter argumentonte se nuk kishim te benim me nje heqje te te drejtes per tu reprezantuar ne gjykate, qekurse Zonja Airey mund te reprezantohej vete pa pranine e nje avokati neqoftese nuk ish ne gjendje te paguante nje te tille. Ne Trajtimin e ceshtjes Gjykata konkludoi se kishim te benim me shkelje te Art 6(1) sepse zgjidhja qe i lihej si opsion Zonje Airey ishte thjesht nje zgjidhje teorike dhe iluzionare, jo praktike dhe efektive ashtu sic kerkohej nga Konventa. Gjykata konkludoi si ishte jo- reale per Zonjen Airey te vet-reprezantohej parpara gjykates. Ky eshte nje ilustrim i nje interpretimi me qellim efektiv te konventes. Gjykata ka bere dallimin midis te drejtave praktike dhe efektive me ato thjesht teorike dhe iluzionare ne nje numer te madh ceshtjesh nga ku mund qe tani te konkludohet se ky eshte zhvilluar ne nje princip te aplikueshem kurdohere qe kerkohet mbrojtja e te drejatve te garantuara ne Konvente. Metoda Krahasuse e Interpretimit Standartet e aplikuara per interpretimin e Konventes Evropiane mund qe ndonjehere te ndryshojne nga ato te perdorura per traktatet e tjera nderkombetare. Fakti qe kushtetutat e vendeve evropiane kane nje fare uniformiteti ne permbledhjen e te drejtave qe ato garantojne, ka bere qe Komisioni te mbeshtetet ne krahasueshmerine e kushtetutave per te bere interpretimin e pershtatshem te konventes. Per shembull per te bere interpretimin e jetes familjare, te moshes se pergjegjesise kriminale, apo ligjet per njohjen e identitetit gjinor te transexualeve. Gjithashtu, per te percaktuar cfare eshte e ‘arsyeshme’ apo ‘e domosdoshme’ dy terma te shume-perdorur ne konvente shpesheher Gjekata Evropiane per Mbrojtjen e te Drejtave te njeriut referohet tek praktika e perhapur per perkufizimin e ketyre termave ne shtetet anetare te Keshillit te Evropes. Kjo mund te sjell perplasje me dy qellimet te ligjshme te interpretimit: Nevojes qe interpretimi i konventes evropiane per te Drejtat e Njeriut te jete konsistent (i pajtueshem) me menyren sesi interpretohen traktatet e tjera

19 J Merrills , ‘Zhvillimi I te Drejtes Nderkombetare nga Gjykata Evropiane per te Drejtat e Njeriut’

17


nderkombetare dhe nevojes per te dhene nje mbrojtje te plote te te drejtave te njeriut ne evrope ne baze te ligjeve te perbashketa evropiane. Standartet e vlerave demokratike permenden pothuajse kudo ne konvente. Keto vlera bazohen dhe gjejne mbrojtje nepermjet respektit per mbizoterimin e rregullit ligjor. Ky parim reflektohet qarte ne rendesine qe i jepet te drejtes per te pasur mundesine e nje gjykimi nga nje gjykate e drejte. Ne nje sistem te mirefillet demokrtik egzistenca e nje sistemi gjyqesorte shendoshe eshte kusht esencial per te sigurimin e dominancen e rregulles ligjore. Ne nje ceshtje te gjykuar nga Grand Chamber gjykata u shpreh se:20 Ashtu sic eshte permendur shume here nga gjykimet e kesaj Gjykate jo vetem qe demokracia politike eshte nje pjese jetesore e rregullit publik ne evrope por edhe vet konventa u krijua me qellim promovimin dhe mirembajtjen e idealeve dhe vlerave te nje shoqerie demokratike. Demokracia, eshte i vetmi model i parameduar nga konventa dhe i vetmi qe mund te pershtatet me qellimet e saj. Karakteristikat me te dukshme te nje shoqerie demokratike jane sipas gjykates pluralizmi, toleranca dhe largpamesia. Edhe pse sipas parimeve demokratike ne disa raste interesat e individeve mund te jene inferiore ndaj interesit te grupeve, demokraci nuk do te thote thjesht qe pikpamjet e shumices gjithmone dominojne, por duhet qe te krijohet nje balanc i tille qe siguron trajtimin e drejte te minoriteteve dhe shmnang abuzimet. Jurisprudenca mbi lirine e shprehjes dhe lirine e tubimit dhe te organizimit tregon qarte se vlerat demokratike kerkojne njohjen e diversitetit te vlerave te mbartura nga grupe dhe individe te ndryshem si dhe lirine per ti shprehur keto vlera pa pengesa.Veshtiresia e njohjes se diversitetit eshte e dukshme kur kemi te bejme me perplasje opinionesh midis shumices dhe pakices.21 Vlerat demokratike kerkojne mbrojtjen e pakices nga poshterimi i shumices. Detyrimet Pozitive Pika fillimtare per analizimin e konventes eshte Art 1 i cili kerkon nga shtetet anetare te konventes t’u sigurojne personave brenda juridiksionit te tyre te drejtat e garantuara ne te. Sigurimi i te drejtave te paraqitura ne konvente arrihet nepermjet frenimit te masave qe nderhyjne me to ( detyrimet negative) dhe nderhyrjes nga shteti per te marr masa per sigurimin e mos-cenimit te tyre (detyrimet pozitive). Eshte pranuar perfundimisht qe konventa ngarkon shtetin me detyrime pozitive duke u imponuar atyre kerkesen sigurimit te disa te drejtave te konventes te cilat mund qe vetem te sigurohen nepermjet disa hapave te nderrmarra nga shteti. Keshtu per shembull garantimi i jetes nen Art 2 kerkon qe autoritetet shteterore te nderrmarrin nje inspektim efektiv mbi zbardhjen e shkaqeve te nje vdekjeje te shkaketuar nga autoritetet shteterore,

20 Gorzelik and others v Poland (app.44158/98), gjykim I 17 shkurtit 2004 21 Sic ndodh me ceshtjen e Homosexualitetit.

18


ose te bej gjithcka eshte e mundur per shmangien e nje rreziku te vertet dhe te pashmangshem per jeten e individit. Rrezik per te cilin shteti ka ose duhej te kish njohuri. Gjithahtu sigurimi i te drejtave te garantuara nen Art 8 i kerkon shtetit te ndermarre hapa pozitiv per garantimin e tyre. Sic mund te jete nevoja qe shteti te nderrmarre hapa (adaptimin e sistemit ligjor te brendshem) per njohjen e identitetit gjinor te trans-seksualeve. Kerkese te cilen shteti mund ta permbush duke nderrmarre hapa per ndryshimin e ligjeve dhe praktikes administrative per njohjen e identitetit te ri gjinor te trans-sexualeve. Konventa ndikon ne veprimtarite e individeve private, ateher kur nje veprim i nderrmarre nga shteti per te siguruar te drejtat e garantuara nga konventa, behet me qellim detyrimin ose ndalimin e disa veprime te individeve. Ideologjite e Interpretimit Ne ceshtjen Golder Komisioni u shpreh se menyra tradicionale e interpretimit te traktateve ka vetem nje aplikim te limituar ndaj Konventes Evropiane. Nje nga menyrat me te perhapura per interpretimin e nje traktati eshte marrja ne konsiderate e qellimit qe kishin palet ne momentin kur bejne ratifikimin e tij. Ndersa ne lidhje me Konventen evropiane per Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut, Komisioni ka argumentuar se interpretimi i saj nuk duhet te behet ne menyre subjektive duke u referuar vetem tek qellimi i paleve, por duhet interpretuar ne menyre objektive duke marre parasysh qellimet e pergjithshme te saj: Funksioni kryesor i konventes eshte garantimi i te drejtave te individit dhe jo te paraqes detyrimet e ndersjellta midis shteteve nga ku per arsye te sovranitetit shteteror, vetem nje interpretim i ngushte mund te tolerohej. Perkundrazi roli i konventes dhe funksioni i interpretimit te saj eshte sigurimi i mbrojtjes se individit ne menyre sa me efektive. Ky ishte mendimi i shumices se gjykates ne kete ceshtje. Pikpamja e kundert per interpretimin e konventes udhehiqej nga Sir Gerald Fitzmaurice. Sipas tij, interpetimi objektiv i konventes ishte i gabuar. Qekurse ne kete menyre konventa do te nderhynte ne legjislacionet e brendshme te shteteve, vetem nje interpretim me i ngushe i konventes duhej lejuar. Sipas gjykimit te pakices ne gjykimin e ceshtjes Golder. Ne mbeshtetje te nje interpetimi te kujdesshem dhe konservative te saj qendronte argumenti se; nje interpretim i zgjeruar do te impononte mbi shtetet detyrime te cilat ata nuk i kishin parashikuar ne momentin e ratifikimit te konventes. Keshtuqe dyshimet e kesaj natyre duhet te zgjidhen ne favor te shtetit dhe jo ne favor te individit. Zgjidhja e dilemave ne favor te shtetit ka gjetur mbeshtetje ne konceptin e ‘hapesires se tolerimit’. Hapesirat e tolerimit mund te quhen limitet maksimale te lejuara nga konventa per veprimtarite e shtetit. Veprime per te cilat gjykata nuk do te nderhyje. Keshtuqe ne ceshtjen Branningan22 gjykata e konsideronte si te vlefshme derogimin e bere nga Mbreteria e Bashkuar nen Art 15 ku perjashtonte aplikimin e Art 5(3) ne lidhje me hetimet e bera per parandalimin e terrorizmit.Gjykata u shpreh se shtetet anetare jane ne nje pozite shume me te mire sesa Gjyqtaret e Gjykates Evropiane per te vendosur mbi 22 Brannigan and McBride v Mbreteri e Bashkuar, Gjykim I 18 Janarit 1978, (1979-1980) 2 EhRR 25

19


nevojen emergjente te paraqitur nga kercenimi qe i behet egzistences se nje kombi dhe natyres se derogimit te nevojshem per ta shmangur ate. Keshtuqe ne raste te tilla ishte e nevojshme te lejohej nje hapesire e gjere tolerimi per autoritetet nacionale. 4 E Drejta e Jetes Artikulli 2: 1. E drejta e cdonjeriu per te jetuar mbrohet me ligj- Askush nuk duhet te privohet nga jeta qellimisht, me perjashtim te zbatimi te nje vendimi te nje gjykate pasi eshte dhene denimi per nje krim per te cilin nje denim i tille eshte i parashikuar me ligj. 2. Privimi nga jeta nuk konsiderohet te jete ne kundershtim me kete Artikull kur rezulton nga perdorimi i nje force qe ishte jo me pak se absolutisht i domosdoshem.

(a) ne mbrojtje te nje personi nga dhuna e jashteligjshme (b) Per kryerjen e nje arrestimi te ligjshem ose parandaluar largimin e nje personi te

ndaluar ligjerisht. (c) Per veprime te nderrmarra ligjerisht per ndalimin e nje trazire apo kryengritje.

Si nje nga dispozitat qe jo vetem mbron te drejten per jeten por gjithashtu shtron rrethanat kur privimi i jetes mund te justifikohet, Artikulli 2 renditet nder dispozitat me te rendesishme te konventes. Detyra e shtetit per mbrojtjen e jetes konsiston ne tre aspekte kryesore, detyra per te mos cenuar jeten njerezore ne menyre te paligjshme nepermjet veprimeve te autoriteteve te tij, detyra per te hetuar vdekjet e dyshimta, dhe e treta detyra pozitive qe ne disa situata te nderrmarre hapa per parandalimin e marrjes se nje jete. Ndalimi i marrjes se jetes ne menyre te qellimshme nga shteti Elementi i pare dhe me i dukshem i detyrimeve te shtetit nen Art 2 eshte te mos lejoje vrasje te qellimshme dhe te pajustifikuara nga autoritet e tij. Ky aspekt u konsiderua nga Gjykata ne McCann23 dhe te tjeret nje ceshtje e sjelle para gjykates nga familjaret e tre terroristeve te vrare nga forcat e sigurimit Britanik ne Gjilbraltar. Nuk kish dyshim qe ushtaret kishin vrare qellimisht terroristet; sepse sipas ushtareve, keta terroriste kishin vendosur nje bombe ne nje zone te populluar dhe ishte shume e mundshme qe te kishin me vete nje pult komandimi ne distance qe do ti mundesonte ata

23 McCann dhe te tjeret v Mbreteri e Bashkuar, Vendimi 27 Shtatorit te 1995, (1996), 21 EHRR 97.

20


te perfundonin misionin e tyre. Keshtuqe, ne kete rast Qeveria Britanike kerkonte te shmangte pergjegjesine nepermjet Art 2 (2) (a), ‘Vrasje e rezultuar nga perdorimi i nje force qe ishte e domosdoshme per mbrojtjen e personave te pafajshem nga nje vrasje e paligjshme’. Gjykata theksoi qe perdorimi i frazes ‘absolutisht i domosdoshem’ ne paragrafin 2 kerkon qe forca e perdorur duhet te jete proporcionale me arritjen e njeres nga kerkesat e parashtruara ne nenparagrafet 2(a)-(c). Ne baze te ketij testi shume strikt nuk mjafton qe personi i cili ushtron force (forcat ushtarake ne kete rast) beson ndershmerisht ne veprimet e tij si te ligjshme, por duhet qe nje besim i tille te mbeshtetet ne baza te arsyeshme, duke pasur parasysh informacionin e vlefshem ne ate kohe. Gjykata ne kete ceshtje nuk fajesonte ushtaret per faktin qe ata ndershmerisht dhe logjikisht besuan se ishte absolutisht e domosdoshme te qellonin mbi te dyshuarit per ti parandaluar ata nga shperthimi i bombes. Sidoqofte, per te vendosur mbi kete pafajesi duhej te shikohej i gjithe operacioni ne teresi. Te tre te dyshuarit ishin identifikuar me pare nga autoritetet Britanike si anetare te organizates terroriste IRA dhe keshtuqe arrestimi i tyre ishte i mundshem qe me hyrjen e tyre ne Gjilbraltar para se te ishte shfaqur rreziku i vendosjes se ndonje bombe. Duke shqyrtuar te gjitha faktet gjykata konkludoi se nuk ishte e ‘domosdoshmerisht e nevojshme’ te perdorej force vdekjeprurese dhe si rrjedhoje vrasjet ne kete rast rezultonin ne nje shkelje te Art 2. Parimi i siperpermendur operon ne menyre te ngjajshme edhe kur aksioni i autoriteteve shteterore nuk rezulton ne vdekje. Ne Makaritzis v Greqi, aplikuesi nuk qendroi para semaforeve te kuq ne qender te Athines, dhe pasi nuk i qendroi ndjekjes se bere nga nje numer makinash dhe motorcikletash policie, mbi te u qellua me arme zjarri, duke e plagosur ne krah, kembe dhe kraharor. Gjykata konkludoi se ishte thjesht fati i tij qe ai nuk kish vdekur dhe si rrjedhoje Art 2 i konventes ishte i aplikueshem. Gjykata ishte e gatshme te pranonte qe forca e perdorur ishte e arsyeshme ne rrethanat e dhena qekurse policia besonte se vete aplikanti ishte i armatosur dhe perbente rrezikshmeri. Sidoqofte per Gjykaten ishte befasuese menyra kaotike ne te cilen armet e zjarrit ishin perdorur me nje numer te madh policesh qe vepronin ne menyre te shkontrolluar, pa nje komandim te qarte. Ne kete ceshtje gjykata gjithashtu zbuloi se ligjet e brendshme greke, te asaj kohe, nuk permbanin udhezime te qarta per perdorimin e armeve te zjarrit nga policia. Mund te thuhet se gjykata do te beje egzaminimin e rrethanave te nje vrasjeje nga autoritetet shteterore kur evidentohet qarte se sistemi gjyqesor i shtetit perkates per arsye te ndryshme, eshte i pasakte ose e ka te pamundur zbulimin e te vertetes . Kjo vertetohet nga Ceshtja Hugh Jordan24 ku nje ceshtje nen proceduren civile e sjelle nga babai i viktimes kundrejt policise per vrasjen e djalit te vet ne Irlanden e Veriut ishte lene ne pritje : Gjykata u shpreh se: do te ishte e papershtatshme dhe kunder rolit te saj zevendesues sipas konventes nese do te perpiqej qe ne cdo ceshtje te nderrmerte hapa per gjetjen e fakteve nepermjet pyetjes se deshmitareve. Nje procedure e tille do te perseriste egzaktesisht proceduren e gjykates se shtetit e cila eshte me e pershtatshme per te bere nje gje te tille. 24 Hugh Jordan v Mbreteri e Bashkuar (App. 25052/94), gjykim i 9 Tetor 1997: (1998)m25 EHRR, 491

21


Nese do te ishte e papranueshme te behej nje investigim per cdo ceshtej nenkuptohet qe nje gje e tille do te praktikohej per disa nga ato raste kur investigimi eshte e nevojshem. Pra nese u vleresua si e panevojshme ne kete ceshtje nuk mohoet mundesia per t’u praktikuar ne ceshtjet e mevoneshme. Gjykata beri dallimin midis ceshtjes se mesiperme dhe aplikimeve te bera kunder Turqise ku Komisioni Evropian i te Drejtave te Njeriut nderrmorri nje mision per gjetjen e fakteve. Ne kete rast procedura per hetimin e vrasjeve te paligjshme nga forcat e sigurise ishte pezulluar per arsye te pamundesise se organeve shteterore Turke per te bere percaktimin e sakte nese kishim te benim me nje vrasje te paligjshme apo jo. Vdekjet gjate hetimeve ne polici dhe zhdukjet ne duart e organeve shteterore. Vet historia e ka demostruar se ne mungese te mbrojtjes kundrejt abuzimit te pushtetit, eshte shume e lehte per nje shtet qe te mbuloje vdekjet e shkaktuara nga vet organet shteterore, vecanerisht kur dhuna e ushtruar nga keto organe ndodh ne ambiente te mbyllura. Garantimi i jetes nen Art 2 do te rezultonte i pavlere nese shteti mund te shmangte mbikqyrjen nderkombetare nepermjet zhdukjes se evidences per vrasjet e shkaketuara nga organet e tij. Kur nje individ dihet te jete marre nga policia per hetim dhe me vone rezulton i humbur ose gjendet i vdekur, eshte me se logjike te vendoset pergjegjesia mbi shtetin per te dhene shpjegimet e pafajsise nga ana e tij. Ne nje analize te bere nga Amnistia Nderkombetare krimi i ‘zhdukjes’ ka keto element perberes (1) privimin e individit nga liria (2) i bere nga organet shteterore ose me dieni dhe indiferentizmin e tyre ndjekur nga (3) refuzimi per te pranuar privimin e lirise se individit os refuzimi i kerkeses per te dhene informacion se ku mund te ndodhet personi (4) duke i vendosur keta persona jashte hapesires mbrojtese te ligjit. Gjykata Nder-Amerikane per mbrojtjen e te drejtave te njeriut eshte shprehur se ‘fenomeni i zhdukjes eshte nje forem komplekse e shkeljes se te drejtave te njeriut’ duke perfshire shkelje te te drejtes se jetes dhe te drejtes per te mos ju nenshtruar trajtimeve c’njerezore dhe degraduese.25 Zhdukja e personit paraqet nje shkelje kaq serioze te te drejtave te njeritu saqe ka shtyre Komitetin per Mbrojtjen e te Drejtave te njeriut ne OKB te konkludoje qe shtetet duhet te nderrmarin masa efektive per parandalimin e ketij fenomeni dhe te hetojne ne menyre te plote cdo ceshtje te nje personi te humbur apo te zhdukur sidomos ateher kur dyshohet se mund te kemi nje shkelje te te drejtes per jeten. Komiteti i OKB ka shprehur se zhdukja e personave eshte e pandashme nga shkelja e Art 7 te Konventes Nderkombetare per Mbrojtjen e te Drejtave Civile dhe Politike qe eshte identike me Art 3 te Konventes Evropiane. Ne ceshtjen e pare qe u paraqit, organet e strasburgut nuk reaguan me forcen e kerkuar nga ato cka jane permendur me lart. Ne ceshtjen Kurt v Turqi te dy organet komisioni dhe gjykata e pranuan se ishte provuar qarte se djali i aplikuesit ne kete rast kater vjet gjysem me pare ish pare per here te fundit i rrethuar nga ushtaret gjate nje operacioni sigurie ne fshatin e tij ne Jug-Lindje te Turqise. Bazuar ne keto fakte babai i te humburit 25 Velasquez Rodriguez v Honduras, Gjykim I 29 Korrikut 1988, Inter-Am. Ct (series C) No.4 (1988)

22


ankohej se mundesia qe djali i tij te kishte vdekur ne duart e arrestuesve gjate hetimeve ishte shume e madhe dhe jo e pabaze. Sidoqofte te dy organet konkluduan se ne mungese te fakteve konkrete nuk mund te konkludohej se djali ishte vrare nga autoritetet turke dhe rrjedhimisht nuk kishim nje shkelje te Art 2. Por konkluduan se kishim te benim me nje shkelje te rende te te drejtes per lirin dhe sigurine e personit nen Art 5 duke e lene keshtu te hapur dilemen rreth humbjes se personit. Sidoqofte ne ceshtjet e mevonshme kemi nje ndryshim te sjelljes se Komisionit dhe Gjykates ne lidhje me zhdukjet e individeve ne duart e organeve shteterore. Ne ceshtjen e mevoneshme te Timurtas v Turqi, babai i te zhdukurit ankohej se djali i tij ishte marre per hetim ne 1993 dhe qe atehere nuk dihej nendndodhja e tij. I ati ishte ankuar tek autoritetet Turke por nuk u nderrmorr asnje kerkim sepse dyshohej qe djali i tij te ishte anetar i organizates terroriste Kurde. Ndersa qeveria turke mohonte qe djali ishte marre per hetime dhe ne mbeshtetje te ketij argumenti paraqiste dokumentat e rekorduara nga policia lokale dhe qendra i interrogimit ne asnjeren prej te cilave nuk permendej arrestimi i ndonje djali te ri. Nje delegacion i Komisionit te Evropes u detyrua te shkonte ne zonen ku ishte bere arrestimi per te mbledhur evidenca. Aplikanti e kishte te pamundur gjetjen e ndonje deshmitari i cili mund te vertetonte arrestimin dhe hetimin e djalit te vet. Por ne mbeshtetje te ankeses ai paraqiti nje fotokopjo te dokumentit te dhene nga policia ku vertetohej arrestimi i te birit. Vertetesia e dokumentit vihej ne dyshim nga qeveria turke duke argumentuar se numri i protokollit ne kete dokument korrespodonte me nje dokument tjeter te cilin ajo nuk mundej ta paraqeste per asye te sigurise kombetare. Megjith rrezikun qe paraqeste mbeshtetja ne nje dokument jo-origjinal (fotokopjo) gjykata vendosi qe mosparaqitja nga shteti e nje evidence te pranueshme dhe pamundesia per te dhene spjegimet e duhura e beri ate te konkludonte se fotokopjua e paraqitur nga aplikanti ishte e pranueshme dhe se djali i aplikuesit ishte arrestuar nga policia. Pyetja e dyte qe mbetej per tu trajtuar nga gjykata ishte nese mund qe te kishim nje shkelje te Art 2 ne mungese te gjetjes se trupit te te humburit. Duke konkluduar se pergjigja e kesaj pyetje mund te jepej saktesisht vetem duke marre ne shqyrtim te gjitha faktet e ceshtjes dhe vecanerisht egzistencen e ndonje evidence qe drejtonte drejt nje vdekdje gjate hetimeve. Gjykata vendosi se koha e kaluar qe nga momenti kur personi ishte arrestuar edhe pse jo vendimtare ishte domethenese, qekurse sa me shume kohe te kalonte pa pasur ndonje informacion aq me bindes behej dyshimi se personi kishte vdekur. Qekurse kishin kaluar me shume se gjashte vjet e gjysem nga momenti qe personi ishte arrestuar dhe per kete qeveria turke nuk ishte ne gjendje te paraqeste nje arsye bindese se cfare mund ti kish ndodhur atij, gjykata konkludoi se kishim te benim me nje dhunim te Art 2. Ne ceshtjen Salman v Turqi burri, i aplikueses ishte arrestuar ne mesnate me 28 Prill 1992 mbi dyshimin se ishte anetar i organizates terroriste Kurde. Njezetekater ore me vone ai u dergua ne spital ku u deklarua i vdekur menjehere ne mberritje. Autopsia e bere ne spital gjeti nje numer thyerjesh dhe enjtjesh por e pati te pamundur te percaktonte arsyet qe sollen vdekjen. Me pas ceshtja ju referua institutit te autopsise ne Stamboll ku u konkludua se burri i aplikueses kish vdekur nga nje atak ne zemer, shkaketuar nga arrestimi i viktimes dhe gjendja e dobet e zemres se tij. Fotot e marra ne familje vertetonin se viktima ishte torturuar dhe rrahur ne shputat e kembes. Dhjete police u deklaruan te pafajshem ne baze te mungeses se evidences qe mund te vertetonte torture.

23


Gjykata Evropiane vendosi: kur nje person arrestohet ne nje gjendje te mire shendetesore dhe me pas vdes ne duart e policise, shteti ka nje detyrim te paraqese nje spjegim te pranueshem ne lidhje me kete. Qekurse qeveria Turke ne kete rast nuk ishte ne gjendje te jepte spjegime te qarta se si ishin shkaketuar plaget ne trupin e viktimes dhe meqenese evidenca e paraqitur nuk e mbeshteste argumentin se personi kish vdekur nga nje atak ne zemer i shkaktuar nga stresi i arrestimit, shteti Turk ish pergjegjes per shkeljen e Art 2. Konkluzioni qe mund te nxirret nga ky vendim eshte qe; nese plaget e shkaketuara ne trupin e personit jane vertetuar te jene shkaketuar nga organet shteterore bejne qe shteti te prezumohet pergjegjes derisa te jete ne gjendje te provoje te kunderten nepermjet argumentave bindes dhe te qarte. Denimi me Vdekje dhe Aplikimi Ekstraterritorial i Te Drejtes per Jeten Fjalia e dyte e Art 2(1) i jep te drejten shteteve qe te aplikojne denimin me vdekje. Sidoqofte kjo e drejte u eshte hequr shteteve nga Protokolli 6 per kohe paqe dhe Protokolli i 13 e heq te drejten e denimit me vdekje per cfaredolloj kohe. Te gjithe 47 shtetet anetare te Keshillit te Evropes kane ratifikuar Protokollin 6 dhe 30 prej tyre kane Ratifikuar Protokollin 13 i cili hyri ne fuqi me 1 Korrik 2003. Nje nga kerkesat per anetaresim te shteteve te reja ne Keshillin e Evropes eshte heqja e denimit me vdekje brenda territorit te tyre. Ne ceshtjen Ocalan26 Grand Chamber spekullonte se te gjitha shtetet anetare e kishin ratifikuar protokollin 6. Nese shteti i cili ka ratifikuar Protokollin 6 deshiron te ekstradoje nje te akuzuar ne shtetin ku ai duhet te gjykohet dhe egziston nje rrezik se ne shtetin ekstradimit mund te shkelet protokolli 6 (pra ku mund te aplikohet denimi me vdekje), ateher shtetit ekstradues i kerkohet qe te arrije nje marreveshje para se te behet ekstradimi me shtetin e prites qe ky i fundit nuk do te aplikoje denimin kapital. Mbrojtja qe behet nga Art 2 ka nje aplikim te gjere jashteterritorial ne sherbim te mbrojtjes se jetes jo vetem nge denimi me vdekje por nga cdo rrezik per jeten.27 Detyrimet Pozitive per Mbrojtjen e Jetes Ne Ceshtjen LCB v Mbreteri e Bashkuar, Gjykata Evropiane theksoi se fjalia e pare e Art 2 (1) kerkon nga shtetet jo vetem qe te mos nderhyjne qellimisht dhe ne menyre te jashteligjshme me jeten e individeve por te ndermarrin hapa per garantimin e sigurise se jetes te personave brenda juridiksionit te tyre. Ky konsiderohet si nje vendim i rendesishem edhe pse aplikuesi ne kete rast nuk ishte ne gjendje te vertetonte, se Leukemia ishte shkaktuar si rezultat i sherbimit te babait te vet ne departamentin nuklear te forcave ajrore mbreterore, apo qe nje nderhyrje me e shpejte mjekesore do te kishte parandaluar semundjen.

26 Ocalan v Turkey (App. 46221/99), Judgement of the Grand Chamber of 12 May 2005 (2005) 41 EHRR 985 27 Tatete v Zvicer, (App.44190/98) vendim i 6 Korrikut 2000, Ku nje marreveshje u arrit ne ceshtjen e nje imigranti illegal ne zvicer, i cili ishte duke vdekur nga AIDS, refuzonte deportimin e tij ne Kongo ku ai nuk do te ishte ne gjendje te meerte kurimin e duhur.

24


Ceshtje te mevoneshme tregojne se detyra e shtetve per te siguruar mbrojtjen e jetes eshte shume e gjere. Ne ceshtjen Oneryildiz v Turqia nje vendim i Grand Chamber u tha se Detyrimi per te ndermarre masa per mbrojtjen e jeteve te atyre qe ndodhen brenda juridiksionit te shtetit duhet te aplikohen per cdo aktivitet qofte ky publik ose jo... Nje nga detyrat me minimale qe ka shteti per mbrojtjen e jetes eshte nxjerrja e ligjeve dhe krijimi i sistemeve administrative te tilla qe mundesojne ndergjegjesimin kunder vrasjeve te paligjshme. Turqia u gjet fajtore ne ceshtjet e vrasjes se nje gazetari qe punonte per nje gazete separatiste kurde si dhe vrasjen e nje doktori qe njihej te kuronte anetaret e kesaj organizate. Ne te dy keto raste vellezerit e viktimave ankoheshin se ata ishin vrare nga forcat e sigurise, Turke por kjo nuk mund te vertetohej me fakte. Gjykata sidoqofte ishte ne gjendje te konkludonte se autoritetet turke ishin ne dieni te faktit qe gazetaret doktorrat dhe te tjere qe dyshoheshin te ishin te lidhur me PKK po i nenshtroheshin nje fushtate te gjere persekutimi dhe kercenimesh qe kish mundesi te buronin nga organet shteterore ose kryheshin me dieni te tyre. Dhe megjithese struktura ligjore per mbrojtjen e jetes egzistonte (Ligjet kunder krimit,policia, prokuroria, dhe gjykatat), ky sistem kish nje efekt shume te zbehte ne jug-linjde te Turqise. Kjo per arsye te numrit te madh te rregullave emergjente te vendosura nga autoritetet ne kete zone perfshire ketu edhe transferimin e fuqise gjykuese nga gjykatat tek disa komisione qe ishin ne varesi te qeverise. Nje situate e tille ishte e rrezikshme sepse mungonte kerkesa e pergjegjesise ndaj forcave speciale shteterore gje qe conte ne mohimin e mbrojtjes se garantuar nga ligji per te dy vellezerit e vrare. Ne anen tjeter detyra per marrjen e masave per parandalimin e nje rreziku specifik ndaj nje individi te vecante mund vetem te kerkohet ne raste shume te limituara dhe te vecanta. Ne ceshtjen Osman v Mbreteri e Bashkuar, familja e viktimes ishte vene nen shenjestren e nje personi te rrezikshem i cili eventualisht hyri ne shtepine e tyre dhe qelloi mbi babane dhe djalin. Duke pasur parasysh veshtiresine per te kontrolluar levizjet e individeve te vecante ne shoqerine moderne si dhe paparashikueshmerine e veprimtarive njerezore, shtuar ketu faktin qe policia mund te veproje brenda kontureve ligjore dhe vecanerisht atyre te vendosur nga Art 5 dhe 8 te konventes. Gjykata e perkufizoje detyren e shtetit per mbrojtjen e jetes njerezore ne raste te tilla disi ngushte. Ne keto raste shteti mund vetem te mbahet pergjegjes nese provohet qe autoritetet shteterore e dinin ose duhej ta dinin se ne kohen ne fjale ekzistonte nje rrezik per jeten e nje njeriu te vecante, rrezik qe shfqej npermjet veprimeve te nje njeriu tjeter, dhe nuk mori masat e nevojshme per parandalimin e tij. Ne kete ceshtje aplikuesit nuk ishin ne gjendje te provonin se policia e dinte ose duhej ta dinte qe jeta e pjestareve te familjes osman ishte ne rrezik dhe nuk mund qe policia te ngarkohej me faj per rendesine qe i kish dhene prezumimit te pafajesise dhe te drejtave te “goditesit” ne mungese te evidences kunder tij. Ne ceshtjen Keenan v Mbreteri e Bashkuar28, rreziku qe i kanosej jetes vinte nga vete viktima, nje i ri me probleme mendore qe kreu vetvrasje ne burg. Gjykata ilustroi faktin qe te burgosurit jane ne nje pozicion delikat dhe autoritetet kane pergjegjesi per mbrojtjen e tyre. Nevoja per mbrojtjen e te burgosurve reflektohet shume mire nga ligjet Angleze 28 Keenan v United Kingdom App. 27229/95, Judgement of 3 April 2001 (2001) 33 EHRR 903

25


ku menjehere pas vdekjes se nje te burgosuri zhvillohet nje inspektim i rrethanave. Sidoqofte autoritetet e burgut duhet qe te permbushnin detyrat e tyre ne perputhje me te drejtat dhe lirite e individit ne fjale, perfshire ketu te drejten private. Ne kete ceshtje u tha se autoritetet kishin ndermare te gjitha hapat e nevojshem per mbrojtjen e tij. Duke e ditur gjendjen e tij mendore autoritetetet e vendosen ate ne spital psikiatrik gjate kohes kur ai ishte i predispozuar per te kryer vetvrasje dhe e kontrollonin cdo 15 minuta. Ne diten e vetvrasjes ai sapo ish kthyer ne qeline e tij te zakonshme sepse nuk demonstronte se kish nevoje per vemendje te jashtezakonshme. Kur rrreziku per jeten kanoset nga aktivitete ligjore sic mund te jene testime ushtarake, apo aktiviteti i ndonje fabrike perdorur per prodhimin e lendeve toksike, ose qendra te madha riciklimi, shteti ka per detyre te pergatise sisteme mbrojtes dhe te riparoje cdo rrezik qe mund te ngrihet si rezultat i ketyre aktiviteteve. Nese eshte e mundur shteti duhet qe te zhvendose popullsine qe jeton ne zonat ne fjale ose ti pergatis ata me informacionin e nevojshem qe do ti mundesoje te marrin masat e duhura per te parandaluar cdo rrezik. Pergjegjesia e shtetit ne keto raste qendron per aktivitetet e organizatave shteterore apo ato te ndermarra nga privatet. Ceshtja Oneryildiz29 ben fjale per nje aksident tragjik ne nje qender gjigande riciklimi i cili ishte vene ne funksion nga autoritetet lokale ne rrethinat e Stambollit. Ligjet rregullues per operimin e nje qendre te tille nuk ishin zbatuar nga autoritetet dhe ne te mungonte nje sistem ventilimi. Kjo solli grumbullimin e metanit dhe gazeve te tjere te cilat shkaketuan nje shperthim nga ku pesoi shkarje toka afer saj dhe si rezultat mbuloi disa shtepi te ndertuara aty afer. Gjykata vendosi se autoritetet turke ishin ato qe mbanin pergjegjesi per humbjet e jeteve, sepse sipas nje raporti ekspertesh te prodhuar disa vite para aksidentit e kishin identifikuar nje rrezik te tille por asnje mase nuk ish marre. Edhe pse shtepite e shkaterruara ishin ndertuar ne menyre te jashteligjshme autoritetet qeveritare ishin tolerante ndaj ndertimeve te tilla dhe banoret ishin pajisur me elektricitet dhe me uji te pijshem dhe gjithashtu paguanin taksa ndaj qeverise lokale. Per me teper do te ishte shume me e thjeshte shmangia e tragjedise nepermjet instalimit te nje sistemi ventilimi. Detyra per te Investiguar Vdekjet e Dyshimta Ne ceshtjen McCann gjykata ishte e mendimit se strukturat ligjore te vendosura nga shteti per garantimin e jetes se njeriut do te ishin te pakuptimta dhe pavlere nese mungon ne praktike nje procedure per rishikimin e ligjshmerise se forces terminale te perdorur nga autoritetet shteterore. Obligimet e shtetit per te mbrojtur te drejten e jetes se njeriut te marra se bashku me detyren e pergjitheshme te shtetit sipas Art 1 te konventes ‘per te siguruar brenda juridiksionit te vet te drejtat dhe lirite e percaktuara ne konvente’ kerkoon ne menyre te

29 Oneryildiz v Turkey (App.48939/99), Judgement of Grand Chamber of 30 of November 2004 (2005) 41 EHRR 325.

26


nenkuptuar qe per cdo rast vdekje ardhur si rezultat i forces se perdorur nder te tjera, nga autoritetet shteterore, te ndermerret nje hetim zyrtar efektiv dhe i pa-anshem. Kjo eshte nje kerkese e perdorur gjeresisht nga gjykata vecanerisht per ato raste ku ka paqartesi evidenciale per te provuar pafajesine e shtetit lidhur me vrasje te qellimshme. Ne Kaja v Turqi30 Vellai i aplikuesit u gjet i vrare nga nje numer shume i madh plumbash ne nje fushe prane fshatit te tij ne juglindje te turqise. Qeveria turke pretendonte se ai kish qene nje terrorist i vrare gjate nje beteje me forcat e sigurise. Deshmitare nga fshati, asnjeri prej te cileve nuk ishte i gatshem te vertetonte para nje komisioni special te derguar per mbledhjen e evidencave – kish thene se viktima ish thjesht nje fermer (bujk) i pa-armatosur i cili ishte qelluar nga ushtaret pa asnje arsye. Vetem nje inspektim i thjesht i kufomes ishte bere para se ai tu dorezohej familjareve te tij per varrosje. Prokurori i saponderruar i ngarkuar me hetimin e ceshtjes i pranoi te gjitha spjegimet e dhena nga ushtria pa asnje pyetje apo kerkese te metejshme dhe nuk mori asnje mendim nga deshmitaret. Disa vite me vone per shkak te pamundesise se gjetjes se deshmitareve nga komisioni special (evropian) i angazhuar me mbledhjen e fakteve ishte e pamundur qe te vendosej me qartesi se cfare kish ndodhur apo te konkludonte se vdekja e vellait te ankimuesit ishte shkaketuar me qellim nga ushtaret. Sidoqofte gjykata vendosi se ne kete ceshtje kish te bente me nje shkelje te Art 2 sepse hetimet e bera nga organizmat shteterore ishin te pamjaftueshme. Qellimi kryesor i hetimeve mbi vdekjet e dyshimta eshte garantimi i te drejtes se jetes nga ligjet e brendshme, dhe ne ato ceshtje ku kemi te perfshire autoritetet shteterore te mundesohet mbajtja e pergjegjesise. Cfaredolloj metode e perdorshme per zbardhjen e situates nga ana e shtetit do te ishte e pranueshme mjafton qe veprimtaria te ndermerret si pjese e nje procesi te ligjshem dhe te mos pritet derisa te lind nje reagim nga familjaret per te kerkuar gjetjen e atyre pergjegjes. Ne kete menyre duke u perpjekur per te bere dallimin midis procedurimit nen Art 2 nga ai ne Art 13. Me thjesht Art 2 eshte me i preokupuar me hetime zyrtare qe drejtojne drejt nje ndjekje penale e cila duhet te ndermerret me inisiativen e vet shtetit, ndersa qellimi i Art 13 eshte qe te mundesoje familjaret e viktimes te sjellin para gjykates nje procedure civile per kompensimin e demit te bere

ndaj tyre nga veprimi i organeve shteterore. Ne menyre qe hetimi i kerkuar nen Art 2 te jete efektiv dhe i vlefshem duhet qe te behet nga persona plotesisht te pavarur nga ata qe jane te implikuar ne ndodhite e ceshtjes. Hetimi duhet te jete i tille qe, te percaktoje nese forca e perdorur ne rrethanat ne fjale ishte e justifikueshme dhe te mundesoj identifikimin dhe denimin e personave pergjegjes. Kjo kerkon qe autoritetet e ngarkuara me investigim te kene zbatuar te gjitha kerkesat e nevojshme per zbardhjen e situates dhe per sigurimin e evidencave te lidhura me incidentin, perfshire ketu deshmite e mbledhura nga deshmitaret, prova te grubulluara nga ekspertet, nese eshte e nevojshme nje autopsi e cila prezanton nje rekord te plote te plageve dhe nje analize objektive e zbulimeve mjekesore ne lidhje me te perfshire ketu edhe shkakun e vdekjes. Mangesi ne investigim qe nuk mundeson percaktimin e shkakut te vdekjes apo gjetjen personit ose personave pergjegjes cojne ne mospermbushjen e standarteve te kerkuara. Investigimi duhet te zhvillohet ne menyre te perpiket me qellim qe te forcoje konfidencen e publikut tek autoritetet dhe te mos tregoje asnje shenje tolerance per veprime te paligjshme. Procedura e ndjekur ne Mbreterine e Bashkuar per

30 Kaya v Turkey (App. 22729/93) Judgement of 19 February (1998) (1998) 28 EHRR 1

27


investigimin e vdekjeve te dyshimta zakonisht zhvillohen ne formen e nje gjykimi te fakteve qe behet nga nje oficer gjyqesor i pavaryr (ndryshe i quajtur Coroner) i cili me ndihmen e ne jurie percakton shkaqet e vdekjes. Nje prcedure e tille u konsiderua nga gjykata Evropiane ne cehtjen McCann te jete ne perputhje me standarted e siparpermendura qekurse u ndermor nje shqyrtim i detajuar i i ndodhive qe shoqeruan vrasjen e tre te dyshuarve dhe ju dha mundesine te afermve te viktimave te degjonin eshmiteret sesi kish ndodhur ngjarja.

esohet ne kufizimin e aborteve konsiston ne nje

e termi ‘cdonjeri’ i perdorur ne konvente nuk mund te aplikohej per foshnjat e alindur.

shte duke u zhvilluar dhe pa gzistencen e se ciles foshnja nuk do te mund te jetonte’.

d Aborti dhe te drejtat e foshnje se palindur Ndryshe nga Art 4 i Konventes Amerikane per Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut e cila shprehimisht kerkon mbrojtjen e e jetes qe nga momenti i formimit te foshnjes ne trupin e nenes. Art 2 i konventes eshte i heshtur per sa i perket momentit kur fillon mbrojtja e jetes dhe nuk ben asnje perkufizim te shprehjes ‘cdonjeriu’ te cilit i garantohet jeta nga kjo konvente. Ne ceshtjen Bruggermann and Scheuten v Republika Federale Gjermane ku nje grua ankohej se nderhyrja e bere nga gjykata kushtetuese gjermane per limitimin e mundesive te abortit rezultonte sipas saj ne nje shkelje te Art 8 te drejten e jete private. Komisioni u shpreh se ‘ shtezania nuk mund te konsiderohet ne menyre unike vetem brenda jetes private’. Kurdohere qe nje grua bie shtetezane jeta e saj private lidhet ngushtesisht me ate te foshnjes ne zhvillim’ sidoqofte komisioni ne kete rast nuk beri nje percaktim te sakte nese nje femije i palindur mund te konsiderohet si jete per qellimet e Art 2 te konventes. Ne kete rast u konkludua se nuk kishim te benim me nje shkelje te Art 8 qekurese jo cdo rregullore qe adrshkelje te te drejtes per jeten private. Ne X v Mbreteri e Bashkuar Bashkeshorti ankohej se gruaja e tij ishte lejuar te bente nje abortim bazuar ne ceshtje shendetesore. Ndersa u theksua qe burri mund te konsiderohej si nje viktim i shkeljes se te drejtes per jeten ne raste te tilla, komisioni gjithashtu parashtroi sp ‘Jeta e foshnjes se sapolindur eshte ngushtesisht e lidhur dhe nuk mund te shikohet si e pavarur nga jeta e gruas shtatezane. Nese Art 2 do te konsiderohej si i aplikueshem per mbrojtjen e jestes se foshnjes se palindur ne menyre absolute dhe pa limite, aborti do te konsiderohej si i jashteligjshem edhe nese vazhdimesia e shtatezanise do te sillte rreziqe serioze per jeten e nenes. Kjo do te thoshte se jeta e foshnjes do te kishte me shume vlera sesa jeta e vete nenes ne trupin e te ciles kjo foshnje ee Ne H v Norvegji31 nje ceshtje e shqetesuar me nje abort te bere jo per shkak te gjendjes shendetesore te nenes dhe kunder pelqimit te babait. Komisioni u shpreh se Art 2 kerkonte qe shtetet jo vetem te frenoheshin nga shkelja e te drejtes se jetes por gjithashtu te marrin masat e nevojshme per parandalimin e nderhyrjes me te. Komisioni nuk perjashtonte mundesine qe ne rrethana te caktuara foshnja e palindur te gezoje mbrojtjen e dhene nga Art 2 pavaresisht se ne shtetet anetare egzistojne, dhe duhen respektuar, pikpamje te ndryshme se deri ne cfare pike garantohet kjo mbrojtje. Ne ceshtje kaq

31 H v Norway App.17004/90, Decision of 19 May 1992, (1992) 73 DR 155

28


delikate eshte e nevojshme qe shtetet anetare te kene nje fare tolerimi sesi ato rregullojne abortin, dhe ne kete rast vendimi i nenes i ndermarre ne perputhje me legjislacionin

orvegjes perfshihej brenda kesaj hapesire tolerimi.

re nga babai i foshnjes se palindur kunder vendimit te partnerit te tij per te

nje femije e palindur nuk mund te konsiderohej si viktim e nje

re te aqellimshme ndaj nenes dhe mundesise per te sjelle nje padi civile per shperblim.

jtur jeten e personave. Art 2 nuk ka lidhje ceshtjet qe kane te bejne

N Vendimi i mesiperm u ndoq nga gjykata ne ceshtjen Boso v Itali32 i cili gjithashtu ishte nje aplikim i bebere nje abort. Ne ceshtjen V v France u trajtua nje problem tjeter i ndryshem nga ai ku vet nena kerkon te kryeje nje abort. Ne kete ceshtje ngrihej problemi nese demtimi i shkaketuar ndaj nje foshnje te palindur mund te konsiderohet si nje veper penale sipas Art 2 te Konventes. Ketu spitali ngaterroi aplikuesen e cila ishte gjashte muaj shtatezane dhe ndodhej ne spital per nje kontroll te zakonshem me nje grua tjeter me te njejtin mbiemer e cila ndodhej ne spital per nje tjeter sherbim mjekesor. Si rezultat i neglizhences se mjekeve femija u demtua. Aplikusja e kish te pamundur te ngrinte nje padi penale ndaj mjekeve sepse sipas ligjit francezvrasje te paqellimshme. Gjykata konkludoi se nuk ishte as e deshirueshme as e mundur qe ti jepej nje pergjigje ne abstrakt pyetjes nese nje femije e palindur mund te konsiderohj si nje person per qellimet e Art te konventes. Shtetet gezojne nje hapesire tolerimi per te vendosur se kur fillon e drejta per jeten sipas ligjislacionit te tyre. Gjykata e konsideronte si te panevojshme egzaminimin nese perfundimi i padeshiruar i shtatezanise se aplikueses mbulohej nga Art 2 qekurse vet ligji francez perbente nje mbrojtje te mjaftueshme per ndodhi te tilla, sic mund te ish ndjekje panale per krimin e demtimit te shkaketuar ne menyp Ethunasia (kerkesa per vdekur nga vet personi) dhe Cilesia e Jetes Pas vendimit te ceshtjes Pretty v Mbreteri e Bashkuar33 tashme e shte e konfirmuar se e drejta e jetes nuk perfshin te drejten per te vdekur. Aplikuesja ne kete ceshtje vuante nga nje semundje e pasherueshme, e cila shkaketonte muskujt e saj te beheshin gjithmone e me te dobet deri ne ate pike sa ne kohen e aplikimit ishte e paralizuar nga qafa dhe poshte, mund vetem te fliste nepermjet nje aparati special dhe ushqehej nepermjet ne tubi megjithese aftesite e saj mendore dhe kapaciteti per te marre vendime ishin te paprekura. Jetegjatesai e saj pritej te ishte shume e shkurter dhe momentet finale te kesaj jete do te ishin shume stresuese dhe jodinjitoze. Ajo kerkonte rrjedhimisht qe te behej e mundur ligjerisht qe burri i saj te ndihmonte ne vetvrasjen e saj pa u marre ndonje mase penale ndaj tij. Gjykata u shpreh se ceshtjet e deritanishme kane qene te perqendruara ne detyrat e shtetit per te mbrome cilesine e jetes. Ndihmesa ne vetvrasje ka qene e lejuar ne rrethana te caktuara ne Holland qe prej 2001. Aplikuesja ne ceshtjen Pretty argumentonte s se mospranimi ng Britania e Madhe i te drejtes per te vdekur me dinjitet do te bente qe shtetet te cilat e lejojne nje gje te tille te ishin ne shkelje te konventes. Pergjigja e gjykates ndaj ketij argumenti ishte se, edhe nese rrethanat e vecanta ne nje ceshtje lejonin marrjen e jetes nga vet personi dhe kjo nuk

32 Boso v Italy (App.50490/99), admissibility decision of 5 September 2002. 33 (App. 2346/02) Judgement of 29 April 2002, (2002) 35, EHRR 1.

29


binte ne kundershtim me Art 2 te konventes, nuk do te ndihmonte zonjen Pretty ne pretendimin e saj per nje propozim te kundert se, Mbreteria e Bashkuar do te ishte ne

kelje te Art 2 nese ajo nuk lejonte ndihmen ne vetvrasje.

dalimi i Tortures Trajtimit Cnjerezor dhe Degradues

undesia e derogimit nen Art 15 qofte edhe ne kohe lufte apo emergjence ublike.

te perforconte natyren absolute te rt 3 dhe ndalimet e kerkuara ne te duke u shprehur se:

sht turturen ose trajtimin cnjerezor apo egradues, pavaresisht nga veprimet e individit”.

sh 5 N Art 3 i Konventes Evropiane per Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut shprehet se ‘askush nuk duhet ti nenshtrohet tortures, trajtimit cnjerezor ose degradues’. Ne kete artikull nuk ka perjashtime apo limitime te te drejtave te garantuara nen te. Gjithashtu karakteri i vecante i ketij Artikulli tregohet nga vete fakti se se bashku me Art 2, 4(1) dhe 7 nuk lejohet mp Natyra absolute e Art 3 ilustrohet qarte nepermjet ceshtjes Chahal34 ku Mbreteria e Bashkuar donte te deportonte per ne Indi Chahal, nje separatist Sik,35 nen akuzen se ai kish qene pjesmarres ne aktivitete terrorriste dhe perbente nje rrezik per sigurine kombetare te Mbreteris se Bashkuar. Gjykata pati rastin A “Art 3 permban nje nga vlerat me themelore te nje shoqerie demokratike. Edhe pse gjykata eshte ne dieni te plote te veshtiresive me te cilat perballen shtetet ne kohet moderne ne perpjekjet e tyre per garantimin e mbrojtjes nga dhuna terroriste. Sidoqofte, edhe ne keto rrethana konventa ndalon kategorikid Qe te mundesohet aplikimi i Art 3 duhet qe veprimet te kene shkaketuar nje nivel te kerkuar keqtrajtimi. Ky eshte nje test i aplikueshem pavaresisht kategorise se veprimeve ne fjale. Nevoja per te patur nje nivel te kerkuar keqtrajtimi eshte vendosur me qellim qe ankesa per veprime qe nuk kategorizohen si torture, trajtim cnjerezor apo degradues te mos u krijohet mundesia e ankimimit edhe nese keto veprime jane te pakenaqshme apo te

34 Chahal v UK (App.22414/93) Judgement of 15 November, 1996, (1997) 23 EHRR 413 35 Grup feje ne Indi

30


qofte edhe te jashtligjshme. Ne ceshtjen Selmouni36 gjykata tregoi se interpretimi i konventes si nje dokument i gjalle (dinamik) mund te rezultoje ne ate qe; veprime te cilat ne ceshtjet e meparshme si trajtim cnjerezor ose degradues dhe jo si torture te klasifikohet si torture ne te ardhmen. Kjo mund qe gjithashtu te sjelle qe veprime te cilat me pare nuk mund te kategorizoheshin si trajtim cnjerezor apo degradues mund te kategorizohen si te

lla ne te ardhme.

rganizates se Kombeve te Bashkuara ne Deklaraten e saj te

keqesuar) te qellimshem dhe te pameshirshem te trajtimit ’njerezor dhe degradues”.

ajtoi

e analizen e bere rreth kuptimit te terminologjise se Art 3 komisioni u shpreh se:

rende para te tjereve ose shkakton qe ai te eproje kunder deshires apo ndergjegjes”.

en ga komisioni do te na jepte drejtimin e gabuar nese sygjeron se mund te justifikohen.

e Bashkuar gjykata e beri dallimin midis trajtimit

m njerezor te qellimshem dhe qe shkakton vuajtje shume serioze dhe te pameshirshme”.

ti Perkufizimet e Termave te Perdorur Asambleja e Pergjithshme e O1975 e perkufizoi torturen si: “ nje forem te agravuar (c Ne ceshtjen e Greqise ne nje dokument prej me shume se treqind faqesh Komisioni trnje numer te madh shkeljesh te Art 3 nga Qeveria Greke pas revolucionit te 1967.37

N “ Eshte e kuptueshme qe mund te kemi raste kur te treja keto pershkrime jane te aplikueshme, per cdo torture duhet qe te kemi trajtim cnjerezor dhe degradues, dhe trajtimi cnjerezor perfshin brenda tij edhe trajtimin degradues. Trajtimi cnjerezor mbulon ato lloj veprimesh te cilat qellimisht shkaketojne vuajtje te renda mendore apo fizike te cilat jane te pajustifikueshme ne situata ne te cilat ato shkaktohen. Fjala torture shpesh perdoret per te pershkruar vuajtje te tilla si trajtim cnjerezor i aplikuar me qellimin e nxjerrjes se informacionit apo nje rrefimi dhe pergjithesisht eshte nje forem e agravuar (e keqesuar) e trajtimit cnjerezor. Nje veprim apo denim ndaj nje individi mund te klasifikohet si degradues nese ofendon v Analiza ndaj Art 3 e bere nga komisioni eshte e diskutueshme duke qene se i referohet trajtimit qe ne situaten ne fjale eshte i pajustisikueshem. A mund te thuhet vertet se trajtimi cnjerezor eshte kaq relativ sa te varet nga rrethanat e ceshtjes apo qe trajtimi cnjerezor mund te jet i justifikueshem ne cfaredolloj rrethane te kete ndodhur. Tortura dhe trajtimi cnjerezor nuk mund te justifikohen asnjehere dhe nje perkufizim si ai i dhn Ne ceshtjen e Irlande v Mbreteri cnjerezor dhe tortures si me poshte: “ dallimi midis tortures dhe trajtimit cnjerezor kerkon qe termi i pare perfshin trajtic Pika e pare e referimit per te bere perkufizimin e trajtimit cnjerezor dhe degradues eshte perkufizimi i dhen ne ceshtjen e mesiperme Greke. Niveli i vuajtjes se shkaktuar tregon dallimin midis elementeve perberes te Art 3. Nese Niveli i vuajtjes se shkaketuar ben te

36 Selmouni v France (App25803/94) Judgement of 28 July 1999 (2000) 29 EHRR,403 37 The Greek Case, Report of 5 November 1969, (1969) 12 Yearbook 186-510

31


mundur dallimin midis tortures dhe trajtimit cnjerezor e njejta gje nuk mund te thuhet per trajtimin degradues, per te cilin kerkohet qe te kemi prezencen e nje ofendimi te rende ne

nde

njerezor apo degradues duhet

Ky ka qene nje mendimi i dhene prehimisht nga vete gjykata ne ceshtjen Selmouni.

ates cka influencoi pozitivisht e shqyrtimin e ankeses se bere nga aplikuesit nen Art 3.

a pajtueshmeria e ndeshkimeve te ndermarra nga

prezence te te tjereve apo i shtyre per te vepruar kunder deshires ose ndergjegjes. Sidoqofte ne disa vendime te vona, gjykata ka treguar se prezenca e nje ofendimi te repara te tjereve nuk eshte gjithmone pjese e nevojshme per te pasur trajtim degradues. Per te vendosur nese kemi te bejme me nje torture, trajtim cte vendoset duke u bazuar ne te gjitha rrethanat e ceshtjes. Perllogaritja e nivelit te keqtrajtimit, do te jete sidoqofte perhere relative. Ne Ceshtjen e Irlandes v Mbreterise se Bashkuar gjykata u shpreh se keta jane disa nga faktoret qe duhet te merren parasysh per te percaktuar egzistencen e nje trajtimi cnjerezor: kohezgjatja e veprimeve ndaj individit, effektet qe kane pasur keto veprime ne ndryshimin fizike apo mendor te tij, gjinia, mosha dhe gjendja shendetesore e te keqtrajtuarit. Fakti qe kerkohet nje nivel i caktuar keqtrajtimi dhe relativiteti i veprimeve te gjykuara ne baze te rrethanave te vecanta demostron qe ndalimet e kerkuara nga Art 3 nuk jane statike dhe interpretimi qe ato marrin ndryshon ne baze te rrethanave. Cka do te thote se nuk mund te kemi nje mbeshtetje te plote ne precedentet e parashtruar nga ceshtjet e mepareshme te gjykates apo vendimeve te komisionit per te bere parashikimin e rezultatit te nje ceshtje te caktuar (pasardhese). sh Ne Ceshtjen Moldave gjykata riafirmoje pikpamjen e saj te mepareshme duke thene se: Sipas gjykimeve te leshuara nga gjykata del se, keqtrajtimi duhet te arrije nje nivel minimal keqesimi ne menyre qe te konsiderohet ne kundravajtje te Art 3. Perllogaritja e ketij minimumi eshte relative. Kjo varet nga rrethanat e ceshtjes sic jane kohezgjatja e keqtrajtimit, effektet fizike dhe mendore qe ka patur mbi personin, dhe ne disa raste gjinia, mosha dhe gjendja shendetesore e te keqtrajtuarit. Ne kete ceshtje gjykata u shpreh se sulmet e bera mbi ndershmerine dhe menyren e tyre te jeteses te motivuara nga qellime te diskriminimit racor konsistonin ne faktor keqesues te situn Perkufizimi i Tortures Ne 1956 dh e 1957 Greqia solli dy ceshtje para komisionit kunder Mbreterise se Bashkuar per veprimet e Ushtrise Britanike ne Qipro dhe vecanerisht perdorimin e rrahjes me kamzhik dhe formave te tjera ndeshkimi. Edhe pse kjo nuk rezultoje ne nje vendim formal deshmohet qarte se u dyshuforcat britanike me kerkesat e Art 3. Nje numer i madh aplikimesh u bene kundrejt Greqise per veprimet e ndermarra gjate regjimit te koloneleve. Komisionit ju desh te egzaminonte nepermjet nje investigimi te ndermarre nga nje ekip i posacem i tij i derguar ne greqi ku u mundesua mbledhja e deshmive nga deshmitare. Komisioni konkludoi perfundimisht se kish te bente me forma te ndryshme ndeshkimi si perdorimi i goditjeve elektritke ne trup, kopjime te ekzekutimit apo kercenime per jeten e personit dhe forma te tjera dhune fizike dhe keqtrajtime te shkaktuara ndaj nje numri te madh personash. Kjo bente te besoje se kishim te benim me nje praktike te gjere torture dhe keqtrajtimi ndaj te denuarve politike ne Greqi qe prej 1967. Ne arritjen e perfundimt se kishim te benim me nje praktike torture komisioni mori parasysh dy faktore perseritjen e keqtrajtimeve ne fjale dhe toleranca zyrtare ndaj ketyre

32


veprimtarive. Fakti qe egziston nje tolerance zyrtare ndaj tortures dhe trajtimit cnjerezor dhe poshterues ka bere disa qe te argumentojne se ne keto raste shkelja e Art 3 te konventes vjen si rezultat i praktikes administrative te shtetit cka e ben situaten shume me

rioze sesa shkleje individuale te shkaketuara nga zyrtare te vecante.

e perdorura nuk mund te onsideroheshin as si trajtim cnjerezor dhe as poshterues.

n dhimbje shume serioze dhe vuajtje te pameshirshme mund te klasifikohet

padurueshme dhe te ameshireshme te cilat mund te kategorizoheshin vetem si torture.

imi te jete shkaketuar qellimisht

se Ne ceshtjen e Irlandes v Britanise e Madhe qeveria irlandaze protestonte se personat e mbajtur ne hetuesi ne Irlanden e Veriut ishin viktima te nje torture dhe trajtimi cnjerezor dhe poshterues dhe keto veprime ndermerreshin si pjese e praktikes administrative. Pese metoda te perdorura per interogimin e te dyshuarve ishin ato me shqetesueset si per shembull, mbulimi i kokes dhe syve me kapuc, qendrimi ne kembe kundrejt nje muri per nje kohe te gjete dhe me duart dhe kembet e shtrira pas murit, duke i vene nen zhurma te larta dhe te padurueshme, moslejimi i gjumit dhe te ushqyerit vetem me buke dhe uje. Nje Raport i bere nga Komisioni konkludoi se perdorimi i ketyre teknikave rezultonte ne torture dhe trajtim cnjerezor. Pasi ceshtja u dergua ne gjykate per trajtimin e saj kjo e fundit konkludoi nepermjet nje shumice vendimesh se nuk kishim te benim me torture por vetem me trajtim cnjerezor dhe degradues. Interesant ishte fakti qe ndersa shumica e gjyqtareve te ceshtjes ishin te mendimit se kishim te benim vetem me nje trajtim cnjerezor dhe poshterues disa gjyqtare te tjere mendonin se teknikat e interrogimit te perdorura nga autoritetet britanike konsistonin ne torture ndersa gjykatesi Britanik ne ceshtje Sir Gerald Fitzmaurice ne nje vendim te cilin shume vete me te drejte e konsiderojne si te njeanshem shprehej se teknikat k Per here te pare gjykata e gjeti nje shtet fajtor per perdorim torture ne Aksoy v Turkey38. Ne kete ceshtje aplikuesi ishte zhveshur komplet dhe me krahet e lidhur mbas shpine dhe pastaj ish varur prej krahesh nje metode e njohur si ‘varja palestineze’. Gjykata vendosi qe kjo forem trajtimi duhet te kete qene e qellimshme dhe ishte kaq e pameshirshme saqe mund te konsiderohej vetem torture. Per te arritur ne perfundimin se nje menyre e vecante trajtimi kualifikohet si torture gjykata duhet te marre parasysh dallimin midis ketij trajtimi dhe trajtimit cnjerezor dhe poshterues, vetem trajtim cnjerezor i qellimshem i cili shkaketosi torture. Ceshtja Selmouni ne te cilen autoritetet franceze keqtrajtuan disa persona te dyshuar per trafikim droge. Aplikuesi ju nenshtrua rrahjeve te renda, u detyrua te vraponte rreth koridorit i rrethuar nga police te cilet vazhdonin keqtrajtimin dhe me vone u kercenua me perdorimin e nje shiringe. Gjykata ne menyre unanime konkludoi se e marre ne teresi prktika e ndjekur nga policet shkaketonte dhimbje dhe vuajtje tep Trajtim C’njerezor Keqtrajtimi duhet qe te arrije nje nivel te caktuar keqesimi ne menyre qe te konsiderohet si trajtim cnjerezor. Nuk eshte e nevojshme qe keqtrajt 39

dhe kerkohet qe te gjitha rrethanat te merren parasysh.

38 Aksoy v Turkey (App.21987/93) Judgemen of 18 December 1996, (1997) 23 EHRR 553 39 Labita v Italy (App. 26772/95) Judgement of 6 April 2000, para.120 of the judgement.

33


Procesi penal i dy te femijeve (Terry & Venable v Britani e Madhe) te akuzuar per rasjen e nje femije tjeter nuk konsistonte ne shkelje te Art 3.

e apo poshteronte viktimen eshte nje tjeter faktor qe duhet marre ne konsiderate or nese keto element mungojne nuk mund te konkludohet se kemi te bejme me nje shkelje

kohet qe personi te trajtohet ne menyre c’njerezore, ankthi

riten e diellit apo ventilim se bashku me kushte te veshtira sanitare dhe pa te

gjykimi jo te drejte dhe ne rrethana ku egzistonte nje mundesi

ikanti duke jetuar nen hijen e vdekjes per nje eriudhe te gjate kohore si rezultat i denimit me vdekje se bashku me keqtrajtimin gjate

e trajtim cnjerezor.

vGjykata u shpreh se: Keqtrajtimi do te konsiderohet si c’njerezor sepse nder te tjera ishte i paramenduar, u aplikua per ore te tera dhe shkaketoi deme fizike dhe vuajtje mendore... Ne menyre qe denimi apo keqtrajtimi te vleresohen si cnjerezor apo poshterues, vuajtja ose poshterimi duhet te kaloje permasat e nje vuajtje apo poshterimi te toleruar nga ligji (procesi gjyqesor per femijet e mitur eshte i tille). Pyetjes nese qellimi i keqtrajtimit ishte te ofendontpte Art3. Nga sa me siper mund te konkludohet se rrahjet nga policia nuk mund te konsiderohen si torture nese kjo ndodh per nje periudhe te shkurter kohore si rrjedhoje e nje gjendje emocionale te tensionuar dhe mungon prania e elementeve keqesues sic mund te jene qellimi per te nxjerre nje rreffim. Nje keqtrajtim i kesaj natyre do te konsistoje sidoqofte ne nje trajtim c’njerezor. Disa nga keto situata jane klasifikuar nga gjykata si trajtime c’njerezore sic mund te jene: keqtrajtimi gjate hetimeve ne polici, deportimi apo ekstradimi ne nje shtet ku rrezii krijuar si rezultat i mos-hetimit dhe investigimit ne rast zhdukje te nje individi, dhe shkaterrim i prones personale. Isolim i plote gjate kohes se hetimit per tre muaj ne nje qeli shume te vogel pa patur asnje kontakt me ddrejte dalje ne ajer te paster qofte edhe per nje kohe te shkurter konsistonte ne trajtim cnjerezor. Ndersa ne Ceshtjen Ocalan gjykata u shpreh se pasiguria personale e gjeneruar nga denimi me vdekje, pas nje e madhe qe ky vendim te egzekutohej krijon nje nivel te larte keqtrajtim aq sa mund te konsiderohe si c’njerezor. Ne ceshtjen Ilascu Gjykata vendosi qe aplphetimeve konsistonte n Trajtimi Degradues Elementi pecaktues i trajtimit ne menyre poshteruese, eshte ofendimi i rende ose ulja e dinjitetit njerezor ne forma te papranueshme. Ne ceshtjen Smith & Grady gjykata vendosi qe shkarkimi ose perjashtimi nga forcat ushtarake te dy homoseksualeve nuk mund te konsiderohej si trajtim poshterues sepse niveli i ofendimit ne kete rast ishte, sipas gjykates, minimal. Sipas komisionit eshte e mundur qe diskriminimi racor te klasifikohet si trajtim poshterues.40 Ky vendim mbeshtetet nga ceshtja Qipro v Turqise ku gjykata u shpreh se diskriminimi i bere ndaj qiprioteve me origjine greke ne nje zone te veriut te qipros ishte i nje niveli kaq te larte saqe mund te konsiderohej si trajtim poshterues. Gjithashtu ceshtja moldave ku u

40 East Afrikan Asians v United Kingdom Decision of the Commission 10 dhe 18 October 1970 (1970) 13 Yearbook

34


shqyrtua menyra e trajtimit te Romeve me nacionalitet Romun nga Rumania. Ketyre grupeve racore u ishin shkaterruar shtepite ne pranine e zyrtareve te shtetit, te cilet kishin keqmanaxhuar programin e rindertimit derisa aplikuesit u detyruan te jetonin ne qelare dhe stalla apo te jetonin me te afermit e tyre ne banesa te mbipopulluara nga ku si rezultat shkaketoheshin semundje.Gjykata u shpreh se vazhdimesia e shkeljeve te Art 8 per nje periudhe te vazhdueshme kohore, e keqesuar nga motivacioni racor i ketyre veprimeve te dermarra konsistonte ne nje trajtim c’njerezor qekurse ne to perfshiheshin shkelje te injitetit njerezor.

jne ne shkelje te Art 3. y detyrim rendon mbi shtetin pavaresisht nese veprimet qe bien ndesh me Art 3 te

cenohen nga kjo torture, Art 13 i kerkon tetit ne menyre te detyrueshme te nderrmarre investigime te plota dhe efektive per cdo

t perreth situates, ishte nje faktor i rendesishem per

nga kerkesat per te patur nje investigim efektiv eshte nevoja e nje egzaminimi

tu edhe spjegimet e hena nga pacienti sesi ato jane shkaketuar dhe opinionin e mjekut nese spjegimet jane te

pranueshme duke patur parasysh natyren e demtimit te shkaketuar”.

nd Detyrimet Pozitive te Shtetit Ne numer te madh situatash shteti do te gjendet fajtor per shkeljen e Art 3 per arsye te dobesis nga ana e tij per te krijuar kushtet e pershtatshme per parandalimin dhe frenimin e aplikimit te tortures, trajtimit cnjerezor dhe degradues ose per te siguruar metodat e duhura per identifikimin e shkaketareve te incidenteve qe rezultoKkonventes jane ato te organeve shteterore apo personave private. “Duke patur parasysh natyren dhe rendesine e vecante te ndalimit te tortures dhe pozicionin shume delikat te personave te ciletkershincident ku mund te kemi te bejme me torture”. Ceshtja Assenov v Bullgari41 i referohej nje ankese te bere per keqtrajtim ndaj aplikuesit nga policia Bullgare. Gjykata konkludoi se mungesa e nje investigimi effektiv nga ana e shtetit konsistonte ne nje shkelje te Art 13. Ndersa ne Selmouni v France mungesa e nje investigimi efektiv nga ana e shtetimoslejimin e nje kundershtimi te paraqitur nga qeverria franceze se aplikuesi nuk kishte kaluar te gjitha shkallet e gjykimit. Nje mjekesor te pavarur sic demostrohet ne ceshtjen Akkoc v Turkey42 ku gjykata u shpreh se: “ Nje egzaminim mjekesor i pershtatshem eshte nje nga elementet esencial per mbrojtjen kundrejt keqtrajtimit ne hetuesi. Nje egzaminim i tille duhet te behet nga mjeke te kualifikuar pa pranine e nje oficeri dhe raporti i dhene nga mjeku duhet qe te perfshije ne te jo vetem plaget e konstatuara ne menyre te detajuar por gjithashd

41 Assenov v Bulgaria (App.24760/94), Judgement of 28 October 1998 (1999) 28 EHRR, 651 42 Akkoc v Turkey (Apps. 22947/93 and (22948/93), Judgemnt of 10 October 2000 (2002) 34, EHRR 1173

35


Ne ceshtjen Sevtap Veznedaroglu v Turqi43 gjykata beri nje permbledhje te precedenteve te meparshem ne lidhje me detyren pozitive te shtetit per te investiguar shkeljet e Art 3

ne disa ceshtje organet shteterore te abuzonin me te drejtat e

he personave te pambrojtur,

deri ne ndermarrjen e hapave pozitive per te mbrojtur te drejtat e garantuara nga

arandaluar keqtrajtime er te cilat autoritetet kishin ose duhet te kene qenen ne dieni.”

duke thene se: “Kur nje individ ngre nje ankese se ai eshte keqtrajtuar nga policia ose cdo organ tjeter shteteror ne shkelje te Art 3, kjo dispozite e marre se bashku me detyren e pergjithshme te vendosur mbi shtetin per mbrojtjen e te drejtave te percaktuara ne konvente nen Art 1 te konventes e cila thote se ‘shteti ka per per detyre ti siguroje cdo individi brenda territorit te vet te drejtat dhe lirite e garantuara nga konventa’. Kerkon ne menyre te nenkuptuar qe duhet te ndermerret nje investigim efektiv i cili do te beje te mundur identifikimin dhe ndeshkimin e atyre pergjegjes. Nese nuk do te ishte keshtu, ndalimet e pergjithshme ndaj tortures, trajtimit c’njerezor dhe degradues do te ishin jo-efektive ne praktike dhe do te lejonte qegarantuara pa u ndeshkuar. Te tjera rregulla do te aplikoheshin ne ato ceshtje kur kemi te bejme me veprime te individeve private ne mosperputhje me Art 3. Ne ceshtjen A v Mbreteri e Bashkuar44 ku njerku e rrihte femijen e vet ligjor, gjykata vendosi se ne kete ceshtje shteti kishte nje detyrim nen Art 3 t’u siguronte personave brenda juridiksionit te tij mundesine e mosnenshtrimit te keqtrajtimeve qe mund te klasifikohen si torture, trajtim c’njerezore apo degraduese edhe nese shkaketaret e keqtrajtimeve te tilla jan individet private. Sidomos kur keqtrajtime te tilla behen kundrejt te miturve dmbrojtja e garantuar nga shteti duhet jete e padiskutueshme. Ne ceshtjet Z dhe te tjeret v Mbreterise se Bashkuar45 kishte te bente me keqtrajtimin dhe abuzimin prinderor te bere kunder kater femijeve me dieni te autoritetve shteterore qe prej 1987. Sidoqofte shteti nuk i mori femijet nen kujdestari deri ne 1992. Mbreteria e Bashkuar ne kete ceshtje as nuk e mori mundimin te kontestonte vendimet e komisionit ne lidhje me kete ceshtje dhe e pranoi se trajtimi qe u ishte bere ketyre femijeve konsistonte ne nje trajtim cnjerezor dhe poshterues. Gjithashtu pranonte pergjegjesine per neglizhencen e shtetit ne lidhje me nderhyrjen e tij te vonuar per te ndaluar keqtrajtimet e metejshme qe ne fillimet e tyre. Gjykata riafirmoje edhe nje here se detyra e shtetit shtrihetArt 3. “Ne menyre qe te sigurohet qe individed brenda territorit te nje shteti nuk do ti nenshtrohen tortures, trajtimit c’njerezor apo degradues perfshire ketu edhe keqtrajtimet e bera nga individe private ... duhet qe masat e marra nga shteti te mundesojne mbrojtje efektive ne menyre te vecante ndaj femijeve dhe personave te tjere te pambrojtur, perfshire ketu edhe ndermarrjen e hapave te nevojshem per te pp Ceshtjet Evidenciale

43 Sevtap Veznedaroglu v Turkey (App. 32357/96), Judgement of 11 April 2000. (2001) 33 EHRR, 1412 44 A v United Kingdom (App.25599/94) Judgement of 23 September 1998 (1999) 27 EHRR 611. 45 Z and Others v United Kindom (App.29292/95) Judgement of 23 of September 1998 (1999) 27 EHRR 611

36


Per arsye se gjetja fajtor e nje shteti per torture, trajtim c’njerezor apo poshterues eshte nje shkelje shume e rende qe ndikon shume negativisht ne reputacionin e vet shtetit ne marredheniet e tij arenen nderkombetare, organet e Strasburgut kerkojne nje standard shume te larte provash per te arritur nje konkluzion te tille. Provat evidenciale ne mbeshtetje te nje keqtrajtimi qe konsiston ne shkelje te Art 3 duhet te jene aq bindese saqe ngadonjehere kerkohet te provohet ‘pertej cdo dyshimi te arsyeshem’ (beyond reeasonable doubt) se kemi te bejme me nje shkelje te tille. Ne ceshtjen Irland v Mbreteri e Bashkuar Gjykata u shpreh se ne perllogaritjen e evidences se dhene gjykata duhet te bindet pertej cdo dyshimi te arsyeshem se provat e mbledhura vertetojne nje shkelje te

in e plageve. Nese shteti e ka te pamundur nje gje te

dhe te besueshem nga ana e autoritetetve jykata mund vetem te konkludoje se aplikuesit ishin rrahur dhe keqtrajtuar nga organet teterore, ne kete rast gardianet e burgut.

eri te qarte se shkelja ne kete rast do te ndonte mbi shtetin dergues dhe keshtuqe gjykata shmang mundesine per te bere

Art 3 te konventes, sepse gjykata eshte e vetdishme per demtimin serioz qe nje vendim i tille shkakton tek nje shtet. Zakonisht faktet e paraqitura para gjykates ne mbeshtetje te nje shkelje te Art 3 jane te diskutueshme. Dhe individi ndaj te cilit eshte aplikuar keqtrajtimi mund qe te mos jete ne nje pozicion aq te favorshem sa edhe shteti per sa i perket te mbledhurit dhe paraqitjes se provave para gjykates. Ne perpjekje per te balancuar keto faktore gjykata eshte treguar e kujdes-shme duke kerkuar prova bindese perpara se te arrije ne konkluzionin se shteti ka qene ne shkelje te ketij Artikulli. Pika fillestare eshte qe pala e cila pretendon se i eshte shkelur nje nga te drejtat e garantuara nen Art 3 duhet qe te paraqese evidencat e nevojshme ne mbeshtetje te ankeses. Shtetit pastaj i dedikohet qe te paraqese spjegime te pranueshme ne lidhje me shkaktimtille gjykata do te kete mundesine te nenkuptoje se plaget e shkaketuara kane ardhur si rezultat i abuzimit te autoriteteve. Ne ceshtjen Satik aplikantet po transportoheshin nga qelite e bugut per ne gjykate, kur ata i refuzuan nje kontrolli. Si rezultat i ketij refuzimi ata u rrahen nga policia me sende te forta dhe shkopinj nga ku si rezultat ngelen te demtuar rende disa prej tyre. Gardianet e burgut pretendonin se keta te burgosur kishin organizuar nje revolte dhe po i drejtoheshin portave te burgut dhe gjate kesaj kohe disa prej tyre rane nga shkallet dhe u demtuan. Nje investigim i bere nga autoritetet nuk rezultoje ne ndonje mase te marre ndaj oficereve te burgut dhe dosja qe ata formuan ne lidhje me revolten nuk gjendej. Gjykata u shpreh se ne mungese te nje spjegimi te arsyeshemgsh Efekti ekstraterritorial Ne disa raste te vecanta Art 3 mund te kete nje efekt ekstraterritorial. Ne ceshtjen Soering gjykata vendosi se nje shtet mund te gjendej ne shkelje te detyrimeve nen Art 3 nese nepermjet veprimeve te tij e vendoste individin perballe nje keqtrajtimi ne nje vend jashte territorit te tij. Ne kete ceshtje behej fjale per nje deportim te Soering per ne SHBA ku ai do te vendosej ne pritje te egzekutimit, nje fenomen i cili u konsiderua nga gjykata si nje trajtim cnjerezor. Gjykata ne kete ceshtje bregjykime mbi shtetet jo-anetare te konventes. Nje Shtet anetar mund te konisiderohet ne shkelje te Art 3 nese vendos ta ekstradoje ate ne nje shtet ku egziston nje mundesi shume reale se nese ndermerret nje veprim i tille do

37


ta vendoste te ekstraduarin perballe tortures apo trajtimt cnjerezor ose degradues ne shtetin prites. Sidoqofte gjykata nuk do te beje asnje perpjekje per te vendosur ne

ergjegjesi shtetin prites qofte kjo nen te Drejten Nderkombetare apo apo nen nenete e

ishte i denuar per grabitje, nese do te rikthehej

esit e eshtjes ishin te mendimit se mundesia e keqtrajtimit ishte shume reale ne rrethanat e

o individet private por nga pamundesia per te marre

jithese vendosja e nje etyrimi te tille mund te mos jete shume i nevojshme per vet faktin se perpjekjet per brojtjen e shtetasve nga abuzimi i mundshem ne shtete te tjera

pKonventes. Ne ceshtjen Chahal Britania e Madhe e frenua nga nderrmarrja e mases se debimit te akuzuarit per veprimtari terroriste sepse gjykata ishte e mendimit se nese ekstradohej per ne Indi, egzistonte nje rrezik shume real qe ai te behej viktim e keqtrajtimeve ne duart e autoriteteve pritese atje. Gjithashtu ne Ahmed v Austria gjykata vendosi qe aplikuesi nje shtetas somalez qe jetonte ne Austri dhene Somali nga autoritetet Austriake ishte shume e mundur qe ai ti nenshtrohej nje keqtrajtimi qe do te mbulohej nga Art 3. Ne HLR v France gjykates ju desh te konsideronte kerkesen e nje trafikuesi kokaine me nacionalitet Kolumbian i cili i kishte sherbyer autoriteteve franceze me informacion rreth anetareve te tjere te grupit. Aplikuesi kundershtonte kthimin e tij ne Kolumbi mbi baze se ne kthim ai do te keqtrajtohej nga trafikantent qe e kishin punesuar ate. Ndersa gjykata nuk perjashtonte mundesine se efekti ekstraterritorial i Art 3 do te ishte i aplikueshem edhe ne rastet kur mundesia e keqtrajtimit vinte nga persona private, ne kete rast ajo nuk ishte e bindur se ne ceshtjen ne fjale egzistonte nje rrezik i tille. Gjashte nga gjykatcdhena nga ceshtja ne fjale dhe ndoshta ky eshte edhe konkluzioni me i pranueshem. Ndersa ne ceshtjen D v Mbreteri e Bashkuar gjykata u perball me nje rrethane shume me ndryshe edhe pse aplikuesi ne kete rast ishte i denuar per trafikim droge. D ishte nje shtetas i Saint Kitts i arrestuar ne aeroportin e Londres (heathrow) me nje sasi te madhe kokaine.Gjate kohes qe ai vuante denimin zbuloi se kishte kontaktuar AIDS (SIDA). Pasi kish mbaruar denimin ai do te ekstradohej per ne shtetin e tij. Argumenti i aplikuesit kunder nje ekstradimi ishte se ne vendin prites ai nuk do te ish ne gjendje te merrte mjekimin e nevojshem dhe se ai nuk kish me rrethana familjare apo shoqerore ne Saint Kitts qe mund te kujdeseshin per te dhe si rezultat i ketyre rrethanave ekstradimi do te konsistonte ne nje shkelje te Art 3. Rreziku ne kete rast nuk vinte nga nje keqtrajtim i qellimshem nga autoritet shtetrore apsherbimet mjekesore ne shtetin e vet. Gjykata vendosi qe ekstradimi i aplikuesit do te konsistonte ne nje trajtim cnjerezor. Sidoqofte nuk kemi te bejme me efekt ekstraterritorial ne rrethana kur nje shtetas i njerit nga shtetet anetare te konventes ka vuajtur torture ne nje shtet jo-anetar. Pra shteti anetar i konventes nuk do te mbahet pergjegjes per raste te tilla.Megdm Zhdukjet e Individeve Ka pasur nje numer te madh aplikimesh nen Art 3 per situata kur nje person eshte zhdukur dhe rrethanat e humbjes nuk jane investiguar mjaftueshem nga autoritetet. Ceshtja Kurt v Turqi kish te bente me aplikimin e bere nga nena ne lidhje me zhdukjen e djalit te saj, ku gjykata pranoi se pasiguria e krijuar dhe dyshimi per nje kohe shume te

38


gjate i kishin shkaketuar aplikueses shqetesime mendore te theksuara. Deshtimi nga ana e autoritetetve per tu kushtuar rendesine e duhur kerkaseva te saj per informacion rreth vendndodhjes se mundshme te djalit te vet konsistonte ne nje shkelje te Art 3 pa percaktuar se cfare kategorie shkelje ishte torture, apo trajtim cnjerezor ose degradues. Ne Cakici v Turqi u vendosen disa kritere te pergjithshme mbi kerkesen per zhdukje. Aplikuesi ankohej se vellai i tij ishte hetuar nga policia ne Nendor te 1993 dhe menjehere pas hetimit u zhduk. Ne Maj te 1996 ati ju tha nga autoritetet se vellai i tij ishte vrare ne nje perplasje me forcat e sigurise ne Shkurt te 1995. Qeveria nzirrte pretendimin se vellai i aplikuesit nuk ishte marre per hetim por ai ishte nje militant i PKK dhe ishte vrare ne shkurt te 1995 ne nje perplasje me forcat e sigurise. Aplikuesi dhe babai i tij kishin bere nje kerese ndaj autoriteteve ku kerkohej innformacion rreth vendndodhjes se mundshme te vellait. Autoritetet ishin pergjigjur vetem me nje verifikim se emri i vellait nuk figuronte ne rekordet e policise. Aplikuesi si rrjedhoje ankohej se mungesa e

formacionit te dhene nga autoitetet rreth vendndodhjes se vellait konsistonte ne trajtim

teresimi dhe perpjekjet e plikuesit per te marre informacion rreth vendndodhjes se te humburit’. Ne kete ceshtje jykata vendosi se nuk kishte te bente me nje shkelje te Art 3.

je manaxhimi te mire per rindertimin e tyre i motivuar nga diskriminimi racor onsistonte ne nje shkelje te Art 8 te konventes dhe gjithashtu ne shkelje te Art 3, trajtim

incnjerezor ndaj aplikuesit. Gjykata u shpreh se per te vendosur nese nje anetar i familjes mund te konsiderohet viktim e nje trajtimi ne kundershtim me Art 3, qe rrjedh nga humbja e te afermit te tij/saj, varet nga egzistenca e faktorve special te cilet tregojne se vuajtja e shkaketuar tek aplikuesi eshte e nje permase dhe karakteri te vecante ne krahasim me nje shqetesim emocional te pashmangshem per familjaret e te humburit. Pra per cdo te aferm qe humbet nje familjar te tij shqetesimi emocional eshte nje rrjedhoje natyrale por kjo nuk do te jete e mjaftueshme per te konkluduar se kemi te bejme me shkeje te Art 3 ndaj ketyre familljareve, nevojitet prezenca e disa faktoreve shtese. Elementet qe do te percaktojn egzistencen e nje shkelje te Art 3 ndaj familjar(it) te nje te zhdukuri do te varet nga natyra e lidhjes familjare te te humburit me aplikuesin (rendesi e vecante do te kushtohej ne keto raste kur lidhja eshte prind-femije), nese familjari aplikant ka qene deshmitar ne ngjarjen qe solli humbjen, dhe sa i madh dhe i vazhdueshem ka qene inag Shkaterrimi i Shtepise Ne ceshtjen Moladve gjykata vendosi qe perfshirja e organeve te shtetit ne shkaterrimin e shtepive te komunitetit Rome se bashku me mos-penalizimin e atyre pergjegjes si dhe deshtimi i nkdegradues. Veprimet e Marra Gjate Arrestimit dhe Hetimit ne Polici Perdorimi i prangave ne lidhje me nje arrestim te ligjshem nuk do te rezultonte ne nje shelje te Art 3. Ne ceshtjen Tomasi v France aplikuesi u keqtrajtua per nje kohe te gjate prej rreth dy ditesh gjate hetimeve ne stacionin e policise. Gjate kesaj kohe metoda te tilla si goditje me pellembe, grushta dhe shkelma ishin aplikuar gjithashtu i detyruar te qendronte per nje kohe te gjate ne kembe pa levizur dhe pa u mbeshtetur i zhveshur

39


perpara nje dritareje, pa ushqim dhe njekohesisht kercenuar me arme. Qeverria nuk ishte ne gjendje te ofronte spjegime te pranueshme sesi mund te ishin shkaketuar plaget ne trupin e viktimes por argumentonin se plaget nuk arrinin ne nivelin e mjaftueshem per tu onsideruar si nje shkelje e Art 3. Duke refuzuar argumentin e dhene nga qeverria

ketij formacioni nga policia ne perpjekejet e tyre per te bere ball krimit nuk do te thote se

on keqtrajtime te shkallave tortruese apo c’njerezore. Nje ileme e madhe ne lidhje me kete parim mund te krijohet kur behet fjale per nxjerrjen e

es. Pra barra e proves vendosej mbi shtetin per te

esi te provoje se shenjat ne trupin e tij jane shkaketuar gjate kohes ne hetuesi apo olici dhe pastaj pergjegjesia bie mbi shtetin te jape spjegime te qarta qe e shfajesojne te.

razi komisioni mbante qendrimin se nje shtet i cili eshte pale e konventes

gjithashtu

kFranceze gjykata tha se: ‘Informacioni i nevojshem dhe veshtiresia e pamohueshme per nxjerrjen einmund te vendosin limite mbi mbrojtjen e garantuar nga Art 3 kundrejt individeve’. C’ka nenkupton se sado i rendsishem te jete informacioni per autoritetet ne luften e tyre kunder krimit kjo nuk justifukdinformacionit nga terroristet. Ne Klaas v Gjermani ishte nje ceshtje ku nje grua se bashku me vajzen e vet tete vjec nuk i qendruan nje semafori te kuq. Pasi u ndalua nga policia asaj ju kerkua te prodhonte nje specimen per frymemarrjen per te vertetuar nivelin e intoksikimit ne gjak. Ne refuzimin e bere dhe ne perplasjet qe pasuan midis saj dhe policise aplikuesja ngeli pa ndjenja per nje periudhe te shkurter kohore si rezultat i perplasjes se kokes me cepin e deres se makines dhe gjithashtu pesoi demtime dhe shenja ne krahe dhe shpatull. Ankeses se saj per nje shkelje te Art 3. Komisioni ju pergjigj duke thene se trajtimi qe ishte bere zonjes Klaas dhe forca e perdorur nga policia kunder saj ishte joproporcionale per rrethanat dhe si rrjedhoje shteti kish per detyre te prodhonte fakte qe mund te hidhnin dyshime mbi deshmite e viktimvertetuar se nuk ishin shkelur te drejtat e aplikueses te garantuara nen Art 3 pasi shenjat ne trupin e saj kerkonin spjegim. Ribitch v Austri nje ceshtje lidhur me keqtrajtimin fizik ne policia, marre se bashku me deshtimin nga ana shteti per dhenien e spjegimeve te pranueshme rreth plageve te shkaktuara, rezultonte ne shkelje te Art 3. Pra dy ceshtjet e fundit tregojne se mjafton qe aplikupa Deportimi dhe Ekstradimi Eshte argumentuar ne te kaluaren qe; nese nje aplikues dergohej ne nje shtet tjeter jo anetare e konventes cdo veprim qe mund te ndermerrej nga shteti prites ishte jashte kompetencave te komisionit. Ky lloj argumentimi nuk ka qene asnjehere i pranueshem. Perkundekstradon nje individ ne nje shtet ku do te aplikohen keqtrajtime do te jete ne shkelje te Art 3. Ne ceshtje urgjente te nje ekstradimi komisioni do te kontaktonte shtetin ekstradues dhe ti kerkonte vonimin e ekstradimit derisa komisioni te kishte mundesine per te shqyrtuar ceshtjen per pranim. Kjo forem praktike e mbronte aplikuesin nga debimi dhe

40


paralajmeronte Qeverrine e shtetit perkates se nje ekstradim i nxituar pa perfunduar shqyrtimi nga ana e tij (Komisionit) do te konsiderohej si shkelje e konventes. Parim i mesiperm ilustrohet shume mire nga ceshtja Amekrane v Mbreteri e Bashkuar ku nje oficer i forcave ajrore Leutnant –Kolonel Amekrane u denua nga nje gjykate ushtarake per organizimin e nje komploti me qellim vrasjen e Mbretit te Marokut ne 1972. Ne diten qe ishte sulmuar Mbreti Amekrane u zhvendos ne Gjilbrartar me helikopter ku beri kerkesen per azil politik. Autoritetet Marokene kerkuan ekstradimin e tij dhe diten tjeter ai u transportua per ne Marok me nje avjon te forces ushtarake Marokene. Me vone aplikimi ishte bere kundrejt Mbreterise se Bashkuar nga vejusha e ushtarakut ne emrin e saj, ate te burrit te vet dhe te femijeve nga ku pretendonte shkelje te

dimin e saj nga fakti qe duke qene qytetar Gjerman ai per ne Gjermani ku pastaj mund te gjykohej per krimin e bere nen

. Nje eter faktor influencues dhe me vlere eshte qe ne ceshtjen ne fjale drejtesia mund te

oruar qellimin e arsyeshem dhe ligor te kstradimit ne perpjekjet per te sjelle para drejtesise ata qe akuzohen per krime te renda e alancuar kjo kundrejt natures absolute te Art 3.

Art 3, 5(4) dhe 8. Ceshtja u perfundua nepermjet nje marreveshje miqesore nga ku Qeverria Britanike pranoi te paguante aplikueses nje shume prej 37, 500 pound. Ceshtja Soering eshte ceshtja me rendesishme ne lidhje ekstradimin. Jens Soering ishte nje qytetar Gjerman me moshen 18 vjec, ne kohen kur ai dhe e fejuara e tij ishin akuzuar me vrasjen e prinderve te saj ne Vigjinia te Shteteve te Bashkuara. Soering ishte arrestuar ne Angli dhe kerkohej ekstradimi i tij per ne Amerike. Ne Virgjinia ishte akoma ne fuqi denimi me vdekje ne lidhje me te denuarit per vrasje dhe ishte e zakonshme qe te burgosurit te shpenzonin midis gjashte dhe tete vjetesh ne pritje te ekzekutimit. Keshtuqe nese do te ekstradohej Soering mund te denohej me vdekje nga ku do te kalonte procesin e pritjes per ekzekutim. Nje urdher ekstradimi u vendos ne pritje nga gjykata Angleze per te pare sesi do te vendoste komisioni mbi aplikimin e bere. Me pas ceshtja u pranua nga komisioni dhe ju kalua gjykates. Kjo e fundit konkludoi se koha e gjate ne te cilen ai mund te priste per ekzekutimin e tij mund te konsiderohej si trajtim cnjerezor. Gjykata gjithashtu u influencua ne venmund te ekstradohej parimin e nacionalitatit te vet. Gjykata u shpreh se: ‘Duke pasur parasysh kohen shume te gjate qe Soering do te shpenzonte ne ‘pritje te ekzekutimit’ me ankthin gjithmon te pranishem dhe te vazhdueshem ne pritje te ekzekutimit te denimit me vdekje dhe rrethanave personale te aplikuesit vecanerisht moshes se re dhe gjendjes mendore ne kohen e krimit, ekstradimi do te vendoste ate para nje situate te tille qe mund te shkonte pertej vuajtjeve te parashikuara nen Art 3tjvendosej nepermjet nje menyre tjeter pa rrezikuar shkelje te Art 3’. Pra nepermjet ekstradimit te tij per ne Gjermani ku mund te gjykohej ne baze te shtetesise se tij dhe ku ku nuk do te vuante te njejten situate kercenuese dhe torturuese. Nese ndermerrte ta ekstradonte te akuzuarin Qeverria Britanike do te ishte ne shkelje te Art 3. Per te arritur ne nje konkluzion te tille gjykata u bazua ne parimin e efektivitetit46 njekohesisht duke marre parasysh pamundesine e konventes per te imponuar standartet e veta mbi shtetet joanetare. Gjithashtu duke mos injeb

46 Shih me siper ne faqen 17

41


6 Mbrojtja nga Skllaveria dhe Puna e Detyruar

. Askush nuk duhet te kushtezohet te kryeje pune me dhune ose te detyruar

) cdo lloj pune qe i kerkohet te kryeje zakonisht nje personi te ndaluar ne kushtet e

Art 4 shprehet: 1. Askush nuk duhet te mbahet ne skllaveri apo roberi. 23. ‘Pune e e kryer me dhune ose e detyruar’ nuk duhet te perfshije:

aparashikuara nga neni 5 i kesaj konvente ose gjate lirimit te tij me kusht

42


b) çdo lloj shërbimi i karakterit ushtarak ose, në rastin e kundërshtarëve të ndërgjegjesnë vendet ku kundërshtimi i ndërgjegjes është i njohur me ligj, shërbimi që kryhet në vend të shërbimit ushtarak të detyrueshëm;

c) çdo lloj shërbimi që kërkohet në rast krizash ose fatkeqësish, që kërcënojnë jetën ose mirëqenien e komunitetit;

eri nga ku do te percaktohet edhe statusi (skllav ose rob), ndersa mund te kemi pune te detyruar te kryer ne menyre aksidentale ose

jen Pearson v Mbreteri e ashkuar aplikuesi i cili ankohej se grate dilnin ne pension ne moshen 60 vjec ndersa

te drejte te tille deri ne moshen 65 vjec, argumentonte por ne

do te kuptojme pune ose sherbime te kryera ne

rt 4(1) te

d) Cdo pune ose sherbim si pjese e permbushjes se detyrimeve shoqerore

Art 4(1) ndalon skllaverine dhe roberine dhe vet fjalet e perdorura kane lidhje me statusin e personit. Ndersa Art 4(2), ne kontrast me Artikullin e mesiperm ndalon punen e detyruar ose me dhune dhe ka per qellim mbrojtjen e personave te cilet jane te lire. Pra skllaveria dhe roberia kerkojne vazhdueshm

perkohesisht. Ndalimi i skllaverise dhe i roberise jane absolute c’ka do te thote se nuk lejohet derogimi nen Art 15, ndersa ndalimi i punes se detyruar ka perjashtime sic jane ato te paraqitura shprehimisht nen Art 4(3).

Nuk eshte e jashtezakonshme per shkeljet nen Art 4 te ankimohen se bashku me aplikime per shkelje te dispozitave te tjera te konventes. Ne ceshtBburrat nuk e gezonin njemenyre te pasuskseshme, qe si rrjedhoje e nje trajtimi te ndryshem per pension midis burrave dhe grave konsistonte ne pune te detyruar per burrat. Skllaveria ose Roberia Ndalimi i skllaverise dhe roberise behet nga nje numer i madh traktatesh nderkombetare dhe eshte tani e mirnjohur se te dyja keto jane gjithashtu te ndaluara nen te drejten zakonore. C’ka nenkupton se edhe shtetet te cilat nuk jane anetare te konventave ku ndalohen keto praktika do te jen te detyruara te respektojne mospraktikimin e tyre. Dallimi midis skllaverise dhe roberise mund te behet vetem duke i pare ato ne ceshtje shkallezimi ku njera qendron me lart se tjetra per nga rendesia. Art 1 i Konventes kunder Skllaverise 1926 e perkufizon skllaverine si: ‘statusi ose kushtet e nje personi mbi te cilin te gjithe ata persona qe kane te drejten e pronesise ushtrojne keto te drejta mbi te’. Skllaveri do te thote te qenit nen pronesine ligjore te nje personi tjeter. Ndersa roberia ndryshon, megjithese edhe nen kete termmenyre plotesisht jashte kontrollit te individit. Ne ceshtjen Van Droogenbroeck Komisioni u shpreh se bashke me detyrimin per ti dhene dikujt tjeter sherbime, koncepti i roberise perfshin detyrimin e sherbyesit per te jetuar ne pronen e tjetrit dhe e e ka te pamundur ndryshimin e kushteve te tij. Fatmiresisht kane qene shume te pakta aplikimet qe pretendonin shkelje te Akonventes. Ne Qipro v Turqi njera nga palet argumentonte se; nese ndonje nga Qipriotet e humbur ishte akoma nen territorin dhe mbikqyrjen e autoriteteve turke do te rezultonte ne nje roberi per ta. Te dy edhe Komisioni dhe Gjykata refuzuan nja argument te tille duke mos kalur ne nje spekullim se cili mund te ish fati i personave te humbur.

43


Ne Siliadin v France Gjykata konkludoi se situata rezultonte ne roberi por jo skllaveri. Aplikuesi ne kete ceshtje sjell ne France prej Togo nga nje familjar i saj. Me pas ajo u detyrua te punonte si mirembajtese (kujdestare) e nje familje per nje kohe te konsiderueshme, ku ajo punonte pesembedhjete ore ne dite shtate ditet e javes. Ankimuesja nuk merrte asnje te ardhur personale nga puna qe kryente, dokumentat i ishin konfiskuar dhe ishte e frikesuar te kontaktonte autoritetet per arsye te mbarimit te afatit te vizes se qendrimit ne France dhe rrjedhimisht rezultonte te ish e pambrojtur dhe e

oluar.Gjykata vendosi qe ne rrethanat e dhena nuk mund te thuhej se aplikuesja ishte en pronesine e ciftit per te cilin ajo punonte, ne sensin e plote te fjales. Por mungesa e

yruar qe kryente me ore kaq te zgjatura per cdo dite te javes dhe ne

avarur.Gjykata perseriti rekomandimin e bere nga Assambleja Parlamentare e cila kritikonte deshtimin e shteteve anetare per ta klasifikuar skllaverine

miljare nje shkelje penale perfshire ketu edhe Francen e cila ne kete rast kishte deshtuar permbushte detyrimet e saj pozitive per ti dhene mundesine e mbrojtjes se plote nga beria aplikueses.

iznlirise dhe puna e detpamundesi per te ndryshuar kushtet e saj rezultonte qe ajo te ish mbajtur ne roberi. Detyrimet Pozitive Bashke me pyetjen nese aplikuesja ne ceshtjen Siliadin ishte mbajtur ne roberi gjykates j’u desh gjithashtu ti pergjigjej pyetjes nese, Franca i kish dhen mundesine e nje mbrojtje te plote aplikueses nen detyrimet e saj pozitive qekurse skllaveria dhe roberia nuk ishin akoma klasifikuar si shkelje kriminale nen ligjet e brendshme franceze. Si rezultat i ketij vakumi ligjor ne France cifti i cili mbajti ne roberi aplikuesen mundi ti shpetoj denimit, nen akuzen e marrjes se sherbimeve ne menyre te padrejte nga nje person i pambrojtur dhe jo plotesisht i p

fatero

Pune e kryer me Dhune ose e Detyruar Art 4(2) shprehet se askujt nuk duhet ti kerkohet te kryeje pune me dhune apo te detyruar. Ndersa Art 4(3) ben disa perjashtime ne lidhje me kete. Shprehja Pune e kryer me ‘dhune ose e detyruar’ eshte adoptuar nga Konventa e Organizates Nderkombetare te Punetoreve e 1930 dhe me vone e implementuar nga nje tjeter Konvente e ONP ajo e Ndalimit te Punes se Detyruar 1957. Keshtuqe eshte e arsyeshme te bazohemi te konventat e ONP’se per interpretimin dhe perkufizimin e Art 4 duke qene se dhe komisioni ka ndjekur kete praktike. Komisioni ka adoptuar dy elemente baze ne konceptin e punes se forcuar apo te detyruar. E para eshte qe puna e kryer duhet te behet ne menyre te pavullnetshme nga punetori. E dyta ose kerkesa per te bere punen eshte e padrejte ose vet puna e kryer perfshin veshtiresi te panevojshme. Art 4(3) u morr ne shqyrtim nga Komisioni ne ceshtjen Iversen ku nje ligj i kaluar ne Norvegji me 1956 lejonte shtetin qe dentisteve

44


kerkonte te punonin per nje perjudhe deri ne dy vjet ne pozicionin e sherbimit dentar publik. Disa anetar te opozites qeverritare e kishin kundershtuar draftin ne perlament mbi bazat se nen te kerkohej nje pune e detyrueshme e cila do te binte ndesh me Kushtetuten Norvegjeze dhe njekohesisht me Art 4 te Konventes Evropiane per Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut. Qeverria Norvegjeze i hodhi poshte keto argumenta nen justifikimin se kjo kerkese ishte e nevojshme per implementimin e nje sherbimi dentar publik. Iversen u dergua nen kete legjislacion per te punuar nje vit ne Qarkun e Moskenes ne veri te Norvegjise. Eventualisht ai e pranoi kete pozicion por disa muaj me vone u largua dhe si rrjedhoje u gjykaua dhe u denua sipas ligjit ne fjale. Denimi sidoqofte u revokua nga Gjykata e Larte. Ne aplikimin qe ai beri tek Komisioni, Iversen ankohej se ligji Norvegjez dhe urdheri i marre sipas ketij ligji per ta zhvendosur ate ne rajonin e Moskenes binin ne kundershtim me Art 4 te Konventes. Komisioni ishte i ndare ne votimin e pranimit te ceshtjes: ku u mbajt me shumicen e gjashte votave kunder kater se aplikimi i bere ishte i papranueshem. Shumica e anetareve te komisionit qe shqyrtuan ceshtjen ishin te mendimit se sherbimi i kryer nga Iversen ne Moskenes nuk konsistonte ne pune te kryer me dhune apo te detyruar brenda kuptimit te konventes. Sidoqofte edhe arsyet e dhena nga shumica ishin te ndryshme kater anetare te shumices ishin te mendimit se sherbimi i kryer nga Iversen ne Moskenes ishte kategorikisht jashte ombrelles se punes se kryer me dhune apo te detyruar sic kerkohej nga Art 4(2) dhe keshtuqe nuk e pa te

evojshme te shprehnin opinioni e tyre ne lidhje me perjashtimet nen Art 4(3). Ndersa dy

emergjente qe kercenonin mireqenien e nje komuniteti, kerkese e

mbetare dhe praktiken e ndjekur nen te, se permban ne etvete disa elemente sic jane.. se pari, puna ose sherbimi i kryer duhet te jete bere

hem ishte vetem per nje perjudhe te shkurter kohe, ku perfitimet

nanetaret e tjere te shumices mendonin se sherbimi i kryer ishte nje kerkese e arsyeshme e bere nga shteti per rastelejuar nen Art 4(3). Kater anetaret e shumices ne analizen e bere ndaj kryerjes se punes me dhune apo detyrim u shprehen se: ‘Koncepti nuk mund te kuptohet vetem ne bazat e nje kuptimi literal te fjaleve dhe konsiderohet ne te drejten nderkovkunder deshires se personit qe e kryhen ate, se dyti kerkohet qe puna ose sherbimi te kryhen ne menyre te padrejte dhe abuzive ose puna dhe sherbimi i kryer perfshijne ne vetvete vuajtje te panevojshme’. Ne analizen e bere nga komisioni u arrit ne konkluzionin se puna e kryer nga Iversen nuk ishte e tille qe te mund te klasifikohej si pune e kryer me dhune apo e detyruar. Kerkesa shtetit per te kryer sherbimin ne fjale nuk ishte e padrejte dhe abuzive qekurse sherbimi i kryer edhe pse i detyruesfinanciare ishin te konsiderueshme, nuk kerkonte nje sherbim jashte fushes profesionale te personit, dhe aplikohej vetem per ato pozicione qe nuk plotesoheshin edhe pas perpjekjeve nepermjet reklamimit dhe ku nuk egzistonte elementi i diskriminit apo i bere me qellime ndeshkuese. Sic e pame edhe me siper, arsyet e dhena nga dy anetaret e tjere te komisionit te cilet votuan per mospranimin e ceshtjes bazuar nen Art 4(3) sepse sherbimi i kerkuar ne kete ceshjte ishte ne pergjigje te nje kercenimi qe i behej mireqenies se komunitetit. Qeveria Norvergjeze nuk ish perpjekur te mbrohej nen kete dispozite por thjesht kish spjeguar situaten ne pergjithesi ne veri te Norvegjise ku ishte e theksuar mungesa e sherbimeve

45


shoqerore te cilat ndikonin negativisht ne gjendjen shendetesore te ketyre komunitetetve. Ndersa ne Oslo ne 1946 kish nje dentist per cdo 650 banore, ne tre zona te veriut te

nd te pershkruhet si pune e kryer ne rast krize apo emergjence qe kercenojne ten e komunitetit ashtu sic kerkohet nen Art 4(3). Termat e perdorur ne kete dispozite gjerojne situata te papritura fatkeqesish natyrore dhe jo nje fenomen te vazhdueshem oqeror, klimaterik dhe gjeografik pavaresisht nga serioziteti kercenues qe ato

aminimi te mirfillet te situates ne teresi dhe nje investigimi te raktikes se ndjekur nga shtetet Anetare te Keshillit te Europes, Konkludoi se forma e

e denimi ne perputhje me Art 5 kerkon respektimin e te jitha dispozitave te Art 5 ? Ne De Wilde v Belgjike ndryshe e njohur si ceshtja e

ishte e

Norvegjise proporcionaliteti ishte nje dentist per cdo 13,000, 6,000 dhe 5,500 banore respektivisht. Per me teper marrja e nje sherbimi te mire mjekesor ne zonat e tjera behej shume i veshtire per arsye te distances se madhe qe egzistonte, veshtiresive te medha te komunikimit dhe moti shume i ftohte gjate kohes se dimrit. Ndersa keto mund te konsiderohen si arsye te mirefillta per qeverine Norvegjeze ne perpjekjet e saj per krijimin e praktikave alternative per ti dhene zgjidhje problemit ne vend, mbetet akoma e paqarte nese keto mund te perfshiheshin nen Art 4. Ndoshta kjo eshte nje ceshtje qe demostron nevojen per nje tjeter perjashtim nen Art 4 te konventes qe duhet te jete puna ose sherbimi per mbrojtjen e shendetit publik. Sepse nuk mund te konkludohet me bindje te plote nen gjendjen aktuale te konventes, nese puna e kryer nga Inversen mujesyshparaqesin. Puna e Kryer nga te Burgosurit Art 4(3) (a) perjashton nga mundesia e klasifikimit si ‘pune e kryer me dhune apo ne menyre te detyrueshme’ cdo lloj pune qe kerkohet te behet gjate vuajtjes se nje denimi i vendosur sipas dispozitave te Art 5 te Konventes apo gjate nje lirimi me kusht. Komisioni pati rastin te shqyrtonte nje grup aplikimesh nga persona te burgosur ne Gjermani Njezet Pesona te Burosur v Gjermanise. Keta ankoheshin se gjate kohes se kryerjes se nje denimi ne burg ata i ishin nenshtruar nje pune me dhune dhe te detyrueshme sepse nuk merrnin pagese te mjaftueshme per punen e kryer dhe gjithashtu nuk ishin te siguruar sipas te drejtes se sigurimeve shoqerore ne vend. Komisioni tradicionalisht i ka refuzuar aplikimet nga te burgosurit qe kerkojne ngritje pagash apo te drejten per tu mbuluar nga sigurimet shoqerore. Aplikuesit e ceshtjes ne fjale, sidoqofte, ngriten nje pike tjeter interesante ne aplikimin e tyre, duke u ankuar se nje pjese e punes se kryer nga ata gjate kohes se vuajtjes se denimit ishte bere ne sipermarrje te nje firme private sipas kontratave te nenshkruara me administraten e burgut, dhe kjo forem trajtimi sipas tyre konsistonte ne nje gjendje skllaverie per te burgosurit ne fjale. Komisioni e trajtoi ceshtjen se pari nga pikpamja e Art 4(3) (a) pra nese kishim te benim me kryerjen e nje pune me dhune ose te detyruar. Dhe mbas nje egzppunes per te cilen aplikuesit ishin duke u ankuar perfshihej brenda perjashtimit te Art 4 (3) (a) dhe ishte rrjedhimisht nje pune e kerkuar normalisht nga te burgosurit brenda kuptimit te ketij Artikulli. Mund qe te mendohet se perjashtimi i paraqitur nen Art 4(3) (a) te nje pune te kerkuar per t’u bere gjate vuajtjes se njgendacakeve, komisioni u shpreh se puna e kryer nga aplikuesit ne kete ceshtje nuk

46


justifikuar nen Art 4, pra nuk mbulohej nga perjashtimi sepse kishim te benim me nje

do person, të cilit i është hequr liria me arrestim ose me burgim, ka të drejtë të

arrestimin dhe enimin te pavlefshem. Nuk mund te thuhet qe denimi eshte i justifikueshem nen njeren

dispozite te konventes nese ne anen tjeter eshte i pavlefshem nen nje tjeter dispozite te nuk e ben nje diferencim midis dispozitave te Art 5. Dhe per keto

e ose e

und sipas dispozitave te onventes, te konsiderohej si pune e kryer me dhune apo e detyruar, sherbimi ushtarak

ithesisht etyra e ushtareve te cilet futen ne kontrate duke marre parasysh kufizimin e lirive te tyre

personale nuk mund te pretendojne skllaverim apo roberim. Dhe fakti qe ata hyn ne

shkelje te Art 5 (4) i cili thote: ‘Ç ankohet në gjykatë me qëllim që kjo e fundit të vendosë, brenda një afati të shkurtër, për ligjshmërinë e burgimit të tij dhe të urdhërojë lirimin, në qoftë se burgimi është i paligjshëm’. Ndersa gjykata vendosi qe edhe pse kishim te benim me nje shkelje te Art 5(4) nuk kemi nje shkelje te Art 4 sepse te burgosurit ishin denuar ne menyre te ligjshme sipas Art 5(1) (e). Konkluzioni i arritur nga gjykata eshte shume i kundershtueshem qekurse Art 5 duhet te merret ne teresi dhe cdo shkelje nga paragrafi (1) deri ne (4) do ta bented

saj. As Art 4(3) (a) arsye pikpamja e dhene nga komisioni eshte me e favorshme dhe e drejte.

Sherbimi Ushtarak Art 4(3) (b) perjashton cdo sherbim te karakterit ushtarak nga perfshirja e saj si pune e kryer me dhune ose e detyruar. Ne ceshtjen e Djemeve Marinar w,x,y dhe z v Mbreteri e Bashkuar. Kater aplikuesit e moshes 15 dhe 16 vjec te cilet kishin hyre ne ushtrine Britanike te Forcave Detare per nje perjudhe prej nente vitesh llogaritja e te ciles do te fillonte qe nga momenti qe ata do te mbushnin moshen 18 vjec. Ata kishin kerkuar lirimin e tyre nga ushtria, por, pavaresisht kerkesave te tyre te perseritura, lirimi u ishte refuzuar. Ata u ankuan nder te tjera per shkelje te te drejtave nen Art 4(1) per mbajtje ne roberi. Komisioni gjithashtu e trajtoi ceshtjen nen Art 4(2), por perfundoi se ankesa a marinareve se sherbimi i kryer prej tyre konsistonte ne ‘pune te kryer me dhundetyruar’ nuk mund te pranohej sepse sherbimi ushtarak ishte e perjashtuar si i tille nen Art 4 (3) (b). Kjo dispozite perjashtonte plotesisht mundesin qe sherbimi ushtarak i vullnetshem te konsiderohej si nje shkelje e Art 4(2) dhe gjithashtu ishte paramenduar qe te mbulonte detyrimin per te vazhduar sherbimin e ndermarre ne baza vullnetare. Qeveria e Mbreterise se Bashkuar parashtronte se perjashtimi i sherbimit ushtarak nen Art 4(3) (b) nenkuptonte gjithashtu aplikimin kundrejt skllaverise dhe roberise nen paragrafin 1. Cdo konkluzion ne te kundert te kesaj do te sillte anomali per vet faktin se edhe pse asnje sherbim ushtarak i cfaredolloj karakteri nuk mkmund qe gjithsesi te konsiderohej si nje imponim i nje shkalle shume me te larte sic eshte skllaveria dhe robeia. Pra shkurtimisht dicka qe nuk mund te klasifikohej si pune e detyrueshme nuk kish sesi te rezultonte ne skllaveri apo roberi. Ndersa aplikuesit hidhnin drite mbi faktin qe disopzitat e konventes ishin boll te qarta se ndalimi i skllaverise dhe roberise jane absolute ndersa per punen e kryer me dhune ose te detyrueshme egzistonte mudesia e parjashtimit. Komisioni vendosi qe pergjd

47


sherbimin ushtarak ne moshe te mitur, ne vetvete, nuk mund te konsiderohet si roberim sepse ata jane duke kryer nje sherbim ushtarak normal per kushtet e nje ushtari. Per sa i perket hyrjes ne moshe te re aplikuesit mbeshteteshin ne mbrojtjen e vecante qe u garantohet te miturve ne te gjitha sistemet ligjore per sa i perket pjesemarrjes se tyre ne aktivitetet te paparashikueshme per ta. Komisioni i refereohej faktit se vet prinderit e aplikuesve kishin dhene pelqimin e tyre. Mbrojtja e te miturve ne fushat e tjera juridke bazohet egzaktesisht ne te njejtin pelqim prinderor dhe gjithashtu ne egzistencen e principit qe cdo nenshkrim nga nje i mitur do te ishte i pavlefshem pa lejen prinderore por i vlefshem dhe i detyrueshem nese leja prinderore eshte dhene. Sidoqofte Komisioni nuk mori parasysh nje tjeter element te konsiderueshem per mbrojtjen e te miturve, qe shume sisteme ligjore te shteteve anetare e kane, se ne disa rrethana te caktuara u jep mundesine individeve te cilet kane hyre ne kontrate me lejen e prinderve. Qe me arritjen e maturise (mosha e zotesise per te vepruar) te jene ne gjendje te vendosin nese do te vazhdojne me kontraten apo ta perfundojne ate. Aplikimi i bere u refuzua si i papranueshem por menjeher me mbas nje rregullore e Sherbimit Ushtarak Detar u vendos ne Britanine e

adhe nen te cilen djemte mund te vendosnin me arritjen e moshes 18 vjec nese donin te nin sherbimin ushtarak ,pas tre vite sherbimi te plote, c’ka do te thote praktikisht ne

c.

etet, tcunamet, uraganet etj. Natyra e punes se lejuar nen ete dispozite duhet te behet ne baze te mundesive personale te personit, per te kryer unen e nevojitur. Nese nuk do te egzistonte nje perjashtim i tille shtetet do te derogonin ga dispozita e Art 4 (3) (c).

je situate emergjente. Testi eshte i lidhur me ate c’ka do te pritej nga nje ytetar ne nje situate te vecante. Diferenca mund te jete shume e papercaktueshme dhe ku

Mlimoshen 21 vje Emergjencat Art 4(3)(c) e perjashton nga aplikimi i Art 4(2) sherbimet e kryera ne raste emergjente ose fatkeqsie te cilat kercenojne jeten ose mireqenien e komunitetit. Sic u pa ne ceshtjen Iversen dy nga gjykatesit e shumices vendosen qe kjo do te perfshinte rastin e mungesave te dentisteve ne zonat e largeta veriore te Norvegjise. Interpretimi me i sakte i rasteve emergjente apo fatkeqesie do te perfshinte kryerjen e punes ne raste te pashmangshme dhe te perkohshem emergjence. Shembuj te cilet mund te jene shuarja e zjarreve pyjore, ose ndihme e dhene ne zhvendosjen e personave jeta e te cileve kercenohet nga fatkeqesi natyrore sic mund te jen termkpn Detyrime Normale Qytetare Art 4(3) (d) autorizon kryerjen e cdo pune qe eshte pjese e detyrimeve normale qytetare. Ndryshimi nen kete Artikull nga Art 4(3) (c) eshte se ne kete rast nuk nevojitet te kemi pranine e nqvertet qendrojne kufijte per te bere dallimin midis 4(3) (c) dhe 4(3) (d) eshte akoma per tu vendosur. Ne nje ceshtje Austriake Gusenbawer v Austri u ngrit pyetja nese programi i asistences ligjore ne Austri ishte i pajtueshem me Art 4 te konventes. Aplikuesi ne kete ceshtje ishte

48


nje avokat qe praktikonte ne Viene, i cili ankohej se ish detyruar ne kundershtim me Art 4, te sherbente si avokat mbrojtes per nje individ qe nuk e kish mundesine per te paguar privatisht. Sipas sistemit te asistences ligjore ne Austri nje avokati i kerkohej te jepte sherbimet e tij dhe kishte masa ndeshkimore nese refuzonte ta bente nje gje te tille. Asnje shume nuk i paguhej dhe nuk merrte asnje shperblim per c’ka mund te shpenzonte. Ne

okateve dhe brenda ketij profesioni

fikohej nen Art 4(3) (c). Gjykata nuk ishte

shkembim te keti sherbimi Qeverria paguante nje shume te caktuar vjetore qendres se avokatise, shume e cila perdorej per qellime bamiresie ndaj avokateve pensionist te cilet ishin larguar nga praktika, por kjo nuk perbente nje te drejte ligjore per te perfituar. Ne procedurat e pranueshmerise se ceshtjes qeveria Austriake argumentonte nder te tjera se avokatet nepermjet zgjedhjes se tyre te lire te ketij profesioni pranonin detyrimin per te sherbyer nen sistemin e ndihmes ligjore dhe rrjedhimisht kjo nuk rezultonte ne pune te detyruar, por nje rrjedhoje e zgjedhjes se tyre te lire. Dhe argumenti i dyte parashtronte se, edhe nese konsistonte ne nje pune te detyruar, ishte e justifikuar si pune ose sherbim i kryer ne sherbim te detyrimeve normale qytetare. Aplikuesit u kunderpergjigjen duke u shprehur se nje detyrim i tille behej vetem kundrejt avvetem per sherbimin e mbrojtjes ne gjykate, keshtuqe nuk mund te konsiderohej si pjese e detyrimeve normale qytetare. Komisioni e deklaroi ceshtjen te pranueshme por kishim pastaj te benim me nje zgjidhje miqesore te ceshtjes. C’fare do te konsistoje ne sherbime normale qytetare ne konvente varet nga nga existenca e nje praktike te krahasueshme ne shtetet e tjera anetare. Pra praktika e perhapur ne shtetet anetare do te jete determinuese per interpretimin e konventes ne perpjekjet e bera per t’ju pergjigjur pyetjes nese nje sherbim ligjor falas ndaj personave qe e kane te pamundur pagesen e nje sherbimi te tille mund te konsiderohet si pune e kryer ne sherbim te detyrimeve normale qytetare. Ne ceshtjen Van Der Mussele flitej per nje ligj Belg i cili kerkonte qe praktikantet avokat (gjate stazhit) t’u sherbenin njerezve qe e kishin te pamundur te paguanin privatisht, pa te drejte page apo shperblimi. Refuzimi per te pranuar kryerjen e nje sherbimi te tille mund te rezultonte ne mospranim e regjistimit ne dhomen e avokatise Belge (Bar Belg). Gjykata nuk ishte dakord me konkluzionin e komisionit. Se aplikuesit kishin pranuar paraprakisht kryerjen e nje sherbimi te tille. Gjykata githashtu bente te qarte se kerkesa shtese per te pasur nje pune te kryer me dhune ose me detyrim ishte egzistenca e padrejtesie apo kercenimit eshte nje kriter dytesor dhe jo vendimtar. Gjykata parapelqen qe ta trajtoje ceshtjen duke marre parasysh te gjitha rrethanat e saj dhe duke i perputhur keto rrethana me qellimet e Art 4. Duke pasur parasysh natyren e punes qe kryhet nga avokati praktikant qe e ndermerr nje pune te tille si pjese e trajnimit profesional dhe per vet faktin se puna e kerkuar nuk ishte joproporcionale. Gjykata konkludoi se ne kete ceshtje nuk kishim te benim me nje pune te detyruar ne shkelje te Art 4(2), dhe keshtuqe nuk nevojitej shqyrtimi nese nje pune e tille e kryer nga avokatet praktikante justiplotesisht dakord me faktin qe nuk kish asnje pagese apo shperblim per punen e kryer ne keto rrethana por konkludoi se keto faktore ne vetvete nuk mjaftonin per ta vleresuar punen si te kryer me dhune ose e detyruar. Schmidt v Gjermani ishte nje aplikim i bere kunder nje kerkese ligjore ne gjermani qe burrat ose duhej te sherbenin si zjarrfikes per nje afat te caktuar kohor, ose te kontribonin financiarisht si alternativ e ketij sherbimit. Ne kete rast ankuesit pretendonin gjithashtu nje shkelje te Art 14 per faktin se rregulli ishte vetem per burrat dhe jo per grate. Zona ku jetonin aplikuesit nuk vuante per mangesi te numrit e vullnetareve zjarrefikes dhe

49


keshtuqe kerkohej vetem pagesa e kontributit financiar. Gjykata konkludoi se sherbimi i detyruar ne forcat e zjarrfikeses konsistonte ne nje sherbim te kryer si pjese e detyrimeve normale qytetare nen Art 4(3)(d) dhe kontributi financiar i kerkuar ishte ngushtesisht i

dhur me sherbimin e detyruar ne forcat zjarrefikese qe gjithashtu mund te konsiderohej Me vone gjykata vazhdoi te trajtonte aspektin e dyte te ceshtjes ate

ga

kundershtim me

e e puneve ublike dhe pranimin e tij per tu derguar ne Moskenes. Marredhenia midis aplikuesit dhe inistrise prezumonte nje kontrate e cila perjashtonte aplikimin e Art 4. Komisioni nuk i

ushtoi vemendje ketij aspekti ne kete ceshtje keshtuqe ngalet akoma e hapur.

y Art undohet ti arrij keto qellime nepermjet ndalimit te cdo lloj arrestimi apo hetimi jashte

he brenda nje kontrolli te mirfillet gjyqesor. Derogimi nga ky artikull johet. Pra nuk eshte i natyres absolute sic ishin ato qe kemi permendur deri tani.

lisi brenda Art 4(3)(d).ne lidhje me diskriminimin. Pranimi me Deshire Me sa duket pranimi me vetdije dhe deshire per kryerjen e nje pune apo sherbimi e cila perndryshe do te ishte konsideruar si skllaveri ose roberi nuk mjafton per ta bere te ligjshme ate. Ne ceshtjen e Djemeve Marinare Qeveria Britanike argumentonte se nje kerkese esenciale per te konkluduar se kemi te bejme me roberi eshte qe puna ose sherbimi te kryhen ne menyre te dhunshme kunder deshires se personit dhe ne rrethana ku mungon liria e perzgjedhjes. Por ne anen tjeter argumentohet qe Art 4(1) duhet te interpretohet si i tille qe te ndaloje gjithashtu pranimin me deshire te roberimit nga nje individ. Liria e personit eshte nje e drejte e patjetersueshme dhe personi nuk ka te drejte ta braktise ate qofte kjo edhe me deshiren e vete personit. Kjo reflektohet qarte nmosperfshirja e fjales ‘pa deshire’ ne lidhje me roberimin ne Konventen Suplementare mbi skllaverine 1956 dhe Konventes se OKB’se mbi te Drejatat Politike dhe Civile. Kjo u be me qellim qe te mos jete e mundur per askend te nesnshtroi vetveten me deshire. Sidoqofte ngelet akoma e paqarte nese termat e perdorur ‘me dhune’ ose ‘e detyruar’ bejne qe sipermarrja me deshire do te perjashtonin mundesine e aplikimit te Art 4(2). Nje nga elementet e kerkuar per shkeljen e Art 4(2) eshte kryerja e punes ne deshiren e individit, por mbetet akoma e hapur pyetja nese nje person i cili ka pranuar ne menyre te vullnetshme te kryeje nje pune e cila e pare objektivisht do te rezultonte ne pune e kryer me dhune apo e detyruar, do te detyrohej ta vazhdonte ate. Ne ceshtjen Iversen Qeveria Norvegjeze argumentonte qe aplikuesi ne kete ceshtje pranoi me deshiren e vet kushtet e paraqitura, ai ishte ne dieni te legjislacionit dhe hyri ne marveshje me qeverine vullnetarisht . Per vet natyren e bisedave me ministrinpmk 7 Liria dhe Siguria Personale Objektivat e Art 5 jane mbrojtja dhe sigurimi i lirive personale te individit, dhe vecanerisht dhenia e nje garancie ndaj arrestimit dhe hetimeve te padrejta. Kmkornizave te ligjit dle Ar 5 Shprehet se.

50


1. Çdokush ka të drejtën e lirisë e të sigurisë personale. Askujt nuk mund t’i hiqet liria,

ar e ligj:

. kur arrestohet ose burgoset ligjërisht për moszbatim të një urdhri të dhënë nga gjykata ikuar

toritetit gjyqësor ompetent, kur ka arsye të besueshme për të dyshuar se ai ka kryer një vepër penale

e

kur një person arrestohet ose ndalohet ligjërisht, me qëllim që të ndalohet hyrja e tij e

. Çdo person i arrestuar duhet të informohet brenda një afati sa më të shkurtër dhe o akuzë

i ose një yrtari tjetër të autorizuar me ligj për të ushtruar funksione gjyqësore dhe ka të

hequr liria me arrestim ose me burgim, ka të drejtë të ëjë ankim në gjykatë me qëllim që kjo e fundit të vendosë, brenda një afati të

ë kundërshtim me dispozitat e këtij neni,

me përjashtim të rasteve që vijojnë dhe në përputhje me procedurën e parashikum a. kur burgoset ligjërisht, pas një dënimi të dhënë nga një gjykatë kompetente; bnë përputhje me ligjin ose për të garantuar përmbushjen e një detyrimi të parashnga ligji; c. kur është arrestuar dhe paraburgosur për t’u çuar përpara aukose kur ka motive të arsyeshme për të besuar se është e nevojshme që të pengohet të kryejë një vepër penale ose të largohet pas kryerjes së saj; d. kur një i mitur ndalohet ligjërisht, për qëllim edukimi të mbikqyrur, ose për ndalimin tij të ligjshëm, me qëllim që të çohet përpara autoritetit kompetent ligjor; e. kur individët ndalohen ligjërisht për të parandaluar përhapjen e sëmundjeve infektive të personave të sëmurë mendërisht, alkoolistëve, narkomanëve ose endacakëve; f.paautorizuar në atë vend, ose për një person kundër të cilit është duke u kryer një procedurë dëbimi ose ekstradimi; 2në një gjuhë që ai e kupton, për arsyet e arrestimit të tij dhe në lidhje me çdqë i bëhet. 3. Çdo person i arrestuar ose i paraburgosur në rrethanat e parashikuara në paragrafin 1/c të këtij neni, duhet të çohet menjëherë përpara një gjykatëszdrejtë të gjykohet brenda një afati të arsyeshëm ose të lirohet në gjykim e sipër. Lirimi mund të kushtëzohet nga garancia për t’u paraqitur para gjykatës. 4. Çdo person, të cilit i ështëbshkurtër, për ligjshmërinë e burgimit të tij dhe të urdhërojë lirimin, në qoftë se burgimi është i paligjshëm. 5. Çdo person, që arrestohet ose burgoset nka të drejtën e zbatueshme të dëmshpërblimit. Cfare Mund te Konsistoje ne Heqje Lirie

51


Hapja e ketij Artikulli behet nepermjet fjaleve ‘cdonjeri ka te drejten e lirise dhe te sigurise personale’. Kuptimi i fjales siguri te shprehur ne Art 5 eshte disi i paqarte. Sipas parimeve interpretuese termit ‘siguri’ duhet ti jepet nje kuptim i pavarur nga ai i ‘lirise’. Kjo dileme interpretuese duket sikur eshte zgjidhur ne ceshtjen Bozano ku arsyetimi i

jykates e vendoste perqendrimin e Art 5 ne privimin e lirise. Sidoqofte ne ceshtje te cilat

kuptimin e Art 5 dhe

pamundur . Gjithashtu i

druar ne spital. Pasi shpenzoi tre muaj ne kete gjendje ne baze te rocedurave ligjore te lejuara u vendos nen kurimin e detyruar. Me vone ai u ankua nen

gkane pasur te bejne me zhdukjen e te burgosurve gjykata ka vene ne perdorim shprehjen ‘sigurise personale’ te perdorur ne Art 5 si rezultat i paqartesise qe paraqet zhdukja e personave dhe dyshimi se ky person mund te jete ekzekutuar. Eshte pare si e nevojshme te dihet se cfare do te kuptojme me ‘privim te lirise’. Eshte e qarte se burgosja brenda nje qelie burgimi do te konsiderohej si e tille por menyra me pak kufizuese ndaj lirise personale do te perbenin nje problem. Art 2 i Protokoll 4 te konventes e garanton te drejten per tu larguar dhe per te levizur lirshem brenda nje shteti, keshtuqe nevojitet te behet nje dallim midis privimit te lirise nen kufizimit mbi te drejten per te levizur. Mirepo dallimi midis ketyre dy veprimeve eshte ngandonjehere shume i veshtire. Per te vendosur nese kemi nje shkelje te lirise sipas Art 5 gjykata do te shikoje per disa faktore tregues sic mund te jene, natyra e privimit, kohezgjatja, efektet dhe menyra e implementimit te mases ne fjale. Guzardi v Itali eshte nje shembull klasik i nje ceshtje te ndermjetme. Aplikuesi ne kete ceshtje dyshohej se ishte anetar i mafias dhe si rrjedhoj u urdherua te qendronte ne nje ishull te vogel afer Sardenjes per gjashtembedhjete muaj. Edhe pse nuk ishte i rrethuar ne nje zone prej dy kilometra katrore ne te cilin perfshihej nje fshat ku jetonin burra te tjere te gjithe nen te njejtat kushte, dhe gjithashtu ankimuesit i duhej te raportonte ne polici dy here ne dite. Gruaja dhe femijet mund te jetonin me te por kushtet e veshtira benin te pamundur nje gje te tille. Edhe pse atij i lejohej te punonte gjate kesaj kohe, ne fshatin ne fjale kishte shume pak pune dhe punesimi i tij ishte pothuajse eduhej te merrte leje nga policia para se te telefononte ose te priste vizitor. Shkelje e cdonjeres nga keto rregulla do te pasohej me izolim. Gjykata pasi beri nje krahasim te situates se Guzardit dhe nje personi te mbajtur ne nje burg te hapur konkludoi se ketu kishim te benim me nje shkelje te te drejtes per liri personale. Ne H.L v Mbreteri e Bashkuar aplikuesi ishte me semundje (Autizmi) si rezultat i se ciles nuk mund te fliste dhe i prirur per te shkaketuar deme vetsvetes. Doktorrat vendosen se ishte ne interesin e tij qe ai te vendosej ne spital psikiatrik per nje perjudhe kohore dhe qekurse ai nuk i rezistoi kesaj u pranua ne spital si nje pacient ‘informal’ pa asnje detyrim ligjor per te qenpArt 5(1) per kohen qe kish shpenzuar si nje pacient informal. Fakti qe aplikuesi nuk kish protestuar dhe kish pranuar te qendronte pa bere ndonjehere kerkesen per tu larguar nuk ishte vendimtar ‘E drejta e lirise eshte nje e drejte shume e rendesishme ne nje shoqeri demokratike nga e cila nuk mund te pretendohet se eshte hequr dore thjesht nga mosrefuzimi per tu vendosur ne spital’ Nje faktor shume i rendesishem ishte ai qe mjeket qe merreshin me trajtimin e aplikuesit ushtronin nje kontroll te plote mbi levizjet e tij dhe ai nuk gezonte mundesine per te

52


levizur qekurse nese tentonte nje gje te tille menjehere do te merreshin masa ndaluese nga organet mjekesore ndaj tij. Keshtuqe kishim te benim me nje privim te lirise se personit. Ne ceshtjen Amuur v France aplikuesit ishin refugjate nga somalia te cilet kishin udhetuar nga Kenia ne Siri dhe me vone per ne Aeroportin e Parisit (Orly). Ata nuk u lejuan te hynin ne France mbi bazen se pasaportat e tyre ishin te falsifikuara dhe per njezete dite u vendosen ne katin e nje hoteli qe ishte marre me qera nga ministria e

eshkimet disiplinuese te cilat

se i eshte privuar e dretja e lirise kur mbi te aplikohet nje deshkim disiplinues gjate kohes se vuajtjes se denimit. Keshtuqe aplikimi i bere nen Art

byllur ne qeline e

ise se personit sipas Art 5(1). Ky nuk eshte nje vendim shume i enaqshem qekurse eshte i papajtueshem me nje vendim te meparshem te bere nga

vleresuar nga mjeket se vuante nga crregullime

zitive te shtetit nen Art 5 dhe ngelet per qartesuar ne ceshtjet e mevonshme.

brendshme dhe konsiderohej si nje zone tranziti, para se te dergoheshin mbrapsht per ne Siri. Gjykata nuk pranoi argumentat e paraqitura nga qeveria Franceze se qekurse aplikuesit ishin te lire ne cdo kohe te ktheheshin ne Siri apo cfaredo shteti tjeter, mbajtja e tyre ne kushtet e siperpermendura nuk rezultonte ne privim te lirise personale. Ceshtja Engel bente fjale per ndeshkimet disiplinuese te aplikuara ndaj ushtareve Hollandez. Menyrat e heqjes se lirise ishin te ndryshme duke filluar nga me e lehta qe ish mbajtja vetem brenda territorit te gazermave ndersa forma me e rrepte e ndeshkimit konsistonte mbylljen e tyre ne qeli. Gjykata arsyetonte se ndpadyshim mund te klasifikoheshin si privim i lirise personale per nje person civil nuk mund te konsiderohet e njejte kur aplikohet kundrejt nje ushtaraku. Format e lehta te ndeshkimit nuk mund te thuhej se arrinin shkallen e heqjes se lirise personale ndersa ato me te rreptat mund te konsideroheshin si te tilla. Bollan v Mbreteri e Bashkuar u tha se nese nje individ eshte duke vuajtur nje denim ne burg nuk mund te pretendojen5 nga te afermit e nje gruaje e cila u vetvra gjate kohes qe ajo ishte msaj gjate nje perjudhe kur te burgosurit e tjere shijonin kohen e tyre te lire ne obborr, u deklarua si i papranueshem. Privimi nga liria i bere nga personat privat dhe Ekstraterritorialiteti Eshte akoma i paqarte pozicioni i shtetit ne lidhje me detyrimet pozitive te tij kur liria e nje individi eshte hequr nga nje person privat. Ne ceshtjen Nielsen v Danimark aplikuesi ishte 12 vjec kur u pranua ne nje spital psikiatrik pas kerkeses se bere nga nena e vet per nje gje te tille. Gjykata u shpreh se meqenese vendosja e personit ne spital erdhi si rrjedhoje e lejes se shprehur nga nena e vet per ta bere kete e justifikuar nga gjendja mendore e aplikuesit dhe meqenese kufizimet mbi lirine e ketij individi nuk ishin te ndryshme nga kufizimet e bera ndaj nje femije ne nje spital te zakonshem nuk kishim te benim me nje privim te lirkgjykata, me i pranueshem do te ishte konkluzioni qe vendosja e personit ne spital konsistonte ne heqje te lirise se tij sipas Art 5 por nje kufizim i tille ishte i justifikuar sipas paragrafit 1(d)-(e). Ne Kniarska v Mbreteri e Bashkuar gjykata beri nje dallim midis aplikueses ne kete ceshtje e cila ishte nje 17 vjecare e mendore psikopatie dhe ceshtjes Nielsen duke u bazuar ne faktin qe vendosja e Kniarskes ishte bere me vendim gjykate te cilet nuk mund te gezonin autoritetin prinderor mbi te. Gjithsesi kjo e le te papercaktuar pergjegjesine potu

53


Deritani gjykata nuk ka ndermarre ndonje gjykim ku te vendosej pergjegjesi mbi shtetin per te frenuar, ekstradimin apo deportimin e nje individi i cili rrezikonte ti shkeleshin te drejtat e garantuara nen Art 5 ne shtetin prites. Ligjshmeria e Heqjes se Lirise Nese nje individ privohet nga e drejta e lirise ne nje menyre qe nuk eshte e mbuluar prej njeres nga kategorite perjashtuese nen Art 5 (1) paragrafet (a)-(f) atehere do te kemi te bejme me nje heqje lirie te jashtligjshme. Ky parim gjen mbeshtetetje ne ceshtjen Riera Blume dhe te tjeret v Spain ku gjashte anetare te nje kulti fetar u mbajten te mbyllur ne

qe mos tejkalohet perdorimi i forces se lejuar nga ligjet e brendshme. Per te vendosur mbi

per nje afat te papercaktuar dhe te paparashikuar kohe ishte kunder arimit te qendrueshmerise ligjore dhe krijonte mundesine e abuzimeve. Keshtu nga

dhomat e nje hoteli per dhjete dite nen mbikqyrjen e familjareve te tyre dhe te ndihmuar nga policia me qellim ‘shprogramimin’ e tyre nga psikiatret. Ne kete ceshtje u konkludua nga gjykata se kishim te benim me nje shkelje te Art 5(1) sepse ‘shprogramimi’ ne kushte te tilla nuk rezulton te jete nje nga gjashte perjashtimet e lejuara per privimin e lirise nen Art 5 (1) (a)-(f). Per me teper privimi i lirise personale duhet te behet ne menyre te ligjshme dhe ne perputhje me procedurat e kerkuara nga ligji. Kjo nenkupton qe arrestimi ose paraburgimi i personit duhet te jete kryer ne perputhje me procedurat rregullat substanciale te ligjeve te brendshme. Ku per shembull kerkohet nje leje nga gjykata per arrestimin e personit leja e dhene duhet te jete ne formen korrekte ose arrestimi do te konsiderohet si i jashtligjshem nen Art 5. Njekohesisht kur ka qene e nevojshme te perdoret forca per ti dhen efekt nje arrestimi forca e perdorur duhet te jete proporcionale ne menyre te tilleteproporcionalitetin e forces se perdorur nuk eshte roli i Gjykates Evropiane por i Gjykates se Brendshme. Megjithate qekurse sipas Art 5(1) mosperputhja e veprimeve me ligjet e brendshme do te konsistonte ne shkelje te konventes duhet te bindet Gjykata Evropiane per mbrojtjen e te drejtave te njeriut se kerkesat e ligjeve te brendshme jane plotesuar. Ne menyre qe privimi i lirises se individit te jete i ligjshem brenda kuptimit te Art 5(1) nuk mjafton vetem qe te jete bere ne perputhje me ligjet e brendshme. Ligjet e brendshme qe sherbejne si kufizues te abuzimit duhet qe te arrijne nje cilesi te caktuar. Se pari duhet qe te permbajne rregulla dhe procedura te qarta te cilat shteti duhet ti respektoje para se te privoje nje individ nga liria e garantuar. Ne ceshtjen Amuur te permendur me siper u konkludua se kishim te benim me shkelje te Art 5 sepse te vetmet rregullore qe mundesonin mbajtjen e azil-kerkuesve ne nje zone nderkombetare te nje aeroporti permbaheshin ne nje dokument te ministrise se brendshme qe nuk ishin te publikuara. Dhe keto dokumenta nuk ishin te disponueshme nga vet azil-kerkuesit apo avokatet e tyre ku mugonte permbajtja e ndonje mbrojtje ndaj hetimeve te njeaneshme dhe nuk lejonin rishikimin e ceshtjes nga gjykatat e brendshme. Ne ceshtjen Baranowski vPoloni gjykata gjeti mangesi ne ligjet polake ne lidhje me hetimet ne paraburgim. Ne 1993 - 94 kur ishte arrestuar aplikuesi egzistonte nje praktike e perhapur ne Poloni qe mbas nje akuze te vendosur mbi te dyshuarin personi mund te mbahej brenda per hetime deri ne momentin e gjykimit dhe kjo pa nevojen e ndonje urdheri gjyqesor. Gjykata konkludoi se nje praktike e tille e ndjekur nga autoritetet polake nuk bazohej ne ndonje ligj te vecant por rezultonin nga mosegzistenca e rregullave te qarta per situata te tilla. Per me teper fakti qe hetimi mund te vazhdonte p

54


vendimi i Baranowskit mund te nxjerrim qe edhe kur ligjet e brendshme jane te qarta dhe r kerkesat ligjore privimi i personit nga liria nuk do te

i ligjshem arrestimi ose hetimi duhet te behet me qellimin e

iteti kompetent ligjor’

cili nuk esshte kryer ende.

rake ne fuqi si te ezikshem per rregullin dhe sigurine publike dhe perdorimi i arrestit te shtepise binin

sulmuar krimin e organizuar nuk mund te justifikohet nen Art 5(1) (c).

autoritetet i kane permbushukonsiderohet i ligjshem nese keto ligje te brendshme te shtetit lejojne hetime te padrejta apo te njeaneshme. Arrestimi dhe Paraburgimi Art 5(1) (c) lejon arrestimin dhe parburgimin e nje personi te dyshuar per kryerjen e nje vepre penale. Ky paragraf mund te copezohet ne disa pjese, prezenca e te cilave eshte e domosdoshme para se arrestimi ose hetimet te cilesohen si te pranueshme per konventen. Keshtuqe per te rezultuar sjelljes ‘para autoritetve kompetente ligjore’ dhe duhet te jete bazuar mbi nje dyshim te arsyeshem se personi ka kryer ose ka qene duke e kryer nje veper penale ose te largohet pasi ka kryer nje krim. Shprehja ‘autoritet ligjor kopetent’ eshte mbajtur te kete te njejtin kuptim si ‘gjykates apo tjeter zyrtar i autorizuar ligjerisht per te ushtruar force gjyqesore’ sipas paragrafit 3 te Art 5. Ne Ceshtjen Lawles v Ireland Qeveria Irlandeze parashtronte se Art 5(1)(c) duhet te interpretohet ne menyre te tille qe qellimi i arrestimit apo hetimit eshte qe te parandaloje kryerjen e nje vepre penale dhe jo qe gjithashtu te kete qellimin e sjelljes se personit para nje gjykate. Gjykata Evropiane per mbrojtjen e te drejtave te njeriut u shpreh se fraza e perdorur ‘ e ndermarre per qellimin e sjelljes para nje ‘autorkerkonte qe arrestimi te behej me qellimin permbushjes se njeres nga kerkesat e parashtruara ne Art 5(1) (c). Nisur nga ky perkufizim gjykata konkludoi se internimi i bere ndaj aplikuesit i cili ishte nje anetar i IRA (Ushtria per Republiken Irlandeze) nen nje ligj qe lejonte paraburgimin pa qene e nevojshme se do te pasohej nga nje gjykim, nuk mund te quhej nje perjashtim i perfshire nen Art 5(1) (c). Gjykata arriti ne te njejtin perfundim ne Ceshtjen Jecius v Lituani. Aplikuesi ishte burgosur nen Art 50 te Kushtetutes Lituaneze (e shfuqizuar ne Qershor te 1997), e cila lejonte arrestimin dhe paraburgimin nese ‘kish arsye te mjaftueshme per te dyshuar se personi mund te kryente nje veper penale te rrezikshme’. Nuk eshte e lejueshme te paraburgoset nje person ne kete menyre per nje krim i Derisa ne kohen e arrestimit dhe hetimit qellimi per venien e personit para gjykates ka qene present, eshte e pavlefshme nese ai eshte sjelle vertet para gjykates apo jo, megjithate nje perjudhe e gjate hetimesh para se te sillet para gjykates per gjykim mund te rezultoje ne nje shkelje te Art 5(3). Pra nevojitet qe arrestimi dhe paraburgimit e behen me qellim vendosjen e personit pepara nje gjykate. Vepra penale per te cilen behet arrestimi duhet te jete konkrete, paraburgim parandalues ndaj nje personi te cilin shteti e shikon si te padeshirueshem nuk do te lejohet. Per kete arsye edhe internimi i bere ne ceshtjen Lawless nuk do te perfshihej nga Art 5 (1) (c). Gjithashtu ne ceshtjen Greke Komisioni shprehu opinionin e vet se paraburgimi administrativ i kryer ndaj personave te konsideruar nga qeveria ushtarrjashte hapesires mbuluese te Art 5 dhe konsistonin ne privim te lirise ne menyre te pajustifikueshme. Gjithashtu ceshtja Guzardi e ben te qarte se privimi i lirise se personit nepermjet nje paraburgimi me qellim parandalues i bere ne baze te nje fushate per te

55


Nga sa me siper mund te konkludohet se do te jene shume te pakta ne numer ato ceshtje arrestimi i bere nen dy alternativat e fundit te paragrafit 5(1) (c). Qekurse fjalet e perdorura ‘kur ka motive të arsyeshme për të besuar se është e nevojshme që të pengohet të kryejë nje veper penale’ nuk lejon paraburgim parandalues me lehtesi, por kerkon te provohet se i paraburosuri ka pasur per qellim te kryeje nje veper penale konkrete.

idoqofte shumica e sistemeve te brendshme te shteteve Evropiane veprimet

ar se ai ka kryer një vepër penale’.

e

katen Evropiane se porosia e dhene nga eprori buronte nga kater formues te ndryshem te cilet kishin qene provuar te ishin te besueshem dhe kishin

hene histori te ngjajshme ne lidhje me krimin. Gjykata vendosi qe kjo ishte e jaftueshme per te permbushur kerkesen per ‘arsye te besueshme’ se aplikuesi kish kryer

je veper penale.

antuar Gjate Kohes se Paraburgimit rt 5(3) garanton disa te drejta per cdo person te arrestuar ose te paraburgosur ne

e Art 5(3) eshte e preokupuar me te drejtat

(penale) ka te drejten te sillet menjeher para nje gjykatesi ose personi tjeter te autorizuar

Sparapergatitore per kryerjen e nje vepre penale konsiderohen ne vetvete si veper penale keshtuqe arrestimi ose paraburgosja mund te justifikohen nen alternativen e pare te Art 5(1) (c) kur ka ‘arsye të besueshme për të dyshu Kerkesa qe duhet te kemi egzistencen e nje arsye te besueshme se nje veper penale eshte kryer, kerkon pranine e fakteve ose informacionit qe do te permbushe kriteret objektive per justifikimin e arrestimit apo te paraburgimit. Ne ceshtjen Fox dhe Kampbell dhe Hartley v Mbreteri e Bashkuar aplikuesit argumentonin se interpretimi i bere nga gjykata ndaj nenit 11(1) i Dispozitave Emergjente per Iranden e Veriut 1978, ku kerkohej vetem nje interpretim subjektiv ku besimi i ndershem nga polici(a) se personi i paraburgosur ishte nje terrorist ishte e papajtueshme me Art 5(1)(c). Gjykata u shpreh se duke marre parasysh problemin vecante qe paraqeste lufta kunder terrorizmit nje standard me i ulet i ‘arsye te besueshme’ mund te pranohet, por gjithsesi nje gjykim objektiv i situates kerkohet. Qekurse Mbreteria e Bashkuar nuk paraqiti ndonje evidence ne mbeshtetje te dyshimit se personat ishin terroriste ti IRA gjykata vendosi se kishim te benim me nje shkelje te Art 5(1)(c). Ne ceshtjen O’Hara v Mbreteri e Bashkuar aplikuesi ishte arrestuar nen dyshimin e kryerjes se nje vrasje dhe ishte liruar mbas gjashte ditesh e trembedhjete oresh. Pas lirimit ai u ankua se arrestimi i tij ishte bere ne shkelje te Art 5 para gjykates se brendshme por polici i cili kish kryer arrestimin provoi se e kish kryer nje arrestim te tille pasi ishte informuar nga nje epror i tij se ankimuesi dyshohej te kish kryer vrasjen. Gjate procedurave ne Gjyindmn Mbrojtja e GarAperputhje me Art 5(1)(c). Pjesa e paremenjehere pas arrestimit ndersa pjesa e dyte merret me mbrojtjen gjate kohes se paraburgimit. E drejta per tu cuar para nje gjykatesi Sipas Art 5(3) cdo person i arrestuar nen dyshimin se ka kryer nje veper kriminale

56


me ligj per ushtrimin e funksioneve gjyqesore. Ndryshe nga e drejta per te bere nje ankese ne gjykate mbi ligjshmerine e burgimit sipas Art 5(4) i cili mund te kondicionohet

bashkuar ne ceshtjen Braningan and McBride qeveria

n e ombit’. Gjykata e aprovoi pranine e nje emergjence te tille por megjith veshtiresite e

nga kerkesa e vet personit i cili eshte burgosur, e drejta e garantuar nga Art 5(3) sjellja ne menyre te menjehershme para gjykates eshte nje detyre e shtetit qe duhet te nderrmarre iniciativen per te ndjekur nese eshte bere nje gje e tille. Ka pasur nje numer ceshtjesh te shqyrtuara ne lidhje me kuptimin e fjales ‘menjehere’ vecanerisht ne lidhje me personat e paraburgosur nen dyshimin e perfshirjes se tyre ne aktivitete terrorismi. Shtete me pikpamje te ndryshme sic jane Mbreteri e Bashkuar dhe Turqia kane treguar si te nevojshme lejimin e mbajtjes ‘te izoluar’ te te dyshuarve per terrorism per nje afat kohe mbas arrestimit, per arsye te rrezikut se anetaret e tjere te organizates terroriste mund te shkaterrojne evidencat ose te kercenojne jeten e deshmitareve ose edhe ate te gjykatesve. Ne anen tjeter mund te argumentohet se mbrojtja gjyqesore eshte e nevojshme per persona te dyshuar ne krime sensitive te kesaj natyre ku eshte e mundshme qe policia e ndodhur nen presionin e nevojes per te siguruar fakte dhe evidenca, te perdor metoda te pazakonta dhe te palejuara per te siguruar rrefime prej te arrestuarve. Gjykata ka hezituar qe te vendose nje limit kohor per sa i perket afatit te parburgimit qekurse e ka pare te arsyeshm qe kjo te varet nga rrethanat e c’do ceshtjeje. Sidoqofte nje fare sygjerimi eshte dhene ne ceshtjen Brogan dhe te tjeret v Mbreteri e Bashkuar. Aplikuesit ne kete ceshtje ishin paraburgosur nen dispozitat e vecanta te cilat e lejonin Ministrin e Shtetit pe Irlanden e Veriut qe te zgjaste periudhen e paraburgimit pertej 48 oreve. Koha me e shkurter e shpenzuar ne paraburgim pas arrestimit ish kater dite ndersa me e gjata gjashte dite e gjashtembedhjete ore dhe me pas te gjithe aplikuesit e kesaj ceshtjeje ishin liriuar pa akuza. Pavaresisht nga situata e veshtire ne Irlanden e Veriut gjate kohes ne fjale gjykata ish e mendimit se te gjitha ceshtjet konsistonin ne nje shkelje te Art 5(3). Pergjigja e Mbreterise se Bashkuar ndaj gjykimit te Brogan, ne vend te ndryshimit te ligjit te brendshem i cili lejonnte periudhat e stergjatura te paraburgimit, ish aplikimi nen Art 15 te konventes per te deroguar nga Art 5(3) mbi bazat se egzisonte ‘nje kercenim emergjent per jeten e kombit’. Kur e njejta akuze u be ndaj Mbreterise se britanike pranoi se kohezgjatja e parburgimit binte ndesh me Art 5(3) por gjykata konkludoi se derogimi i bere nga Britania e Madhe ishte i vlefshem dhe rrjedhimisht nuk kishim te benim me nje shkelje. Ka pasur raste kur edhe pse nje shtet ka deroguar nga applikimi i Art 5(3) gjykata ka marre persiper te beje nje kritik ne lidhje me aktivitetet qe bien ndesh me Art 5 (3). Apikuesi ne ceshtjen Aksoy v Turqi u arrestua nen dyshimin e pjesmarrjes si anetar i organizates terroriste kurde PKK dhe ishte paraburgosur me izolim per 14 dite nen dispozitat e emergjences qe ishin ne force ne ate kohe ne jug-lindje te turqise. Qeveria turke argumentonte se nuk kishim te benim me shkelje sepse ajo kishte deroguar ne perputhje me Art 15 derogim per arsye te ‘nje kercenimi emergjent qe kercenonte jetekinvestigimit te aktiviteteve terroriste katermbedhjete dite ishin shume per te mbajtur nje te dyshuar pa mbikqyrje gjyqesore dhe pa pasur kontakt me avokat doctor apo shoke. Nje numer i madh ceshtjesh e kane marre ne konsiderate shprehjen e perdorur ‘ zyrtar tjeter i autorizuar me ligj per te ushtruar funksionet e nje gjyqtari’. Nuk eshte e nevojshme qe ky zyrtar te ushtroje funksionet gjyqesore te jete patjeter gjykates por duhet

57


te kete cilesite e mjaftueshme per te mbrojtur te drejtat e individeve te parabugosur. Dhe me e rendesishmja e te gjithave eshte qe ai te jete i apvarur nga organet egzekutive apo palet pjesemarrese ne ceshtje. Per shembull nje prokuror i cili ka qene i perfshire ne procedurat penalizuese te te akuzuarit nuk mund te beje rolin e nje zyrtari te autorizuar per ushtrimin e funksioneve gjyqesore nen Art 5(3). Menyra sesi shikohet nga pikpamja e nje njeriu te zakonshem eshte determinues, nese duket se zyrtari qe ushtron rolin e nje gjyqtari mund te perfshihet ne procedura hetuese ne ceshtje te mevonshme paversia e tij

und te vihet ne pikpyetje. Ne nje ceshtje ku perfshihet Bullgaria gjykata theksoi se nuk rastin kur kohzgjatja e nje individi ne

ohor te Arsyeshem

em sesa sistemet e brendshme ligjore te Shteteve

or edhe mbajtja ne paraburgim duhet te stifikohen nga arsye te forta per sa kohe ato zgjasin dhe pavaresisht nga keto arsye

ena nga autoritetet gjyqesore te shtetit per vazhdimesine privimin e lirise. Nese keto arsye jane te pershtatshme dhe te mjaftueshme gjykata

mmund te kishim garanci te plote pavarsie ne paraburgim ishte autorizuar nga nje person i perfshire ne hetimet e ceshtjes. Gjykimi Brenda nje Affati kArt 5(3) permban qe ‘cdonjeri qe eshte arrestuar ose parburgosur ne perputhje me paragrafin 5(1)(c) ...ka te drejten e nje gjykimi brenda nje afati kohe te arsyeshem ose te lirohet ne pritje te gjykimit’ Formulimi i kesaj dispozite eshte i paqarte. Po te lexohet se bashku me Art 5(1) duket sikur lejon paraburgimin per c’do person i cili mund te hetohet derisa gjykimi te kryhet brenda nje afati kohor te arsyeshem nje te drejte qe gjithsesi eshte e garantuar nen Art 6(1). Nje interpretim i tille do te binte ndesh me qellimet e Art 5 i cili eshte pergjithesisht te limitoje sa me shume te jete e mundur paraburgimin per ato rrethana ku eshte e nevojshme ne interes te publikut dhe njekohesisht te mundesoje mbrojtje ndaj paraburgimeve te njeanshme. Per me teper Konventa ne kete menyre do te lejonte per hetime ne paraburgim shume me lirshanetare do te lejonin, nen te cilat zakonisht eshte e nevojshme qe te tregohet se ka baza te forta per nje gje te tille sic mund te jete parandalimi i masave te individit per te shmangur e drejtesise apo nderhyrja me provat. Gjykata eshte shprehur se jo vetem arrestimi pjuprocesi nuk duhet te zgjase me shume se cfare eshte e arsyeshme. Ne ceshtjen Skott v Spanje gjykata u shpreh se: ‘nese periudha e paraburgimit duhet te konsiderohet si ‘e arsyeshme’ ajo duhet te perllogaritet ne cdo ceshtje sipas fakteve te vecanta... ‘Vazhdimesia e paraburgimit mund te justifikohet vetem nese ka tregues specifik qe demstrojne se ka nje kerkese per mbrojtjen e interesit publik, nga ku pavaresisht nga prezumimi i pafajesise, rrethanat dominojne rregullen qe kerkon respektin ndaj lirive te individidt. Kerkesa per nje dyshim te arsyeshem te nje personi te arrestuar qe ka kryer nje veper penale eshte nje kusht per ligjshmerine e vazhdimesise se paraburgimit por pasi ka kaluar nje afat i caktuar kohor nuk mund te jete me i mjaftueshem. Gjykates i duhet te vendose per arsyet e dheduhet qe gjithashtu te percaktoje nese autoritetet kombetare treguan kujdesin e nevojshem gjate procedurave’

58


Keshtuqe ne lidhje me hetimin gjate paraburgimit shihet qarte se roli i gjykates eshte rishikimi nese arsyet e dhena nga gjykatat kombetare per refuzimin e lirimit jane te sakta dhe te mjaftueshme. Gjykates kombetare i nevojitet qe te perllogarise nese ishte e

ktet e ecanta qe paraqet. Ne Tomasi v France u tha se thjesht dyshimi se nje person ne hetim

per ne ato vende ku

e ‘rifillonte aktivitetet e tij te jashteligjshme ne menyre te enjehershme’. Njekohesisht ne Ceshtjen Assenov v Bullgari autoritetet bullgare ishin te

nevojshme kohezgjatja e paraburgimit sipas fakteve te cdo ceshtje te vecante. Dhe per kete arsye refuzimi kategorik i aplikuar pergjithesisht sipas te drejtes Britanike ndaj nje personi per tu liruar me kusht ne pritje te gjykimit bazuar ne faktin se thjesht akuzohej per kryerjen e nje krimi te rende ishte i papajtueshem me Art 5(3). Gjykata nuk ka dhene ndonje list perfundimtare per bazat mbi te cilat mund te justifikohej paraburgimi sepse cdo ceshtje duhet te vleresohet bazuar ne ne favka kryer nje veper penale, edhe pse kjo esht nje kerkes esenciale, nuk mjafton ne vetvete per te justifikuar nje paraburgim te zakonshem pertej nje kohe te shkurter edhe nese personi dyshohet te kete kryer nje krim serioz dhe provat kundrejt tij jane te forta. Arsyeja me e perdorur nga gjykatat kombetare eshte se personi mund te largohet dhe keshtuqe mund te shmang drejtesin. Por arsyetimi per nje justifikim te tille duhet te kete baza individuale per cdo ceshtje te vecante, nuk mjafton qe per shembull autoritetet kombetare thjesht tregojne se i akuzuari do te denohej me nje afat burgimi te gjate nese ai gjendej fajtor per krimin per te cilin dyshohet te kete kryer dhe keshtuqe eshte e ngjajshme qe ai mund te largohet per te shmangur drejtesine, edhe pse kjo mund te konsiderohet si nje faktor ndikues. Ne ceshtjen Barfus v Republika Ceke aplikuesi ishte akuzuar per krime ekonomike te vazhdueshme nga ku ai kishte hapur nje numer te madh kredish bankare dhe si rezulat nese provohe fajesia e tij mund te merrte nje denim te rende. Refuzimi i bere nga gjykata e Republikes Ceke per te lejuar lirimin e tij me kusht ne pritje te nje gjykimi ishte bere bazuar mbi faktin shtese se personi kishte kontakte ne Gjermani dhe nese ai shkonte atje do te behej e pamundur te vazhdohej me proceduren penale per asye te mosegzistences se nje marreveshje ekstradimi midis Republikes Ceke dhe Gjermanise ne ate kohe. Ky arsyetim u konsiderua nga Gjykata Evropiane per Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut si i mjaftueshem per refuzimin e lirimit me kusht nen Art 5(3). Ne raste kur nuk eshte e mundur qe te evitohet largimi i individit nepermjet lirimit me kusht apo garanci te tjera i dyshuari duhet te lirohet dhe shtetet anetare kane detyrim te marrin ne konsiderate forma te tjera shtrenguese. Per me teeshte i mundur qe lirimi me kusht te lejohet nepermjet caktimit te nje shume parash ne forem sigurie.duke pasur gjithmone parasysh qe shuma e kerkuar duhet te jete proporcionale. Dhe nuk duhet marre parasysh vetem rendesine e vepres se dyshuar se mund tejete kryer por gjithashtu edhe situaten financiare te individit. Nje tjeter arsye e prezantuar per justifikimin e paraburgimit eshte rreziku qe mund te shfaq individi ne lidhje me kryerjen e nje tjeter vepre penale gjate kohes ne pritje per gjykim. Perseri bie mbi gjykaten kombetare te bindet se nje rrezik i tille eshte i mundshem dhe thjesht referimi ne vepra te kryera paraprakisht nuk jane te vlefshme. Ne ceshtjen e Matzetner v Austrise aplikuesi ishte nje llogaritar i akuzuar per kryerjen e nje numri krimesh ekonomike kundrejt kompanive te ndryshme. Gjykata ishte e mendimit se ishte e arsyeshme ti refuzohej lirimi me kusht ne pritje te gjykimit, ne kushtet e vecanta te ceshtjes se egzistonte rreziku qe aplikuesi te vazhdonte krimet e tij qekurse ai kishte aftesite dhe eksperiencen qe tm

59


lejuara te bazoheshin mbi faktin se aplikuesi kishte kryer nje seri vjedhjesh disa prej te ilave dyshohej te ishin shkaketuar pasi ishte arrestuar dhe nderkohe qe priste gjykimin or i lire me kusht.

nga ky Artikull jane pjese e te drejtave themelore te mbrojtura nga

ceshtjet penale apo civile eshte elementi baze i nocionit te dominimit te rregulles ktuese te

enale apo

le

lohet të tij, në interes të

oralit, të rendit publik ose sigurisë kombëtare në një shoqëri demokratike, kur kjo

ikuari para Gjykates se Strasburgut. Ashtu si ndodh me dispozitat e era te konventes shume nga termat e perdorur nen Art 6(1) kane nje kuptim te pavarur se nderkombetar dhe per kete nevojitet interpretimi i tyre. Dhe rrjedhimisht numri i

cp 8 E drejta per te Pasur nje Procedure Gjyqesore te Drejte Te Drejtat e mbrojturaKonventa Evropiane per Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut. Procedura e drejte gjyqesore qofte neligjore ne nje shtet dhe pjese e trashegimise se perbashket te shteteve kontrakonventes. Art 6(1) eshte i pergjithshem dhe applikohet qofte per procedurat gjyqesore pcivile. Në përcaktimin e të drejtave dhe detyrimeve të tij civile ose të çdo akuze penakundër tij, çdo person ka të drejtë që çështja e tij të dëgjohet drejtësisht, publikisht dhe brenda një afati të arsyeshëm nga një gjykatë e pavarur dhe e pa-anshme. Vendimi duhet të jepet publikisht, por prania në sallën e gjykatës mund t’i ndashtypit dhe publikut gjatë tërë procesit ose gjatë një pjesemkërkohet nga interesat e të miturve ose mbrojtja e jetës private të palëve në proces ose në shkallën që çmohet tepër e nevojshme nga gjykata, kur në rrethana të veçanta publiciteti do të dëmtonte interesat e drejtësisë. Art 6 eshte me i appltjo

60


ceshtjeve te trajtuara nen kete Art eshte shume i madh dhe mund vetem te permendet nje numer i vogel i tyre. Hapesira Vepruese e Art 6(1) Cdo muaj Gjykata Evropiane merr me qidra letra ku paraqiten ankimet rreth vendimeve te arrritura nga gjykatat kombetare ne ceshtje penale dhe civile. Applikime te tilla behen per arsye te keqkuptimit nga individed per sa i perket rolit te konventes. Gjykata nuk ka autoritetin e rihapjes se ceshtjeve te brendshme apo te zevendesoje ate me vendimin e tij

azuar mbi faktet e dhena. Detyra e gjykates sipas Art 6 eshte qe te shqyrtoje nese esi eshte e drejte dhe ne perputhje me mbrojtjet e

ndimtare te erdorura ne konvente gjykata eshte shprehur se koncepti ‘akuze penale’ duhet ti jepet

hme per te sjelle ne loje art 6: Denimi i Engel per dy dite ishte jo

bprocedura gjyqesore e marre ne tergarantuara nga konventa. Gjykata Evropiane nuk eshte e shqetesuar me ceshtjen nese denimi i dhene nga gjykata eshte i drejte apo shuma e dhene si shperblim eshte e pershtatshme apo cfaredo tjeter qofte. Cfare konsiston ne Akuze Penale? Art 6(1) eshte i aplikueshem ‘Në përcaktimin e të drejtave dhe detyrimeve të tij civile ose të çdo akuze penale kundër tij’. Ashtu si edhe me shprehje te tjera vepnje interpretim autonom, i pavarur nga kuptimi qe i jepet nga sistemet e brendshme ligjore te shteteve anetare. Ne kete menyre do te mundesohet arritja e nje uniformiteti pergjate gjith evropes dhe do te ndalonte perpjekjet e shteteve qe te shmangnin aplikimin e konventes duke i klasifikuar shkeljet si thjesht disiplinore, administrative . Ceshtja Engel bente fjale per nje mase te marre kunder ushtareve per shkelje te mosbindjes se urdherave e cila nen ligjet Hollandeze klasifikohej si mase disiplinore. Gjykata u shpreh se per te arritur ne konkluzionin nese kemi te bejme me ‘akuze penale’ nen Art 6 duhej marre parasysh natyra e shkeljes ne fjale, serioziteti i kesaj shkelje dhe denimi qe do te jepej kunder saj( duke pasur parasysh ndonje heqje te mundshme lirie e cila eshte denim karakteristik per veper penale). Perjudha te shkurtra burgimi ne vetvete nuk jane te mjaftuesshume i rende dhe duke mos pasur karakteristika te tjera te ngjajshme me nje veper penale nuk mund te konsiderohej si nje ceshtje e trajtuar nen nje akuze penale. Por nese nje shkelje konsiderohet si shkelje penale sipas ligjit te brendshem kjo do te mjaftonte per te bere qe nje ceshtje e tille te mbulohej nga Art 6 edhe pse ne pamje ajo mund te duket si nje shkelje e lehte. Ne ceshtjen e Grand Chamber Ezeh dhe Konors v Mbreteri e Bashkuar Aplikuesit ishin dy te denuar per perdhunim ne vuajtje te denimit me burg te cilet shkaketuan shkelje te rregullave te burgut duke kercenuar vrasjen e nje gardiani dhe perplasje me nje tjeter gjate stervitjes. Ne gjykimin e tyre nga drejtuesit e burgut pa pranine e ndihmes ligore pa represantues ligjor i pasuar me ndeshkimin me disa dite shtese burgim. Gjykata duke aplikuar kriterin e vendosur ne Engel pa se shkeljet e kesaj natyre klasifikoheshin si disiplinore sipas legjislacionit te brendshem dhe aplikohej vetem kundrejt te burgosurve edhe pse ato mund te rezultonin ne kercenim te jetes dhe demtim fizik ndaj nje individi sipas kodit penal. Natyra e ndeshkimit dhe kohezgjatja e saj e detyroi gjykaten te konkludonte se kish te bente me ‘akuz penale’ per qellime e Art 6, qekurse ditet e shtuara

61


te burgimit rezultonin ne nje heqje lirie te re permbi denimin qe ata kishin marre per krimet e meparshme. Gjykata edhe nje here theksoi se ajo qe ishte vendimtare per te endosur nese ndaj personit po behej nje ‘akuze penale’ apo jo ishte masa e denimit qe ky

alizimin e shkeljeve lehta, nuk e ndikoj aspak shumicen ne vendimin e saj. Grupi prej pese gjykatesish qe

imi i shumices nuk reflektonte ellimet qeverive te shteteve per te mos i klasifikuar si veper penale krime te lehta dhe

individit pergjate gjithe

ishte i aplikueshem per procedurat perpara Gjykates Belge te Kasacionit.

vmund te merrte. Sidoqofte Gjykata nuk vendosi nje limit te caktuar sesa e shkurter duhej te ishte burgmi per tu klasifikuar si nje mase disiplinuese megjithese ne ceshtjen Engel vendosi qe dy dite burgim nuk mund te klasifikohej si nje mase e marre nen nje ‘akuze penale’ Ne Ezeh dhe te tjeret qeverria u mundua te argumentonte se nevoja e vecante per te vendosur disipline ne burg kerkonte lejimin e nje lloj fleksibiliteti per drejtuesit e burgut ne dhenien e masave ndeshkuese nen procedura qe nuk kish nevoje te perputheshin me Art 6. Ne ceshtjen Ozturk autoritetet Gjermane kishin vendosur si rregull te brendshem qe shkeljet e Kodit rrugor qe nuk jane shume serioze dhe per te cilat masa ndeshkuese do te rezultonte ne gjobe te mos perfshiheshin ne hapesiren e shkeljeve penale. Sidoqofte shumica e gjykates ishte e mendimit se duke aplikuar kriteret e vendosura ne ceshtjen Engel qellimi i gjobes ishte i dyfishte, frikesues dhe ndeshkues dhe kjo mjaftonte per tu perfshire si nje veper penale per qellimet e konventes. Arsyeja qe shkelje te tilla brenda shteteve anetare ishin klasifikuar si jo-penale me qellim mos-krimintenuk ishin dakord me shumicen ishte i mendimit se vendqper vet faktin se renditja e disa prej ketyre shkeljeve si jo-kriminale ishte ne interesin e plote te vet aplikuesve per te mos i etiketuar ata me rekorde penale. Ne cilin Stad te nje procedure penale hyn ne loje art 6(1) Mbrojtja e garantuar nga Art 6 (1) fillon qe nga momenti kur eshte akuzuar me kryerjen e nje vepre penale. Ky moment sidoqofte nuk konsiston te jete ateher kur akuza ndaj nje individi i dyshuar per kryerjen e nje vepre penale behen ne menyre formale. Mbrojtja e garantuar nga Art 6 nuk varet nga menyra e organizimit te investigimit dhe hetimit te sistemit ligjor te brendshem e cila eshte e ndryshme nga njeri shtet ne tjetrin. Per me teper qekurse objektiva kryesore e Art 6 eshte mbrojtja eprocedures penale ndaj tij dhe meqenese akuzat formale mund te mos paraqiten derisa procesi i investigimit te kete arritur nje stazh te caktuar, eshte pare e nevojshme te behet nje perkufizim i shprehjes ‘akuze’ per qellimet a Art 6(1). Ne ceshtjen Eckel v Gjermani akuza u perkufizua si ‘njoftimi zyrtar i bere ndaj nje individi nga autoritetet kopentente per nje dyshim se ai mund te kete kryer nje veper penale’. Art 6(1) mbulon te gjitha etapat e procedures gjyqesore perfshire ketu procedurat apeluese apo percaktimin e mases se denimit. Ne ceshtjen Delcourt v Belgjike u mbajt se Art 6(1)Qeveria Belge argumentonte se Gjykata e Kasacionit nuk merrej me shqyrtimin e meritave te ceshtjes, por gjykata vendosi qe edhe pse gjykimi i bere nga Gjykata e Kasacionit mund vetem te konfirmonte ose te asgjesonte nje vendim te marre dhe nuk mund te zevendesonte apo rikthente perseri keto konsistonin ne percaktimin e nje akuze penale.

62


Ne ceshtjen e T dhe V v Mbreteri e Bashkuar ngrinte pyetjen rreth aplikueshmerise se Art 6 (1) ne lidhje me dhenien e denimit. Aplikuesit ishin denuar ne moshen 11 vjec per vrasjen e nje femije te vogel. Ashtu si me te gjithe femijet e akuzuar ne Angli dhe Wales masa e ndeshkimit ndaj tyre ishte disi specifike. Nen nje denim te papercaktuar me qellim ndeshkimin dhe njekohesisht reformimin per gjate gjithe kohes se izolimit dhe me mbas hetimi i tyre i mevonshem vetem nese konkludohet se ata mund te jene nje kercenim per publikun. Ne kohen e denimit te ketyre dy femijeve masa e ndeshkimit percaktohej nga Ministri i Brendshem. Gjykata vendosi qe procedura e vendosjes se ndeshkimit rezultonte ne percaktimin e denimit dhe fakti qe kjo percaktohej nga Ministri i cili nuk ishte nje ‘

jykate e pavarur dhe asnjeanese’ ishte nje shkelje e Art 6(1). Procedurat qe pasojne rfshihen nen mbrojtjen e garantuar nga Art 6.

it per tu liruar me

e ne te gjithe Evropen.

astin te merrte ne konsiderate interpretimin e ‘te drejtave dhe detyrimeve

tjeter privat tek

ggjykimin dhe percaktimin e denimit nuk peKeshtuqe ky Artikull nuk mbulon aplikimet e bera nga te burgsourkusht apo per garantimin e nje gjykimi te riapo rishikimin e mases se ndeskimit pasi ajo eshte bere gjyqesore. Cilat Jane te Drejtat dhe Detyrimet Civile Perkufizimi i te drejtave dhe detyrimeve civile eshte disi problematik. Se pari duhet te kemi te bejme me nje te drejte apo detyrim. Per shembull pyetjetet e lidhura me berjen e nje pagese ne forem dhurate nga shteti nuk mund te pretendohet se do te kerkonte mbrojtjen e Art 6 sepse nuk egziston nje e drejte per nje pagese te tille. E dyta pike eshte qe e drejta apo detyrimi duhet te egzistojne si te tilla nen ligjet e brendshem te shtetit. Pika me problematike e terminologjise se perdorur qendron ne faktin qe e drejta nen Art 6(1) duhet te jete e natyres civile. Eshte evident fakti qe kjo fraze e perdorur mbulon gjykimet e mosmarreveshjeve te zakonshme ndermjet paleve private qe lidhen per shembul me, padi bazuar mbi nje kontrate apo mbi ceshtjet familjare. Por eshte e paqarte nese Art 6(1) duhej te aplikohet gjithashtu per ceshtjet ndermjet individit dhe shtetit ku trajtohen te drejta qe nen sistemin e brendshem bien nen te drejten administrative dhe jo ne ate private. Per shembul nese autoritetet publike marrin me vendim qeverritar token e nje individi a jepet e drejta per nje shqyrtim gjyqesor te ceshtjes. A mund te thuhet se termi i perdorur mbulon vetem te drejtat private duke perjashtuar ato te drejta qe bien nen te drejten publike. Ashtu sic u veprua me perkufizimin e ‘akuzes kriminale’ pyetjes nese nje mosmarreveshje ka lidhje ‘me te drejtat dhe detyrimet’ nuk mund ti jepet pergjigja vetem duke ju referurar menyres se sitrajtohet nen te drejten e brendshme te shtetit ne fjale, konceptit duhet ti jepet nje kuptim i pavarur sipas konventes cdo pikpamje tjeter do te krijonte mundesine shteteve qe te anashkalonin garantimin e te drejtes per nje gjykim te drejte sipas Art6(1) thjesht duke i klasifikuar disa situata ligjore si ‘publike’ ose ‘administrative’ dhe mund te krijonin boshleqe per mbrojtjen e te dretjatve te njeriut ne menyre uniformNdersa refuzimi i nje perkufizimi te bere nga ligjet e brendshme te shtetit eshte padyshim i drejte, perseri perben nje far pasigurie nese nje mosmarrveshje e karakterit te vecante do te perfshihej. Gjykata Evropiane sidoqofte nuk ka percaktuar nje liste kritesh qe nevojiten per tu pembushur nga ku mund te identifikojme ‘te drejta dhe detyrime’ per qellime te Art 6 dhe keshtuqe e ka lene te vendoset ne ceshtje individuale. Gjykata pati rcivle’ ne ceshtejn Ringesein. Ne kete ceshtje behej fjale per aplikimin e bere nga Ringesesin per aprovimin a transferimin te nje cope toke nga nje person

63


Ringesein. A ankohej se Komisioni per shqyrtimin e Transaksioneve te lidhura me prone te paluajtshme i cili kish degjuar ceshtjen ishte jo i paa-anshem ashtu sic kerkohej te ishte nga Art 6(1). Shumica e gjykates konkludoi se Art 6(1) ishte i aplikueshem edhe pse nuk ishte shkelur sepse nuk kishim te benim me njeanesi te autoritetit. Gjykata u shpreh se ‘Qe Art 6 paragrafi 1 te jete i aplikueshem ne nje ceshtje te caktuar nuk eshte e nevojshme qe te dyja palet pjesemarrese ne procedura te jene individe private. Fjalet e perdorura nen Art 6 paragraf 1 jane shume me te gjera dhe mundesojne mbulimin e te gjitha procedurave te cilat kane rezultatin e vendosjes per te drejtat dhe detyrimet per personat private. Ne ceshtjen ne fjale ne kohen kur Ringeisen e bleu pronen nga cifti Roth. Atij i lindte e drejta qe kontraten e shitjes te cilen ata kishin nenshkruar tu provohej nese ai i permbushte kushtet e parshtruara nga ligji (te cilat ai pretendonte se i bushte). Edhe pse duke aplikuar te drejten administrative vendimi i komisionit rajonal

drejten civile midis paleve . Kjo ishte e

r percaktimin e nje ceshtje te vecante.

uhet te jete efektive. Kjo do te thote qe nje person me te ardhura te pakta i cili deshiron

etjes nese dhenia e asistences ligjore eshte e nevojshme per te pasur nje gjykim te drejte duhet te percaktohet mbi bazat e fakteve te vecanta dhe rrethanave per cdo ceshtje

amishte vendimtar per marredheniet nen te mjaftueshme per te bere te nevojshme qe gjykata te vendoste se procedurat e kesaj ceshtjeje perputheshin me Art 6 (1) te konventes. E drejta per te pasur akses per ne gjykate Nje nga te drejtat e zhvilluara nga dispozitat e Art 6 eshte e drejta per te pasur akses ne nje gjykate peE para here ku gjykata njohu nje te drejte te tille ishte ne ceshtjen Golder v Mbreteri e Bashkuar ne 1975. Ne aplikimin a interpretimit ne menyre efektive te konventes (parimi i efektivitetit) gjykata u shpreh se te gjitha garancite e dhena nen Art 6 do te ishin te pavlefshme nese nuk do te krijohej mundesia per te filluar nje procedure gjyqesore per c’do individ. Gjithsesi duhet te kuptohet qe e drejta per te pasur akses ne nje gjykate nuk eshte absolute, shtetet anetare mund te vendosin kufizime mbi kete t drejte perderisa kufizime te tilla nuk cenojne esencen e vet te drejtes se garantuar nen Art 6. Keto kufizime mund te jene te domosdoshme per te kursyer kohen e gjykates dhe burimet e shpenzuara qe shume mire mund te shpenzohen per ceshtje vertet te merituara. Gjithashtu ne ceshtjen Stubbings v Mbreteri e Bashkuar gjykata vendosi qe dispozitat limituese te Ligjit te Limitimit 1960 i cili kerkonte proceduren per shperblim ndaj nje demtimi te prones shaketuar nga nje person tjeter kerkohej te fillonte brenda tre vjetesh nga koha shkaketimit te demtimit nuk ishte nje kufizim jo-proporcional mbi te drejten per te pasur akses ne nje gjykate edhe pse aplikuesit ishin viktima te nje abuzimi i cili i kishte lene ata me pasoja mendore qe kishin penguar sjelljen e ceshtjes brenda afatit te caktuar. E drejta per te pasur akses ne nje gjykate nuk duhet qe vetem te egzistoje teorikisht pordte ngrej nja padi te merituar para gjykates kur kemi te bejme me nje ceshtj kompleksiteti i se ciles kerkon ndihme ligjore shtetit i deikohet te jape asistencen e nevojshme ligjore. I njejti parim aplikohet ateher kur pala ne nevoje eshte pala mbrojtese. Gjykata e spjegoi shume mire situaten ne ceshtjen Steel and Morris v Mbreteri e Bashkuar ku u shpreh se; ‘Py

64


dhe do te varet nder te tjera nga rendesia qe ka ceshtja per aplikuesin, kompleksiteti i ligjit mbi te cilin bazohet procedura dhe kapaciteti qe ka personi per tu represzantuar vet perpaa gjykates’ Ne ceshtjen McLibel ku dy personat ishin duke mbrojtur te drejten e tyre te shprehjes nje drejte e rendesishme sipas conventes dhe rrezikonin te gjoboheshin me shuma te medha

. Por nuk mund qe

hte e papranueshme dhe jo-proporcionale.

e ajo te jete ne perputhje e Art 6 dhe aksesi per nje te tille nuk duhet te bllokohet ne menyre joproporcionale apo

zistonte ne france Papon v France se personat e enuar mund vetem te apelonin pasi ishin dorezuar autoriteteve per izolim konsistonte nje

kuesi i cili ishte nje major i kryeqytetit te Republikes se ishte denuar per nje seri vepreash penale dhe si rezultat ishte

ekundrejt tyre dhe gjithashtu per arsye se ceshtja paraqeste nje kompleksitet te jashtezakonshem dhe e pamundur per tu vetreprezantuar kishim te benim me nje shkelje te Art 6(1) duke mos dhene asistencen ligjore qe kekonte ceshtja. Ngandonjehere pamundesia per te pasur akses perpara nje gjykate ne ceshtje te vecanta vjen si rezultat i faktit qe padi te kategorise ne fjale nuk lejohen ne ligjet e brendshme te shtetit ne fjale. Ne ceshtjen Osman v Mbreteri e Bashkuar ku njeri nga anetaret e familjes u vra me arme zjarri nga nje psikopat i vene ne ndjekje te tij. Familja pretendonte se policia ishte treguar neglizhente ne garantimin e mbrojtjes se tyre pavaresisht nga dukshmeria e rrezikut. Keshtuqe ata filluan proceduren e padise kundrejt policise ne nje gjykate Angleze.Por aplikimi u hodh poshte menjehere nga gjykata e apelit e cila u shpreh se nuk egzistonte ndonje precedent i Dhomes se Lordeve ku te ish bere nje padi kundrejt policise per neglizhence ne investigime apo ne luften kunder krimit sepse rregulli publik (nevoja per te lejuar qe te gjitha burimet ne dispozicion te policise te perqendroheshin tek lufta kunder krimit dhe jo per tu mbrojtur ne gjykata) kerkonte qe policise ti garantohej imunitet nga padite. Gjykata Evropiane vendosi qe ne raste te tilla Art 6(1) ishte i aplikueshem. Nese nje padi e tille do te ngrihej kundrejt policise gjykata e shtetit mund te vendoste nese te gjitha elementet ishin te pranishem per te konkluduar se kishim te benim me nje neglizhence nga ana e policise apo joautomatikisht te perjashtonte mundesine e gjykimit. Sipas Gjykates Evropiane aplikuesi kishte te drejten e nje gjykimi sipas ligjeve angleze per sa i perket pranueshmerise dhe meritave te padise se bere kundrejt policise por nje rregull qe i garantonte policise immunitet nga gjykimi isE drejta per te pasur akses ne gjykate ka nje aplikim me te ngushte ndaj ceshtjeve ne sferen kriminale. Nuk egziston nje e drejte nen Art 6 qe te fillohen procedurat penale kundrejt nje te dyshuari per shkelje penale dhe gjithashtu nuk egziston mundesia per nje apel per ceshtje te tilla. Kur nje procedure apelimi jepet nga ligjet e brendshme duhet qmte padrejte. Keshtuqe rregulla qe egdkufizim joproporcional per te drejten e aksesit ne nje gjykate . Efektiviteti i Procedurave Gjyqesore E lidhur ngushtesisht me te drejten per te pasur akses ne nje gjykate eshte gjithashtu nje tjeter parim themelor i rregulles ligjore qe gjykimet finale te nje gjykate duhet te jene efektive. Grand Chamber konkludoi se kishim te benim me nje shkelje te Art 6 ne Assanidze v Gjeorgji ku apliPavarur te Ajarianit

65


burgosur ne Republiken e Pavarur te Ajarianit. Edhe pse me vone ai u shpall i pafajshem per te gjitha akuzat qe rendonin mbi te nga gjykatat Gjeorgjane, autoritetet e republikes se Ajarianit nuk e liruan. Gjykata u shpreh se : Te drejtat e garantuara nen Art 6 te Konventes do te ishin iluzionare nese nje sistemi i

eshte permbushur thjesht duke marre vendimin per te liruar.

pafajsi duhet te jete perfundimtar dhe nuk

brendshem ligjor apo sistemi administrativ i nje shteti kontraktues do te lejonte qe vendimet finale per lirimin e nje individi nuk do t’ju jepej efekt duke renduar keshtu ne demin e individit. Kerkesa per te pasur nje procedure te drejte sipas Art 6 nuk mund te thuhet se Mosegzekutimi i gjykimeve sidomos ate ne fushen civile duket si nje semundje epidemike sidomos ne Evropen Lindore dhe vecanerisht ne ceshtje ku vet shteti eshte debitori i gjykimeve dhe shume ceshtje jane konsideruar si shkelje te Art 6 ne kete drejtim. E drejta per te pasur nje procedure gjyqesore efektive gjithashtu parashikon qe nese nje gjykim qofte penal apo civil qe rezulton neduhet te egzistoje mundesia qe ky vendim te rikthehet. Ne shume nga shtetet ish-komuniste shtetet kane rezervuar nepermjet kodit te procedurave ligjore te drejten qe i jep mundesine nje zyrtari shteteror te sjelle nje apel te jashtezakonshem ne cdo kohe. Ne ceshtjen Rabykh v Rusi Gjykata spjegoi se: ‘Nje nga parimet themelore te rregules ligjore eshte parimi i qendrueshmerise ligjore e cila kerkon nder te tjera qe kur gjykatat te kene percaktuar perfundimisht nje ceshtje, vendimi i tyre nuk duhet te vihet ne pikpyetje. Qendrueshmeria ligjore presupozon respekt per parimin e res judicata i cili eshte finaliteti i gjykimit. Ky parim eshte insistues under mundesise per te ripar nje gjykim final te dhene vetem per qellimin e rigjykimit he zevendesimin e gjykimit te meparshem me nje te ri. Forca e rishikimi te ceshtjeve nga

gjyqesore por jo qe bej nje riegzaminim te fakteve te ceshtjes’.

shtrohen ne menyre abstrakte te gjitha kerkesat qe duhen plotesuar er te pasur nje gjykim te drejte, por kjo duhet pare duke marre parasysh proceduren

erfshire ketu edhe ndonje procedure apelimi. Nje numer pjesesh erberese per te konkluduar se kemi te bejme me nje gjykim te drejte kane dale nga

kdgjykatat e larta duhet te ushtrohet me qellim rregullimin e gabimeve te Kerkesat e pergjithshme per te pasur nje Procedure Ligjore te Drejte Sipas Art 6 eshte nje kerkese mbizoteruese qe procedura ligjore duhet te jen te drejta dhe te pa-aneshme. Thjesht pajtueshmeria me te drejta specifike te parashtruara nen Art 6 ne vetvete nuk do te garantonin se kemi te bejme me nje gjykim te drejte. Gjithashtu nuk eshte e mundur te parapgjyqesore ne teresi ppprecedentet gjyqesor. Barazia Procedurale Koncepti i ‘barazise se armeve’ u permend per here te pare ne ceshtjen Neumister v Austri dhe eshte pare si nje pjese e Art 6(1) qe ateher. Kerkesa e ketij koncepti eshte balancimi te drejtave midis paleve dhe eshte i aplikueshem per ceshtjet penale dhe civile. Per sa i perket ceshtjeve civile ‘barazia e armeve’ midis paleve nuk do te thote qe duhet

66


te kemi nje barazi absolute. Nuk mund te ngarkohet shteti me nje detyre, te tille qe te mundesoje assistence ligjore per nje individ me te ardhura te pakta te jete e natyres se tille qe palet te represantohen ne menyre te barabarte. Pra nuk mund ti kerkohet shtetit qe avokati i cili do te represantoje personin me te ardhura te pakta te kete te njejtin nivel

rofesional me avokatin qe pala tjeter e cila eshte ne gjendje financiare te mire mund ta rendesishme eshte fakti qe cdo pale ti jepet mundesia te

resantoje ceshtjen ne kushte te tilla qe nuk e disfavorizojne ate ne menyre te

r keto evidenca nga pala tjeter.

ja palet prokuroria dhe pala mbrojtese duhet tu jepet mundesia

e ceshtjet individuale nese urdheri i dhene nga gjykata e

ppaguaje vete. Ajo qe eshte e ppakrahasueshme kundrej pales tjeter. Nje procedure kundershtuese E lidhur ngushte me parimin a barazise procedurale eshte e drejta per te pasur nje gjykim me parime kundershtuese. Kjo do te thote qe t’ju jepet mundesia paleve te kene njohuri rreth evidencave te paraqitura kunder tyre dhe njekohesisht mundesine per te komentuar dhe kundershtuaPer te pasur nje proces gjyqesor kundershtues funksional duhet qe qofte ne gjykimet penale apo civile, materiali qe do te perdoret ne gjykim te jete i vlefshem per te dyja palet. Ky parim u spjegua nga gjykata ne ceshtjen Rowe dhe Davis v Mbreteri e Bashkuar ku u shpreh se: Eshte nje asekt themelor i te drejtes per nje gjykimi te drejte qe procedurat penale duhet te jene te natyres kundershtuese dhe duhet te kemi nje barazi armesh midis prokurorise dhe pales mbrojtese. E drjet per nje procedure te natyres kundershtuese do te thote qe ne procedurat penale te dyqe te kene njohuri dhe mundesine per te komentuar mbi provat dhe evidencat e paraqitura nga pala kundershtare. Njekohesisht Art 6(1) kerkon qe autoritetet e prokurorise ti bejne te ditur pales mbrojtese te gjitha evidencat e vlefshme qe ata kane ne dispozicionin e tyre. E drejta per te ditur te gjitha provat materiale nuk eshte sidoqofte nje e drejte absolute. Mund qe te kete faktor qe pengojne ket sic mund te jete siguria kombetare apo nevoja per te mbrojtur deshmitaret nga kercenimet ose per te mbajtur sekret metodat e perdorura nga policia ne investigimet e krimeve. Gjithsesi gjykata theksoi ne ceshtjen e mesiperme se vetem masa te cilat jane domosdoshmerisht te nevojshme mund te lejohen nen Art 6(1). Vet gjykata nuk do te rishikojshtetit i cili lejon mbajtjen e informacionit apo mos-zbulimin e evidences ishte i justifikuar. Por do te shqyrtoje procesin e vendimmarrjes nese perputhet me kerkesat e procedures kundershtuese dhe ‘barazise se armeve’ dhe nese garantonte mbrojtje te mjaftueshme per te akuzuarit. Ne ceshtjen Rowe Davis prokuroria vendosi qe te mos i bente te ditur paraprakisht evidencen kryesore te ceshtjes dhene nga nje informues as gjykatesit dhe as pales mbrojtese. Ky informues ishte nje nga deshmitaret kryesor te ceshtjes ku i akuzuari gjykohej per vjedhje me arme dhe vrasje dhe kish marre nje shperblim te madh per sherbimin qe kish dhene. Ceshtja rezultoi ne denimin e te akuzuarve te cilet apeluan dhe ne kete stazh te ceshtjes prokuroria njoftoi Gjykaten e Apelit per materialin e mbajtur ne fshehtesi. Gjykata e apelit pasi beri inspektimin e ketij materiali mbajti nje proces gjyqesor pa pranine e pales mbrojtese per te vendosur nese duhej zbuluar apo jo por pala mbrojtese nuk u lejua te shikonte evidencen ne fjale apo te dinte se cfare natyre ishte ajo.

67


Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut vendosi qe procedura para gjykates se apelit nuk mjaftonte per te permbushur kerkesat e Art 6(1). E drejta e pales mbrojtese do te ishte garantuar vetem nese gjykatesit te shkalles se pare do ti jepej mundesia te egzaminonte evidencen e mbajtur ne fshehetesi dhe te vendoste nese duhej zbuluar apo jo. Gjykata ishte e mendimit se ndryshe nga gjykatesi i ceshtjes i cili e kish present deshmitarin ne fjale duke dhene evidencat e tij, gjykatesit e gjykates se apelit vareshin thjesht ne paraqitjen e evidences se dhene ne forem te shkruar nga deshmitari. Per me teper gjykatesi i ceshtjes do te ish ne gjendje te te monitoronte zbulimin e evidences ne nje kohe kur pala mbrojtese nepermjet (kros-egzaminimit) do te kish mundesine te

emtonte seriozisht kredibilitetin e evidencave te paraqitura nga pala paditese apo rokuroria. Ndersa gjykata e apelit mund te jete influencuar ne menyre subkoshiente nga endimi i jurise i cili e kish konsideruar fajtor ta akuzuarin dhe keshtuqe mund te kish

cen e pazbuluar.

denimi uke i ulur masen e denimit) ateher kjo do te mjaftonte per te konkluduar se kemi nje

ur nje gjykim te drejte. Kjo ka qellimin e krijimit te ve te uleta japin arsyet e tyre per

e te pavarur dhe te pa-aneshme

enit plotesisht i pa-anshem ose i pavarur . Pa-nesia e gjykatesit eshte e prezumuar derisa te kete prova ne te kundert dhe ka pasur

e te drejte dyshon

dpvnenvleresuar eviden Arsyet e Vendimit Edhe pse Art 6 nuk kerkon shprehimisht qe te jepen arsyet nga gjykatesi per vendimin e nderrmarre kjo nenkuptohet nga vete kerkesa per nje gjykim te drejte. Nese gjykatesi parashtron arsyetimin e tij per vendimin e marre ateher ne pamje te pare kerkesa e Art 6 eshte plotesuar ne lidhje me kete aspekt, dhe nuk mund te mendohet ne te kundert vetem se gjykimi nuk trajton nje pike te vecante te cilen pala e konsideron si te rendesishme. Por ne anen tjeter nese gjykatesi per shembull ka lene pa permendur nje nga pikat themelore ne mbrojtje te pales e cila atij i eshte paraqitur me qartesi dhe nese do te ishte marre ne konsiderate mund te lironte te akuzuarin plotesisht ose pjeserisht nga (dshkelje te te drejtes per te pasmundesise per te apeluar dhe kur gjykatat e shkallevendimin a marre ateher i jepet mundesia te akuzuarit qe te mbroje te drejtat e tij. Kerkesat Specifike te Art 6(1) Nevoja per nje GjykatArt 6(1) garanton te drejten e nje gjykimi te drejte perpara nje ‘gjykate te pavarur dhe te pa-anshem te krijuar me ligj’. Nuk mund te pretendohet se kemi te bejme me nje gjykim te drejte nese gjykata e cila trajton ceshtjen eshte ose duket sikur eshte e njaneshme kunder te akuzuarit. Menyra e gjykimit te pavaresise dhe asnjeanesise se gjykates behet objektivisht dhe subjektivisht. Elementi subjektiv perfshin kerkesen nese egzistojne arsye personale nga ana e gjykatesit te cilat behen pengese e te qashume pak ceshtje ku nje gje e tille eshte bere. Elementi objektiv lidhet me faktin se per sa i perket perberjes apo aparences se struktures gjyqesore i dyshuari mne pavaresine dhe asnjeanesine e gjykates. Ne sistemet gjyqesore ku operon juria, si kusht per nje gjykate te drejte dhe te pa-aneshme kerkohet gjithashtu qe anetaret e jurise te jene te pa-anshem.

68


Ne ceshtjen Sanders v Mbreteri e Bashkuar per shembull i akuzuari ishte nje aziatik. Gjate procesit te gjykimit te tij nje nga anetaret e jurise i dergoi nje shenim gjykatesit te ceshtjes ku thuhej se dy nga anetaret e jurise kishin bere komente raciste dhe humor racist ndaj te akuzuarit dhe keshtuqe shprehte shqetesimin se i akuzuari mund te denohej jo ne baze te evidencave por thjesht per faktin se ishte aziatik. Gjykatesi ndaloi dhe vendosi per vonimin e gjykimit me kusht qe cdo anetar i jurise te mendonte gjate nates nese ai ose ajo ishte ne gjendje te gjykonte ceshtjen pa paragjykime. Gjykatesi te nesermen mori dy letra ne njeren ishin te vendosura te gjitha firmat e anetareve te jurise qe zotoheshin se nuk do

eshme sepse nuk mund te pretendohej se cdo anetar i jurise o te pranonte haptazi se ishte racist (duke pasur parasysh denimin qe shoqeria Britanike

qe do te uleshin ne gjykim por gjithashtu percaktonte avokatet e te dyja aleve, pergatiste evidencat kundrejt te akuzuarit dhe kish fuqine e revokimit te gjikimit

kishim te benim me nje shkelje te Art6 (1) per vet faktin se duke marre parasysh mbi individin dhe per vet faktin qe ai ishte nje person civil, aplikuesi

te influencoheshin nga racizmi. Dhe nje tjeter nga personi i cili kish bere komentet raciste i cili kerkonte te falur dhe spjegonte se ne fakt nuk kish pikpamje raciste. Gjykatesi nuk e shperbeu jurine por vendosi te vazhdonte duke i rikujtuar ata rreth rendesise se detyres me te cilen ishin ngarkuar. Gjykimi perfundoi me vendim fajesie. Gjykata e te drejtave te njeriut pasi konkludoi se kishim te benim me nje shkelje te Art 6(1) u shpreh se e pare objektivisht letra ku perfshiheshin firmat e te gjithe ‘jurise’ nuk mund te konsiderohej e mjaftudjep ndaj racizmit dhe njekohesisht mundesia e shkeljes se ligjit). Kjo nuk largonte friken e te dyshuarit se juria kish pikpamje raciste sepse keto pikpamje ata nuk mun ti ndryshonin pergjate nje nate. Ne raste te tjera defekti i gjykates nuk rrjedh nga personaliteti sjellja apo perfshirja e meparshme e nje anetari gjykues por nga vete struktura organizative dhe strukturaore e gjykates ne fjale. Ne ceshtjen Findlay v Mbreteri e Bashkuar Gjykates ju desh te rishikonte pavaresine dhe asnjanesine e nje gjykate ushterake. Sipas legjislacionit ne fuqi ne ate kohe nje gjykate ushtarake ne Mbreterine Bashkuar vendosej ‘ad hoc’ nga nje officer i vjeter ne batalionin e ushterakut te akuzuar. Ky oficer jo vetem qe percaktonte te gjithe gjykatesitpte marre nga gjykata. Nuk mund te thuhet se eshte e befasueshme fakti qe Gjykata Evropiane konkludoi se nje gjykate e tille nuk mund te konsiderohej e pavarur dhe asnjeanes. Ceshtja Incal v Turqi ishte gjithashtu e shqetesuar me pjesmarrjen e nje ushtaraku ne procesin gjyqesor penal te nje individi civil. Aplikuesi ne kete rast ishte i akuzuar per nxitjen e propagandes separatiste kurde nga nje gjykate e krijuar per gjykimin e aktiviteteve kunder sgurise kombetare. Kompozimi i gjykates perbehej nga dy gjykates civil dhe nje officer ushtarak i trajnuar per gjykime te tilla. Gjykata Evropiane konkludoi seakuzat qe rendoninmund qe ne menyre te drejte prezenca e nje ushtaraku ne gjykimin e tij influenconte vendimin e marre mbi baza qe mund te mos kishin te benin me evidencat e ceshjtes. Gjykim ne publik Lejimi i publikut ne gjykime shikohet si nje nga format e nevojshme per te dhene garancine e nje gjykimi te drejte dhe krijon mbrojtje ndaj gjykimeve te njeaneshme si dhe garanton konfidence ne sistemin gjyqesor duke krijuar mundesine qe publiku te jete

69


deshmitare ne administrimin e drejtesise nga autoritetet perkatese. Per te konkluduar nese kemi te bejme me nje gjykim te hapur ndaj publikut sipas kerkeses nen Art 6(1) eshte pare e nevojshme te merret ne konsiderate procedura ne teresi. Per shembull mungesa e publikut ne apel mund vetem te konsiderohet nje shkelje e Art 6(1) nese gjykata e larte eshte duke percaktuar nje ceshtje ku vendimi i gjykates se nivelit te poshtem mund vetem te revokohet ne pika ligjore nga ku rishikimi i ceshtjes nga gjykata e shkalles se pare mund te nevojitet si rezultat. Ne ceshtjen Axen per shembull, nje ceshtje ku perfshihej padi per demtim personal, nje gjykim i hapur dhe publik u organizua ne gjykaten e shkalles se pare por apeli i saj i organizuar nepermjet ndihmes se kamerave per te

ligjore sic pretendohej nga pala paditese dhe me kete vendim e mbante vendimin

j ne je gjykate te zakonshme me hapesire te bollshme per te mbajtur spektatore. Zhvillimi i

eshte burgu ku publiku

lehtesuar ngarkesen e gjykates. U tha se kjo nuk konsistonte ne shkeljet e Art 6(1) sepse i marre ne teresi gjykimi ishte publik. Roli i gjykates se apelit ishte mospranimi i gabimeve ne pikat e gjykates se shkalles se pare final. Ne sistemin ligjor Anglez aplikimet e bera per lejimin e nje apeli kundrejt nje vendimi apo denimi te marre zakonisht degjohen pa pranine e publikut dhe po ashtu ne disa vende te tjera. Gjithashtu Art 6(1) permban nje liste limitimesh per te drejten e nje gjykimi te hapur dhe publik kur nje gje e tille kerkohet nga rregulli publik, siguria kombetare, nevoja per privaci ose kur kerkohet ne menyre te domosdoshme per interes te drejtesise, por duhet kuptuar qe interpretimi i ketyre situatave perjashtuese eshte shume i ngushte. Aplikuesi ne Riepan v Austria ishte duke u gjykuar per shkelje te shkaketuara gjate kohes ne denim ne nje dhome gjykimi ne burg. Prania e publikut nuk ishte e perjashtuar por nuk ishte marre asnje mase per informimin e publikut rreth zhvillimit t e gjyqit. Gjykata vendosi qe vetem ne raste shume te vecanta sigurie do te justifikonin perjashtimin e publikut. Gjithashtu gjykata vendosi se nje gjykim mund te konsiderohej sikur e kish plotesuar kekesen e hapjes ndaj publikut nese egzistonte mundesia e informimit per publikun rreth nje gjykimit ne fjale. Ky kusht do te plotesohej normalisht nese gjykimi do te behengjykimit ne nje gjykate jo te zakonshme ne nje vend te vecante sicnuk mund te marre pjese me lehtesi kerkonte qe shteti te nderrmerte masa per te siguruar se publiku dhe media ishin te informuar dhe t’u jepej mundesi reale per pjesemarrje. E drejtat per te pasur nje gjykim brenda nje kohe te arsyeshme E drejta per te pasur nje gjykim publik dhe brenda nje kohe te arrsyeshme mund te krahasohet me te drejten nen Art 5(3). Sidoqofte ndersa e drejta e garantuar nen Art 5 (3) esht e aplikueshme vetem per personat e paraburgosur per dyshim te shkeljeve penale, Art 6 (1) eshte shume me e gjere dhe aplikohet gjithahtu kundrejt ceshtjeve penale dhe civile djithashtu aplikohet per personat e paraburgosur dhe ata ne liri. Objektiva kryesore e Art 6 eshte qe te mbroje individin nga te perjetuarit nen stresin e pasigurise per nje kohe te gjate dhe per me teper te siguraoje administrimin a drejtesise pa vonesa te cilat mund te ndikojne ne administrimin efektiv te saj. Ne ceshtjet civile koha perllogaritjes per te vendosur nese kemi te bejme me gjykim brenda nje kohe te caktuar fillon me momentin e padise ndersa ne ceshtjet penale ecuria e kesaj kohe fillon sapo i akuzuari te jete informuar zyrtarisht se ai akuzohet per kryerjen e nje vepre penale. Perjudha e marre ne konsiderate zgjat deri ne momentin e percaktimit final te ceshtjes ku do te perfshiheshin apelet. Duhet te kuptohet qe shteti mund te mbahet pergjegjes vetem per vonesat e

70


shkaketuara nga vete ai ndersa per perjudhat e zgjatura si rezultat i veprimtarive te vet te akuzuarit ne nje ceshtje penale, keto zgjatje jane zakonisht jashte pergjegjesise shteterore. Per te percaktuar kohen e arsyeshme brenda se ciles duhet te procedura duhet te filloje duhet marre parasysh te gjitha rrethanat e cshtjes duke i kushtuar vemendje te vecante compleksitatit te paraqitur nga ceshtja para gjykates, veprimtaria e paleve ne gjykim dhe e autoriteteve he gjithashtu do te shikohet rendesia qe paraqet ceshtja per individin ne fjale. Per shembull ne ceshtjen A dhe te tjeret v Danimarke ku aplikuesit kerkonin kompensim nga shteti sepse ne menyre neglizhente u kish shkakaetuar infektimin me AIDS nje vemendje e vecante i duhej kushtuar faktit qe keta persona ishin duke vdekur

pas konventes vetem ne 2005 rreth 60% e gjykimeve te saj lidheshin me kete aspekt te

v Italy ne 1999 gjykata u spreh se shkeljet e bera ndaj kesaj hme qe konsistonte ne nje praktike

te drejte ne procedurat penale perben nje element

he meqenese e kete date shume pak evidence ishte e vlefshme per Turqine se cfare mund ti ndodhte

shkelje. Duke injoruar keshtu ktin qe mos-pasja e evidences se nevojshme ishte bere e pamundur vetem se Turqia e

endoste mbi ceshtjen.

Vecanerisht me Proceduren Penale

nga semundja. Gjithashtu vonesat jane te patolerueshme kur gjykimi ben fjale per krijmin e mundesise se takimit midis babait dhe femijes kjo per arsye te demit te pariparueshem qe mund te shkaketohet per zhvillimin emocional te nje lidhjeje te tille nga mungesa e kontaktit. Gjykates Evropiane per Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut i eshte kerkuar te vendose mbi ankesat e bera per ceshtje te vonuara nen Art 6(1) me shume se per c’do lloj ankese tjetersiArt 6(1). Ne ceshtjen Botazzi dispozite nga Italia reflektonin nje situate te vazhduessistematike te papajtueshme me konventen, situate se ciles i duhej dhene e nje zgjidhje. Efekti Ekstraterritorial Soering v Mbreteri e Bashkuar Gjykata u shpreh se: ‘E ddrejta per te pasur nje gjykimkryesor te nje shoqerie demokratike. Gjykata nuk perjashon mundesine qe nje shkelje e Art 6 mund te rezultoje nga nje vendim per te ekstradusr nje person per ne nje vend ku atij mund ti privohet e drejta per te pasur nje gjykim te drejte dhe te pa-asnhem’ Nga gjykimi i mesiperm del se parimi i ekstraerritorialitetit ne Art 6 eshte i aplikueshme vetem per ceshtje penale. Ne ceshtjen Mamatkulov dhe Askarov v Turqi behej fjale per persona te akuzuar per veprimtari terroriste ne Uzbekistan te cilet shkuan ne Turqi ku ata u arrestuan dhe u ekstraduan ne vendin e tyre. Pasi u kthyen ne Uzbekistan ata u gjykuan dhe denuan ne nje ceshtje ku u ishte mohuar e drejta per te pasur nje avokat dhe u denuan me afat te gjate kohor burgimi. Pas ankeses se bere ne Gjykaten Evropiane per Mbrojtjen e te Drejtave te njeriut se masa e ekstradimit e nderrmarre nga autoritetet Turke rezultonte ne nje shkelje te Art 6. Grand Chamber ne kete ceshje fillimisht mbajti qe parimisht mund te kete pergjegjesi per shkelje te Art 6 nga shteti ekstradues ne kushte te tilla. Por me vone vazhdoi duke thene; duke qene se perllogaritja e rrezikut te shkeljeve flagrante te drejtesise ne shtetin prites duhej bere ne daten e ekstradimit. Dnaplikuesve ne Uzbekistan, nuk kishim te benim me nje fapershpejtoje ekstradimin pa pritur derisa gjykata te v Aspektet e Lidhura Hapesira vepruese e Art 6 Paragraphet (2) dhe (3)

71


Art 6 (2) dhe (3):

. Çdo person i akuzuar për një vepër penale prezumohet i pafajshëm, derisa fajësia

. Çdo i akuzuar për një vepër penale ka të drejtat minimale të mëposhtme:

. të informohet brenda një afati sa më të shkurtër, në një gjuhë që ai e kupton dhe në

r përgatitjen e mbrojtjes;

ë interesat e drejtësisë;

he të pyetjes të dëshmitarëve në favor të tij, në kushte të njëjta me ëshmitarët e akuzës;

e penale’ sic kerkohet nga rt 6 (2) dhe (3) gjykata merr parasysh te njejtat kritere si ato te para ne ceshtjen Engel e

n personi eshte akuzuar. Nese i kuzuari eshte gjetur fajtor per shkeljen penale qe ka kryer Art 6(2) nuk mund te

jane te nje natyre te tille qe mund te rezultojne ne je tjeter akuze sipas kuptimit te pavarur te konventes.

arantimi i nje gjykimi te drejte ne procedurat penale

2e tij të provohet ligjërisht. 3 amënyrë të hollësishme, për natyrën dhe për shkakun e akuzës që ngrihet ndaj tij; b. t’i jepet koha dhe lehtësitë e përshtatshme pë c. të mbrohet vetë ose të ndihmohet nga një mbrojtës i zgjedhur prej tij ose, në qoftë se ai nuk ka mjete të mjaftueshme për të shpërblyer mbrojtësin, t’i mundësohet ndihma ligjore falas kur këtë e kërkojn d. të pyesë, ose të kërkojë që të merren në pyetje dëshmitarët e akuzës dhe të ketë të drejtën e thirrjes dd e. të ndihmohet falas nga një përkthyes, në qoftë se nuk kupton ose nuk flet gjuhën e përdorur në gjyq. Art 6(2) dhe (3) eshte i aplikueshem ndaj te gjitha shkeljeve penale. Ashtu si edhe me shprehjen ‘ne percaktimin e nje vepre penale kundrejt tij te perdorur ne Paragrafin (1) te Art 6, gjykata edhe nen keto te dy paragrafe ka adoptuar nje interpretim te pavarur nga ai bere nga legjislacionet e brendshme per te kategorizuar nje process criminal. Per te percaktuar nese ka te beje me nje ‘person te akuzuar per shkeljAtrajtuar nen paragrafin (1) me siper. Nuk duket se ka ndonje ndryshim shume te madh ne kete pike midis Paragrafit 1 dhe 2 pervec mbulimit te ndryshem qe ato bejne. Ne ceshtjen Phillips v Mbreteri e Bashkuar gjykata u shpreh: Ndersa eshte e qarte qe Art 6(2) rregullon procedurat penale ne teresi dhe jo vetem aspektet qe lidhen me meritat e akuzes, e drejta per tu prezumuar i pafajshem nen Art 6(2) ngrihet vetem ne lidhje me shkeljen per te cileaaplikohet per akuzat e bera ndaj karakterit te te akuzuarit si pjese e dhenies se mases se denimit pervec rastit kur akuza te tillan Ne kontrast me me siper Art 6(1) eshte i aplikueshem pergjate gjithe precedures ne teresi perfshire dhenien e mases se denimit. G

72


Se bashku me mbrojtjet e garantuara te diskutuara me siper ne paragrafin (1) te cilat jane nevojshme ne ceshtjet procedurat civile dhe penale. Pese te drejtat e parashtruara ne rt 6(3) jane te paraqitura si te drejtat minimale te garantuara per ceshtjet penale.

beri nje kontrast midis policeve ne kete ceshtje dhe policeve sekret ne

teve kur shkelja e bere nga policia eshte shume serioze aq sa mund te

drazi ne egzaminimin e situates

teA Matodat e investigimit te policise Edhe perpara se te behet akuza formale kundrejt te akuzuarit, pandershmeria e policise per sa i perket pergjegjesise per investigim kundrejt nje personi mund te mjaftoje per te konkluduar nese kemi te bejme me nje shkelje te Art 6(1). Ne Texein de Castro v Portugali per shembull, aplikuesit ju ofruan leke nga polica sekrete(paraqitur si bleres) te jepte atyre heroine. Edhe pse ai nuk rendonin mbi te rekorde kriminale te meparshme aplikuesi kishte mundesine te gjente droge nepermjet kontakteve qe kish dhe i nxitur nga shuma e lekeve te ofruar ai pranoi oferten e policeve. Menjehere me pas u arrestua per trafikim lendesh narkotike. Nuk kishte ndonje evidence mangesie ne lidhje me vete proceduren gjyqesore, por gjykata vendosi qe qekurse ishte vet policia qe nxiti ne shkaketimin e kesaj vepre penale e cila ndryshe nuk do te kishte ndodhur, qe ne fillim aplikuesit i ishte privuar e drejta per te pasur nje gjykim te drejte ashtu si kerkohet nen Art 6(1). Gjykatapergjithesi te cile bejne te mundur vetem identifikimin e pjesemarresve ne aktivitete kriminale dhe mbledhjen e evidencave, pa u perfshire ne nxitjen e aktivitetit. Veprimtarite e policeve ne forem pasive ne vetvete nuk mund te benin fjale per ndonje shkelje te Art 6. Vetem ne rastet ekstreme gjykata do te konsideroje sjelljen e policise te mjaftueshme per te bere qe gjykimi te mos perputhet me Art 6. Nese gjykatat kombetare pranojne evidencat e paraqitura nga policia ateher Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut normalisht do te pranoje vendimin e nderrmaree nga gjykata e brendshme e shtetit. Pervec raskonsiderohet si nje abuzim themelor i procesit sic ishte rasti i (ceshtjes Teixera de Castro dhe te tjera ceshtje ku vet krimi eshte rezultat i nxitjes nga policia) ose ka bere qe nepermjet veprimeve te saj ka demtuar besueshmerine e evidences e paraqitur kunder te akuzuarit. Keshtu per shembull ne ceshtjen Khan v Mbreteri e Bashkuar policia kish instaluar aparat degjimi ne dhomen e hotelit te aplikuesit nga ku mundesoi mbledhjen e nje evidence ku i akuzuari diskutaonte rreth tregetimt te droges. Ne kohen kur po nderrmerrej investigimi nuk kish nje legjislacion ne Mbreterin e Bashkuar i cili rregullonte perdorimin e aparateve te tilla nga policia dhe si rrejdhoje gjykata vendosi qe kishim te benim me nje shkelje te Art 8 te konventes. Por nuk pranoi argumentimin e paraqitur nga aplikuesi se gjithashtu Art 6 (1) ishte cenuar si rezultat i metodave te jashteligjshme te perdorura nga polcia gjate kohes se investigimit. Perkundhe procedures penale ne teresi gjykata konkludoi se nuk kishim te benim me nje shkelje te Art 6(1) duke ju referuar keshtu faktit qe te akuzuarit i ishte dhen mundesia gjate

73


gjykimit ne gjykaten e brendshme qe te kundershtonte origjinalitetin e regjistrimeve te bera dhe te kerkonte qe te mos pranoheshin ne evidence. Aplikuesi ne Allan v Mbreteri e Bashkuar ishte i dyshuar per goditje me arme zjarri ndaj manaxherit te nje dyqani gjate kryerjes se nje vjedhje ne te. Gjate kohes se intervistave te bera nga policia ai aplikoi te drejten per te heshtur. Si rezultat i pamundesise per te mbledhur evidenca kunder tij filluan te regjistronin bisedat e te dyshuarit me te dashuren e tij gjate kohes ne burgim. Kur u pa se nga regjistrimet e bera edhe pse permbanin disa

ndaj te akuzuarit qe ormalisht do ti garantoheshin ne intervistat e bera nga policia perfshire ketu edhe

e garantuar nuk limitohet vetem per ceshtje ku perdorur presioni. Kjo e drejte eshte epiqendra e nocionit te nje procedure

jyqesore te drejte dhe sherben per te mbrojtur lirine e zgjedhjes se te dyshuarit nese do shprehet apo te qendroj i heshtur ndaj pyetjeve te drejtuara nga policia . Kjo e drejte jedhje do te asgjesohej nese do te lejonim qe te nxirreshin rrefime nepermjet menyrave tilla si kjo e perdorur ne kete ceshtje.’

evidenca inkriminuese ndaj te akuzuarit ato nuk ishin te mjaftueshme per te arritur ne fajesimin e tij. Policia e vendosi ate ne nje qeli me nje informator te specializuar i pergatitur per nxjerrjen e informacionit. Pas kater muajsh ne qeli te perbashket informatori pergatiti nje dokument prej 60 fletesh ku perfshinte te gjitha bisedat me aplikuesin te cilat u perdoren me vone per ne gjykimin ndaj tij per vrasje. Duke marre parasysh gjykimin e ceshtjes Khan gjykata vendosi; meqenese gjykata e brendshme kish bere vleresimin e regjistrimeve te bera nga policia rreth bisedave te aplikuesit me te dashuren e tij dhe ato te ‘bashkevuajtesit’ te tij se ishin te besueshme perdorimi i ketyre evidencave ne gjykim nuk mund te ishte ne shkelje te Art 6. Por ndryshe nga informacioni i marre ne ceshtjen Khan, rrefimi i bere nga aplikanti tek shoku it i qelise i cili perbente pjesen me te decisive ne gjykimin kunder tij nuk ishin spontane dhe te dhena me vullnetin e aplikuesit por erdhen si rezultat i pyetjeve kembengulese nga ‘bashkevuajtesi’ i tij. Informatori i vendosur nga policia ne kete rast i kish kanalizuar bisedat ne menyre te tille qe te diskutohej vrasja ne menyre te ngjajshme me pyetjet e bera ne atmosfere prokurorie, pa pranine e ndonje mbrojtje te dhenenmosprezencen e nje avokati dhe ne situate te tille ku aplikuesi gjendej i dobet dhe nen nje presion te madh. Gjyakata konkludoi se informacioni i mbledhur ne kete menyre ishte marre kunder deshires se te dyshuarit dhe perdorimi i ketij informacioni ne gjykim ishte kunder te drejtes se tij per te mos ju pergjigjur pyetjeve te drejtuara. ‘Ndersa e drejta per te mos ju pergjigjur pyetjeve te drejtuara nga policia dhe privilegji i garantuar me ligj kunder inkriminimit jane kryesisht te vendosura per te mbrojtur te akuzuarit nga nxjerrja e evidencave nepermjet metodave te kercenimit dhe presionit kunder deshire se te akuzuarit, kjo e drejte eshtegtezgte

74


9 Mbrojtja e Jetes Private dhe Familjare Art 8 Eshte nje nga dispozitat e palimitueshme te konventes c’ka do te thote se hapesira e saj

me e gjere. Edhe pse numri i ceshtjeve te trajtuara nen kete artikull ka ene shume i madh ku nje zhvillim te madh ka pasur vecanerisht ne lidhje me nocionin e

eshte i

e në një shoqëri emokratike, në interes të sigurisë publike, për mbrojtjen e rendit publik, shëndetit

drejta per respektimit te jetes e familjes mund qe gjithashtu te konsiderohet si nje e

dersa Art 5 i Protokollit 7 i zgjeron te drejten e garantuar nen Art 12 duke u shpehur se:

i justifikuar nga paragrafi 2 i ketij artikulli, ateher nje veprimtari e tille eshte e ndaluar

mbuluese eshte shuqjetes private potenciali i zhvillimit te te drejtave te mbrojtura nga ky artikull vazdueshem. Art 8 shprehet se: 1. Çdokush ka të drejtën e respektimit të jetës së tij private dhe familjare, banesës dhe korrespondencës së tij. 2. Autoriteti publik nuk mund të ndërhyjë në ushtrimin e kësaj të drejte, përveçse në shkallën e parashikuar nga ligji dhe kur është e nevojshmdose moralit, ose për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të të tjerëve. Edrejte e vecante e mbrojtur nga Art 12 i cili shprehet se: Burri dhe gruaja, që kanë mbushur moshën për martesë, kanë të drejtë të martohen dhe të krijojnë familje, sipas ligjeve kombëtare që rregullojnë ushtrimin e kësaj të drejte. N Bashkeshortet duhet te gezojne te drejta te barabarta midis tyre dhe ne marredheniet me femijet e tyre gjate marteses dhe ne rast ndarje. Ky artikull nuk duhet te ndaloje shtetet nga marrja e masave te nevojshme ne interes te femijeve. Nuk eshte rastesi fakti qe te drejtat e mbrojtura nga Art 8 jane te grupuara se bashku kjo behet me qellimin qe ne kete menyre te zgjerohet mundesia e mbrojtjes se garantuar nga ky artikull. Nga shembulli i pergjimit del qarte se, pervec rastit kur nje veprim i tille eshte

75


nga Art 8 dhe nuk ka rendesi nese veprimi do te konsiderohet si nje nderhyrje me korrespodencen apo me privacine apo qofte edhe me shtepine nese pergjimi kryhet ne

shte eksploruar gjeresisht e ceshtjet e gjykates. Disa vite me pare u sygjerua se konventa mbron individin nga

t apo identitetit te dikujt tjeter si dhe spiunimi.

ra te mbrojtura nga kjo konvente mbrojtja e te drejtave ne

jtuar Art 2-7. Art 8 i referohet te drejtes per ‘respekimin’ e nje jete

shem ligjor te cilat mundesojne mbrojtjen e jetes familjare dhe private

eti. Sidoqofte per te arritur ne konkluzionin se

shtepi qekurse te treja keto duhet te merren ne konsiderate se bashku dhe jo te vecuara. Keshtuqe ngandonjehere eshte e nevojshme qe te drejtat e garantuara ne Art 8 te trajtohen te grupuara se bashku, si per shembull respekti per jeten private dhe shtepine, ose jeten familjare dhe shtepine apo jeten private dhe korrespodencen. Trajtimi i hapesires mbrojtese te jetes private sipas Konventes ensulmet kundrejt integritetit te tij fizike apo mendor, moraleve dhe lirise intelektuale, sulmet mbi nderin dhe reputacionin dhe veprimeve te tjera demtuese, sic mund te jene perdorimi i emri Ashtu si edhe me te drejtat e tjeparagrafin e pare te Art 8 limitohet ne rastet e permendura nen paragrafin e dyte te po te njejtit artikull. Detyrimet Pozitive sipas Art 8 Fjalori i perdorur nen Art 8 eshte disi i ndryshem nga ai i perdorur ne artikujt e meparshem te traprivate dhe familjare, shtepise dhe korrespodences. Nocioni i perdorur repekt eshte relativisht i paqarte por si komisioni ashtu edhe gjykata kane perdorur nje interpretim i cili ka shebyer per ti dhene efekt evolucionit te vazhdueshem te koncepteve te privacise dhe jetes private. Art 8 ndalon nderhyrjet e shtetit ne menyre arbitrare kundrejt respektit per jeten private dhe familjare, shtepise dhe korrespodences. Sidoqofte burimet e shkeljeve te se drejtes se garantuar nen Art 8 nuk vijne vetem si rezulatat i nderhyrjes se organeve shteterore por gjithashtu nga organet joshteterore sic mund te jene shtypi apo media. Ajo qe eshte e qarte nen Art 8 tani eshte se nen kete dispozite nuk kerkohet thjesht qe shteti te frenohet nga nderhyrja ne te drejtat e mbrojtura nen kete artikull por ka njekohesisht nje detyrim pozitiv per mbrojtjen e tyre. Dhe kjo presupozon ezistencen e normave te pershtatshme ne sistemit te brenddhe respektin per shtepine dhe korrespodencen. Sistemet e brendshme ligjore qe nuk permbushin kete kriter mund te konsiderohen te jene ne kundravajtje me Art 8 edhe nese nderhyrja ne te drejtat e garantuara nga kjo dispozite nuk vjen si rezultat i aktiviteteve direkte nga shteti. Nese shteti deshton ne nderhyje dhe si rezultat paragjykohet sigurimi i te drejtave te garantuara nen Art 8 ateher do te kemi nje shkelje nen kete dispozite edhe nese kjo shkelje nuk eshte shkaketuar direkt nga shtshteti ka deshtuar te nderrmarre hapat e nevojshme pozitive per garantimin dhe mbrojtjen e jetes private dhe familjare respektimin te shtepise dhe korrespodences gjykata normalisht ka parasysh rendesine e arritjes se nje balanci te pershtatshem midis interesave te komunitetit dhe interesave te individit. Detyrimet positive te shtetit nen Art 8 ndahen ne 2 lloj situatash. I pari eshte ai qe shtetit i kerkohet te veproje per te mundesuar sigurimin e respektimit te drejtave te perfshira ne kete dispozite. Shembuj te ketij lloji do te ishin: ndryshimi i legjislacionit ne menyre te tille qe te njihej identiteti i ri gjinor i trans-sexualeve apo ndryshimi i ligjit per reduktimin

76


e fluturimeve ne aeroportet e ndodhura ne afersi te zonave te banuara qekurse kjo ndikon negativisht ne cilesine e jetes se atyre qe jetojne ne afersi. Situatat e llojit te dyte jane ato kur shteti ka nje detyre te mbroje c’do person nga nderhyrjet e nje individi tjeter te cilat mund ti cenojne jeten e tij private dhe familjare shtepine apo korrespodencen. Shembuj

ligjin Hollandez zultonte ne shkelje te respektit per jeten private te vajzes se tyre qekurse koncepti i

egjithese objektiva esenciale e Art 8 eshte mbrojtja e individit nga nderhyrjet arbitrare

dhe familjare’.

ur ceshtja eshte duke analizuar detyrimet pozitive te nje shteti ne nderrmarrjen e nen

rt 8.........egziston nevoja per arritjen e nje balanci te pershtatshem midis dy interesave tersave te individit dhe atyre te komunitetit’.

i deshiron, mbrojtur nga publiciteti... sipas opinionit te komisionit mbrojtja e respektit per jeten

te ketij lloji do te ishte vendosja e sanksioneve efektive kundrejt dhunes personale ndaj nje individi apo aktiviteteve qe shkaketojne ndotje. Menyra me e mire qe nje shtet te konsiderohet ne mbarevajtje me kerkesat e Art 8 duhet qe te kaloje ligje brenda territorit te tij te cilat mundesojne parandalimin e e shkeljeve te formave te siperpermendura. Ne nje ceshtje kunder Hollandes47 Gjykates ju desh te trajtonte nje aplikim te bere nga individe te tjere ne mbeshtetje te nje vajze 16 vjec me probleme mendore e cila ishte perdhunuar gjate kohes qe ajo jetonte ne nje shtepi te ndertuar per persona me nevoja te vecanta por qe manaxhohej privatisht. Ligji i brendshem Hollandez nuk e njihte ankesen nese kjo nuk ish bere nga vet viktima. Nese viktima e vepres penale nuk kish kapacitetin per te bere ankesen personalisht atehere asnje mase penale nuk mund te nderrmerrej. Ndersa per aplikime nen te drejten civile nuk egzistonte nje kerkese e ngjajshme pra cdonjeri mund te sillte ceshtjen perpara gjykates ne mbeshtetje te personit te pa-afte per te filluar nje procedure civile. Familja ankohej se kjo mangesi nere‘jetes private’ gjithashtu mbulon integritetin fizik dhe moral te personit perfshire ketu edhe jeten e saj seksuale. Mungesa e mbrojtjes nga e Drejta penale e nje shteti per ceshtje kaq serioze ishte nje shkelje flagrante e Art 8 dhe gjykata u shpreh se: ‘Mte autoriteteve publike, kjo nuk do te thote qe shteti eshte thjesht i detyruar vetem te mos nderhyje; bashkangjitur me kete detyrim negativ te shteit egziston gjithashtu nje detyrim pozitiv per mbrojtjen e respktit te jetes private Sidoqofte duhet kuptur qe kur kemi te bejme me detyrimet pozitive te shtetit egziston nje mase e caktuar tolerimi per sa i perket menyres sesi shteti ben rregullimin e nje aktiviteti te caktuar. Ne ceshtjen Haton48 u theksua se: ‘Khapave te arsyeshem dhe te pershtatshem per sigurimin e te drejtave te garantuara Akonkuruese, in Perkufizimi i te Drejtes se Jetes Private, Familjare, Shtepise dhe Korrespondences Jeta Private Ne 1976 Komisioni e perkufizonte jeten private si me poshte: Per nje numer autoresh Anglo-Sakson dhe Franceze e drejta per respektimin e jetes private eshte nje e drejte per privaci e drejte per te jetuar per sa kohe qe personi

47 X dhe Y v Holland, Gjykim I 26 Marsit 1985, (1986) 8 EHRR 235 48 Haton dhe te Tjeret v Mbreteri e Bashkuar, gjykim I dhomes se madhe (Grand Chamber) I 8 Qershorit 2003 (2003) 37 EHRR 611

77


private perfshin gjithashtu deri ne nje mase te caktuar te drejten per te formuar dhe zhvilluar marredhenie personale me qeniet e tjera njerezore vecanerisht marredhenie ne fushen emocionale per zhvillimin dhe permbushjen e personalitetit te njeriut.

etin personal si besimi filozofik,

rarit te punes ku njeriu ka vertet mundesine per krijimin e arredhenieve me boten e jashteme..... Keshtuqe per persona te cilet ushtrojne nje

derohet si nje pjese jetesore e jetes private e shoqeruar me aspektin e ntitetit moral te personit, gjykata gjithashtu ka mbajtur se jeta private eshte nje term

ume i gjere te cilin nuk mund ta perkufizosh nepermjet nje listimi te atyre aspekteve qe te. Sipas gjykates integriteti fizik dhe moral i personit jane te perfshira ne

Disa argumentojne se gjithcka qe ka te beje me shendfetar, apo moral, jeta familjare dhe emocionale shoqeria dhe me disa kufizime jeta profesionale dhe materiale perfshihen ne jeten private. Ne ceshtjen Niemetz49 ku trajtohej pyetja nese kontrolli brenda nje zyre avokatie konsistonte ne nje shkelje te Art 8 gjykata u shpreh se ‘Respekt per jeten private duhet qe gjithashtu te perfshije te drejten per te formuar dhe zhvilluar marredhenie me nje tjeter qenie njerezore.... Dhe nuk ka arsye pse nocioni i jetes private duhet pa tjeter te perjashtoje aktivitetet profesionale qekurse mbi te gjitha eshte pikerisht gjate omprofesion liberal puna perben nje pjese te mire te jetes aq sa ngandonjehere eshte pothuajse e pamundur per te klasifikuar se ne cfare kapaciteti ai eshte duke vepruar ne nje moment te caktuar. Clayton dhe Tomlinson50 sygjerojne se respekti per jeten private perfshine respektin per integritetin moral dhe fizik te nje personi, identitetin personal, informacionin personal, orientimin seksual te tije dhe hapesiren personale. Duke konkluduar se shendeti mendor duhet te konsiideshajo perfshine ne jeten private. Jeta Familjare Respekti per jeten familjare natyrisht qe kerkon identifikimin e asaj qe ne konsiderojme familje. Famlija si nje bashkim themelor i shoqerise ben qe mbrojtja e saj te shfaqet ne me shume se nje vend te vetem ne konvente. Art 12 garanton te drejten per tu martuar dhe per te krijuar familje ndersa Art 8 ne parim ndalon cdo nderhyrje ne jeten e nje familjeje egzistuese, pervec nderhyrjeve te justifikuara nen paragrafin (2) te ketij artikulli. Ndersa Art 2 i Protokollit te Pare trajton nje aspekt te rendesishem te te drejtes se prinderve ne lidhje me edukimin e femijeve te tyre. Ne kete artikull qellimohet sigurimi i te drejtes se prinderve per edukimin e femijeve te tyre komform besimeve filozofike dhe fetare te vet prinderve. Garantimi i respektit te jetes familjare nen Art 8 te konventes ka si element kryesor te tij mbrojtjen e integritetit te familjes. Cfare konsiston ne familje dhe ne cfare rrethanash do te justifikohej nderhyrja ne te sipas konventes.

49 Niemetz v Germany, Gjykim I 16 Dhjetorit 1992 (1993) 16 EHRR 97 50 R. Clayton and H. Tomlinson, the Law of Human Rights (Oxford 2000) Para. 12.85- 12.94

78


Pergjithesisht Komisioni dhe Gjykata e kane konsideruar familjen te perbere prej burrit, gruas dhe femijeve te cilet varen nga keta perfshire ketu edhe femijet e adoptuar. Komisioni ne B v Mbreteri e Bashkuar ka shprehur se ‘shijimi i perbashket i shoqerise se njeri tjetrit midis femijes dhe prinderit konsiston ne nje element themelor te jetes familjare’. Marredheniet midis vllezerve dhe motrave te marra se bashku me ato te prinderve me femijet jane gjithashtu te mbuluara nen jeten familjare. Lidhjet familjare

ohen

te

are kur nje personi

idhja midis femijeve te rritur dhe prinderve te tyre eshte nje ceshtje private dhe nuk

kates duket se egziston nje hierarki lidhjesh per sa i perket perkufizimit te

in te ktheheshin ne tepite e tyre konsistonte ne nje shkelje te vazhdueshme te Art 8 nga Turqia. Nje

mund te krijohen edhe kur palet jetojne se bashku jashte martese dhe femijet e lindur jashte kesaj marredhenieje jane pjese e bashkimit familjar qe nga momenti i lindjes. Lidhjet familjare do te jene egzistuese edhe nese prinderit nuk jetojne se bashku ne ke lindjes se femijes. Nese nje nene do ti mohoej mundesia per identifikimi e babait biologjik te femijes se saj vetem per shkak te egzistences se prezumimit qe burri (bashkeshorti) eshte (ose duhetjete) babai i femijes se lindur brenda nje martese do te kishim nje shkelje te Art 8. Adoptimi i vendos prinderit adoptues ne te njejtat pozicione sikur te ishin prinderit biologjik, per qellimet e mbrojtjes se jetes familjare edhe nese kontakti midis tyre ka qene shume i vogel me femijen e adoptuar dhe adoptimi ka zgjuar kundershtime te shumta. Ne disa rrethana te vecanta marredheniet me gjysherit mund te mbrohen nga Art 8. Ndersa lidhje me te largeta pergjithesisht nuk konsiderohen si te mjaftueshme qe te konsistojne ne lidhje familjare e mbrojtur nga Art 8 edhe pse shkelje te ketyre te drejtave nuk do te liheshin te pambuluara qekurse do te rezultonin ne dhunim te jetes private. Pyetja nese kemi nje shkelje e se drejtes se respektimit te jetes familjnuk i krijohet mundesia te vertetoje gjendjen e saj familjare u shtrua ne ceshtjen Airey. Ne kete ceshtje pamundesia per te arritur nje njohje ligjore te nje ndarje de facto si rezultat i mungeses se ndihmes ligjore beri qe gjykata te konkludonte se; kjo bente qe pervec shkeljes se Art 6(1) te kishim te benim me nje shkelje te Art 8. Lkrijon ndonje detyrim pozitiv ne shtet. Eshte akoma nje pyetje e hapur nese Art 8 u garanton prinderve te drejten e mbeshtetjes dhe kujdesit nga femijet (me moshe madhore) e tyre gjate kohes qe plaken dhe ne ndonje rast semundje apo dobesimi shendetesor. Sipas gjyfamiljes. Ne krye te kesaj hierarkie qendron marredhenia hetero-seksuale e cifteve te martuar dhe duke shkuar deri tek biresimi nga dy partner te pamartuar heteroseksual. Shtepia Art 8 kerkon qe shteti te garantoje respektin per shtepine. Kjo nuk perfshine te drejten per te pasur nje shtepi. Por kerkon qe shteti te mundesoje mbrojtjen fizike te shtepise se nje personi dhe pajisjeve te ndodhura ne te. Keshtuqe shkaterrimi i qellimshem i shtepise nga forcat e sigurise eshte nje nderhyrje e rende dhe e pajustifikueshme ne te drejten e garantuar nen Art 8. Ne ceshtjen Qipro v Turqi u konkludua se refuzimi i bere nga autoritetet turke ne Qipron e Veriut ndaj Qiprioteve Grek qe kerkonshperkufizim i gjere i asaj qe mund te konsiderohet si shtepi eshte pranuar duke perfshire ketu ndertesen e nje biznesi ku nje person zhvillon profesionin e tij gjithashtu edhe karavanet qe perdoren ne shkelje te ligjeve te rregullimit te territorit.

79


Ne ceshtjen Greke u tha se kishim te benim me nje shkelje te At 8 e cila rezultonte nga anullimi i te drejtes per respektin ndaj shtepise ne kushtetuten greke dhe mosperfillja e

eguar nga autoritetet ndaj kesaj te drejte e demonstruar nepermjet arrestimeve te bera ne

orrespondenca mbulon dokumentat e shkruar perfshire ketu ato materiale te shkruara qe ergohen me poste si dhe bisedat telefonike. Aplikimet per nderhyrje me te drejten e

onat e burgosur dhe ne lidhje me

ishte mbrojtja e tegritetit te familjes nepermjet parandalimit te nje gare te mundshme seksuale midis

ij mund ti jepej nje kohe e

trshtepi gjate nates. Aplikimet e bera vecanerisht nen kete pjese te Art 8 nuk jane te shumta sepse shume nga ankesat behen per shkelje te kombinuara sic eshte e drejta e jetes private dhe e shtepise. Korrespondenca Kdkorrespondences jane sjelle pergjithesisht nga persteknikat e mbikqyrjes me e njohura e te cilave eshte pergjimi i telefonatave. E Drejta per tu Martuar dhe per te krijuar Familje Kjo e drejte eshte e garantuar nen Art 12 i vetmi limitim i se ciles parashtrohet ne po kete artikull ku kerkohet qe burri dhe gruaja te kene arritur moshen ligjore per tu martuar dhe per te krijuar familje ‘sipas ligjeve te brendshme te shtetit te cilat rregullojne ushtrimin e kesaj te drejte’. Kufizimet e vendosura nga ligjet e brendshme ne lidhje me ushtrimin e kesaj te drejte duhet te behen vetem per arsye legjitime si per shembull ndalimi i martesave poligame apo incestit dhe nuk duhet te tejkalojne qellimet ligjore te cilat ato perpiqen te arrine. Sidoqofte kufizimet e vendosura mbi ushtrimin e kesaj te drejte mund te variojne nga nje shtet ne tjetrin sic ndodh per shembull me kerkesen e permbushjes se kriterit te moshes i cli mund te jete i ndryshem ne shtete te ndryshem. Ne ceshtjen B dhe L v Mbreteri e Bashkuar51 gjykates ju kerkua te konsideronte ligjshmerine e rregullit egzistues ne Britanine e Madhe i cili parandalonte martesen midis vjehrrit dhe nuses se djalit, nese ish burri i nuses dhe nena e tij jetonin. Qellimi i ketij rregulli inprindit dhe femijes. Edhe perpara ketij gjykimi kish pasur kerkesa pe heqjen e kesaj rregulle qekurse nuk garantonte ndonje mbrojtje te mirefillet te normave publike. Gjykata sidoqofte konkludoi se nje rregull e tille binte ne kundershtim me Art 12. Ligjet e brendshme mund te kufizojne te drejten e te burgosurve per tu martuar. Ne nje aplikim te bere kundrejt Republikes Federale te Gjermanise Komisioni vendosi qe jo vetem te burgosurit te cileve ju eshte dhene denimi por edhe ata qe jane duke u mbajtur ne pritje te gjykimit mund t’u hiqej e drejta per tu martuar pergjate kohes se izolimit. Aplikuesi ne kete ceshtje ishte arrestuar nen akuzen per vjedhje nuk i jepej e drejta per tu martuar nga autoritetet gjermane. Ne arritjen e konkluzionit te mohimit gjykata mori parasysh rekorded kriminale te aplikantit si dhe egzistencen e mundesise qe, nese denohej, masa e denimit do te ishte shume serioze nga ku atgjate burgimi. Aplikuesi ankohej se nje konkluzion i tille i mohonte aij te drejten per tu prezumuar i pafajshem derisa te provohej e kunderta. Autoritetet Gjermane moren gjithashtu ne konsiderate personalitetin e individit dhe faktin qe martesa e te burgosurve ndikonte ne mbajtjen e rregullit brenda godinave te burgimit.

51 B dhe L v Mbreteri e Bashkuar (App.36536/02) Gjykim I 13 Shtatorit 2005

80


Ne nje ceshtje tjeter nje i denuar me burgim ne Angli i cili me vone u deportua ne pakistan, ankohej se autoritetet i kishin mohuar atij te drejten per tu martuar me nje grua e cila jetonte ne Angli dhe qe ishte gjithashtu edhe nena e femijes se tij. Sipas informacionit qe qeverria Angleze kish ne dispozicion ne ate kohe rezultonte qe ne kohen kur atij i ish mohuar e drejta per tu martuar ai kish nje grua me dy femije ne Pakistan.

bere si te pabaze.

sa nanciare dhe te tjera masa te marra mund te jen te tolerueshme per arritjen e planifikimit

doptimi

nga nena e femijes dhe

nje urdher adoptimi u leshua nga gjykata si rezultat. uke pasur parasysh faktin qe lindja e femijes edhe pse jashte lidhjes martesore nuk ishte

Aplikuesi pretendonte se ai ish ndare nga gruaja e tij ne pakistan para se te ekstradohej por kjo u vertetua vetem perpara komisionit dhe pasi ai ishte deportuar. Aplikuesi nuk u kish bere te qarte autoriteteve Angleze para se te ekstradohej statusin e tij ligjor dhe qe nuk kish me nje grua me femije ne pakistan. Rrjedhimisht Komisioni e hodhi poshte ankimin e E drejta e nje cifti te martuar, per te krijuar familje mund te kufizohet relativisht nga ndergjegjesimi i shoqerise per efekt mbipopullimi. Pra Art 12 nuk perjashton mundesine e egzistences se rregullave per planifikim familjar brenda nje shteti nga ku kerkefifamiljar. Ka pasur disa perpjekje nga aplikues te ndryshem per te mundesuar qe nen Art 8 dhe 12 te perfshihet gjithashtu dhe e drejta per tu divorcuar. Ne ceshtjen Johnston52 Gjykata konkludoi se e drejta per tu divorcuar nuk mund te nenkuptohet nen Art 12 apo Art 8. AGjykata eshe shprehur se Konventa nuk permban nje te drejte per te adoptuar nje femije. Adoptimi sipas gjykates do te thote ‘gjetja e nje familje per nje femije dhe jo gjetja e nje femije per nje familje’. Nese kemi raste garuese midis interesave te nje femije dhe atyre qe duan te adoptojne, eshte interesi i femijes ai qe do te vendose mbi zgjidhjen e situates. Ne ceshtjen Keegan v Ireland53 trajtohej problemi i adoptimit te nje femije kunder deshires se babait natyral i cili ankohej se nje adoptim ne kundershtim me deshiren e tij perbente nje shkelje te Art 8. Aplikuesi ne kete rast ishte babai i nje vajze e lindur nga nje lidhje jomartesore midis tij dhe nenes se saj. Lidhja midis te dy prinderve ishte prishur menjehere pasi nena e saj kish ngelur shtatezane. Babai kish vizituar femijen e sapolindur ne spital por me vone i ishte mohuar kontakti me te pas ai u perpjekjeve per te vizituar perseri femijen ne shtepine e prinderve te ish partneres se tij. Nena me vone beri veprimet e nevojshme per ta adoptuar vajzen dhe e kish vendosur ate me prinderit e saj te rinj. Njoftimi rreth adoptimit ju be atij vetem nepermjet nje letre te derguar nga ish-partnerja e vet pasi femija ish vendosur ne familjen e saj te re. Babai fitoi te drejten e kujdestarise se femijes pas nje aplikimi te bere ne gjykate vendim i cili u apelua prinderit e ardhshem te femijes. Pasi apelimi perfundoi ne favor te kerkeses se babait ceshtja u ndalua ne pritje te nje opinioni ng Gjykata e Larte Irlandeze. Vedimi i gjykates se larte ishte se vetem nese babai i femijes do te ishte i tille pas marteses ai do te fitonte te drejten e kujdestarise nga ku rezultonte se femija do te vazhdonte te jetonte me prinderit adoptuar dhe Dnje lindje aksidentale por e mire-planifikuar dhe brenda nje lidhje te ngushte emocionale midis partnereve, gjykata konkludoi se kishim te benim me nje jete familjare ne kete

52 Johnston dhe te tjeret v Ireland, Gjykim I 18 Dhjetorit te 1986 53 Keegan v Ireland , gjykim I 26 Majit te 1994

81


ceshtje. Sidoqofte procesi i adoptimit i cili nuk perfshinte pjesemarrjen e babait mund te justifikohej. ‘Fakti qe Ligji Irlandez lejonte vendosjen ne menyre sekrete te nje femije per adoptim pa

uar nga nje urdher per adoptim rezultonte ne je nderhyrje me te drejten e tij per respektimin e jetes familjare. Dhe nje nderhyrje me

paragrafit 2 te Art 8.

uar akenaqesine e tyre ne lidhje me adoptimin pas moshes mbi dhjete vjec. Gjykata ne kete

Konventes. Konventa nuk garanton te drejten per te jetuar ne nje shtet te

etin ku ajo jeton. E para gje qe merret parasysh nga gjykata ne situata te

rkesave; nje lidhje te ngushte midis personave,

ejetesa.

perjashtimi apo refuzimi i hyrjes menjehere do te konsistoje ne nderhyrje me jeten

dienine apo pelqimin e babait, i cili kishte krijuar mundesine e nje lidhjeje emocionale midis femijes dhe prinderve adoptues i pasnkete te drejte mund vetem te konsiderohet e lejueshme nese kushtet e parashtruara ne paragrafin 2 te Art 8 jane perbushur. Dhe ne kete rast shkelja e te drejtes se respektimit te jetes familjare nuk ishte e justifikueshme sopas Rrethanat e ceshtjes Pini jane disi te trishtueshme. Ketu dy femije Romun te adoptuar nga dy familje Italjane pasi ishin braktisur nga prinderit e tyre kishin demonstrpceshtje u shpreh se: Gjykata ka mbajtur vazhdimisht se nje rendesi e vecante i duhet kushtuar interesit te mbarevajtjes se femijes kur merret parasysh nese autoritetet kombetare kane nderrmarre te gjitha hapat e nevojshem per te realizuar ribashkimin e femijes me prinderit e vet. Ceshtjet e Imigracionit Veprimtarite e autoriteteve sic mund te jen ekstradimi i dikujt nga shteti apo refuzimi i hyrjes brenda shtetit mund te rezultoje ne ndarjen e burrit nga gruaja apo te prinderve nga femijet. Ne rastin e pare kur ankesa behet vetem ne lidhje me perjashtimin e dikujt nga, apo, me refuzimin per te hyre ne territorin e nje shteti atehere nuk mund te kemi nje shkelje tecaktuar. Por sic shihet ne ceshtjen e Afrikano-Aziatikeve mund te kemi nje shkelje te konventes per refuzim pranimi. Pra ndersa nuk egziston garantimi nje te drejte per te jetuar ne nje shtet te caktuar, mund te ndodhe qe ankesa te lidhura me perjashtimin ose refuzimin e hyrjes ne shtetin ku jeton pjesa tjeter e familjes mund te pengoje bashkimin familjar. Ka pasur nje numer te madh rastesh per ndarje bashkeshortore si rezultat i perjashtimit nga shteti ku ata jetonin se bashku ose si rezultat i moslejimit te hyrjes, apo moslejimit te banimit ne shttilla eshte nese egzistonte nje jete familjare midis anetareve te familjes ne fjale. Plotesimi i ketij kriteri kerkon plotesimin e dy kedhe qe keta persona te kene jetuar se bashku ne kohen kur eshte shfaqur deshira per te jetuar ne nje shtet te caktuar ose menjehere para kesaj, perpara se atyre tu nderpritej bashkLidhja midis xhaxhait dhe mbeses nuk eshte boll e ngushte te pakten ne rastet kur ata nuk kane jetuar bashke nen te njejten shtepi. Te vetmet lidhje te cilat konsiderohen se permbushin kerkesen e nje lidhjeje te ngushte jane: ato midis bashkeshorteve dhe prindit me femijen ne rastet ku ka nje varesi midis tyre. Sidoqofte duhet kuptuar qe edhe nese egziston nje lidhje e ngushte nuk do te thote se

82


familjare. Gjykata do te marre ne konsiderate nese familja mund te vazhdoje bashkejetesen e saj ne shtetin ku njeri nga partneret do te ekstradohet. Dhe nese kjo eshte

ve cili prej aplikuesve nga Uganda u ishte refuzuar hyrja ne Britanine e Madhe ku ata do

a e drejta e rezidences permanente ne Britanine e Madhe.

amiljes pavaresisht se ku

jete familjare do te presupozohet edhe nese jo gjitha aspektet ligjore ne lidhje me formimin e saj nuk jane permbushur, dhe se martesa

en e nje jete familjare midis burrit dhe gruas e cila mbrohej nga konventa

e nje shkelje te Art 8.

rafin 2. Letrat e te burgosurve mud te dalen ose te pergjohen dhe mund qe gjithashtu te kete censurim te letrave te marra dhe

atyre te derguara. Nderhyrja me korrespodencen mund te trajtohet ne dy pjese; limitimet

e mundur ateher nuk mund te themi se shteti ka nderhyre me te drejten e respektimit te jetes familjare. Nje limitim i tille eshte pare si i nevojshem sepse perndryshe do te kishim nje moslejim te ekstradimeve te shtetasve te huaj nga shteti ku ata jetojne, apo moslejimi i hyrjes ne nje shtet te qytetareve te huaj kurdohere qe jeta familjare ngrihej si problem. Nese familja do ta kete te veshtire te rivendoset ne nje vend tjeter atehere ankesa mund te merret parasysh duke u trajtuar ne vecantine e saj. Ne dy ceshtjet e –Afrikano-Aziatikesete bashkoheshin me grate e tyre te cilat jetonin ne menyre te ligjshme atje. Njera nga familjet e aplikueves kish 6 femije. Ankesa u pranua dhe menjerhere pas pranimit te gjithe ketyre aplikuesve ju dh Pra konkluzioni qe mund te behet ne keto raste eshte se konventa nuk garanton te drejten e jetes familjare ne nje shtet te caktuar por vetem te drejten e fdo te jete vendbanimi i saj. Ky parim sidoqofte nuk qendron kur flitet per lidhjen prind femije dhe nese ketyre te fundit nuk u lejohet hyrja ne nje shtet ku ndodhen prinderit e tyre ateher testi qe do te aplikohet do te jete i ndryshem, me favorizues ndaj aplikuesve. Nje ceshtje ne lidhje me pranimin e bashkeshorteve te tre personave qe jetonin ne menyre te ligjshme dhe permanente ne Britanine e Madhe te cilat me vone ishin martuar me burra nga vedi i tyre i origjines, ankoheshin se refuzimi nga autoritetet Britanike per ardhjen e bashkeshorteve te tyre te bashkoheshin me to ne Britanine e Madhe konsistonte ne nje shkelje te Art 8. Autoritetet Britanike ne kete ceshtje nxirrnin dy argumenta ne mbeshtetje te veprimtarise se saj; I pari ishte qe ne kete ceshtje nuk kish jete familjare per te mbrojtur qekurse cifti nuk kish jetuar per kohe te konsiderueshme se bashku dhe e dyta nuk perbente asnje pengese qe ata te shkonin dhe te jetonin se bashku ne shtetin ku jetonte burri dhe kerkesa ne kete rast, ishte praktikisht qe atyre t’u mundesohej perzgjedhja e shtetit ku ata do te jetonin. Duke u bazuar ne nje vendim te meparshem ku gjykata eshte shprehur se egzistenca e njetekrijonte te drejtedhe nese cifti nuk kishin formuar nje vend bashkjetese se bashku. Gjykata u shpreh se kishim te benim m Te Burgosurit Art 8 eshte perdorur per adresimin e nje numri te madh te drejtash vecanerisht te drejten e korespodences. Korrespodenca Korrespodenca i referohet vecanerisht komunikimit me shkrim. Art 8 ndalon cdo lloj nderhyrje me korrespondencen qofte kjo neprmjet censures apo cfaredo lloj forme tjeter, me perjashtim te rasteve te justifikuara nen paragn

83


ne korrespondencen e te burgosurve dhe paraburgosurve dhe nderhyrja ne korrespodencen midis te burgosurve dhe avokatit. Normalisht nderhyrja me letrat e te burgosurve mund te justifikohet nen njeren nga perjashtimet e parashtruara nen paragrafin (2) si e nevojshme per ndalimin e kryerjes se nje krimi ose per mbrojtjen e te drejtave te te tjereve. Ne ceshtjen Golder54 nje nder ceshtjet kryesore ne lidhje me nderhyrjen ne korrespodencen e te burgosurve. Golder ishte duke vuajtur denimin me nje afat te caktuar burgimi per grabitje me arme. Ne burgun ku ai qendronte ishte organizuar nje kryengritje dhe gabimisht ai ishte akuzuar si i perfshire ne kete kryengritje. Disa letra te shkruara prej tij te cilat kishin lidhje me akuzimet e bera ishin ndalur nga autoritetet e burgut nen justifikimin se, duhej qe ankesa paraprakisht te behej tek strukturat te institucionit. Ne nje nga letrat e derguara Golder i kerkonte Ministrit te Brendshem te mundeesonte transferimin e tij dhe njekohesisht kerkonte lejen qe te konsultohej me nje avokat per filluar nje procedure civile kunder akuzimeve te bera ndaj tij ne lidhje me pjesemarrjen ne trazirat e burgut. Efekti i ndalimit te letrave ishte qe atij i mohoej mundesia per te komunikuar me nje avokat. Gjykata konkludoi se kishim te benim me nje nderhyrje me korrespodencen e aplikuesit dhe vazhdoi shqyrtimin duke pare nese kjo mund te mbulohej nga ndonje prej perjashtimeve te paraqitura nen paragrafin (2) te Art 8. Dhe

pas gjykates nuk kish asnje justifikim per ndehyrjen me te drejten e komunikimit midis

menyre qe te jen ne perputhje te lote me kerkesat e Art 8. Gjykata merr gjithashtu parasysh qe vendimi i nderhyrjes te

kerkese tjeter e cila eshte e evojshme te merret parasysh para se te konkludojme nese kemi te bejme me nje

vetem te tolerohet nese ka baza te

siankimuesit dhe avokatitt pr tu keshilluar ne lidhje me nje procedure te mundshme civile te cilen mnd te niste aplikuesi. Sipas ceshtjeve te trajtuara nga gjykata duket se liria e korrespodences per te burgosurit do te mbrohet me vigjilence te larte. Gjykata i ka bere thirje autoriteteve te brendshme ti hartojne ligjet me precizion ne lidhje me kete pike ne pmerret bazuar ne evidenca te qarta dhe te jete proporcional me qellimet qe kerkon te arrije nepermjet kufuzimit te lirise se korrespondences. Ne ceshtjen Kampbell55 ku aplikuesi i denuar me vrasje, krim per te cilin kish marre nje denim te perjetshem. Ankohej se korrespodenca e tij me avokatin ishte hapur dhe lexuar nga autoritetet e burgut. Duke konkluduar se kishim te benim me nje nderhyrje ne korrespodencen e aplikuesit gjykata gjithashtu prezantoi njennderhyrje te pranueshme. Duhet bere nje pyetje nese nderhyrja e bere eshte e natyres e tille qe te jete e justifikueshme per nje shoqeri demokratike ‘Korrespondenca me avokatet per cfaredolloj qellimi eshte e karakterit privat dhe konfidenciale. Ne parim keto letra jane te privilegjuara nen Art 8. Hapja e letrave mund te jete e justifikueshme nese behet per te pare nese ka dicka te palejueshme brenda por jo te lexohen. Garancia e procedures se hapjes per kete qellim mund te permbushej duke e hapur ate ne pranine e te burgosurit. Leximi i letrave te derguara midis te burgosurit dhe avokatit te vet mund

54 Golder v Mbreteri e Bashkuar, gjykim I 21 shkurtit 1975 55 Kampbellv Mbreteri e Bashkuar, Gjykim I 25 Marsit te 1992

84


forta per te besuar se privilegji ligjor i dhene ketyre lloj korrespodencave mund te buzohet. Ne kete ceshtje gjykata u shpreh se nuk ishte e nevojshme hapja dhe leximi orrespondencave midis Kampbell dhe avokatit te tij.

e komunitetit ne teresi. Dhe pavaresisht nga

terore ne lidhje me rreziqet e paraqitura nga fabrika i mohonin aplikuesit te drejten

r duke marre parasysh

ak Ceshtjet e lidhura me Ambjentin Nje numer i madh akimesh i lidhur me shqetesimet e shkaketuara nga aktivitete komerciale ne afersi te zonave te banuara eshte paraqitur nen Art 8. Ne ceshtjen Lopez Ostra56 aplikuesi ankohej se aktiviteti i nje fabrike me mbetje toksike ne afersi te baneses se saj e cila clironte gazra mbytes, ere te padurueshme dhe helmime qe shkaketonin shqetesime ne shendetin e banoreve ishte nje shkelje e Art 8. Pasi u shpreh se Art 8 ishte i aplikueshem gjykata shtoi se egziston nevoja per te arritur nje balanc te pranueshem midis interesave te individit dhe atyre thapesira e gjere e tolerimit qe shteti gezon ne arritjen e ketij balanci, ne kete rast, niveli i demtimit te shkaketuar tek aplikuesja tejkalonte ate cka mund te shihej si e arsyeshme kur behej balanci midis ketyre dy interesave. Ne ceshtjen Guerra57 trajtohej rreziku i paraqitur nga aktiviteti i nje fabrike kimike ne afersi prej nje kilometri nga shtepia ku banonte aplikuesi. Gjykata konkludoi se efekti direkt i tymrave te shkaketuara nga kjo fabrike bente qe jeta private dhe familjare e aplikuesit sipas Art 8 te cenohej. Kjo ishte nje ceshtje ku shteti kish deshtuar ne marrjen e masave te nevojshme (detyrimet pozitive) per garantimin e mbrojtjes te te drejtave te aplikuesit sipas Art 8. Mungesa e dhenies se informacionit ne kohe nga autoritetet shteper te llogaritur vet rreziqet paraqeste aktiviteti i fabrikes ndaj tij dhe familjes nese vazhdonin te jetonin ne afersi te fabrikes. Keshtuqe kishim te benim me nje shkelje te Art 8. Ne ceshtjen Fadeyeva 58 gjykata konkludoi se detyrimet pozitive te vendosura mbi shtetin nen Art 8 mund te kerkojne qe shteti te mundesoje zhvendosjen e atyre qe jetojne ne afersi te zonave industriale ku niveli i lendeve toksike eshte kercenues per shendetin. Problemi i zhurmes se Aeroplaneve u ngrit per here te pare ne ceshtjen Powell dhe Rayner59 ku pretendohej nje shkelje e jetes private dhe shtepise. Gjykata u shpreh se, nese do te kishim nje shkelje ne kete rast ateher kjo do te konsiderohej si deshtim i shtetit per te permbushur detyrimet e tij pozitive pasi Aeroporti ne fjale ishte nen pronesine e nje kompanie private dhe nuk eshte nen varesine direkte te shtetit. Pomasat e marra nga autoritetet per limitimin e fluturimeve gjate nates dhe bashke me te edhe zhurmat e shkaketuara nga aeroporti gjykata konkludoi se Britania e Madhe nuk ishte ne shkelje te permbushjes se detyrimeve pozitive sipas Art 8. Ne Ceshtjen Haton Grand Chamber trajtonte gjithashtu ankesat e bera ne lidhje me zhurmat e shkaketuara nga fluturimet gjate nates per ata qe jetonin ne afersi te aeroportit, dhe nese kjo konsistonte ne nje shkelje te Art 8. Gjykata perseri ishte duke trajtuar nje ceshtje e cila shtronte pyetjen a i kish permbushur Britania e Madhe te gjitha detyrimet e

56 Lopez Ostra v Spanje Gjykim i 9 dhjetorit te 1994 57 Guerra dhe te tjeret v Italy, gjykim I 19 shkurtit 1998 58 Fadeyeva v Russia, Gjykim i 9 Qershorit 2005 59 Powell dhe Rayner v Mbreteri e Bashkuar gjykim i 21 shkurtit 1990

85


saj pozitive ne nderrmarrjen e masave te nevojshem per sigurimin e te drejtave te garantuara nen Art 8. Ndryshe nga vendimi i ndermarre ne ceshtjet e meparshme te Lopez dhe Guerra ne ceshtjen Haton rregullat e brendshme ishin testuar ne gjykatat e brendshme dhe ishin ne perputhje me to. Interesi i publikut dhe i mireqenies ekonomike te shtetit ne teresi beri qe ne kete rast ankesat e bera te refuzoheshin. Ne baze te kerkeses

utoritetet uk e kishin tejkaluar hapesiren e tolerimit. Pra nuk kishim te benim me mospermbushje

te drejtat e njeriut ne lidhje me jeten private dhe shtepise ese dite dhe nate ne menyre konstante jeta e tyre eshte e shoqeruar nga zhurmat e adurueshme te motoreve te aeroplaneve.’

0

iria e Mendimit Ndergjegjes dhe Fese

n e lirisë së mendimit, të ndërgjegjes e të fesë; kjo e drejtë ënkupton lirinë për të ndryshuar fenë ose besimin dhe lirinë, qoftë individualisht

ave

përveç atyre të parashikuara nga ligji dhe që përbëjnë masa të evojshme në një shoqëri demokratike në interes të sigurisë publike, për mbrojtjen rendit publik, të shëndetit ose të moralit ose për mbrojtjen e të drejtave dhe të

ta e konceptojne jeten. eto te drejtat te garantuara nen Art 9 jane ngushtesisht te lidhura me lirine e opinionit e

per arritjen e nje balanci midis interesave te ndryshme mund te konkludohej se ante detyrimeve pozitive. Sidoqofte ishin pese gjykime ne kundershtim te shumices te cilet u shprehen se; ‘Cfare domethenie do te kishin np 1 L Neni 9 1. Çdokush ka të drejtënose kolektivisht, publikisht ose privatisht nëpërmjet kultit, mësimdhënies, praktikdhe kryerjes së riteve. 2. Liria e shfaqjes së fesë së tij ose besimeve të dikujt nuk mund t’i nënshtrohet kufizimeve të tjera,nelirive të të tjerëve. Ne ceshtjen e pare ku gjykata pati rastin te trajtonte nje ceshtje te lidhur me Art 9 ajo theksoi se: Liria e mendimit, ndergjegjes dhe fese, perben nje nga elementet themelor te nje ‘shoqerie demokratike’. Feja eshte nje nga elementet jetesor per formimin e identitetit te besimtareve dhe menyres sesi a 60

Kgarantuar ne Art 10. Edukimi Fear i cili paraqet disa veshtiresi trajtohet gjithashtu edhe ne Art 2 te Protokollit te Pare.

60 Kokinakis v Greqi, Gjykim I 25 Majit 1993

86


Ne gjykimin e ceshtjes Instituti Otto-Preminger Gjykata beri te qarte qe shteti ka detyrime pozitive nen Art 9. Keto detyrime pozitive lidhen me sigurimin e mundesise per gezimin ne menyre paqesore te te drejtave te garantuara ne Art 9. Megjithate lejimi i pluralizmit fetar ne konvente do te thote qe ata pesona te cilet identifikohen me nje besim

tar te caktuar, nuk mund te pretendojne se jane te pa-kritikueshem dhe duhet te lerojne mohimin apo propagandat negative te bera nga besimtare te grupeve te tjera

.

Madhe. Duke refuzuar plikimin e bere, komisioni mbajti qe nje person ligjor ndryshe nga nje person fizik nuk i

aplikim per te kerkuar mbrojtje nen Art 9 behet ga nje kishe/xhami apo nga nja ose disa nga anetaret e saj gjykata i trajton aplikime te

aktiviteteve te perditshme

e Ceshtjen e Qipro v

fetofetare, kundrejt fese se tyre Kush e gezon te drejten? Per nje kohe te gjate ka qene e paqarte nese vet Kisha (apo cdo institucion tjeter fetar) ishte ne gjendje te kerkonte mbrojtje ne Art 9. Nje ceshtje ku trajtohej nje nderhyrje serioze me te drejten e garantuar nen Art 9 u soll perpara komisionit nga Kisha e Scientologjise te Kalifornise kundejt Mbreterise se Bashkuar61. Ankesa lidhej me refuzimin e vizave bere nga autoritetet Britanike ndaj disa anetareve te ketij grupi fetar nen justifikimin se feja te ciles ata i perkisnin ishte nje sekt i rrezikshem dhe keshtuqe nuk mund te lejoheshin te hynin apo te qendronin ne Britanine eagarantohej e drejta nen Art 9(1). Ne refuzimin e aplikimit te vizave Mbreteri e Bashkuar nuk ndalonte te drejten e anetaresimit ne kishen e scientologjise. Me vone ne 1979 Komisioni mbajti ne nje ceshtje tjeter duke revokuar vendimin e tij te meparshem se nje Kish/Xhami apo cfaredolloj tjeter institucioni fetar apo filozofik mund te gjente mbrojtje nen Art 9, qekurse nje kerkese e tille nuk ishte gje tjeter vec nje kerkese kolektive e anetareve te saj. Ne kontrast me kete duket e vendosur tashme se nje institucion nuk mund te jete ne gjendje te ushtroje te drejten e ndergjegjes qekurse kjo do te ishte e pamundur. Pavaresisht nese njentilla dhe perpjekjet nga shtetet per te nderhyre me zhvillimin e te organizatave fetare shume seriozisht. Masat shteterore qe pengojne manifestimin e besimeve fetare Masat shteterore qe nderhyjne duke pasur nje impakt ne mundesine e manifestimit te fese do te bien ne kundershtim me te drejtat e mbrojtura nen Art 9. NTurqi gjykata u shpreh se kishim te benim me nje shkelje te Art 9 e cila rezultonte nga limitet e levizjes te vendosura mbi Greket Qipriote ne zonen e pushtuar te Qipros se Veriut mase e cila i pengonte ata te manifestonin fene e tyre lirisht. Aplikuesi ne Serif v Greqi62 gezonte mbeshtetje nga nje pjese e konsiderueshme e komuniteit mysliman qe jetonte ne nje zone te Greqise, dhe si rezultat ishte zgjedhur Myfti (Pozicion Administrtiv Fetar), pavaresisht faktit qe dikush tjeter ishte emeruar myfti nga shteti. Aplikuesi si rezultat ishte akuzuar dhe denuar per kryerjen e nje vepre penale qekurse kish praktikuar aktivitetin e nje administratori fetar dhe kish veshur uniformen e tij ne publik pa pasur te drejten per ta bere kete. Qeveria Greke ne kete

61 Kisha x v Mbreteri e Bashkuar, Vendim i 17 Dhjetorit te 1968 62 Serif v Greece Gjykim I 4 dhjetorit te 1999 31(EHRR) 561

87


ceshtje u perpoq te argumentonte para Gjykates Evropiane per Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut se autoritetet duhej te nderhynin ne kete rast per te shmangur ndonje tension apo konflikt te mundshem midis grupeve te ndryshme fatare ne ate zone. Duke theksuar se kishim te benim me nje shkelje te Art 9, Gjykata u shpreh se tensioni midis grupeve te ndryshme fetare eshte nje rrjedhoje e pashmangshme e pluralizmit fetar, por roli i autoriteteve shteterore ne keto situata nuk eshte asgjesimi i shkaketareve te ketij tensioni, duke eleminuar pluralizmin. Por te siguroje egzistencen e tolerances midis grupeve te dryshme fetare. Ne nje shoqeri demokratike nuk eshte e nevojshme sipas gjykates qe

e ceshtjen Hasan dhe Caush legjislacioni i cili i jepte te drejten ekskluzive organit

oldavia refuzonte johjen e nje feje te tille duke u shprehur se vetem fete e pranuara nga Qeverria mund te

risht per nje komunitet feta,r eshte qe kjo e drejte te garantohet epermjet mbrojtjes Gjyqesore te komunitetit anetareve dhe pasurive te tij keshtuqe e

het te shihet se bashku jo vetem me Art 11 por gjithashtu

itueshem sipas limiteve te paraqitura nen

nshteti te ndermarre masa per te siguruar qe komunitetet fetare qendronin nen nje lidership te vetem.

63Negzekutiv ne emerimin e Krye-Myfti(ut) nje person te perzgjedhur nga ky organ u konsiderua te binte ndesh me Art 9. Shkelja me flagrante e bere ndaj Art 9 eshte ateher kur refuzohet njohja e nje grupi fetar nga shteti. Ne Ceshtjen e Kishes Metropolitane te Besarabise64 Mnpraktikoheshin ne Moldavi. Duke u shpreur se kjo ishte nje shkelje e Art 9 Gjykata beri nje permbledhje te principeve te permendura ne ceshtjet e meparshme. ‘Gjykata shpreh se ne parim liria e fese per qellimet e konventes perjashton mundesine e shtetit te vendose mbi ligjshmerine e besimeve fetare apo menyren sesi keto besime shprehen. Masa te marra nga shteti te cilat favorizojne nje kryetar te vecante te nje grupi fetar apo organe te caktuara te nje komuniteti fetar te ndare ne disa fraksione apo kur mundohet qe ta vendose nje komunitet fetar apo nje grup te tij nen nje udheheqes te vetem, kunder deshires se komunitetit apo grupit, do te konsistoje ne shkelje te lirise per fene. Qekurse komunitetet fetare tradicionalisht kane egzistuar ne forma te organizuara Art 9 duhet te interpretohet duke marre parasysh Art 11 te konventes i cili garanton te drejten e bashkimit te komunitetit. Gjithashtu menyra me mire per ushtrimin e te drejtes per fene, vecanendrejta e garantuar nen Art 9 duedhe me Art 6.’ Manifestimi i besimeve Fetare Liria e mendimit, ndergjegjes dhe e fese perfshin gjithashtu lirine e nje individi te manifestoje lirisht fene apo besimet e tij. E drejta e pergjithshme e lirise se mendimit, ndergjegjes dhe e fese e mbrojtur nga Art 9(1) eshte absolute. Ndersa manifestimi apo praktikimi i ritualeve te saj eshte gjithmone i limparagrafin (2) nese kjo eshte e nevojshme ne nje shoqeri demokratike ne interesin e sigurise publike, per mbrojtjen e rregullit publik, shendetit apo moraleve ose per mbrojtjen e te drejtave dhe lirive te te tjereve.

63 Hasan & Chaush v Bulgari, Gjykim I 26 Tetorit 2000 64 Kisha Metropolitane e Besarabise v Moldavia, Gjykim i 14 Dhjetorit te 2001

88


Sipas Art 9 liria e manifestimit te fese nuk do te thote qe praktikimi i saj te behet ne komunitet me te tjeret ne publik brenda rrethit me persona te te njejtes fe. Gjithashtu ne ete te drejte perfshihet mundesia dhe liria per te bindur te tjeret nepermjet mesimeve qe

kete pike gjykata u shpreh se veprimet e autoriteteve greke ne kete rast

per masat e nderrmarra ne mbrojtje te ushtareve te rinj nga veprimtarite e plikanteve. Duke pasur parasysh strukturen hiererkike qe egziston ne ushtri behet shume

esazh negativ reth barazise gjinore. Duke mos i kushtuar shume rendesi

kte konvertohen ne nje fe te caktuar, nese kjo e drejte do te mohoej ateher ‘liria per te ndryshuar fene e garantuar nen art 9 do te ishte e pavlefshme’. Aplikuesit ne ceshtjen Kokinakis v Greqise ishin Deshmitare te Jehovait aktiviteti i te cileve perfshinte daljen neper banesa me qellim rekrutimin e personave qe te beheshin anetar te ketij sekti. Per fatin e keq ata trokiten ne deren e gruas se nje prifti ortodoks e cila i raportoi ata ne polici. Meqenese ne Greqi proselitizmi (perkufizuar si perpjekje per te konvertuar besimtaret ortodoks ne grupe te tjera fetare) eshte nje veper penale. Aplikuesit u arrestuan, gjykuan dhe denuan me gjobe. Gjykata vendosi qe ligji Grek kunder proselitizmit ishte i hartuar qarte per qellimet e Art 9(2) dhe se kish qellime legjitime per mbrojtjen e te drejtave dhe lirive te te tjereve. Pyetja qe mbetej per tu pergjigjur me mbas ishte nese kufizime te tilla ishin te nevojshme ne nje shoqeri demokratike. Ne ishin ne kundravajtje me Art 9 sepse nuk kish evidence qe aplikuesit ishin perpjekur te bindnin nepermjet metodave te palejueshme. Denimi i tyre si rezultat nuk ishte i justifikueshem. Nje shembull i qarte nje proselitizmi te papranueshem jepet ne Ceshtjen Larisis dhe te tjeret.65 Aplikuesit ne kete rast ishin oficer ushtarak ne forcat ajrore Greke, te cilet ishin denuar per proselitizm pasi kishin bere perpjekej per te konvertuar ushtare me qellim anetaresimin e tyre si deshmitare te jehovait. Gjykata vendosi qe autoritetet greke ishin te justifikuaraae veshtire per nje inferior te shmang kerkesat apo edhe bisedat e iniciuara nga nje superior. Gjithashtu shkollat jane te formuara ne baze te nje strukture hierarkie dhe Mesueset jane ne nje pozicion te tille ku ata mund te influencojne femijet me te cilet punojne. Ne ceshtjen Dahlab v Zvicer66 aplikuesi ishte mesues ne nje shkolle publike ne zvicer per moshat 4 deri ne 8 vjec. Ajo u konvertua ne fene islamike dhe filloi te vishej konform disa kerkesave te feses se re ku perfshihej edhe shamia e kokes. Megjithese nuk kish evidenca te provonin se ajo predikonte per fene me nxenesit e vet, Gjykata vendosi qe autoritetet Zvicerane ishin te justifikuara per moslejimin e veshjes se shamise se kokes gjate oreve te shkolles. Sipas gjykates duke pare nje veshje te tille tek mesuesja e tyre mund te kish efekt proselititzues tek femijet e vegjel, njekohesisht mund t’ju trasmetonte atyre nje margumentit qe; duke pasur mundesine te mesonin nga nje mesuese me veshje tradicionale islamike mund te trasmetonte tek femijet mesazhin e tolerances dhe barazise fetare dhe kulturore. Moslejimi i veshjes se nje Shamie ne universitetet Turke u trajtua ne ceshtjen Leila Sahin v Turqi.67 Duke shprehur per rendesine e sekularizimit ne Turqi Gjykata u shpreh se ne

65 Larisis dhe te tjeret v Greqi, Gjykim I 24 shkurtit 1998 66 Dahlab v Zvicer vendim pranimi 15 Shkurt 2001 67 Leila Sahin v Turqi, Gjykim I 29 Qershorit 2004

89


ato shtete ku bashkejetojne fe te ndryshme mund qe vendosja e disa kufizimeve ne manifestimin e fese te jete e nevojshme ne menyre qe te krijohet balanci i duhur midis

teresave te grupeve te ndryshme fetare dhe qe te sigurohet respektimi i te gjitha feve.

hillin Evropes variojne per nga menyra sesi ato e vlersojne veshjet fetare ne institucionet e

kjo ishte nje mase e nevojshme per nje shoqeri mokratike. Kjo sepse Mish ‘glatt’ i importuar nga Belgjika ishte i pranishem ne France

enim me nje nderhyrje me te drejten e shoqerise aplikuese

aktikueshme ne ate shtet ku kryhet denimi. arantimi i prezences se nje Prifti Protestant Gjerman per nje shtetas Anglez qe i perkiste

r nje fe e cila nuk eshte

iale dhe vetmbrojtjes, te cilen

inSidomos kur behet fjale per manifestimin e te drejtave fetare ne institucione edukimi ku te gjithe pjesemarresit identifikohen si te barabarte dhe deri ne nje pike te padallueshem. Kjo eshte nje hapesire ende e pazgjidhur per vet faktin se shtete te ndryshme ne Kesearsimit. Ne France per shembull ku sekularizmi eshte gjithashtu nje faktor i rendesishem i kushtetutes kaloi nje ligj ku rregullonte veshjet islamike ne shkollat publike fillore. Kalimi i ligjeve adresuar dietave fetare eshte nje tjeter fenomen qe eshte trajtuar nga gjykata ne lidhje me manifestimin e besimeve fetare. Ne Shalom Tsedek v France applikuesit ishin nje grup Hebrej ultra-ortodoks (nengrup i fese Hibruite) te cilet nuk perdornin mish te pa-certifikuar si ‘glatt’ cka do te thote se kafsha duhej te therej sipas nje metode te specifikuar dhe qe mushkerite te egzaminoheshin nese kishin ndonje ceroze. Autoritetet Franceze kishin lejuar hapjen e nje numri thertoresh te administruara nga organizata qe reprezantonin pjesen me te madhe te Hebrejve ne France te cilet ishin te angazhuar me sigurimin e pergatitjes se mishit ‘Kosher’(ushqimi i pergatitur nen disa standarte te kerkuara nen fene e Hebrejve) por jo ‘glatt’ dhe qeveria i kish mohuar applikuesit qe te hapte thertore ku mund te pergatitej mish ‘glatt’. Gjykata nuk e pa si te nevojshme qe te pergjigjej pyetjes nesdedhe keshtuqe nuk kishim te bper te manifestuar lirshem fene e tyre. Liria e fese te te Burgosurve Ka pasur nje numer ankesash nga te burgosurit ne lidhje me nderhyrjen ne lirine e fese. Eshte akoma e paqarte se munden te burgosurit tu garantohet e drejta nen Art 9 per te praktikuar ne burg nje fe e cila nuk eshte e prGfese se Kishes Angleze ne nje burg ne gjermani u konsiderua si i mjaftueshem per permbushjen e kriterit te kerkuar nen Art 9. Komisioni eshte shprehur se refuzimi i bere nga autoritetet e burgut per te servirur ushqim te pershtatshem sipas fese se te burgosurit pepergjithesisht e praktikueshme ne ate Shtet eshte i pranueshem. Ne nje tjeter ceshtje autoritetet e burgut nuk kishin lejuar te burgosurin qe te rriste mjekerr ashtu sic kerkohej nga feja e tij dhe kjo u konsiderua ne mbarevajtje me Art 9. Ne nje ceshtje tjeter te burgosurit ju mohua mbajtja e nje kopje ku mund te mesohej ‘koreografi e trupit dhe e mendjes’ (lloj praktike fetare orientale) sepse permbante ne te nje seksion ku perfshiheshin mesime rreth Arteve Marcautoritetet e burgut e konsideronin si te rrezikshme nese perdorej kundrejt te tjereve. Komisioni u shpreh se kjo ishte nje nderhyrje me lirine e fese se aplikuesit por e justifikuar nen njeren nga limitimet e dhena nen Art 9(2).

90


Ne nje ceshtje te jashtezakonshme, nje Indian me origjin e dhe fe ‘sikh’ (grup fetar ne Indi) ishte burgosur per thyerjen e nente dritareve te nje dhome senati ne nje universitet Britanik gjate nje ceremonie te dhenies se diplomave. Gjate kohes se burgimit ai refuzoi te vishte uniformen e te burgosurve dhe vishej vetem me nje carcaf. Per kete u mor masa e izolimit te tij nga te burgosurit e tjere dhe ai perseri refuzonte te pastronte qeline e vet. Nder te tjera ankesa e tij behej per shkelje te Art 9. Komisioni vendosi qe Art 9 nuk nenekupton garantimin e te drejtes per te veshur rrobat tradicionale fetare ne burg dhe aplikuesi nuk ishte ne gjendje te jepte nje arsye te pranueshme nen Art 9 pse ai refuzonte veshjen e uniformes se burgut. Gjithashtu Komisioni ishte i gatshem qe per vet sistemin

ierarkik qe egzistonte brenda fese se te burgosurit i cili kerkonte qe Sikh(et) e klasit te

rgosurve. or sic eshte vene ne dukje nga disa autore duket sikur ne te gjitha keto ceshjte te

te perdorimit te besimeve personale si nje mjet

rueshme en Art 4(3)(b), ‘cdo sherbim i karakterit ushtarak ose ne rastet e kundershtimit me

her keta individe nuk mund te

hlarte te mos pastronin dhe kjo mund te perfshihej nen Art 9. Gjithsesi edhe pse nje nderhyrje me te drejten e garantuar nen Art 9 kjo mund te justifikohej si e nevojshme per nje shoqeri demokratike sipas limiteve te vendosura nen Art 9(2). Te para ne teresi ceshtjet e mesiperme duket se demonstrojne nje mungese gatishmeri te madhe nga ana e komisionit per te ndaluar nderhyrjet me lirine e fese ndaj te bu

68Pparaqitura nga te burgosurit ka nje abuzimper te perfituar privilegje te cilat nuk do te mundeshin ti kerkonin ndryshe. Ndoshta eshte e nevojshme qe situata te tilla abuzimi te refuzohen ne menyre disi me direkte. Kundershtimet e bazuara ne ndergjegje Nje problem i konsiderueshem eshte ngritur si rezultat i nevojave per arritjen e balancit midis interesave publike dhe atyre te individit. Si per shembull ne ceshtjet ku shteti i kerkon qytetarit qe per interesa te pergjithshme te shoqerise te sillen dhe te performojne dicka ne kundershtim me besimet e tij personale. Sherbimi Ushtarak i detyrueshem do te ishte nje shembull i kesaj natyre. Qekurese ne nje numer te madh shtetesh Evropiane, mbrojtja e sigurise Kombetare konsiderohet e nevojshme edhe ne kohe paqe, ndersa ‘pacifistet’ e kundershtojne kete ne ekstrem. Per me teper sherbimi ushtarak eshte perjashtuar shprehimisht nga persfshija e tij ne pune e kryer me force apo e detynndergjegjen ku kjo njihet me ligj nje sherbim zevendesues ne vend te sherbimit ushtarak’. Dy konkluzione mund te nxirren termat e perdorura ne Art 4(3) (b). E para eshte qekurse flitet per kundershtuesit e ndergjegjes kur keta njihen me ligj nga shteti ne fjale. Nenkupton se shtetet nuk jane te detyruara nen Art 9 qe te njohin kundershtime bazuar ne ndergjegje. Ndersa e dyta eshte: meqe nje sherbim zevendesues permendet shprehimisht per ato raste kur njihen kundershtaret e ndergjegjes atekerkojne perjashtim nen Art 9, nga performimi i cfaredo sherbimi zevendesues qe atyre u kerkohet. Dhe rezultati perfundimtar i bie te jete qe askush nuk do te kete mundesine qe nen Art 9 te perjashtohet ne bazat e ndergjegjes nga sherbimi ushtarak dhe sherbimi zevendesues, njeri nga sherbimet eshte i pashmangshem.

68 C. Evans, (Liria e Fese nen Conventen Evropiane per te Drejtat e Njeriut )Freedom of Religion under ECHR (Oxford 2001) 57-59

91


Kjo ilustrohet qarte ne ceshtjen Grandrath69. Aplikuesi ne kete ceshtje ishte nje Deshmitar i Jehovait dhe si te gjithe anetaret e tjere te Deshmitareve te Jehovait ai e kundershtonte ne bazat e ndergjegjes jo vetem kryerjen e sherbimit ushtarak por gjithshtu edhe cfaredo sherbimi tjeter zevendesues. Autoritetet Gjermane e pranonin ate si nje

nga pozicioni qe mbante, te cilat

Komisioni u shpreh se ky trajtim disi i ndryshem nuk rbente nje shkelje te Art 14 ne bashkepunim me Art 9. Gjithashtu u tha se legjislacioni

hte perpiluar ne menyre te pergjithshme qe te parandalonte shmangien e sherbimit shtarak nga nje pjese e madhe e popullsise. Nese limitet e vendosura do te zgjeroheshin teher mund te rezultonte qe nje komunitet fetar i gjithi te perjashtohej nga kryerja e erbimeve te kerkuara.

kundershtare te ndergjegjes por kerkonin gjithsesi qe ai te kryente nje sherbim civil zevendesues. Dhe kur kjo u kundershtua ai u denua me tete muaj burgim denim i cili me vone ne apel u reduktua ne gjashte muaj. Aplikuesi ankohej nen Art 9 nese nen Art 14 ne bashkepunim me Art 9 ose Art 4 ai ishte diskriminuar ne krahasim me administratoret e fese Katolike apo Protestante. Sipas Komisionit ishin dy pika per tu trajtuar nen Art 9. E para nese sherbimi civil i kerkuar prej tij do te kufizonte te drejten per te pratikuar dhe manifestuar fene e vet. Sipas komisionit, bazuar ne natyren e sherbimit te kerkuar prej tij nuk kishim te benim me nderhyrje. Qofte me mundesine per te praktikuar personalisht fene e vet apo me detyrimet ndaj komunitetit fetar qe rridhnin zhvilloheshin gjate kohes se tij te lire. E dyta Komisioni mori ne shqyrtim nese e dreja e garantuar nen Art 9 ishte shkelur thjesht per faktin se ankimuesit i kerkohej te kryente nje sherbim i cili binte ndesh me ndergjegjen apo fene e tij. Dhe konkludoi qe duke pasur parasysh specifikimet e bera nen Art 4 si kundershtar i ndergjegjes ankimuesit nuk i jepej e drejta per te shmangur nje sherbim zevendesues. Ndersa per sa i perket ankeses se bere ne bazat e diskriminimit, Sipas legjislacionit Gjerman nje administrator i Kishes Katolike Gjermane perjashtohej nga kerkesa per kryerjen e sherbimit ushtarak apo sherbimit zevendesues, ndersa administratoret e feve te tjera u jepej kjo e drejte vetem nese funksioni administrativ qe ata kryenin ne fene e tyre ishte profesioni i tyre kryesor dhe ishin te barabarta me funksionin e kryer nga nje ‘minister’ i kishes katolike. peisuash

Grandath v Republika Federale e Gjermanise, Raport I Komisionit I 12 Dhjetorit 1966 69

92


11 Liria e shprehjes Art 10 1. Çdokush ka të drejtën e lirisë së shprehjes. Kjo e drejtë përfshin lirinë e mendimit

ë

ënshtrohet aliteteve, kushteve, kufizimeve ose sanksioneve të parashikuara me ligj

it

dhe lirinë për të marrë ose për të dhënë informacione dhe ide pa ndërhyrjen e autoriteteve publike dhe pa marrë parasysh kufijtë. Ky nen nuk i ndalon Shtetet qtë kërkojnë liçencimin e ndërmarrjeve të transmetimit kinematografike ose televizive. 2. Ushtrimi i këtyre lirive që përmban detyrime dhe përgjegjësi, mund t’u natyre formdhe që janë të nevojshme në një shoqëri demokratike, në interes të sigurisë kombëtare, integritetit territorial ose sigurisë publike, për mbrojtjen e rendit dhe parandalimin e krimit, për mbrojtjen e shëndetit ose të moralit, për mbrojtjen e dinjitetit ose të të drejtave të të tjerëve, për të ndaluar përhapjen e të dhënave konfidenciale ose për të garantuar autoritetin dhe paanshmërinë e pushtetgjyqësor. Ne ceshtjen kryesore ne lidhje me kete te drejte Handyside v Mbreteri e Bashkuar70, Gjykata theksoi rendesine e te drejtes se mbrojtur nga Art 10 ku u shpreh se kjo ‘konsiston ne nje nga te drejtat esenciale dhe themelore te nje shoqerie demokratike, nje nga kushtet baze per zhvillimin e saj dhe per zhvillimin e cdo individi.’ E drejta e lirise se shprehjes e parashtruar nen paragrafin (1) te Art 10 perfshire ketu lirine per te pasur opinione dhe per te marre dhe per te dhene informacion dhe ide pa asnje nderhyrje nga shteti eshte jashtezakonisht e gjere. Liria e shprehjes perfshin brenda saj te gjitha format e te shprehurit qofshin keto piktura, libra, filma, stetemente te bera ne intervista radiofonike qe mund te perfshine ketu ngandonjehere fjalime raciste dhe urrejtese’ Kuote nga Handyside e cila thote se: ‘ Art 10, eshte i aplikueshem jo vetem per informacion apo ‘ide’ te cilat jane te favorshme dhe te vleresuara si jo-ofenduese por

70 Handyside v Mbreteri e Bashkuar, gjykim I 7 dhjetorit 1976

93


gjithashtu per informacion i cili ofendon shokon ose shqeteson shtetin ose cfaredo sektor tjeter te publikut. Keto jane kerkesat e pluralizmit, tolerances dhe largpamesise pa te cilat nuk do te kishim nje shoqeri demokratike’71 Sidoqofte ashtu sic shprehet paragrafi (2) i Art 10 dhe sic shihet nga precedentet e Gjykates Evropiane, shprehja e lire, vecanerisht nga mas-media eshte nje mjet i fuqishem i cili mbart ne vetvete detyra dhe pergjegjesi te vecanta. Nese mbrojtja e lirise se

prehjes eshte jetesore per vet fuqine ndikuese te saj ne promovimin e demokracise, bulimin e padrejtesive dhe avancimin e zhvillimit politik, ekonomik, artistik, shkencor

sherbej si e tille qe te

nd te jene sanksione penale, pagese per deme te shkaketuara dhe procedura isiplinuese, ose perjashtime ateher kur personi urdherues eshte nje punonjes i sektorit

mund te konsistojne ne nderhyrje ne menyre qe ka

iteti dhe snjeanesia e gjyqetareve si dhe te drejtat personale, perfshire ketu e drejta e privacise

varesi te qellimit dhe natyres te

shzdhe tregetar duhet kuptuar gjithashtu se liria e shprehjes mund te nxise dhune perhap urrejtje dhe te ndikoje ne privacine dhe sigurine e individeve. Ceshtjet e trajtuara nga gjykata tregojne pikerisht nje perpjekje per te arritur balancin e duhur midis ketyre interesave te ndryshme. Cfare mund te cilesohet si nje nderhyrje ne Lirine e shprehjes? Gjykata ben nje perkufizim te zgjeruar te ‘nderhyrjes’ me Art 10. Ne rastet me te thjeshta kjo perfshin urdheresat ekzekutive per ndalimin e publikimeve72 te caktuara, ose konfiskimin e materialeve te publikuara. Art 10(2) ben te qarte qe ‘masat’ ashtu si dhe ‘kufizimet’, ‘kushtezimet’ dhe ‘formalitetet’ duhet te justifikohen. Masat qe mund te merren mudpublik. Forma te tjera pas-publikuesenje efekt ne lirine shprehje te mevonshem. Per shembull, Gjykata vendosi qe perpjekjet per zbulimin e burimeve te informacionit gazetaresk qofte kjo nepermjet nje urdher kontrolli apo nepermjet nje urdher rrefimi jane nderhyrje qe nevojiten te justifikohen nen Art 10(2). Kufizimet mbi Lirine e Shprehjes Disa kufizime jane shprehimisht te lejuara. Art 10(1) lejon qe shteti mund te kerkoje licensen per te transmetuar nepermjet televizionit apo radios apo ne kinema. Per me teper, bashke me Art 8, 9 dhe 11, Art 10 perfshin ne vetvete nje paragraf te dyte i cili i lejon shtetit te kufizoje te drejten e parashtruar nen paragrafin e pare me kusht qe keto limitime te ‘parashikohen me ligj’ dhe te jene te ‘nevojshme per nje shoqeri demokratike’ ne perpjekje per te arritur nje nga qellimet e percaktuara. Nje nga situatat ku kufizimi mund te jete i justifikueshem perfshin rastet qe lindin nga nevoja per mbrojtjen e interesave publike sic jane siguria kombetare, integriteti territorial, mbrojtja nga krimi dhe c’organizimi masiv, shendeti dhe moralet, autoraapo reputacionit te nje personi. Hapesira toleruese qe i eshte dhene nje shteti ne kufizimet qe mund te beje ndaj lirise se shprehjes varion nelimitimit te bere si dhe shprehjes ne fjale. Sic u tha shprehimisht edhe nga gjykata ne ceshtjen Handyside ‘cdo “formalitet”, “kusht”, “kufizim” apo “mase” e vendosur ne kete te drejte duhet te jete proporcionale me qellimin legjitim qe kerkon te arrije.73

71 Paragrafi 48 I Gjykimit ne Handyside 72 The Observer & The Guardian Newspaper Ltd v Mbreteri e Bashkuar, Gjykim I 26 Nendorit 1991 73 Handyside v Mbreteri e Bashkuar, Gjykim I 17 Dhjetorit 1976, ne paragrafin 48 te gjykimit

94


Ne anen tjeter rendesia e qellimit qe kerkohet te arrihet nepermjet kufizimit do te

jykata merr parasysh qe ne kontekstin e nje politike efektive dhe demokratike ne

egetare ne anen tjeter do te kene nje mbrojtje disi me te ulet.

en e gazetave per shembull do te jete e pranueshme per onventen vetem nese egziston nje strukture ligjore rigoroze e cila rregullon kete

ka pranuar se duhet te merret parasysh fakti

a dyshim qe shprehje qe onsistojne ne fjalime urrejtese te cilat mund te ofendojne nje individ apo nje grup te

shprehje eshte me pak e ngjajshme te merret si nxitje dhune nese raportohet tek nje

vlersohet ne baze te natyres se shprehjes se kufizuar. Gperputhje me respektimin e te drejtave te njeriut te permendura ne Konvente, liria e shprehjes perben jo vetem nje rendesi te vecante ne vetvete por sherben si nje mjet per promovimin e te drejtave te tjera te permendura ne konvente. Keshtuqe gjykata i jep nje rendesi me te madhe mbrojtjes se publikimeve dhe fjalimeve te cilat kontriboujne ne zhvillimin e debatit social dhe politik ne sensin me te gjere. Shprehjet artistike dhe tr Faktor te tjere per tu marre parasysh perfshine nivelin e kufizimit dhe formen e shprehjes se kufizuar. Gjykata do te mbikqyre nivelin e kufizimeve me rreptesisht per arsye te vet natyres se tyre dhe predispozites abuzive qe ato paraqesin. Per shembull nje ndalim ne publikimin dhe shperndarjkveprimtari. Per sa i perket formes se shprehjes, gjykataqe media zanore dhe vizuale ka nje effekt me imediat dhe te fuqishem sesa media e shkruar.74 Ne pergjithesi masa kufizuese shume me te zgjeruar mund te lejohen per median vizuale dhe zanore per vet faktin se potenciali i demtimit qe mund te shkaketohet eshte shume me i madh.75 Nxitja e Dhunes dhe fjalimet urrejtese Ne ceshtjen Gunduz, gjykata u shpreh se:76 Toleranca dhe respekti per barazine dhe dinjitetin e te gjitha qenieve njerezore eshte baza e nje shoqerie demokratike pluraliste. Duke pasur parasysh kete mund qe te jete e nevojshme ne disa shoqeri demokratike te kufizohen apo edhe ndalohen te gjitha format e te shprehurit te cilat shperndajne, nxisin, promovojne apo justifikojne urrejtje te bazuar ne mungese tolerance (perfshire ketu edhe tolerancen fetare). Por mund te lejohen nese ‘formalitetet’ ‘kushtezimet’ ‘kufizimet’ apo masat e vendosura jane proporcionale me qellimin qe ato kerkojne te arrijne. Gjithashtu ... nuk kkvecante nuk do te mbrohen nga Art 10 i Konventes. Praktikisht nuk eshte bere nje dallim i qarte midis shprehjeve qe ‘shperndajne, nxisin, promovojne apo justifikojne urrejtje bazuar ne mungese tolerance’ dhe ‘shprehje qe konsistojne ne fjalime urrejtese’. Si Gjykata ashtu edhe Komisioni jane bazuar ne nje nderthurje te Art 17 te konventes dhe ne limitimet a perfshira ne Art 10(2) per te deklaruar si te papranueshme ankesat kur shprehja ne fjale nxit dhune apo urrejtje ne baza intolerance. Per te vendosur nese nje shprehje konsiston apo jo ne nje te tille (shperndan, nxit, provon dhune) faktori ‘kontekst’ (rrethanat qe e shoqerojne shprehjen) eshte vendimtar. Nje

74 Pedersen dhe Baadsgaard v Danimark gjykim I Grand Chamber I 17 dhjetorit te 2004, para 79 I gjykimit

10 I gjykimit 75 Murphy v Irland Gjykim I 10 Qershorit 2003, par 74 I gjykimit 76 Gunduz v Turqi Gjykim I 4 Dhjetorit 2003 , para

95


audience e mir-informuar si pjese e nje debati pluralist. Keshtu per shembull ceshtja Jersild77 ku nje grup rinor racistesh te vetdeklaruar ne Danimarke debatonte ne nje program televiziv ku u ben komente ekstreme racizmi per njerezit me ngjyre. Prezantuesi dhe kryeredaktori i programit u ndoqen penalisht dhe u denuan. Pasi ata u ankuan nen Art

0, gjykata u bind se qellimi i programit dhe i komenteve te bera ne te nuk ishte

eto letra denonin autoritetet dhe ve ne juglindje te Turqise dhe i akuzonin ata per

typje brutale te popullsise Kurde si kunderpergjigje e perpjekjeve te tyre per liri dhe

rit perpjekjen per liri. Borgjezet dhe shtypi i tij sotem te cilet terheqin vemendje cdo ditee me shume tek brutalitetet ne Bosnia-

1propagandimi i pikpamjeve raciste, por trajtimi i nje ceshtje me interes publik. Transmetimi i bere ishte pjese e nje programi serioz televiziv dhe i adresohej nje audience te mirinformuar. Duke pasur parasysh te gjitha keto faktor, masat e vendosura mbi prezantuesin dhe kordinatorin e programit nuk ishin te nevojshme ne nje shoqeri demokratike per mbrojtjen e te drejtave te te tjereve. Nese shprehja behet ne nje kontekst urrejtje dhe tensioni ateher vemendie e vecante duhet kushtuar nga media ne kete rast. Ne situata te tilla gazetaret mbajne pergjegjesi te vecante sepse ata mund te konsiderohen si mjet per perhapjen e fjalimeve qe shperndajne urrejtje dhe dhune. Ceshtja Surek (Nr 1) eshte nje shembull i mire i kesaj. Aplikuesi ne kete rast ishte pronari i nje gazete e cila u penalizua dhe denua me gjobe per publikimin nje ‘seksioni letra per lexuesin’ rreth konfliktit me Kurdet. Kforcat ushtarake per sulmet kunder Kurdeshpavaresi. Ne nje nga letrat thuhej se shteit i kish vendosur ne burgim, torturuar dhe vrare disidentet ne emer te demokracise se republikes. Letrat e tjera i referoheshin dy masakrave te cilat letershkruesi pretendonte se ishin kryer qellimsht nga autoritetet si pjese e nje fushate strategjike per zhdukjen e Kurdeve. Letra ne fjale konkludonte si me poshte: ‘Perpjekjet e popullit kurdistan(as) per liri kombetare ka arritur nje pike ku ajo nuk mund me qe te mposhtet me gjakderdhje, tanqe dhe predha. Cdo sulm i leshuar nga republika Turke per te zhdukur Kurdet e ri Herzegovina nuk duan te shikojne brutalitetet e shkaketuara ne Kurdistan. Sigurisht qe askush nuk mendon se keta reaksionar fashist te cilet kerkojne ndalimin e brutaliteteve te shkaketuara ne Basnje-Hezegovina te kerkojne nje ndalim te brutaliteteve ne Kurdistan. Populli Kurd i copetuar dhe shperngulur nga shtepite e tyre dhe atdheu nuk kane azgje per te humbur. Por shume per te fituar.’ Gjykata theksoi se ka limite ne aplikimin e Art 10(2) per kufizimet ne fjalimet politike apo ne debate mbi ceshtje te interesit publik dhe se lejueshmeria e kesaj eshte shume me e gjere ne lidhje me kritikat e bera ndaj qeverise sesa ndaj personave private apo edhe politikaneve. Shtetet duhet te jene te kujdes-shem kur japin masa denuese te renda ndaj fjalimeve apo shprehjeve qe nxisin dhune apo urrejtje, sidomos ateher kur ka menyra te tjera ne dispozicion per t’ju pergjgjur kritikave te pajustifikuara. Sidoqofte, sipas gjykates letrat e derguara rezultonin ne ‘nje thirrje per hakmarrje gjakderdhese duke zgjuajtur dhe thelluar ndjenja dhe paragjykime te cilat historikisht kane perfunduar ne konflikte masive’. Duke pasur parasysh situaten delikate dhe te tensionuar ne juglindje te turqise ne ate kohe autoritetet ishin te justifikuara ne penalizimin e bere ndaj publikuesit te letrave.

77 Jersild v Denmark, Gjykim I 24 Shtatorit, 1994

96


Sidoqofte duhet kuptuar qe 6 nga 18 gjykates (te Grand Chamber) kundershtuan bazuar ne faktin se nuk ishte qartesuar egzistenca e rrezikut se letrat ne fjale mund te nxisnin

rrejtje apo dhune potenciali i tyre ishte percaktuar ne abstrakt. Sidoqofte gjykimi i

hte per tu parapelqyer.

t dhe e ben kete duke akuzuar viktimat per lsifikim te historise. Mohimi i krimeve kundrejt njerezimit eshte nje nga format me te

kundrejt Hebrejve dhe nje nxitje per urrejtje ndaj

he ofendimi

rite e nje bikqyresi publik’ ne nje shoqeri demokratike. Edhe pse gazetaret nuk duhet ti

acionin por duhet gjithashtu te

te jene ato ambjentaliste jane te ngjajshme e ate te shtypit dhe si rezultat Gjykata duhet te bej kujdesin e nevojshme per tu siguruar

upakices eshte i kundershtueshem pasi nje shteti nuk mund ti kerkohet te toleroje thirrje te tilla derisa gjakederdhja te kete filluar, sepse vetem ne kete menyre mund qe egzistenca e rrezikut te paraqitur nga keto letra te mund te percaktohej. Konkluzioni do te ish qe vet permbajta e shprehjes dhe qellimi i saj mund te justifikonin veprimtarine shteterore dhe per kete arsye vendimi i shumices es Ka disa fakte historike te cilat jane aq delikate saqe cdo lloj perpjekje per ti mohuar apo rishikuar ato me qellim dyshues do te konsiderohen si fjalime qe nxisin urrejtje dhe nuk gezojne mbrojtjen e Art 10(2) apo 17. Ankimuesi ne Ceshtjen Garaudi78 per shembull, ishte nje historian i cili shkroi nje liber ku mohoeshin nje sere aspektesh te holokostit. Dhe gjykata u shpreh si me poshte: ‘Nuk ka dyshim qe mohimi i fakteve te qarta historike sic eshte holokausti, ashtu si autori eshte perpjekur te bej ne librin e tij nuk konsiston ne kerkim historik apo ne kerkim te se vertetes. Qellimi dhe rezultati i ketij libri eshte krejt ndryshe, qellimi i vertete eshte rehabilitimi i regjimit nacional-socialisfaegra te goditjes se reputacionit racor tyre. Mohimi ose rishkrimi i ndryshem i ketyre fakteve historike cenon vlerat mbi te cilat lufta kunder racizmit dhe anit semitizmit bazohet dhe konsiston ne nje rrezik per rendin publik. Vepra te tilla jane te papajtueshme me demokracine dhe te drejtat e njeriut sepse ato nderhyjne me te drejtat e te tjereve’. Cenimi i personalitetit dShumica e ceshtjeve te paraqitura ne gjykate ne lidhje me Art 10 jane sjelle nga persona te cilet jane gjobuar per arsye te cenimit te personalitetit (reputacionit) te personave te tjere. Kur merret ne shqyrtim nese keto masa denuese konsistojne ne shkelje te Art 10 gjykata do te marre parasysh nje sere faktoresh. Funksioni i autorit Gjykata e ka perseritur vazhdimisht qe shtypi kryen gjithashtu veprimta

79‘mkalojne disa barriera, ata kane per detyre te shperndajne informacione dhe ide ne te gjitha fushat kur kjo konsiderohet ne interes te publikut. Jo vetem qe shtypi ka detyren e shperndarjes se informacionit por gjithashty publiku ka te drejten te marre ate. Jo vetem qe gazetaret duhet te jene ne gjendje te shpendajne informgezojne lirine qe deri diku te egzagjerojne dhe ndoshta edhe provokojne nepermjet tij. Roli i organizatave ndergjegjesuese sic mundm

78 Garaudi v France vendim pranimi i 24 Qershorit 2003 79 Goodwin v Mbreteri e Bashkuar, Gjykim I 27 Marsit 1996, pra 39 i gjykimit

97


qe cdo mase ndeshkuese e mundshme ndaj tyre duhet te jete proporcionale dhe te mos frenoje aftesine e tyre per te kontribuar ne debate publike. Gjithashtu funksioni i subjektit ne fjale eshte shume i rendesishem. Masat e vendosura si rezultat i kritikave te adresuara tek Qeverria do te kerkojne arsye jashtezakonisht te forta. Sic u tha nga gjykata ne ceshtjen Castelles 80.

le. Politikani arriti te merrte nje urdher jykate per mos lejimin e publikimit te fotografive. Gjykata austriake arsyetonte se

rjes publike te kesaj natyre.

acioni. Gjykata e hodhi oshte kete argumentim. Ajo mbajti qe edhe pse kufizimet e kerkuara mbi keto kompani ne shume te gjere (sepse ata me dieni dhe qellimisht e vendosin veten nen nje

re) autoritetet kombetare duhet tu garantojne atyre disa

‘Kritikat e bera ndaj Qeverise do te kene nje kufizim me te vogel konform paragrafit (2) sesa ato te bera ndaj nje personi privat apo edhe nje politikani. Ne nje shoqeri demokratike veprimet apo hezitimi i te vepruarit nga ana e qeverise duhet te kene nje mbikqyrje te forte jo vetem nga organet legjislative dhe gjyqesore por gjithashtu edhe nga shtypi dhe opinioni publik.’ Nuk eshte vetem qeveria e cila duhet te jete tolerante. Kritikat ndaj politikaneve gezojne nje liri po aq te gjere qofshin keta ne qeverri apo jashte saj, sepse ata me dienin e tyre e vendosin veten ne nje situate ku nenkuptohet prania e mbikqyrjes nga shtypi dhe publiku. Ne Krone Velag Gmbh v Austria ankimuesi ishte nje gazete ne te cilen u publikua nje artikull ne lidhje me nje anetar te, Asamblese Kombetare te Austrise dhe Parliamentit Evropian dhe njekohesisht i punesuar si mesues. Artikulli ne fjale komentonte rreth detyrave te tij profesionale dhe me terma shume kritikues tregonte se ai merrte tre rroga punesimi. Kjo ne kundershtim me ligjin Austriak sipas te cilit atij nuk i takonte rroga e mesuesit per aq kohe sa mbate postin e anetarit te Parlamentit Evropian. Artikulli shoqerohej me nje fotografi te politikanit ne fjagfotografite nuk kishin vlere informuese dhe gjithashtu per faktin se aplikuesi nuk ish shume i njohur ato benin qe te cenohej personaliteti i tij. Gjykata Evropiane per Mbrojtjen e te drejtave te njeriut u shpreh se fakti qe personi ne fjale ishte nje politikan nenkuptonte hyrjen e tij te vullnetshme ne arenen publike she si rezultat duhej ti nenshtrohet mbikqy Parimi eshte i njejte edhe per ata persona te tjere qe hyjne ne arenen publike qellimisht, si per shembull biznesmenet e mirenjohur te cile jane te perfshire ne menyre aktive ne zhvillimin e aktiviteteve te kompanise (per shembull Richard Branson i cili vazhdimisht promovon aktivitetin e biznesit te vet ‘Virgin) apo persona ose organizata qe marrin pjese ne debate publike. Ne ceshtjen Steel dhe Morris behej fjale per sulme ndaj reputecionit te nje kompanie me shtrirje globale McDonalds bisness i perkushtuar aktivitetit te ushqimit ‘fast food’. Ankimuesit argumentonin se kompanite e medha shume-kombeshe sic eshte McDonalds nuk duhet te lejohen asnjehere te ankohen per demtim reputpjambikqyrje te veprimeve te tymbrojtje nga cenimi i reputacionit apo personalitetit sepse publiku ka interes ne mbrojtjen dhe inkurajimin e suksesit tregetar. Nje mbrojtje e tille eshte ne interes te aksionereve dhe punetoreve, njekohesisht ne sherbim te mireqenies ekonomike. 80 Castells v Spanje, gjykim I 23 Prillit 1992, para 46 I gjykimit

98


Informacione Konfidenciale Art 10 garanton lirine e marrjes dhe shperndarjes se informacionit por nuk garanton te drejten per te pasur akses tek informacioni (sidomos ne rastet kur ky informacion eshte i natyres sekrete). Art 10 eshte me teper i orientuar ne ndalimin e nderhyrjeve nga autoritetet publike me informacionin e dhene midis nje dhuruesi dhe marresi ne baza deshire.

81Ne ceshtjen Hadjanastasjou v Greqi Gjykata e beri te qarte se shteit ka nje hepesire ioneve kur siguria kombetare eshte ne diskutim. Aplikuesi

shem per sa i perket sigurise por gjykata mbajti qe zbulimi i cfaredolloj

ar nga Corporata e Transmetimeve adio-televizive Austriake e cila gezonte monopol te transmetimit. Qeveria Austriake u

0(1) ose perndryshe nen paragrafin (2) dhe

qyresi perfundimtar i pluralizmit dhe monopoli i

tolerimi ne vendosjen e saknsne kete ceshtje ishte akuzuar dhe denuar per zbulimin dhe shperndarjen e informacionit sekret ushtarak. Informacioni i dhene nuk perbente ndonje rrezik serioz dhe ish parendesiinformacioni qe kish lidhje me sigurine kombetare te nje shteti ishte per tu konsideruar seriozisht, keshtuqe denimi i dhene nuk ishte nje shkelje e Art 10. Transetimet Radio-televizive Trasmetimet radiotelevizive duhet te permbushin disa kritere me shume sesa mediat e shkruara qekurse Art 10(1) kerkon licensimin e transmetimeve ne radio, televizion, kinema. Ne ceshtjen Radio Gropera82, ku nje stacion radio i bazuar ne itali transmetonte programe ne Zvicer pa poseduar nje license per transmetim ne Zvicer sipas ligjit te ketij vendi. Gjykata vendosi qe objektivat dhe qellimet e fjalise se trete ne Art 10(1) duhej te konsideroheshin ne kontekstin e artikullit ne teresi dhe ne vecanti duke marre parasysh kufizimet e vendosura nen Art 10 (2). Ne kete rast nuk kishim te benim me nje shkelje. Ne Inforncionsverein Lentia83 u trajtuan pese aplikime per licensim transmetimi (nje per televizion dhe kater per radio) te cilat ishin refuzuRperpoq te mbrohej nen fjaline e trete te Art 1argumentonte se monopoli i vendosur e mundesonte shtetin te mir-rregullonte aspektet teknike te aktiviteteve ‘audio-vizuale’ dhe te percaktonte vendin dhe rolin e tyre ne nje shoqeri demokratike. Gjykata vendosi se kishim te benim me nje shkelje te Art 10, sepse shteti duhet te veproje si mbiktransmetimit publik nuk mund te justifikohej. Publikime te paturpshme dhe blaspheomia Ne ceshtjen Handyside Gjykata parashikonte se nuk ka nje koncept te perbashket Evropian per sa i perket ‘moraleve’ shprehej se shtetet kane nje hapesire te gjere veprimi per te perllogaritur nevojshmerine e mases se nderrmarre ne mbrojtje te standarteve morale te shoqerise brenda shtetit. Shprehja e trajtuar ne ceshtjen Wingrove v Mbreteri e Bashkuar ishte nje video e bere nga ankimuesi, ku shfaqej nje grua e veshur si murgesh dhe e pershkruar me emrin (Shen Tereza) sikur ajo fantazonte seksualisht me figuren e krishtit. Videos ju refuzua certifikata e distribucionit nga Bordi Drejtues i Filmit Britanik bazuar ne faktin se

81 Hadjianastasiou v Greqi Gjykim i 16 Dhjetorit te 1992 paragrafi 38-47 i gjykimit. 82 Radio Gropera dhe te tjere v Zvicer, Gjykimi 28 Marsit 1990 83 Inforncionsverein Lentia v Austria, Gjykim i 24 Nendorit 1994

99


kundershtonte ligjet (e ‘blasfeomise’ persendytja e figurave fetare ose vete fese) Britanike. Bordi konsideronte qe shperndarja e videos ne publik do te shkaketonte trazire emocionale te formes publike duke ofenduar Besimtaret e Krishtere.

urse autoritetet shteterore jane ne nje pozicion shume me te pershtatshem per te fendoj besimtaret brenda nje shteti. Gjykata i ve per nderhyrjen me lirine e shprehjes, kur

ellimi i nderhyrjes eshte frenimi i nje informacioni ofendues kundrejt besimeve ersonale, moraleve shoqerore dhe vecanerisht ndaj fese. Pasi pa filmin vet gjykata

se arsyet e dhena nga autoritetet Britanike per masat e marra ishin te vlefshme he te mjaftueshme per qellimet e Art 10(2).

t,

. Ushtrimi i këtyre të drejtave nuk mund t’u nënshtrohet kufizimeve të tjera përveç

t e lidhur me Art 9 dhe 10 dhe duhet te erret ne considerate duke pasur parasysh kerkesat e paraqitura nga keta te dy Artikuj.

orm Arzte Fur das Laben nje organizate doktorrash te cilet benin

shtet per ushtrimin e kesaj te drejte.

iri efektive per nje tubim paqesor kerkon qe shteti jo vetem te mos nderhyje per

rimin e tyre per garantimin e ushtrimit te te drejtes se tubimit paqesor.

Qekgjykuar dhe perllogaritur cfare mund te o

jon nje hapesire te gjere tolerimi shteteleqpkonkludoid12 Liria e tubimit dhe e organizimit Neni 11 1. Çdokush ka të drejtën e lirisë së tubimit paqësor dhe të organizimit me të tjerëduke përfshirë të drejtën e themelimit me të tjerë të sindikatave dhe të pjesëmarrjes në to për mbrojtjen e interesave të tij. 2atyre që parashikohen me ligj dhe që janë të nevojshme në një shoqëri demokratike, në interes të sigurisë kombëtare ose sigurisë publike, për mbrojtjen e rendit dhe parandalimin e krimit, për ruajtjen e shëndetit ose të moralit, ose për mbrojtjen e të drejtave dhe të lirive të të tjerëve. Ky nen nuk ndalon kufizime të ligjshme të ushtrimit të këtyre të drejtave nga pjesëtarë të forcave të armatosura, të policisë ose të administratës shtetërore. E drejta e garantuar nen Art 11 eshte ngushtesishmNe ceshtjen Plattffushate kunder abortit me qellim ndryshimin e ligjit te Abortit ne Austri u ankuan per shkelje te te drejtes se garantuar nen Art 11 kur demostratat e tyre pavaresisht pranise se policise, organizimi i tyre ishte prishur nga nje tjeter organizim kundershtues. Nje nga pikat e trajtuara ne kete ceshtje ishte se deri ne cfare niveli shteti duhet te nderhyje per te garantuar ku Gjykata u shpreh: Lmoslejimin e saj por gjithashtu te nderrmarre hapa pozitve per te siguruar mbarevajten e ketij aktiviteti. Nuk mund te pretendohet se shteti ka permbushur detyrimet e tij duke mos nderhyre: nje concept puro negativ do te ishte i papajtueshem me objektivat dhe qellimet e Art 11.... Ne kete ceshtje gjykata u shpreh se autoritetet austriake kishin plotesuar dety

100


Ne ceshtjen Ezelin u shqytua aplikimi i bere nga nje avokat dhe gjithashtu

ne nje qytet te Frances i cili ankohej se gjykata franceze

eve te permendura ne Art 11(2) dhe metodave te perdorura er arritjen e tyre. Duke marre parasysh masen e marre kunder tij qe rezultonte vetem ne

parimi i proporcionalitetit. Megjithate u shtua se nuk

ganizata te tjera.

ofesional industrial e drejta e lirise se organizimit aplikohet vetem per

ke thene se organizimi i partive politike jo vetem qe

ave te Njeriut ishte e mendimit se zgjedhja e

zevendeskryetari i nje sindikatekish marre masa ndeshkuese per arsye te pjesemarrjes se tij ne nje demostrat protestuese kunder aprovimit te nje ligji ne France, dhe se kish hezituar te denonte publikisht fyerjet e bera nga brohorritjet e demostruesve te tjere pjesemarres kundrej gjykatesve. Ne perllogaritjen e proporcionalitetit te sanksioneve Gjykata ishte e mendimit se masa e marre ishte vetem simbolike sepse nuk e ndalonte ankimuesin te praktikonte si avokat. Sidoqofte Gjykata u shpreh se: Parimi i Proporcionalitetit kerkon qe nje balanc i pershtatshem duhet te arrihet midis kerkeses per arritjen e qellimpnje mase simbolike nuk cenohejduhet qe, nepermjet masave disiplinuese avokatet te privohen nga mundesia per te bere te ditur besimet e tyre. Masat e marra edhe pse proporcionale e tejkalonin ate cka eshte e nevojshme ne nje shoqeri demokratike qekurse Ezelin nuk kish shkaketuar ndonje veper penale gjate demostratave. Liria e organizimit me te tjeret Art 11 mbron te drejten e ‘lirise se organizimit me te tjeret’. E thene pergjithesisht dhe gjithmone duke pasur parasysh kufizimet e paraqitura ne paragrafin (2) te ketij artikulli, kjo konsiston ne te drejten per te formuar apo per tu bashkuar me nje organizate sic mund te jene partite politike apo sindikatat dhe or Ne kontekstin prorganizatat jo-qeverritare dhe jo-shteterore. Organizatat e tjera qe jane te vendosura nga shteti dhe ne sherbim te tij ne parim nuk mbulohen nga kjo e drejte qekurese keto organizata jane pjese e struktures dhe veprojne ne interes te publikut per te siguruar mirembajtjen e standerteve professionale. Partite Politike Ne ceshtjen e Partise Komuniste te Bashkuar te Turqise84 Gjykata nuk e pranoi argumentimin e Qeverrise Turke se Art 11 mund te aplikohej vetem per sindikatat dhe organizata te tjera te ngjajshme. Duperfshihet brenda hapesires mbuluese te Art 11 por kerkojne nje nivel te larte mbrojtje per vet rolin qe ato luanjne ne nje shoqeri demokratike. Partia ne fjale ishte shperbere nga Gjykata Kushtetuese nen bazat se; e para fjala komunist ne emrin e saj ishte e kundershtueshme dhe e dyta per arsye te manifetos se partise e cila bente dallimin midis kombit Turk dhe kombit Kurd. Ne Turqi promovimi i separatizmit eshte anti-kushtetues. Gjykata Evropiane per Mbrojtjen e te Drejtemrit te nje partie politike nuk mund te ishte arsye e fuqishme per te justifikuar marrjen e masave kaq dratike sic eshte shperberja e saj, ne mungese te rrethanave te tjera te nevojshme. Per sa i perket pikes se dyte, qekurse Partia ne fjale tentonte nje zgjidhje politike te situates dhe jo nje zgjidhje te dhunshme te ceshtjes Kurde. Dhe nje nga

84 Partia e Bashkuar komuniste Turke v Turqi, gjykim I 30 janarit 1998

101


parimet karakteristike te demokracise eshte krijimi i mundesive per zgjidhjen e problemeve shteterore nepermjet dialogut. Nuk mund te justifikohet nenshtrimi i grupeve politike vetem se kerkon debatimin ne menyre publike te situates ne njeren pjese te nje shteti. Krijimi i nje partie politike demostron nevojen per mbrojtjen e normave demokratike. Qellimi i kesaj partie eshte pjese e perpjekjeve per gjetjen e nje zgjidhje e pershtatshme dhe demokratike te situates ne te cilen ndodhej nje pjese e popullsise. Shperberja e sajne keto rrethana eshte joproporcionale dhe ne kundravajtje me Art 11.

Gjykata e Grand Chamber ne nje gjykim te cilesuar si shume te

te promovoje ndryshim ne ligj ose ne strukturen ligjore dhe

ejtave dhe lirive te paraqitura ne Konvente dhe bashke me to katerrimin e vet demokracise, ....askujt nuk duhet ti jepet mundesia qe te mbeshtetet ne

t me i madh er shtetin ne teresi.

dryshimet e kerkuara nga Refa dhe qendrimi i saj anti-sekular(jolaik) mund te onsiderohet si i rrezikshem per te drejat dhe lirite e garantuara nga konventa. Egzistenca nje mundesie reale per implementimin e progamit te saj pasi te merrte fuqine stifikonte vendimin i marre nga Gjykata Kushtetueseper shperberjen e saj.

Ne ceshtjen Refah85

kundershtueshem, ne menyre unanime shprehu mendimin se shperberja e nje partie politke e cila ne ate kohe ishte ne Qeverri si pjese e nje koalicioni qeverritar ishte ne perputhje me Art 11. Kryesia e Refa Partisi deklaroi qellimin e saj per vendosjen e nje pluralizmi sistemesh ligjore ne Turqi te bazuar ne besimet e ndryshme fetare. Nga ku kerkonte te vendosjen Ligjin Islamik (Sharia), Gjykata vendosi se: Nje Parti politike mundkonstitucionale te shtetit ne dy kushte: e para eshte qe metodat e perdorura te jene ligjore dhe demokratike. E dyta vet ndryshimi duhet qe te jete ne perputhje me parimet themelore demokratike. Kjo do te thote qe nje parti politike kryesia e se ciles nxit dhune ose propozon nje ndryshim ne kundershtim me parimet demokratike apo qe kerkon shkaterrimin e demokracise dhe te drejtat dhe lirite qe ajo permban nuk mund te kerkoj mbrojtje nga Konventa. Nuk mund te perjashtohet mundesia qe nje parti politike kur kerkon mbrojtjen e te drejtave te garantuara nen Art 11 apo nen Art 9 dhe 10 te konventes mund te perpiqet te mbulohet nen kete te drejte per per zhvillimin e veprimtarive qe mund te klasifikohen si shkaterruese te te drshdispozitat e konventes ne menyre qe te shkaterroj idelaet dhe vlerat e nje shoqerie demokratike. Pluralizmi dhe demokracia bazohen ne kompromise. Ky kompromis kerkon disa kufizime mbi individet apo grupet e individeve te cilet ndonjehere pajtohen te limitojne disa nga lirite qe ata gezojne ne menyre qe te garantohet nje stabilitep Nkeju

85 Refah Partisi (Partia e Prosperitetit) dhe te tjeret v Turqi, Gjykim I Grand Chamber, me 13 Shkurt 2003

102


13 Limitmet e perbashketa te Art 8-11 Ne kete kapitull do te trajtohen limitimet e gjetura ne paragrafin e dyte te te Art 8 deri ne

emergjence publike e cila kercenon qetesine e tetit.

te nevojshme te perkufizuara per nje ga tre rastet e permendura ne konvente.

esisht Art 5

e vone ne paragrafin (2) te tyre parashtrohen mundesite limituese te ketyre te a disa dallime per nga natyra e limitimeve te

te publikut dhe atyre te individit. Arsye e cila ka bere qe disa omentatore ti cilesojne limitimet e paraqitura nen Art 8-11 si perjashtime ne interes te

11. Ku gjithashtu do te trajtohet debati historik nese ka limitime te brendshme qe ngrihen nga vete konventa. Menyrat limituese te Konventes nuk jane te nje karakteri te vetem por ne forma te ndryshme duke perdor nje numer te madh teknikash. Permendim ketu dispozitat e paraqitura nen Art 15 per derogimin nga disa nga te drejtat e garantuar ne konvente ne kohe lufte apo shNe disa raste te tjera vet Artikujt e konventes perjashtojne nga mbrojtja e saj veprimtari qe permbushin perkufizimin e caktuar nga dispozitat perkatese. Keshtu per shembull Art 2 (2) perjashton nga mbrojtja e privimit te jetes ato rastet kur shkelja e kesaj te drejte rezulton nga perdorimi i forces ne situata absolutisht n Ne menyre te ngjajshme Art 4(3) percakton se disa kategori punesh dhe sherbimi ushtarak nuk konsistojne ne pune e kryer me force apo e detyruar. Njekohshpjegon qarte dhe ne menyre perfundimtare ato rrethana kur privimi nga liria e garantuar nen konvente do te konsiderohen te justifikueshme. Dhe nje tjeter teknik e adoptuar per limitimin e aplikueshmerise se te drejtave te garantuara ne konvente gjenden nen Art 8-11 ku paraqitet mundesia e limitimit te te drejtave te mbrojtura nen keto dispozita ne rastet kur plotesohen disa kushte. Secili nga Art 8 -11 parashtron te drejtat e garantuara nen keto dispozita ne paragrafin e pare dhe mdrejtave te garantuara. Edhe pse ne detaje kbera per secilin nga keto artikuj, ka njekohesisht mjaft ngjajshmeri midis tyre. Justifikimi i dhene per keto limitime eshte se kerkohet per arsye te nevojes per te arritur nje balance te duhur midis interesave kpublikut. Nje nga keta komentator eshte shprehur se; Marredhenia midis te Drejtave te Njeriut dhe perjashtimeve te bera bazuar ne interes te publikut eshte nje nga ceshtjet me te rendesishme nen jurisprudencen e te drejtave te njeriut ne kohet e sotme.

103


Limitimet e shprehura; disa ceshtje te pergjithshme Paragrafi i dyte i Art 8-11 lejojn nderhyrjen e autoriteteve me te drejtat e garantuara nen konvente ne disa rrethana te caktuara. Dy parime baze jane per tu marre parasysh ne lidhje me kufizimet. I pari eshte se vetem kushtezimet e paraqitura shprehimisht ne konvente jane te lejueshme. Kjo nuk eshte e shprehur ne konvente por mund te

uhet te plikohet per qellime te cilat nuk jane parshikuar ne konvente’. Duke qene se qellimet per

e moraleve dhe parandalimi i krimit) dhe ato qe mbrojne interesat private arantimi i autoritetit dhe asnjeanesise se gjyqesorit, parandalimi nga zbulimi i

trajton ceshtje ku shteti kerkon te

roje. Vetem nje nderhyrje minimale me te drejten e garantuar nen konvente cila siguron arritjen e nje qellimi legjitim do te jete i lejueshem. Esenca e secilit nga

ne teresi dominon interesat e individeve por jo

demokratike.

nenkuptohet nga teresia e konventes. Dhe per me teper presupozohet qe limitime te tjera nuk lejohen nje konkluzion qe mbeshtetet nga permbajtja e Art 18 ku shprehet se ‘kufizimet e lejuara nen kete konvente per te drejtat dhe lirite e parashtruara nuk date cilat ndrehyrja me te drejtat e garantuara nen Art 8-11 jane te mirepercaktuara ne konvente nenkupton qe nuk mund te lejohet asnje kufizim tjeter. Edhe pse ka ngjajshmeri te dukshme midis limitimeve te paraqitura ne te katert keto dispozita, Art 10 paraqet listen me te gjate te ketyre limitimeve dhe Art 9 ku mbrohet liria e mendimit ndergjegjes dhe fese permban listen me te shkurter te limitimeve. Eshte e domosdoshme qe shteti per cdo nderhyrje me te drejtat e garantuara nen Art 9-11 te justifikohet nen njeren nga dispozitat e vecanta apo te veproje per permbushjen e njerit nga qellimet e percaktuara. Kur trajton kufizimet mbi te drejtat e paraqitura ne konvente gjykata ka adoptuar nje interpretim te ngushte. Greer ka sygjeruar se justifikimet per limitimet e paraqitura nen keto Art mund te ndahen ne dy grupe, ato qe mbrojne interesat e publikut ( siguria kombetare, integriteti territorial, mireqenia ekonomike e shtetit, shendetit dh(ginformacionit konfidencial dhe mbrojtja e te drejtave dhe interesave te te tjereve). Nje klasifikim i tille sioqofte eshte artificial, qekurse disa nga ato interesa te cilat jane klasifikuar ne grupin e atyre private demostrohet qarte se jane gjithashtu ne sherbim te interesave publike, sic eshte per shembull mbrojtja e autoritetit dhe asnjeanesise se gjyqesorit. Gjykata aplikon nje test te ndare ne tre pjese kur mbeshtetet ne njeren nga limitimet e dhena nen njerin nga Artikujt e Konventes. E para eshte nese nderhyrja e bere nga shteti eshte ne perputhje me ose e parashikuar me ligj, duke pare me vone nese qellimi i limitimit te propozuar eshte legjitim ne kuptimin qe perfshihet ne njeren nga arsyet e paraqitura nen nen artikullin perkates. Dhe perfundimisht behet pyetja nese limitimi i bere eshte i nevojshem per nje shoqeri demokratike duke marre parasysh te gjitha rrethanat. Thelbesore ne arritjen e perfundimit nese nderhyrja eshte e pranueshme apo jo eshte kerkesa e nje proporcionaliteti midis mases se nderrmarre me qellimet legjitime qe kerkon te sigueketo kufizime eshte qe interesi i shoqerisene menyre te tille qe shkelja e te drejtes se individit te jete e papranueshme. Dhe natyrisht ne ceshtje te tilla veshtiresia me te cilen perballet gjykata eshte percaktimi me saktesi nese nderhyrja cilesohet si me e rende se ceshte e tolerueshme ne nje shoqeri

104


Nevoja e nje baze Ligjore per Ndehyrje E para gje qe duhet provuar eshte se kufizimi i te drejtes ne cdo rast te jete ne perputhje me ligjin’ ose ashtu sic parashikohet me ligj. Ndryshimi i gjuhes se perdorur nen Art 8 kur krahasohet me Art 9-11 eshte i paperfillshem nqekurse rezultati eshte i pandryshueshem. Per te vendosur nese nderhyrja e bere eshte ne perputhje me ligjin Gjykata Evropiane per Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut ka perdorur nje test trepalesh.

te drejten e garantuara ne konvente

re eshte e arsyeshme (parimi i parashkueshmerise).

egzistenca e rregulloreje mbi ‘pergjimin e telefonatave te bera shte nderlidhjeve publike. Pergjimi i Telefonatave te bera nga Alison Halford privatisht

unesuar si shefe e nje stacioni policie, konsistonte ne shkelje Art 8 qekurse nje nderhyrje e tille me jeten private dhe korrespodencen nuk ish ne

tesa. Sidoqofte eshte shume e lehte per nje shtet qe te mund te retendoje se veprimet e nderrmarra nga organet e tij per nje qellim te caktuar

araqitura per nga vete natyra e pergjithshme e mbartin justifikimet e dhena. Keshtuqe gjykata duhet te shpenzoje kohe te

E para duhet qe te vendoset qe nderhyrja e bere mebazohet nen ligjin e brendshem te shtetit. E dyta, ligji (mbi te cilin bazohet limitimi i bere) duhet te jete i qarte dhe i disponueshem dhe e treta ligji duhet te jete i formuluar ne nje menyre te tille qe personi mund te parashikoje deri ne nje pike te pranueshme se nderhyrja e beReferimet e bera ne ligj i behen ligjit te brendshem. Ligji mbi te cilin bazohet nderhyrja nuk eshte e nevojshme te jete pa tjeter nje ligj i shkruar ne statut, mund te jete gjithashtu edhe ligj i pashkruar. Per shembull ne ceshtjen Sunday Times86 ligji ne te cilin bazohej shteti konsistonte ne nje precedent te sistemit komon law. Nevoja per plotesimin e te tre kushteve te siperpermendura shihet qarte ne ceshtjen Halford87 ku mungontejane nje kohe kur ajo ishte e pteperputhje me ligjin. Pasi ligji parashikonte vetem pergjimin e telefonatave te bera gjate sherbimit te saj publik. Qellimet Specifike legjitime Pasi gjykata te jete bindur se nje kushtezim i bere eshte mbeshtetur ne baza ligjore te cilat permbushin kriterin e klasifikimit ne ligj sipas kerkesave te konventes, ajo do te vazhdoje te shikoje nese kushtezimi eshte bere per arritjen e njerit nga qellimet e listuara ne konvente. Justifikimet e paraqitura ne konvente jane te percaktuara dhe te listuara dhe nuk lejohet te behen shpjustifikohen nen njerin nga perjashtimet e pqmjaftueshme per te pare nese natyra e kushtezimit te bere mundesohet nga nje nga perjashtimet e listuara. Nderhyrje ne Interes te sigurise kombetare Ne ceshtjen Zana v Turqi88 gjykata nuk e pati te veshtire te konkludonte qe masat e nderrmarra nga qeverria Turke ne pergjigje te situates ne Juglindje te Turqise ishin te nevojshme dhe proporcionale per mbrojtjen e sigurise kombetare. Ceshtja Klaas ne te

86 Sunday Times v Mbreteri e Bashkuar, Gjykim I 26 Prillit 1979 87 Halford v Mbreteri e Bashkua, Gjykim I 25 Qershorit 1997 88 Zana v Turqi

105


cilen trajtohej problemi i operacioneve te sherbimeve sekrete. Gjykata ishte e gatshme te pranonte se masat e ndermarra nga Gjermania mbuloheshin nga perjashtimi i sigurise kombetare qekurse shoqerite demokratike ndiheshin te kercenuara nga metodat e sofistikuara dhe te rrezikshme te perdorura per qellime terrorizmi, dhe lufta kunder etyre aktiviteteve kerkon masa te nevojshme si ajo e nderrmarre nga qeverria Gjermane.

ngari89 gjykata pranoi se nderhyrja e bere nga shteti e kete rast anullimi kushtetues i te gjitha aktiviteteve politike apo pjesmarrja ne parti e

na. Ngjajshmeria midis ketyre dy erjashtimeve ka bere qe interesat e integritetit territorjal te permenden specifikisht vetem

territorial kerkon qe nje shperhapje e dhunes mund te jet arakusht per aplikimin e ketij perjashtimi. Argumentat e paraqitura nga Turqia se nen

rendit dhe arandalimin e krimit. Ne ceshtjen Buckley e cila trajtonte refuzimin e nje leje qendrimi

ane qe do te perdoreshin si shtepi. Refuzimi bere bazohej ne nevojen per mirembajtjen e ambjentit dhe sigurine publike. Gjykata u

ershtim me ligjin Francez. Gjykata u shpreh se kontrolli u be er nje qellim legjitim dhe ne interes te mireqenies ekonomike te vendit.

imet e zhvilluara gjate nates kontribuonin deri iku per ekonomine e pergjithshme te vendit megjithese nuk ishte lehtesisht e e

kGjithashtu ne ceshtjen Rekveni v Hunoficereve te policise shkelte lirine e garantuar nen Art 10 por kjo u konsiderua e nevojshme per sigurine kombetare dhe sigurine rendit pulik. Ne interes te Integritetit Territorial Ky perjashtim i permendur specifikisht vetem ne Art 10 eshte ngushtesisht i lidhur me sigurine kombetare sic u pa ne ceshtjen Zapne Art 10. Interesi i integritetitpkete perjashtim perfshihej gjithashtu ceshtje te lidhura me mbarevajtjen e idese se bashkimit kombetar nuk u pranuan nga gjykata. Ne Interes te sigurise publike Nje numer shume i vogel ceshtjesh e kane ngritur si justifikim te vetem mbrojtjen e sigurise publike, sic demostrohet nga ceshtja Rekveni justifikim i bazuar nen sigurine publike zakonisht shoqerohet me sigurine kombetare dhe mrojtjen epnga keshilli i rregullimit te territorit per karavi shpreh se kjo mbulohej nga perjashtimet e sigurise publike, mireqenien ekonomike te shtetit, mbrojtjen e shendetit publik dhe mbrojtjen e te drejtave te te tjereve. Ne interes te mireqenies ekonomike te shtetit Ne ceshtjen Funke gjykata trajtoi nje ankese per shkelje te Art 8 qe shkaketohej nga kontrollet e bera ne shtepine e ankimuesit ne lidhje me trnsaksionet financiare te kryera me shtete te tjera ne kundpNe ceshtjen Haton gjykata pranoi se fluturdpercaktueshme nese kish me teper lidhje me interesat e kompanive ajrore apo interesat ekonomike ne teresi. Mbrojtja e rendit dhe parandalimi i krimit

89 Rekveni v Hungari Gjykim I 20 Majit 1999

106


Ky justifikim aplikohet ne menyre shume te shpeshte dhe po aq e shpesht ka qene gatishmeria e gjykates per ta pranuar kete. Kjo eshte e jobefasuese qekurse shumica e ankesave ne lidhje me kete perjashtim permbajne masa penalizuese qellimi i te cilave shte mbrojtja e rendit apo parandalimi i krimit(pra personave te cileve e drejta e arantuar nga konventa u hiqet nen ket justifikim jane zakonish ata te cilet jane denuar e veper penale). Ne ceshtjen Otto Prominger gjykata pranoi se dispozitat e Kodit Penal

e filmi i cili ofendonte besimet fetare te besimtareve atolike konsistonte ne shkelje te Art 10 por kjo ishte e justifikueshme per mbrojtjen e

onfiskimi i nje libri ibri i kuq i vogel’ i cili ndryshe njihet si ceshtja Handyside. Ku gjykates ju kerkua te

e qe kishin publikuar nje liber adresuar per xuesit e moshave te vogla (femije ne shkolla) ku permbaheshin keshilla mbi ceshtjet

rise ne teresi.

faqjes se filmit stifikohej nga e nevoja per mbrojtjen e te tjereve nepermjet respektimit te ndjenjave te

y limitim eshte aplikuar gjithashtu ne disa ceshtje te lidhura me mireqenien femijeve,

henave konfidenciale

me parandalimin e perhapjes se formacionit konfidencial . Cuditerisht ne ceshtjen Webber ku aplikuesi u gjobua per

egmAustriak ku lejohej konfiskimin e njKrendit publik. Mbrojtja e Shendetit dhe moraleve Ky limitim perdoret shpesh-here si nje justifikim per nderhyrjet e bera nga shteti me te drejtat e garantuara ne konvente. Sidoqofte nocioni i perdorur ne mbrojtje te moraleve duket se i referohet gjithashtu moraleve seksuale kur kjo nuk mund te konkludohet qartesisht nga terminologjia e konventes. Shembulli klasik eshte k‘Ltrajtonte nese denimi i bere ndaj disa personavleseksuale konsistonte ne shkelje te lirise se shprehjes nen Art 10. Gjykata ishte e gatshme te pranonte se nderhyrja e bere lidhej me mbrojtjen e moraleve publike ne kuptimin qe mbrojtja e bere mirembante standartet morale te shoqe Mbrojtja e Lirise dhe te drejtave te te tjereve Kjo eshte gjithashtu nje limitim i shumeperdorur i cili mbulon nje sere ceshtjesh. Art 8 dhe 9 i referohen mbrojtjes se te drejtave dhe lirive te te tjereve ndersa Art 10 i referohet mbrojtjes se reputacionit dhe te drejtave te te tjereve. Limitimi u perdor ne ceshtjen Otto-Prominger ku moslejimi i shjutyre fetare ku Art 9 dhe 10 u aplikuan se bashku.Kku gjykata ka qene e gatshme te pranoje se ligjet kombetare te cilat i vendosin femijet nen kujdesin e shtetit (si per shembull ne rast abuzimesh nga prinderit) eshte e justifikueshme per mbrojtjen e te drejtave dhe lirive te te tjereve, ne kete rast femijes. Ndalimi i pehapjes se te d Art 10(2) permban dy limitime shtese i pari lidhetinshkelje te nje investigimi gjyqesor, gjykata e konsideroi limitimin si te aplikueshme per mbrojtjen e autoritetit dhe asnjeanesise se gjyqesorit dhe jo per ndalimin e perhapjes se te dhenave konfidenciale.

107


Garantimi autoritetit dhe asnjeanesise se gjyqesorit Art 10(2) gjithashtu lejon limitimet te justifikohen bazuar ne mbrojtjen dhe garantimin e autoritetit dhe asnjeanesise se gjyqsorit. Ky limitim nuk perdoret shume nga shtetet qekurse ne rastet kur interesat e gjyqesorit jane ne diskutim nderhyrjet mund te justifikohen nen mbrojtjen e reputacionit ose te drejatve te te tjereve. Ne nje ceshtje ku ankimuesi ishte nje kompani austriake e cila ankohej se urdheri i gjykates per ndalimin e publikimit te fotografive te nje te dyshuari ne krim shkelnin te drejten e garantuar nen Art 10. Urdheri ishte dhene nen arsyetimin se ishte i nevojshem per mbrojtjen e te dyshuarit

ga ofendimit apo cenimi te personalitetit dhe ne kundershtim me te drejten e rezumimit te pafajsise. Dhe per me teper gjykata u shpreh se nje limitim i tille ishte i stifikueshem per qellimin e mbrojtjes se te tjereve dhe gjithashtu garantimit te

snjeanesise se gjyqesorit. Ne ceshtjen Schopfer gjykata evropiane pranoi se gjoba e endosur mbi nje avokat per kritika adresuar gjyqesorit ishte i pranueshem ne baze te ekesen per garantimin e autoritetit dhe asnjeanesise se gjyqesorit.

cante dhe si jedhoje nuk eshte e papritur mosperfshirja e kesaj te drejte ne tekstin origjinal te

t u perfshi ne Art 1 te Protokollit te Pare me nje

njekohesisht keto te

e pronen e tije ne qetesi. Askush nuk uhet te privohet nga prona pervec per arsye te interesave publike kur kjo lejohet me ligj

rmbajtjes eshte e

npjuavk 14 Mbrojtja e Prones Mbrojtja e te drejtes se prones si e drejte e njeriut paraqet nje problem te verrkonventes. E drejta e prones eventualishpermbajtje shume te gjere dhe njekohesisht kufizimet e paraqitura ne te jane gjithashtu po aq te gjere ne aplikimin e tyre. Te gjitha dispozitat perfshire ketu dhe Art 13-18 aplikohhen ndaj te drejtes se garantuar nga protokolli i pare. Dhedrejta gezojne njejtin nivel kontrolli nga organet e vendosura nen konvente. Art 1 i Protokollit te Pare shprehet se: Cdo person fizike apo juridike ka te drejten te gezojdsi dhe eshte e ligjshme sipas parimeve te te drejtes nderkombetare. E drejta e garantuar ne pjesen e pare te ketij Art nuk duhe te ndikoje mbi te drejten e shtetit te kaloje ligje te cilat ai i konsideron te nevojshme per ushtrimin e kontrollit mbi perdorimin e prones ne perputhje me interesat e pergjithshme apo qe te siguroje pagesen e taksave apo kontributeve te tjera perfshire gjobat. Edhe pse i shkruajtur ne menyre disi me ndryshe struktura e pengjajshme me ate qe kemi pare ne Art 8-11. Fillohet me nje te drejte te pergjithshme per garantimin e gezimit te prones. Nderhyrja mund qe te lejohet dhe te konsiderohet e justifikueshme nese permbushen kushtet e parashtruara ne Art 1 i cili i referohet

108


‘interesave publike’ dhe ‘interesave te pergjithshme’. Ky eshte pikerisht testi i proporcionalitetit i cili merret ne konsiderate per te gjitha nderhyrjet dhe kerkon nje balancim te interesit te individeve kundrejt interesave te pergjithshme. Kerkohet gjithashtu qe privimi nga pronesia te permbush kerkesat e parashtruara me ligj. Keshtuqe diskutimet e bera ne lidhje me kerkesat e nevojshme per nje nderhyrje te pranueshme ne perputhje me ligjin sic kerkohej nen Art 8-11 jane te vlefshme edhe ne

dhje me Art 1 te Prot Nr 1. Brenda vet Artikullit jepen shprehimisht rastet kur mund qe

llen e mundesise se privimit nga prona kur permbushen disa kushte te aktuara dhe kjo duket ne fjaline e dyte te te njejtit paragraf. Ndersa e treta shton se shteti

prermjet vendimeve te saj por gjykata gjithashtu eshte

suara vecanerisht me te drejten gezimit dhe keshtuqe duhen pare duke marre parasysh parimet e pergjithshme te

e palejueshme vetem nese ajo nuk ushtrohet per interesa te pergjithshme. Nje sere

lite behet privimi nga prona por kjo duhet te behet ne perputhje me ligjin e brendshem si dhe ne perputhje me parimet e pergjithshme te ligjeve nderkombetare dhe per interes te publikut. Njekohesisht eshte pranuar se autoritetet publike mund te kontrollojne menyren e perdorimit te prones qofte per interesa te pergjithshme apo specifikisht per te siguruar pagesen e taksave apo kontributeve te tjera ose gjobave. Gjykata kur trajton te drejten e prones eshte perpjekur ti zgjidhe ato pak a shume ne te njejten menyre sic ka trajtuar ceshtjet e paraqitura para saj ne lidhje me te drejtat e garantuara ne Art 8-11. Kjo per arsye te nje uniformiteti me menyren sesi trajtohen ceshtjet ku ka nje nderhyrje nga shteti me nje te drejte nderhyrja me te cilen mund te justifikohet. Gjykata eshte shprehur ne menyre te perseritur se Art 1 permban tre rregulla te diferencueshme. E para eshte e nje natyre te perjithshme ku parashtron parimin e gezimit te prones ne menyre paqesore: kjo vihet re ne fjaline e pare te paragrafit te pare . Rregulla e dyte mbulon rregucka te drejten e kontrollit mbi perdorimin e prones ne permbushje te interesave te pergjithshme duke kaluar ligje te cilat i konsideron te nevojshme per arritjen e ketij qellimi dhe kjo paraqitet ne paragrafin e dyte. Keto tre rregulla jane konfirmuar ne menyre te perseritur nga gjykata neshprehur se: ‘Keto tre rregulla nuk jane ‘te ndara’ ne kuptimin qe jane te pavarura dhe te palidhura me njera tjetren. Rregulla e dyte dhe e trete jane te shqeteepermendura ne rregullen e pare’. Garancia e dhene nga ky Art 1 u jepet personave fizike dhe juridike duke bere te qarte qe kjo garanci i jepet si individeve ashtu dhe kompanive perfshire korporatat. Keshtuqe konventa rrjedhimisht ka marre nje karakter komercial dhe eshte perdorur ne kete sens gjeresisht nga bizneset per avancimin e interesve te tyre. Pasi eshte vendosur se aplikuesi ka nje interes i cili mund te konsiderohet si interes pronesie. Gjykata do te konsideroje pike se pari nese kemi te bejme me privimin e personit nga ky interes mbi pronen, i ndjekur pastaj nga konsiderata nese eshte ushtruar kontroll mbi perdorimin e prones qekurse keto jane te trajtuar vecanerisht ne Art 1. Vetem nese pergjigja eshte negative per te dyja rastet qofte privimin nga e drejta mbi pronen apo kontrollit mbi te, gjykata do te shoh ne menyre te vecante nese ka pasur ndonje nderhyrje tjeter me te drejten e personit mbi pronen. Nderhyrja do te klasifikohet

109


aplikimesh jan bere ne lidhje me pasojat e sjella nga ribashkimi i Gjermanise dhe transzicionit nga sistemi totalitar ne demokratik ne shtetet e evropes qendrore dhe lindore

cilat kane kercenuar me mbingarkese gjykaten Evropiane per Mbrojtjen e te Drejtave Njeriut ne ldhje me ceshtjet e pronesise. Ligji mbi mbrojtjen e te drejtes se prones

shte trajtuar ne nje numer te madh ceshtjes te cilat kane pasur si qellim detyrimin e tetit qe te manaxhoje dhe te mundohet te rivendose drejtesi per ato padrejtesis te

stente para kthimit te ketyre shteteve ne demokraci.

n e prones. Ankesa lidhej e ndarjen e Qipros dhe veshtiresite me te cilat perballeshin Greket e Qipros ne jug te saj

amber) nuk e pati te veshtire te konkludonte se

anen tjeter, nese nje shtet kontraktues pasi ka tifikuar konventen perfshire ketu edhe Prot Nr 1 kalon nje ligj i cili jep te drejten e

em te prones se marre gjate regjimit te kaluar. Nje gjislacion i tille mund te konsiderohet si gjenerues i nje te drejte te re mbi pronen, e

ga Art 1 Prot Nr 1 per personat qe permbushin kriteret e kesaj

Cfare konsiston ne privim

teteeshshkaketuara nga regjimet egzi Detyrimet Pozitive te shtetit Per arsye te numrit te madh te perjashtimeve te dhena mbi te drejten e prones nen Art 1 Protokoll Nr1 ne fillim kishim nje numer te vogel ceshtjesh ne lidhje me detyrimet pozitive te shtetit qe ngrihen nga ky artikull. Sidoqofte ne vitet e mevonshme numri i ceshtjeve eshte rritur dhe eshte tani e qarte se detyrimet pozitive mund te ngrihen ne disa rrethana. Eshte njekohesisht e qarte se gjykata do te testoje te dyja si detyrimet pozitive edhe ato negative duke shtruar pyetjen nese veprimtaria e shtetit apo mungesa e te vepruarit ne rastin ne fjale eshte e justifikueshme. Faktet e ceshtjes Loizidou90 ishin te shqetesuara me pretendimin e shkeljes se te drejtes per mbrojtjemper te pasur akses ne pronen e tyre ne veri. Edhe pse nuk u tha shprehimisht, nga gjykimi i dhene mund te konkludohet se kishim te benim me nje shkelje te vazhdueshme te Art 1 Prot 1 dhe se shteti ka nje detyrim pozitiv te siguroje mundesine qe pronari apo poseduesi te ket akses ne pronen e vet ne menyre qe te gezoje frutet e saj. Ne ceshtjen Oneryildiz Gjykata (Grand Chshteti ka nje detyrim te nderrmare hapa pozitive per shmangien e shkaterrimit te prones. Ne kete ceshtje Turqia kish deshtuar te merrte masa kunderpergjgjese ndaj rrezikshmerise reale qe shfaqej nga egzistenca e qendres se riciklimit ne afersi te shtepive te ankimuesve. Ne ceshtjen Kopecky gjykata u shpreh se Art 1 i Prot Nr.1 nuk mund te interpretohet sikur vendos ndonje detyrim te pergjithshem mbi shtetet kontraktuese per rikthimin e prones e cila u transferua tek ato para se te behej ratifikimi i konventes nga shteti ne fjale. Ne rarikthimit te plote apo te pjes-shledrejte e cila do te mbrohet nte drejte. Privimi nga e drejta e pronesise

90 Loizidou v Turqi, Gjykim I 18 Dhjetorit 1996

110


Esenca e privimit nga e drejta e prones eshte heqja e te drejtave ligjore te pronarit. Kjo mund te ngrihet ne nje numer rrethanash. Kur ka nje ankese per privim nga e drejta e prones ne munges te nje transferte formale te te drejtave te pronesise gjykata do te : ‘shikoje mbas te dukshmes dhe do te investigoje situaten reale per te cilen behet ankesa. Qekurse konventa ka per qellim te garantoje te drejtat te cilat jane ‘praktike dhe efektive’ duhet te qartesohet nese situata konsiston ne de facto privim nga e drejta mbi pronen’91. Ne ceshtjen e Manastireve Greke92 paraqitet nje situate faktike e komplikuar ku diskutohej pronesia mbi manastiret ne Greqi. Shume nga keto Manastire jane ndertuar midis shekullit te nente dhe trembedhjete dhe gjate kohes ato kane grombulluar hapesira te konsiderueshme toke. Ne Maj 1987 nje ligj Grek kalonte pronesine e te gjithe pronave (tokave) te zoteruara nga manastiret, tek shteti pervec rasteve kur manastiret demostronin se ishin titullaret ligjore te ketyre pronave ne nje nga menyrat e specifikuara ne ligj. Ne disa raste kerkesat e parashtruara nga ligji ishin shum te veshtira per tu arritur. Ne fakt menyrea sesi ato ishin formuluar krijonin prezumimin se prona i takonte shtetit, pervec rasteve kur provohej e kunderta nga manastiret. Nje nga pyetjet qe shtrohej para gjykates ishte nese prezumimi konsistonte ne nje mase procedurale, pretendim i ngritur nga

e tokes nga shteti me ellim ridhenien e saj tek kompanite private per te ndertuar mbi te pa respektuar kerkesat

re per masa te tilla konsistonin ne privim te prones e cila ishte e

rones gjate perplasjeve midis forcave te sigurise dhe mbeshtetesve te KK. Nje zgjidhje miqesore e ketyre ankimeve u arrit ne Mars 2001 ne lidhje me 201

prones konsiston ne privim nga e

i de facto nepermjet konfiskimit duhet te jete e pranishme

Qeverria Greke apo nje dispozite substanciale efekti i te ciles eshte transferimi i te gjitha te drejtave te pronesise mbi token ne fjale tek shteti grek. Gjykata konkludonte se kishim te benim me nje privim te te drejtes se prones. Ne nje numer te konsiderueshem ceshtjesh kunder italise ku marrjaqformale ligjopapajtueshme me te drejtat e ankimuesit te garantuar ne konvente. Shkaterrimi Shkaterrimi i prones eshte nje tjeter forem e qarte privimi nga e drejta e prones. Nje numer i madh ceshtjesh kunder Turqise jane paraqitur para gjykates ne lidhje me shkaterrimin e pPaplikime. Nuk mund te diskutohet qe shkaterrimi i drejta e prones. Expropiation (Marrja e tokes nga shteti) Shtetezimi Eshte e qarte nga c’ka u tha me siper se nuk eshte domosdoshmerisht kriter nderhyrje me te drejten formale mbi pronen, per te konkluduar se kemi te bejme me privim te te drejtes se prones. Por ndryshimi midis privimt dhe nderhyrjes eshte disi i veshtire. Per te arritur konkluzionin e nje privimzhdukja efektive e te drejtes se ankimuesit mbi pronen. Ne Mallacer v Austri ku legjislacioni i cili impononte limitimin e te ardhurave te dhenies me qera nuk u konsiderua si konfiskim. Ceshtja Papamikalopulos 93 eshte nje shembull i mire i nje privimi de facto te te drejtes se prones. Qeverria Greke i kish transferuar token Flotes Detare Ushtarake Greke. Nje vendim gjykate ritheksonte se toka e dhen nuk duhej perdorur per qellime nedertimi mbi

91 Sporong & Lonroth v Suedi, gjykim I 23 Shtatorit 1982 92 Manastiret e Shenjte v Graqi, Gjykim I dhjetorit te 1994 93 Papamikalopulos dhe te tjeret v Greqi

111


te. Por gjithsesi mbi te u ndertua nje baze ushtarake dhe nje zone pushimesh per ushtaraket. E gjithe zona perreth ishte parashikuar per qender ushtarake detare. Gjykata u shpreh se ankimuesi vazhdonte te ish pronari ligjor i tokes por ketu kishim te benim me je konfiskim de facto. Megjith perpjekjet per rregullimin e situates pas rivendosjes se

eqi, ankimuesit nuk i ish dhene toke zevendesuese dhe kjo konsistonte

liber i cili onsiderohej si i turpshem. Shembuj te tjere te konfiskimit jane konfiskimet e

imit te nje avioni, me qellim bajtjen e aeroplanit, mbi te cilin nje ngarkese lendesh narkotike ishte gjetur.

em

e pare te Art 1 Prot Nr 1 duhet te permbush tre

• Parimet e pergjithshme te ligjeve nderkometare duhen respektuar

u

ndemokarcise ne Grne nje shkelje te te drejtes per te gezuar qetesisht pronen. Privimi provizor Ceshtja Handyside e ben te qarte se konfiskimi i perkohshem nuk konsiston ne privim te te drejtes se prones edhe pse mund te konsiderohet si kontroll i ushtruar mbi perdorimin e prones se marre. Ne kete ceshtje materiali i konfiskuar konsistonte ne nje kperkoheshme gjate procedurave penale si dhe rasti i konfiskm Kushtet qe duhen plotesuar per nje privim te pranuesh Nje privim qe persfhihet ne paragrafin kushte ne menyre qe te konsiderohet i justifikueshem:

• Masa e cila paraqet mundesine e privimit duhet te jete ne perputhje me kushtet e kerkuara ne ligjet e brendshme.

• Privimi duhet te behet per interesa te publikut dhe kjo kerkon arritjen e nje balanci te pranueshem midis interesave te publikut dhe atyre te individit.

Kerkesa e pare qe lidhet me faktin se masa e marre duhet te jete ne perputhje me kushtet e paraqitura nen ligjet e brendshme eshte e perngjajshme me kerkesen e paraqitur ne lidhje me Art 8-11. Kjo jo vetem qe kerkon identifikimin e ligjit te brendshem i cili autorizon marrjen e prones por gjithashtu duhet marre parasysh cilesia e ligjit ne fjale ne menyre qe te kete nje mbrojtje te mjaftueshme kundrejt veprimtarise arbitrare te shtetit. Ligji duhet te jete mjaft preciz dhe i parashikueshem ne lidhje me pasojat qe mund te sjelle dhe privimi duhet te shoqerohet me garancine procedurale te pershtatshme. Keshtper shembull nje ligj qe i jepte shtetit te drejten e blerjes me cmim me te ulet se sa vlera reale e prones dhe ku mungonte prania e nje sistemi adversarial (kundershtues apo kontradiktorial) per te kundershtuar kete konsistonte ne nje shkelje te Art 1 Prot Nr 1.94 Eshte boll e qarte qe marrja e prones ne mosperputhje me ligjin e brendshem konsiston ne shkelje te Art 1 Prot Nr 1. Sidoqofte mund te ndodhe qe sesi ligji i brendshem edhe pse ne vetvete i qarte dhe i pranueshem menyra sesi aplikohet vendos nje ‘barre shume te rende’ (excessive) mbi personin. Kjo mund te ilustrohet me ceshtjen Allard95 ku ne nje prone (toke) e zoteruar bashkarisht nga disa pronare anetare te se njejtes familje. Pa lejen e te gjithe bashkepronareve u ndertua nje shtepi nga nje person i trete. Nje aplikim i bere nga bashkepronaret lidhur me ndarjen e prones midis tyre sipas ligjit te brendshem rezultoi ne nje vendim gjyqesor qe shtepia duhej livizur dhe si rrjedhoje me mbas u shkaterrua. Ankimuesja shtroi se nje veprim i tille konsistonte ne privimin nga prona e saj

94 Hentrich v France, Gjykim I 22 Shtatorit 1994 95 Allard v Suedi

112


ne shkelje te Art 1 Prot Nr 1. Gjykata ritheksoi se privimi i individit nga prona mund te konsiderohej si ne interes te publikut edhe nese komuniteti ne pergjithesi nuk perfitonte

irekt nga ky privim. Mirembajtja e nje sistemi funksional bashke-pronesie u konsiderua

et arbitrare. Ne

e e rendesishmja per sa i perket Art 1 Prot Nr 1 ashtu sic shte per shume ankesa lidhur me te drejtat e tjera te garantuara ne konvente. Ne ceshtjet

je prezumim qe masat kombetare jane

e drejtave themelore te njeriut. Nuk mund te pretendohet se kemi arritur e balance te tille nese barra e vendosur imponon mbi individin nje barre shume te

masa e marre te jete e pershtathsme per arritjen e qellimit dhe

do te kompensohet nese marrja e prones do te mund konsiderohet se ka

zakoshme. Sidoqofte Art 1

ull ne ceshtjen Lithgou v Mbreterie Bashkuar gjykata ishte e gatshme te ranonte se per nje program shtetezimi mund te aplikohetnje nje forem e standardizuar ompensimi si me i pershtatshm se perllogaritje per kompensim i bere ne menyre dividuale

ddicka qe i sherbente interesave te publikut. Por menyra sesi ishte applikuar ligji ne kete ceshtje tejkalonte ate qe ishte e nevojshme per sigurimin e ketij interesi publik. Privimi nga e drejta e prones kerkon qe te respektohen parimet e pergjithshme te ligjeve nderkombetare nga ku kerkohet qe te huajt te mbrohen nga shtetezimrastet kur shtetezimet behen ne menyre te ligjshme te kompensohen per humbjen e rezultuar nga marrja e prones. Ky rregull nuk paraqet mbrojtje per shtetasit e shtetit i cili kryen shtetezimin per prone te ndodhur brenda atij shteti Luther v Sagor. Ceshtja e interesit publik eshte mee lidhura me pronesine egziston pothuajse ngjithmone ne interes te publikut. Testi i proporcionalitetit hyn gjithashtu ne loje. Jo vetem qe masa e cila privon individin nga prona duhet te jete ne kerkim te arritjes se nje qellimi te ligjshem ‘ne iteres te publikut’ por duhet qe gjithashtu te kemi nje proporcionalitet midis menyres se perdorur per arritjen ketij qellimi dhe vet qellimit qe kerkon te arrihet. Kerkesa e fundit mund te perkufizohet edhe si ‘balanci i duhur’ i cili duhet te arrihet midis kerkeses se interesave te pergjithshme te komunitetit dhe kerkeses per mbrojtjen e tnjrende. Gjykata kerkon qeproporcionale. Ceshtja e Kompensimit Kur kemi te bejme me privimin e te drejtes se prones, tani te pakten egziston nje pritshmeri se arritur balancin e nevojshem midis interesave te individit dhe interesave te pergjithshme. Ne ceshtjen e Manastireve gjykata ritheksoi principet e vendosura ne ceshtjet e meparshme. ‘Kompensimi eshte vendimtar kur trajtohet pyetja nese masa e nderrmare arrin balancin e duhur, dhe se ajo nuk vendos nje barre joproporcionale mbi ankimuesin. Ne kete kontekst marrja e prones pa bere nje pagese apo kompensim te arsyeshem ne lidhje me vleren e prones se marre normalisht do te konsistoje ne nje mase nderhyrese joproporcionale dhe marrja e prones pa bere asnje lloj kompensimi do te konsiderohet e justifikueshme nen Art 1 vetem ne raste dhe situata te jashtenuk garanton te drejten e nje kompensimi te plote ne te gjitha rrethanat qekurse objektivat legjitime te ‘interesit publik’ mund te bejne qe te jete i arsyeshem nje rembursim disi me i paket se vlera e plote e tregu te prones. Si per shembpkin

113


13 E Drejta per Arsim

t nga e drejta per t’u arsimuar. Ne ushtrimin e cdo funksioni e shteti merr persiper ne lidhje me edukimin dhe te mesuarit Shteti duhet te respektoje te

e dukimit ne tekstin origjinal te konventes ishte shume e kundershtueshme dhe e

arantuar nen Art 8 dhe 10 te konventes he eshte e nevojshme qe interpretimi i saj te behet ne perputhje me qellimet e

vet natyra e prehjes se perdorur kerkon nderhyrje me qellim rregullimin e saj nga shteti, nderhyrja

Art 2 i Prot Nr 1 Askush nuk duhet te privoheqdrejten e prinderve per te siguruar kete edukim dhe te mesuarit ne perputhje me besimet e tyre filozofike dhe fetare. Ky Art permban te drejten e edukimit e cila gezohet se pari nga studentet. Dhe ne shume raste edhe pse kjo e drejte u garantohet femijeve ka shume te ngjare qe te ushtrohet nga prinderit. Ndersa Fjalia e dyte e ketij Art garanton nje te drejte specifike per prinderit, nga ku u jepet e drejta per edukimin e femijet sipas besimeve te tyre filozofike dhe fetare. Ashtu si me te drejten e prones te pare nen Art 1 te Prot Nr 1 perfshirja e te drejtes sekomplikuar. Edhe ne kohen e arritjes se marreveshjes per perfshirjen e kesaj te drejte ne Art 2 te Prot Nr 1 nje numer i madh shtetesh shprehen rezervat e tyre ne lidhje me kete. Ceshtjet e paraqitura para gjykates ne lidhje me Art 2 kane qene te pakta ne numer edhe pse ankesat e bera jane te nje numri te konsiderueshem. Nje nga faktoret ndikues ne rritjen e numrit te ankimimeve eshte natyra e strukturimit te ketij artikulli. Edhe pse i formuluar ne forem negative eshte tashme e pranueshme egzistenca e nje te drejte per edukim sipas dispozitave egzistuese te konventeste te cilat garantojne, shkollimin fillestar, tetevjecar te mesem dhe te larte. Shumica e ketyre te drejtave u atribuohet studeneve dhe femijeve por gjithashtu edhe prinderve ne lidhje me te drejten per ti edukuar ata sipas besimeve te tyre filozofike dhe fetare. Gjykata ka bere te njohur faktin se e drejta e edukimit ka lidhje me te drejtat e gdpergjithshme te konventes si nje instrument i krijuar per mirembajtjen dhe promovimin e e idealeve dhe vlerave demokratike te shoqerise. Ne Kampbell dhe Kosan96gjykata e beri te qarte se te drejtat e garantuara nen Art 2 perfshijne nje detyrim mbi shtetin qe te rregulloje sistemin e edukimit nepermjet rregullave te brendshme. ‘E drejta e edukimit e garantuar nen pjesen e pare te Art 2 sic tregohet ngash

96 Kampbel dhe Kosan v Mbreteri e Bashkuar, Gjykim I 25 Shkurtit 1982

114


e bere sidoqofte nuk duhet te demtoje substancen e vet te drejtes apo te krijoje konflikte me te drejtat e tjera te garantuar nen konvente apo ne protokollet pasues’.

ese nderhyrja dhe rregullimi i bere nga shteti behet ne menyre diferencuese apo Art 14 do te jete i aplikueshem.

indin ga besimet fetare dhe filozofike per sa i perket edukimit te femijeve te tyre. Pyetja, nese

trihen deri aty sa te kontribuoje finacniarisht per te bere te mundur

2 garantonte te drejten per te pasur mundesine e dukimit nen kete sistem. Kjo do te thote se Art 2 garanton te drejten per te pasur akses

te ishte i mundshem ne vendin ku ata do te zhvendoseshin.

e te ndryshme te konventes ilustrohet qarte

shkolles. Grand Chamber u shpreh se nuk kishim te benim me nje shkelje te

akses tek institucionet e edukimit egzistues ne ate kohe por aksesi konsiston vetem ne nje

Ndiskriminuese atehere Detyrimet Pozitive Edhe pse nga natyra eshte disi gjithperfshires Art 2 mund te krijoje detyrime pozitive mbi shtetin. Ne ceshtjen Valsamis97 Gjykata u shpreh se detyrimet e vendosura nga pjesa e dyte e Art 2 nenkupton ‘disa detyrime pozitive mbi shtetin’. Keshtuqe duket sikur shtetet duhet te bejne perpjekje te mjaftueshme per te rehabilituar deshirat prinderore qe lndetyrimet e shtetit shpermbushjen e ketyre detyrimeve ndaj kerkesave prinderore mbetet akoma e hapur. E drejta e edukimit Megjithese shprehja e perdorur ne kete Art eshte ’ askush nuk duhet te privohet nga e drejta e edukimit’ Gjykata u shpreh ne ceshtjen Gjuhesore Belge98 se sipas formulimit negativ do te thote se detyrimi pozitiv qe mund te kete shteti, nuk shtrihet deri ne ate pike sa ti detyroje ‘shtetet ‘ te krijojne me shpenzimet e tyre apo te zevendesoje nje edukim te nje kategorie apo niveli te vecante’. Gjykata u shpreh se te gjitha shtetet duhet te kene nje sistem edukimi publik dhe se Artetek sistemi i edukimit egzistues por shteti ka nje hapesire veprimi se cfare niveli burimesh i kushton dhe se si e organizon ate. Ne nje ceshtje ku ciganet ishin zhvendosur nga toka ku ata ishin ngulur ne shkelje te ligjeve per rregullimin te territorit. U argumentua se shperngulja nga toka e tyre rezultonte ne shkelje te Art 2, qekurse zhvendosja u privonte femijeve te tyre te drejten per t’u edukuar. Ky argument nuk e bindi Gjykaten se nje veprim i tille ishte ne shkelje te Konventes sepse shkollimi doAplikimi i bere ne kete ceshtje demonstron qartesisht lidhjen midis dispozitave te ndryshme te konventes sepse ankesa mund qe gjithashtu te behej per shkelje te te drejtes familjes apo shtepise Art 8. Nje tjeter indikues i lidhjes midis dispozitavne ceshtjen Leila Sahin99 ku behej fjale per ndalimin e veshjes se nje shalli islamik ne ambjentet eArt 9 dhe as me shkelje te Art 2 te Prot Nr 1. Ne ceshtjen e Gjuhesive Belge gjykata perkufizoje hapesiren e te drejtes se edukimit si me poshte ‘Fjalia e pare e Art 2 te Prot1 natyrisht garanton ne radhe te pare te drejten per te pasur

97 Valsamis v Greqi, Gjykim I 18 dhjetorit te 1996 98 99 Leila Sahin v Turqi Gjykim I 29 Qershorit 2004

115


pjese e te drejtes se edukimit. Qe ti jepet efekt i plote te drejtes se edukimit duhet qe nder te tjera individi i cili perfiton nga kjo e drejt te kete mundesine te perfitoje nga niveli i dukimit qe ka kakompletuar kjo do te thote se e drejta e edukimit perfshin te drejten qe

ata jetonin. Duke nalizuar kriteret e diskriminimit te cilin gjykata e trajtoj ne menyre te detajuar gjykata

i ndryshem ishte i pajustifikueshem nen Art 14.

e deklaroi pranueshme ceshtjen dhe konkludoi se mund te kishim nje shkelje te te drejtes se tij te

ejta per te pasur akses ne sistemin e edukimit.

eshteti te njohe nivelin e studimeve te kompletuara sipas rregullave te brendshme’. Ne ceshtjen e Gjuhesive Belge gjashte grupe aplikuesish ankoheshin se legjislacioni Belg i cili bente rregullimin e perdorimit te gjuheve te ndryshme ne shkolla ishte i papajtueshme me Konventen. Ankimuesit ishin Frengjisht-foles banues ne zonen Hollandeze te Belgjikes, ne periferi te Brukselit, te cilet kerkonin qe femijet e tyre te edukoheshin ne Frengjisht. Gjykata vendosi qe Art 2 nuk perfshinte te drejten per tu edukuar ne gjuhen e perzgjedhur nga prinderit dhe as te drejten per tu edukuar ne nje shkolle te vecante te perzgjedhur nga prinderit. Gjithsesi gjykata u shpreh se legjislacioni Belg kish mangesi ne perputhje me Konventen vetem ne nje respekt. Ai ishte ne shkelje te Art 14 te Konventes i marre se bashku me fjaline e pare te Art 2 te Prot Nr 1, perderisa thjesht bazuar ne rezidencen e prinderve te tyre privonte disa femije nga mundesia per te pasur akses ne shkollat me gjuhe franceze ne disa komuna ne periferi te Brukselit. Ligji Belg parashikonte se gjuha e perdorur ne keto komuna te ishte vetem Flemish (Gjuha Holladneze) dhe gjuha Franceze mund vetem te mesohej nese behej kerkese nga gjashtembedhjete kryefamiliar. Dhe megjithate ky lloj edukimi nuk ishte i vlefshem per femijet prinderit e te cileve jetonin jashte ketyre komunave edhe pse mund te mos kish shkolla me gjuhe franceze ne komunat ku ata jetonin. Ndersa ne klasat me gjuhe hollandeze pranoheshin te gjithe femijet paveresisht nga vendi kuavendosi se ky trajtim Aksesi ne Edukim E drejta per te pasur akses ne edukim kerkon egzistencen e nje sistemi edukimi gjate gjithe kohes. Menyra se cfare sistemi implementohet eshte ne varesi te vet shtetit edhe pse kjo nuk mohon te drejten e hapjes se shkollave private. Komisioni ka vendosur qe nuk eshte detyrim per shtetin te krijoje shkolla te orjentuara ne drejtim fetar, apo shkolla me baza gjinore ose edhe shkolla per pesona me aftesi te kufizuara. Disa ceshtjet te lidhura me te drejten e edukimit jane ngritur kunder shteteve te reja demokratike ne Evropen lindore dhe qendrore. Ceshtja Timichev e cila lidhej me nje imigrant nga Chechenia qe jetonte ne Nalchik. Prona e tij ne Checheni u shkaterrua nga nje operacion ushtarak dhe si rezultat ai u shperngul ne Nalchik ku ju mohua rezidenca dhe njekohesisht femijeve ju refuzua pranimi ne shkolle bazuar ne faktin se ai nuk kish te drejte ligjore te qendronte ne Nalchik dhe meqe shkollat ne Nalchik ishin tejet te populluara pranimi i ketyre femijeve do te konsistonte ne nderhyrje me te drejtat e atyre nxenesve egzistues qekurse gjendja e tyre do te keqesohej si rrjedhoje. Gjykatateedukimit sepse i ish mohuar e dr Nevoja per nje edukim efektiv E drejta e edukimit duket sikur perfshin edhe kerkesen per nje edukim efektiv cka nenkupton se mund te kerkohet nga shteti te mirembaj disa standarte edukimi. Kjo do te thote qe, nese egziston nje e drejte universale per edukim deri ne nje moshe te caktuar,

116


edukimi qe mund te merret mbas kesaj moshe mund te jet ne varesi te arritjes se disa standarteve te caktuara kualifikimi te cilat jane te nevojshme per per vazhdimesine e edukimit ne nivele me te larta. Ne ceshtjen Belge u afirmua se edukimi efektiv mund te kerkoj qe shteti te rregulloj edukimin duke bere te detyrueshem pjesemarrjen ne shkolla. Sidoqofte menyra sesi shtetet e bejne rregullimin e sistemit te tyre per te garantuar nje dukim efektiv brenda territorit te tij eshte ne varesi te vet shtetit se cfare forme qe do te

dyja fjalite e Art duhet te merren ne konsiderate se

Art 2 ka per qellim me pak fjale mbrojtjen e pluralizmit ne

e per veten e tyre. Gjykata gjithashtu ka

te tyre fetare duke u ankuar per shkelje te te drejtes se tyre nen aline e dyte te Art 2. Kjo lejon influencen prinderore ne orgainizimin dhe permbajtjen e

nga ceshtjet e trajtuar nen Art 9 dhe

t qe rridhnin nga ky status.

e erafert me ‘besime’ te gjetur nen Art 9 e cila garanton lirine e mendimit ndergjegjes dhe

endjeke. Nevoja per nje sistem pluralist edukimi Hapesira mbuluese e fjalise se dyte te ketij artikulli eshte shume me e gjere se e para edhe pse gjykata e ke bere te qarte qe tebashku dhe duke marre parasysh dispozitat e tjera te Konventes. Gjykata e ka pershkruar qellimin e fjalse se dyte te Art 2 si: ‘Te drejtat e mbrojtura nenedukim , nje kerkese esenciale per mirembajtjen e shoqerise demokratike ashtu sic parashikohet ne konvente’ Te drejtat e mbrojtura nga fjalia e dyte jane ato te drejtat qe i garantohen prinderve dhe keshtu perqendrimi do te jete ne edukimin e dhene per femijet para se te arrijne moshen madhore dhe te jene ne gjendje te marrin vendimtreguar se nje nga qellimet e kesaj dispozite eshte operimi si nje kontroll mbi mundesine imponimit te ideve filozofike. ‘Shteti eshte i ndaluar te nxise apo inkurajoje propagandimin e nje ideje te caktuar filozofike i cili mund te konsiderohet si ne perplasje me besimet fetare dhe filozofike te prinderve. Ky eshte nje kufi qe nuk mund te shkelet. Efekti i fjalise se dyte te Art 2 ne lidhje me zgjedhjen e prinderve i lejon ata qe ti regjistrojne femijet e tyre ne sistemin e edukimit publik, ti heqin femijet nga nga sistemi edukativ shteteror dhe te kerkojne respektimin e besimevefjdispozitave edukative. Natyra e besimeve fetare dhe filozofike Autoriteti i mirenjohur ligjor ne lidhje me besimet fetare eshte ceshtja Valsamis e cila u ngrit si rezultat i kundershtimit te bere nga nje familje te cilet ishin anetare te Desmitareve te Jehovait. Gjykata shqyrtoi disakonkludoi se Deshmitaret e Jehovait gezojne, statusin e nje feje te njohur dhe njekohesisht benefiteAutoriteti kryesor ne lidhje me perkushtimet filozofike eshte Kampbell dhe Kosan ku gjykata u shpreh se: ‘Ne kuptimin e saj te zakonshem fjala perkushtim (bindje) nuk duhet te barazohen me opinion apo ide shprehje te gjetura nen Art 10 kjo fjale per nga kuptimi eshte me pfese dhe ku permbahet nje nivel i nevojshem rendesie dhe serioziteti qe shoqereon kete. Per sa i perket fjales se perdorur ‘Filozofike’ eshte pothuajse e pamundur te behet nje perkufizim preciz i ketij termi dhe fatkeqesisht nuk ka ndonje ndihme te madhe nga travaux preparatoires...Duke pasur parasysh konventen ne teresi shprehja ‘bindjet

117


filozofike’ ne kontekstin aktual kerkon qe keto bindje te jene te respektueshme ne nje shoqeri demokratike dhe nuk jane te papajtueshme me dinjitetin njerezor; dhe per me

per keto besime filozofike nuk duhet te perplasen me te drejtat themelore te femijeve er edukim.

isa rrethana te caktuara er te arritur nje balance te pershtatshem duhet siguruar nje trajtim i drejte dhe qe

Informacioni duhet te jete ne ‘forem objektive

mi kerkonte te dergonte nje sinjal te tille qe respektimi i

tep Natyra e detyres se respektimit te perkushtimeve fetare dhe filozofike Ne ceshtjen Valsamis Gjykata spjegoi pikpamjen e saj per sa i perket natyres se detyres per respektimin e besimeve fetare dhe filozofike. Respekt tha gjykata nuk nenkupton vetem njohjen e gzistences se nje besimi filozofik. Ne praktike kjo do te thote qe autoritetet duhet ti kushtojne konsiderate te vecante shmangies nga konflikti te organizimit te edukimit me besimet fetare apo filozofike te prinderve. Gjykata u shpreh gjithashtu se sipas precedenteve ligjor respektimi per vlerat demokratike nuk do te thote se pikpamiet e shumices duhet qe gjithmone te mbizoterojne. Edhe pse interesat e individeve duhet qe t’u nenshtrohen pikpamieve te shumices ne dpmundeson shmangien e abuzimit nga shumica ndaj minoriteteve . The ceshtjen Kjeldsen100 behej fjale per edukimin seksual te detyrueshem ne Danimark. Deri ne vitin 1970 edukimi seksual ishte dhene me zgjedhje ne shkollat publike Daneze. Ne 1970 Danimarka kaloi nje ligj i cili e bente studimin e kesaj lende te detyrueshme ne te gjitha shkollat publike. Sipas ligjit, edukimi seksual nuk do te jepej si nje lende e vecante por do te perfshihej (integrohej) brenda disa lendeve te tjera. Nje grup prinderish e kundershtonin kete dhe ankoheshin se ligji Danez u shkelete atyre te drejten per ti edukuar femijet e tyre ne perputhje me besimet e tyre fetare dhe filozofike.Gjykata u shpreh se edukimi seksual i detyrueshem nuk shkelte Art 2. Duke theksur se shteti duhet te distancohet nga indoktrinizimi dhe sedhe pluraliste’. Edukimi seksual ne Danimarke u cilesua ne perputhje me kerkesat e e interesit publik te nje shteti demokratik. Ne ceshtjen Valsamis problemi i ngritur rridhte nga kerkesa per pjesmarrje te detyrueshme ne nje parade shkolle per kujtimin e dites kombetare te Greqise. Aplikuesit ishin anetare te Deshmitareve te Jehovait pjes e besimit te te cileve eshte kundershtimi ndaj evenimenteve me nuanca ushtarake. Vajza e tyre u ndeshkua per mospjesmarrjen ne parade edhe pse shkolla ishte informuar se nje pjesemarrje e tille binte ndesh me besimet fetare te femijes. Prinderit e saj ankoheshin se besimet fetare te familjes ne kete ceshtje nuk u ishin respektuar atyre nga sistemi i edukimit Grek. Gjykata konkudoi se ketu nuk kishim te benim me nje shkelje te Art 2. Sipas gjykates shkolla e kish perjashtuar femijen nga klasat fetare. Dhe e befasoj shume fakti qe femijes i kerkohej mospjesmarrja ne nje parade festive jashte shkolles. Gjykata konkludoi se nuk egzistonte asgje ne pjesmarrjen e detyrueshme ne paraden shkollore qe ‘ofendonte perkushtimin e aplikuesve ndaj paqes’ aq sa te te konsiderohej ne shkelje te art 2 te Prot Nr 1. Sepse keto festime perurojne objektivat paqesore dhe interesat e publikut. Nga kjo mund te konkludojme se ndoshta gjykata nepermjet ketij vendi

100 Kjeldsen v Danimark, Gjykim I 7 Dhjetor 1976

118


besimeve filozofike dhe fetare do te jete me teper ne varesi te situates sesa nga percaktimi i vet egzistences se besimit . Pikpamja e dy gjyqetareve te pakices eshte me e besueshme. Ata treguan se nuk kish asgje te sygjeronte se besimet familjare ishin te pabaza apo te pa-arsyeshme. Duke marre parasysh faktin qe kerkesa per pjesmarrje ne paraden e shkolles ishte shqetesuese per familjen dhe ofenduese per femijen. Familja nuk kish asnje detyrim te bashkohej me pikpamjet e shumices per sa i perket vlerave te evenimenteti te perurimit te 28 Tetorit. Pjesmarrja nuk ishte nje veprim neutral dhe nuk mund te thuhej se perbente pjese ne rogramin e zakonshem te shkolles. Si rrjedhoje pakica e gjykates konkludoi se kishim te

rt 2.

ishin pothuajse joefektive sepse te urgosurit duhej te paguanin per librat dhe materialet e tjera te edukimit te cilat ata nuk und ti blinin me te ardhurat qe merrnin ne burg.

pbenim me nje shkelje te A Edukimi i te burgosurve Veshtiresi e vecante mund te ngrihet si rezultat i te drejtes se edukimit per te denuarit per kryerjen e veprave penale. Vecanerisht nga fakti qe Art 2 nuk permban perjashtime per nderhyrje ne bazat te interesit publik apo sigurise publike. Nje aplikim i bere kundrejt Austrise ku trajtohej qartesisht e drejta e te burgosurve nen Art 2 u refuzua per arsye te mos kalimit te te gjitha shkalleve gjyqesore ne sistemin e brendshem. Ne kete ceshtje aplikuesi ankohej se e drejta e tij per edukim te metejshem ishte shkelur nga autoritetet e burgut. Edhe pse sistemi ligjor Austriak krijonte mundesine qe burgosurve t’u jepej mundesia e edukimit te mesem keto dispozita bm

119


14

iskriminimit ne lidhje me te drejtat e garantuara nga konventa dhe Protokollet rdhmen do te shoqerohet nga nje tjeter dispozite e gjendur nen Prot Nr

acor, ngjyre, gjuhe, feje, pikpamje politike ose çdo pikpamje tjetër,

ktuara SCO

14) – dhe ne kete drejtim ajo eshte e pavarur – nuk ka

s personash te cilet trajtohen ne menyre me te favorshme. Gjykata

Parandalimi i Diskriminimit Art 14 i konventes pemban nje te drejte te pergjithshme e cila garantonte drejten e mosdshoqeruese. Ne te a12. Art 14 shprehet se Gëzimi i të drejtave dhe lirive të përcaktuara në këtë Konventë duhet të sigurohet, pa asnjë dallim gjinor, rorigjina kombëtare ose shoqërore, antaresimi në një minoritet kombëtar, pasuria, lindja ose çdo status tjetër. Fjala ‘Konvente’ e perdorur ne kete Artikull perfshine Prot e Pare, te Katert, te Gjashte, dhe te Shtate te cilet shprehen se te gjitha dispozitat e konventes u aplikohen edhe ketyre protokolleve. Anoncimi i parimit te barazise dhe ndalimi i diskriminimit konsiderohen kaq themelore saqe u vendosen ne fillimin e Deklarates Universale per te Drejtat e Njeriut Art 1 i cili shprehet se ‘te gjitha qeniet njerezore lindin te lira dhe te barabarta per sa u perket gezimit te te drejtave te tyre’. Si dhe ne Dklaraten Universale per te Drejtat e Njeriut mbi te Drejtat Politike dhe Shoqerore Art 26. Keto parime kane zene nje vend te vecant edhe nen shume nga Kushtetutat e vendeve anetare te Keshillit te Evropes. Nje numer i madh instrumentsh nderkombetar qe parandalojne format e ndryshme te diskriminimit apo diskriminimin ne fusha te cakane gjetur mbrojtje ne OKB, ne Organizaten Nderkombetare te Punetoreve ne UNEetj. Keshtuqe kjo e drejte gjen mbrojtje ne disa Traktate Nderkombetare. Kur konsiderojme ankime te bera per shkelje te Art 14 tre jane ceshtjet qe ngrihen. E para eshte nese ankesa eshte bere nen njeren nga dispozitat substanciale te konventes. Art 14 i konventes suplementon dispozitat e tjera substanciale te konventes dhe protokolleve te saj. Ajo nuk gezon nje egzistence te pavarur qekurse ajo ka efekt vetem ne lidhje me ‘gezimin e te drejtave dhe lirive’ te mbrojtura nga dispozitat e konventes Evropiane per te Drejtat dhe Lirite e Njeriut. Edhe pse aplikimi i Art 14 nuk presupozon nje shkelje te ketyre dispozitave (shkelja e njeres nga te drejtat e konventes nuk eshte parakusht per aplikimin e Artmundesi per tu aplikuar nese faktet me te cilat eshte e preokupuar ceshtja nuk bie nen njeren nga dispozitat ne fjale. Ceshtja e dyte eshte nese aplikuesi mund qe ne menyre te pershtatshme te krahasoje vetveten me nje kla

120


pergjate kohes eshte shprehur se te krahasuarit duhet te jene ne situata te ngjajshme ose ne situata analoge. Ceshtja e trete ka te beje me trajtimin e ndryshem i cili mund te jete i justifikueshem. Gjykata ka qartesuar tashme se Art 14 eshte me i preokupuar me diskriminimin si rezultat i trajtimit arbitrar dhe ne menyre te perseritur. Sipas ceshtjeve te shqyrtuara nga gjykata nje trajtim i ndryshem eshte diskriminues sipas perkufizimit te bere nen Art 14 nese nuk ka nje justifikim te arsyeshem, qe do te thote se

e nje mbrojtje te vecante te Art 14. isa forma diskriminimi do te kerkonin arsye shume me te forta ne menyre qe te

e ndryshem per grupe te ngjajshme sidomos kur kemi te bejme me

limit dhe

per te mos u diskriminuar

uke onkluduar se kishim te benim me nje shkelje te Art 14 i marre se bashku me Art 9

in e pergjegjesise mbi shtetin per situata ku pa asnje arsye te

nuksynon arritjen e nje qellim te ligjshem ose mungon proporcionaliteti i nevojshem midis metodave te perdorura dhe qellimeve qe kerkohen te arrihen nepermjet metodave re perdorura. Mund qe gjithashtu te jete e nevojshme qe diskriminime te bazuara ne disa karakteristika te vecanta (te cilat do te permenden me poshte) gezojnDjustifikonin trajtimintrajtim te ndryshem bazuar ne gjinine e personave. Detyrimet pozitive Ceshtja e detyrimeve pozitive nen Art 14 eshte disi ndryshe nga ato qe jane trajtuar deri tani sepse kerkojne qe ankesa e bere per diskriminim te perfshihet nen njeren nga Art e konventes. Gjykata ka afirmuar si te parendesishme arsyen se nga cfare ka rezultuar diskriminimi nga veprimet pozitive te shtetit apo mungesa e te vepruarit per te frenuar kete, justifkimi i dhene nga shteti do te pranohet, vetem nese trajtimi e ndryshem synon arritjen e nje qellimi te ligjshem dhe ka njefare proporcionaliteti midis qelmetodave te perdorura per ta arritur ate. Shteti mund te mbahet pergjegjes per diskriminim edhe ne rastet kur deshton te trajtoje ndryshe persona te ndodhur ne situata te ndryshme, pa pasur nje arsye te pranueshme per mostrajtimin ndryshe te tyre. Pra ashtu si shteti duhet te trajtoje ne menyre te barabarte persona ne situata te njejta apo te ngjajshme, po ashtu i kerkohet te trajtoje ne menyre te ndryshme persona te ndodhur ne situata jo te njejta kur nje trajtimi i tille kerkohet nga rrethanat e ceshtjes. Ky parim reflektohet ne konkluzionin e dhene nga gjykata se e drejta gjate gezimit te te drejtave te paraqitura ne Konvente do te shkelet nese shteti nuk trajton ne menyre te ndryshme persona te ndodhur ne situata te ndryshme. Dhe kur nje gje te tille e ben, pa pasur ndonje justifikim objektiv dhe te arsyeshem. Nje nga shembujt e diskriminimit te ngritura si rezultat i mostrajtimit te ndryshem te individeve apo grupeve gjendet ne Ceshtjen Thlimmenos101, e cila bente fjale per per nje denim te dhene per arsye te refuzimit te kryerjes se sherbimit ushtarak nga nje deshmitar i jehovait. Aplikuesi ankohej se rrjedhoje e denimit ishte perjashtimi i tij nga profesioni si kontabilist dhe se ligji nuk diferenconte midis atyre qe denoheshin per arsye fetare dhe atyre qe denoheshin per arsye te tjera te ndryshme. Aplikuesi ankohej per shkelje te Art 14 i marre se bashku me Art 9 mbi lirine e mendimit, ndergjejgjes dhe fese. DkGjykata e zgjeroi parimpranueshme, shteti nuk i trajton ndryshe personat e ndodhur ne situata te ndryshme.

101 Thlimmenos v Greqi, Gjykim I 6 Prillit 2000(2001) 31 EHRR, 411

121


Ceshtjet e konceptimit Para gjykimit te dhene nga gjykata ne ceshtjen e Gjuhesive Belge ishte e paqarte gjendja e marredhenieve midis Art 14 dhe artikujeve qe percaktojne te drejtat dhe lirite e tjera te garantuara. Art 14 nuk e ndalon diskriminimin ne cdo lloj forme ‘por vetem ne lidhje me gezimit e te drejtave dhe lirive te parashtruara ne konvente’. Ne anen tjeter shtrohej pyetja se a hynte Art 14 ne loje vetem ne rastet kur kishim nje shkelje te njeres nga te drejtat e percaktuara ne konvente? Nje pergjigje pozitive e kesaj pyetjeje ashtu sic u shpreh edhe komisioni ne ceshtjen e Gjuhesive Belge do te privonte Art 14 nga efektiviteti i tij dhe rrjedhimisht u refuzua nga gjykata. Shkelje e Art 14 nuk presupozon shkeljen e te drejtave te garantuar ne Konvente. Ndersa eshte e vertete qe garancia e dhene nga Art 14 nuk ka nje egzistence te pavarur ajo ka lidhje vetem me te drejtat dhe lirite e percaktuara nen konvente, nje mase e cila ne vetvete mund te jete ne perputhje me

oqofte do te kishim nje

do te kishim nje shkelje te nje te drejte apo lirie te garantuar ne te

ses se konventes ofte kjo per ceshtje civile apo penale sepse nuk garantohet e drejta e nje sistemi apelimi

kerkesat e Artikullit te konventes mbi te cilin bazohet ankesa. Mund qe gjithsesi te jete ne shkelje te Art 14 i marre se bashkarisht me Art e ankimuar se trajtimi eshte bere ne baza diskriminuese. Keshtu per shembull nje person i ndodhur nen juridiksionin e nje shteti kontraktues nuk mund te gezoje te drejten nen Art 2 te Prot Nr 1 te kerkoje nga autoritetet publike krijimin e nje lloji te vecante edukimi. Kur shteti ka krijuar nje sistem te pershtatshem edukimi, nuk mund qe te vendose kritere diskriminuese per hyrjen ne kete sistem sepse kjo do te binte ndesh me kerkesat e Art 14. Pra nese nuk kemi nje shkelje direkte te Art 2Prot Nr 1 sepse moskrijimi i nje sistemi te pershtatshem edukimi nuk perben nje kerkese te nevojshme mbi shtetin nen kete dispozite, edhe pse shteti ne kete menyre i permbush kerkesat e parashtruara nga Art 2 Prot Nr 1 mund qe gjithsesi te jete ne shkelje te Art 14. Duke dhene nje tjeter shembull ne lidhje me Art 6 te konventes. Art 6 nuk kerkon ne menyre te detyrueshme krijimin e nje sistemi apelimi. Pra nuk krijon te drejten apelit . Por nje shtet qe nderrmerr te krijoje gjykata apeli i i ploteson kerkesat e vendosura mbi te nga Art 6 dhe madje tejkalon permbushjen e ketyre kerkesave. Sidshkelje te Art 6 i marre se bashku me Art 14 nese shteti ne menyre diskriminuese nuk do te lejonte nje person nga e drejta e apelimit ne mungese te nje arsye legjitime ndersa lejonte persona te tjere te kene akses per njejtat lloj procedurash. Ne ceshtje te tillanjejten menyre si te ish nje shkelje e nje Artikulli te konventes. Kjo te jep pershtypjen se ky i fundit (art 14) eshte nje pjese perberese e artikullit substancial i cili garanton te drejtat dhe lirite. E thene ndryshe ndersa nuk mund te kemi asnjehere nje shkelje te Art 14 ne vetvete mund te kemi nje shkelje te Art 14 i marre se bashku me nje tjeter Art te konventes edhe nese nuk do te kishim nje shkelje te Art tjeter i marre vetem. E drejta e apelit e permendur me siper konsiston te jete jashte mbuleqnen konvente. Por sidoqofte Art 14 i marre se bashku me Art 6 parandalon diskriminimin ne lidhje me te drejten per te pasur akses ne te gjitha stadet e gjykimit. Ceshtja e dyte dhe ndoshta me e veshtire se e para, eshte ajo qe ngrihet nga ceshtja e Gjuhesive Belge. C’fare formash trajtimi te ndryshem konsistojne ne ‘diskriminim’

122


Nese do te argumentohej se Art 14 parandalon te gjitha llojet e trajtimit ne menyre jo te barabarte, meshtetur ne bazat e permendura ne te (gjinia, raca, feja etj) mund te na drejtonte drejt nje rezultati te pa-arsyeshem qekurse pabarazia mund te kete qellim te permiresoje gjendjen e klasit me pak te privilegjuar te shoqerise. Per shembull, Krijimi i

nia ose jo e nje

ra nen Art 14 jane ne lidhje me gjinine nen Anr 1.Art 8, racen Art 3, gjuhen Art Prot Nr 1, fene Art Art 9dhe ne lidhje me pronen Art 1 Prot Nr1. Por duhet pasur

qitura ne Art 14 nuk jan te vetmet. Diskriminime bere ne cfaredolloj statusi tjeter te papermendura nen Art 14 gjithshtu, nuk do te

diskrimrojtura

te bejme me nje trajtim te ndryshem te personave ne kushte te ngjajshme

• A jane metodat e perdorura proporcionale me qellimin qe ato kerkojne te

enda njeres nga te drejtat e mbrojtura?

mundesive per edukim ne nivele te larta per femijet e familjeve me te ardhura te pakta nuk do te konsistonte ne diskriminim. Kjo sjell problemin qe nese vetem disa lloj diskriminimesh ndalohen ne baze te cfare kriteresh objektive do te behet percaktimi i tyre. Eshte e rendesishme qe te shikohet per kritere te cilat percaktojne nese nje trajtim diferencues ne lidhje me njeren nga te drejtat dhe lirite e konventes bie ndesh me Art 14. Mbi kete pyetje Gjykata, duke ndjekur praktiken e aplikuar ne disa nga shtetet demokratike, mbajti qe diskriminim ne shkelje te Art 14 do te kemi vetem atehere kur dallimi nuk eshte bere mbi baza objektive dhe te arsyeshme. Prajustifikimi te pranueshem nga shteti per nje diskriminim te bere, do te vendoset nga qellimet dhe efektet e mases ne shqyrtim. Nje trajtim i ndryshem me qellim garantimin e te drejtave te parashtruara ne konvente do te konsiderohet ne kundravajtje me Art 14 kur masat e marra jane joproporcionale me qellimin qe kerkojne te arrijne. Diskriminimi i bere bazuar ne disa nga aspektet karakteristike te personit apo grupit te permendu2parasysh qe bazat diskriminuese te paratelejohen. Metodologjia e perdorur nga Gjykata Gjykata merr persiper pergjigjen e disa pyetjeve kur trajton ankesa te lidhura me

inimin. • A perfshihet ankesa e bere brenda njeres nga te drejtat e mb• A kemi te bejme me shkelje te njeres nga dispozitat substantive te konventes • A kemi

• A synon trajtimi i ndryshem arritjen e nje qellimi legjitim

arrijne A perfshihet ankesa e lidhur me diskriminin br Art 14 eshte i aplikueshem vetem ne lidhje me gezimin e te drejtave dhe lirive te percaktuar nen konvente. Formula e perdorur nga gjykata eshte ajo e vendosur ne ceshtjen Abdulaziz, Kabales dhe Balkandali; Sipas gjykimeve te dhena nga gjykata Art 14 suplementon te drejtat e tjera substanciale ne konvente dhe ne protokollet e saj. Ajo nuk gezon nje egzistence te pavarur sepse ka efekt vetem ne lidhje me ‘gezimin e te drejtave dhe lirive’ te mbrojtura nga keto dispozita. Edhe pse nen Art 14 nuk eshte e domosdoshme qe te jete shkelur nje nga te drejtat e garantuara nen keto dispozita te tjera te konventes- dhe ne lidhje me kete pike aj

123


eshte e pavarur- Art 14 nuk mund te aplikohet nese faktet ne fjale nuk permblidhen ne njeren nga dispozitat e paraqitura. Sidoqofte nuk eshte e lehte te percaktohet se ku shtrihet kufiri midis nje shkelje te ndodhur ne lidhje me nje nga dispozitat e tjera te konventes dhe nje shkelje qe nuk perfshihet nga keto dispozita. Ne nje ceshtje te dhene nje patriot Irlandez (mbeshtetes IRA) u ankua per diskriminim ndaj tij sepse nuk ishte

n Art 8 sepse ai nuk kish jetuar snjehere me te atin dhe as nuk kish bere perpjekje te mjaftueshme qe ti njihej atesia gjate

im benim me nje nje ‘jete familiare’. Dhe meqenese ceshtja nuk mund te ankimohej nen

antuara nen Konvente?

ndaj njerit nga Art e Konventes.

nevojshme te merret ne konsiderate ankesa e

oi nese nje legjislacion qe bente ve te homoseksualeve ne Irlanden e Veriut perbente shkelje te Art

aplikuesi ankohet per shkelje te njeres nga te drejtat e garantuar nen artikujt e konventes, qofte kjo ankese bazuar vetem ne shkelje te njeres nga keto te drejta apo

ndare nga te burgosurit e tjere qe ishin pariote Britanik, ndersa nje ndarje e tille ishte e praktikueshme ne burgjet e tjera ne Irlanden e Veriut. Komisioni refuzoi pranimin e ceshtjes nen arsyetimin se Konventa nuk permbante nje te drejte per kryerjen e denimit ne kushte te vecanta. Nje tjeter ceshtje ku dallimi midis ceshtjeve qe perfshihen nen dispozitat e konventes apo jo eshte ceshtja Haas.102 Ankimuesi ishte nje femije joligjor, i cili e dinte cili ish babai i tij por i ati asnjehere nuk e njohi ate si birin e vet. Sidoqofte i ati paguante rregullisht per mirembajtjen e tij, e vizitonte dhe ngandonjehere shkonin per udhetim se bashku. Kur i ati vdiq pa testment e gjithe pasuria e tij i kaloi nipit te vet. Aplikuesi kerkonte nje pjese te prones ndersa gjykata nuk e pranoi argumentin se ai ish djali joligjor i te ndierit. Gjykata u shpreh se ankesa nuk mund te trajtohej neakohes kur babai jetonte, ndersa takimet e rralla nuk mjaftonin per te konkluduar se kishteArt 8 ateher Art 14 nuk mund te merrej ne konsiderate. A kemi te bejme me nje shkelje te njeres nga te drejtat e gar Art 14 mund te pretendohet se eshte shkelur ne shume ceshtje. Por ne shumicen e rasteve gjykata nuk e trajton fare nese kemi te bejme me nje shkelje te art 14 kur ka vendosur me pare se egziston nje shkelje Kur kemi te bejme me ankesa per shkelje te te drejtave te njeres nga dispozitat e konventes bashkuar me nje ankese se ka pasur gjithashtu nje shkelje te Art 14, rezultatet mund te jen te ndryshem. E para, nese eshte vendosur se kemi te bejme me nje shkelje te njeres nga te drejtat e garantuara ne konvente mund te mos jete ebere nen Art 14. Ne shumicen e ceshtjeve gjykata perpiqet te vendose nese kemi te bejme me nje shkelje te njeres nga dispozitat e konventes. Nese kemi te bejme me nje shkelje te njeres nga keto dispozita gjykata mund te mos e shohe te nevojshme te jap nje gjykim rreth nje shkelje te mundshme nen Art 14. Per shembull ne ceshtje Duxheon103 gjykata konsiderrregullimin e te drejta8. Ankimuesi gjithashtu ankohej se ishte ligji ne fjale ishte diskriminues sepse per homoseksualet aplikohej nje kriter i ndryshem ne lidhje me moshen se kur mund te fillonin aktivitetin e tyre ne dallim me heteroseksualet. Gjykata u shpreh se; Kur

102 Haas v Holland, Gjykim I 13 Janarit 2004 103 Dudgeon v Mbreteri e Bashkuar, Gjykim I 22 Tetorit 1981 (1982) 4 EHRR 149

124


shkelje se bashku me Art 14. Dhe eshte konkluduar se ka nje shkelje te te drejtes ne fjale e marre vecmas, zakonisht nuk eshte e nevojeshme qe gjykata te shqyrtoje shkelje te Art 14. Gjykata ishte e mendimit se ankesa e bere nen Art 14 ne fakt konsistonte e njejta ankese,

he pse e pare nga nje tjeter kendveshtrim, me te drejten e garantuar nen Art 8.

onvente, ne rastet kur esenca e vet ankeses lidhet me faktin se

en Art 8 te marre se bashku me Art 14. Kjo sepse vet natyra e nkeses ne esence shqetesohej me trajtimin e ndryshem qe bente shteti midis femrave dhe

htja bente fjale per ndryshimin e mbiemrit te urrit ne ate te gruas.

hem bie mbi

shem eshte i justifikuar per situaten. Gjykata pastaj do vendose duke marre ne shqyrtim te gjitha evidencat e paraqitura para saj.

imminimi persona te dodhur ne situata te ngjajshme.

herbimin ne nderrmrrjen zjarrefikese lokale ose te pagesen nje shume ne vend te ketij sherbimi e aplikuar vetem per burrat binte ne kundershtim

edKeshtuqe marrja ne konsiderate e Art 14 nuk u pa e nevojshme kur ishte vendosur se kishim nje shkelje te art 8 ne vetvete. E dyta mund te rastise qe nuk kemi nje shkelje te njerit nga Art e konventes te marre ne vecanti por mund te kemi gjithsesi nje shkelje kur ai merret se bashku me Art 14. E treta, ka raste kur gjykata e fillone trajtimin e ceshtjes nga Art 14 i marre se bashku me njeren nga te drejtat ne kshkelja e bere ndaj te drejtes se garantuar ne konvente rrjedh nga nje veprim diskriminues. Dhe kjo e ben te panevojshem te shikohet nese kami nje shkelje te vet Art te konventes ne vecanti. Ne ceshtjen Burghatz,104 ankimimi bente fjale per nje shkelje te art 8 ne vecanti dhe gjithashtu per nje shkeljet e Art 8 te marre se bashku me art 14. Gjykata trajtoi menjehere nese kishim nje shkelje naburrave ne lidhje perdorimin e emrit. Cesb A kemi te bejme nje trajtim te ndryshem? Pergjegjesia fillestare per te provuar se kemi te bejme me nje trajtim te ndryspersonin (ankimuesin) por me vone pasi kjo eshte bere ngelet detyra e Shtetit te provoje para gjykates se nje trajtim i ndryteNe ceshtjen Lithgow105 Gjykata vendosi qe Art 14 ‘mbron nga diskrn A kerkkohet arritja e nje qellimi legjitim nepermjet diskriminimit? Ne Lithgow, Gjykata u shpreh se per qellimet e Art 14, trajtim i ndryshem eshte diskriminues vetem nese nuk mund te justifikohet ne baza objektivisht te arsyeshme cka do te thote kur nuk synon arritjen e nje qellimi legjitim. Ne rastet kur trajtimi i ndryshem bazohet ne faktoret gjinore, shteti do ta kete te veshtire te shmang konkluzionin se kemi te bejme me nje shkelje te Art 14. Ky konkluzion ilustrohet me vendimin e dhen ne ceshtjen Schmidt106. Ku aplikuesi ankohej se kerkesa per dhenien e nje kotributi ne se

104 Burghatz v Zvicer, Gjykim I 22 Shkurtit 1994 105 Lithgow v Mbreteri e BAshkuar, gjykim I 8 korrikut 1986 106 Schmidt v Gjermani, Gjykim i 18 Korrikut 1994, (1994) 18 EHRR 513.

125


me Art 4 te marre se bashku me Art 14. Trajtimi i ndryshem bazuar ne gjinine e personit

tifikoi dy aspekte te vecanta percaktuese per gzistencen e nje diskriminimi. Pervec kerkeses qe masa e nderrmarre duhet te synoje nje ellim legjitim, duhet qe gjithashtu te egzistoje proporcionaliteti midis mases se derrmarre dhe qellimit te synuar. Ne mungese te ketij proporcionaliteti do te kemi nje iskriminim te pajustifikueshem.

rallehere mund te justifikohet. A jane metodat e perdorura proporcionale me qellimin qe kerkon te arrije? Ne ceshtjen Lithgow Gjykata ideneqnd

126

Documents

Leksione të të Drejtave të Njeriut