Лекц 1

Эдийн засгийн шинжлэх

ухааны үндсэн ойлголтууд

Ц.Энхтуул

Эдийн засгийн шинжлэх ухааны

үндсэн ойлголтууд• Эдийн засгийн үүсэл – ухаант хүн анх үүссэн тэр үеэс

үүссэн

• Экономика буюу economics гэдэг үг нь эко - өрх гэр, номис

– хууль журам “өрх, аж ахуйг удирдах” гэсэн утгатай.

• Эдийн засаг гэж юу вэ? нөөцийн хязгаарлагдмал орчинд

материаллаг баялаг, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг үйлдвэрлэх,

хэрэглэх, солилцох, хуваарилах явцад нийгмийн

гишүүдийн хооронд үүсч байгаа харилцаа юм.

• Эдийн засгийн онолоор юуг судалдаг вэ? хязгааргүй

хэрэгцээг хязгаарлагдмал нөөцөөр хэрхэн хангах

Ц.Энхтуул

Õýðýãöýý

• Õýðýãöýý – õ¿íèé õàíãàãäààã¿é áóþó äóòàãäàæ ãàчèãäàæ

áàéãàà ç¿éëñèéí õ¿ñýë øààðäëàãà þì.

• Øààðäëàà – õ¿í ÿìàð íýã þìààð äóòàãäàæ áàéãàà

Ôèçèîëîãèéí õýðýãöýý

Àþóëã¿é áàéäëûí õýðýãöýý

Íèéãìèéí õýðýãöýý

Õ¿íäë¿¿ëýõ

õýðýãöýý

ººðèé㺺

õýðýãæ¿¿ëýõ

Ìàñëîóãèéí õýðýãöýýíèé îíîë

Àìüäðàëä çàéëøã¿é õýðýãòýé

èäýõ, ºìñºõ, óíòàõ

Ãàäíû àþóëààñ õàìãààëóóëàõ

Íèéãìèéí ãèø¿¿í áàéõûã

õ¿ñýõ

Àìæèëò ãàðãàõ, áóñäàä

õ¿íäë¿¿ëýõ

ººðèéí ÷àäëààð ºñºí äýâæèõ

Õî¸ðäîã÷

Àíõäàã÷

Ц.Энхтуул

ͺºö

• ͺºö – õ¿í õÿçãààðã¿é õýðýãöýýãýý õàíãàæ чàäàõã¿é

áàéãàà íü íººö áàÿëàã õîìñ, õÿçãààðëàãäìàë áàéäàãòàé

õîëáîîòîé. Õ¿í õýðýãöýýãýý õàíãàõàä ò¿¿íä ÿìàð íýã

áàÿëàã, ìºí㺠õýðýãòýé áà òýð íü õÿçãààðëàãäìàë áàéäàã.

ͺºö

¯ÝÓ×Êàïèòàë

Õºäºëìºð Ãàçàð

Ц.Энхтуул

Эдийн засгийн онолын шинжлэх

ухааны судалгааны аргууд

Хийсвэрлэлийн арга

Загварчлалын арга

Математик

Индукци ба дедукцийн

арга

Позитив ба норматив

эдийн засгийн хандлага

Ц.Энхтуул

Эдийн засгийн харилцаанд оролцогч

талууд

Пүүс

Өрх гэрбуюу

хэрэглэгчидТөр

Ц.Энхтуул

Çàõ çýýë

Á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëчèëãýýã íèéë¿¿ëýãч áîëîí

õýðýãëýãчèéí õóäàëäàõ, õóäàëäàí àâàõ ¿éë àæèëëàãàà

õýðýãæèæ áóé îðчíûã çàõ çýýë ãýíý.

Çàõ çýýë íü

- ï¿¿ñ¿¿äèéí àøèã îëîõ,

- ºðõ¿¿äèéí õýðýãöýýãýý õàíãàõ ñîíèðõëîî õýðýãæ¿¿ëäýã

òàëáàð þì.

Ц.Энхтуул

Çàõ çýýëèéã àðèëæààëæ áàéãàà ç¿éëýýñ

íü õàìààðч

• Á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éëчèëãýýíèé çàõ çýýë

/ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éëчèëãýэ, ¿éëäâýðëýëèéí

ò¿¿õèé ýä áîëîí àøèãëàãääàã õàãàñ áîëîâñðóóëñàí

á¿òýýãäýõ¿¿í/

• ¯éëäâýðëýëèéí õ¿чèí ç¿éëñèéí çàõ çýýë /õºäºëìºð,

êàïèòàë, ãàçàð, ¯ÝÓЧ/

• ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýë /¿íýò öààñ, áîíä, õóâüöàà, ãýðýý/

Ц.Энхтуул

Ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîî

• ÇÇÝÇ-èéí òîãòîëöîî

• ÒÒÝÇ-èéí òîãòîëöîî

• Õîëèìîã ÝÇ-èéí òîãòîëöîî

• Óëàìæëàëò ÝÇ-èéí òîãòîëöîî

Ц.Энхтуул

ÒÒÝÇ, ÇÇÝÇ-èéí ÿëãà๠¯ç¿¿ëýëò ÇÇÝÇ ÒÒÝÇ

1 ¯íý òîãòîõ õýëáýð Ýðýëò, íèéë¿¿ëýëòèéí õóóëèéí

äàãóó ÇÇ-èéí õóóëèàð òîãòîíî

¯íý áîëîí íèéë¿¿ëýëòèéí òîî,

õýìæýýã òºëºâëºãººíèé äàãóó

õàòóó òîãòîîíî

2 ¯éëäâýðëýãчèä ¿éëäâýðëýãчäèéí äóíä õ¿чòýé

ºðñºë人í

¿éëäâýðëýãчäèéí äóíä áîëçîëò

óðàëäààí

3 ªìчèéí õýëáýð Õóâèéí Íèéãìèéí

4 Çîõèöóóëàõ

ìåõàíèçì

Õóóëèéí äàãóó ºðñºëäººíººð Õóóëèéí äàãóó áîëîâч

òºëºâëºãººãººð

5 Áàíêíû òîãòîëöîî Òºâ áàíê, àðèëæààíû áàíê 2

øàòëàëò

Òºâ áàíê àðèëæààíû áàíêíû

ÿëãàà áàéõã¿é 1 øàòëàëò

6 ÝÇ-èéí óäèðäëàãà ¿éëäâýðëýãчèä ýðýëòýíä

çîõèöóóëæ àæèëëàíà. 1-ðò

õýðýãëýãч

¯éëäâýðëýãчèä òºëºâëºãººíä

çàõèðàãäàíà. 2-ðò õýðýãëýãч

7 Ãîë çîðèëãî ͺºöèéã ¿ð àøèãòàé àøèãëàæ

чàíàðòàé á¿òýýãäýõ¿¿í,

¿éëчèëãýý ¿éëäâýðëýõ

Èõèéã ¿éëäâýðëýæ íîðìîî

áèåë¿¿ëýõ

Ц.Энхтуул

Микро эдийн

засаг

Макро эдийн

засаг

ЭЗ-ийг судлаж

байгаа зүйлээс

нь хамааруулан

Ц.Энхтуул

ЭЗ-ийн тогтолцоог бүрдүүлэгч өрх гэр, аж ахуй

нэгжийн түвшин дэхь эдийн засгийн зүй

тогтлуудыг судалдаг

Микро эдийн засаг

Ц.Энхтуул

Макро эдийн засаг

Микро эдийн

засаг

•Эдийн засгийн хөгжил

•Үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний хэмжээ,

орлого

•Ажил эрхлэлтийн түвшин

•Инфляци

•Улсын төсөв

•ТСБ

•МЗБ

+

Ц.Энхтуул

Өрх гэр

ТөрБҮЗЗ ҮХЗЗ

Пүүс

Эдийн засгийн орчил эргэлт

Зохицуулалт

Дүрэм, журам Дүрэм, журам

Зохицуулалт

Татв

ар

Тата

ас

Татв

ар

Тэтгэ

мж

Ц.Энхтуул

Ýäèéí çàñãèéí ¿íäñýí àñóóäàë

• Þó ¿éëäâýðëýõ âý? - õóãàöààíû òóõàéí ýãøèíä ÿìàð á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éëчèëãýýã ÿìàð õýìæýýãýýð ¿éëäâýðëýõèéã øèéäâýðëýäýã.

• ßàæ ¿éëäâýðëýõ âý? - Õÿçãààðëàãäìàë ÿìàð õàðüöààòàéãààð, ÿìàð õîñëîëîîð õýðýãëýæ, ÿìàð òåõíîëîãèéí äàãóó óã á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõèéã òîäîðõîéëäîã.

• Õýíä çîðèóëæ¿éëäâýðëýõ âý? - Àëèâàà á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éëчèëãýý õýðýãëýãчäýä õóâààðèëàãäàõäàà òýäíèé õ¿ñýë ñîíèðõîë áîëîí õóäàëäàí àâàõ чàäâàðààñ õàìààðäàã.

Ц.Энхтуул

Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй

• Үйлдвэрлэл гэдэг нь эдийн засгийн нөөцүүдийг ашиглан

бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг бий болгох процесс юм.

• Эдгээр нөөцүүд нь хязгаарлагдмал шинжтэй тул үүнийг

хамгийн үр ашигтай, оновчтой хуваарилж, ашиглахыг

үйлдлэгчидээс, мөн тухайн эдийн засгаас шаарддаг.

• Эдийн засгийн тухайн нөөцийнхөө үйлдвэрлэж чадах

хэрэгцээт бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний дээд тоо, хэмжээг

үйлдвэрлэлийн боломж буюу эдийн засгийн хүчин чадал

гэнэ.

• Эдийн засгийн хязгаарлагдмал нөөцөөрөө үйлдвэрлэж

чадах үйлдвэрлэлийн боломжийн дээд хэмжээний график

дүрслэлийг үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй гэнэ.

Ц.Энхтуул

Дараах нөхцөлүүд биелж байгаа нөхцөлд

үйлдвэрлэлийн боломжийн дээд хязгаар хангагддаг.

Эдийн засаг дахь нөөцүүдийн хэмжээ тогтмол

Үйлдвэрлэлийн технологи тогтмол

нийгэмд 2 төрлийн бүтээгдэхүүн шаардлагатай

нөөцийг бүрэн, үр ашигтай ашиглана.

Ц.Энхтуул

Жишээ нь

Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй

Ц.Энхтуул

Амжилт

Анхаарал тавьсанд

баярлалаа.

Ц.Энхтуул