İŞLEMLERİ VE€¦ · Seri numarası, ... alınarak yerine spesimen takılır. Tedavülden kalkan banknotlara ait spesimenler ise

İÇİNDEK

İLER •Yabancı Paralar İle İlgili Bazı Kavramlar

•Yabancı Para İşlemlerine Ait Muhasebe Kayıtları

•Yabancı Para Havale İşlemleri

•Döviz Tevdiat Hesabı

•Yabancı Paralarda Evalüasyon İşlemi

HED

EFLER

• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

• Yabancı paralar ile ilgili kullanılan bazı kavramı öğrenebilecek,

• Yabancı paralara ait alım ve satım işlemlerinin muhasebe kayıtlarını yapabilecek,

• Yabancı para havale işlemlerini yapabilecek,

• Döviz tevdiat hesabını tanımlayabilecek,

• Yabancı paralara ilişkin evalüasyon işlemini yapabileceksiniz.

ÜNİTE

12

BANKALARDA YABANCI PARA

İŞLEMLERİ VE

MUHASEBELEŞTİRİLMESİ

BANKA

MUHASEBESİ

Yrd. Doç. Dr.

Mihriban COŞKUN

ASLAN

Bankalarda Yabancı Para İşlemleri ve Muhasebeleştirilmesi

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

GİRİŞ Yabancı para işlemlerinin muhasebeleştirilmesi, banka muhasebesini diğer

işletmeler muhasebesinden ayıran özelliktedir. Çünkü yabancı para işlemlerine

ilişkin muhasebe kayıtları, hem Türk Lirası hem de döviz cinsinden yapılmaktadır.

Yabancı para işlemlerinin muhasebeleştirilmesinde ise, özellikle sabit kur

üzerinden çalışan hesaplar ile ilgili diğer hesaplar kullanılır. Bankalarca yaygın

olarak yapılan yabancı para işlemleri; efektif alım‐satım işlemleri, yabancı para

havale işlemleri, döviz tevdiat işlemleri ve evalüasyon işlemleridir.

YABANCI PARALAR İLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR Yabancı paralar ve muhasebesine ilişkin işlemleri açıklamadan önce konu ile

yakından ilgili ve sık kullanılan bazı kavramların anlatılması uygun olacaktır.

Kambiyo: Değiştirme, bozdurma, değer ve fiyat anlamında kullanılmaktadır.

Kambiyo Türkçede ise; iki ülke parasının birbiriyle değiştirilmesi işlemidir.

Günümüzde kambiyo işlemleri denilince yabancı paralar üzerinden düzenlenen

ticari senetler, çek, bono ve poliçe gibi belgeler anlaşılmaktadır. Döviz ve kambiyo

işlemleri eş anlamda kullanılmaktadır.

Döviz: Geniş anlamıyla, madenî ve kâğıt para şeklindeki bütün yabancı ülke

paraları ve bu paralar üzerinden düzenlenen her türlü ödeme araçlarıdır. Bu

tanıma göre döviz; yabancı paralarla, yabancı para üzerinde düzenlenen çekler,

poliçeler, bonolar, kredi mektupları ve havaleleri içine almaktadır.

Efektif: Kelime olarak fiilen mevcut anlamına gelmektedir, bankacılıkta ise;

madenî ve kâğıt yabancı paralar anlamında kullanılmaktadır. Yani, efektif döviz

kümesinin bir alt kümesidir. Bu hâliyle bütün efektifler dövizdir. Ancak, bütün

dövizler efektif değildir. Çünkü yabancı paralar üzerinden düzenlenmiş ödeme

araçları ile kıymetli evraklar döviz oldukları hâlde, efektif değildirler.

Efektif kelimesi banknotlar anlamına gelmesine rağmen, günümüzde ülkenin kendi

parasına efektif denmemekte, sadece yabancı ülke paralarına efektif denmektedir.

Ayrıca döviz kelimesi de günümüzde yaygın olarak yukarıdaki geniş anlamıyla değil,

efektifler dışında kalan yabancı para cinsinden düzenlenen çek, senet, havale ve

poliçe gibi ödeme belgeleri anlamında kullanılmaktadır.

Kısaca özetlersek; efektif yabancı paranın bizzat kendisi iken, döviz; yabancı

parayla düzenlenen senetler ve belgelere verilen addır. Kâğıt para hâlindeki 100

Avro efektif iken 10.000 Avro nominal değerli bir çek döviz olmaktadır.

Banknot: Merkez Bankaları ya da yetkili kurumlar tarafından piyasaya

sürülen kâğıt paralardır.



Seyahat çekinde

keşideci ile lehtar aynı

kişidir. Yine çeki veren

banka veya kurum

ödeme ile mükellef

olan banka veya

kurumdur.

Konvertibl Para: Diğer ülkelerin paralarına serbestçe ve kolayca çevrilebilen

paralardır. Bu tip paralar genelde istikrarlı bir durum gösteren ülkelere ait olup,

uluslararası işlem hacmi de önemli bir seviyededir.

Cari Kur: Bir ülke parasının yabancı para cinsinden ifadesidir. Cari kur alış ve

satış için ayrı ayrı belirlenebilir.

Sabit Kur: Türkiye'de bütün işletmeler gibi, bankalar da muhasebe kayıtlarını

TL cinsinden tutmak zorundadırlar. Yabancı para mevcutları ve hareketlerini ise en

kolay izlemenin yolu bir birim yabancı parayı 1 TL kabul etmekte geçmektedir.

Böyle yapılmakla kargaşaya ve ek hesaplamaya lüzum kalmamakta, hem kur

değişmelerinden etkilenilmemekte, hem de bir bakışta ne kadar yabancı para

mevcudu olduğu görülebilmektedir.

Parite (Çapraz Kur): İki ülke para biriminin birbirine çevrilebilme oranına

denir.

Aval: Kambiyo senetlerinden oluşan borcun asıl borçlusu tarafından

ödenmemesi hâlinde, ödemeyi garanti altına almak için senet üzerine üçüncü bir

tarafın (borçlu ve alacaklı dışında kefil olarak) imza koymasıdır.

Kotasyon: Bankaların bir dövizin alımı ve satımı için ilan ettikleri çift yönlü

fiyatlamaya denir.

Spread: Alış ve satış kurları arasındaki farka denir.

Arbitraj: Çeşitli ülkelerin borsalarında kota edilen bir paranın değeri,

muhtelif nedenlerle bir piyasada daha yüksek, diğerinde daha düşük olabilir.

Bundan, yani kambiyo sınırlaması olmayan döviz piyasalarındaki kur farklarından

yararlanılarak kazanç sağlama işlemidir.

Seyahat Çekleri: Yurt dışına çıkan iş adamları ve turistlerin yanlarında para

taşımalarındaki güçlük ve tehlikeyi önlemek amacıyla bazı itibarlı yabancı banka ve

kurumlar tarafından 5, 10, 25, 50, 100 gibi yuvarlak rakamları ihtiva eden muhtelif

kupürlerde konvertibl, sağlam paralar üzerinden, (Amerikan Doları, Euro, Fransız

Frank'ı gibi) tedavüle çıkarılan çeklerdir.

Seyahat çekleri bu çeki alırken üzerine imza atan şahsın emrine tanzim edilmiş

niteliktedir. Çeki başka şahıs kullanamaz. Ancak çek sahibi ikinci bir imza ile çeki

ödeme yetkisi bulunan bankaya veya yetkili kuruma ciro ederek karşılığını tahsil

eder. Seyahat çekinde keşideci ile lehtar aynı kişidir. Yine çeki veren banka veya

kurum ödeme ile mükellef olan banka veya kurumdur. Seyahat çekleri bunları ihraç

eden bankalara göre değişik tip, renk ve karakterdedir. Ancak genel olarak hepsi

aynı özelliği taşımaktadır.

Bir seyahat çekinde;

Seri numarası,

Çeki ihraç eden bankanın adı,



Çeki satın alanın tatbik imzasını atacağı yer,

Çekin kimin emrine ciro edildiğini gösteren yer,

Düzenlendiği para cinsi ve miktarı,

Hangi ülkelerde geçerli olduğu,

Çeki tedavüle çıkaran bankanın başkan ve genel müdürünün faksimiyle

(baskı) imzası yazılıdır.

Seyahat çeklerinin alımında dikkat edilecek bazı hususlar vardır. Bugün bir

çok yabancı banka ve müessese seyahat çeki düzenlemektedir. Bankalar

kendilerine ibraz edilecek seyahat çeklerinden yalnız ellerinde örnekleri

(Spesimen) bulunanları kabul etmelidir.

Eurocheque (Euro çekler): Bu çekler özel şekil ve şartlara uyulmak şartıyla

kimlikleri bilinmeyen veya kimliklerinin bilinmesini istemeyen kişiler tarafından

yabancı bankalar üzerine düzenlen çeklerdir. Bu çeklerin tahsile alınmasına gerek

kalmadan iştirası yapılabilir.

Bu çek karşılığında dış ülkelere gidecek iş adamları ve turistlere belirli sınırı

geçmemek üzere oradaki bankalardan kolaylık ve güvenceyle para çekmelerini

sağlar. Euro çekler çeki alan müşteriye bankası tarafından verilen bir Euro çek kartı

ile garanti edilmektedir.

Batı Avrupa ülkelerinin tümünde uygulanan bu çek yönteminin işleyişini

düzenleyen hükümler genel ve özel olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Genel

hükümler her çek için ayırım yapılmaksızın uygulanır. Özel hükümler ise çekin

çıkarıldığı ülkeye göre değişebilmektedir. Bu çekle ilgili ülkeleri iki grupta toplamak

mümkündür: müşterilerine çek kartı ve karnesi veren diğer ülkelerce aynı şekilde

verilmiş çekleri ödeyen aktif ülkeler, çek kartı ve karnesi vermeyen, fakat verilmiş

çekleri ödeyen pasif ülkeler. Ülkemiz pasif ülkeler grubuna girmektedir. Yani çek

karnesi ve kartı verilemez, ancak verilmiş çekler ödenebilir. Çek alırken oldukça

fazla hükümlerin bilinmesi ve buna uygun hareket edilmesi gerekmektedir. Her bir

çek için komisyon alınmaktadır.

Money Orders: Money orders, çekle ödeme emri özelliğinde olup postaneler

veya bankalar tarafından belli bir kişi emrine belli bir vade için tanzim edilir. Money

orders bankalarda bozdurulur. Bir üçüncü şahsa ciro edilemez. Belli bir meblağ ile

sınırlıdır; bu meblağdan fazla olarak düzenlenemez. Money Orders genel olarak

İngiltere, Amerika gibi bazı ülkelere has bir ödeme sistemidir. Bu bakımdan

anlaşmalı olmayan ve bir garantisi bulunmayan her money orders kabul

edilmemelidir.

Yabancı Para Çekleri: Bir bankanın diğer bir banka üzerine, üçüncü bir şahıs

veya başka bir banka emrine düzenlediği çeklere banka çeki denir. Her bankanın



özel keşide çeki formu bulunmaktadır. Genel olarak keşideci bankanın adı çekin üst

orta tarafına büyükçe bir şekilde yazılır.

Üzerine çek çekilen muhatap bankanın adı sol alt tarafta "to" kelimesinden

soma yazılır. Muhatap bankayı işaret eden "to" kelimesi yerine İngilizce "Draw on"

Fransızca 'Tire Sur" kelimeleri de kullanılabilir. Banka çekinin sağ alt tarafında da

genel olarak keşideci sıfatıyla yetkili imzalar bulunur. Bir banka çekinin

ödenmesinde veya tahsile alınmasında keşideci ve muhatap bankanın bilinmesi

gerekir.

Bir yabancı banka muhabirlik anlaşmalarına göre, muhabiri olan banka

üzerine bir çek çekecek olursa, imza kontrolü yapıldıktan soma normal usullere

göre iştira edilebilir. Eğer yabancı banka muhabiri üzerine değil de başka bir banka

üzerine çek çekmişse ve bu çek de muhabire ibraz edilmişse bu durumda çek

karşılığı ödenmeyerek çek muhatap bankaya gönderilir. Eğer bu çek bedeli ile

mevduat hesabı açılacaksa bu çeklerin muhatap bankadan karşılığında muhabir

banka emrine dövizi natık bir çek alınmasıyla, lehtarın yabancı para hesabına

yabancı para olarak alacak verilmesi veya karşılığı TL'nin tahsili karşılığında TL

olarak ödenmesi mümkündür. Bankalar yabancı para ile düzenlenmiş çeklerin

ödenmesinde müşteriden komisyon almaktadırlar.

Yabancı Para Alım/Satım İşlemlerinde Dikkat Edilecek Hususlar Banka şubelerinde bir efektif spesimen (örnek) kataloğunun bulunması

zorunludur. Bu kataloğa alınabilecek yabancı banknotların siyah beyaz fotoğrafları

ile boyutları renk ve diğer özellikleri olarak kısa bir tanımı vardır. Yeniden tedavüle

çıkarılan banknotlar ile tedavülden kaldırılan banknotlar sirküler mektuplarla

şubelere duyurulmaktadır. Tedavüle çıkarılan banknotların spesimenlerinin T.C. Merkez Bankası tarafından bankalara ulaştırılması bazen geciktirildiğinden,

spesimen gelinceye kadar ilgili sirkülerlerin bir nüshasının spesimen kataloğunun

ilgili bölümünde saklanması gerekir. Spesimen alındığında söz konusu sirküler

alınarak yerine spesimen takılır. Tedavülden kalkan banknotlara ait spesimenler

ise, katalogdan çıkarılır.

Efektif alışında aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir.

Sadece spesimen kataloğunda örneği veya tedavüle çıkarıldığına dair

sirküler bulunan banknotlar alınmalıdır.

Madeni para alınmamalıdır,

Fazla yıpranmış ve noksan banknot alınmamalıdır.

İbraz edilen banknotların sahte olup olmadıklarına son derece dikkat

edilmelidir. Kâğıdın kalitesinden, baskı ve renginden bir banknotun sahte

olup olmadığı anlaşılabilir.



Evalüasyon, faaliyet dönemi içinde sabit kur ve cari kur üzerinden işlem gören dövizli

hesapların dönem sonu bakiyelerinin, belirlenen

kurallara göre Türk Lirasına dönüştürülerek gerçek değerlerinin saptanması işlemidir.

Alışı yasaklanan büyük kupürlü banknotlar alınmamalıdır.

Bir banknot alınırken bunun hangi ülkeye ait olduğuna dikkat edilmelidir.

Çünkü dolar gibi paralar hem Amerika'ya hem Kanada'ya hem de Hong

Kong'a ait olduğu ve bunların kurları da farklı olduğundan, ödenecek TL

karşılığında hesaplanmasında hata yapılabilir. Ya da konvertibl olmayan

para yanlışlıkla alınabilir.

Görünmeyen işlemlerle ilgili olarak yurt dışına döviz transferi gerektiği

durumlarda yetki esas itibariyle bankalara bırakılmış olup, işlemlerde gerekli

incelemeler ilgili banka tarafından yapılmaktadır. T.C. Merkez Bankası yetkisinde

bulunanlarda ise geçerli döviz alma müsaadesinin ilgili bankaya ibrazı suretiyle çek

veya havale yoluyla transfer yapılabilmekte, efektif verilebilmektedir. 18 yaşından

küçüklere istedikleri takdirde yurt dışına her çıkışlarında bankalarca yine turistik

seyahat dövizi verilebilir. Bu dövizler ilgililere başvuruları üzerine kendilerine imza

karşılığı verilir.

Efektif satışında;

Efektif miktarı cari efektif satış kuru ile çarpılarak TL karşılığı bulunur.

Efektif satış kuru ile çarpılmak suretiyle bulunan meblağ üzerinden % 1

oranında komisyon alınır.

Bulunan bu komisyon üzerinden % 5 oranında Banka Sigorta Muameleleri

Vergisi tahsil olunur.

Efektif miktarı ile efektif satış kurunun çarpılmasıyla bulunan TL meblağ

üzerinden %0,1 oranında Kambiyo Gider Vergisi alınır.

Satılan efektifin seri no.su kupürü, tediye fişinin arkasına dökülür. Kimlik

tespiti yapılır.

Döviz alım belgesi düzenlenir. Bir nüsha müşteriye verilir. 2. nüsha

müşteriye imzalatılarak şubede saklanır.

YABANCI PARA İŞLEMLERİNE AİT MUHASEBE KAYITLARI Yabancı paralara ait işlemlerin bankalarda muhasebeleştirilebilmesi için

hesap planında çeşitli hesap grupları vardır. Bu hesaplar dâhilinde alım/satım,

evalüasyon gibi işlemler izlenir.

Yabancı Para Alış İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi Bankalarda yabancı para alışına ilişkin işlemlere ait uygulamalar örnekler

üzerinden açıklanmıştır.



Örnek:

Genel Müdürlüğü ve Merkez Şubesi Kırşehir'de bulunan AHİBANK ilk defa 15

Ocak tarihinde faaliyete geçmiştir. Bu bankanın yabancı para alımı ile ilgili yaptığı

işlemler şu şekilde olmuştur:

15 Ocak’ta 1 $ = 1,8 TL’den 50.000 $ ile;

20 Ocak’ta 1 €=2,2 TL’den 40.000 € satın alınıyor.

Çözüm:

Yabancı para alındığında, o günkü kur üzerinden TL karşılığı “292 Efektif

Alım/Satım Hesabı”nın borcuna karşılık “010 Kasa Hesabı” nın alacağına kaydedilir.

Bankaların gerek TL karşılığını ödeyerek satın aldığı gerekse vadeli veya

vadesiz mevduat açmak şeklinde kabul ettiği Merkez Bankası’nca alım/satım

konusu olan efektiflerin sabit kur üzerinden (1 Birim Yabancı Para = 1 TL)

kaydedildiği bir hesap 011 Efektif Deposu” hesabıdır. Hesap aktif karakterlidir.

Satın alınan efektifler sabit kurdan bu hesaba borç kaydedilirken 293 Efektif

Vaziyeti Hesabı'na alacak kaydı ile muhasebeleştirilir.

İlk olarak alınan efektife ait bankadan yapılan TL ödemesi kaydedilir.

15 Ocak’ta 1 $ = 1,8 TL’den 50.000 $ x 1,8 TL = 90.000 TL

15/01/…….

292 EFEKTİF ALIM/SATIM HESABI

‐Satın alınan Efektif ($)

010 KASA Efektif ($) alınması nedeniyle

90.000

90.000

Daha sonra 1 Birim Yabancı Para = 1 TL’den olacak şekilde 011 Efektif

Deposu hesabına kaydedilir.

15/01/…….

011 EFEKTİF DEPOSU

‐Satın alınan Efektif ($)

293 EFEKTİF VAZİYETİ Efektif ($) alınması nedeniyle

50.000

50.000



Yukarıdaki kayıtların aynısı 20 Ocak tarihinde alınan € için de yapılmalıdır.

Buna göre;

20 Ocak’ta 1 €=2,2 TL’den 40.000 € x 2,2 TL = 88.000 TL

20/01/…….


‐Satın alınan Efektif (€)

010 KASA Efektif (€) alınması nedeniyle

88.000

88.000

Daha sonra 1 Birim Yabancı Para = 1 TL’den olacak şekilde 011 Efektif Deposu

hesabına kaydedilir.

18/01/…….

011 EFEKTİF DEPOSU

‐ Satın alınan Efektif (€)

293 EFEKTİF VAZİYETİ Efektif (€) alınması nedeniyle

40.000

40.000

Yabancı Para Satış İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi Bankalarda yabancı para satışına ilişkin işlemlere ait uygulamalar örnekler

üzerinden açıklanmıştır.

Örnek:

Tokat Şubesi X Bankası’na başvuran bir müşteri 10.000 Amerikan Doları ($)

satın almak istediğini bildirmiş ve banka 1$= 2 TL satış kurundan satış işlemini

gerçekleştirmiştir. Amerikan Doları alış kuru ise 1.70 TL’dir. Banka bu yabancı para

satış işlemiyle ilgili olarak % 0,5 komisyon tahsil etmiştir.

Çözüm:

Banka yabancı para işlemlerine ait muhasebe kayıtlarını yapmadan önce alış,

satış ve komisyon ile ilgili hesaplamaları yapmalıdır.



Efektif satış bedeli = 20.000 TL (10.000 $ x 2 TL)

Efektif alış bedeli = 17.000 TL (10.000 $ x 1,7 TL)

Efektif satış karı = 3.000 TL (20.000 TL– 17.000 TL)

Komisyon = 100 TL (20.000 TL x 0,005)

BSMV (İşlem Üzerinden) = 5 TL (100 TL x 0,05)

Kambiyo işlemlerinde, normal işlemlerden ayrı olarak % 0,1 oranında BSMV

alındığı için yeniden BSMV hesaplanır.

BSMV* = 20 TL (20.000 TL x 0,001)

Yabancı para satışı gerçekleştirildiğinde “292 Efektif Alım/Satım Hesabı”nın

alacağına karşılık “010 Kasa Hesabı” nın borcuna kaydedilir. Bununla birlikte,

hesaplanan komisyon, vergi ve gelirler de ilgili hesaplarla yevmiye kaydına

yansıtılır.

…./…../…….

010 KASA

‐Diğer Muhtelif Borçlar

292 EFEKTİF ALIM‐SATIM

380 ÖDENECEK VERGİ, RESİM, HARÇ VE PRİMLER

‐ Ödenecek BSMV 25 TL

760 BANKACILIK HİZMET GELİRLERİ

‐Efektif ve Döviz Alım Satım Komisyonları

711 KAMBİYO KÂRLARI

‐Efektif Alım‐Satım Kârları

Efektif ($) satılması nedeniyle

20.125

17.000

25

100

3.000

Bu kayıttan hemen sonra satılan efektifler sabit kurdan 011 Efektif Deposu

hesabına alacak kaydedilirken 293 Efektif Vaziyeti Hesabı'na borç kaydı

yapılmalıdır.



Türk parası havale

işlemleri ile yabancı

para havale işlemleri

arasında paralellik

vardır.

…./…../…….

293 EFEKTİF VAZİYETİ

011 EFEKTİF DEPOSU

‐ Satın alınan Efektif ($) Efektif ($) satılması nedeniyle

10.000

10.000

YABANCI PARA HAVALE İŞLEMLERİ Bir kimsenin bankalar veya diğer kuruluşlar aracılığıyla ile diğer bir yerdeki

kişiye para ödettirmesi işlemine “havale” denir. Hukuki açıdan havale; bir kimsenin

kendi adına diğer bir kimseye para, kıymetli evrak ya da benzeri şeyleri vermeye bir

üçüncü kişiyi yetkili kılmasıdır.

Havale işlemlerinde amir, muhatap ve lehdar olmak üzere üç taraf bulunur.

Havale işleminde lehdar, havale tutarını tahsil edecek olandır. Çek keşide işleminde

ise lehdar, adına çek keşide edilendir. Türk parası havale işlemleri ile yabancı para

havale işlemleri arasında paralellik vardır.

Örnek:

A Bankası Erzurum Şubesi müşterisi Ali Demir, 5.000 $ tutarındaki havaleyi

on‐line olarak aynı bankanın Tokat merkez şubesine Ayşe Demir adına

göndermiştir. Havale masrafı olarak 20 TL alınmıştır.

Çözüm:

Öncelikle yatırılan döviz 011 Efektif Deposuna kaydedilir. Ancak Yatırılan

döviz şubeye gönderildiği için 291 Şubeler Cari Hesabı‐YP’ye alacak kaydedilir.

…./…./…….

011 EFEKTİF DEPOSU

‐ Havale İçin Efektif ($)

291 ŞUBELER CARİ HESABI ‐ YP Efektif (€) havalesi nedeniyle

5.000

5.000

Havale işleminden alınan 20 TL masraf için ayrıca % 5 BSMV hesaplanmalı ve

kayıt altına alınmalıdır.

BSMV = 20 TL x 0,05 = 1 TL



…./…../…….

010 KASA


‐ Ödenecek BSMV 1TL


‐Efektif ve Döviz Alım Satım Komisyonları Efektif ($) satılması nedeniyle

21

1

20

Tokat merkez şubesi tarafından havalenin lehdarına efektif olarak ödenmesi

hâlinde aşağıdaki yevmiye kaydı yapılır.

…./…./…….

291 ŞUBELER CARİ HESABI ‐YP

‐ Havale İçin Efektif ($)

011 EFEKTİF DEPOSU Efektif (€) havalesi nedeniyle

5.000

5.000

Havale işlemlerinde yurt içindeki banka şubeleri arasında gerçekleşebileceği gibi yurt dışına yabancı para da gönderilebilir. Bu durumda yurt dışı bankaya gönderilen paralar “025 Yurt dışı Bankaları” hesabında izlenir. Örnek:

A Bankası Balıkesir Şubesi müşterilerinden Murat Özçelik yurt dışına 10.000

A Bankası Erzurum Şubesi müşterilerinden Bay X yurt dışına 10.000 Euro (€)

havale göndermek istediğini bildirmiş ve havale emri vermiştir. Müşteri söz konusu

tutarı bankaya Euro (€) olarak teslim etmiştir. İşlem nedeniyle 200 TL komisyon

100TL haberleşme karşılığı gideri ve BSMV kesilmiştir.

Çözüm:

Havale edilecek tutar öncelikle “293 Efektif Vaziyeti” hesabından çıkartılarak yani alacak kaydı yapılarak “025 Yurt Dışı Bankalar” hesabına alacak kaydedilerek aktarılır.

…./…../…….


‐Euro (€)

025 YURT DIŞI BANKALAR

‐ ‐Euro (€) Havale emrinin alınması nedeniyle

10.000

10.000



Bankaya ödenen 200 TL komisyon ve 100 TL haberleşme giderinin %5’i

oranında BSMV hesaplanmalı ve kayıt altına alınmalıdır.

BSMV = (200 TL + 100 TL) x 0,05

BSMV = 15 TL

…./…../…….

010 KASA


‐ Ödenecek BSMV 15TL


‐Efektif ve Döviz Alım Satım Komisyonları

790 DİĞER FAİZ DIŞI GELİRLER

‐Haberleşme Gider Karşılığı Komisyon, haberleşme gider karşılığı ve BSMV nedeniyle

215

15

200

100

Yabancı para havale işlemleri ayrıca yurt dışındaki bir bankadan yurt içine de

gerçekleşebilir. Bu durumda “395 Ödeme Emirleri” hesabının çalıştırılması gerekir.

Örnek:

A Bankası Erzurum Şubesi müşterilerinden Bay Z’ye ödenmek üzere yabancı

bir bankadan 20.000 Euro (€) havale emri alınmıştır. Havale tutarı müşteriye TL

olarak ödenmiştir 1 € = 2,60 TL’dir.

Çözüm:

Havale emrinin alınması nedeniyle “025 Yurt Dışı Banklar” hesabı

borçlandırılır. Karşılığında “395 Ödeme Emirleri” hesabı alacaklandırılır.

…./…../…….

025 YURT DIŞI BANKALAR

395 ÖDEME EMİRLERİ

‐Ödenecek Havaleler Havale emrinin alınması nedeniyle

20.000

20.000

Havale emri alındıktan sonra müşteriye ödeme TL olarak yapılmıştır. Ancak

öncelikli olarak “293 Efektif Vaziyeti” hesabından ödenen Euro (€) tutarı



Tevdiat, gerçek veya tüzel bir kişinin

sahip olduğu hazır bir satın alma gücünün

kullanılmayarak vadeli veya vadesiz olarak bankaya bırakılmasıdır.

düşülmelidir. Karşılığında, ödeme yapıldığı için, “395 Ödeme Emirleri” hesabına ter

kayıt yapılmalıdır.

…./…../…….

395 ÖDEME EMİRLERİ

‐Ödenecek Havaleler


‐Euro Havalenin ödenmesi nedeniyle

20.000

20.000

Havaleye ait ödeme TL olarak yapıldığı için 20.000 € x 2,60 TL = 52.000 TL

bankanın kasasında azalış olarak kaydedilmelidir.

…./…../…….

292 EFEKTİF ALIM‐ SATIM HESABI

‐Ödenecek Havaleler

010 KASA Havale bedelinin TL olarak ödenmesi nedeniyle

52.000

52.000

DÖVİZ TEVDİAT HESABI Döviz tevdiat işlemleri, Türkiye'de veya yurt dışında yerleşik gerçek veya

tüzel kişiler adına konvertibl dövizler üzerinden bankalara yatırılan paralara ilişkin

işlemlerdir. Bu işlemlere ilişkin açılan mevduat hesaplarına "döviz tevdiat hesabı"

denir. Ülkemizdeki düzenlemeler, kişilerin beraberinde döviz bulundurmalarını

serbest bırakmıştır ve kişiler isterlerse söz konusu dövizlerini bankalarda

açtıracakları döviz tevdiat hesaplarında tutabilmektedirler.

Döviz tevdiat hesapları Türkiye'de ve yurt dışında yerleşik gerçek ve tüzel

kişilerin tevdi ettikleri konvertibl dövizlerle, vadesiz ve 3, 6, 12 ay vadeli olarak

açılabilen hesaplardır. Vadesiz döviz tevdiat hesapları “301 DÖVİZ TEVDİAT HESABI‐

VADESİZ” de izlenirken, gerçek kişilerin açtırdıkları vadeli döviz tevdiat hesapları

“311 DÖVİZ TEVDİAT HESABI‐VADELİ”de izlenir. Bu hesaplar pasif nitelikli olup,

sabit fiyat üzerinden hareket görür. Her dönem sonu, hesap bakiyesi değerleme

işlemine tabi tutularak, Türk parasına dönüştürülür.

Vadesiz Döviz Tevdiat Hesapları, TCMB tarafından alım satım konusu edilen

tüm dövizlerle açılabilir. Ancak her banka her döviz üzerinden hesap açmayıp para

cinsi sınırlaması yapabilmektedir. ATM’lerden de gene ilgili bankanın belirlediği

belli cins dövizler yatırılıp çekilebilmektedir. Vadesiz döviz tevdiat hesapları ile



döviz havalesi gönderilebilmekte, banka kartı ve hesaba tanımlanmış kredi kartı ile

ATM’lerden para çekilebilmekte, interaktif bankacılık hizmetlerinden

yararlanılıyorsa, vadesiz döviz hesabına internet, telefon kanallarıyla ulaşılarak

çeşitli işlemler yapılabilmektedir.

Vadeli döviz tevdiat hesapları, tasarruflarını dövizle değerlendirmek isteyen

tasarruf sahiplerini uzun vadede görülebilecek faiz düşüşlerinden koruyan bir

mevduat hesabıdır. Doğal olarak vade sonuna kadar piyasadaki olumlu faiz

hareketlerinden de etkilenmeyecektir. Burada önemli olan döviz cinsinin ve en

uygun vadenin doğru seçilmesidir.

Vadeli Türk Lirası hesaplar gibi aksi belirtilmediği sürece, vade sonlarında

aynı vade ve güncel tabela faizleri ile otomatik olarak yenilenmektedir. Vadeli döviz

hesapları da vadeli Türk Lirası hesaplar gibi 1 ay, 3 ay, 6 ay, 1 yıl, 2 yıl ve 3 yıl

vadede ya da istenildiği gün sayısı vade olarak belirlenerek (kırık vadeli)

açılabilmektedir. Vadeli döviz mevduat hesabı genellikle belirli bir alt limitle

açılabilmektedir.

Örnek:

X Bankası Gaziantep Şubesi'ne başvuran Ahmet ŞİMŞEK 20.000 Amerikan Doları ($)

karşılığı vadesiz döviz tevdiat hesabı açılmıştır.

Çözüm:

Döviz Tevdiat Hesabı vadesiz olarak açıldığı için “301 Döviz Tevdiat Hesabı‐

Vadesiz” hesabının alacağına kaydedilir.

…./…../…….

011 EFEKTİF DEPOSU

‐Dolar ($)

301 DÖVİZ TEVDİAT HESABI‐VADESİZ

‐Dolar ($) Vadesiz döviz tevdiat hesabının açılması nedeniyle

20.000

20.000

Ahmet Şimşek ileride bir tarihte X Bankası Gaziantep Şubesi'ne başvurarak

vadesiz döviz tevdiat hesabından 5.000 Amerikan Doları ($) çektiğinde ise “301

Döviz Tevdiat Hesabı‐Vadesiz” hesabı alacaklandırılır.



…./…../…….

301 DÖVİZ TEVDİAT HESABI‐VADESİZ

‐Dolar ($)

011 EFEKTİF DEPOSU

‐Dolar ($) Vadesiz döviz tevdiat hesabından para çekilmesi nedeniyle

5.000

5.000

Örnek:

X Bankası Erzurum Şubesi’ne Ayşe ŞİMŞEK tarafından bir ay vadeli olarak

açılan 10.000 Dolar ($) tutarındaki döviz tevdiat hesabına %10 faiz tahakkuk

ettirilmiştir. 1 $ = 1,9 TL’dir. Menkul Sermaye İradı Gelir Vergisi Kesintisi Oranı %

15'dir.

Çözüm:

Vadeli döviz tevdiat hesabına 30 günlük faiz tutarı hem $ hem de TL üzerinden hesaplanır.

$ 10.000$ 0,10 30

36083,33$

Faiz tutarının TL karşılığı = 83,33 $ x 1,9 TL = 158,327 TL

…./…../…….


‐Dolar ($)

311 DÖVİZ TEVDİAT HESABI ‐ VADELİ

‐Dolar ($) Vadeli döviz tevdiat hesabına faiz tahakkuku nedeniyle

83,33

83,33

TL olarak hesaplanan faiz tutarı “Yabancı Paralı Mevduata Verilen Faiz”

hesabının borcuna kaydedilir.

…./…../…….

611 YABANCI PARALI MEVDUATA VERİLEN FAİZ

292 EFEKTİF ALIM/SATIM HESABI Vadeli döviz tevdiat hesabına faiz tahakkuku nedeniyle

158,327

158,327



Bankaların müşterilerine ödeyecekleri

mevduat faizleri üzerinden tüm vadelerde %15 oranında Gelir Vergisi kesintisi

yapmaları zorunludur.

Bankaların müşterilerine ödeyecekleri mevduat faizleri üzerinden Gelir

Vergisi Kanunu’nun Geçici 67. maddesi uyarınca, 01.01.2006 tarihinden itibaren

tüm vadelerde %15 oranında Gelir Vergisi kesintisi yapmaları zorunludur. Bu

sebeple faiz üzerinden vergi hem $ olarak hem de TL olarak hesaplanır.

Menkul Sermaye İradı Gelir Vergisi Kesintisi ($) = 83,33 $ x 0,15 = 12,5

…./…../…….

311 DÖVİZ TEVDİAT HESABI ‐ VADELİ

‐Dolar ($)


‐Dolar ($) Hesaptan tahsil edilen MSİGVK nedeniyle

12,5

12,5

Menkul Sermaye İradı Gelir Vergisi Kesintisi TL olarak da hesaplanarak kayıt

altına alınmalıdır.

Menkul Sermaye İradı Gelir Vergisi Kesintisi (TL) = 12,5 $ x 1,9 TL = 23,75 TL

…./…../…….


‐Dolar ($)

380 ÖDENECEK VERGİ, RESİM, HARÇ VE PRİMLER ‐Ödenecek Vergiler ‐Ödenecek Menkul Sermaye İradı Gelir Vergisi Hesaptan tahsil edilen MSİGVK nedeniyle

23,75 23,75

YABANCI PARALARIN EVALÜASYONU Bankalarda yabancı paralarla ilgili işlemler sabit kur üzerinden yapılmaktadır.

Yani 1 birim yabancı para 1 TL olarak kayıtlar yapılmaktadır. Oysaki bankanın

elindeki yabancı paraların gerçek durumunun bilinebilmesi için elindeki bütün

yabancı paraların gerek değerleri üzerinden TL'ye çevrilmesi gereklidir. Bankalarda

ay sonlarında yapılan bu değerlendirme işlemine “evalüasyon” denilmektir.

Ay sonlarında yabancı paranın TL karşılığında ilgili yabancı para miktarının

düşülmesi ile bulunan evalüasyon farkları, bir sonraki ayın ilk iş gününde yapılacak

ters kayıtla iptal edilir. Böylelikle hesapların bakiyeleri tekrar sabit kura çevrilmiş

olur. Evalüasyonda uygulanacak olan kur;ay sonundaki cari alış kuru olmaktadır.



Evalüasyon işlemi, her ayın sonunda ve ayın son günü geçerli olan efektif ve döviz alış kurları üzerinden

yapılır.

Aktif ve pasifte bulunan sabit kurla hareket gören bütün yabancı para

hesapları aynen TL hesaplarda olduğu gibi eşit olmalıdır. Bu eşitliğin hem genel

toplam açısından hem de yabancı para cinsleri açısından sağlanması

gerekmektedir. Bunun sağlanması için, yabancı paralara ilişkin hesapların günü

gününe tek tek dökümü yapılarak gözden geçirilmesi ve hataların anında

bulunması gerekmektedir.

Örnek:

X Bankası Tokat Şubesi'nin ay sonunda bazı hesaplarının kalanları aşağıdaki

gibidir ve evalüasyon günündeki Euro (€) alış kuru 2,65 TL’dir.

011 EFEKTİF DEPOSU (Euro €) 10.000 €

292 EFEKTİF ALIM‐SATIM HESABI (TL) 24.500 TL

293 EFEKTİF VAZİYETİ (Euro €) 10.000 €

Çözüm:

İlk olarak evalüasyon İşlemine İlişkin Hesaplamalar yapılır. Efektif Alım‐Satım

ve Değerleme Kârları “711 Efektif ve Döviz Alım‐Satım ve Değerleme Kârları”

hesabının alacağında izlenir.

10.000 € x 2,65 TL = 26.500 TL

26.500 TL‐ 24. 500 TL = 2.000 TL Evalüasyon Karı

26.500 TL ‐ 10.000 TL = 16.500 TL Tamamlama Tutarı

…./…../…….

011 EFEKTİF DEPOSU

‐ Euro (€)


‐ Euro (€) Ay sonu itibariyle Euro’nun evalüe edilmesi nedeniyle

16.500

16.500



Yukarıda yapılan kayıtlardan sonra “011 Efektif Deposu”, “292 Efektif Alım‐

Satım” ve “293 Efektif Vaziyeti” hesaplarının bakiyeleri 26.500 TL olarak

belirlenecektir. Dönem sonunda yapılacak bir diğer kayıt da “292 Efektif Alım‐

Satım” ve “293 Efektif Vaziyeti” hesaplarının kapatılması ile ilgilidir. Bu yapılan

kayıttan sonra hesapların kalanları finansal tablolarda yer almayacaktır.

…./…../…….


‐ Euro (€)

292 EFEKTİF ALIM/SATIM HESABI İlgili hesapların dönem sonu itibariyle kapatılması nedeniyle

26.500

26.500

İzleyen dönemin başında faaliyetlerine devam edecek olan banka efektif ile

ilgili hesapların normal kalanlarını hesaplarda görmek isteyeceğinden aşağıdaki

kaydı yapacaktır.

…./…../…….


011 EFEKTİF DEPOSU

293 EFEKTİF VAZİYETİ Efektif ile ilgili hesapların normal kalanlarını hesaplarda görebilme nedeniyle

26.500

16.500

10.000

Dönem başı itibariyle yapılan bu kayıttan sonra “011 Efektif Deposu”

hesabının borç kalanı 10.000 € , “292 Efektif Alım/Satım” hesabının borç kalanı

26.500 TL ve “293 Efektif Vaziyeti” hesabının alacak kalanı da 10.000 TL olacaktır.

…./…../…….


‐ Euro (€)

771 KAMBİYO KARLARI Efektif ve Döviz Alım‐Satım ve Değerleme Karları Evalüasyon kârının muhasebeleştirilmesi nedeniyle

2.000

2.000



Örnek

•Gerek yurt dışında gerek yurt içinde yerleşik gerçek veya tüzel kişilerin, serbest tasarruflarında bulunan döviz veya efektiflerle, banka veya özel finans kurumlarında açtırdıkları döviz tevdiat hesaplarındaki dövizlerin kullanımı serbesttir.

•Ülkemizde döviz sıkıntısı çekilen 1970’li yıllarda yurt dışında yerleşik gerçek ve tüzel kişilere Türkiye’ye getirilmesi zorunlu olmayan dövizler karşılığında Dövize Çevrilebilir Türk Lirası Mevduat Hesaplarının (DÇM) açılmasıyla ve yurtdışındaki işçilere TCMB nezdinde “Kredi mektuplu Döviz Tevdiat Hesapları” açma hakkı tanınmasıyla başlatılan süreç; 1984 yılında, yurt içinde yerleşiklere de bankalarda konvertibl yabancı paralar üzerinden mevduat hesabı açma olanağı tanınması gibi aşamalarla gelişmiş ve 32 sayılı kararla döviz tevdiat hesapları (DTH) uygulamasına geçilmiştir.

Bireysel Etkinlik •Dış Ticaret ve Kambiyo Mevzuatını inceleyebilirsiniz.

Tartışma •Bankalarda yabancı paralar dışında kambiyo işlemleri de

yapılmaktadır. Bu işlemlerin çeşitliliğini tartışınız.



Özet

•Bankaların hizmet verdiği bir diğer alan da yabancı para işlemleridir. Genel anlamda; yabancı ülke paraları üzerinden yapılan tüm işlemler ve bu işlemlerin ulusal para birimine çevrilmesi işlemi olan "kambiyo işlemleri" içerisinde yer alan yabancı para işlemleri banka muhasebesinin özellilkli konuları içerisinde yer almaktadır.Yabancı para işlemlerinde, madeni ve kağıt para şeklindeki bütün yabancı paralar "efektif" ve bu paralarla ödemeyi sağlayan her türlü hesap, belge ve vasıtalar "döviz" olarak tanımlanmaktadır. Yabancı para işlemleri oldukça detaylandırılabileceği gibi temelde; yabancı para alım ve satım işlemleri, yabancı para havale işlemleri, döviz tevdiat işlemleri ve evalüasyon işlemleri olarak konu açıklanabilmektedir.



Değerlendirme

sorularını sistemde ilgili

ünite başlığı altında yer

alan “bölüm sonu testi”

bölümünde etkileşimli

olarak

cevaplayabilirsiniz.

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Aşağıdakilerden hangisi bir ülke parasının yabancı para cinsinden

ifadesidir?

a) Konvertibl Para

b) Cari Kur

c) Sabit Kur

d) Parite (Çapraz Kur)

e) Banknot

2. Bankaların bir dövizin alımı ve satımı için ilan ettikleri çift yönlü fiyatlama

için kullanılan kavram aşağıdakilerden hangisidir?

a) Aval

b) Spread

c) Kotasyon

d) Arbitraj

e) Efektif

3. Efektif alışı ile ilgili dikkat edilmesi gereken aşağıdaki hususlardan hangisi

yanlıştır?

a) Madenî para alınmamalıdır.

b) Fazla yıpranmış ve noksan banknot alınmamalıdır.

c) Bir banknot alınırken bunun hangi ülkeye ait olduğuna dikkat

edilmelidir .

d) Alışı yasaklanan büyük kupürlü banknotlar alınmamalıdır.

e) Spesimen kataloğunda örneği veya tedavüle çıkarıldığına dair

sirküler bulunan banknotlar alınmamalıdır.

4. Efektif satışı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

a) Efektif satış kuru ile çarpılmak suretiyle bulunan meblağ üzerinden

% 10 oranında komisyon alınır.

b) Bulunan komisyon üzerinden % 1 oranında Banka Sigorta Mu‐

ameleleri Vergisi tahsil olunur.

c) Döviz alım belgesi düzenlenir. 2 nüsha da müşteriye imzalatılarak

şubede saklanır.

d) Efektif miktarı ile efektif satış kurunun çarpılmasıyla bulunan TL

meblağ üzerinden %0,1 oranında Kambiyo Gider Vergisi alınır.

e) Efektif satış belgesi düzenlenir.



5. Alış ve satış kurları arasındaki farka ne denir?

a) Spread

b) Aval

c) Kotasyon

d) Parite

e) Arbitraj

6. Aşağıdaki yevmiye kaydı hangi işlem için yapılmıştır?

…./…../…….

011 EFEKTİF DEPOSU ‐Dolar ($)

301 DÖVİZ TEVDİAT HESABI‐VADESİZ ‐Dolar ($)

XXX XXX

a) Vadesiz döviz tevdiat hesabının açılması nedeniyle

b) Vadesiz döviz tevdiat hesabından para çekilmesi nedeniyle

c) Vadeli döviz tevdiat hesabına faiz tahakkuku nedeniyle

d) Havalenin ödenmesi nedeniyle

e) Havale emrinin alınması nedeniyle

7. Her ayın sonunda ve ayın son gününde geçerli olan efektif ve döviz kurları

üzerinden yapılan işleme ne ad verilir?

a) Evalüasyon farkı

b) Sabit kur

c) Evalüasyon

d) Sabit kur farkı

e) Cari kur

8. X Bankası Tokat Şubesi'nin ay sonunda bazı hesaplarının kalanları aşağıdaki

gibidir ve evalüasyon günündeki Euro (€) alış kuru 2,85 TL’dir.

011 EFEKTİF DEPOSU (Euro €) 20.000 €

292 EFEKTİF ALIM‐SATIM HESABI (TL) 53.500 TL

293 EFEKTİF VAZİYETİ (Euro €) 20.000 €

Yukarıdaki bilgilere göre evalüasyon kârı kaç TL’dir?

a) 1.500

b) 2.000

c) 2.500

d) 3.000

e) 3.500



9. Aşağıdaki yevmiye kaydı hangi işlem için yapılmıştır?

a) İlgili hesapların dönem sonu itibariyle kapatılması nedeniyle

b) Ay sonu itibariyle Euro’nun evalüe edilmesi nedeniyle

c) Efektif ile ilgili hesapların normal kalanlarını hesaplarda görebilme

nedeniyle

d) Evalüasyon kârının muhasebeleştirilmesi nedeniyle

e) Euro alınması nedeniyle

10. Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

a) Bankalar kendilerine ibraz edilecek seyahat çeklerinden yalnız elle‐

rinde örnekleri (Spesimen) bulunanları kabul etmelidir.

b) Bir bankanın diğer bir banka üzerine, üçüncü bir şahıs veya başka

bir banka emrine düzenlediği çeklere seyahat çeki denir.

c) Eurocheque (Euro çekler)’in tahsile alınmasına gerek kalmadan

iştirası yapılabilir.

d) Money orders, çekle ödeme emri özelliğinde olup postaneler veya

bankalar tarafından belli bir kişi emrine belli bir vade için tanzim edilir.

e) Bankalar yabancı para ile düzenlenmiş çeklerin ödenmesinde müş‐

teriden komisyon almaktadırlar.

Cevap Anahtarı 1.B, 2.C,3.E, 4.D, 5.A, 6.A, 7.C, 8.E, 9.D, 10.B

…./…../…….

292 EFEKTİF ALIM/SATIM HESABI ‐ Euro (€) 771 KAMBİYO KARLARI Efektif ve Döviz Alım‐Satım ve Değerleme Karları

XXX XXX



YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER

KAYNAKLAR Benligiray, Y. ‐ Banar, K. (2011). Banka ve Sigorta Muhasebesi, T.C. Anadolu

Üniversitesi Yayın No: 1203, Eskişehir

Boysan, M. (1981); "Bankalarımızın Dış Ticaret İçindeki Rolü ve Sorunlan" İstanbul

Üniversitesi İktisat Fakültesi Bankacılık Enstitüsü Dergisi, Cilt 1, Sayı 1,

İstanbul.

Çömlekçi, F. (1971); Bankalarda Kambiyo İşlemleri ve Muhasebesi, Eskişehir, İTİA

Yayını, Ankara.

Dinç Y. Vd. (2013), Banka ve Sigorta Muhasebesi, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını

No: 2745, Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 1703, Eskişehir.

Eriş, H. (2013), Bankacılık Hizmet Ürünleri, .C. Anadolu Üniversitesi Yayını No:

2953, Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 1908, Eskişehir

Kaya F. ve Turguttopbaş N. (2012), Dış Ticaret İşlemleri, T.C. Anadolu Üniversitesi

Yayını No: 2526, Açık öğretim Fakültesi Yayını No: 1497, Eskişehir.

MEGEP (2011), Banka ve Kambiyo İşlemleri, Ankara.

Sevilengül O. (2001), Banka Muhasebesi, Ankara, 3.Baskı, Gazi Kitabevi ve Başak

Ofset.

Uçar, M., (1999), Banka Muhasebesi, İstanbul: Beta Yayınları.

Documents

İŞLEMLERİ VE€¦ · Seri numarası, ... alınarak yerine spesimen takılır. Tedavülden kalkan banknotlara ait spesimenler ise