leszek zugaj historia administracji w gminie adamówka lublin 2016

LESZEK ZUGAJ

HISTORIA ADMINISTRACJI W GMINIE ADAMÓWKA

LUBLIN 2016

2

WSTĘP

Obszar współczesnej gminy w czasach I Rzeczypospolitej należał do województwa

ruskiego i ziemi przemyskiej. W tamtym okresie to parafie były najmniejszymi jednostkami

podziału terytorialnego pomocnymi na przykład przy poborze podatków.

Fragment mapy z XVIII wieku

W dawnych wiekach ustrój wiejski opierał się głównie o normy prawa zwyczajowego.

W późnym średniowieczu zwano go prawem polskim. Wszelkie grunty, podstawa ówczesnej

gospodarki, należały do rycerstwa, kościoła lub króla (państwa). Użytkowali je chłopi

(kmiecie), na zasadach dzierżawy. Wielkość czynszów i danin określano w zależności od

wielkości gospodarstwa. Chłopi posiadali prawa dziedziczenia użytkowanego gospodarstwa,

a nawet sprzedaży „prawa dziedziczenia” pod warunkiem zgody miejscowego właściciela

ziemskiego. Właścicielom ziemi przysługiwało prawo usunięcia chłopa z gruntu, ale za

odszkodowaniem. Dla nowo założonych wsi udzielano czasowego zwolnienia od powinności.

3

Czas ten określano wolą lub lgotą. Nowym osadnikom przysługiwała pomoc w postaci

inwentarza i zboża. Chłopi mieli też prawo do ochrony swojego dobytku ze strony właściciela

ziemskiego. Pośrednikiem między panem a chłopami był tak zwany włodarz. Był to z reguły

najzamożniejszy mieszkaniec wsi. W tym ustroju nie znano samorządu wiejskiego.

Sądownictwo pełnił pan wsi, mając czasem do pomocy ławników spośród chłopów. Chłopom

przysługiwało prawo odwołania do sądów wyższej instancji, sądów królewskich1.

Powyższe normy zaczęły być zwane prawem polskim w odróżnieniu od tak zwanego

prawa niemieckiego, które od XIII wieku rozpowszechniało się w Polsce. Były to bardziej

skodyfikowane i nowocześniejsze normy ustrojowe. We wsi na prawie niemieckim chłopi

posiadali ściśle określone prawa i obowiązki, dzierżawili grunty opłacając czynsz. Mieli

prawo wychodu, czyli prawo odejścia ze wsi po spełnieniu pewnych obowiązków. Na czele

wsi stał sołtys (zwany też wójtem) posiadający to stanowisko na prawach dziedzicznych.

Sołtys miał prawo zakładania karczem i jatek rzeźniczych. Przysługiwało mu prawo do 1/6

części z czynszów i 1/3 z opłat sądowych. W tym ustroju funkcjonował rozbudowany

samorząd wiejski. Wyrażał się głównie we własnym, wewnętrznym sądownictwie. Wsie na

prawie niemieckim wyłączano spod powszechnego prawa polskiego. Mieszkańcy wsi sami

wybierali ławników sądowych, którzy pod przewodnictwem wójta lub sołtysa sądzili głównie

sprawy cywilne podległej im ludności. Sąd wiejski zwany też ławą wiejską. Sądy takie mogły

odwoływać się do sądów sąsiednich miast na prawie niemieckim (II instancja)2.

Do XV wieku państwo polskie było monarchią stanową. Każdy stan, w tym także

chłopi posiadali swoje prawa gwarantowane przez państwo. Posiadali dziedziczne prawa do

gruntu, rozbudowany samorząd we wsiach na prawie niemieckim i nieco mniejszy we wsiach

na prawie polskim. Sprzyjało to zamożności wsi. Niestety od XVI wieku, gdy rósł popyt na

polskie zboże w krajach Europy Zachodniej, szlachta dążyła do rozbudowy dworskich

folwarków. Państwo zdominowane przez szlachtę rozpoczęło ograniczanie praw chłopskich

w celu zapewnienia siły roboczej do folwarków. Dawne prawa i przywileje ludności

wiejskiej zostały ograniczone. Nowy system zwano gospodarką folwarczno-pańszczyźnianą.

Jednak nawet w tych czasach istniały pewne formy samoorganizacji wsi. Ludność danej wsi

zbierała się na wiecach, aby omówić najważniejsze sprawy danej gromady (wsi).

Najważniejszą rolę odgrywał właściciel danej wsi posiadający bardzo wiele uprawnień

w stosunku do mieszkańców wsi. Co ciekawe ludność wiejska nie podlegała poborowi do

1 Tamże. W. Korta, Historia Śląska do 1763 roku, Warszawa 2003, s. 124. 2 Zarys historii gospodarstwa wiejskiego w Polsce, tom I, Warszawa 1964, s. 409

4

wojska, nie płaciła też podatków gruntowych na rzecz państwa.

W 1772 roku duży obszar I Rzeczypospolitej, wraz z ziemią przemyską, włączono do

Cesarstwa Austrii w ramach I rozbioru Polski. Nową prowincję nazwano Galicją.

Cesarstwo Austrii posiadało podobne formy organizacji wsi, jednak dużo

nowocześniejsze. Tereny wiejskie były zarządzane przez właścicieli ziemskich. System ten

nazywano dominalnym. Dziedzic stał na czele dominium, które obejmowało miejscowości,

należące do niego. Nowością było to, że pan wsi pełnił funkcję w imieniu państwa będąc

naczelnikiem dominium3. Było to konieczne, bowiem w Austrii ludność podlegała poborowi

do wojska i płaciła podatki państwowe. Te obowiązki organizował właśnie naczelnik

dominium.

Wieś posiadała swoje organy przedstawicielskie. Uprawnieni gospodarze4 zbierając

się na wiecach wybierali ze swego grona starszyznę – przedstawicieli gromady. Na czele

starszyzny stał wójt (ostsrichter) oraz przysiężni. Wójta mianował pan wsi – naczelnik

dominium, ale przysiężnych (od 2 do 12) wybierała już swobodnie wieś. Najstarszy

z przysiężnych był jednocześnie podwójcim5.

Uwłaszczenie ziemi dworskiej przeprowadzone w Galicji w połowie XIX wieku

przekazało grunty na własność chłopom. Jednak cały czas pozostały duże obszary dworskie

(tak zwana własność tabularna) należące do szlachty. Właściciele ziemscy nadal dominowali

w systemie administracji wiejskiej.

Dopiero wielka reforma państwa austriackiego (od tego czasu Austro-Węgier) z lat 60.

XIX wieku przyniosła duże zmiany. Prowincja galicyjska zyskała dużą autonomię. Również

tereny wiejskie mogły się cieszyć sporymi uprawnieniami. W 1866 roku w Galicji zaczęła

obowiązywać ustawa gminna, która odnosiła się zarówno do miast, miasteczek oraz wsi. Za

osobną gminę administracyjną uznano każdą osadę (wieś, miasto, miasteczko), która w chwili

wejścia w życie ustawy posiadała własnego wójta. Były to tak zwane gminy jednostkowe

(jednowioskowe).

Według tych norm gmina (miasto, miasteczko, gmina wiejska) posiadała własny oraz

poruczony zakres działań. Do zadań własnych należały sprawy: majątku gminnego i jego

zarządu, dróg lokalnych, szkół wiejskich, pomocy społecznej, bezpieczeństwa w gminie

(policja gminna), nadzór nad miarami i wagami, ochrona przeciwpożarowa6. Sprawami

3 Korobowicz A., Mazurkiewicz J, Historia państwa i prawa polskiego, 1795-1864, Lublin 1970, s. 117. 4 Posiadające grunty. 5 Grodziski S. Studia Galicyjskie, Kraków 2007, s. 313. 6 Feliks Koneczny, Dzieje Administracji w Polsce, Wilno 1924, s. 307.

5

poruczonymi były: sprawy wyborcze, prowadzenie statystyk, księgi ludności, pobór

podatków i pobór do wojska. Gminę nadzorował w tym zakresie naczelnik powiatowy –

organ administracji rządowej.

Na czele każdej gminy stała rada gminna, składająca się z 8 do 36 członków,

wybranych w trzech grupach wyborców gminnych (tak zwanych kołach lub kuriach), w ten

sposób, że na każdą grupę wypadała trzecia część podatków opłacanych w całości w gminie,

poczynając od najwyżej opodatkowanych. Były to tak zwany system kurialny. Prawa

wyborcze zależały od cenzusu majątkowego lub społecznego. Kobiety nie posiadały prawa

głosu i również biernego prawa wyborczego.

Organem wykonawczym samorządu gminnego była tak zwana zwierzchność gminna,

na którą składali się wójt i asesorowie, czyli przysiężni (przynajmniej dwóch). Zwierzchność

pochodziła z wyborów dokonywanych przez radę gminną. Najważniejszym urzędnikiem był

wójt. Jego wynagrodzeniem było zwolnienie go z niektórych obowiązków i opłat gminnych7.

Gminy były czasem bardzo nieduże, licząc średnio po kilkuset mieszkańców, dlatego też

wiele urzędów gmin mieściło się w domach wójtów. Rada gminna ustanawiała urzędników

gminnych w razie potrzeby, głównie w większych gminach.

Mandaty zwierzchności i rady trwały początkowo trzy lata, natomiast od roku 1884,

wprowadzono kadencję sześcioletnią.

Dochody gminne pochodziły głównie z podatków od nieruchomości8. W przypadku,

gdy potrzeby były większe dochody, nakładano dodatki do państwowych podatków. Gmina

miała też prawo żądać od mieszkańców, bezpłatnych robót na rzecz gminy (na przykład

naprawa dróg, były to tak zwane szarwarki).

Każda większa wieś stanowiła z reguły gminę jednostkową. Czasem w jej skład

wchodziły mniejsze, okoliczne miejscowości (przysiółki).

Obok typowych gmin wiejskich, istniały też „obszary dworskie”, czyli grunty należące

do szlachty (folwarki, własność tabularna). Obszary dworskie były wydzielone z gmin

wiejskich, ale policję (uprawnienia policyjne) w karczmach dworskich sprawowała gmina

wiejska. Przełożonym obszaru dworskiego był jego właściciel. Jego obowiązki były

identyczne, jak w przypadku wójta (zwierzchności) i rady gminnej, ale tylko na obszarze

własności dworskiej9.

7 Grodziski S. Studia Galicyjskie, Kraków 2007, s. 316. 8 Tamże, s. 196. 9 Teoretycznie obszar dworski zamieszkały tylko przez jednego właściciela ziemskiego, stawał się osobną

gminą.

6

Na obszarze współczesnej gminy Adamówka na przełomie XIX i XX wieku

funkcjonowały, w ramach powiatu jarosławskiego, gminy wiejskie: Adamówka, Cieplice,

Dobcza, Krasne, Majdan Sieniawski i Pawłowa.

Niektóre z gmin zostały opisane w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego. Na

przykład gmina Cieplice składała się głównie z grekokatolików. Gmina prowadziła dwie

szkoły (1 i 2 klasową). Miejscowy obszar dworski należał do hr. Działyńskiej10.

Gmina Dobcza liczyła 146 domów i 895 mieszkańców. Miejscowy obszar dworski

liczył 403 morgi gruntów ornych, 215 mórg łąk i ogrodów, 14 mórg pastwisk, 936 mórg lasu

(właścicielką obszaru dworskiego była ks. Czartoryska). Do gospodarzy z tej gminy należało

1112 mórg gruntów ornych, 354 mórg łąk i ogrodów, 80 mórg pastwisk i 11 mórg lasu.

Gmina prowadziła szkołę etatową jednoklasową (opis z roku 1881)11.

Gmina Krasne według opisu: leżała na piaszczystych równinach nad potokiem

Kotylnicą, uchodzącym do Lubeni lub Przylubeni, wpadającej z prawego brzegu do Sanu. Od

południowego wschodu i południowego zachodu otaczają tę wieś sosnowe lasy. Należała do

parafii rzymsko-katolickiej i grekokatolickiej w Majdanie Sieniawskim, a do sądu

powiatowego i urzędu pocztowego w Sieniawie, liczy 520 mieszkańców, z których jest 176

rzymskich-katolików, 335 grekokatolików a 9 izraelitów. Posiadłość większa [obszar dworski]

Izabeli z ks. Czartoryskich hrabiny Działyńskiej ma obszar 238 mórg roli i 79 mórg lasu,

posiadłość mniejsza [własność mieszkańców wsi –gminy] 695 mórg roli, 132 mórg łąk

i ogrodów i 225 mórg pastwisk. Krasne graniczy na zachodzie z Adamówką, na północy

z Majdanem, na wschodzie z Pawłowem a na południu z Dobczą12.

Gmina Pawłowa w powiecie jarosławskim leżała w pobliżu gminy Majdan

Sieniawski. Miejscowy obszar dworski przynależał do tych samych właścicieli co w

Majdanie. Według opisu gmina położona była u źródeł rzeki Kobylnicy wśród sosnowych

lasów. W lesie przy drodze znajdowała się maziarnia. Na gminę składało się 60 domów i 342

mieszkańców (156 mężczyzn i 186 kobiet), wśród nich było 304 grekokatolików i 38

katolików. Zapisane że na wschodzie i południe od wsi znajdowały się obszerne bory13.

10 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod red. F. Sulimierskiego, B.

Chlebowskiego, W. Wawelskiego. Tomy I-XIV. Warszawa 1880-1902, tom I, s. 690. 11 Tamże, tom II, s. 59. 12 Tamże, tom IV, s. 627. 13 Tamże, tom VII, s. 908.

7

Opis wsi i gminy Majdan Sieniawski z 1884 roku (Słownik Geograficzny…., tom V, s. 916)

Powyższe gminy jednostkowe i obszary dworskie funkcjonowały w ramach

jarosławskiego powiatu do końca istnienia Galicji w 1918 roku.

W latach 1914-1918 miała miejsce I wojna światowa. Tereny Galicji stały się

miejscem walk austriacko-rosyjskich. Koniec wojny spowodował upadek monarchii Austro-

Węgierskiej i powstanie niepodległej II Rzeczypospolitej wraz z obszarami dawnej prowincji

austriackiej.

8

LATA II RZECZPOSPOLITEJ

Nowo tworzące się państwo polskie złożone z kilku byłych zaborów przyjęło zasadę,

aby nie zmieniać gwałtownie ustrojów lokalnych, w tym samorządu lokalnego14.

Dokonano więc tylko pewnych modyfikacji w celu większego zdemokratyzowania

praw. Już w listopadzie 1918 roku Polska Komisja Likwidacyjna15 dla dawnej Galicji

przeprowadziła reformę gminnego prawa wyborczego. Utrzymano podział na koła wyborcze,

wprowadzono jednak dodatkowe koło dla najuboższych i dano możliwość głosowania

kobietom. W ten sposób prawo wyborcze w gminach stało się powszechne16.

Ustawa sejmowa z 26 lipca 1919 roku dostosowała ustrój galicyjski do systemu

prawnego II RP. Sejm przeprowadził ustawowe połączenie obszarów dworskich z sąsiednimi

gminami17.

W wielu dziedzinach, w tym także w samorządzie lokalnym, odrębności Galicji

funkcjonowały aż do 1934 roku.

Od 1920 roku dawną prowincję Galicję podzielono na kilka województw, w tym

krakowskie i lwowskie. Natomiast podział na powiaty, miasta, miasteczka gminy pozostał

niezmieniony18. Obszar współczesnej gminy Adamówka pozostał zatem w powiecie

jarosławskim, ale włączono go do województwa lwowskiego. Obszary dworskie

funkcjonowały jeszcze przez pewien czas.

14 Różnice między zaborami były dość spore. W Galicji obowiązywał na przykład ruch lewostronny, w

przeciwieństwie do dawnego Królestwa Polskiego (Warszawa, Lublin, Kielce). 15 Jej celem było zlikwidowanie więzów łączących Galicję z Austrią i przyłączenie tego obszaru do niepodległej

Polski. 16 Pazdro Zbigniew, Przemiany ustrojowe samorządu terytorialnego na obszarze byłej Galicji (1918-1939),

Lwów 1939, s. 5. 17 Ustawa o połączeniu obszarów dworskich z gminami, Tamże. 18 Ustawa z dnia 3 grudnia 1920 r. o tymczasowej organizacji władz administracyjnych II instancji

(województw) na obszarze b. Królestwa Galicji i Lodomerji z W. Ks. Krakowskiem oraz na wchodzących w

skład Rzeczypospolitej Polskiej obszarach Spisza i Orawy. Dz. Ustaw, 1920, nr 117, poz. 768.

9

We wrześniu 1921 roku przeprowadzono I –szy spis powszechny w odrodzonym

państwie polskim. Dla miejscowości współczesnej gminy Adamówka wyniki były

następujące:

Gmina Liczba

domów

Liczba

mieszkańców

Wyznanie Narodowość

Adamówka 93 487 246 katolików, 230

grekokatolików, 11 żydów

262 Polaków,

225 Rusinów

Cieplice 585 3 174 2 295 grekokatolików, 772

katolików, 107 żydów

2 132 Rusinów,

1 011 Polaków,

31 Żydów

Dobcza 174 975 889 grekokatolików, 37

katolików, 49 żydów

955 Polaków,

20 Rusinów

Krasne 105 559 311 grekokatolików, 240

katolików,

335 Polaków,

224 Rusinów

Majdan

Sieniawski

416 2 181 1 951 katolików, 116

grekokatolików i 114 żydów

2 095 Polaków,

86 Rusinów

Pawłowa 105 594 487 grekokatolików, 89

katolików i 18 żydów

487 Rusinów,

106 Polaków,

1 Żyd19

19 Skorowidz miejscowości Rzeczpospolitej Polskiej, województwo lwowskie, nakładem GUS, Warszawa 1925,

s. 14.

10

Obszary dworskie:

Gmina Liczba domów Liczba

mieszkańców

Wyznanie Narodowość

Adamówka 5 61 39 katolików, 13

grekokatolików i 9

żydów

54 Polaków

i 7 Rusinów

Cieplice 10 88 68 katolików i 20

grekokatolików

79 Polaków

i 9 Rusinów20

20 Tamże.

11

Zapisy z Księgi Adresowej Polski z 1929 roku21

21 Księga Adresowa Polski wraz z Wolnym Miastem Gdańskiem Dla Handlu, Przemysłu, Rzemiosła i Rolnictwa

1929, Warszawa 1930.

12

Zapisy z Księgi Adresowej Polski z 1929 roku22

22 Księga Adresowa Polski wraz z Wolnym Miastem Gdańskiem Dla Handlu, Przemysłu, Rzemiosła i Rolnictwa

1929, Warszawa 1930.

13

Według danych z 1931 roku (II -gi spis powszechny) na obszarze współczesnej gminy

Adamówka działały gminy:

Gmina Liczba domów Liczba mieszkańców Obszar w km2

Adamówka 109 601 26,18

Cieplice 592 3 355 49,32

Dobcza 177 1 042 18,41

Krasne 110 609 8,16

Majdan Sieniawski 403 2 173 40,34

Pawłowa 105 492 15,9423

Jak wspomniano wyżej gminy galicyjskie funkcjonowały do 1934 roku. Wtedy to

w całym kraju wprowadzono jednolity ustrój administracji lokalny wzorowany generalnie na

rozwiązaniach rosyjskich stosowanych w dawnym Królestwie Polski (zabór rosyjski).

W dawnej Galicji zerwano z wielowiekową tradycją gmin jednostkowych charakterystyczną

dla krajów niemieckich, wprowadzając gminy zbiorowe, które również obecnie funkcjonują

w Polsce. Nowe gminy obejmowały po kilka lub kilkanaście wsi dawnych gmin

jednostkowych. Częściami składowymi gmin stały się tak zwane gromady (obecnie sołectwa),

a ich kształt terytorialny przyjęto najczęściej z dawnych gmin jednostkowych. Z reguły dawne

gminy jednostkowe stawały się sołectwami.

Reformę wprowadziła ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu

terytorialnego24 z 23 marca 1933 roku. Według tej ustawy organem uchwałodawczym była

rada gminy. Wyboru radnych dokonywało kolegium, złożone z delegatów rad gromadzkich

(wiejskich), sołtysów i podsołtysów wszystkich gromad (sołectw). Istniał cenzus wieku przy

prawie wyborczym czynnym wynoszący 25 lat i w prawie wyborczym biernym wynoszący

30 lat. W małych gminach liczących do 5 tysięcy mieszkańców radnych było 12.

W większych gminach liczba ta się proporcjonalnie zwiększała. Kadencja radnych wynosiła

5 lat. Do uprawnień rady gminy należało powoływanie organu zarządzającego gminą (zarząd

23 Skorowidz gmin Rzeczypospolitej Polskiej, województwo lwowskie, Warszawa 1933, s. 34. 24 Dz. U. 1933, nr 35, poz. 294.

14

gminy) i kontrola jego działalności. Rada gminy uchwała także wszelkie normy prawa

miejscowego obowiązujące na terenie gminy oraz budżet. Posiedzenia rady gminy prowadził

wójt, nie znano funkcji przewodniczącego rady gminy.

Organem wykonawczym władz gminy był zarząd gminy. (Organ ten bardzo

przypominał zarządy gminne funkcjonujące w Polsce w latach 1990-2002). Na dawny zarząd

gminy składały się następujące osoby: wójt, podwójci i członkowie zarządu - ławnicy (2-3

osoby). Wójta oraz członków zarządu wybierała rada gminy w głosowaniu tajnym. Zarząd

przygotowywał projekt budżetu, regulaminy, instrukcje urzędu, decydował o bieżących

wydatkach. Kadencja członków zarządu wynosiła 5 lat. Największe uprawnienia posiadał

jednak wójt, który mógł działać jednoosobowo w sprawach niezastrzeżonych dla organu

kolegialnego (zarząd gminy). Zwierzchnikiem całej gminy i aparatu urzędniczego był wójt.

Miał prawo reprezentowania gminy i podpisywania umów w jej imieniu. Dokumenty,

w których były zobowiązania finansowe gminy, należało opatrzyć podpisem jeszcze jednego

członka zarządu gminy. Wójt był reprezentantem administracji rządowej w terenie,

wykonywał zadania zlecone przez władze zwierzchnie. Urzędem gminy i urzędnikami gminy

kierował sekretarz gminy (pisarz gminy). Co ciekawe jako jedyny musiał mieć odpowiednie

kwalifikacje. Mianował go i zwalniał starosta powiatowy. Starosta posiadał też prawo

zwolnienia wójta lub rozwiązania rady gminy w przypadkach łamania prawa. To starosta

przyjmował przysięgę służbową od wójta i sołtysa25.

W gromadach (sołectwach) organem uchwałodawczym było zebranie gromadzkie.

Zbierało się pod przewodnictwem sołtysa lub jego zastępcy (podsołtysa). Podejmowało

uchwały dotyczące danej gromady, wybierało sołtysa i jego zastępcę na okres 3 lat. Sołtys

musiał mieć przynajmniej 30 lat. Zebranie gromadzkie wybierało także radnych gromadzkich

w liczbie od 12 do 30, także na okres 3 lat. Rada gromadzka była organem uchwałodawczym

gromady, natomiast sołtys organem wykonawczym. Wybory sołtysa zatwierdzał starosta

powiatowy. Do sołtysa należało kierowanie sprawami gromady, zarządzanie majątkiem,

reprezentowanie gromady na zewnątrz. Przewodniczył on także zebraniom rady gromadzkiej.

Sołtys posiadał liczne obowiązki. Należały też do niego sprawy bezpieczeństwa, porządku

publicznego, przestrzegania przepisów, doręczania pism sądowych, wykonywania

obowiązków związanych z poborem wojskowym26.

Z dniem 1 sierpnia 1934 roku powołano gminę zbiorową Adamówka. W skład gminy

25 Tamże. 26 Tamże.

15

włączono dotychczasowe gminy wiejskie: Adamówka, Cieplice, Dobcza, Dobra, Krasne,

Majdan Sieniawski, Pawłowa i Słoboda27.

27 Dz. U. 1934 nr 69 poz. 646.

16

Akt powołania gminy Adamówka (Dz. U. 1934 nr 69 poz. 648)

17

Nową gminę należało jeszcze podzielić na gromady (sołectwa). W gminie Adamówka

powołano gromady: Adamówka, Cieplice, Dobcza, Dobra, Krasne, Majdan Sieniawski,

Pawłowa i Słoboda28.

Lwowski Dziennik Urzędowy, 1934 nr 19 poz. 97 ( fragment)

28 Lwowski Dziennik Urzędowy, 1934 nr 19 poz. 97

18

Powyżej fragment mapy Rzeczypospolitej z 1938 roku

Gmina Adamówka w powiecie jarosławskimi i województwie lwowskim

funkcjonowała do 1939 roku.

Niestety do naszych czasów nie zachowały się akta przedwojennej gminy Adamówka.

19

II WOJNA ŚWIATOWA

1 września 1939 roku wybuchła II wojna światowa. Duża część Polski była

okupowana przez Niemcy. Okupanci powołali na części podbitych terenów Generalną

Gubernię, która posiadała pewne cechy niezależności (na przykład oddzielną walutę).

Generalną Gubernię podzielono na dystrykty (województwa), powiaty i gminy

miejskie oraz wiejskie. Gminę Adamówka przekształcono w Gminę Cieplice w skład której

weszły miejscowości: Adamówka, Cieplice, Dąbrowica, Dobcza, Krasne, Pawłowa,

Piskorowice, Rudka, Słoboda i włączono do dystryktu lubelskiego i powiatu biłgorajskiego.

Był to jedyny okres w XX wieku, kiedy gmina należała do regionu lubelskiego.

Na terenie Generalnej Guberni 28 listopada 1939 roku wydano zarządzenie

„o zarządzie gmin polskich”. Gminy podporządkowano całkowicie władzom okupacyjnym,

rozwiązano wszelki samorząd gminny i gromadzki, czyli organy przedstawicielskie.

Najważniejsze były organy wykonawcze, mianowane przez okupantów. Byli to wójtowie

i sołtysi. Nadal pracował urząd gminy z sekretarzem, który nawet rozbudowano w celu

sprawniejszego poboru podatków i danin w naturze (kontyngentów). Przedwojenni wójtowie

i sołtysi najczęściej pozostawali początkowo na swoich stanowiskach, bowiem istniało prawo

zakazujące opuszczania stanowisk pracy29.

Wójta mianował starosta powiatowy i zatwierdzał szef okręgu (dystryktu). Starosta

posiadał wielkie uprawnienia wobec wójta. Kontrolował go i mógł uchylić każde jego

zarządzenie30.

Funkcjonowało także podziemne państwo polskie podległe rządowi emigracyjnemu

w Londynie i Delegatowi na Kraj, z własnymi organami administracji. Każda gmina

posiadała nawet konspiracyjnego wójta. Powyższy system funkcjonował do lata 1944 roku.

29 Gończar M., Samorząd wsi – historia i nowe możliwości, Warszawa 1990, s. 27. 30 Ćwik W. Reder, Lubelszczyzna – dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz,

Lublin 1977, s. 154.

20

LATA 1944-1954

Latem 1944 roku na teren gminy wkroczyły wojska Armii Czerwonej.

W pierwszych dniach i tygodniach po wyzwoleniu władzę, zgodnie z prawem

próbowali przejąć przedstawiciele rządu londyńskiego. Jednak pod protektoratem Armii

Czerwonej faktyczną władzę przejął Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego,

komunistyczny organ ustanowiony w Lublinie. Wydawał on dekrety zmieniające polską wieś.

Jednym z pierwszych decyzji PKWN-u była reforma rolna. Wszelkie folwarki dworskie

uległy likwidacji. Na mocy dekretów nowych władz powrócono do przedwojennych

rozwiązań ustrojowych na poziomie gmin, powiatów i województw.

W nowej rzeczywistości siedziba władz wojewódzkich - Lwów pozostał po drugiej

stronie granicy. Z tego powodu powołano nowe województwo rzeszowskie na podstawie

dekretu z 7 lipca 1945 wraz z powiatem jarosławskim i gminą Adamówka31.

PKWN wprowadził nowe rozwiązania ustrojowe w administracji lokalnej. Były to,

wzorowane na radzieckich, „rady narodowe”. Ustrój rad narodowych został określony

w dekrecie z 11 września 1944 roku o organizacji i zakresie działań rad narodowych32.

Rady narodowe włączono do systemu samorządowych gmin wiejskich, zastępując nimi rady

gminy. Ostateczny kształt organizacji powojennego samorządu lokalnego został określony na

mocy dekretu z 23 listopada 1944 roku33. Rady narodowe były narzędziem przejęcia kontroli

na administracją lokalną. Formalnie jednak nadal funkcjonował samorząd lokalny.

Gminne rady narodowe składały się z nie mniej niż 16 i nie więcej niż 36 radnych,

reprezentujących w miarę możliwości ludność poszczególnych wsi. Radnych jednak nie

wybierano w demokratyczny sposób, lecz powoływano (delegowano) ich przez legalne

organizacje polityczne i społeczne. Jednak tych „legalnych” partii i organizacji było bardzo

niewiele. W ten sposób organy przedstawicielskie w gminach przejęli wkrótce zwolennicy

nowej władzy. Uprawnienia gminnych rad narodowych były podobne jak przed wojną.

Na czele gminnej rady narodowej stało tak zwane prezydium złożone

z przewodniczącego, zastępcy i kilku członków. Była to nowość w systemie gminnym, przed

wojną nie znano takiego rozwiązania. Był to także organ uchwałodawczy zbierający się na

sesjach, tak jak gminna rada narodowa. Jego pozycja przypominała trochę zarząd gminy

31 Dz. U. 1945, nr 27, poz. 168. 32 Dz. U. 1944, nr 5, poz. 22. 33 Dz. U. 1944, nr 14, poz. 74.

21

i z czasem przejmowała jego kompetencje, natomiast przewodniczący gminnej rady

narodowej przejmował pozycję wójta. Przewodniczący prezydium jednak nie był etatowym

pracownikiem urzędu gminy34.

Organem wykonawczym powojennej gminy pozostał początkowo zarząd gminy,

jednak jego ranga spadła do roli wykonawcy uchwał gminnej rady narodowej i prezydium.

Systematycznie obniżono znaczenie wójta gminy.

W ówczesnym urzędzie gminy pracowali: sekretarz gminy, referent finansowo-

podatkowy, referent wojskowy, referent gospodarczo-społeczny, drogomistrz, kancelista oraz

praktykant.

Organami pomocniczymi dla gmin pozostały gromady (sołectwa), jednak

zlikwidowano rady gromadzkie. Pozostał tylko sołtys wybierany przez ludność gromady.

Jak wspomniano wyżej latem 1944 roku gmina Adamówka została wyzwolona przez

Armię Czerwoną i formalnie władze odrodzonej gminy mogły rozpocząć działalność35.

Faktycznie jednak władze gminne rozpoczęły działalność kilka miesięcy później. W

sprawozdaniu władz gminnych z 1950 roku jest mowa o zgliszczach i ruinach na terenie

gminy Adamówka w 1944 i 1945 roku. Brakowało inwentarza żywego. Dodatkowo w latach

1944-1947 trwały walki z podziemiem ukraińskim, walczyło także polskie podziemie

niepodległościowe. Niektórzy mieszkańcy gminy zmuszeni byli do przebywania w

ziemiankach oraz stajniach36.

W początkach nowej władzy rozparcelowano majątek ziemski Adamówka oraz inne

majątki ziemskie. Na terenie gminy z czasem powstały cztery państwowe gospodarstwa

rolne37. W 1945 roku na terenie gminy już działały 3 szkoły podstawowe (dwie w Majdanie

Sieniawskim i jedna w Adamówce), w fatalnych warunkach i często bez pełnej obsady

nauczycielskiej38.

W 1946 roku rozpoczęły się przesiedlenia ludności. Po wysiedlonych Ukraińcach

pozostało około 3 000 ha odłogów, które potem przejęli polscy osadnicy39.

Tak szumnie opisywano przekształcenia w handlu gminnym w okresie powojennym:

W początkach było tu miejsce dla prywatnych handlarzy i spekulantów, z chwilą powstania

Gminnej Spółdzielni S.Ch. i zorganizowaniem po wszystkich gromadach filii – handel

34 Tamże. 35 W trakcie wojny także działała okupacyjna gmina Adamówka. Jednak brak jest o niej bliższych danych. 36 36 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 3, k. 16-17. 37 Tamże. 38 Tamże. 39 Tamże.

22

prywatny znikł zupełnie z naszego terenu a spółdzielnia zaopatruje teren we wszystkie

artykuły, bez wyzysku, co jest wielkim dobrodziejstwem dla tutejszej ludności40. W praktyce

jednak było zupełnie inaczej, braki w sklepach GS-u były wieczną bolączką czasów PRL-u.

Powojenna gmina Adamówka liczyła według danych z lutego 1946 roku 4 334

mieszkańców41. W 1949 roku gmina posiadała zaledwie 3 755 mieszkańców42. Poniżej

szczegółowe dane szczegółowe z 1951 roku:

Gromada Nazwa przysiółka Liczba gospodarstw Liczba mieszkańców

Adamówka Adamówka 77 368

Nowiny 4 16

Zapolek 3 17

Cieplice Cieplice 110 503

Kolonia Polska 49 201

Szegdy 4 17

Biele 5 20

Nagórnie 6 21

Dąbrowica Dąbrowica 27 161

Dąbrowica Mała 37 159

Dobcza Dobcza 3 20

Kowale 12 89

Krasne Krasne 70 321

Majdan Sieniawski Końska Ulica 54 358

Bukowiec Wielki 60 322

Dobropol 34 201

Chałupki 28 157

Osówka Górna 69 346

40 Tamże. 41 Powszechny sumaryczny spis ludności z dnia 14 lutego 1946 roku, Warszawa 1947, s. 63. Powszechny

sumaryczny spis ludności z dnia 14 lutego 1946 roku, Warszawa 1947, s. 63. 42 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 9.

23

Osówka Dolna 119 489

Pawłowa Pawłowa 29 163

Słoboda Słoboda 11 63

Razem 811 4 04243

Dane ze spisu powszechnego z 1946 roku44.

43 Tamże. 44Powszechny sumaryczny spis ludności z dnia 14 lutego 1946 roku, Warszawa 1947, s. 63.

24

Fragment mapy administracyjnej z 1946 roku

25

Poniżej dane statystyczne według danych z 1954 roku:

Gromada Przysiółki Ludność

gromady

Obszar

w ha

Adamówka Adamówka, Nowiny, Zapolek 422 1 047

Cieplice

Kolonia Polska, Cieplice Dolne,

Cieplice Górne, Wołczate, Nagórne,

Biele, Szegdy

825 4 932

Dąbrowica Dąbrowica Duża, Dąbrowica Mała,

Trusze, Karwany, Podług 322 1 452

Dobcza Dobcza, Kowale, Misany 89 1 841

Krasne Borowina, Blizniaki, Kazimierski-

Dolne, Kazimierski-Górne, Capłapy 377 816

Majdan Sieniawski

Końska Ulica, Bukowiec-Wielki,

Bukowiec-Mały, Dobropol, Osówka-

Górna, Osówka-Dolna, Chałupki,

Nowiny

2003 4 034

Pawłowa Pawłowa, Capłapy 167 1594

Słoboda Słoboda-Wielka, Słoboda Mała 63 669,38

Ogółem 4 228 16 385,92

26

GMINA ADAMÓWKA 1944-1950 – DANE OSOBOWE

Chaos pierwszych miesięcy i lat znajduje swoje odzwierciedlenia w aktach gminy.

Brak jest początkowych protokołów posiedzeń Gminnej Rady Narodowej w Adamówce. Nie

zachowały się akta z 1944 roku oraz większości z 1945 roku. Pierwszy zachowany protokół

Gminnej Rady Narodowej w Adamówce pochodzi z 27 lutego 1945 roku, nosi on numer III.

Braki mogą też wynikać z niedbalstwa urzędników gminnych, ponieważ inspekcja powiatowa

w 1948 roku nakazała prowadzenie oddzielnej księgi protokołów obrad GRN Adamówka45.

Gminnej Radzie Narodowej w Adamówce w 1945 roku przewodniczył Franciszek

Łopuch46. Więcej danych pochodzi z 1946 roku. W tym okresie na czele Gminnej Rady

Narodowej stał Roman Brzyski. W skład prezydium wchodzili ponadto: Jan Goch – zastępca

oraz Jan Pokrywka – członek prezydium47.

W skład Gminnej Rady Narodowej w tym okresie wchodzili między innymi: Roman

Brzyski, Jan Pokrywka, Jan Działo, Kazimierz Żyła, Jan Gąsior, Andrzej Pokrywka, Jan

Dyjak, Jan Maziarz, Jan Brzyski, Jan Krzych, Andrzej Frączek, Jan Lisik, Jan Gruca, Jan

Maziarz, Józef Kalin, Franciszek Jaworski, Józef Kalin, Piotr Okruch, Stanisław Wojtas.

Wojciech Łapka48.

Przewodniczący Roman Brzyski kierował pracami prezydium Gminnej Rady

Narodowej w Adamówce do 27 lutego 1948 roku. Następne na czele prezydium stanął Jan

Lisik, zastępcą został Stanisław Halesiak. Część radnych wyłączono z grona GRN

i włączono nowych. W tym okresie zmiany przeprowadzono w całym kraju, zmieniając elity

gminne.

W drugiej połowie 1948 roku w skład GRN wchodzili: Stanisław Nic, Piotr Masełko,

Mikołaj Pernat, Józef Kubaj, Andrzej Frączek, Józef Buszta, Stanisław Gruszczelak, Jan

Krzych, Franciszek Hejda, Franciszek Studzienny, Wojciech Urbanik, Jan Działo, Andrzej

Chodań i Jan Gąsior49.

W lutym 1949 roku nowym przewodniczącym prezydium GRN został Stanisław

Gruszczelak50. W dniu 25 maja 1949 roku nastąpiła kolejna zmiana. Przewodniczącym został

45 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 9. 46 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 1, k. 1. 47 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 1, k. 6. 48 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 1, k28. 49 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 1, k 57. 50 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 2, bp.

27

Piotr Masełko51. Już w końcu 1949 roku doszło do kolejnej zmiany. Przewodniczącym

został Jan Łopuch. To właśnie on kierował pracami Gminnej Rady Narodowej do maja 1950

roku, kiedy to zlikwidowano w Polsce samorząd i nastąpiły duże zmiany w ustroju gmin.

Ostatni skład prezydium z początku 1950 roku miał następujący skład:

Nazwisko i imię Funkcja

Łopuch Jan Przewodniczący prezydium

Dreszczyk Mikołaj Zastępca przewodniczącego

Borek Jan Członek prezydium

Dec Jan Członek prezydium

Gruszczelak Stanisław Członek prezydium52

ZARZĄD GMINY 1944-1950

Niestety nie znamy nazwiska pierwszego powojennego wójta gminy Adamówka.

Prawdopodobnie był nim Mikołaj Marczak. Jest wymieniany w dokumentach z 1946 roku,

jego zastępcą był Franciszek Łopuch (podwójci)53. Wójt Mikołaj Marczak kierował gminą

przez kilka lat.

Pieczęć i podpis wójta M. Marczaka

51 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 2. 52 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 2, bp. 53 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 1, k 8.

28

Poniżej skład Zarządu Gminy Adamówka do początków 1948 roku:


Marczak Mikołaj Wójt

Łopuch Franciszek Podwójci

Goch Adam Członek Zarządu

Brzyski Roman Członek Zarządu

Jarmuziewicz Andrzej Członek zarządu54

W początkach 1948 roku, wraz ze zmianami w Gminnej Radzie Narodowej zmiany

nastąpiły także w zarządzie gminy. Na stanowisku utrzymał się wójt Mikołaj Marczak.

Od początku 1948 roku w skład Zarządu Gminy wchodzili:


Marczak Mikołaj Wójt

Dreszczyk Mikołaj Podwójci

Łopuch Franciszek Członek Zarządu

Działo Jan Członek Zarządu

Augustyn Jan Członek zarządu55

54 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 4, b.p. 55 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 4, b.p.

29

Przy następnej reorganizacji władz gminnych, w lutym 1949 roku nastąpiły zmiany.

Mikołaj Marczak został odwołany przez GRN i w jego miejsce powołano Stanisława

Błońskiego. Zreorganizowano także pozostały skład Zarządu:


Błoński Stanisław Wójt Gminy

Lisik Jan Podwójci

Augustyn Jan Członek Zarządu

Gąsior Piotr Członek Zarządu

Śmigulec Michał Członek Zarządu56

Wójt Stanisław Błoński był ostatnim wójtem gminy Adamówka. Zarządzał gminą do

maja 1950 roku. Niestety brak jest bliższych danych o urzędnikach gminnych z lat 1944-

1950. W końcu lat 40. XX wieku pojawia się nazwisko sekretarza urzędu gminy Tytusa

Korytyńskiego57 oraz pracownika urzędu gminy Stanisława Bukowego. Z późniejszych akt

wiemy, że gmina Adamówka dysponowała własnym, ale dość ciasnym lokalem urzędu

gminy, jednak w połowie lat 50. XX wieku był on już kompletnie zrujnowany. Inspektorzy,

którzy w listopadzie 1948 roku wizytowali Urząd Gminy Adamówka z trudem znaleźli

odpowiedni budynek, ponieważ był on zupełnie nie oznaczony58.

56 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 4, b.p. 57 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 4. 58 Brakowało stosownych napisów i godła państwowego, tamże, sygn. 9, bp.

30

Rok 1950 roku jest przełomowy dla dziejów polskiego samorządu. Wtedy to na mocy

ustawy z 20 marca 1950 roku O terenowych organach jednolitej władzy państwowej59

zniesiono w Polsce samorząd terytorialny. Zlikwidowano wszelkie pozostałości

przedwojennego prawodawstwa samorządowego, likwidacji uległy nawet urzędy wójta

i starosty powiatowego. Przejęto w pełni wzorce radzieckie. Gminna rada narodowa podlegała

powiatowej radzie, ta natomiast wojewódzkiej radzie narodowej. Na szczycie systemu rad

narodowych stała, od 1952 roku, Rada Państwa60. Wszelkie decyzje niższej rady narodowej

mogły być uchylone przez radę zwierzchnią.

W gminach wszelkie funkcje uchwałodawcze i wykonawcze przejęły rady narodowe;

gminne rady narodowe i prezydia. W prezydium zasiadali: przewodniczący, zastępca

przewodniczącego, sekretarz prezydium i członek prezydium. Ten organ przejął funkcje

dawnego zarządu gminy. Przewodniczący i sekretarz prezydium przeszli na stały etat

w urzędzie gminy (zwanym odtąd prezydium gminy). W tym okresie funkcjonowały referaty:

ogólno-administracyjny, finansowy, spraw socjalnych i kulturalnych, wojskowy

i spraw rolnych.

Według danych z 1952 roku w skład gminy Adamówka wchodziły gromady

(sołectwa): Adamówka, Cieplice, Dąbrowica, Dobcza, Krasne, Majdan Sieniawski, Pawłowa

i Słoboda61.

59 Dz. U. 1950, nr 14, poz. 130. 60 Wtedy to uchwalono konstytucję zastępującą nazwę Rzeczpospolita Polska na Polska Rzeczpospolita Ludowa. 61 Wykaz gromad Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej według stanu z dnia 1 lipca 1952 roku, Warszawa 1952, s.

277.

31

LATA 1950-1954 – DANE OSOBOWE

Zgodnie z nowymi przepisami prawa w czerwcu 1950 roku wyłoniono nowy skład

prezydium GRN, które odtąd posiadało pełnię władzy w gminie. W skład tego organu

wchodzili:


Błoński Stanisław Przewodniczący prezydium

Łopuch Jan Zastępca przewodniczącego

Korytyński Tytus Sekretarz prezydium62

Jak widać na czele władz gminnych stanął były wójt Stanisław Błoński, tak działo się

w wielu gminach w kraju. Dawni wójtowie byli najbardziej doświadczonymi pracownikami.

Formalnie uprawnienia wójta przejął właśnie przewodniczący prezydium GRN.

W skład Gminnej Rady Narodowej w początkach lat 50. XX wieku wchodzili: Jerzy

Czajka, Adam Norek, Jan Borek, Wojciech Mazur, Władysław Czekierda, Franciszek Hejda,

Antoni Sączawa, Jan Gąsior, Stanisław Gruszczelak, Jan Dec, Józef Kocioł, Antoni Marek,

Mikołaj Pernat, Mikołaj Dreszczyk i Michał Leniart63.

Warto dodać, że skład GRN cały czas ulegał zmianom. W 1954 roku w skład GRN

wchodzili: Jan Micuła, Jan Łopuch, Władysław Dudek, Józef Buszta, Leokadia Pędziwiatr,

Karol Kukla, Jan Szynal, Adam Norek, Józef Serafin, Henryk Chmiel, Mikołaj Pernat, Marek

Antosz, Maria Jurczak i Józef Kocioł64.

W kwietniu 1951 roku doszło do zmiany we władzach prezydium. Nowym

przewodniczącym został Jan Łopuch, natomiast zastępcą Jan Borek65. W 1952 roku nastąpiła

zmiana na stanowisku zastępcy przewodniczącego. Jan Borek został odwołany i w jego

miejsce powołano Jana Szynala66. W 1954 roku funkcję zastępcy przewodniczącego pełnił już

Edward Kierepka. Natomiast Jan Łopuch kierował prezydium GRN do końca 1954 roku.

Posiadamy nieco więcej danych dotyczących pracowników urzędu gminy Adamówka

62 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 5, b.p. 63 Tamże, sygn. 3, k. 8. 64 Tamże, sygn. 3, k. 357. 65 Tamże. 66 Tamże.

32

z pierwszej połowie lat 50. Do 1950 roku Stanisław Bukowy prowadził tak zwane księgi

szarwarkowe, jednak został zwolniony67. W 1953 roku w aktach gminnych pojawia się

nazwisko Adama Szlachty – kierownika referatu finansowego, pracował też Andrzej

Studzienny – referent rolny, instruktorem rolnym był Władysław Wus. Starszym księgowym

w Urzędzie Gminy był Henryk Harek. Ważną pozycję zajmował delegat Ministerstwa Skupu,

koordynujący sprawy obowiązkowych dostaw. Początkowo był nim Jan Działo, w następnych

latach Józef Pokrywka, w końcu 1954 roku na tym stanowisku pracował Karol Kukla. Częste

zmiany wynikały z wybitnie trudnego zadania stojącego przed pracownikiem

odpowiedzialnym za obowiązkowy skup płodów rolnych powodujący wielki opór

mieszkańców wsi68.

Pierwsze bardziej szczegółowe dane dotyczące sołtysów gminy pochodzą dopiero

z 1950 roku69:

Gromada Nazwisko i imię sołtysa Imię i nazwisko podsołtysa

Adamówka Smyk Wojciech Studzienny Andrzej

Cieplice Gruca Wawrzyniec Augustyn Jan

Dąbrowica Leniart Michał

Dobcza Wus Władysław

Krasne Biliński Jan

Majdan Sieniawski Pokrywka Józef

Pawłowa Połeć Józef

Słoboda Siry Jan

67 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 5, b.p. 68 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 5, b.p. 69 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 7, k. 30.

33

Pieczęcie gminy Adamówka z lat 50. XX wieku

Poniżej wykaz sołtysów z 1954 roku:

Gromada Nazwisko i imię

Adamówka Sikora Andrzej

Cieplice Gruca Wawrzyniec

Dąbrowica Jaworski Franciszek

Dobcza Szynal Michał

Krasne Biliński Michał

Majdan Sieniawski Pokrywka Józef

Pawłowa Dyjak Michał

Słoboda Lisik Józef70

70 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 5, b.p.

34

Z akt gminnych dowiadujemy się też całkiem dużo o życiu społecznym

i gospodarczym w gminie Adamówka. Zlikwidowano prywatny handel i całość obrotu dóbr

przejęła Gminna Spółdzielnia SCh w Adamówce. Trwał silny nacisk ideologiczny.

Nakazywano hucznie świętować komunistyczne uroczystości. Na przykład w święcie 1 Maja

w 1953 roku wzięło udział około 400 osób, z czego zdecydowana większość to młodzież ze

szkół71.

Naciskano na tworzenie spółdzielni produkcyjnej. Pierwsza spółdzielnia, dość

niewielka, w gminie powstała w Cieplicach, nazywała się „Kłosy”72. Spółdzielnia skupiała

niewielu rolników, ale posiadała spory areał gruntów. Działała słabo, bowiem w 1953 roku

oceniano, że nie stoi na wysokości zadania73. Inne gromady nie poparły inicjatywy

spółdzielczości. W 1953 roku władze zwierzchnie wraz z miejscowymi aktywistami

rozpoczęły szeroką akcję „uświadamiającą” w tym zakresie. W sprawozdaniu z akcji

zapisano (…) w rozmowach indywidualnych jak i dyskusjach stwierdza się bierne

ustosunkowanie się ludności miejscowej do zagadnień spółdzielczości produkcyjnej i

potrzebna jest jeszcze duża praca uświadamiająca w tym kierunku by ludność zrozumiała

znaczenie i wyższość spółdzielczości gospodarki uspołecznionej nad gospodarką

indywidualną74.

Niestety dość słabo rozwijała się w gminie kultura. Brakowało normalnie działającej

biblioteki, świetlicy wiejskiej. W 1954 roku do czasopisma „Nowa Wieś” dotarł list od

młodzieży wsi Pawłowa, w której to mieszkańcy żalili się brak rozrywek kulturalnych75.

W pierwszej połowie lat 50. XX wieku postanowiono w Polsce budować socjalizm

wzorem ZSRR. Podjęto nawet próby kolektywizacji wsi (spółdzielnie produkcyjne).

Sposobem na przeobrażenie polskiej wsi na wzór radziecki było ustanowienie małych

jednostek administracyjnych. Polskie gminy wiejskie, ustanowione w 1934 roku, zostały

zlikwidowane w grudniu 1954 roku. Gmina Adamówka zakończyła działalność w grudniu

1954 roku.

71 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 3. 72 Tamże, sygn. 7, k. 73 Tamże, sygn. 9. 74 Tamże. 75 Tamże, sygn. 9.

35

GROMADZKIE RADY NARODOWE 1954-1972

Jesienią 1954 roku zlikwidowano gminy wiejskie i powołano w ich miejsce

gromady76 (nie mylić z gromadami - sołectwami z lat 1934-1954).77

Gromady miały być niewielkimi jednostkami liczącymi maksymalnie 3 tysiące

mieszkańców. Z reguły obejmowały maksymalnie kilka wsi. W warunkach „galicyjskich”

była to często jedna duża wioska.

Na czele władz gromadzkich stała gromadzka rada narodowa - organ uchwałodawczy

– wybierana w wyborach powszechnych, ale z jedynej listy wyborczej Frontu Jedności

Narodu. Wybory do rad narodowych przeprowadzano: 5 grudnia 1954 roku, 2 lutego 1958

roku, 16 kwietnia 1961, 30 maja 1965 i 1 czerwca 1965. Kadencje trwały początkowo

3, od 1961 roku już 4 lata.

Organem zarządzającym było prezydium gromadzkiej rady narodowej na które

składali się: przewodniczący, zastępca, sekretarz prezydium i dwóch, trzech członków.78

Z tego grona tylko przewodniczący i sekretarz prezydium stali się stałymi pracownikami.

Wszelkie sprawy urzędowe załatwiano w biurze gromadzkim. Był to z reguły

wynajęty dom w siedzibie gromady. Stałymi pracownikami w biurze gromadzkim byli:

przewodniczący, sekretarz prezydium i kilku pracowników - referentów. Pensje były bardzo

niskie, praca zaś niewdzięczna. Polegała głównie na ściąganiu podatków i obowiązkowych

dostaw od ludności. Niewielkie gromady nie były w stanie przeprowadzić żadnych większych

inwestycji bez pomocy ze strony powiatu. Wiele ważnych prac (na przykład drogowych)

wykonywano szarwarkiem poprzez obowiązkowe świadczenie pracy przez poszczególnych

mieszkańców gromady.

Do 1958 roku kompetencje gromad były bardzo ograniczone i sprowadzały się

w zasadzie do wykonywania poleceń władz powiatowych.

Gromady podzielone były na wsie, na których czele postawiono tak zwanych

"pełnomocników gromadzkich". Byli to przedstawiciele władz w poszczególnych wsiach.

76 Nie mylić z gromadami - sołectwami z lat 1934-1954, Dz. U. 1954, Nr 43, poz. 191. 77 Dz. U. 1954, Nr 43, poz. 191. 78 Tamże.

36

Rok 1956 był przełomowy w historii Polski. Zakończył się okres wiernego

upodabniania kraju do ZSRR. Zrezygnowano nawet, z forsowanej wcześniej pełnej

kolektywizacji rolnictwa. W dwa lata później zmieniono ustrój gromadzki. Gromadom

nadano większe uprawnienia79. Jednocześnie zaczęto łączyć gromady w większe terytorialnie

jednostki.

Tak jak poprzednio na czele gromady nadal stała gromadzka rada narodowa wybierana

w wyborach powszechnych jako organ uchwałodawczy. Gromadzka rada narodowa

powoływała komisje gromadzkie: mandatowa, rolna, mienia gromadzkiego, finansowo-

budżetowa i kultury, oświaty i zdrowia.

Organem wykonawczym rady narodowej było nadal prezydium, jednak z tego grona

wyłączono sekretarza prezydium. Prezydium wspólnie reprezentowało gromadę na zewnątrz,

chociaż stałym pracownikiem gromadzkim pozostawał tylko przewodniczący. Cechą

charakterystyczną okresu od 1950 roku było mało wyraziste rozgraniczenie między organami

uchwałodawczymi i wykonawczymi. Kompetencje gromadzkich rad narodowych i prezydium

wzajemnie się przenikały.

W nowym systemie powołano ważne stanowisko sekretarza gromadzkiego

nadzorującego pracę biura gromadzkiego zatrudnianego na czas niezależny od kadencji80.

Było to wzorowane na przedwojennych sekretarzach gminy. Sekretarz nadzorował

pracowników biura gromadzkiego. Od końca lat 60. XX wieku w gromadach zatrudniano

także zootechnika i agronoma gromadzkiego.

Od 1958 roku w poszczególnych wsiach powołano ponownie sołtysów, w miejsce

dotychczasowych pełnomocników gromadzkich. Sołtysów, jak dawniej, wybierała dana wieś

na zebraniu wiejskim, jednak musieli oni uzyskać akceptację władz gromadzkich.

Wyżej opisany ustrój gromadzki działał do 1972 roku. System ten był jednak dość

mało efektywny.

W latach 1954-1972 na obszarze współczesnej Gminy funkcjonowały następujące

gromady:

79 Dz. U. 1958, nr 5, poz. 16 (tekst ujednolicony Dz.. U. 1975, nr 26, poz. 139). 80 Nie wchodził w skład prezydium.

37

GROMADA ADAMÓWKA 1954-1972

W skład gromady Adamówka w powiecie jarosławskim włączono dotychczasowe

gromady: Adamówka, Krasne, Pawłowa i Dobcza ze zniesionej gminy Adamówka81.

Z dniem 1 stycznia 1960 roku do gromady Adamówka przyłączono obszar zniesionej

gromady Cieplice (Cieplice i Słoboda)82.

Z dniem 1 stycznia 1965 roku z gromady Adamówka wyłączono wieś Słoboda

i włączono ją do gromady Brzyska Wola, dodatkowo także część obszaru wsi Cieplice

(przysiółki Kolonia Polska i Nagórne w sumie 807,6 ha) włączając ten obszar gromady

Kuryłówka w powiecie leżajskim83. W powyższym kształcie administracyjnym gromada

funkcjonowała do końca 1972 roku.

GROMADA CIEPLICE 1954-1959

W skład gromady Cieplice włączono dotychczasowe gromady: Cieplice i Słoboda ze

zniesionej gminy Adamówka84. Gromadę zniesiono z końcem 1959 roku. Cały jej obszar

przyłączono do gromady Adamówka85.

GROMADA MAJDAN SIENIAWSKI 1954-1972

W skład gromady Majdan Sieniawski włączono dotychczasową gromadę: Majdan

Sieniawski ze zniesionej gminy Adamówka86. Gromada w takim kształcie terytorialnym

przetrwała do 1972 roku.

Gromady funkcjonowały do końca 1972 roku.

81 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 11 poz. 41. 82 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1959 nr 8 poz. 78. 83 Dz. U. 1964 nr 42 poz. 283. 84 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 11 poz. 41. 85 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1959 nr 8 poz. 78. 86 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 11 poz. 41.

38

Podział na gromady wiejskie w 1955 roku (opracowanie własne)

39

Akt powołania gromadzkich rad narodowych (Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954, nr 11 poz.

41.)

40

Akt powołania gromadzkich rad narodowych (Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954, nr 11 poz.

41.)

41

GROMADA ADAMÓWKA 1954-1972 - DANE OSOBOWE

KADENCJA 1955-1957

Gromada Adamówka była typową gromadą rolniczą. Niestety gleby były dość słabe

i z uwagi na przeprowadzoną klasyfikację gruntów wzrosły podatki płacone przez ludność.

W 1955 roku gromada liczyła 225 gospodarstw rolnych, głównie liczących od 3 do 5 ha

obszaru (172 gospodarstwa). Problemem był brak melioracji. Większość gruntów była

podmokła. W sumie warunki rozwoju rolniczego oceniano słabo87. Stan infrastruktury

drogowej był fatalny. Brakowało także mostów.

Pierwsza sesja GRN Adamówka miała miejsce 19 grudnia 1954 roku. Powołano

władze gromadzkie. W skład prezydium weszli:


Chmiel Henryk Przewodniczący Prezydium

Łopuch Jan Zastępca Przewodniczącego

Szlachta Ludwik Sekretarz Prezydium88

Biuro gromadzkie pracowało pod kierunkiem sekretarza gromadzkiego Ludwika

Szlachty. Głównym pracownikiem był Andrzej Szlachta zajmujący się sprawami

wojskowymi, stanu cywilnego i meldunkowymi. Był bardzo chwalony przez władze

gromadzkie89. Ważną rolę zajmował inkasent gromadzki Józef Biliński (inkasenci chodzili

w zielonych płaszczach i pobierali od ludności należne podatki).

Na czele komisji gromadzkich stanęli:

Nazwa komisji Nazwisko i imię przewodniczącego

Rolna Micuła Jan

Finansowo-Budżetowa Pernat Mikołaj

Dróg i Urządzeń Gromadzkich Sobala Józef

87 Archiwum Państwowe w Przemyślu, PGRN Adamówka, sygn. 3, k. 80. 88 Archiwum Państwowe w Przemyślu, PGRN Adamówka, sygn. 1, k. 2 89 Tamże, sygn. 3, k. 8.

42

Oświaty, Kultury i Zdrowia Jurczak Maria

Wyłoniono także pełnomocników gromadzkich w miejsce dotychczasowych sołtysów:

Miejscowość Nazwisko i imię

Adamówka Sikora Andrzej

Dobcza Kukla Karol

Krasne Biliński Michał

Pawłowa Pernat Mikołaj90

Powyższe władze gromadzkie funkcjonowały do końca kadencji w 1957 roku.

W okresie tych kilku lat gromada Adamówka chwaliła się otwarciem punktu felczerskiego

i dentystycznego. Dokonano prace melioracyjnych oraz zwrócono mieszkańcom wsi Dobcza

lasy, które zabrano tuż po wojnie. W tą sprawę zaangażował się pełnomocnik wsi Andrzej

Frączek91. Władze gromadzkie chwaliły się także zmianami w organizacji szkolnictwa

gromadzkiego. W 1955 roku szkoła w Adamówce składała się z trzech pomieszczeń oraz

trzeciego wynajętego na wsi. Szkoła w Krasnem posiadała dziurawy i walący się dach.

Natomiast szkoła w Pawłowej nie nadawała się do użytku. Udało się przenieść urząd

pocztowy do siedziby Prezydium i w opuszczonym pomieszczaniu zorganizowano klasę

lekcyjną. W latach 1955-1957 wyremontowano dodatkowo szkoły w Krasnem i Pawłowej92.

Z chwilą powołania gromady siedziba Prezydium mieściła w budynku własnym, lecz

stanie bardzo lichym, cały dach przeciekał, piece rozwalane, ściany dziurawe93. Udało się

wyremontować budynek i pokryć go eternitem94. W końcu lat 50. XX wieku powstały kółka

rolnicze w Adamówce, Krasnym i Pawłowej95.

90 Tamże, sygn. 1, k. 3. 91 Tamże, sygn. 2, k.71. 92 Tamże, k. 72. 93 Tamże. 94 Tamże. 95 Tamże, sygn. 3, k. 84,

43

KADENCJA 1958-1961

Po wyborach do rad narodowych z 2 lutego 1958 roku wybrano nowy skład

Gromadzkiej Rady Narodowej w Adamówce. Wybory do rad narodowych tak jak wszędzie

w kraju pokazały „jednomyślność” narodu. W gromadzie Adamówka nie było inaczej.

Według oficjalnych wyników aż 97% mieszkańców zagłosowało na jedyną listę wyborczą

Frontu Jedności Narodu. Według sprawozdania kampania wyborcze, czyli w praktyce

zebrania wiejskie odbywały się w gromadzie Adamówka z dużym zainteresowaniem

mieszkańców. Ludność postulowała głównie elektryfikację, zmiany klasyfikacji gruntów96,

uregulowania stanu posiadania, melioracji gruntów oraz budowa mostu na Sanie97.

Od lutego 1958 roku w skład prezydium weszli:


Chmiel Henryk Przewodniczący prezydium

Łopuch Jan Członek prezydium

Garboś Józef Członek Prezydium

Micuła Jan Członek prezydium98

Przewodniczący komisji gromadzkich:


Finansowo-Budowlana Pernat Mikołaj

Rolna Działo Wojciech

Kultury, Zdrowia i Spraw Socjalnych Wlazło Franciszek

Mienia Gromadzkiego Frączek Andrzej99

Sekretarzem gromadzkim został Ludwik Szlachta100.

96 Kilka lat wcześniej przeprowadzono niekorzystną dla mieszkańców klasyfikację gruntów. 97 Tamże, sygn. 2, k.71. 98 Tamże, sygn. 2, k. 88. 99 Tamże, k. 93. 100 Tamże, k. 130.

44

Powołano na nowo sołtysów:

Sołectwo Nazwisko i imię

Adamówka Kłos Władysław

Dobcza Dudziński Roman, od września 1958 roku Frączek Andrzej

Krasne Kukla Karol

Pawłowa Urbanik Jan101

Po przyłączeniu gromady Cieplice do gromady Adamówka należało wybrać nowe władze

prezydium (od stycznia 1960):


Przeszło Jan102 Przewodniczący Prezydium

Frączek Andrzej Członek prezydium

Garboś Józef Członek prezydium

Pernat Mikołaj Członek prezydium

Łopuch Jan Członek prezydium103

W zreorganizowanej gromadzie nowym sekretarzem gromadzkim został Henryk Buszta104.

101 Tamże, k. 107. 102 Odbyły się wolne głosowanie, startował Chmiel Henryk (10 głosów), i Przeszło Jan (17 głosów(_ 103 Tamże, sygn. 3, k. 88. 104 Tamże, k. 90.

45

Komisje gromadzkie po reorganizacji:


Finansowa Micuła Jan

Rolna i Zaopatrzenia Działo Wojciech

Kultury, Oświaty i Spraw Socjalnych Wlazło Franciszek

Mienia Gromadzkiego Szlachta Andrzej

Mandatowa Przeszło Jan105

KADENCJA 1961-1965

Po wyborach do rad narodowych z 30 maja 1965 roku w skład GRN wchodzili:

Nazwisko i imię Miejscowość

Wlazło Franciszek Adamówka

Kłos Władysław Adamówka

Micuła Stanisław Adamówka

Łopuch Jan Adamówka

Skrzek Jan Adamówka

Szlachta Andrzej Adamówka

Brzyski Jan Adamówka

Szul Maria Adamówka

Fudali Stanisław Adamówka

Kosior Jan Krasne

Nowak Stefania Krasne

Biliński Józef Krasne

Frączek Andrzej Krasne

Gondek Józef Cieplice

Pelc Stanisław Cieplice

Kasprowicz Stanisław Cieplice

Zwolińska Jadwiga Cieplice

Koper Stefania Cieplice

105 Tamże, k. 91.

46

Przeszło Jan Cieplice

Dec Franciszek Cieplice

Szlachta Franciszek Cieplice

Kłos Andrzej Cieplice

Wawrejko Franciszek Cieplice

Krupa Józef Słoboda

Pernat Mikołaj Pawłowa

Olejarski Stanisław Pawłowa

Śmigulec Michał Pawłowa106

Wybrano nowy skład prezydium:


Przeszło Jan Przewodniczący Prezydium

Gondek Józef Członek prezydium


Chrobak Paweł Członek prezydium107

Skład komisji gromadzkich w kadencji 1961-1965:


Finansowa Łopuch Jan

Rolna i Zaopatrzenia Biliński Piotr

Mienia Gromadzkiego Gondek Józef

Oświaty i Spraw Socjalnych Kasprowicz Stanisław

Mandatowa Wlazło Franciszek108

106 Tamże, sygn. 19 (akcesja), k. 9. 107 Tamże, sygn. 4, k. 13. 108 Tamże, k. 10.

47

Początkowo na stanowisku sekretarza gromadzkiego pracował Henryk Buszta, jednak

w 1962 roku to stanowisko objął Władysław Lisik. Pracownikiem biura gromadzkiego był

także Andrzej Szlachta.109.

Przewodniczący prezydium Jan Przeszło już 28 września 1961 roku postanowił złożyć

rezygnację, jednak radni nie zgodzili się110. W styczniu 1963 roku doszło jednak do zmiany

na stanowisku przewodniczącego. Nowym przewodniczącym prezydium został Władysław

Lisik111. Niedługo potem nowym sekretarzem gromadzkim został Jan Kulka. W aktach

gromadzkich pojawia się też nazwisko agronoma gromadzkiego Władysława Proboli.

Oceny pracy sołtysów z 1961 roku:

Sołectwo Nazwisko i imię Charakterystyka

Dobcza Frączek Andrzej Ur. 1889 w Dobczy. Pełnił funkcję przez kilka kadencji. Jest

sołtysem zdyscyplinowanym, wywiązuje się dobrze

z powierzonych mu obowiązków, cieszy się zaufaniem wśród

społeczeństwa112.

Cieplice Gondek Józef Ur. 1937 we Francji. Pełnił funkcję sołtysa od 1958 roku.

Pełni swoją funkcję sumiennie, cieszy się zaufaniem wśród

społeczeństwa swojej wsi i przyczynia się do prac

społecznych113.

Pawłowa Urbanik Jan Ur. 1923 w Majdanie Sieniawskim. Sołtys od maja 1958 roku.

Cieszy się zaufaniem społecznym.

Słoboda Lisik Józef Ur. 1928. Cieszy się dobrą opinią wśród społeczności wsi

Słoboda. Obowiązki wykonuje sumiennie.

Krasne Kosior Jan Ur. 1929. Sołtys od 1960 roku. Pełni funkcję bez zastrzeżeń.

Adamówka Kłos Władysław Ur. 1926. Sołtys wsi od maja 1958 roku. Z obowiązków jakie

powierzyła mu ludność wywiązuje się dobrze i cieszy się dobrą

opinią114.

109 Tamże, k. 158. 110 Tamże, sygn. 4, (akcesja), k. 1. 111 Tamże, sygn. 19 (akcesja), k. 4. 112 Tamże, sygn. 4, k. 52. 113 Tamże, sygn. 4, k. 53. 114 Tamże, sygn. 4, k. 50-57.

48

We wrześniu 1961 roku odwołano z funkcji sołtysa wsi Krasne Jana Kosiora, w jego

miejsce powołano Eugeniusza Kosiora115 Od 1965 roku nowym sołtysem wsi Krasne został

Jan Połeć116.

W kadencji 1961-1965 nastąpiły duże zmiany w gromadzie Adamówka. Przede

wszystkim w 1961 roku miała miejsce elektryfikacja. W 1963 roku powstała zlewnia mleka

w Adamówce. Od 1964 roku gromada posiadała już w miarę nowoczesny sklep spożywczy

(obsługiwany przez GS Sieniawa). Dodatkowo oddano do użytku świetlicę wiejską wraz

z telewizorem z inicjatywy aktywu przy poparciu społeczeństwa czynem społecznym117.

Również w Cieplicach przeprowadzono elektryfikację i wybudowano sklep wiejski. W 1964

roku powstała w Cieplicach remizo-świetlica. W Pawłowej przeprowadzono remont szkoły.

W 1964 roku w Krasnem rozpoczęto budowę remizo-świetlicy118.

KADENCJA 1965-1969

Po wyborach do rad narodowych z 1965 roku wyłoniono skład GRN. Były to

następujące osoby:


Lisik Władysław Adamówka

Fudali Stanisław Adamówka

Brzyski Jan Adamówka

Wlazło Franciszka Adamówka


Skrzek Jan Adamówka

Małecki Jan Adamówka

Chmiel Henryk Krasne

Kosior Jan Krasne

Biliński Stanisław Krasne

115 Tamże, k. 93. 116 Tamże, sygn. 19 (akcesja), k. 233, 117 Tamże, sygn. 19 (akcesja), k. 4, k. 53. 118 Tamże, k. 54.

49


Studzienny Stanisław Krasne

Olejarski Stanisław Pawłowa

Szynal Jan Pawłowa

Brzyski Jan Dobcza


Pelc Stanisław Cieplice

Szewczyk Jan Cieplice

Wawro Bronisław Cieplice


Jarmuziewicz Józef Cieplice

Zajączkowski Władysław Cieplice

Szewczyk Paweł Cieplice

Brzysk Józef Cieplice

W skład prezydium weszli:


Lisik Władysław Przewodniczący prezydium



Biliński Józef Członek prezydium119

Fudali Stanisław Członek prezydium (od 1967)120

119 Tamże, sygn. 19 (akcesja), k. 86. 120 Tamże, sygn. 27 (akcesja), k. 117.

50

Przewodniczący komisji gromadzkich w kadencji 1965-1969:

Nazwa komisji Nazwisk i imię

Planowania Gospodarczego i Budżetu Fudali Stanisław

Rolnictwa, Leśnictwa i Zaopatrzenia Ludności Szlachta Franciszek

Oświaty, Kultury i Spraw Socjalnych Wlazło Franciszek

Dróg i Urządzeń Gromadzkich Chmiel Henryk

Mandatowa Pelc Stanisław121

Sołtysi w latach 1964-1967:



Cieplice Gondek Józef

Dobcza Zygmunt Józef

Krasne Połeć Jan


Sołtysi wybrani w 1967 roku:



Cieplice Gondek Józef

Dobcza Zygmunt Józef

Krasne Pernat Stanisław


121 Tamże. 122 Tamże, sygn. 27 (akcesja), k. 177. 123 Tamże, sygn. 27 (akcesja), k. 177.

51

KADENCJA 1969-1972

W ostatniej kadencji rad narodowych gromady Adamówka w skład prezydium

wchodzili:


Lisik Władysław Przewodniczący prezydium

Ospelit Marian Członek prezydium



W tym okresie biurem gromadzkim kierował Ludwik Szlachta. Agronomem

gromadzkim był Władysław Probola124. Zootechnikiem gromadzkim był Lucjan Wojas. Na

stanowisku księgowego budżetowego pracował Julian Kulka, natomiast księgowym

podatkowym był Adam Szlachta.

Sołtysi gromady Adamówka w 1970 roku:



Dobcza Frączek Andrzej

Krasne Połeć Jan


Sołtys wsi Adamówka pełnił funkcję od 1958 roku. Organizował czyny społeczne.

Sołtysi wsi Cieplice Jan Gondek pracował jako sołtys od 1960 roku. Zorganizował budowę

drogi przez wieś. Młodym stażem był sołtys wsi Dobcza, lecz także go chwalono. Sołtys wsi

Krasne Jan Połeć był najlepiej ocenianym sołtysem w powojennej historii tej wsi. Był

organizatorem czynów społecznych, dzięki czemu zbudowano utwardzoną drogę przez wieś.

124 Tamże, sygn. 42 (akcesja), k. 1 125 Tamże.

52

Sołtys wsi Pawłowa Mikołaj Pernat pełnił funkcję od czasów przedwojennych (z przerwami).

Wieś wiele mu zawdzięczała. Podkreślano dbałość o swoje sołectwo. Organizował budowę

drogi, sklepu, elektryfikację wsi. Dodawano że jest stanowczy i punktualny126. Około 1971

roku nowym sołtysem w tej wsi został Jan Wygonny127.

Gromada Adamówka zakończyła działalność z końcem 1972 roku.

126 Tamże, k. 4. 127 Tamże, sygn. 49 (akcesja), k. 123.

53

WYKAZY RADNYCH GROMADZKICH (dla kadencji nie wykazanych wyżej)

Kadencja 1954-1957128 Kadencja 1958-1961129 Kadencja 1969-1972

(1973)130

Micuła Jan,

Łopuch Jan,

Sobala Józef,

Szlachta Ludwik,

Kukla Karol,

Jurczak Maria,

Biliński Michał,

Chmiel Henryk,

Pernat Mikołaj,

Śmigulec Michał

Micuła Jan,

Garboś Józef,

Wlazło Franciszka,

Szlachta Andrzej,

Greń Kazimierz,

Łopuch Jan,

Działo Wojciech,

Dyjak Michał,

Chmiel Henryk,

Grząśko Stanisław,

Pernat Mikołaj,

Klimek Tadeusz,

Pokrywka Marcin,

Frączek Andrzej,

Wolszczak Władysław

Ospolt Marian,

Wlazło Franciszka,

Lisik Władysław,

Łopuch Jan,

Wojdyło Wanda,

Małecki Jan,

Brzyska Franciszka,

Brzyski Jan s. Michała,

Biliński Józef,

Szynal Władysław,

Kosior Jan,

Biliński Stanisław,

Kulka Stanisław,

Studzienny Stanisław,

Szynal Jan,

Wolszczak Władysław,

Ciurko Władysław,

Jarmuziewicz Józef,

Bury Zbigniew,

Szlachta Franciszek,

Sadlej Edward,

Gondek Józef,

Zajączkowski Władysław,

Szewczyk Jan,

Kida Edward

128 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 13, poz. 142. 129 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1958, nr 6 poz. 2. 130 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1969 nr 8 poz. 49.

54

GROMADA MAJDAN SIENIAWSKI – DANE OSOBOWE

Podczas pierwszej sesji GRN Majdan Sieniawski w dniu 19 grudnia 1954 roku

wyłoniono skład pierwszewgo prezydium:


Pokrywka Józef Przewodniczący prezydium

Mazur Wojciech Zastępca przewodniczącego

Bawół Stanisław131 Sekretarz Prezydium

Sokalski Mieczysław Członek prezydium

Paluch Eugenia Członek prezydium

Nowoświat Stanisław Członek prezydium

Norek Adam Członek prezydium132

Na czele komisji gromadzkich stali:


Rolna Dyndał Franciszek

Finansowo-Budżetowa Urbaniak Franciszek

Dróg i Urządzeń Gromadzkich Norek Adam

Oświaty, Kultury i Zdrowia Sokalski Mieczysław133

Pełnomocnikiem gromadzkim (w miejsce sołtysa) został Józef Dyjak134.

W gromadzie było wiele do zrobienia. Następował widoczny przyrost naturalny i dwie

szkoły w Majdanie Sieniawskim miały coraz większy problem z organizacją nauki,

szczególnie dotyczyło to szkoły nr 2. Brakowało nauczycieli, a jeżeli znajdywano ich, to

131 Po jego śmierci w 1957 roku stanowisko objął Edward Szynal. 132 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Majdanie Sieniawskim,

sygn. 1, k. 2. 133 Tamże, k. 3. 134 Tamże.

55

trudno było znaleźć chociaż pokój do wynajęcia, bowiem większość mieszkańców gromady

mieszkała w jednoizbowych chatach135.

W celu podniesienia stopnia kultury rozpoczęto w gromadzie budowę Domu

Ludowego, jednak inwestycja się bardzo ślimaczyła. Budowa trwała również w latach 60.

Powołano Bibliotekę Gromadzką.

Bezpieczeństwa w gromadzie strzegła OSP Majdan Sieniawski, która w 1958 roku

posiadała niezbędny sprzęt gaśniczy, jednak poza samochodem. Samochód ten nawet można

było (używany) zdobyć, jednak powstawał problem garażu136.

Gromada podlegała pod posterunek MO w Adamówce.

W latach 1954-1958 pogorszył się stan dróg gromadzkich, które i tak były

w tragicznym stanie. Władze gromadzkie i pełnomocnik gromadzki nie zdołały wykorzystać

szarwarków.

W latach 40. i 50. Mieszkańcy gromady otrzymali wiele gruntów poukraińskich

i pożydowskich. Trwały wysiedlenia i nasiedlenia mieszkańców. Gdy z początkiem lat 50.

wzrosły podatki gruntowe miejscowi chłopi rozpisywali ziemie między krewnych, liczne były

darowizny i zamiany. Z tego wszystkiego powstało takie zamieszanie, że władze gromadzkie

przyznawały się do zupełnego chaosu w kwestii, kto ile uprawia gruntów? Cały czas

pozostawał problem melioracji gruntów137.

KADENCJA 1958-1961

Po wyborach do rad narodowych z 2 lutego 1958 roku wybrano nowy skład GRN.

Wyłoniono także prezydium:



Mazur Wojciech Członek prezydium

Sokalski Mieczysław Członek prezydium

Norek Adam Członek prezydium138

135 Tamże, sygn. 2, k. 83,. 136 Tamże, k. 84. 137 Tamże, k. 84. 138 Tamże, k. 86.

56

Ważne stanowisko sekretarza gromadzkiego objął Edward Szynal, który pracował do

końca funkcjonowania gromady.

Od 1958 roku na nowo działali sołtysi. Sołtysem w Majdanie Sieniawskim został

Józef Dyjak (ur. 1920)139. Ten sam został wybrany także w 1961 roku 140. Z uwagi że

sołectwo było duże, podzielono go w 1962 roku na dwie części. Dodatkowym sołtysem w

rejonie Osówka Górna, Dobropol został Michał Staroń141.

Ważną postacią był naczelnik OSP Jan Brzyski.

KADENCJA 1961-1965

W skład nowego prezydium GRN włączono następujące osoby:



Wańczyk Edward Członek prezydium

Bojarski Piotr Członek prezydium

Mazur Wojciech Członek prezydium142


Rolnictwa i Zaopatrzenia Ludności Mazur Wojciech

Finansowo-Budżetowa Lachawiec Józef

Mienia Gromadzkiego Pikul Edmund

Oświaty, Kultury i Spraw Socjalnych Bojarski Piotr

W dniu 7 listopada 1962 roku doszło do zmiany na stanowisku przewodniczącego prezydium.

Nowym przewodniczącym został Stanisław Halesiak143.

KADENCJA 1965-1969

139 Tamże, k. 112. 140 Tamże, sygn. 3, k. 178. 141 Tamże, sygn. 3, k. 274, 142 Tamże, sygn. 3, k. 95. 143 Tamże, sygn. 3, k. 273 i 271. Tymczasowo gromadą do listopada 1962 roku kierował Wojciech Mazur.

57

Po wyborach do rad narodowych z maja 1965 roku wyłoniono nowy skład prezydium:


Halesiak Stanisław Przewodniczący prezydium GRN


Pisarczyk Franciszek Członek prezydium

Wańczyk Edward Członek prezydium144

Przewodniczący komisji gromadzkich:


Budżetu i Planu Gospodarczego Bojarski Piotr

Rolnictwa i Zaopatrzenia Ludności Mazur Wojciech

Oświaty, Kultury i Spraw Socjalnych Pokrywka Mikołaj

Dróg i Mienia Gromadzkiego Lachawiec Józef145

Biurem gromadzkim kierował Edward Szynal. Na stanowisku agronoma

gromadzkiego zatrudniono Helenę Kuczek146. W gromadzie funkcjonowało kółko rolnicze

pod kierunkiem Mikołaja Pokrywki147.

W 1964 roku doszło do zmiany sołtysa w Majdanie Sieniawskim. Nowym

sołtysem został Franciszek Pisarczyk148.

W drugiej połowie lat 60. XX wieku w Majdanie Sieniawskim działała świetlica

gromadzka (budynek w ruinie). Główną instytucją kultury była Biblioteka Gromadzką

kierowana przez Kazimierę Bojarską. Biblioteka posiadała w 1967 roku prawie 2000

woluminów i 316 czytelników. W gromadzie działał też „Klub Ruchu” z punktem

bibliotecznym149.

144 Tamże, sygn. 5, k. 41. 145 Tamże, sygn. 5, k. 68. 146 Tamże, k. 146. 147 Tamże, sygn. 6, k. 2 148 Tamże, k. 105. 149 Tamże, k. 210.

58

KADENCJA 1969-1972

Po wyborach do rad narodowych z 1 czerwca 1969 roku w skład prezydium wybrano

następujące osoby:


Halesiak Stanisław Przewodniczący prezydium

Borek Władysław Członek prezydium


Brzyski Jan s. Mikołaja Członek prezydium150

Przewodniczący komisji gromadzkich w okresie kadencji 1969-1972:


Budżetu i Planu Gospodarczego Pisarczyk Franciszek

Rolnictwa i Zaopatrzenia Ludności Nic Adam

Oświaty, Kultury i Spraw Socjalnych Bojarski Piotr

Dróg i Mienia Gromadzkiego Brzyski Jan151

Gromada Majdan Sieniawski funkcjonowała do końca 1972 roku.

150 Tamże, sygn. 8, k. 4. 151 Tamże, sygn. 8, k. 24.

59

WYKAZ RADNYCH GROMADZKICH GROMADY MAJDAN SIENIAWSKI

Kadencja 1954-1957152 Kadencja 1958-1961153

Pokrywka Józef,

Nowoświat Stanisław,

Sokalski Mieczysław,

Mazur Bronisława,

Norek Adam,

Pokrywka Piotr,

Brzyski Jan,

Urbanik Franciszek,

Mazur Wojciech,

Pokrywka Mikołaj,

Dyndal Franciszek,

Szyszka Jan,

Żyła Kazimierz,

Bawół Stanisław,

Paluch Eugenia,

Brzyski Andrzej,

Serafin Józef,

Mazurek Adam,

Sęk Katarzyna,

Urbanik Maria

Mazur Wojciech,

Pokrywka Mikołaj,

Goch Jan s. Pawła,

Nowoświat Stanisław,

Szynal Edward,

Norek Adam,

Goch Andrzej,

Gąsior Jan,

Brzyski Piotr,

Brzyski Jan s. Feliksa,

Sokalski Mieczysław,

Pokrywka Józef,

Pikul Edmund,

Rutkowski Wincenty,

Pisarczyk Jan,

Lachawiec Józef,

Żyła Kazimierz,

Szynal Franciszek,

Brzyski Andrzej,

Gąsior Kazimierz,

152 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 13, poz. 142. 153 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1958, nr 6 poz. 2.

60

Kadencja 1961-1965154 Kadencja 1965-1969155 Kadencja 1969-1972

(1973)156

Borek Władysław,

Wańczyk Edward,

Trela Stanisław,

Goch Andrzej,

Gąsior Jan,

Norek Stanisław,

Pokrywka Józef,

Peszek Bronisław,

Pikul Edmund,

Bojarski Piotr,

Lachawiec Józef,

Zwoliński Franciszek s. Adama,

Szynal Franciszek,

Brzyski Andrzej,

Mazur Wojciech,

Urbanik Błażej,

Dyjak Roman,

Fudali Janina,

Rutkowski Wincenty,

Dyndał Franciszek

Borek Władysław,

Wańczyk Edward,

Pokrywka Kazimierz,

Pokrywka Mikołaj,

Norek Adam,

Halesiak Stanisław,

Gąsior Jan,

Peszek Bronisław,

Halesiak Maria,

Lachawiec Józef,

Kierepka Stanisław,

Bojarski Piotr,

Zwoliński Franciszek,

Soliło Helena,

Dyndał Franciszek,

Mazur Wojciech,

Rutkowski Wincenty,

Goch Józef,

Rutkowski Kazimierz


Wańczyk Edward,

Goch Andrzej,

Pokrywka Bolesław,

Borek Władysław,

Działo Walenty,

Gąsior Jan,

Olejarski Stanisław,

Peszek Bronisław,

Kutyła Wanda,

Kierepka Stanisław,

Bojarski Piotr,

Zwoliński Franciszek,

Działo Maria,

Brzyski Jan s. Mikołaja,

Pisarczyk Franciszek,

Dyjak Kazimierz,

Nic Adam,

Rzeźnik Maria,

Dyjak Stanisław

154 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1961 nr 5 poz. 25 155 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1965 nr 7 poz. 38. 156 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1969 nr 8 poz. 49.

61

GROMADA CIEPLICE – DANE OSOBOWE

KADENCJA 1955-1957

Niestety o tej gromadzie zachowało się dość mało dokumentów, dodatkowo pisanych

ręcznie. Ciężko jest scharakteryzować gromadę, działała dość krótko, do końca 1959 roku.

Pierwsze zachowane dokumenty pochodzą z 1957 roku. W tym czasie na czele

prezydium stał Józef Tokarz, natomiast sekretarzem prezydium był Jan Glinanowicz157.

W dniu 14 lipca 1957 roku przewodniczący Józef Tokarz został odwołany ze stanowiska158.

Na jego miejsce powołano Franciszka Szlachtę159.

KADENCJA 1958-1959 (1961)

Po wyborach do rad narodowych z lutego 1958 roku przeprowadzono wybory

prezydium. Na przewodniczącego kandydowali Jan Przeszło i Edward Borek. Minimalną

przewagą głosów wybory wygrał Jan Przeszło160. Jan Glinanowicz został sekretarzem, jednak

w maju 1958 roku zrezygnował ze stanowiska z uwagi na trudną sytuacją materialną (radni

protestowali). Na to stanowisko powołano Andrzeja Strusa, który posiadał wymagane 7 klas

szkoły podstawowej i 3 lata pracy w administracji161. W następnych latach sekretarzem

pozostawał Zdzisław Buszta162. Sołtysem wsi Cieplice został Józef Gondek163.

Gromada funkcjonowała do końca 1959 roku, jednak radni gromadzcy pełnili mandaty

do wiosny 1961 roku już w ramach gromady Adamówka.

157 Archiwum Państwowe w Przemyślu, PGRN Cieplice, sygn. 1, k. 1. 158 Tamże, k. 62. 159 Tamże, k. 78. 160 Tamże, sygn. 2, k. 11. 161 Tamże, k. 44. 162 Tamże, sygn. 2, k. 152. 163 Tamże, sygn. 2, k. 54.

62

WYKAZY RADNYCH GROMADZKICH GROMADY CIEPLICE


Gruca Wawrzyniec,

Zwolińska Jadwiga,

Skowronek Jan,

Kocioł Józef,

Dec Franciszek,


Ożga Wojciech,

Buniowski Stanisław,

Lisik Józef

Lisik Józef,

Borek Edward,


Tomach Eugeniusz,

Otremba Jan,

Strus Andrzej,

Przeszło Jan,

Naróg Stanisław,

Warzocha Maria,

Zajączkowski Michał,

Papuga Stanisław,

Niemczycki Piotr,

Dublanica Jan,

Gil Jan

164 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 13, poz. 142. 165 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1958, nr 6 poz. 2.

63

GMINNA RADA NARODOWA ADAMÓWKA 1973-1990

Powojenne czasy to okres niszczenia polskiej administracji lokalnej, szczególnie

w latach 1954-1957 i następnie powolne odbudowywanie. Ważnym momentem był rok 1973,

kiedy to na nowo powołano gminy (likwidując gromady), często w przedwojennych

granicach. Gminy te funkcjonują w większości po dziś dzień. Reforma weszła w życie

z dniem 1 stycznia 1973 roku166.

Ważnym krokiem było ustanowienie wyrazistego podziału między funkcjami

uchwałodawczymi i wykonawczymi władz gminnych. Formalnie gminy stały się organem

samorządu społecznego. W praktyce zapis ten był tylko martwą literą.

Na czele władz gminnych stała gminna rada narodowa wybierana w wyborach

powszechnych167. Był to organ dość liczny złożony z 20 do 50 radnych168. Gminna rada

narodowa była organem uchwałodawczym. Ze tego grona wyłaniano prezydium GRN

złożone z przewodniczącego169, zastępcy i członków prezydium będącymi jednocześnie

przewodniczącymi komisji gminnych. Typowe komisje z tamtego okresu to: planu budżetu

i finansów, rolnictwa, oświaty kultury i spraw socjalnych oraz ładu

i porządku publicznego. Prezydium gminnej rady narodowej reprezentowało gminę na

zewnątrz, jednak przewodniczący nie pozostawał stałym urzędnikiem gminnym.

W gminach powołano także urzędnika wzorowanego na przedwojennym wójcie -

naczelnika gminy. Naczelnika powoływał i odwoływał wojewoda. Podlegał on służbowo

początkowo naczelnikowi powiatu, w następnych latach wojewodzie170. Postawiono na

fachowość, naczelnik najczęściej posiadał wyższe wykształcenie. W ówczesnych gminach

zyskał on spore uprawnienia, większe od dawnych przewodniczących gromadzkich rad

narodowych, co było z korzyścią dla gmin. Naczelnika początkowo powoływał na czas

nieokreślony przewodniczący wojewódzkiej rady narodowej na wniosek prezydium

powiatowej rady narodowej, zgłoszony po zaopiniowaniu przez gminną radę narodową.

Organem pomocniczym naczelnika gminy był urząd gminy, który dzielił się na trzy

166 Dz. U. 1972, nr 49, poz. 312. 167 Wybory do rad narodowych przeprowadzono 9 grudnia 1973 roku, 5 lutego 1978 roku, 17 czerwca 1984 roku

i 19 czerwca 1988 roku. Najdłuższa była kadencja z lat 1978-1984, przedłużona z uwagi na stan wojenny. 168 W PRL-u bardzo wielką rolę przypisywano fikcyjnym wyborom. Jednocześnie im liczniejsza rada narodowa,

tym bardziej „demokratyczna”. 169 Od połowy lat 70-tych do 1980 roku przewodniczącym obligatoryjnie był I-szy sekretarz komitetu gminnego

PZPR. 170 Dz. U. 1972, nr 49, poz. 312.

64

zasadnicze piony: biuro urzędu gminy (z sekretarzem biura UG na czele), gminną służbę

rolną (z kierownikiem) oraz urząd stanu cywilnego (z kierownikiem USC na czele).

Po raz pierwszy w okresie powojennym postawiono na fachowość, bowiem każdy

urzędnik gminny musiał posiadać przynajmniej średnie wykształcenie.

Większe terytorialnie gminy stanowiły w miarę samodzielne jednostki spełniające

większość funkcji potrzebnych ludności.

Jednostkami pomocniczymi gminy były sołectwa z sołtysami na czele, których

wybierało zebranie wiejskie. Sołtysów musiały jednak zatwierdzić władze gminne.

W 1973 roku na nowo powołano gminę Adamówka. W jej skład gminy włączono

sołectwa: Adamówka, Cieplice, Dobcza, Krasne, Majdan Sieniawski i Pawłowa171.

171 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1972 nr 16 poz. 193.

65

Akt powołania gminy Adamówka (Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1972 nr 16 poz. 193)

66

Gminy funkcjonowały początkowo w ramach powiatów. Powiaty te często

funkcjonowały od czasów galicyjskich (tak jak powiat jarosławski). Jednak w 1975 roku

system powiatowy został zlikwidowany. Likwidacji uległy także duże województwa. W ich

miejsce powołano małe województwa w liczbie 49. Gminę Adamówka włączono do

województwa przemyskiego172.

Gminy funkcjonowały bez większych zmian ustrojowych do 1984 roku. Dopiero

wtedy na mocy ustawy z 20 lipca 1983 roku o systemie rad narodowych i samorządu

terytorialnego173. Był to okres po stanie wojennym, kiedy to można zauważyć już pewne

próby wprowadzenia do Polski nowego, bardziej demokratycznego systemu. Formalnie

wprowadzono samorząd wiejski na poziomie sołectw. Ustawa pełna była frazesów o

samorządności, jednak zapisy były dość pokrętne i różnie je interpretowano. To właśnie na

podstawie tej ustawy powołano rady sołeckie i nadano sołectwom uprawnienia do

samodzielnego decydowania o funduszach. Była to nowość w systemie administracji lokalnej.

Wybory do rad sołeckich przeprowadzono jesienią 1984 roku, następne jesienią 1988 roku.

Do typowych komisji gminnych dołączono ówcześnie komisję ds. samorządności.

W 1983 roku zniesiono podział urzędu gminy na biuro, gminną służbę rolną oraz

USC. Reorganizację struktury wewnętrznej urzędów gmin przeprowadzono na mocy

rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 kwietnia 1984 r.174.

W miejsce dotychczasowego podziału urzędu przewidziano funkcjonowanie

referatów:

stanowisko pracy do obsługi rady narodowej;

referat gospodarki komunalnej, nadzoru budowlanego i komunikacji;

referat geodezji i gospodarki gruntami;

referat handlu i usług;

referat kultury i zatrudnienia;

referat planowania i finansów;

172 Dz. U. 1975, nr 17, poz. 92. 173 Dz. U. 1983, nr 41, poz. 185. 174 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 kwietnia 1984 r. w sprawie zasad organizacji i funkcjonowania

urzędów terenowych organów administracji państwowej (Dz. U. 1984 Nr 25, poz.124)

67

referat rolnictwa i gospodarki żywnościowej;

referat społeczno-administracyjny, spraw obronnych i ogólny;

referat zdrowia i opieki społecznej;

urząd stanu cywilnego;

samodzielne stanowisko pracy do spraw oświaty i wychowania - inspektor oświaty

i wychowania.

W latach 80. nastąpił też wzrost uprawnień gminnej rady narodowej w stosunku do

naczelnika gminy. W poprzedniej dekadzie władze zwierzchnie narzucały naczelnika,

następnie to gminne rady narodowe wybierały naczelnika, jednak pod ścisłym nadzorem

służb wojewódzkich. Wojewoda powoływał naczelnika, na wniosek gminnej rady narodowej.

Akta Gminy Adamówka zachowały się, lecz są dość niekompletne. Brakuje wielu

ważnych dokumentów, na przykład załączników do sesji GRN. Możemy jednak odnaleźć

podstawowe dane dotyczące Gminy z lat 1973-1990.

Na naczelnika Gminy wojewoda rzeszowski powołał Władysława Lisika, sekretarzem

biura UG został Edward Szynal. Na czele Gminnej Służby Rolnej stanęła Halina Gucma.

Z innych pracowników gminy akta wymieniają także Ludwika Szlachtę.

Nowo powołana gmina składała się z obszaru byłych gromad Adamówka i Majdan

Sieniawski. Budżet nowej jednostki ponad dwukrotnie przewyższał budżety obydwu gromad

razem wziętych. Gmina posiadała 13 428 ha km2 obszaru z liczbą 4 000 mieszkańców.

Podstawą gospodarki było rolnictwo. Uprawy rolnicze obejmowały 7 066 ha, z czego 1 247

ha to były PGR-y. W sześciu wsiach gminnych funkcjonowało 825 gospodarstw rolnych.

Najwięcej z nich liczyło od 5 do 7 ha. Działało 5 kółek rolniczych, ale niestety brakowało

sprzętu zmechanizowanego. Z czasem powstała Spółdzielnia Kółek Rolniczych z prezesem

Janem Muchą. Na terenie gminy działała filia Gminnej Spółdzielni z Sieniawy (nowo

powstała z siedzibą w Majdanie Sieniawskim), ośrodek zdrowia (z marnym zapleczem

lokalowym), lecznica weterynaryjna (w planach), poczta i posterunek Milicji Obywatelskiej.

Bank Spółdzielczy dla gminy działał w Sieniawie. Do najważniejszych potrzeb

infrastrukturalnych należało wybudowanie siedziby ośrodka zdrowia (budowę wkrótce

rozpoczęto) i urzędu gminy. Większość wsi nie posiadała bieżącej wody. Problemem był też

brak melioracji (szczególnie Majdan Sieniawski) oraz dróg. W planach były liczne

68

inwestycje175.

Pierwsza sesja Gminnej Rady Narodowej w Adamówce miała miejsce

8 stycznia 1973 roku. Sesję prowadził radny Jan Łopuch. W skład GRN Adamówka

wchodzili radni gromadzcy, byli to:


Lisik Władysław Adamówka


Ospelt Marian Adamówka

Małecki Jan Adamówka

Brzyska Franciszka Adamówka

Wojdyło Maria Adamówka

Brzyski Jan Dobcza


Szynal Władysław Krasne

Kosior Jan Krasne

Biliński Stanisław Krasne

Kulka Stanisław Krasne

Studzienny Stanisław Krasne

Szynal Jan Pawłowa

Wolszczak Władysław Pawłowa


Bury Zbigniew Cieplice

Szewczyk Jan Cieplice


Zajączkowski Władysław Cieplice

Jarmuziewicz Józef Cieplice

175 Archiwum Państwowe w Przemyślu, GRN Adamówka, sygn. 1, k. 43-45.

69

Kida Edward Cieplice

Ciurko Władysław Cieplice

Sadlej Edward Cieplice

Halesiak Stanisław Majdan Sieniawski

Wańczyk Edward Majdan Sieniawski

Goch Andrzej Majdan Sieniawski

Pokrywka Bolesław Majdan Sieniawski

Nowoświat Stanisław Majdan Sieniawski

Działo Walenty Majdan Sieniawski

Gąsior Jan s. Pawła Majdan Sieniawski

Olejarski Stanisław Majdan Sieniawski

Kutyła Wanda Majdan Sieniawski

Gąsior Jan s. Wawrzyńca Majdan Sieniawski

Bojarski Piotr Majdan Sieniawski

Zwoliński Franciszek Majdan Sieniawski

Działo Maria Majdan Sieniawski

Brzyski Jan Majdan Sieniawski

Dyjak Kazimierz Majdan Sieniawski

Nic Adam Majdan Sieniawski

Rzeźnik Maria Majdan Sieniawski

Dyjak Stanisław Majdan Sieniawski

Pisarczyk Franciszek Majdan Sieniawski

Peszek Bronisław Majdan Sieniawski176

176 Tamże, k. 116-117.

70

Przeprowadzono wybory prezydium GRN:


Halesiak Stanisław Przewodniczący Prezydium

Gondek Józef Zastępca Przewodniczącego

Brzyska Franciszka Przewodnicząca Komisji Planu, Budżetu

i Finansów oraz Spraw Komunalnych

i Zaopatrzenia

Biliński Józef Przewodniczący Komisji Rolnictwa

Bojarski Piotr Przewodniczący Komisji Oświaty, Kultury

i Spraw Socjalnych

Bury Zbigniew Przewodniczący Komisji Ładu i Porządku Publicznego177

Do ważniejszych osób w gminie w początku lat 70. XX wieku należeli także:

Nazwisko i imię Stanowisko/funkcja

Hosicki Konrad Przewodniczący Komitetu Gminnego PZPR

Marczak Mikołaj Radny powiatowy

Skowyra Ryszard Dyrektor Szkoły Gminnej

Firlej Marian Dyrektor Szkoły

Brzyski Jan s. Feliksa Naczelnik Gminnego OSP

Paluch Mieczysław Komendant MO

Brzyski Zygmunt Przewodniczący Związku Młodzieży Wiejskiej178

177 Archiwum Państwowe w Przemyślu, GRN Adamówka, sygn. 1, k. 26. 178 Tamże, k. 115.

71

Sołtysi gminy Adamówka w 1973 roku:



Krasne Połeć Jan s. Jana


Majdan Sieniawski Dyjak Roman

Pawłowa Wygonny Jan179

Cieplice Brak danych180

Wyżej opisany skład prezydium GRN kierował gminą do końca listopada 1973 roku.

Po wyborach do rad narodowych z 9 grudnia 1973 roku powołano nowy skład GRN i nowe

prezydium:


Hosicki Konrad Przewodniczący Prezydium

Gondek Józef Zastępca Przewodniczącego

Halesiak Stanisław Zastępca Przewodniczącego

Aleksander Zbigniew Przewodniczący Komisji Rozwoju

Gospodarczego i Zaopatrzenia

Biliński Józef Przewodniczący Komisji Rolnictwa

Bury Zbigniew Przewodniczący Komisji Oświaty,

Kultury i Spraw Socjalnych

Hajko Edward Przewodniczący Komisji Ładu i Porządku

Publicznego181

W 1975 roku doszło do zmiany przewodniczącego prezydium GRN. Konrad Hosicki

został odwołany i w jego miejsce przewodniczącym został Józef Małek. Zmiany związane

były z przetasowaniami w Komitecie Gminnym PZPR.

179 Tamże. 180 Prawdopodobnie sołtys był także radnym i nie ujmowano go w spisach sołeckich. 181 Tamże, k. 177.

72

Urzędem Gminy do początków 1976 roku kierował naczelnik Władysław Lisik,

następnie został odwołany przez wojewodę przemyskiego. Przez jakiś czas trwały

poszukiwania nowego naczelnika, pracami Urzędu Gminy kierował sekretarz Edward Szynal

(jako p.o). Od września 1976 roku nowym naczelnikiem gminy została Stanisława Hosicka182.

KADENCJA 1978-1984

Po wyborach do rad narodowych z lutego 1978 roku wyłoniono nowy skład

prezydium:


Pigan Stanisław Przewodniczący prezydium

Gondek Józef Zastępca przewodniczącego

Halesiak Stanisław Zastępca przewodniczącego

Kosior Stefania Członek prezydium183

Łata Stefan Członek prezydium184

Bury Zbigniew Członek prezydium185

Hajko Edward Członek prezydium186

Na przełomie 1980 i 1981 roku w całym kraju następowały liczne zmiany we

władzach gminy w związku z sytuacją polityczną w kraju. Przewodniczący prezydium

Stanisław Pigan w lutym 1981 roku złożył rezygnację ze stanowiska, jednak nie została ona

przyjęta przez radnych187. Przewodniczący Stanisław Pigan kierował Gminną Radą Narodową

do końca kadencji w połowie 1984 roku.

Natomiast z końcem czerwca 1981 roku wojewoda przemyski odwołał Stanisławę

Hosicką z urzędu naczelnika Gminy Adamówka. Na to stanowisko zaproponowano Edwarda

182 Tamże, sygn. 11 k. 101. 183 Komisja Rozwoju Gospodarczego i Zaopatrzenia. 184 Komisja Wychowania, Oświaty, Kultury i Spraw Socjalnych 185 Przewodniczący Komisji Rolnictwa 186 Przewodniczący Komisji Przestrzegania Prawa i Porządku Publicznego. AP Przemyśl, GRN Adamówka,

sygn. 23, k. 4. 187 Tamże, sygn. 37, k. 1.

73

Szynala, dotychczasowego sekretarza biura UG188. Na wakującym stanowisku sekretarza

biura UG zatrudniono Helenę Wygonną.

KADENCJA 1984-1988

Po wyborach do rad narodowych z 17 czerwca 1984 roku w skład prezydium GRN

weszli:


Pigan Stanisław Przewodniczący prezydium

Gondek Józef Zastępca przewodniczącego

Marczak Jóżef Zastępca przewodniczącego

Łata Stanisław Członek prezydium

Więcław Anna Członek prezydium

Hajko Edward Członek prezydium

Łata Stefan Członek prezydium

Biliński Józef Członek prezydium

Kierepka Franciszek Członek prezydium189

Najważniejsze osoby w gminie Adamówka w latach 80. XX wieku:

Nazwisko i imię Funkcja/stanowisko

Piotrowski Feliks Dyrektor PGR Adamówka

Mucha Jan, następnie Kruk Eugeniusz, Masełko Jan,

Pernat Stanisław

Dyrektor SKR Adamówka

Bobko Czesław Dyrektor Iglopol Adamówka

Piątkowski Grzegorz Dyrektor Iglopol Dobcza

Strug Szczepan Komendant MO

Solarczyk Krzysztof Kierownik Ośrodka Zdrowia

Bury Zbigniew Dyrektor Oświaty i Wychowania

Łopuch Anna Przewodnicząca Komitetu

188 AP Przemyśl, GRN Adamówka, sygn. 37, k. 29. 189 Tamże, sygn. 53, k. 2.

74

Obywatelskiego „Solidarność”

Sieradzki Bronisław Przewodniczący Związku Gminnego

„Solidarność”

Wermiński Leonard Sekretarz KG PZPR

Sołtysi gminy Adamówka w końcu lat 80. XX wieku:


Adamówka Kuzio Michał

Cieplice Zajączkowski Władysław

Krasne Połeć Jan

Majdan Sieniawski Goch Franciszek


Pawłowa Popek Władysław190

KADENCJA 1988-1990

Po wyborach do rad narodowych z 19 czerwca 1988 roku na czele prezydium GRN

stanął Michał Brzyski. Trudno określić pozostałych członków prezydium.

Naczelnikiem gminy Adamówka do początków 1990 roku pozostawał Edward Szynal.

Radzie narodowej przewodził do końca działalności „starej” Gminy Michał Brzyski.

190 Tamże, sygn. 95, k. 18.

75

System gminnych rad narodowych oraz organ administracji państwowej, jakim był

naczelnik gminy został zlikwidowany w 1990 roku, na podstawie ustaw uchwalonych przez

Sejm kontraktowy w dniu 8 marca 1990 roku (między innymi ustawy o samorządzie

terytorialnym191, która mimo wielokrotnych zmian, obowiązuje do chwili obecnej192).

191 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (Dz. U. z 1990 r. Nr 16, poz.95) 192 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2016 r., poz.446)

76

WYKAZ RADNYCH GRN ADAMÓWKA 1973-1990


Skrzek Tadeusz,

Brzyska Franciszka,

Aleksander Zbigniew,

Hosicki Konrad,

Pokrywka Bolesław,

Norek Jan,

Gancarz Józefa,

Łata Stefan,

Hajko Edward,


Kuzio Michał,

Dyjak Tadeusz,

Paluch Eugenia,

Nic Adam,

Dajak Stanisław,

Urbanik Bronisław,

Biliński Józef,

Kucharski Józef,

Firlej Danuta,


Wygonny Jan,

Frączek Andrzej,

Gondek Józef,

Bury Zbigniew,

Ciurko Władysław,


Krzych Julia,

Zajączkowski Władysław,

Jarmuziewicz Józef

Kłos Jan,

Brzyska Franciszka,

Kuzio Michał,

Wolanin Jan,

Więcław Anna,

Szynal Czesława,

Kuszczak Mikołaj,

Biliński Józef,

Kosior Stefania,


Wygonny Jan,

Zygmunt Józef,

Hosicki Konrad,

Pokrywka Bolesław,

Norek Jan,


Hajko Edward,

Łata Stefan,

Pigan Stanisław,

Nowak Czesław,

Działo Maria,

Rzeźnik Tadeusz,

Dyjak Stanisław,

Nic Adam,

Gondek Józef,

Bury Zbigniew,

Rudnicka Stanisława,


Brzyska Cecylia,

Zajączkowski Władysław

193 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1973, nr 15 poz. 199. 194 Dziennik Urzędowy WRN Przemyśl, 1978 nr 2 poz. 12.

77


Pigan Stanisław,

Bobko Czesław,

Kłos Jan,

Kierepka Franciszek,

Wolanin Jan,

Więcław Anna,

Biliński Józef,

Kosior Stefan,

Wermiński Leonard,

Bednarz Roman,

Frączek Andrzej,

Gondek Józef,

Walawender Marek,

Bury Zbigniew,


Gondek Zdzisław,

Lachawiec Jan,

Pokrywka Mikołaj,

Pokrywka Bolesław,

Goch Andrzej,

Łata Stefan,

Hajko Edward,

Szegda Marian,

Brzyski Michał,

Goch Franciszek,

Dyjak Stanisław,

Kraśnianin Jan,

Brzyski Jan,

Dubel Kazimierz,

Bobko Czesław,

Brzyska Franciszka,

Kierepka Franciszek,

Pigan Stanisław,

Biliński Józef,

Gruca Józef,

Połeć Jan,

Kicka Stanisław,

Barszczak Kazimierz,

Brzyski Józef,

Woś Stanisław,

Zajączkowski Marian,

Gąsior Edward,

Goch Andrzej,

Kulpa Adam,

Pokrywka Bolesław,

Wańczyk Edward,

Brzyski Michał,

Dubel Kazimierz,

Goch Franciszek,

Kraśnianin Jan

195 Dziennik Urzędowy Województwa Przemyskiego, 1984 nr 1 poz. 1. 196 Dz. Urzędowy Województw Przemyskiego, 1988 nr 14 poz. 114.

78

PODSUMOWANIE

GMINA ADAMÓWKA 1944-1954

Przewodniczący prezydium GRN w Adamówce:

Nazwisko i imię Okres pełnienia funkcji

Łopuch Franciszek 1945

Brzyski Roman 1946-1948

Lisik Jan 1948-1949

Gruszczelak Jan 1949

Masełko Piotr 1949

Łopuch Jan 1949-1950

Błoński Stanisław 1950-1951

Łopuch Jan 1951-1954

Wójtowie gminy Adamówka:


Marczak Mikołaj (1944-1945?), 1946-1949

Błoński Stanisław 1949-1950

GROMADA ADAMÓWKA

Przewodniczący prezydium:


Chmiel Henryk 1954-1959

Przeszło Jan 1960-1962

Lisik Władysław 1962-1972

79

GROMADA CIEPLICE



Tokarz Józef 1954?-1957

Szlachta Franciszek 1957-1958

Przeszło Jan 1958-1959

GROMADA MAJDAN SIENIAWSKI



Pokrywka Józef 1954-1962

Halesiak Stanisław 1962-1972

GMINA ADAMÓWKA 1973-1990

Naczelnicy Gminy Adamówka:


Lisik Władysław 1973-1976

Hosicka Stanisława 1976-1981

Szynal Edward 1981-1990

80

Przewodniczący prezydium GRN Adamówka:


Halesiak Stanisław 1973

Hosicki Konrad 1973-1975

Małek Józef 1975-1978

Pigan Stanisław 1978-1988

Brzyski Michał 1988-1990

81

WSPÓŁCZESNA GMINA ADAMÓWKA

W dniu 27 maja 1990 roku weszła w życie nowa ustawa o samorządzie gminnym

z 8 marca 1990 roku197. Tego dnia przeprowadzono także pierwsze wolne wybory do rad

gminnych.

Wybory do rad gminnych) przeprowadzano 19 czerwca 1994 roku (kadencja 1994-

1998), 11 października 1998 (kadencja 1998-2002), 27 października 2002 (kadencja 2002-

2006, tego dnia po raz pierwszy wybierano bezpośrednio wójtów gmin), 12 listopada 2006

(kadencja 2006-2010), 21 listopada 2010 roku (kadencja 2010-2014) oraz 16 listopada 2014

roku (kadencja 2014-2018).

Rok 1990 był wyjątkowy, bowiem kończyły działalność stare struktury gminne,

a zaczynały zupełnie nowe, już samorządowe. W nowym ustroju samorządowym funkcje

uchwałodawcze posiada rada gminy wybierana w wyborach powszechnych. Rada gminy

wybiera spośród siebie przewodniczącego i wiceprzewodniczących.

Rada gminy decyduje o głównych kierunkach działalności gminy. Do jej wyłącznej

właściwości należało (w 1990 roku):

uchwalanie statutu gminy

wybór i odwołanie zarządu, stanowienie o kierunkach jego działania oraz

przyjmowanie sprawozdań z jego działalności

powoływanie i odwoływanie sekretarza oraz skarbnika gminy

uchwalanie budżetu gminy oraz przyjmowanie sprawozdań z działalności finansowej

gminy i udzielanie absolutorium zarządowi z tego tytułu

uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

uchwalania programów gospodarczych

ustalanie zakresu działania sołectwo oraz przekazywania im składników mienia do

korzystania

197 Dziennik Ustaw z 1990 roku, nr 16, poz. 95.

82

podejmowanie uchwał w spawach podatków i opłat w granicach określonych

w odrębnych ustawach

podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy, przekraczających zakres

zwykłego zarządu

W latach 1990-2002 organem wykonawczym gmin były zarządy gminne na czele

z wójtem. Do kompetencji zarządów gminy należało w szczególności:

przygotowywanie projektów uchwał rady gminy,

określanie sposobu wykonywania uchwał,

gospodarowanie mieniem komunalnym

wykonywanie budżetu

zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych

Zarządy gminy funkcjonowały w przeciągu trzech kadencji (1990-1994, 1994-1998,

1998-2002). Od jesieni 2002 roku organem wykonawczym w gminie jest jednoosobowo wójt

wybierany przez mieszkańców gminy w bezpośrednich wyborach.

Do końca 1998 roku gmin Adamówka należała do małego województwa

przemyskiego. Z dniem 1 stycznia 1999 roku, w związku z wejściem w życie reformy

administracji państwa, Gmina została włączona w skład nowego powiatu przeworskiego

i województwa podkarpackiego. W skład gminy wchodzą obecnie sołectwa: Adamówka,

Cieplice, Dobcza, Krasne, Majdan Sieniawski i Pawłowa.

83

Spis treści

WSTĘP ....................................................................................................................................... 2

LATA II RZECZPOSPOLITEJ ................................................................................................. 8

II WOJNA ŚWIATOWA ......................................................................................................... 19

LATA 1944-1954 ..................................................................................................................... 20

GMINA ADAMÓWKA 1944-1950 – DANE OSOBOWE ................................................ 26

ZARZĄD GMINY 1944-1950 ............................................................................................. 27

LATA 1950-1954 – DANE OSOBOWE ............................................................................. 31

GROMADZKIE RADY NARODOWE 1954-1972 ................................................................ 35

GROMADA ADAMÓWKA 1954-1972 ............................................................................. 37

GROMADA CIEPLICE 1954-1959 .................................................................................... 37

GROMADA MAJDAN SIENIAWSKI 1954-1972 ............................................................. 37

GROMADA ADAMÓWKA 1954-1972 - DANE OSOBOWE ........................................ 41

GROMADA MAJDAN SIENIAWSKI – DANE OSOBOWE ........................................... 54

GROMADA CIEPLICE – DANE OSOBOWE ................................................................... 61

GMINNA RADA NARODOWA ADAMÓWKA 1973-1990 ............................................... 63

PODSUMOWANIE ................................................................................................................. 78

WSPÓŁCZESNA GMINA ADAMÓWKA ............................................................................ 81

Documents

leszek zugaj historia administracji w gminie adamówka lublin 2016