Upload
mensje-melchior
View
230
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
De Amerikaanse vrouwen die jarenlang gevangen werden gehouden in het huis van een plaatsgenoot, de Nederlandse journaliste die in Jemen werd ontvoerd – ze zijn weer vrij, maar gaat het ook goed met ze? En hoe zal het verdergaan met de vermiste Nigeriaanse meisjes? Over de langdurige invloed van ontvoering.
Citation preview
psychologie magazine sepTemBeR 2014 2928 psychologie magazine sepTemBeR 2014
Er waren nogal wat geruchtmakende ontvoeringszaken de laatste tijd. Zoals de zaak van de ruim
tweehonderd schoolmeisjes die in april in Nigeria werden ontvoerd door de radicaal islamitische organisatie Boko Haram. Vorig jaar werden de Nederlandse journaliste Judith Spiegel en haar partner een halfjaar lang vastgehouden door Jemenitische ‘piraten’. En in de VS was de schok groot toen naar buiten kwam dat buschauffeur Ariel Castro jarenlang drie vrouwen had vastgehouden en misbruikt in zijn huis.
Wat doet zo’n ontvoering met mensen?
De psychologische impact van een ontvoering kan groot zijn. Veel ontvoeringsslachtoffers kampen na hun bevrijding met een posttraumatische stressstoornis (ptss) of depressie. Italiaanse onderzoekers namen de geestelijke gezondheid van 24 slachtoffers van ontvoeringen op Sardinië onder de loep: bijna de helft van hen had ptss, en negen van de 24 waren ernstig depressief, soms in combinatie met ptss.
Daarnaast meldt psychiater David
Alexander, directeur van het Schotse Aberdeen Centre for Trauma Research, in een overzichtsartikel dat slachtoffers van ontvoeringen na afloop onder meer melding maken van verwardheid, gevoelens van hulpeloosheid, gespannenheid, schuldgevoelens en boosheid – op de daders, maar ook op zichzelf en de autoriteiten. Andere onderzoeken laten zien dat door een ontvoering zelfs iemands persoonlijkheid kan veranderen: slachtoffers worden wantrouwig en teruggetrokken en voelen een constante dreiging.
Krijgen ontvoerden na afloop altijd
psychische problemen?
‘Beslist niet,’ zegt psychiater David Alexander, die zelf al twintig jaar ontvoeringsslachtoffers behandelt. ‘Veel hangt af van de omstandigheden tijdens de ontvoering. Amerikaanse soldaten die in Irak ontvoerd werden,
hadden een kans van één op vier om gedood te worden. Daarvan waren ze zich goed bewust, dus tijdens hun ontvoering verkeerden ze voortdurend in doodsangst. Soms jarenlang. Dat heeft een grote invloed op iemands psychische functioneren nadat hij vrijkomt. Maar mensen die voor losgeld worden vastgehouden door Somalische piraten, weten dat ze handelswaar zijn. Voor hen is de situatie meestal minder beangstigend. Zij hebben na afloop doorgaans minder ernstige klachten.’
De Nederlandse journaliste Judith Spiegel kan hierover meepraten: zij en haar partner werden in 2013 een halfjaar lang vastgehouden in Jemen. ‘Een uur nadat we waren ontvoerd stond er al een uitgebreide lunch klaar,’ vertelt ze. ‘De ontvoerders wilden ons in leven en gezond houden. Bang zijn we dus
nooit geweest. Het vervelendst was dat we geen idee hadden hoelang het zou duren. Maar ik heb vanaf het moment dat we vrijkwamen geen last meer gehad van de ontvoering.’
En hoe zit het met het bekende
Stockholmsyndroom?
Bij dit syndroom bouwt het slachtoffer tijdens een ontvoering een band op met de dader. Dat kan gebeuren wanneer slachtoffer en dader dezelfde – schrale – omstandigheden delen, of wanneer het slachtoffer voor de eerste levensbehoeften afhankelijk is van de ontvoerder. De Oostenrijkse Natascha Kampusch, die als 10jarige werd ontvoerd en pas na acht jaar ontsnapte, rouwde overduidelijk om de dood van de man die haar al die jaren had vastgehouden.
De laatste jaren zijn de meeste onderzoekers tot het inzicht gekomen dat het Stockholmsyndroom in feite niet zo paradoxaal is. Ze zien het nu als een, meestal onbewuste, overlevingsstrategie. David Alexander: ‘Een heel slimme bovendien: door een band aan te gaan maken slachtoffers het voor de ont
voerder lastiger om geweld te gebruiken of hen te doden. Door die band ontwikkelt de ontvoerder vaak ook gevoelens voor zijn slachtoffer, en daardoor slaagt hij er minder goed in diegene te ontmenselijken. Het nadeel is wel dat mensen die een “Stockholmreactie” hadden tijdens een ontvoering zich daar achteraf voor schamen. Vaak houden ze een groot schuldgevoel.’
Wat bepaalt verder of iemand een
ontvoering te boven komt?
Onderzoekers hebben vastgesteld dat een van de voorspellende factoren het sociale netwerk van het slachtoffer is: hoe beter dat is – en al was voor de ontvoering – hoe vaker zo iemand erbovenop komt. Ook telt mee of de ontvoerde tijdens zijn gevangenschap de kans heeft gekregen een beetje invloed op zijn situatie uit te oefenen. Psychiater Alexander: ‘Van mijn patiënten heb ik geleerd dat gijzelaars er beter uit komen wanneer ze kleine dingen kunnen doen, zoals hun “cel” schoonhouden, sportoefeningen doen of zich elke dag wassen. Dat geeft hun het gevoel dat ze enige controle weten te behouden.’
Ook leeftijd speelt een rol: bij jonge
slachtoffers is het effect van ontvoering vaak zeer groot en kunnen de psychische problemen na verloop van tijd erger worden. Dat blijkt bijvoorbeeld uit een onderzoek naar het welzijn van de kinderen die in 1976 uit hun schoolbus in het Amerikaanse Chowchilla werden ontvoerd. De groep zat slechts kort vast, maar wel in een zeer bedreigende situatie, verstopt onder de grond. Vier jaar na dato bleek dat de meeste kinderen in de loop der tijd eerder meer dan minder klachten hadden gekregen.
En de Nigeriaanse meisjes, hoe moeten die
na hun vrijlating worden opgevangen?
‘Ik hoop één ding,’ zegt trauma expert Alexander: ‘Dat er geen batterij psychologen klaarstaat als ze vrijkomen. Wat elk kidnappingsslachtoffer als eerste nodig heeft, zijn basale zaken waarvan hij of zij verstoken is geweest. Goed voedsel, medische hulp, een warm bed, de liefde van mensen in de omgeving. Pas als zo iemand lichamelijk weer een beetje is bijgekomen heeft het zin om aan het psychische trauma te gaan werken.’ n
Levenslang na ontvoering?De Amerikaanse vrouwen die jarenlang gevangen werden gehouden in het huis van een plaatsgenoot, de Nederlandse journaliste die in Jemen werd ontvoerd – ze zijn weer vrij, maar gaat het ook goed met ze? En hoe zal het verdergaan met de vermiste Nigeriaanse meisjes? Over de langdurige invloed van ontvoering. TEksT: Mensje Melchior fOTO: canstock
Bro
nne
n o.
a.: A
. Fav
aro
e.a.
, The
eff
ects
of t
rau
ma
amo
ng k
idn
ap v
icti
ms
in S
ardi
nia
, Ita
ly, P
sych
olog
ical
Med
icin
e, 2
00
0 / D
.A.
Ale
xand
er, S
. Kle
in, K
idn
appi
ng a
nd
host
age-
taki
ng: a
rev
iew
of e
ffec
ts c
opin
g an
d re
sili
ence
, Jou
rnal
of t
he R
oyal
Soc
iety
of M
edic
ine,
20
09 /
M. N
amny
ak e
.a.,
“St
ock
holm
syn
dro
me”
: psy
chia
tric
dia
gnos
is o
r u
rban
myt
h? A
cta
Psyc
hiat
rica
Sca
ndin
avic
a, 2
008
/ L
.C. T
err,
C
how
chil
la r
evis
ited
: the
eff
ects
of p
sych
ic t
rau
ma
fou
r ye
ars
afte
r a
scho
ol b
us
kidn
appi
ng, T
he A
mer
ican
Jou
rnal
of P
sych
iatr
y, 1
985
Gijzelaars komen er beter uit wanneer ze kleine dingen kunnen doen, zoals hun cel schoonhouden of zich elke dag wassen
actueel