Upload
others
View
11
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
VincentvanGogh30maart1853–29juli1890
door
WielLamers
ProbusIMaastricht–24februari2016
Inhetjaar2015heeftmenuitgebreidhetfeitherdachtdat125jaargeledenVincentvan
Goghisgestorven.Datwasvoormijeenredenomhetlevenvandeschilderwienswerk
ikbijzonderwaardeernadertebestuderen.
VandaagwilikdezeverrassendezoektochtmetUdelen.
Ikzalmijnvoordrachtinvijfdelensplitsen.
1/Deeerste27jaarvanzijnleven,1853-1880
2/ZijneerstejarenalskunstenaarinNederland,1880-1886
3/ZijnlevenalskunstenaarinParijs,1886-1888.
4/DejarendoorgebrachtinZuidFrankrijkenalseindstationAuversietsten
noordenvanParijs,1888-1890
5/Nabeschouwing
1853–1880
VincentvanGoghwerdop30maart1853geborenindehervormdepastorievan
Zundert.HijwasheteerstelevendgeborenkindvanhetechtpaarvanGogh-Carbentus.
Vincentwasuiterlijksprekendzijnmoeder.
ZijnmoederwasopgegroeidinDenHaagineengrootgezin.Zijhoordentotdegegoede
burgerijengedroegenzichdaarooknaar.Annawasaldertigennogsteedsniet
getrouwdterwijlhaarjongstezusophetpuntstondtehuwenmetCentvanGogh.Zij
werdtoengekoppeldaaneenjongerebroervanCent,TheodorusvanGoghpredikantin
2
Zundert,eendorpjeinhetkatholiekezuidenvanNederlandtegendeBelgischegrens.
EengroteretegenstellingwasnauwelijksmogelijkvanDenHaagnaarZundert.
KinderenvanGogh
30maart1852 Vincent(doodgeboren)
30maart1853–29juli1890 VincentWillem
1855-1930 AnnaCornelia
1857-1891 Theo
1859-1916 Elisabeth(Lies)Huberta
1862-1941 Wilhelmina(Wil)Jacoba
1867-1900 Cornelis(Cor)Vincent
ZijnmoederwasopgegroeidinDenHaagineengrootgezin.Zijhoordentotdegegoede
burgerijengedroegenzichdaarooknaar.Annawasaldertigennogsteedsniet
getrouwdterwijlhaarjongstezusophetpuntstondtehuwenmetCentvanGogh.Zij
werdtoengekoppeldaaneenjongerebroervanCent,TheodorusvanGoghpredikantin
Zundert,eendorpjeinhetkatholiekezuidenvanNederlandtegendeBelgischegrens.
EengroteretegenstellingwasnauwelijksmogelijkvanDenHaagnaarZundert.
Vincenthadweinigtotgeencontactmetanderekinderenvanzijnleeftijd.Enzelfs
binnenhetgezinwaarpraktischallesgezamenlijkwerdgedaantrokhijzichterug.Hij
Theodorus(Dorus) vanGogh 1822-1885
AnnaCornelia Carbentus 1819-1907
3
wasenerzijdserggesteldophetgezinslevenanderzijdsergopzichzelf.Hijginghet
liefstalleenzwervenoverdehei,ergtegendewensvanzijnmoeder.
Annaleerdedekinderenzelfschrijvenentekenen.
ToenVincent7jaarwasginghijnaardenieuweopenbareschoolrechttegenoverde
pastorieopdemarkt.Hijkreegopschoolgeencontactmetanderejongensenwerderg
gepest.Hierdoorwerdhijinhetbeginvanhettweedeschooljaardoorzijnoudersvan
schoolgehaaldennamenzeeengouvernanteindienstomhemlestegeven.
Indeloopvan1864,op11jarigeleeftijd,werdbeslotenVincentnaarkostschoolte
sturen.DekeuzevielopeenkostschoolinZevenbergen,deprivéschoolvanJanProvily.
Indezomervan1866ginghijnaardeH.B.S.inTilburg,deRijksschoolWillemII.Maart
1868,slechtsenkelewekenvoorzijnvijftiendeverjaardag,liepVincentwegenmaakte
hettweedejaarnietaf.
InterieurvandewinkelvanGoupil&CoindenHaag
Watnu?GelukkighadoomCent,deouderebroervanzijnvaderwaarnaarVincentwas
vernoemd,inDenHaageenkunsthandel.In1861washijgefuseerdmetAdolpheGoupil
dieeenzelfdezaakhadinParijsenzoontstonddefirmaGoupil&Co.metvestigingenin
Parijs,DenHaag,LondenenBrussel.
Juli1869zestienmaandennadathijvanschoolwasgegaangingVincentindeleerbij
zijnoom.
4
Doorzijnslechtesocialevaardighedenverliephetcontactmetklantenzeermoeizaam.
Ookinzijnprivélevenluktehethemnietvriendschappentesluiten.Meergedrevendoor
zijneenzaamheiddandoorzijnlibidobegonhijhetgezelschapvanprostituésopte
zoeken.
Dezelevenswandelkonmoeilijkverborgenblijvenvoorzijnsuperieurenenzijnouders.
Enonderhetmomvanpromotiewerdhijin1873overgeplaatstnaarLonden.
DaarhaddefirmaGoupil&Coeengroothandel.Maarhoewelergeencontactwasmet
klantenwasookditgeensucces.Hijgleedafnaardeonderkantvandemaatschappijen
zochtzijnheilopnieuwbijprostitués.Hijraaktedepressiefenbegonzichte
verwaarlozen.
OomCentliethem26oktober1874tijdelijkoverplaatsennaardehoofdvestigingin
Parijs.
Injanuari1875keerdehijweerterugnaarEngeland.Erzounueengalerieworden
geopend.Hetwerdechteralsnelduidelijkdathijtotaalongeschiktwas.Enhalfmei
1875werdhijweerovergeplaatstnaarParijs.
Parijswasindietijdindebanvandeimpressionisten.AanVincentgingdittotaal
voorbij.Degodsdiensthadheminzijngreep.Hijhadzichverdieptinenleefdevolgens
de“ImitatioChristi”vanThomasaKempis
ZijnwerkindegalerievanGoupil&Coverliepdesastreus.DeParijsedamesvonden
hemmaareenmerkwaardigefiguur.Hijwerddoorhen‘cehollandaisrustre’genoemd.
Ookzijnkledingwasafkeurenswaardig.HijgedroegzichnaarThomasaKempisdiezegt
“Goddelijkheidvermijdtnietwatsjofelis,enmaaltnietomhetdragenvanoudeen
gehavendekleren”.ToenkerstmisnaderdegingVincentzondertoestemmingvanzijn
superieurennaarhuis,naarEtten,omkerstmisinhuiselijkekringtevieren.Zijnvader
wasin1875beroepentotdomineeinEtten.
Bijzijnterugkeerbeginjanuari1876kreeghijdirectontslagper1april.
Zijneerstebaanwaseenmislukkinggeworden.
Juli1869t/m1april1876:werkzaambijGoupil&Co,DenHaag,LondenenParijs:
Ontslagwegensslechtfunctioneren.
NogsteedsindebanvanThomasaKempisvertrokVincentnaarEngelandomdaarles
tegaangevenopeenschoolvoorarmekinderen.ToenVincentmetKerstmis1876thuis
5
kwamhadzijnvadereenechtebaangeregeldalsboekhouderbijdeboekhandelBraam
inDordrecht.
Vincentechterwildeindevoetsporenvanzijnvadertreden.Hijgingiederezondagnaar
dekerk,hetgafnietwelkezelfsdekatholiekekerksloeghijnietover.
Zomer1877stemdenzijnouderstoe.HijgingnaarAmsterdamomLatijnenGriekste
studerenvoorhetstaatsexamendatnodigwasvoordetheologischestudie.
Infebruari1878werddestudieafgebrokenomdatderesultatenbijherhalingzeer
slechtwaren.
ZijnvaderregeldeeenevangelistenopleidinginBrussel.Maarnadriemaandenwerdhij
vanschoolverwijderd.
IndiedagenlashijeenartikeloverdeBorinage,destreekwaardekolenmijnenwaren
gevestigdinhetzuidenvanBelgië.Hijbeslootdaarheentegaanenzichintezettenvoor
dearmstederarmen.
Indecember1878kwamVincentaanindeBorinageengingdaarwerkenalsvoorganger
ineenkleinegemeenteinWasmes.Maarinjuli1879werdhijweerontslagen.
TheokwamnaarMonsommetVincenttepraten.Hijbeschuldigdehemzijnoudersen
defamiliealleenmaaronheiltehebbengebracht.
Ditkwamhardaan.VincentraakteineencrisisengingzwervenindeBorinage.Deze
zwerftochteindigdetenslotteinEtten
Zijnvadervonddesituatiezoernstigdathijhemwildelatenopnemeninhet
krankzinnigengestichtinGeel.
Vincentwerdwoedend.WanhopigvluchttehijweernaardeBorinage.
IndezeuitzichtlozesituatieschreefhijeenbriefaanTheo.Hetwaseenlitanievan
protestenzelfmedelijdenindelangstebriefdiehijooithadgeschreven.Tenslottekwam
dehartenkreet:
‘Zoiemandweetzelfnietaltijdwathijzoukunnendoen,maarinstinctmatigvoelt
hij:tochbenikergensgoedvoor!Ikvoeldatmijnbestaaneenredenheeft!(…)
Waarvoorzouiknuttigkunnenzijn,waarvoorzouikdienstkunnendoen?Erisiets
inmij,watishettoch!.”
Endanop20augustus1880schreefhij:
“Ikschrijfjeterwijlikaanhettekenenbenenikwilersnelweermeeverdergaan.”
6
VincentenookTheohaddenechtergeenhogedunkvandekrabbels.Hijschreef
aanTheo:“Nietdatdiealleendemoeitewaardzijndatgeervooruitdetrein
stapt.”EnTheobeaamdedit.
DejareninNederland1880–1886
VincentgingnaarBrusselwaarhijzijnintreknamincafé-logement“AuxAmisde
Charleroi”.Hijkreegeentoelagevanzijnouders,diehenzwaarbelastte.Gelukkighad
Theopromotiegemaaktennamhijdetaakvanzijnoudersover.Ditwashetbeginvan
eenlevenslangefinanciëleafhankelijkheidvanTheo.
MetPasen1881gingVincentnaarhuisinEtten.
“PastorieenkerkteEtten”–potloodenpenoppapier9,5x17,8cm
OpdatmomentlogeerdeeennichtvanVincentbijzijnouders,KeeVosmethaarzoontje,
dedochtervandeoudstezusvanzijnmoeder.Zijwaskortgeledenweduwegeworden.
Vincentwerdverliefdophaarmaarzijweeshemresoluutaf.Zijnverliefdheidnam
echtergroteskevormenaanenhalfnovemberginghijhaaropzoekeninAmsterdamom
haartenhuwelijktevragen,uiteraardzonderresultaat.
TeruginEttenkwamhettoteengroteruziemetzijnvader.Hijbeschuldigdezijnouders
vaneenhetzetegenzijnoprechteliefdevoorKeeVos.Tijdensdekerstdagenvan1881
bereiktederuziemetzijnvadereenclimax,waaropVincentuithuiswerdgezet..
7
KeeVos,dochtervanWilhemina(Mina)
CatharinaGerardinaCarbentusen
JohannesPaulusStricker
HijvertroknaarDenHaagwaarhij
leerlingwerdvanMauveeengeslaagde
schilderdiegetrouwdwasmeteennicht
vanzijnmoeder.Ditduurdenoggeen
maand.Erontstondeenhooglopende
ruzieenVincentwerddoorMauveop
straatgezet.
Inmiddelshadhijeenonderkomen
gevondeninDenHaag,Schenkweg138.
HierwoondehijmetChristienHoorn,Sien
genaamd,eenprostituédiezwangerwas.
TheowildedatVincentdezeverhoudingverbrak,maarVincentdeedmeestalhet
tegengesteldevanwatvanhemwerdverlangd.
AlleenmeteenextratoelageluktehetTheoVincentinhetnajaarvan1882telaten
vertrekkennaarDrenthe.
8
HierbegonhijmetolieverfschilderijenaangemoedigddoorTheo.Hijtrokeropuitom
tallozeimpressiesvanhetlandschapvastteleggen.Hetwarenallemaalheeldonkereen
somberedoeken.
Hijhadgeencontactmetdebevolkingenerontstondeengroteeenzaamheid.Hijwerd
steedslabielerenvlakvoorSinterklaas1883vertrokhijnaarNuenenwaarzijnvader
inmiddelswasbenoemd.
Thuisontstonddirectweerdiscussiemetzijnvaderendieliepzodaniguitdehanddat
hijmetKerstmis1883vertroknaarDenHaagomdekerstdagendoortebrengenmet
Sienenhaarkind.
17Januari1884kwamzijnmoedertenvalenliepeenbeenbreukop.Vincentwierpzich
nuopalsverplegerendeverhoudingmetzijnoudersklaardezienderogenop.20Maart
1884huurdehijeentweekamerappartementaandeKerkstraatzo’ndriehonderdmeter
vandepastorieominterichtenalsatelier.
9
IntussenhadVincentkennisgemaaktmet
MargotBegemann.
Zijwasdejongstedochtervaneen
voorgangervanzijnvader.Margotwas
geborenin1841inNuenen,thuisopgeleiden
nooitbuitenNuenengeweest.
Zijleerdeelkaarkennenbijdeverzorging
vanzijnmoederenkregeneenheimelijke
verhouding.Opeengegevenmoment
werdenzijdooreennichtvanMargot
betrapt.Datveroorzaakteeengroot
schandaal.Margotwerdverbannennaar
UtrechtenVincentwerdpersonanongratabijdeBegemannsen.
Op26maart1885kwamzijnvaderterugvaneenetentjemetcollegae.Bijthuiskomst
kreeghijeenberoertewaaraanhijbezweek.Debegrafenishadplaatsop30maart,
Vincentsverjaardag.AllefamilieledenwarennaarNuenengekomen.Vincenthieldzich
echterafzijdig.
10
TheohadgevraagdeenschilderijtemakenvoordeSaloninParijs,eenprestigieuze
tentoonstellingwaariedereengraagwildeexposeren.
Hijwildeeenboerenfamilieschilderen,denuberoemde‘aardappeleters’.Defamiliede
Grootdiendealsmodel.Hetwerkwildeechternietvlotten.Hijbegonsteedsopnieuwen
bleefveranderingenaanbrengen.UiteindelijkstuurdehijhetinmeinaarTheo.Maar
dezekeurdehetaf.LietechternietsmerkenaanVincent.
IntussenwashetalenigetijdbergafwaartsgegaanmetVincent.Hijkreeg
waandenkbeeldenengingzichkledenalseenvagebond.Hijatnauwelijksen
vermagerde.Hijwerddoorzijnomgevinggezienalsde‘gekvanNuenen’.
ZijnzusterAnna(32),dienadedoodvanzijnvaderdetouwtjesinhandenhad
genomen,steldeVincentvoordekeuzeofzijnlevenbeterenofvertrekken.Eindmei
1885vertrokhijuithuisengingnaarzijnatelieraandeKerkstraat.
Indezomervan1885bleekGordinadeGroot,eenvandemodellenvande
aardappeleters,zwangerenVincentwerdbeschuldigddevadertezijn.Dekatholieke
geestelijkheidtrokfelvanleertegenhem.Ditmaaktehetwerkenindestreektotaal
onmogelijk.
11
Oktober1885gingVincentnaarAmsterdamomhetRijksmuseumtebezoekendatnet
wasgeopend.Hijwasergonderdeindrukvandeoudemeesters.HijschreefaanTheo:
“WatmijbijzonderheeftgetroffenbijhetterugzienderoudHollandseschilderijen
isdatzijmeestalsnelzijngeschilderd.DatdezegrootemeestersalseenHals,een
Rembrandt(…)zoveelmogelijkdupremiercoup[ineens]aanzetten–ennietzoo
heelveeleropterugkomen.”
Toenhijinnovemberinzijnatelierzochtnaarietsomdetrouwelozeboerenalsmodel
tevervangen,stuittehijopdebijbelvanzijnvader.Zijnmoederhaddezeaanhem
gegevenomnaarTheotesturen.Hijbegondirectteschilderen.Enhijschreef
ogenblikkelijkaanzijnbroer“Ikschilderdedieineens,opééndag.”.
12
PlotselingéénweekvoorSinterklaasvertrokVincentvoorgoeduitNederlandenging
naarAntwerpen.
Op18januari1888begonVincentmeteencursusopdeAcademieaande
Mutsaardstraat.Ditduurdeechtermaarkort.InfebruaribestooktehijTheometbrieven
dathijnaarParijswildekomen.
DejareninParijsvan1886tot1888
Februari1888enkeledagennadathijantwoordvanTheohadgekregenmethetvoorstel
eerstzijnmoedertehelpenmetinpakkenvoorhaarverhuizingnaarBredavertrok
VincentnaarParijszonderzijnverfrekeningenendetandartstebetalen.Aangekomenin
ParijsstuurdehijeenbriefjenaarTheometdevolgendeinhoud:
“Neemmenietkwalijkdatikregelrechtbengekomen.Ikheberzolangover
nagedachtenikgeloofdatweopdezemaniertijdwinnen.–BeninhetLouvre
vanaftwaalfuurofeerder,alsjewilt.(…)Weregelendezaakwel,datzuljezien.–
Komduszosnelmogelijk.”
EenvandevoornaamsteredenenwaaromVincentnaarParijswasgekomenwasde
herenigingmetTheo.Hijgingnaardekapper,bezochteentandartsomzicheen
13
prothesetelatenaanmetenenbegonzichgoedtekleden.Zelietenzichoveralzienen
warensnelbekendals“lesfrèresvanGogh”.
TheohadintussenvoorhemeenplaatsgeregeldbijdetekenacademievanFernand
Cormon.
14
DetweeleerlingendiededienstuitmaaktenwarenLouisAnquetil,enHenride
Toulouse-Lautrec.Nieuwkomerswerdenontgroendonderleidingvandezetwee.Bij
Vincentgafdatsnelproblemen.Hetisdanooknietverwonderlijkdatzijnverblijfbijde
tekenacademieslechtseenpaarmaandenheeftgeduurd.
Injuni1886gingenVincentenTheoverhuizennaareenanderonderkomen.Vooralop
aandringenvanVincenthuurdenzijeenappartementineenbochtvandeRueLepic.
Alsnelrichttehijinhetnieuweappartementdegrootstekamerinalsatelier.Hetlukte
Vincentechternietmodellentevinden,zodathijweerzijntoevluchttotprostituészocht
meteenwisselendsucces.
WaarschijnlijkheefthijbijdezezoektochtkennisgemaaktmetAgostinaSegatoride
Italiaanseeigenaresvanhetcafé“LeTambourin”aandeBoulevarddeClichy.
DegalerieaandeBoulevardMontmartre,waarTheodegerantwas,werddoordefirma
Goupil&Coaangewezenalsplaatswaardeavantgardekunstenaarshunwerkkonden
aanbieden.Theoreserveerdedeentresolalsplaatswaarhijindezekunsthandelde.Zo
ontstondereengroepkunstenaarsrondomdefrèresvanGogh.DewerkenvanVincent
haddenechteropdeentresoltotaalgeenaftrek.
OokindeTambourinhinghijdewandenvolmetschilderijenzondersucces.
15
Inoktober1887organiseerdeVincenteententoonstellingvanzijnwerkinhet
restaurantduChalet.Maarvoordatdetentoonstellingopendekreeghijruziemetde
eigenaar.Hetwasalafgelopenvoordathetwasbegonnen.
ToenplotselingalseendonderslagbijhelderehemelvertrokVincentinfebruari1888
uitParijsenvestigdezichinArlesindeProvence.
DelaatstejareninArlesenAuversurOise1888–1890
BijzijnaankomstwasArlesbedektmetsneeuw.HijhuurdeeenkamerbovenRestaurant
Carrel.Doorhetslechteweerbegonzijnsyfilisoptespelen.
Inmaartbrakhetvoorjaaraan.HierdoorkreegVincentzowelfysiekalspsychischeen
opleving.Hijgingdriftigaanhetwerkenschilderdedeenefruitboomnadeandere.
Helaaswerdgeenenkelschilderijoftekeningverkocht.Bijdetentoonstellingvande
SalondesIndépendantsontkwamzijninzendingmaarnetaandevuilnisbak.
16
ElkemaandkreeghijvanTheo150franc(Hetdubbelevaneenleraarssalaris)endaar
kwamennogdekostenvoorgrotehoeveelhedenverfendoekbijentochbleefhijTheo
bestokenvoormeergeldenmateriaal.
Vincenthadbinnendekortstekerenruziemetdeeigenaarvanhethotelenookmetde
plaatselijkebevolking.
17
Indezomervan1888verhuisdeVincentvanRestaurantCarrelnaarhetGeleHuis.
HijschreefaanTheo:
“Mijnhuishierisvanbuiteninfrisbotergeelgeschilderdmethardgroeneluiken.”
OpdedagdathijhetcontracttekendeschreefhijaanTheo:
“Ikzoudesnoodsmetz’ntweeëninhetnieuweatelierkunnenwonenendatzouikbest
willen.MisschienkomtPaulGauguinnaarhetZuiden.”
Hijhadzichinzijnhoofdgehaaldeenkunstenaarskolonietestichten.
Eindmei1888schreefhijaanGauguin:
“MonchercopainGauguin
WildejenuschrijvendatikhierinArlespaseenhuishebgehuurdmet4kamers.En
datikdenkdatalsikeenandereschildervinddiezinheefthetZuidenteverkennen
endie,netalsik,zoopgaatinz’nwerkdathijerinkanberustenomtelevenalseen
monnikdieeensindetweewekennaarhetbordeelgaat(…)dateengoedezaak
zouzijn.(…)Hoedanook,alsmijnbroerons250francpermaandstuurtvoorons
tweeën,zoujedanwillenkomen,dandelenwe.(…)Enjegeeftmijnbroeréén
schilderijpermaand.”
Gauguinreageerdeechterniet.
VincenthadinmiddelsdeomgevingvanArlesontdekt.Endatresulteerdeineengroot
aantalschilderijen.
18
Indezomervan1888overleedOomCent.Inaugustuswerdhettestamentgeopenden
hierinstondvermeld:
“IkwilnadrukkelijkbepalendathetmijnwilisdatVincentWillemvanGogh,deoudste
zoonvanmijnbroerTheodorusvanGogh,nietzaldeleninmijnnalatenschap.”
Theoenzijnmoederkregenwelaanzienlijkelegaten.BovendienbepaaldeCentdatna
dedoodvanzijnvrouweenkwartvanzijnnalatenschapnaardekinderenvanDoruszou
gaanuitgezonderdVincent.
DeontervingvanVincentvondTheonieteerlijk.Daaromgebruiktehijzijnerfdeelomde
samenwerkingvanGauguinenVincentmogelijktemaken.HijboodGauguindezelfde
regelingaanalsVincent:eenmaandelijksetoelagevan150francinruilvoor12
schilderijenperjaar.BovendienzouhijGauguinsschuldenenreiskostenbetalen.Hierop
beslootGauguinhetaanbodaantenemenen23oktober1888kwamhijinArlesaan.
IndezetijdwarenzonnebloemenvoorVincenteendwingendonderwerp.Hijmaakte
tallozeschilderijenmetgelezonnebloemendievanhetdoekafspatte.
OndertussenwerddeverhoudingtussenVincentenGauguinsteedsmoeilijkermede
doorhetfeitdatdeschilderijenvanGauguinwelendievanVincentnietwerden
verkocht.EindnovemberwildeGauguinalweervertrekkenuitArles.Doortoedoenvan
19
Theoliethijzijnplanvaren.MaarnaarmateKerstnaderde,nesteldezichinVincentzijn
hoofdwaanideeën.
Opzondag23december1888sloegdevlamindepan.
GauguingingdedeuruitenVincentdachtdathijvertrokuitArles.Dezeteleurstelling
ginghijtelijfmetdrank.Terugopzijnkamerinhetgelehuispasseerdezijntotnu
misluktelevenderevue.Hijliepnaardebadkamerpaktehetscheermesenverwondde
daarmeezijnoor.
Opkerstavondkreeg
Theoviaeenkoerierde
mededelingdatVincent
ernstigziekwasendat
hijonmiddellijkmoest
komen.Toenhijop
kerstochtendinhet
ziekenhuisinArles
aankwamsprakhijmet
FélixReyde
drieëntwintigjarigearts
assistent.
20
DezesteldeTheogerustmetdemededelingdatVincentbinneneenpaardagenweer
naarhuiszoukunnen.DitwasvoorTheohetberichtdathijhetliefstehoorde.Nukonhij
weerteruggaannaarParijswaareennieuwlevenmetJoBongersophemwachtte.
ToenVincentechtermerktedatTheoweerterugwasnaarParijswasdateengeweldige
desillusieenraaktehijineencrisis.
Op7januari1889keerdeVincentterugnaarhetgelehuismethulpvanpostbodeJoseph
RoulinendomineeFrédéricSalles,zijnenigevrienden.
Theowasvolvanzijnnieuwegelukenwasdrukdoendeeenhuistezoekenvooralshij
metJozouzijngetrouwdenkinderenzoukrijgen.Omdefinanciënopordetebrengen
schreefhijVincentomeenbegrotingtemakenzodatallesbeterindehandkonworden
gehouden.
OpVincenthaddateenverkeerdeuitwerking.HijkreegschuldgevoelensenvroegTheo
prompteenverhogingvandetoelage.
Hetgingvankwaadtoterger.Hijwerdparanoïdeenbegontehallucineren.Hijliep
somsbrabbelendoverstraat.Hetkondanooknietuitblijvendatdepolitiehemoppakte
ennaarhetziekenhuisbrachtwaarhijwerdopgenomen.
Van25februaritot23maart1889werdhijopdegeslotenafdelingvanhetziekenhuiste
Arlesbehandeld.
21
DomineeSallesbestookteTheoomietstedoenaandetoestandvanzijnbroer.
Uiteindelijkwerdhijvrijwilligopgenomeninhetaandekatholiekekerkverbonden
krankzinnigengestichtSaint-Paul-de-MausoleinSaint-Rémy25kilometerten
noordoostenvanArlesbeginmei1889.
Dedirecteurvandeinrichtingwasdr.ThéophilePeyron(1827-1895).Hijhadeerstals
artsbijdemarinegewerktenhaddaarnaalsoogartszijnbroodverdiend.Nutegenzijn
pensioenaanlopendwashijhierkomenwerken.
InArleswasdediagnoseepilepsiegestelddiedoorPeyronwerdbevestigd.VoorVincent
wasditeenuitkomst.Nuwashijziek.
Binneneenpaardagennaaankomstkreeghijtoestemmingomeenatelierinterichten
ineengrotekameropdebeganegrond.Hijhadvanhieruittoegangtotdetuin.Hijging
ogenblikkelijkdeplantenindetuinschilderen.Hijbegonmetirissen.Eendoekhelemaal
gevuldmetirissenzonderookmaareenplekjelucht.WasinArlesdekleurgeelde
overwegendekleurhierwashetviolet.
Eindmei,noggeenmaandnaaankomst,wasVincenthelemaalopzijngemakenhij
schreefTheo:
“Ikvoelmehieropmijnplaats”
22
HijvroegenkreegtoestemmingnaarArlestegaanomzijnmeubelsoptehalen.Daar
aangekomenbleekdomineeSallesmetvakantieenJosephRoulinwasnietthuis,de
enigevriendenwaarhijterechtkoninArles.Dusginghijnaarhetbordeelwaarhijzich
tebuitengingaandrank.Ditallesonderhettoeziendoogvanzijnbewaker.
TeruginSaint-Rémykreeghijeenaanvaldieduurdevanhalfjulitoteindaugustus1889.
Toenhijweerhersteldwasginghijalseenbezeteneschilderen.HijschreefaanTheo:
“Hetwerkleidtmeoneindigmeerafdanwatdanook.Hetsterktdewilengeeftdusdie
geestelijkeinzinkingenminderkans.”
TijdenszijnverblijfindeinrichtingteSaint-Rémymaaktehij100tekeningenen150
schilderijen.
HijbegonookweerportrettenteschilderenonderanderenvanTrabuceenbewakervan
deinrichting.
Indecember1889kwamendeaanvallenweerterug.Kerstmiswasaltijdeenbeladen
tijdvoorVincent.BovendienwasTheoenderestvandefamilievooralbezigmetde
geboortevanTheo’seersteling.
Deeerstedagenvan1890washijweerzoveropgeknaptdathijnaarArlesmocht.Maar
daarvondhijnietwathijzochtenkeerdegedesillusioneerdterugnaarSaint-Rémy.
23
Promptkreeghijweereenaanvalwaarbijhijaltierendgeheelbuitenzinnenwas.
ToenTheoenJoeindjanuari1890eenbriefontvingenwaarinPeyronheninformeerde
overzijntoestandwasJojuisteenbriefaanVincentaanhetschrijvenwaarinzijhem
verteldedatinhetprestigieuzeParijsebladMercuredeFrancevanbeginjanuari1890
eenlovendartikelstondoverVincentvandecriticusAlbertAurier.
Toeninmaart1889dejaarlijkseSalondesIndépendantswerdgeopendkoosTheo10
schilderijenuitdiekwamentehangennaastdievanSeurat,Toulouse-Lautrec,Signac,
Anquetil,Pisarro,Guillauminenanderen.
42
24
AnnaBoch,eenBelgischekunstschilderes,kochthetschilderij,derodewijngaardvan
Vincentvoor400franc.Ditwasheteersteschilderijdatwerdverkocht.In1909
verkochtzijhetvoor10.000francaangalerieBergheiminParijseninhetzelfdejaar
werdhetverkochtaaneenRussischetextielhandelaarvoor33.000goudenroebel.
Op16mei1889werdVincentalsgenezenontslagenuitdeinrichtinginSaintRemy
HijstapteopdetreinrichtingParijswaarhijwerdopgewachtdoorTheo.
NadriedagenvertrokhijnaarAuverssurOise,eenplaatsjetennoordenvanParijs
gelegenaaneenzijriviervandeSeine.HijnamzijnintrekindeaubergeRavouxvande
gelijknamigefamilie.
DekeuzevoorAuverswasingegevendoorhetfeitdatdokterPaulGachethierwoonde,
eenartsdiekunstenaarsalsManet,RenoirenCézannetotzijnpatiëntenrekenden.
8Juni1890kwamTheoopbezoekmetzijngezin.Hetwerdeengeweldigedagvoor
Vincent.HijgenootmetvolleteugenenlietzeallemooieplekjesvanAuverszien.
EnigedagenlaterschreefhijaanTheo“Ikhebeenheelprettigeherinnering
overgehoudenaanzondag.Ikhoopdatweelkaarvaakzullenterugzien.”
VincentwasinmiddelsbevriendgeraaktmetdokterGachetenmaakteeenportretvan
hem.
25
Opzondag27julikeerdeVincentnaeenochtendschilderenterugvoorzijnmiddagmaal
indeAuberge.Toenhijklaarwaspaktehijzijnspullenbijelkaarenvertrokweerom
verdertegaanmetzijnwerk,netzoalshijwekenlangbijnaiederedaghadgedaan.
DefamilieRavouxenenkelepensiongastenwarenopdezezomeravondophetterras
blijvenhangen.’sAvondszagenzijVincentstrompelendnaderenzonderzijnschilders
benodigdheden.Hijhieldzijnbuikvastenzijnjasjewasdichtgeknoopt.Zondereen
woordtezeggenginghijrechtstreeksnaarzijnkamer.GustaveRavoux,diezichzorgen
maakte,luisterdeonderaandetrap.Toenhijgekreunhoorde,klomhijnaarVincents
zolderkamer.Vincentbleekopbedteliggen,ineengekrompenvandepijn.
DevolgendedagkwamTheouitParijsoveromzijnbroerbijtestaan.Detoestandvan
Vincentgingzienderogenachteruit.EnTheoschreefaanJo;“Armekerel,hemwerdhet
geluknietingrootematetoegedeeld,enillusie’sblijvenhemnietover.Hetwordthemsoms
zwaar,hijgevoeltzichzoalleen”
TheoconcludeerdedatVincentnietmeerinhetlevengeloofde.Omhalfeen’snachtsop
29julistierfVincentindearmenvanzijnbroer.
Devolgendedag30juliwerdVincentbegraveninAuverssurOise.
EenhalfjaarlateroverleedookTheoenkelewekenvoordeeersteverjaardagvanzijn
zoontje.Hijwerdbegravennaastzijnbroer
26
Kortenabeschouwing
TenslottewiliknogevenstilstaanbijdeziektegeschiedenisvanVincentenalslaatste
zijnsuicide
OverdeziektegeschiedenisvanVincentvanGoghzijnboekenkastenvolgeschreven.Ik
wilmeechterbeperkentottweeauteurs.OpdeeersteplaatsdeneuroloogP.Voskuilen
tenslottedepsychiaterErwinvanMeekeren.
Nahetbewusteoor-incidentisVincentenkelekerenopgenomengeweestinArles,waar
dediagnoseepilepsiewerdgesteldenindeinrichtingSaintPauldeMausolewerddeze
diagnoseovergenomen.VoskuilpubliceerthieruitgebreidoverinSoma&Psychein
1990.
Indezetijdheefthijsteedsvakeraanvallentotzijnontslagbeginmei1890.Deze
aanvallenbestondenuitperiodesmetbewustzijnsstoornissen,waanideeënen
hallucinaties.ZijzijnpasbegonnenindetijddathijinArlesverbleef.
InzijnvroegejarenishijnogbehandeldvooreengonorroeinDenHaagtoenhijsamen
leefdemetSien.InAntwerpenishijbehandeldvoorlues.
MaarzoalswehebbengezieniszijnlevenvoordathijnaarZuidFrankrijkvertrok
psychischallesbehalvevlekkeloosverlopen.
InhetNederlandsTijdschriftvoorGeneeskunde,december2000,heeftpsychiaterErwin
vanMeekereneenvoortreffelijkartikelgepubliceerdoverdepsychiatrische
ziektegeschiedenisvanVincentvanGogh.
27
HijstelthierindatVincenteenzeergrootdeelvanzijnlevensymptomenzouhebben
vertoonddiehetbestpassenbijeenBorderlinestoornis,(ofweleen
persoonlijkheidsstoornis).Datiseenstoornisdiewordtgekenmerktdooreensterke
neigingtotimpulsiefhandelenzonderrekeningtehoudenmetdegevolgensamenmet
emotioneleinstabiliteit.
Impulsiviteitenstemmingswisselingenkunnenwordenbeschouwdalskernsymptomen
vandeborderlinestoornis.HiervanzijninVincentslevensgeschiedenisvelevoorbeelden
tevinden.
Eenanderkenmerkiszelfdestructiefgedrag.Ookdaarzijnveelvoorbeeldenvante
vinden.VolgensMendesdaCostadeedhijinAmsterdamtijdenszijnstudieaan
zelfkastijding.HijhieldzijnhandineenvlamomhetcontactmetKeeVosaftedwingen.
Enlaterhetbewusteoor-incident.
Ookverlatingsangstiseenkenmerk.Daarzijneveneensveelvoorbeeldenvantevinden
inhetlevenvanVincent.Ditisaltezientoenzijnvaderhemnaardekostschoolvan
Provilybracht.Laterherinnerdehijzichditalseenzeertraumatischeervaring.
DeverlatingdoorGauguinkanalseenluxerendmomentgezienwordenwaardoor
Vincentspsychischeevenwichtverstoordwerd.Erontstondeentoestandmet
psychotischeenepileptischeverschijnselen.
ErzijnsterkeaanwijzingendatVincentsziektegeschiedenisalbegonnenwaslangvóór
hetoor-incident.Dediverseverschijnselenenzijninstabiliteitindenken,voelenen
handelengedurendezijnvolwassenlevenmakendeborderlinestoornisals
hoofddiagnosezeeraannemelijk
TenslottenogenkelewoordenoverdevermeendesuicidevanVincent.
Latenwevooropstellendat,125jaarnadato,hetergmoeilijkzonietonmogelijkis
achterdewaretoedrachtvanzijndoodtekomen.
AlsnelginghetverhaaldatVincenteenrevolverhadgeleendvanGustaveRavoux,de
eigenaarvandeherberg.Mensuggereerdedathijdekraaienwildeverjagen.Maarhij
zoueeneindjedekorenveldeningelopenzijndaarzijnspullenneergelegdhebbenen
toenzichzelfhebbenverwond.Hijraaktebuitenbewustzijn.Toenhijweerbijkwamliep
hijterugnaardeherberg.
Ditverhaalisindeloopderjareneeneigenlevengaanleiden.
Hetmerkwaardigeisechterdatzijnspullenenderevolvernooitzijnteruggevonden.
28
Ditisderedendatereennieuweversievanhetgebeurenisopgedokenindelaatste
biografievanVincent.
RenéSecrétan,dezoonvaneenrijkeenzeergezieneParijseapotheker,brachtdezomer
vaakmetdefamiliedoorinAuversophetplatteland,waarzeeenbuitenhuisbezaten.
Renéwaseenpuberdiemetzijnvriendendeomgevingonveiligmaaktenenhetvooral
gemunthaddenopdierareschilder,eenvriendvanzijnbroerGastondiekunstzinnige
ambitieshad.
DezeRenéwasinhetbezitvaneenpistool.EntijdensdepesterijenjegensVincentzou
hijdooreenonvoorzienpistoolschotzijngetroffen.Dejongenshebbentoendespullen
opgeruimd.EnToenVincentweerbijkwamishijnaardeherberggestrompeld.Directna
dezegebeurteniszijndebroersvertrokkennaardekustwaardefamilieookeen
buitenhuishad
Volgensdezeversiezouhetgeheelmeereenfataalongelukjezijngeweestdaneen
zelfmoord.