Embed Size (px)
Citation preview
LIBËR PËR MËSUESINFIZIKA 8
Valbona Agolli
BOTIME
BOTIME
Të gjitha të drejtat janë të rezervuara © Pegi 2012Të gjitha të drejtat lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht të zotëruara nga shtëpia botuese
“Pegi” sh.p.k. Ndalohet çdo riprodhim, fotokopjim, përshtatje, shfrytëzim ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar pjesërisht ose tërësisht pa miratimin paraprak nga botuesi.
Shtëpia botuese: Tel: 042 374 947 cel: 069 40 075 02 [email protected] i shpërndarjes: Tel/Fax: 048 810 177 Cel: 069 20 267 73
Shtypshkronja: Tel: 048 810 179 Cel: 069 40 075 01 [email protected]
PËRMBAJTJA
Plani mësimor 5
TEMA 1.2 Karakteristikat e molekulave dhe atomeve 16TEMA 1.3 Ndërveprimi molekular dhe energjia termike 19TEMA 1.4 Përqendrimi i grimcave në lëndë 22TEMA 1.5 Gjendjet e lëndës 24TEMA 1.6 Dendësia e lëndës 26TEMA 1.7 Zgjidhje detyrash. Ushtrime 28TEMA 1.10 Ushtrimet e testit 29TEMA 2.1 Atomi dhe ndërtimi i tij. Ushtrime 32TEMA 2.3 Zgjidhje detyrash. Ushtrime 34TEMA 2.4 Elektrizimi me fërkim dhe takim. Ushtrime 35TEMA 2.5 Fusha elektrike. Elektrizimi me ndikim. Ushtrime 36TEMA 2.6 Zgjidhje detyrash. Ushtrime 37TEMA 2.9 Rryma elektrike në metale dhe elektrolite. Ushtrime 38TEMA 2.10 Rryma elektrike në gaze dhe boshllëk. Ushtrime 39TEMA 2.12 Test për vetëkontroll 40TEMA 3.1 lëvizja e njëtrajtshme 43TEMA 3.2 Lëvizja e ndryshueshme. Shpejtësia mesatare. 46TEMA 3.3 Zgjidhje detyrash. Ushtrime 47TEMA 3.4 Lëvizja njëtrajtësisht e ndryshuar. Nxitimi. Ushtrime 48TEMA 3.5 Zgjidhje detyrash. Ushtrime 50TEMA 3.6 Rënia e lirë 51TEMA 3.8 Inercia dhe masa. Ushtrime 55TEMA 3.9 Lidhja e nxitimit me forcën dhe masën. Ushtrime 56TEMA 3.10 Zgjidhje detyrash. Ushtrime 56TEMA 3.12 Rezultantja e dy forcave paralele. Ushtrime 58TEMA 3.14 Forca e rëndesës. Pesha. Ushtrime 58TEMA 3.15 Tërheqja e gjithësishme. Fusha gravitacionale. Ushtrime. 59TEMA 3.16 Zgjidhje detyrash. Ushtrime 60TEMA 3.18 Test për vetëkontroll 61TEMA 4.1 Energjia kinetike dhe energjia potenciale. Ushtrime 64TEMA 4.2 Energjia mekanike dhe ligji i ruajtjes së saj. Ushtrime 65TEMA 4.3 Zgjidhje detyrash. Ushtrime 66
4
FIZIKA 8
Hyrje
Ky libër i përgatitur nga autorët vjen në ndihmë të mësuesve, të cilët do të zbatojnë programin lëndor të fizikës së klasës së 8-të.
Në këtë libër është parashikuar të jepen këto komponentë të rëndësishëm për mësuesin:
a) model plani mësimor i kompozuar nga autorët
b) objektivat për çdo temë mësimore.
Objektivat për çdo temë mësimore. Mësuesi është i lirë t`i kompozojë dhe t`i përshtatë në varësi të nivelit dhe përbërjes së nxënësve.
Bazuar në këto komponentë janë përgatitur:
a) module mësimore për zhvillimin një teme mësimore
b) ushtrimet e zgjidhura të çdo teme mësimore për disa kapituj.
5
LIBËR PËR MËSUESIN
PLANI MËSIMOR
LËNDA: FIZIKË
Klasa: VIIIProgrami sintetik
Teori: 36 orë
Zgjidhje detyrash: 10 orë
Punë laboratori: 7 orë
Përsëritje: 5 orë
Test: 4 orë
Orë të lira: 8 orë
Shfrytëzimi i orëve të lira:
1/3 e këtyre orëve mësuesi është i lirë t`i shfrytëzojë për përforcim njohurish në ato tema ku është e nevojshme.
2/3 e këtyre orëve shfrytëzohen për projekte, tema, biseda, ese, konkurse, ekskursione.
6
FIZIKA 8
1I. N
dërt
imi m
olek
ular
i l
ëndë
s(1
1 or
ë)
Teor
i 6 o
rëZ
gjid
hje
dety
rash
1
orë
Punë
labo
rato
ri1
orë
Përs
ëritj
e 1
orë
Test
1 or
ë O
rë e
lirë
1 o
rëO
rë e
lirë
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
japë
për
kufiz
imin
e m
olek
ulës
.2.
Të
shpj
egoj
ë si
lëvi
zin m
olek
ulat
.3.
Të
krah
asoj
ë lë
vizje
n e
mol
ekul
ave
në te
mpe
ratu
rë të
ulë
t me
atë
në
tem
pera
turë
të la
rtë.
1.1
Ndë
rtim
i i lë
ndës
2
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
trego
jë se
mol
ekul
at k
anë
përm
asa
të v
ogla
dhe
të ja
pë sh
embu
j që
tre
gojn
ë se
ndë
rmje
t mol
ekul
ave
ka h
apës
ira të
lira
.2.
Të
shpj
egoj
ë se
mol
ekul
at p
ërbë
hen
nga
atom
et d
he të
bëj
ë kr
ahas
imin
ndë
rmje
t mol
ekul
ave
dhe
atom
eve.
3. T
ë da
llojë
lënd
ën e
thje
shtë
nga
lënd
a e
përb
ërë.
1.2
Kar
akte
rist
ikat
e m
olek
ulav
e dh
e at
omev
e
3
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
trego
jë se
mol
ekul
at b
ashk
ëvep
rojn
ë dh
e të
japë
shem
buj k
u tre
gohe
t ndë
rvep
rimi s
htyt
ës d
he të
rheq
ës.
2. T
ë ja
pë p
ërku
fizim
in e
ene
rgjis
ë te
rmik
e dh
e të
shpj
egoj
ë ps
e m
olek
ulat
zotë
rojn
ë en
ergj
i.3.
Të
shpj
egoj
ë si
ndik
on te
mpe
ratu
ra n
ë en
ergj
inë
term
ike
të n
jë
trup
i.
1.3
Ndë
rvep
rim
i mol
ekul
ar d
he e
nerg
jia te
rmik
e
4O
rë e
lirë
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
japë
shem
buj d
he të
disk
utoj
ë pë
r lid
hjen
e n
dërs
jellë
mid
is te
mpe
ratu
rës d
he e
nerg
jisë
term
ike.
1. N
drys
him
i i e
nerg
jisë
term
ike
lidhe
t me
ndry
shim
in e
tem
pera
turë
s
5
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
japë
për
kufiz
imin
e p
ërqe
ndrim
it të
lënd
ës.
2. T
ë sh
krua
jë fo
rmul
ën e
për
qend
rimit
dhe
ta
zbat
ojë
atë
në p
robl
ema.
3. T
ë in
terp
reto
jë li
dhje
n m
idis
përq
endr
imit
dhe
larg
ësisë
mes
atar
e të
gr
imca
ve.
1.4
Përq
endr
imi i
gri
mca
ve n
ë lë
ndë
Kap
itul
liO
rë te
orik
eZ
gjid
hje
dety
rash
Punë
labo
rato
riPë
rsër
itje
Test
Tota
lI
61
11
110
II6
22
11
12II
I10
51
11
18IV
61
21
111
V8
11
1-
11To
tal
3610
75
462
+ 8
O.L
=70
Orë
Kre
uO
bjek
tiva
t e K
reut
Tem
a m
ësim
ore
për
çdo
orë
mës
imi
Shën
ime
7
LIBËR PËR MËSUESIN
6
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
trego
jë v
etitë
fizik
e që
ka
lënd
a në
çdo
gje
ndje
.2.
Të
krah
asoj
ë pë
rqen
drim
in e
lënd
ës n
ë çd
o gj
endj
e dh
e të
shpj
egoj
ë se
ç`n
dodh
me
larg
ësin
ë m
esat
are
të m
olek
ulav
e.3.
Të
argu
men
tojë
cila
t jan
ë nd
rysh
imet
që
pëso
n lë
nda
kur k
alon
nga
nj
ëra
gjen
dje
në tj
etrë
n.
1.5
Gje
ndje
t e lë
ndës
7
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
japë
për
kufiz
imin
e d
endë
sisë
dhe
ta zb
atoj
ë at
ë në
ush
trim
e.2.
Të
shkr
uajë
form
ulën
e d
endë
sisë
dhe
ta zb
atoj
ë at
ë në
ush
trim
e3.
Të
shpj
egoj
ë lid
hjen
që
ekzis
ton
ndër
mje
t den
dësis
ë dh
e pë
rqen
drim
it.
1.6
Den
dësi
a e
lënd
ës
8
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
lloga
ritë
në m
ënyr
ë m
atem
atik
ore
përq
endr
imi i
një
lënd
e.2.
Të
lloga
ritë
në m
ënyr
ë m
atem
atik
ore
dend
ësia
e n
jë lë
nde.
3. T
ë sh
pjeg
ojë
se d
endë
sia d
he p
ërqe
ndrim
i jan
ë në
për
pjes
ëtim
të
drej
të.
1.7
Zgj
idhj
e de
tyra
sh
9O
bjek
tivat
: Në
fund
të o
rës s
ë m
ësim
it nx
ënës
i duh
et:
1. T
ë pë
rcak
tojë
me
anë
të m
atje
ve m
asën
dhe
vël
limin
e tr
upav
e.2.
Të
njeh
sojë
den
dësin
ë e
trup
ave
të n
drys
hëm
.
1.8
P.L:
Për
cakt
imi i
den
dësi
së së
lënd
ës
101.
9 Pë
rsër
itje
111.
10 T
est p
ër v
etëk
ontr
oll
12II
.A
tom
i dhe
el
ektr
icit
eti
(14
orë)
Teor
i 6 o
rëZ
gjid
hje
dety
rash
2
orë
Punë
labo
rato
ri 2
orë
Përs
ëritj
e 1
orë
Test
1 o
rëO
rë të
lira
2 o
rë
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1.
Të
përs
hkru
ajë
ndër
timin
e a
tom
it.2.
Të
njoh
ë ng
arke
sën
elek
trik
e të
grim
cave
për
bërë
se të
ato
mit.
3. T
ë pë
rshk
ruaj
ë m
ënyr
ën e
bas
hkëv
eprim
it të
nga
rkes
ave
elek
trik
e.
2.1
Ato
mi d
he n
dërt
imi i
tij
13
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1.
Të
përs
hkru
ajë
se ç
farë
janë
jone
t dhe
si fo
rmoh
en a
to.
2. T
ë pë
rshk
ruaj
ë se
kur
një
trup
ësh
të i
ngar
kuar
ele
ktrik
isht.
2. T
ë nj
ohë
veço
ritë
e lë
ndëv
e pë
rçue
se d
he jo
përç
uese
.
2.2
Lën
dët p
ërçu
ese
dhe
jopë
rçue
se
14
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1.
Të
përc
akto
jë n
umrin
e g
rimca
ve n
ë nj
ë at
om.
2. T
ë pë
rcak
tojë
nga
rkes
ës e
lekt
rike
të n
jë jo
ni.
3. T
ë pa
raqe
së sk
emat
ikish
t mod
ele
jone
sh.
2.3
Zgj
idhj
e de
tyra
sh
Orë
Kre
uO
bjek
tiva
t e K
reut
Tem
a m
ësim
ore
për
çdo
orë
mës
imi
Shën
ime
8
FIZIKA 8
15
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1.
Të
përk
ufizo
jë e
lekt
rizim
in m
e fë
rkim
dhe
me
taki
m.
2. T
ë nj
ohë
bash
këve
prim
in e
trup
ave
të n
gark
uar.
3. T
ë sh
pjeg
ojë
elek
trizi
min
e tr
upav
e.2.
4 E
lekt
rizi
mi m
e fë
rkim
dhe
me
taki
m
16
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1.
Të
përs
hkru
ajë
ndër
timin
dhe
funk
sioni
n e
elek
trosk
opit.
2. T
ë sh
pjeg
ojë
ndik
imin
e fu
shës
ele
ktrik
e m
bi tr
upa
të e
lekt
rizua
r.3.
Të
bëjë
dal
limet
mid
is tre
lloj
eve
të e
lekt
rizim
it.2.
5 F
usha
ele
ktri
ke. E
lekt
rizi
mi m
e nd
ikim
17O
bjek
tivat
: Në
fund
të o
rës s
ë m
ësim
it nx
ënës
i duh
et:
1. T
ë pë
rcak
tojë
nga
rkes
ën e
lekt
rike
të n
jë e
lekt
rosk
opi.
2. T
ë sh
pjeg
ojë
duku
rinë
e to
këzim
it.2.
6 Z
gjid
hje
dety
rash
18
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
prov
ojë
në m
ënyr
ë ek
sper
imen
tale
mën
yrën
e e
lekt
rizim
it të
tr
upav
e.2.
Të
nxje
rrë
përfu
ndim
e në
lidh
je m
e ba
shkë
vepr
imin
e tr
upav
e të
el
ektr
izuar
.
2.7
P.P
: Vro
jtim
i i e
lekt
rizi
mit
të tr
upav
e dh
e ba
shkë
vepr
imi i
trup
ave
të e
lekt
rizu
ar
19O
bjek
tivat
: Në
fund
të o
rës s
ë m
ësim
it nx
ënës
i duh
et:
1. T
ë nj
ohë
përd
orim
in e
ele
ktro
skop
it.2.
Të
ndër
tojë
vet
ë nj
ë el
ektro
skop
të th
jesh
të.
2.8
P.P
: Ele
ktro
skop
i. Si
të n
dërt
ojm
ë nj
ë el
ektr
osko
p
20
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1.
Të
shpj
egoj
ë m
ekan
izmin
e rr
ymës
ele
ktrik
e në
met
ale
dhe
elek
trolit
e.2.
Të
dallo
jë n
ë pa
rim ll
ojin
e b
artë
sve
të rr
ymës
ele
ktrik
e në
kët
o tr
upa.
3. T
ë pë
rcak
tojë
dre
jtim
in e
lëvi
zjes s
ë ng
arke
save
në
një
qark
ele
ktrik
.
2.9
Rry
ma
elek
trik
e në
met
ale
dhe
elek
trol
ite
21
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1.
Të
përk
ufizo
jë rr
ymën
ele
ktrik
e në
gaz
e dh
e bo
shllë
k.2.
Të
dallo
jë n
ë pa
rim ll
ojin
e b
artë
sve
të rr
ymës
ele
ktrik
e në
kët
o tr
upa.
3. T
ë sh
pjeg
ojë
emisi
onin
term
o-el
ektro
nik.
2.10
Rry
ma
elek
trik
e në
gaz
e dh
e në
bos
hllë
k
Orë
Kre
uO
bjek
tiva
t e K
reut
Tem
a m
ësim
ore
për
çdo
orë
mës
imi
Shën
ime
9
LIBËR PËR MËSUESIN
22O
rë e
lirë
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
rikuj
tojë
njo
hurit
ë në
lidh
je m
e rr
ymën
ele
ktrik
e.2.
Të
aplik
ojë
këto
njo
huri
në u
shtr
ime
të n
drys
hme.
2. U
shtr
ime
23O
rë e
lirë
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1.
Të
grum
bullo
jë m
ater
iale
në
lidhj
e m
e te
mën
e b
isedë
s.2.
T`i
prez
anto
jë a
to n
ë kl
asë.
3. B
ised
ë: A
plik
imi n
ë te
knik
ë i r
rym
ës e
lekt
rike
në
lëng
je, g
aze,
bos
hllë
k.
242.
11.
Përs
ërit
je25
2.12
. Tes
t për
vet
ëkon
trol
l
26
III.
Duk
urit
ë m
ekan
ike.
Lë
vizj
a dh
e ba
shkë
vepr
imi.
(20
orë)
Teor
i 10
orë
Zgj
idhj
e de
tyra
sh 5
or
ëPu
në la
bora
tori
1 o
rëPë
rsër
itje
1 o
rëTe
st 1
orë
Orë
të li
ra 2
orë
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1.
Të
përk
ufizo
jë lë
vizje
n e
njët
rajts
hme.
2. T
ë nj
ehso
jë sh
pejtë
sinë,
rrug
ën, k
ohën
në
lëvi
zjen
e nj
ëtra
jtshm
e.3.
Të
ndër
tojë
gra
fikët
e m
adhë
sive
për l
ëvizj
en e
një
traj
tshm
e.
3.1
Lëv
izja
e n
jëtr
ajts
hme
27
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1.
Të
përk
ufizo
jë lë
vizje
n e
ndry
shue
shm
e.2.
Të
shpj
egoj
ë sh
pejtë
sinë
mes
atar
e të
lëvi
zjes s
ë tr
upav
e.3.
Të
njeh
sojë
shpe
jtësin
ë m
esat
are
të lë
vizje
s së
trup
ave.
3.2
Lëv
izja
e n
drys
hues
hme.
Shp
ejtë
sia
mes
atar
e
28
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
njeh
sojë
shpe
jtësin
ë e
një
trup
i.2.
Të
njeh
sojë
shpe
jtësin
ë m
esat
are
të n
jë tr
upi.
3. T
ë pë
rcak
tojë
nga
gra
fiku
mad
hësit
ë e
lëvi
zjes.
3.3
Zgj
idhj
e de
tyra
sh
29
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1.
Të
përk
ufizo
jë lë
vizje
n nj
ëtra
jtësis
ht të
ndr
yshu
ar.
2. T
ë nj
ohë
nxiti
min
në
lëvi
zjen
njët
rajtë
sisht
të n
drys
huar
.3.
Të
përd
orë
form
ulat
e lë
vizje
s një
traj
tësis
ht të
ndr
yshu
ar n
ë us
htrim
e të
ndr
yshm
e.
3.4
Lëv
izja
një
traj
tësi
sht e
ndr
yshu
ar. N
xiti
mi
30O
bjek
tivat
: Në
fund
të o
rës s
ë m
ësim
it nx
ënës
i duh
et:
1. T
ë nj
ehso
jë n
xitim
in e
lëvi
zjes s
ë nj
ë tr
upi.
2. T
ë pë
rcak
tojë
nga
gra
fiku
mad
hësit
ë e
lëvi
zjes s
ë nd
rysh
uesh
me.
3.5
Zgj
idhj
e de
tyra
sh
31
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1.
Të
japë
kup
timin
e rë
nies
së li
rë të
trup
ave.
2. T
ë ja
pë k
uptim
in e
nxi
timit
së rë
nies
së li
rë të
trup
ave.
3. T
ë pë
rdor
ë fo
rmul
at e
nxi
timit
të rë
nies
së li
rë.
3.6
Rën
ia e
lirë
e tr
upav
e
Orë
Kre
uO
bjek
tiva
t e K
reut
Tem
a m
ësim
ore
për
çdo
orë
mës
imi
Shën
ime
10
FIZIKA 8
32O
bjek
tivat
: Në
fund
të o
rës s
ë m
ësim
it nx
ënës
i duh
et:
1. T
ë kr
yejë
mat
je p
ër p
ërca
ktim
in e
koh
ës, l
artë
sisë.
2. T
ë nj
ehso
jë n
xitim
in e
rëni
es së
lirë
të tr
upav
e.3.
7 P
.L: M
atja
e n
xiti
mit
të rë
nies
së li
rë
33
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1.
Të
japë
kup
timin
e in
erci
së së
trup
ave.
2. T
ë sh
pjeg
ojë
lidhj
en e
iner
cisë
me
mas
ën.
3. T
ë in
terp
reto
jë ra
ste të
ndr
yshm
e të
iner
cisë
së tr
upav
e.
3.8
Iner
cia
dhe
mas
a
34
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1.
Të
trego
jë e
fekt
et q
ë sh
kakt
on v
eprim
i i fo
rcës
mbi
një
trup
.2.
Të
shpj
egoj
ë lid
hjen
nxi
tim-fo
rcë-
mas
ë.3.
Të
zbat
ojë
ligjin
e d
ytë
të N
juto
nit n
ë us
htrim
e të
ndr
yshm
e.
3.9
Lid
hja
e nx
itim
it m
e fo
rcën
dhe
me
mas
ën
35O
bjek
tivat
: Në
fund
të o
rës s
ë m
ësim
it nx
ënës
i duh
et:
1. T
ë zb
atoj
ë në
ush
trim
e lig
jin e
dyt
ë të
Nju
toni
t.2.
Të
përc
akto
jë n
ga g
rafik
u fo
rcën
, nxi
timin
e tr
upav
e.3.
10 Z
gjid
hje
dety
rash
36O
rë e
lirë
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
trego
jë li
dhje
n dh
e zb
atim
et e
Mat
emat
ikës
me
shke
ncat
e tj
era.
4. B
ised
ë: M
atem
atik
a-gj
uha
shke
ncor
e.
37
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1.
Të
përk
ufizo
jë fo
rcën
si m
adhë
si fiz
ike.
2. T
ë nj
ohë
elem
ente
t e fo
rcës
si m
adhë
si fiz
ike.
3. T
ë sh
pjeg
ojë
pse
forc
a ës
htë
mad
hësi
vekt
oria
le.
3.11
For
ca ë
shtë
mad
hësi
vek
tori
ale
38
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1.
Të
japë
kup
timin
e re
zulta
ntes
së f
orca
ve.
2. T
ë gj
ejë
rezu
ltant
en e
forc
ave
të n
drys
hme.
3. T
ë sh
pjeg
ojë
kur f
orca
t bar
aspe
shoj
në n
jëra
-tjet
rën.
3.12
Rez
ulta
ntja
e d
y fo
rcav
e pa
rale
le
39
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
ndër
tojë
vek
torë
t e fo
rcav
e.2.
Të
përc
akto
jë v
lerë
n e
forc
ave.
3. T
ë nd
ërto
jë re
zulta
nten
e fo
rcav
e pa
rale
le.
3.13
Zgj
idhj
e de
tyra
sh
40
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1.
Të
përk
ufizo
jë fo
rcën
e rë
ndes
ës si
mad
hësi
fizik
e.2.
Të
përk
ufizo
jë p
eshë
n e
trup
ave.
3. T
ë da
llojë
pes
hën
nga
forc
a e
rënd
esës
.
3.14
For
ca e
rënd
esës
. Pes
ha
41O
bjek
tivat
: Në
fund
të o
rës s
ë m
ësim
it nx
ënës
it du
het:
1. T
ë ja
pë k
uptim
in e
tërh
eqje
s së
gjith
ësish
me
të tr
upav
e.2.
Të
shpj
egoj
ë dh
e nj
ohin
forc
ën g
ravi
taci
onal
e.
3.15
Tër
heqj
a e
gjit
hësi
shm
e. F
usha
gra
vita
cion
ale
Orë
Kre
uO
bjek
tiva
t e K
reut
Tem
a m
ësim
ore
për
çdo
orë
mës
imi
Shën
ime
11
LIBËR PËR MËSUESIN
42O
bjek
tivat
: Në
fund
të o
rës s
ë m
ësim
it nx
ënës
it du
het:
1. T
ë vi
zato
jë fo
rcat
që
vepr
ojnë
në
një
trup
.2.
Të
njeh
sojë
në
mën
yrë
mat
emat
ikor
e vl
erën
e k
ëtyr
e fo
rcav
e.
3.16
Zgj
idhj
e de
tyra
sh
43O
rë e
lirë
Obj
ektiv
at:
1. T
ë gr
umbu
llojë
mat
eria
le n
ë lid
hje
me
tem
ën p
roje
ktit.
2. T
ë bë
jë p
reza
ntim
in e
pro
jekt
it du
ke i
para
qitu
r dhe
me
poste
ra.
5. P
roje
kt: S
hman
gia
e ak
side
ntev
e në
rru
gë
443.
17 P
ërsë
ritj
e45
3.18
Tes
t për
vet
ëkon
trol
l
46
IV.
Ener
gjia
mek
anik
e.
Shnd
ërri
mi d
he
ruaj
tja
e sa
j (13
orë
)
Teor
i 6
orë
Zgj
idhj
e de
tyra
sh
1 or
ëPu
në la
bora
tori
2 o
rëPë
rsër
itje
1 o
rëTe
st 1
orë
Orë
të li
ra 2
orë
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
përs
hkru
ajë
rasti
n se
kur
një
forc
ë kr
yen
punë
mbi
një
trup
.2.
Të
përk
ufizo
jë e
nerg
jinë
kine
tike
dhe
pote
ncia
le.
3. T
ë nj
ehso
jë p
unën
e k
ryer
nga
një
trup
kur
ai z
otër
on e
nerg
ji ki
netik
e dh
e po
tenc
iale
.
4.1
Ene
rgjia
kin
etik
e dh
e en
ergj
ia p
oten
cial
e
47
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1)
Të
japë
për
kufiz
imin
e e
nerg
jisë
mek
anik
e.2)
Të
traj
tojë
ligj
in e
ruaj
tjes d
he tr
ansfo
rmim
it të
ene
rgjis
ë m
ekan
ike.
3) T
ë zb
atoj
ë kë
të li
gj n
ë us
htrim
e të
ndr
yshm
e.
4.2
Ene
rgjia
mek
anik
e dh
e lig
ji i r
uajt
jes s
ë sa
j
48O
bjek
tivat
: Në
fund
të o
rës s
ë m
ësim
it nx
ënës
it du
het:
1. T
ë zb
atoj
ë lig
jin e
ruaj
tjes d
he sh
ndër
rimit
të e
nerg
jisë
në u
shtr
ime
të n
drys
hme.
4.3
Zgj
idhj
e de
tyra
sh
49
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
krye
jë m
atje
për
të p
ërca
ktua
r mas
ën e
trup
ave,
koh
ën e
lëvi
zjes,
gjat
ësin
ë dh
e la
rtës
inë
e rr
afsh
it të
pje
rrët
.2.
Të
njeh
sojë
vle
rat e
ene
rgjiv
e po
tenc
iale
dhe
kin
etik
e të
trup
it.
4.4
P.L
: Shn
dërr
imi i
ene
rgjis
ë po
tenc
iale
në
ener
gji k
inet
ike
50
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1.
Të
njoh
ë m
akin
at e
thje
shta
dhe
funk
sioni
n e
tyre
.2.
Të
përk
ufizo
jë rr
egul
lën
e ar
të të
mek
anik
ës.
3. T
ë zb
atoj
ë kë
të rr
egul
l në
usht
rime
të n
drys
hme.
4.5
Mak
inat
e th
jesh
ta. R
regu
lla e
art
ë e
mek
anik
ës
51
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
përk
ufizo
jë e
përs
inë
mek
anik
e të
një
mak
ine.
2. T
ë pë
rkufi
zojë
mirë
sinë
apo
rend
imen
tin e
një
mak
ine.
3. T
ë nj
ehso
jë re
ndim
entin
e n
jë m
akin
e në
ush
trim
e të
ndr
yshm
e.
4.6
Mir
ësia
e m
akin
ave
të th
jesh
ta
52
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
të k
ryej
ë m
atje
për
të p
ërca
ktua
r pes
hën
e tr
upit,
gja
tësin
ë dh
e la
rtës
inë
e rr
afsh
it të
pje
rrët
.2.
Të
njeh
sojë
dA
, hA,
.EM
dhe
R n
ë rr
afsh
in e
pje
rrët
4.7
P.L
: Për
cakt
imi i
epë
rsis
ë m
ekan
ike
dhe
mir
ësis
ë së
rra
fshi
t të
pjer
rët
Orë
Kre
uO
bjek
tiva
t e K
reut
Tem
a m
ësim
ore
për
çdo
orë
mës
imi
Shën
ime
12
FIZIKA 8
53
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
njoh
ë llo
jet e
ene
rgjiv
e që
ekz
istoj
në n
ë na
tyrë
.2.
Të
përk
ufizo
jë li
gjin
e ru
ajtje
s dhe
tran
sform
imit
të e
nerg
jisë.
3. T
ë sh
pjeg
ojë
lidhj
en q
ë ek
zisto
n nd
ërm
jet e
nerg
jisë
dhe
mas
ës së
tr
upit.
4.8
Ene
rgjia
rre
th n
esh.
Lig
ji i r
uajt
jes s
ë en
ergj
isë
54O
rë e
lirë
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
rikuj
tojë
njo
hurit
ë e
mar
ra p
ër m
akin
at e
thje
shta
, llo
jet e
en
ergj
ive
dhe
ligjin
e ru
ajtje
s së
ener
gjisë
.2.
Të
zbat
ojë
këto
njo
huri
në u
shtr
ime
të ti
peve
të n
drys
hme.
6. U
shtr
ime
55
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1.
Të
bëjë
dal
limin
ndë
rmje
t mak
inav
e m
otor
ë dh
e gj
ener
ator
ë.2.
Të
bëjë
dal
limin
ndë
rmje
t mot
orëv
e m
e dj
egie
të b
rend
shm
e dh
e at
yre
me
djeg
ie të
jash
tme.
3. T
ë nj
ehso
jë re
ndim
entin
e m
otor
ëve
term
ikë
në u
shtr
ime
të
ndry
shm
e.
4.19
Mot
orët
dhe
gje
nera
torë
t
56O
rë e
lirë
Obj
ektiv
at:
1. T
ë pa
sqyr
ojnë
bur
imet
e e
nerg
jisë
në zo
nat e
tyre
të b
anim
it, të
sh
oqër
uara
me
viza
time,
foto
etj.
7. P
unë
me
tem
ë: B
urim
i i e
nerg
jisë
dhe
shfr
ytëz
imi i
tyre
në
zona
t e b
anim
it.
574.
10 P
ërsë
ritj
e58
4.11
Tes
t për
vet
ëkon
trol
l
59V. Va
la d
he ti
ngul
li (1
2 or
ë)
Teor
i 8
orë
Zgj
idhj
e de
tyra
sh
1 or
ëPu
në la
bora
tori
1 or
ëPë
rsër
itje
1 o
rëO
rë të
lira
1 o
rë
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1.
Të
përk
ufizo
jë lë
vizje
n lë
kund
ëse
si m
adhë
si fiz
ike.
2. T
ë nj
ohë
kara
kter
istik
at e
lëvi
zjes l
ëkun
dëse
.3.
Të
njeh
sojë
per
iodë
n dh
e fre
kuen
cën
e lë
kund
jeve
të n
drys
hme.
5.1
Lëk
undj
et. K
arak
teri
stik
at e
lëku
ndje
ve
60
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
japë
për
kufiz
imin
e v
alës
.2.
Të
njoh
ë dh
e da
llojë
tipe
t e v
alëv
e.3.
Të
njoh
ë ka
rakt
erist
ikat
e v
alëv
e.
5.2
Val
a. K
arak
teri
stik
at e
val
ës
61
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
përk
ufizo
jë rr
ezen
dhe
fron
tin v
alor
.2)
Të
njoh
ë ku
shte
t e p
asqy
rimit
dhe
përt
hyer
jes s
ë va
lëve
.3.
Të
krah
asoj
ë sh
pejtë
sitë
dhe
gjat
ësitë
e v
alëv
e gj
atë
përt
hyer
jes s
ë ty
re.
5.3
Pas
qyri
mi d
he p
ërth
yerj
a e
valë
ve
Orë
Kre
uO
bjek
tiva
t e K
reut
Tem
a m
ësim
ore
për
çdo
orë
mës
imi
Shën
ime
13
LIBËR PËR MËSUESIN
62
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
njeh
sojë
per
iodë
n dh
e fre
kuen
cën
e nj
ë va
le.
2. T
ë nj
ehso
jë sh
pejtë
sinë
e pë
rhap
jes s
ë va
lës n
ë nj
ë m
jedi
s.5.
4 Z
gjid
hje
dety
rash
63
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
përk
ufizo
jë d
ifrak
sioni
n dh
e in
terfe
renc
ën e
val
ëve.
2. T
ë sh
pjeg
ojë
kush
tet n
ë të
cila
t ndo
dh d
ifrak
sioni
.3.
Të
shpj
egoj
ë ku
shte
t në
të c
ilat n
dodh
inte
rfere
nca.
5.5
Difr
aksi
oni d
he in
terf
eren
ca e
val
ëve
64
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
përk
ufizo
jë v
alën
zano
re si
form
ë e
valë
s mek
anik
e.2.
Të
shpj
egoj
ë m
ënyr
ën se
si p
ërha
pet v
ale
zano
re.
3. T
ë nj
ehso
jë sh
pejtë
sinë
e pë
rhap
jes s
ë tin
gulli
t në
një
mje
dis.
5.6
Val
ët z
anor
e
65
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësi d
uhet
:1.
Të
shpj
egoj
ë je
honë
n si
duku
ri ak
ustik
e dh
e ku
shte
t në
të c
ilat
ndod
h aj
o.2.
Të
shpj
egoj
ë ku
shte
t në
të c
ilat n
dodh
difr
aksio
ni d
he in
terfe
renc
a e
valë
ve za
nore
.3.
Të
shpj
egoj
ë re
zona
ncën
aku
stike
.
5.7
Duk
urit
ë ak
usti
ke
66O
bjek
tivat
: Në
fund
të o
rës s
ë m
ësim
it nx
ënës
i duh
et:
1. T
ë nj
ohë
kara
kter
istik
at e
ting
ullit
.2.
Të
njoh
ë tin
gujt
muz
ikor
ë dh
e m
ënyr
ën e
për
ftim
it të
tyre
.3.
Të
dallo
jë n
jë ti
ngul
l nga
zhur
ma.
5.8
Kar
akte
rist
ikat
e ti
nguj
ve. T
ingu
jt m
uzik
orë
675.
9 P.
L: M
atja
e sh
pejt
ësis
ë së
ting
ullit
dhe
stud
imi
i lar
tësi
së së
tij
68
Obj
ektiv
at: N
ë fu
nd të
orë
s së
mës
imit
nxën
ësit
duhe
t:1.
Të
njoh
ë nd
ërtim
in d
he fu
nksio
nin
e ap
arat
it të
dëg
jimit.
2. T
ë kl
asifi
kojë
ting
ujt s
ipas
frek
uenc
ës së
tyre
.3.
Të
disk
utoj
ë në
lid
hje
me
ndot
jen
akus
tike
dhe
prob
lem
et q
ë sh
kakt
on a
jo.
5.10
Të
dëgj
uari
t
69O
rë e
lirë
8. E
ksku
rsio
n. E
vide
ntim
i i z
onav
e m
e m
ë te
për
ndot
je a
kust
ike
705.
11 P
ërsë
ritj
e
Orë
Kre
uO
bjek
tiva
t e K
reut
Tem
a m
ësim
ore
për
çdo
orë
mës
imi
Shën
ime
14
FIZIKA 8
Tabela: Taksonomia konjitive e Blumit
Tre nivelet e arritjeve Nivelet e Blumit Foljet përshkruese
Niveli bazë
1. Të njohuritËshtë riprodhimi i një diçkaje pa shpjegime dhe pa e lidhur me diçka tjetër. Përsëritje e emrave, rregullave, përkufizimeve dhe shpjegimeve ashtu siç janë dhënë. Është niveli më i ulët i nxënësve në fushën e njohjes.
Përkufizo, përsërit, përshkruaj me fjalët e tekstit, identifiko, vër në tabelë, harto një listë, emërto, riprodho etj.
2. Të kuptuaritËshtë aftësia për të kapur kuptimin e materialit. Është baza e fushës së njohjes, një hap më tej se TË NJOHURIT
Shpjego, zgjero, jep shembuj të tjerë, nxirr përfundime, perifrazo, rishkruaj, përgjithëso, interpretoje ndryshe, nxirr një përfundim etj.
Niveli mesatar
3. AplikimiËshtë aftësia për të përdorur materialin e mësuar në situata të reja dhe konkrete. Zbatohen rregulla, metoda, koncepte, parime, ligke dhe teori.
Të aplikosh (zbatosh), të shfrytëzosh, të ndryshosh, të njehsosh, të klasifikosh, të provosh, të vësh në dukje, të manipulosh, të përgatit, lidh, trego, shpjego, përdor etj.
4. AnalizaËshtë analiza për ta copëtuar materialin në pjesë përbërëse, ç`ka sjell një kuptim më të mirë të organizimit të tij. Meqenëse krahas përmbajtjes kuptohet dhe forma organizative e materialit, niveli intelektual është më i lartë se në të kuptuarit.
Copëto, ndaj në pjesë, shpjego përse, diferenco, shquaj, dallo, vër në dukje, lidh, seleksiono etj.
Niveli I lartë
5. SintezaËshtë aftësia që formon një të tërë duke bashkuar pjesët. Mund të jetë: komunikim I një plani veprimesh, klasifikim informacioni etj.
Kombino, harto, krijo, zgjidh (një problem që ka shumë rrugë), kompozo, jep mendime, përmirëso, organizo, planifiko, risistemo, të shkruash, të tregosh, të prodhosh, të hartosh, të transmetosh, të krijosh, të propozosh, të planifikosh, të prodhosh, të modifikosh, të specifikosh, të kombinosh, të organizosh, të sintetizosh, të klasifikosh, të përfundosh, të zhvillosh, të modifikosh, të ndërtosh etj.
6. VlerësimiËshtë aftësia për të gjykuar vlerën e një materiali, të mirën e një ideje, motivet e sjelljeve, vlerësimin e zgjidhjeve të problemit, ndërtimi I komunikimeve gjykuese etj.
Krahaso, konkludo vër në kontrast, kritiko, përshkruaj, shpjego, justifiko, interpreto, lidh, përmblidh, bëj një evidencë etj.
15
LIBËR PËR MËSUESIN
OBJEKTIVAT E KREUT I: NDËRTIMI MOLEKULAR I LËNDËS
Në fund të kreut nxënësi/ja të jetë i/e aftë:Të tregojë se lënda ka ndërtim thërrmijor.• Të japë përkufizimin e molekulës dhe të krahasojë vetitë e saj me
vetitë e thërrmijave të tjera.• Të krahasojë lëvizjen e molekulave në temperatura të ulëta me
atë në temperatura të larta.• Të tregojë se molekulat kanë përmasa të vogla.• Të japë shembuj ku të tregojë se ndërmjet molekulave ka
hapësira të lira.• Të bëjë dallimin midis molekulës dhe atomit.• Të bëjë dallimin midis lëndës së thjeshtë dhe lëndës së përbërë.• Të japë shembuj të lëndëve të thjeshta dhe të përbëra.• Të japë shembuj ku të tregojë se molekulat ndërveprojnë me
njëra-tjetrën.• Të japë shembuj të bashkëveprimit të molekulave me forca
shtytëse dhe tërheqëse.• Të japë përkufizimin e energjisë termike dhe të shpjegojë pse
molekulat zotërojnë energji.• Të shpjegojë si ndikon temperatura në energjinë termike të
trupit.• Të japë përkufizimin e përqendrimit si madhësi fizike• Të shkruajë formulën e përqendrimit.• Të zbatojë formulën e përqendrimit në ushtrime.• Të interpretojë lidhjen që ekziston ndërmjet përqendrimit dhe
largësisë mesatare ndërmjet grimcave dhe të gjendjes së lëndës.• Të tregojë cilat janë gjendjet e lëndës.• Të tregojë vetitë fizike që ka lënda në çdo gjendje.• Të argumentojë cilat janë ndryshimet që pëson lënda kur kalon
nga njëra gjendje në tjetrën.• Të japë përkufizimin e dendësisë.• Të tregojë nga varet ajo.• Të shkruajë formulën dhe ta zbatojë në ushtrime.• Të krahasojë dendësitë e lëndës në gjendje të ndryshme.• Të shpjegojë lidhjen që ekziston ndërmjet dendësisë dhe
përqendrimit.
16
FIZIKA 8
Mësimi 1.1Tema: Ndërtimi i lëndës
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:Niveli bazë: të japë përkufizimin e molekulësNiveli mesatar: të shpjegojë si lëvizin molekulatNiveli i lartë: të krahasojë lëvizjen e molekulave në temperaturë të ulët me atë në temperaturë të lartë.
Metoda: Diskutim, shpjegim, eksperiment.Mjetet: teksti, gotë me ujë të ftohtë, të ngrohtë dhe bojë.Struktura e organizimit të mësimit: E.R.R.Evokimi: kërkoj nga nxënësit t’u japin përgjigje pyetjeve: Ç’kemi thënë për ndërtimin e lëndës, a mund të grimcohet ajo? Po molekulë çfarë kemi quajtur? Si janë përmasat e molekulës?Realizimi i kuptimit: Nxënësit hapin librin dhe lexojnë paragrafin e parë të mësimit. Shkruajnë në fletore edhe trupa të tjerë që kanë ndërtim thërrmijor. Diskutohet me nxënësit për figurat e librit dhe shembujt që ata kanë gjetur vetë dhe nxirret përfundimi se: lënda në çdo gjendje ka ndërtim thërrmijor. Ajo përbëhet nga grimca shumë të vogla. Jepet përkufizimi i molekulës: si thërrmija më e vogël e lëndës që ruan vetitë e saj.Tregohet edhe mjeti me të cilin shikohet molekula që është mikroskopi elektronik.Nxënësit lexojnë në heshtje pjesën e dytë: Lëvishmëria e grimcave. Pyeten nxënësit pse kur hedhim sheqer në një gotë me ujë ai është i gjithi i ëmbël?Çfarë tregon kjo? Si kanë lëvizur molekulat?Themi se meqenëse i gjithë uji është i ëmbël, molekulat e sheqerit janë shpërhapur nën ujë në të gjitha drejtimet, pra molekulat lëvizin në mënyrë të pareshtur dhe të çrregullt.Quhet lëvizje brauniane për nder të shkencëtarit që e zbuloi.- lexohet nga një nxënës jeta e shkencëtarit.- bëhet eksperimenti me pikat e bojës, të cilat hidhen në ujë të ngrohtë dhe në ujë të ftohtë, matet koha në të dyja rastet. Pyeten nxënësit: kush përhapen me shpejt, molekulat në ujin e ngrohtë apo të ftohtë? Nxirret konkluzioni se: sa më e lartë të jetë temperaturë e lëndës, aq më shpejt lëvizin molekulat.
- Nxënësit sjellin dhe shembuj të tjerë.Reflektimi: zhvillohet ushtrimi 1.N.B. ---- U.1 (a,b)N.M.---- U.1 (a,b,c)N.L.--- U.1 (a,b,c,d)Diskutohen përgjigjet.Detyrë shtëpie: U.2 dhe U.4
17
LIBËR PËR MËSUESIN
Ushtrime2. Plotësoni me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme:- Çdo lëndë është e përbërë nga grimca të vogla, të cilat nuk mund të shihen me sy të lirë.- Lëndë të ndryshme përbëhen nga molekula të ndryshme.- Lëvizja e molekulave në lëndë quhet lëvizje termike.- Lëvizja e molekulave të një lëngu sipas një trajektoreje vijëthyer dhe të çrregullt quhet lëvizje brauniane.
3. Tregoni nëse alternativat e mëposhtme janë të vërteta ose të gabuara.- Grimcat e miellit të grurit janë molekula sepse ato janë shumë të vogla. V G- Grimcat e sheqerit nuk janë molekula sepse gjatë tretjes ato ndahen në grimca akoma më të vogla, duke i dhënë ujit shije të ëmbël. V G- Lëndë të njëjta përbëhen nga molekula të ndryshme. V G- Shpejtësia e lëvizjes së molekulave varet nga temperatura. V G- Molekulat e ujit dhe të vajit janë të njëjta. V G
4. A ndryshojnë midis tyre molekulat e ujit të ftohtë me ato të ujit të nxehtë? Pse?Përgjigje: Jo, sepse kemi të bëjmë me të njëjtën lëndë dhe formula kimike e ujit është e njëjtë në të dy rastet.
5. Në figurë janë paraqitur tri gota me verë. Në cilën prej tyre ka më tepër molekula? Përgjigje: Në gotën e tretë ka më tepër molekula të verës sepse dhe sasia e lëndës në të është më e madhe.
Mësimi 1.2Tema: Karakteristikat e molekulave dhe atomeve
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:Niveli bazë: të tregojë se molekulat kanë përmasa të vogla dhe të japë shembuj që tregojnë se ndërmjet molekulave ka hapësira të lira.Niveli mesatar: të shpjegojë se molekulat përbëhen nga atomet dhe të bëjë krahasimin ndërmjet molekulave dhe atomeve.Niveli i lartë: të dallojë lëndën e thjeshtë nga lënda e përbërë.Metoda: Imagjinatë e drejtuar, diskutim.Mjete: tekstiStruktura e organizimit të mësimit: E.R.R Evokimi: Kemi thënë se molekulat shihen vetëm me mikroskop elektronik. Atëherë ç’mund të themi për përmasat e molekulave, si janë ato?
18
FIZIKA 8
-Nxënësit përgjigjen se përmasat janë shumë të vogla. Bëhen pyetjet: po kur hedhim kripë në ujë, dallohen molekulat e kripës? Po niveli i ujit në enë a ndryshon?-Realizimi i kuptimit: Nxënësit shikojnë figurat 1.4 (a,b) dhe bëjnë krahasimin. Themi se molekulat e lëndëve të ndryshme kanë përmasa të ndryshme.Pra themi se përmasat e molekulave varen nga lloji i molekulës.Sa të vogla janë molekulat? Bëhet krahasimi: kur molekula zmadhohet aq herë sa të bëhet sa një portokall, portokalli duke u zmadhuar po aq herë bëhet sa rruzulli tokësor.I kthehemi edhe njëherë pyetjes që bëmë për kripën e tretur në ujë. Themi se ajo (kripa) nuk duket sepse përmasat e molekulave janë shumë të vogla.Bëhet përsëri pyetja: Si mendon, po niveli përse nuk ndryshon?-Nxirret konkluzioni se: ndërmjet molekulave ka hapësira të lira.Pyeten nxënësit: a mund të sillni shembuj të tjerë ku të tregojmë se ndërmjet molekulave ka hapësira të lira? Nxënësit japin shembullin e tretjes së sheqerit, ose kur hedhim pika boje në ujë, kur përsëri niveli nuk ndryshon.-Pyeten nxënësit: A e keni dëgjuar fjalën atom? Themi se ai e përbën molekulën, por nuk ruan vetitë e saj.Shikojmë fig.1.5 (a,b) dhe nxirret përfundimi se: molekula mund të ketë atome të njëjta dhe të ndryshme dhe atomi nuk i ruan vetitë fizike të lëndës.-Jepet një shembull: molekulat e ujit H2O ka 2 atome hidrogjen dhe një atom oksigjen që janë në gjendje të gaztë, të bashkuar japin ujin që është në gjendje të lëngët.-Përmendim lëndët si hidrogjen, oksigjen, ujë, alumin dhe pyeten nxënësit:Si i kanë molekulat këto lëndë, të njëjta apo të ndryshme?Bëhet dallimi midis lëndëve të thjeshta (me molekula të njëjta) dhe lëndëve të përbëra (me molekula të ndryshme).Reflektimi: Nxënësit ndahen në katër grupe për ushtrimin 1 nga një pyetje për çdo grup, ndërsa ushtrimin 2 do ta punojnë të gjithë.Diskutohen përgjigjet e nxënësve dhe bëhet vlerësimi se sa është kuptuar lënda e re.Jepet detyra e shtëpisë sipas niveleve: N.B. ushtrimin 3 dhe detyrën praktike.N.L. ushtrimin 4,5, dhe detyrën praktike.
Ushtrime2. Plotësoni me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme:
- Molekulat e lëndëve të ndryshme kanë përmasa të ndryshme.- Atomet e molekulave të një lënde nuk kanë veti fizike të njëjta me ato të
lëndës.- Kur tresim një sasi të vogël sheqeri në ujë, vëllimi i tij pothuaj nuk
ndryshon.- Molekula e oksigjenit përbëhet nga atome të të njëjtit element kimik.
19
LIBËR PËR MËSUESIN
3. Tregoni nëse alternativat e mëposhtme janë të vërteta apo të gabuara.- Molekulat përbëhen nga atomet. V G- Atomet ruajnë vetitë fizike dhe kimike të lëndës. V G- Atomet kanë përmasa më të mëdha se molekulat. V G- Midis molekulave ka hapësira të lira. V G- Molekula e ujit përbëhet nga një atom oksigjen dhe dy atome hidrogjen. V G- Teli i bakrit përbëhet vetëm nga molekula të bakrit (Cu). V G- Minerali i hekurit është lëndë e thjeshtë sepse përbëhet vetëm nga molekula të hekurit (Fe). V G
4. Përse kur godasim me çekiç një gozhdë, ajo zë vend dhe ngulet në dërrasë?Përgjigje: Gozhda zë vend dhe ngulet në dërrasë sepse midis molekulave të dërrasës ka hapësira të lira.
5. Përse bojën plastike që bie mbi dysheme duhet ta pastrojmë menjëherë, pasi më vonë është e vështirë të hiqet?Përgjigje: Sepse pas njëfarë kohe molekulat e bojës plastike zënë vend midis hapësirave të lira të molekulave të dyshemesë.
Detyrë praktikeMerrni dy gota, në njërën prej tyre hidhni ujë shumë të nxehtë deri në ¾ e lartësisë dhe menjëherë mbulojeni me një copë kartoni të zakonshëm. Mbi karton vendosni gotën tjetër me fundin sipër. Çfarë do të vini re pas pak kohe në faqet e brendshme të gotës së sipërme? Si shpjegohet ky fenomen? Përgjigje: Faqet e brendshme të gotës së sipërme do të mbushen me bulëza uji. Kjo ndodh sepse molekulat e avujve të ujit të nxehtë do të depërtojnë në hapësirat e lira të kartonit.
Mësimi 1.3Tema: Ndërveprimi molekular dhe energjia termike
Objektivi: në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë të aftë:Niveli bazë: të tregojë se molekulat bashkëveprojnë dhe të japë shembuj ku tregohet ndërveprimi shtytës dhe tërheqës.Niveli mesatar: të japë përkufizimin e energjisë termike dhe të shpjegojë pse molekulat zotërojnë energji.Niveli i lartë: të shpjegojë si ndikon temperatura në energjinë termike të një trupi.Metoda: imagjinatë e drejtuar, diskutim.Mjetet: teksti, fije peri, llastik, sfungjer, tel.Struktura e organizimit të mësimit E.R.R
20
FIZIKA 8
Evokimi: diskutohet ushtrimi 5 i mësimit të kaluar dhe detyra praktike që ishte dhënë detyrë shtëpie.Pyeten nxënësit se ç’kuptoni me molekulë? Çfarë vetie kanë molekulat? Si lëvizin ato?Realizimi i kuptimit: Duke u bazuar dhe në përgjigjet e nxënësve se molekulat lëvizin në mënyrë të pandërprerë dhe të çrregullt, u drejtohet pyetja: Pse kur molekulat lëvizin në mënyrë të çrregullt nuk shpërbëhet lënda? Gjithashtu u drejtohen pyetjet pse nuk mund ta ndajmë një copë metali në pjesë më të vogla? Pse lëngjet ngjishen me vështirësi? Nxënësit do të mendohen disa minuta dhe ndihmohen për të dhënë përgjigje duke i drejtuar pyetjen:Si mendoni, çfarë forcash duhet të veprojnë ndërmjet molekulave që lënda të mos shpërbëhet? Po ndërmjet molekulave të lëngjeve çfarë forcash veprojnë që ato ngjishen me vështirësi? Nxirret përfundimi se: molekulat bashkëveprojnë me njëra-tjetrën dhe se ndërveprimi mund të jetë shtytës ose tërheqës. Ky ndërveprim shfaqet vetëm atëherë kur molekulat ndodhen në largësi të krahasueshme me përmasat e vetë molekulës.
Shpjegohen figurat e librit ku kemi ngjeshjen e metalit.
Ngjeshja kundërshtohet nga forcat shtytëse që ushtrojnë molekulat ndaj njëra-tjetrës dhe zgjatja kundërshtohet nga forcat tërheqëse që ushtrojnë molekulat ndaj njëra-tjetrës. -Pyeten nxënësit: A zotërojnë energji molekulat? Çfarë energjie zotëron trupi në lëvizje? Atëherë edhe molekulat që janë në lëvizje zotërojnë energji të lëvizjes. Gjithashtu themi që molekulat zotërojnë dhe energji të bashkëveprimit. -Jepet përkufizimi: Energji termike ose energji e brendshme e trupit është tërësia e energjive të lëvizjes së molekulave të një trupi, së bashku me energjinë e bashkëveprimit të tyre. -Pyeten nxënësit në cilat temperaturë molekulat lëvizin më shpejt? Kjo do të thotë që në temperatura më të larta molekulat zotërojnë energji të lëvizjes më të madhe, pra dhe energji termike më të madhe, pra themi se energjia termike varet nga temperatura -Reflektimi: punojmë ushtrimin 1dhe 2 të ndarë në grupe sipas niveleve.N.B - U1(a,b) U2,3(a,b)N.M dhe i lartë U1 dhe3 (c,d) U2(c,d)Diskutohen përgjigjet e nxënësve.Detyrë shtëpie: niveli bazë 3,5 të tjerët dhe U6.
Niveli i lartë; të shpjegojë si ndikon temperatura në energjinë termike të një trupi.
Metoda: imagjinatë e drejtuar, diskutim.
Mjetet: teksti, fije peri, llastik, sfungjer, tel.
Struktura e organizimit të mësimit E.R.R
Evokimi: diskutohet ushtrimi 5 i mësimit të kaluar dhe detyra praktike që ishte dhënë detyrështëpie.
Pyeten nxënësit se ckuptoni me molekulë? Çfarë vetie kanë molekulat? Si lëvizin ato?
Realizimi i kuptimit: Duke u bazuar dhe në përgjigjet e nxënësve se molekulat lëvizin në mënyrëtë pandërprerë dhe të çrregullt, u drejtohet pyetja: Pse kur molekulat lëvizin në mënyrë tëçrregullt nuk shpërbëhet lënda? Gjithashtu u drejtohen pyetjet pse nuk
mund ta ndajmë një copë metali në pjesë më të vogla? Pse lëngjet ngjishen me vështirësi?
Nxënësit do të mendohen disa minuta dhe ndihmohen për të dhënë përgjigje duke i drejtuar pyetjen:
Si mendoni çfarë forcash duhet të veprojnë ndërmjet molekulave që lënda të mos shpërbëhet? Po ndërmjet molekulave të lëngjeve çfarë forcash veprojnë që ato ngjishen me vështirësi?
Nxirret përfundimi se: molekulat bashkëveprojnë me njëra-tjetrën dhe se ndërveprimi mund tëjetë shtytës ose tërheqës. Ky ndërveprim shfaqet vetëm atëherë kur molekulat ndodhen në largësi të krahasueshme me përmasat e vete molekulës.
Shpjegohen figurat e librit ku kemi ngjeshjen e metalit.
Ngjeshja kundërshtohet nga forcat shtytëse që ushtrojnë molekulat ndaj njëra-tjetrës dhe zgjatja kundërshtohet nga forcat tërheqëse që ushtrojnë molekulat ndaj njëra-tjetrës.-Pyeten nxënësit a zotërojnë energji molekulat? Çfarë energjie zotëron trupi nëlëvizje?Atëherë edhe molekulat që janë në lëvizje zotërojnë energji të lëvizjes. Gjithashtu themi që molekulat zotërojnë dhe energji të bashkëveprimit.-Jepet përkufizimi: Energji termike ose energji të brendshme të trupit është tërësia e energjive të lëvizjes së molekulave të një trupi, së bashku me energjinë e bashkëveprimit të tyre.
21
LIBËR PËR MËSUESIN
Ushtrime2.Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme:- Ndërveprimi molekular mund të jetë shtytës ose tërheqës.- Nëse molekulat e lëndës afrohen tepër, ndërmjet tyre lind veprimi shtytës.- Nëse molekulat e lëndës largohen, ndërmjet tyre lind veprimi tërheqës.- Në temperatura të ndryshme, trupi ka energji të brendshme termike të ndryshme.
3. Tregoni nëse alternativat janë të vërteta ose të gabuara.- Kur rritet largësia mesatare ndërmjet molekulave, lind bashkëveprimi shtytës. V G- Kur zvogëlohet largësia mesatare ndërmjet molekulave, lind bashkëveprimi shtytës. V G- Energjia termike e një trupi është energjia e lëvizjes dhe e bashkëveprimit të molekulave të lëndës që përbëjnë trupin. V G-Rritja e temperaturës shoqërohet me zvogëlim të energjisë termike të një trupi. V G-Me rritjen e temperaturës rritet shpejtësia e lëvizjes së molekulave të trupit. V G4. Një copë llastiku kapet në dy skajet dhe tërhiqet për t’u zgjatur. Çfarë bashkëveprimi shfaqet më tepër në molekulat e llastikut? Ku e kuptojmë këtë?Përgjigje: a) Midis molekulave të llastikut lind bashkëveprimi tërheqës.b) Nëse llastikun e lëmë të lirë, ai merr formën fillestare.
5. Dy kube të njëjtë prej bakri janë në temperatura 20oC dhe në tjetrën 50oC. Cili prej kubeve ka energji të brendshme termike më të madhe dhe pse?Përgjigje: Meqë kubet janë të njëjtë, ata përbëhen nga të njëjtat molekula. Energjinë e brendshme termike më të lartë e ka kubi me temperaturë 050 , sepse energjia termike varet nga temperatura.
6. Një fije peri këputet më me lehtësi se një tel që ka të njëjtat përmasa. Përse?Çfarë përfundimi nxirret në këtë rast?Përgjigje: a) Ndërveprimit molekular i fijes së perit është më i vogël se ai i telit. b) Ndërveprimi molekular është i ndryshëm në lëndë të ndryshme.
7. Energjia e brendshme termike e trupit:a) varet nga masa e trupit.b) nuk varet nga temperatura e trupit (ose varet nga lartësia e trupit nga sip. e tokës)c) varet nga shpejtësia e lëvizjes së trupit;d) varet nga energjia e lëvizjes dhë e bashkëveprimit të molekulave të trupit.Përgjigje: (d) është alternativa e saktë.
22
FIZIKA 8
Mësimi 1.4Tema: Përqendrimi i grimcave në lëndë
Objektivi: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:Niveli bazë: të japë përkufizimin e përqendrimit si madhësi fizike.Niveli mesatar: të shkruajë formulën e përqendrimit dhe ta zbatojë atë në problema.Niveli i lartë: të interpretojë lidhjen që ekziston ndërmjet përqendrimit dhe largësisë mesatare ndërmjet grimcave.Metoda: diskutim, eksperimentMjetet: teksti,dy gota qelqi me vellime te barabarta,kokrra bizele dhe orizi.Struktura e organizimit të mësimit E.R.REvokimi: diskutohet ushtrimi 6 te mesimi i kaluar. Pyeten nxënësit se çfarë ka ndërmjet molekulave? Si shpjegohet ngjyrosja e ujit kur në të hedhim disa pika boje? Po kur hedhim sheqer dhe e tresim në ujë, ku shkon ai? A rritet niveli i ujit? Meqë nuk rritet niveli i ujit, kjo do të thotë se vëllimi nuk ndryshon. Po numri i molekulave për këtë vëllim si u bë, ku krahas molekulave të ujit janë dhe ato të sheqerit ose të bojës?Realizimi i kuptimit: Kalohet në shpjegimin e shembullit të librit me kosheret dhe bletët, të cilat kanë një largesi të caktuar ndërmjet tyre. Bëjme krahasimin e bletëve me molekulat. Edhe molekulat kanë hapësira ndërmjet tyre dhe e ruajnë këtë largësi. Pra, flasim për një largësi mesatare midis molekulave, por që është e ndryshme në lëndë të ndryshme.Diskutohet shembulli i librit ku kemi vëllime të barabarta në 1dm3 të çokollatave dhe kafes. Te çokollatat largësia ndërmjet tyre është më e madhe apo më e vogël?
Po numri i çokollatave si është?-Bëhet eksperimenti në klasë, ku mbushim dy gota të njëjta, njërën me bizele dhe tjetrën me oriz.Tek orizi largësia midis kokrrave është më e vogël, ndërsa numri i kokrrave për të njëjtin vëllim është më i madh. -Jepet përkufizimi i përqëndrimit: është numri që tregon sasinë e kokrrave për njësi të vëllimit, shënohet me n, formula n=N/VNjësia është: N.kokrrash/m3; N.kokrrash/ cm3; N.kokrrash/
dm3 etj.-Diskutohet shembulli i librit. Nxënësit diskutojnë figurat 13(a,b,c). Krahasojmë largësinë midis kokrrave dhe numrin e kokrrave në çdo rast. Pyeten nxënësit a ka lidhje ndërmjet përqendrimit dhe largësisë midis kokrrave?Nxirret konkluzioni se përqendrimi varet nga largësia midis kokrrave.-Bëhet analogjia e molekulave me sferat dhe themi për molekulat kur largësia ndërmjet tyre është e vogël përqendrimi është i madh dhe anasjelltas kur largësia midis molekulave është e madhe përqendrimi është i vogël.Reflektimi: nxënësit do të punojnë me ushtrimin 1 dhe 2, të cilët do të diskutohen dhe nga përgjigjet e nxënësve bëhet edhe vlerësimi se sa është kuptuar tema e re.
I ujit?Meqe nuk rritet niveli I ujit,kjo dote thote se vellimi nuk ndryshon.Po numri I molekulave per kete vellim si u be, ku krahas molekulave te ujit jane dhe ato te sheqerit ose te bojes?
Realizimi I kuptimit: Kalohet ne shpjegimin e shembullit te librit me koshered dhe bletet te cilat kane nje largesi te caktuar ndermjet tyre.Bejme krahasimin e bleteve me molekulat.Edhe molekulat kane hapesira ndermjet tyre dhe e ryuajne kete largesi.
Pra flasim per nje largesi mesatare midis molekulave,por qe eshte e ndryshme ne lende te ndryshme.
Diskutohet shembulli I librit ku kemi vellime te barabarta ne 1dm3 te cokollatave dhe kafes.
Tek cokollatat largesia ndermjet tyre eshte me medhe apo me vogel?
Po numri I cokollatave si eshte?
-Behet eksperimenti ne klase ,ku mbushim dy gota te njejta njeren me bizele dhe tjetren me oriz.
Tek orizi largesia midis kokrrave eshte me e vogel,ndersa numri kokrrave per te njejtin vellim eshte me I madh.
_Jepet perkufizimi I perqendrimit: eshte numri qe tregon sasine e kokrrave per njesi te vellimit,shenohet me n,formula n=N/V
Njesia eshte : N.kokrrash/m3 ; N.Kokrrash/ cm3 ; N.kokrrash/ dm3 etj.
-Diskutohet shembulli I librit.nxenesit diskutojne figurat 13(a,b,c)Krahasojme largesine midis kokrrave dhe numrin e kokrrave ne cdo rast.Pyeten nxenenesit a ka lidhje ndermjet perqendrimit dhe largesise midis kokrrave?
Nxirret konkluzioni se perqendrimi varet nga largesia midis kokrrave.
-Behet analogjia e molekulave me sferat dhe themi per molekulat kur largesia ndermjet tyre eshte evogel perqendrimi eshte I madh dhe anasjelltas kur largesia midis molekulave eshte e madhe perqendrimi eshte I vogel.
Reflektimi: nxenesit do te punojne me ushtrimin 1dhe 2 te cilet do te diskutohen dhe nga
pergjigjet nxenesve behet dhe vleresimi se sa eshte kuptuar tema e re.
-Detyre shtepie: ushtrimi 3 dhe 6.Niveli I larte edhe U.5
23
LIBËR PËR MËSUESIN
-Detyrë shtëpie: Ushtrimi 3 dhe 6. Niveli i lartë edhe U.5
Ushtrime2. Plotësoni me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme:- Largësia mesatare e grimcave është e ndryshme për lëndë të ndryshme.- Përqendrimi varet nga largësia mesatare ndërmjet molekulave.- Lëndë të ndryshme kanë përqendrime të ndryshme.- Përqendrimi i molekulave të ujit është më i madh se përqendrimii molekulave të ajrit.
3. Tregoni nëse alternativat janë të vërteta ose të gabuara:- Përqendrimi varet nga largësia ndërmjet grimcave. V G- Përqendrimi nuk varet nga masa e të gjitha grimcave. V G- Përqendrimi varet nga vëllimi që zënë grimcat në hapësirë. V G- Kur ajri ngrohet përqendrimi i molekulave të ajrit rritet. V G
4. Me cilën nga formulat e mëposhtme njehsohet përqendrimi i lëndës?a. n = N x Vb. n = N /Vc. n = V /Nd. V = n x N
5. E njëjta sasi ajri një herë ndodhet në temperaturën 10°C dhe një herë në 50°C. Në cilin rast përqendrimi i molekulave të ajrit është më i madh? Pse? Përgjigje: Me rritjen e temperaturës ajri zgjerohet dhe largësia mesatare ndërmjet molekulave rritet. Në temperaturën 010 C përqendrimi është më i madh.
6. Në fundin e një akuariumi ndodhen 40 gurë me ngjyra, të cilët zënë një vëllim prej 80 cm³. Gjeni përqendrimin e gurëve në akuarium.
Përgjigje: 340 0.580
Nn gurw cmV
= = =
7. Në cilin kub largësia mesatare ndërmjet molekulave është më e vogël?a) në kubin e parëb) në kubin e dytëc) në të dyja kubet largësia mesatare është e njëjtë
8. Në cilin kub përqendrimi i molekulave është më i vogël?a) në kubin e parë;b) në kubin e dytë;c) në të dyja kubet përqendrimi është i njëjtë.
24
FIZIKA 8
Mësimi 1.5Tema: Gjendjet e lëndës
Objektivi: në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:Niveli bazë: të tregojë vetitë fizike që ka lënda në çdo gjendje.Niveli mesatar: të krahasojë përqendrimin e lëndës në çdo gjendje dhe të shpjegojë se ç’ndodh me largësinë mesatare të molekulave. Niveli i lartë: të argumentojë cilat janë ndryshimet që pëson lënda kur kalon nga njëra gjendje në tjetrën.-Metoda: diskutim për njohuritëparaprake, marrëdhëniet pyetje-pergjigje (MP-P)-Mjeti: teksti-Struktura e organizimit te mesimit E.R.R-Evokimi: diskutohet ushtrimi 5 i mësimit të kaluar-Meqenëse nxënësit kanë njohuri për gjendjen e lëndës, pyeten në sa gjendje ndodhet lënda? Kur lënda kalon nga një gjendje në një tjetër, a ndryshon vendndodhja e molekulave? Po molekulat ndryshojnë apo mbeten të njejta?-Realizimi i kuptimit: nxënësit e gjejnë përgjigjen në libër ku thuhet se molekulat e çdo gjendje për të njëjtën lëndë janë të njëjta.Lind pyetja: pse janë të ndryshme vetitë fizike në gjendje të ndryshme?-Nxënësit japin vetitë fizike të lendes në çdo gjendje nga njohuritë që kanë.-I shpjegojmë këto veti duke u mbështetur në vendndodhjen e molekulave.Në gjendjen e ngurtë molekulat janë afër, largësia e vogël e përqendrimi i madh.Edhe ndërveprimi ndërmjet molekulave është i madh. Forcat tërheqëse dhe shtytëse janë të mëdha, prandaj trupat e ngurtë ruajnë formën dhe vëllimin.-Pyeten nxënësit: si do të jetë largësia ndërmjet molekulave, përqendrimi dhe ndërveprimi ndërmjet molekulave në gjendjen e lëngët? Po në të gaztë?-Nxënësit gjejnë përgjigjen në libër të cilat diskutohen.Te lëngjet ku largësia nidis molekulave nuk është shumë e madhe dhe ndërveprimi është i ndjeshëm. Cilat forca janë më të mëdha kur i ngjeshim?Themi se janë më të mëdha forcat shtytëse. Trupat ruajnë vëllimin.Po te gazet, cilat forca janë më të mëdha, po meqenëse molekulat janë larg njëra-tjetrës, forcat janë të papërfillshme.Si ngjeshen gazet? Çfarë nuk ruajnë ato? Meqenëse molekulat lëvizin lirisht, gazi në këtë gjendje synon të zgjerohet.-Reflektimi: punohet ushtrimi 1 dhe 2 dhe diskutohen përgjigjet.-Nxënësit do të përmbledhin vetitë e përbashkëta ndërmjet trupave të ngurtë dhe lëngjeve si dhe ndërmjet lëngjeve dhe gazeve, si dhe do të bëjnë dallimet midis tyre.-Detyrë shtëpie: ushtrimet 3 dhe 5Nxënësit e mirë dhe ushtrimet 4,5,6.
25
LIBËR PËR MËSUESIN
Ushtrime 2. Plotësoni me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme:- Trupat amorfë nuk ruajnë formë të përcaktuar.- Ndërveprimi molekular në lëngje është më i vogël se në trupat e ngurtë .- Në sajë të energjisë termike, gazet synojnë të zgjerohen.3.Tregoni nëse alternativat e mëposhtme janë të vërteta ose të gabuara .- Molekulat në gjendjen e ngurtë kryejnë lëvizje të çrregullt në të gjitha drejtimet. V G - Lënda në gjendjen e ngurtë ka vëllim të caktuar. V G- Lënda në gjendjen e lëngët ka masë të caktuar. V G- Lënda në gjendjen e gaztë ka formë të caktuar. V G
4. Argumentoni përgjigjet e pyetjeve :- Nga dallohet gjendja e ngurtë nga e lëngët?- Nga dallohet gjendja e ngurtë nga e gaztë?- Nga dallohet gjendja e lëngët nga e gaztë?a) Në gjendje e ngurtë largësia mesatare ndërmjet grimcave është më e vogël se në lëngje. Përqëndrimi në trupat e ngurtë është më i madhe se në lëngje. Në trupat e ngurtë molekulat apo atomet janë të lidhura fort me njëra-tjetrën dhe nuk lëvizin, por lëkunden rreth vendndodhjes së barazpeshës. Në lëngje grimcat lëvizin lirisht, por gjithmonë janë në kontakt me njëra-tjetrën. Trupat e ngurtë ruajnë formën dhe vëllimin, ndërsa langjet janë të pangjeshëshëm (kanë vëllim të caktuar) dhe marrin formën e enësb) Në gaze largësia mesatare ndërmjet grimcave është tepër e madhe, përqëndrimi është i vogël, ndërveprimi molekular është është shumë i vogël, grimcat lëvizin lirisht në të gjitha drejtimet, s`kanë formë dhe vëllim të caktuar.c) Të njëjtat dallime si tek (b) vlejnë dhe për (c).
5. Përse forcat e bashkëveprimit midis molekulave të gazeve janë të papërfillshme?Përgjigje: Meqë largësia mesatare ndërmjet grimcave është shumë e madhe, atëherë forcat e bashkëveprimit molekular janë të papërfillshme.
6. Në figurë paraqitet vendosja e molekulave në gjendjen e lëngët dhe të gaztë. Largësia mesatare ndërmjet molekulave të gazeve në krahasim me atë të lëngjeve është:a) e vogël b) shumë më e vogëlc) e njëjtë d) shumë më e madhePërgjigje: Alternativa e saktë është (d)
7. Si janë forcat e ndërveprimit molekular ndërmjet molekulave të lëngjeve në krahasim me atë të molekulave të gazeve:a) e vogël b) shumë më e vogëlc) e njëjtë ` d) shumë më e madhePërgjigje: Alternativa e saktë është (d).
26
FIZIKA 8
8. A ekziston ndonjë lidhje midis temperaturës dhe gjendjes së lëndës? Argumento përgjigjen. Përgjigje: Ndryshimi i temperatërës ndikon në lëvizshmërinë e molekulave të lëndës. Sa më e lartë të jetë temperatura, aq më e madhe është shpejtësia e lëvizjes së molekulave dhe anasjelltas. Ajo ndikon në kalimin e lëndës nga një gjendje në tjetrën.
Mësimi 1.6Tema: Dendësia e lëndës
Objektivi: në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:Niveli bazë: të japë përkufizimin e dendësisë dhe ta zbatojë atë në ushtrime.Niveli mesatar: të shkruajë formulën e dendësisë dhe ta zbatojë atë në ushtrime.Niveli i lartë: të shpjegojë lidhjen që ekziston ndërmjet dendësisë dhe përqendrimit.Metoda: Diskutim, marrëdhënie pyetje-përgjigje (MP-P).Mjetet: Teksti, peshore, kub hekuri dhe druri me vëllime të njëjta.Struktura e orës së mësimit E.R.REvokimi: Diskutohen ushtrimet 5 dhe 6 të mësimit të kaluar. Pyeten nxënësit: në sa gjendje ndodhet lënda? Në cilën gjendje përqendrimi është më i madh? Ç’mund të themi për numrin e molekulave në njësinë e vëllimit për çdo gjendje? Meqenëse molekulat kanë masë, si mendoni po masa e njësisë së vëllimit a do të ndryshojë meqenëse ndryshon numri i molekulave?
Realizimi i kuptimit: Kryhet eksperimenti: vendosim kube me vëllime të barabarta druri dhe hekuri në dy krahët e peshores. Peshorja nuk është në ekuiliber. Megjithëse vëllimet janë të barabarta masat e tyre janë të ndryshme. Shohim figurën e librit, marrim një kub druri më të madh, tani masat janë të barabarta. Themi se tek hekuri e njëjta masë është përqendruar në një vëllim më të vogël, lënda
është më e “ngjeshur”, pra molekulat janë më afër njëra-tjetrës, prandaj një vëllim më i vogël ka masë më të madhe.-Jepet përkufizimi i dendësisë si masë e njësisë së vellimit. Shkruhet formula: d=m/v-Njësia mund të jetë: kg/m3 ; g/m3; g/dm3 etj.-Diskutohet shembulli i zgjidhur në libër. Edhe kur zvogëlohet masa, zvogëlohet po aq herë vëllimi. Pra raporti m/v nuk ndryshon për një lëndë të dhënë, prandaj ndërtohen dhe tabelat. -Diskutojmë për vlerat e dendësisë duke parë tabelën.-Lënda në gjendje të ngurtë ka dendësi më të madhe, në gjendje të lëngët e të gaztë më të vogël.-Pyeten nxënësit si është përqëndrimi i lëndës në gjendje të ngurtë, të lëngët dhe të gaztë?A mund të bëjmë ndonjë lidhje midis përqendrimit dhe dendësisë?
8. A ekziston ndonjë lidhje midis temperaturës dhe gjendjes së lëndës? Argumento përgjigjen .
Përgjigje: Ndryshimi i temperatërës ndikon në lëvizshmërinë e molekulave të lëndës. Sa më e lartë të jetëtemperatura, aq më e madhe është shpejtësia e lëvizjes së molekulave dhe anasjelltas. Ajo ndikon nëkalimin e lëndës nga një gjendje në tjetrën.
Mesimi 1.6
Tema : Dendesia e lendes
Objektivi:ne fund te ores se mesimit nxenesi te jete I afte
Niveli baze :te jape perkufizimin e dendesise dhe ta zbatoje ate ne ushtrime.
Niveli mesatar: te shkruaje formulen e denedesise dhe ta zbatoje ate ne ushtrime
Niveli I larte: te shpjegoje lidhjen qe ekziston ndermjet dendesise dhe perqendrimit.
Metoda: Diskutim,marredhenie pyetje –pergjigje(MP-P)
Mjetet:Teksti,peshore,kub hekuridhe druri me vellime te njejta.
Strukturares se mesimit E.R.R
-Evokimi: Diskutohen ushtrimet 5 dhe 6 re mesimit te kaluar.pyetn nxenesit :ne sa gjendje ndodhet lenda?ne cile gjendje perqendrimi eshte me I madh?Cmund te themi per numrin e molekulave ne njesine e vellimit per cdo gjendje?Meqenese mlekulat kane mase,si mendoni po masa e nesise se vellimit a dote ndryshoje meqenese ndryshon numri I molekulave?
-realizimi I kuptimit: Kryhet eksperimenti: vendosim kube me vellime te barabarta druri dhe hekuri ne dy krahet e peshores.Peshorja nuk eshte ne
ne ekuiliber.Megjithese vellimet jane te barabarta masat e tyre
jane te ndryshme.
Dru Hekur
Shikojme figuren e librit,marrim nje kub druri me te madh,tani masat jane te barabarta.Themi se tek hekuri e njejeta mase eshte perqendruar ne nje vellim me te vogel,lenda eshte me e “ngjeshur,, pra molekulat jane me afer njera tjetres prandaj n je vellim me I vogel ka mase me te madhe.
-Jepet perkufizimi I dendesise si mase e njesise se vellimit.Shkruhet formula:d=m/v
27
LIBËR PËR MËSUESIN
-Nxirret konkluzioni se: kur përqendrimi është i madh dhe dendësia është e madhe. Kjo lidhet me faktin se ka më shume molekula në njësinë e vëllimit, pra ka më shumë masë.-Diskutohet fig. 17: kulla Eifel dhe gozhdët janë prej hekuri, çfarë kanë të përbashkët?-Reflektimi: Ndahet klasa në dy grupe, punojnë:-Grupi i parë dy pyetjet e para tek ushtrimi 1 dhe 2-Grupi i dytë dy pyetjet e fundit tek ushtrimi 1 dhe 2Diskutohen përgjigjet.Detyrë shtëpie U. 5,7, nxënësit e mirë edhe 6 dhe 8.
Ushtrime2. Vendos fjalët e duhura në fjalitë e mëposhtme:- Trupat me formë dhe përmasa të njëjta mund të kenë masa të ndryshme.- Trupat e përbërë nga lëndë të ndryshme dhe kanë masë të njëjtë, kanë vëllime të ndryshme.- E njëjta lëndë në gjendje të ndryshme ka dendësi të ndryshme.
3. Tregoni nëse alternativat e mëposhtme janë të vërteta ose të gabuara:- Dendësia tregon numrin e molekulave në njësinë e vëllimit. V G- Dendësia e lëndës varet nga masa e trupit. V G- Dendësia e lëndës nuk varet nga vëllimi i trupit. V G- Dendësia varet nga përqendrimi i lëndës. V G- Dendësia varet nga temperatura në të cilën ndodhet lënda. V G 4. Me cilën nga formulat e mëposhtme njehsohet dendësia e lëndës:a) m = d /Vb) V = d x m c) m = V/dd) d = m /V Përgjigje: Alternativa e saktë është (d).
5. Një kub akulli shkrihet plotësisht. Trego madhësitë që ndryshojnë gjatë shkrirjes :a) d dhe Vb) m dhe Vc) m dhe d Përgjigje: Alternativa e saktë është (a).
6. Sa është dendësia e lëndës së një trupi me vëllim 3 dm3 dhe masë 1.26 kg?Përgjigje: 1.26m kg= ; 3 33 0.003V dm m= =
33
1.26 4200.003
m kgd kg mV m
= = =
28
FIZIKA 8
7. Vëllimi i 8.1 kg alumin është: a) 4.05 dm3; b) 12 dm3; c) 3 dm3; d) 6 dm3.Përgjigje: Alternativa e saktë është (c)8. Qarko alternativën e saktë.Dendësia e lëndës:a) varet nga masa dhe dendësia e lëndësb) përcaktohet nga masa dhe dendësia e lëndësc) është në përpjestim të zhdrejtë me përqëndrimin e lëndës.Përgjigje: Alternativa e saktë është (b).
Tema 1.7 Zgjidhje detyrash. Ushtrime
2. Në një kokërr hudhër me vëllim 10cm³, ndodhen 12 thelpinj. Gjeni përqendrimin e thelpinjve të hudhrës në këtë rast.
Përgjigje: 312 1.210
Nn thelpinj cmV
= = =
3. Një kalli gruri me vëllim 7cm³, e ka përqëndrimin 5 kokrra për cm³. Gjeni numrin e kokrrave të grurit.Përgjigje: 5 7 35N n V kokrra= ⋅ = ⋅ =
4. Një kuti me vëllim 50cm³ përmban 52 copë çamçakëza. Gjeni përqëndrimin e çamçakëzave në kuti.
Përgjigje: 352 1.0450
Nn kokrra cmV
= = =
5. Një sasi zhive me masë 163,2gr e ka vëllimin 12ml. Gjeni dendësinë e zhivës.Përgjigje: 163.2m g= , 312 12V ml cm= =
3163.2 13.612
md g cmV
= = =
6. Njohim vlerat e masave dhe të vëllimeve të pesë trupave.Bëni renditjen e tyre duke filluar nga trupi me dendësi më të madhe. Trupi A (m = 5,07gr; V = 5,7ml) Trupi B (m = 5,07gr; V = 11,4ml) Trupi C (m = 10,14gr; V = 5,7ml) Trupi D (m = 10,14gr; V = 10,14ml) Trupi E (m = 100,23gr; V = 150,5ml)
29
LIBËR PËR MËSUESIN
Përgjigje: Trupi C = 31.78d g cm≈ ; Trupi D = 31d g cm= ; Trupi A = 30.89d g cm≈ ; Trupi E = 30.67d g cm≈ ; Trupi B = 30.44d g cm≈
7. Në dy enë të shkallëzuara kemi hedhur sasi të ndryshme lëngjesh, psh.lëngun X dhe lëngun Y. Masa dhe vëllimi i lëngut X është më e madhe se masa dhe vëllimi i lëngut Y. Cili nga këto dy lëngje ka dendësi më të madhe?a) Lëngu X sepse ka masë më të madhe.b) Lëngu Y sepse ka vëllim më të vogël.c) Lëngu Y sepse ka masë më të vogël.d) Lëngu X sepse ka vëllim më të madh.e) Nuk mund të përgjigjemi dot sepse nuk kemi vlerat e masës dhe vëllimit për secilin lëng.Përgjigje: Alternativa e saktë është (e).
Tema 1.10 Ushtrimet e testit
1. Cili nga pohimet e mëposhtme është i saktë:
Molekula e ujita) Përbëhet nga grimca më të vogla që nuk i ruajnë vetitë e ujit.b) Përbëhet nga grimca më të vogla që ruajnë vetitë e ujit.c) Përbëhet vetëm nga atome oksigjeni.d) Përbëhet nga një atom oksigjen dhe dy atome hidrogjen.
2. Tregoni nëse alternativat janë të vërteta ose të gabuara.- Një lëng nuk ka sa formë, as vëllim të caktuar. V G- Molekula është grimca më e vogël e lëndës që mund të shihet me sy. V G- Atomet më të vegjël që njihen janë ato të hidrogjenit. V G- Një molekulë akull e ka masën më të madhe se një molekulë uji. V G
3. Lidh me shigjetë elementët e listës së parë me ato të listës së dytë. Lista I Lista II1. Trup fizik a) Dendësia2. Dukuri fizike b) Temperatura3. Madhësi fizike c) Gjendje e lëngët d) Enë e shkallëzuar e) MasaPërgjigje: (1) ( )d→ (2) ( )c→
30
FIZIKA 8
(3) ( ), ( ), ( ).a b e→
4. Vendosni fjalët e duhura në fjalitë e mëposhtme.- Molekulat e lëndës në sajë të bashkëveprimit zotërojnë energji të bashkëveprimit.- Energjia termike e një trupi zvogëlohet kur atë e ftohim me 5°C.- Trupat e ngurtë ruajnë formën dhe vëllimin e tyre.5. Zgjidhni alternativën e saktë:a) d = m / t b) d = V / m c) d = p / V d) d = m / V e) D = m x V
6. Në cilën nga temperatuat e mëposhtme, shpejtësia e lëvizjes së molekulave të një trupi është më e madhe:a. 0°Cb. 15°Cc. 30°Cd. 50°C
7. Vëllimi i ajrit në një enë u zvogëlua 3 herë. Atëherë përqëndrimi i molekulave:a. Nuk ndryshoib. U zvogëlua 3 herëc. U rrit 3 herë.8. Në një enë me vëllim 50 cm³ ndodhen 100 guralecë të vegjël. Sa është përqendrimi i guralecëve në enë?
Përgjigje: 3100 2 .50
Nn gur cmV
= = =
9. Përmasat e kuboidit janë 20cm x 10cm x 2cm. Masa e kuboidit është 500gr. Sa është dendësia e tij?
Përgjigje: 320 10 2 400V cm cm cm cm= ⋅ ⋅ = ; 500m g= ;
33
500 1.25400
m gd g cmV cm
= = =
10. Llogaritni masën e një lënde me vëllim 0.5 dm³ dhe dendësi 4.5 kg/m³. Çfarë vëllimi ka një trup alumini që ka po atë masë që kanë 3m³ bakër. (d.Al=2.7 g/cm³; dcu=8.9 g/cm³).Përgjigje:1) 3 3 3 34.5 0.0005 0.00225 0.225m d V kg m m kg m g cm= ⋅ = ⋅ = =
2) 38900 3 26700Cu Cu Cum d V kg m kg kg= ⋅ = ⋅ =
3) 33
26700 9.92700
AlAl
Al
m kgV mV m
= = ≈
31
LIBËR PËR MËSUESIN
11. Një trup prej plumbi me dendësi 11.3 g/cm³ e ka masën 684g. Gjeni vëllimin e tij.Në një enë të shkallëzuar ndodhen 6 ml ujë. Brenda saj fusim një trup me masë 15,6gr dhe vëllimi i ujit bashkë me trupin u bë 8 ml. Gjeni dendësinë e lëndës dhe cilit materiali i përket.Përgjigje:
1) 33
684 60.511.3
m gV cmd g cm
= = ≈
2) 15.6m g= ; 38 6 2 2V ml ml ml cm= − = =
315.6 7.82
d g cm= =
Kjo dendësi i përket lëndës hekur.12. Gjeni dendësinë e një kuboidi me përmasa 24,4 cm x 62,6 cm x 12,1 cm dhe masë 26,78 kg. Rezultatin shpreheni në kg / dm³.
Përgjigje: 3 322.4 62.6 12.1 16967.1 17V cm dm= ⋅ ⋅ = ≈
33
26.78 1.617
kgd kg dmdm
= ≈
13. Gjeni vëllimin e një trupi prej alumini me masë 250 gr.
Përgjigje: 33
250 92.62.7
gV cmg cm
= ≈
14.Grafiku i figurës së mëposhtme i referohet dy trupave të ndryshëm A dhe B. Në bazë të të dhënave të grafikut përgjigjuni pyetjeve:a) Në bazë të grafikut, cili trup zë vëllim më të madh?b) Në bazë të grafikut, cili trup ka masë më të madhe?c) Cili nga trupat ka dendësi më të madhe?d) Llogaritni dendësitë për të dy trupat.Përgjigje:a) Trupi Bb) Trupi Ac) Trupi Ad) 35Ad g cm= dhe 32.5Bd g cm=
32
FIZIKA 8
Tema 2.1: Atomi dhe ndërtimi i tij. Ushtrime 2. Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme:- Numri i elektroneve dhe protoneve në një atom është i njëjtë.- Ngarkesa elektrike nuk mund të ndahet dhe është ngarkesa më e vogël në natyrë.- Neutronet janë grimca pa ngarkesë elektrike.- Ngarkesat elektrike me shenja të njëjta shtyjnë njëra-tjetrën, kurse ato me shenja të kundërta tërheqin njëra-tjetrën.
3. Qarko (V) nëse thënia është e vërtetë ose (G) nëse është e gabuar.- Atomi është grimcë e pandashme. V G- Elektroni ka ngarkesë negative. V G- Neutroni nuk ndodhet në bërthamë. V G- Protoni ka ngarkesë pozitive. V G
4. Qarko alternativën e saktë. Atomi është elektroasnjanës sepse:a) Është i pandashëmb) Është i përbërë nga grimca që s`kanë ngarkesë elektrike.c) Është i përbërë nga grimca që kanë ngarkesë elektrike por që asnjanësojnë njëra-tjetrën.
5. Ngarkesat e grimcave përbërëse të një atomi mund të jenë:a) të mëdha dhe të voglab) pozitive dhe 0c) 0 dhe negatived) pozitive dhe negative.
6. Masa e një një neutroni është:a) afërsisht e barabartë me atë të një elektronib) afërsisht e barabartë me atë të një protonic) afërsisht e barabartë me atë të një atomid) sa dyfishi i masës së një elektroni.
7. Masa e një elektroni është:a) afërsisht e njëjtë me atë të një protonib) afërsisht e njëjtë me atë të një neutronic) afërsisht e njëjtë me atë të një atomid) afërsisht 1840 herë më e vogël se ajo e protonit.
8. Në një atom, numri i elektroneve është:a) i barabartë me atë të protoneveb) i barabartë me atë të neutronevec) i barabartë me numrin e grimcave të bërthamësd) sa dyfishi i numrit të protoneve.
33
LIBËR PËR MËSUESIN
9. Cila nga thëniet e mëposhtme nuk është e saktë:a) në bërthamë janë të pranishme grimca me ngarkesë pozitive dhe negativeb) elektronet zënë një hapësirë më të madhe se bërthamac) protonet dhe neutronet formojnë bërthamën e atomitd) pothuajse e gjithë masa e atomit është e përqendruar në bërthamëe) elektronet kanë ngarkesë negative dhe protonet ngarkesë pozitive.
10. Për një atom që ka 13 protone, 14 neutrone dhe 13 elektrone, mund të themi:a) ka 27 ngarkesa pozitiveb) ka 27 ngarkesa negativec) ka 13 ngarkesa pozitived) numri i ngarkesave pozitive është më i madh se i atyre negative.
Tema 2.2 Lëndët përçuese dhe jopërçuese. Ushtrime
2. Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme.- Nëse atomi kap një ose më shumë elektrone, ai shndërrohet në jon negativ.- Nëse atomi lëshon një ose më shumë elektrone, ai shndërrohet në jon pozitiv.- Elektronet e lëndëve përçuese quhen elektrone të lira.- Elektronet e lëndëve veçuese quhen elektrone të lidhura.
3. Qarko (V) nëse thënia është e saktë ose (G) nëse është e gabuar.- Dukuria e formimit të joneve quhet jonizim. V G- Kur atomi kthehet në jon, ndryshon numri i thërrmijave të bërthamës. V G- Argjendi është përçues i mirë i elektricitetit sepse ka elektrone të lira. V G- Porcelani është përçues i mirë i elektricitetit sepse nuk ka elektrone të lira. V G4. Qarko alternativën e saktë.Klasifikohen si përçues:a) druri b) plastika c) alumini d) letra
5. Qarko alternativën e saktë.Klasifikohen si material veçues:a) grafiti b) porcelani c) bakri d) hekuri
6. Kur një atomi i largohet një elektron:a) kthehet në atom elektroasnjanësb) ngarkesa elektrike e tij ndryshon shenjëc) kthehet në jon pozitivd) kthehet në një atom të një elementi tjetër.
7. Ngarkesa elektrike e një joni që ka 5 elektrone dhe 7 protone është:a) (-12 njësi) b) (-2 njësi) c) (+2 njësi) d) ( +12 njësi)
34
FIZIKA 8
8. Ngarkesa elektrike e një thërrmije që ka 10 neutrone, 9 protone, 10 elektrone është:a) (-1 njësi) b) (0 njësi) c) (+1 njësi) d) (+9 njësi)
Tema 2.3 Zgjidhje detyrash. Ushtrime
1. Cila nga alternativat e mëposhtme është e saktë.Gjatë formimit të një joni:a) masa e bërthamës zvogëlohetb) ngarkesa e bërthamës rritetc) ngarkesa e bërthamës zvogëlohetd) ngarkesa e bërthamës nuk ndryshon.
2. Cila nga alternativat është e saktë.Thërrmija që ka 6 protone, 6 neutrone, 8 elektrone është:a) atom elektroasnjanësb) jon pozitiv me ngarkesë (+2 njësi)c) jon negativ me ngarkesë (-2 njësi)
3. Në figurë paraqitet formimi i joneve. Përcaktoni llojin e secilit prej tyre si dhe ngarkesën elektrike që ato kanë.Përgjigje: Në rastin e parë kemi formimin e një joni negativ me ngarkesë ( 1 )njwsi− dhe në rastin e dytë kemi formimin e një joni pozitiv me ngarkesë ( 1 )njwsi+ .
4. Një jon me ngarkesë q = + 3 njësi ka në bërthamën e tij 27 thërrmija, nga të cilat 14 janë neutrone. Përcaktoni numrin e elektroneve dhe numrin e përgjithshëm të thërrmijave që ndodhen në këtë jon.
Përgjigje: 27 14 13pn protone= − =
13 3 10en elektrone= − = 27 10 37n thwrrmija= + =5. Cili nga jonet ka 3 elektrone më pak se protone?
a) ( )K + b) 2( )Mg + c) ( )F − d) 3( )Fe + e) 23( )CO −
6. Cili nga jonet ka 3 protone më pak se elektrone?
a) ( )Ag + b) ( )Br− c) 2( )S − d) 34( )PO − e) 3( )Al +
7. Një atom në gjendje normale ka 82 thërrmija nga të cilat 26 janë elektrone.Përcaktoni:a) numrin e thërrmijave në bërthamë
35
LIBËR PËR MËSUESIN
b) numrin e protoneve dhe neutronevePërgjigje:a) 82 26 56bn = − =
b) 26pn = dhe 56 26 30nn = − =
8. Bërthama e atomit të argjendit ka 47 protone dhe 61 neutrone. Përcaktoni:a) numrin e elektroneveb) numrin e thërrmijave në bërthamëc) numrin e thërrmijave të këtij atomi.Përgjigje:a) 47en =
b) 47 61 108bn = + =c) 108 47 155n = + =
Tema 2.4 Elektrizimi me fërkim dhe takim. Ushtrime
2. Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme:- Gjatë fërkimit me një copë të mëndafshtë, shufra e qelqit elektrizohet pozitivisht.- Gjatë fërkimit me një copë të leshtë, shufra e ebanitit elektrizohet negativisht.- Gjatë elektrizimit me fërkim, trupat që fërkohen, elektrizohen me shenja të kundërta.- Dy trupa të elektrizuar me ngarkesa pozitive shtyjnë njëri-tjetrin.
3. Qarko (V) nëse thënia është e vërtetë ose (G) nëse është e gabuar.- Një trup i elekrizuar ka vetinë të tërheqë trupa të tjerë më të lehtë. V G- Gjatë fërkimit, elektronet kalojnë nga shufra e qelqit në copën e leshtë. V G- Gjatë fërkimit, elektronet kalojnë nga copa e mëndafshtë në shuftën e ebanitit. V G- Gjatë elektrizimit me takim të dy trupat elektrizohen me të njëjtën shenjë. V G4. Dy tollumbace të fërkuara me copë të leshtë largohen. Si janë të ngarkuara ato?Përgjigje: Tollumbacet janë të garkuara me të njëjtën shenjë.
5. Qarko alternativën e saktë:Dy trupa me ngarkesa të njëjta:a) shtyhen b) tërhiqen c) qëndrojnë të palëvizur
6. Qarko alternativën e saktë:Dy trupa me ngarkesa të kundërta:a) shtyhen b) tërhiqen c) qëndrojnë të palëvizur
36
FIZIKA 8
7. Dy shufra qelqi i elektrizojmë në të njëjtën mënyrë. Njërën e mbajmë të fiksuar dhe tjetrën jo. Në qoftë se shufrat i afrojmë më njëra-tjetrën:a) do të tërhiqen sepse ngarkesat elektrike janë të së njëjtës shenjëb) do të shtyhen sepse ngarkesat elektrike janë të së njëjtës shenjëc) do të tërhiqen sepse ngarkesat elektrike janë me shenjë të kundërtd) do të shtyhen sepse ngarkesat elektrike janë me shenjë të kundërte) as nuk do të tërhiqen dhe as nuk do të shtyhen sepse nuk kanë ngarkesa elektrike.
8. Qarko alternativën e saktë:Një shufër qelqi dhe një shufër ebaniti fërkohen me një copë të leshtë. Pas fërkimit:a) elektrizohet vetëm shufra e qelqitb) elektrizohet vetëm shufra e ebanititc) të dy shufrat elektrizohen me ngarkesa elektrike të së njëjtës shenjëd) shufra e qelqit elektrizohet me shenjë të kundërt nga shufra plastikee) nuk elektrizohet asnjë nga shufrat.
Detyrë praktikePritni dy shirita nga një qese plastike. Bashkojini dy shiritat me gishtat e njërës dorë dhe me gishtat e dorës tjetër i fërkoni disa herë. Çfarë vëreni? Argumentoni përgjigjen.Përgjigje: Dy shiritat e qeses plastike do të shtyjnë njëri-tjetrin. Ato elektrizohen me fërkim, me shenja të njëjta.
Tema 2.5 Fusha elektrike. Elektrizimi me ndikim. Ushtrime
2. Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme.- Fusha elektrike dallohet vetëm nëpërmjet veprimeve që ajo shkakton mbi trupat e ngarkuar.- Fusha elektrike paraqitet me anë të vijave të forcës.- Elektrizimi me ndikim ndodh jo vetëm tek trupat përçues por edhe tek trupat jopërçues.- Gjatë elektrizimit me ndikim nuk ndodh kalimi i ngarkesave elektrike nga njëri trup në tjetrin.
3. Qarko (V) nëse thënia është e vërtetë ose (G) nëse është e gabuar.- Përreth çdo trupi të elektrizuar ka fushë magnetike. V G- Bashëveprimi ndërmjet trupave të elektrizuar realizohet nëpërmjet fushës elektrike. V G- Fusha elektrike e një shufre qelqi të elektrizuar nuk ndikon tek copëzat e letrës. V G- Gjatë elektrizimit me ndikim kemi vetëm rishpërndarje të ngarkesave elektrike brenda trupit që elektrizohet. V G
37
LIBËR PËR MËSUESIN
4. Qarko alternativën e gabuar:a) dy trupa me ngarkesa të kundërta tërhiqen gjithmonëb) në çdo trup gjenden gjithmonë ngarkesa pozitive dhe negativec) një trup i ngarkuar shtyn gjithmonë një trup të pangarkuard) dy trupa me ngarkesa të njëjta shtyhen gjithmonë.
5. Çfarë ngarkese do të shfaqet tek koka e elektroskopit nëse pranë saj afrojmë një trup të ngarkuar negativisht:a) ngarkesa pozitiveb) ngarkesa negativec) ngarkresa pozitive dhe negativec) asnjë lloj ngarkese.
6. Në figurë paraqiten:a) vijat e forcës së fushës magnetikeb) vijat e forcës së fushës elektrikec) vijat e forcës së fushës elektromagnetiked) asnjë nga alternativat e mësipërme.
7. Përcaktoni shpërndarjen e ngarkesave në elektroskopin në figurë.Përgjigje: Tek sfera e elektroskopit do të vendosen ngarkesat negative, ndërsa tek fletët ngarkesat pozitive.
Tema 2.6 Zgjidhje detyrash. Ushtrime
1. Qarko alternativën e saktë:Një trup, si rezultat i fërkimit ngarkohet pozitivisht nëse:a) i vijnë elektroneb) i largohen të gjithë elektronetc) i vijnë protoned) i largohen elektrone.
2. Qarko alternativat e sakta.Dy trupa të që janë të elektrizuar me fërkim:a) tërhiqen gjithmonë pavarësisht ngarkesës së tyreb) shtyhen gjithmonë pavarësisht ngarkesës së tyrec) shtyhen gjithmonë nëse kanë ngarkesa me shenjë të njëjtëd) shtyhen gjithmonë nëse kanë ngarkesë me shenjë të kundërte) tërhiqen gjithmonë nëse kanë ngarkesa me shenjë të njëjtëf) tërhiqen gjithmonë nëse kanë ngarkesë me shenjë të kundërt.
3. Trupi elektroasnjanës X, elektrizohet me ndikim nga trupi Y, nëse:
38
FIZIKA 8
a) trupi X është përcjellësb) trupi Y është përcjellësc) të dy janë përcjellësd) të dy janë jopërcjellës.
4. Duke iu referuar figurës, shpjegoni për secilin rast mënyrën e elektrizimit të elektroskopit dhe ngarkesën e tij.Përgjigje:a) Kur elektroskopit të i afrohet shufra e ngarkuar pozitivisht, sfera ngarkohet me ndikim negativisht ndërsa fletët pozitivisht.b) Kur shufra prek elektroskopin, një pjesë e ngarkesave negative të tij i kalojnë shufrës dhe elektroskopi ngarkohet i gjithë pozitivisht.c) Kur shufra largohet, elektroskopi mbetet i ngarkuar pozitivisht.
5. Nëse pranë një elektroskopi të ngarkuar pozitivisht afrojmë ngadalë një trup të ngarkuar negativisht, fletët e tij do të ulen deri sa të mbyllen fare. Duke e afruar më tepër trupin e ngarkuar, fletët do të hapen përsëri. Shpjegoni pse ndodh një dukuri e tillë. Përgjigje: a) Kur pranë elektroskopit afrojmë ngadalë trupin të ngarkuar negativisht, nën ndikimin e fushës elektrike, ngarkesat pozitive do të lëvizin drejt sferës së elektroskopit, ndërsa ato negative drejt fletëve. Fletët do të ulen derisa të mbyllen. b) Duke e afruar më tepër trupin e ngarkuar fletët do hapen përsëri sepse në to do të përëqëndrohen ngarkesat negative.
6. Nëse në sferën e një elektroskopi të ngarkuar afrojmë një trup metalik të pangarkuar, do të ndryshojë hapja e fletëve të tij. Shpjegoni pse ndodh një dukuri e tillë.Përgjigje: Fletët do të ulen sepse një pjesë e ngarkesave do kalojnë nga njëri trup në tjetrin.
7. Tregoni se si mund të përcaktohet lloji i ngarkesës së elektroskopit me ndihmën e një shufre të ngarkuar pozitivisht.Përgjigje:a) Nëse fletët hapen më tepër, elektroskopi është i ngarkuar pozitivisht.b) Nëse fletët mbyllen dhe hapen sërish, elektroskopi është i ngarkuar negativisht.
Tema 2.9 Rryma elektrike në metale dhe elektrolite. Ushtrime
2. Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme:- Në metale, elektronet e lira lëvizin nga trupi që ka më shumë elektrone drejt trupit që ka më pak elektrone.- Shkaku që elektronet lëvizin në metale është ndikimi i fushës elektrike.
39
LIBËR PËR MËSUESIN
- Uji i pastër nuk është përçues i rrymës elektrike.- Tretësirat ujore të kripërave, bazave dhe acideve që lejojnë kalimin e rrymës elektrike, quhen elektrolite.
3. Qarko (V) nëse thënia është e vërtetë ose (G) nëse është e gabuar.- Elektronet e lira në një qark elektrik lëvizin nga poli negativ i burimit drejt polit pozitiv. V G- Veprimi i fushës elektrike nuk ndikon në lëvizjen e elektroneve të lira nëpër një përçues. V G- Të gjithë lëngjet janë përçues të rrymës elektrike. V G- Jonet positive dhe negative janë bartësit e rrymës elektrike në elektrolitë. V G4. Qarko alternativën e saktë.Rrymë elektrike në një përçues është lëvizja e drejtuar e:a) protoneveb) neutronevec) elektroneved) joneve
5. Qarko alternativën e saktë.Në një përçues metalik, si drejtim i rrymës elektrike është pranuar:a) drejtimi i lëvizjes së atomeveb) drejtimi i lëvizjes së jonevec) drejtimi i lëvizjes së elektroneved) drejtimi i kundërt i lëvizjes së elektroneve.
6. Në një qark elektrik dy elektroda janë të zhytura në një tretësirë 2 4( )Na SO . Përcaktoni cila elektrodë do të vishet me jonet natrium 1( )Na+ .Përgjigje:a) Katoda është elektroda e lidhur me polin negativ.b) Anoda është elektroda e lidhur me polin pozitiv.c) Jonet natrium do të shkojnë drejt katodës.
Tema 2.10 Rryma elektrike në gaze dhe boshllëk. Ushtrime
2. Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme:- Në kushte të zakonshme gazet janë jopërçues të elektricitetit.- Kur fusha elektrike është shumë e fuqishme, rryma elektrike në gaze është e dukshme dhe ka formën e një shkarkese elektrike.- Rrufeja shoqërohet me një nxehje të ajrit dhe me një tingull të fuqishëm që quhet bubullimë.- Dukuria e shkëputjes së elektroneve nën efektin termik quhet emision termoelektronik.
40
FIZIKA 8
3. Qarko (V) nëse thënia është e vërtetë ose (G) nëse është e gabuar.- Gazet gjithmonë janë përçues të elektricitetit. V G- Rryma elektrike në gaze është lëvizja e drejtuar e joneve pozitive drejt katodës dhe joneve negative dhe elektroneve drejt anodës. V G- Me ndihmën e makinës elektrostatike mund të prodhohen shkarkesa elektrike. V G- Në boshllëk rryma elektrike është lëvizja e drejtuar e joneve negative. V G
4. Qarko alternativën e saktë:Rryma elektrike në gaze është:a) lëvizje e drejtuar e elektroneveb) levizje e drejtuar e protonevec) lëvizje e drejtuar e neutroneved) lëvizje e drejtuar e elektroneve, joneve pozitive dhe negative.
5. Qarko alternativën e saktë:Rryma elektrike në boshllëk është:a) lëvizje e drejtuar e elektroneve nga anoda në katodëb) lëvizje e drejtuar e joneve pozitive nga katoda në anodëc) lëvizje e drejtuar e joneve negative nga anoda në katodëd) lëvizje e drejtuar e elektroneve termoelektronikë nga katoda në anodë.
6. A kalon rrymë në qark kur mbyllet çelësi? Pse?Përgjigje: Nëpër qark nuk kalon rrymë. Elektronet termoelektronikë duhet të lëvizin nga katoda në anodë dhe jo anasjellas.
Tema 2.12 Test për vetëkontroll
1. Cila nga thëniet e mëposhtme në lidhje me protonet nuk është e saktë:a) janë grimca që kanë ngarkesë pozitiveb) janë të pranishëm në atomet e të gjithë elementevec) janë në numër të barabartë me elektronetd) kanë masë afërsisht të njëjtë me neutronete) ndodhen në bërthamë bashkë me elektronet.
2. Cila nga thëniet e mëposhtme në lidhje me elektronet është e gabuar:a) janë grimca që kanë ngarkesë negativeb) janë të pranishëm në atomet e të gjitha elementevec) kanë masë pak më të madhe se protonetd) lëvizin rreth bërthamës.
41
LIBËR PËR MËSUESIN
3. Për një thërrmijë që ka 19 protone, 20 neutrone dhe 19 elektrone, mund të themi:a) ka 20 ngarkesa pozitiveb) ka 19 ngarkesa negativec) ka 39 grimca gjithsejd) ngarkesa elektrike e tij është (-1) njësi.
4. Një ngarkesë elektrike mund të jetë:a) e madhe dhe e vogëlb) madhësi skalare dhe vektorialec) pozitive dhe negatived) elektroasnjanëse dhe negativee) pozitive dhe elektroasnjanëse.
5. Dy shufra të elektrizuara tërheqin të dyja një shufër të tretë të elektrizuar. Nëse afrojmë dy shufrat e para me njëra-tjetrën ato:a) tërhiqen b) shtyhen c) as nuk tërhiqen dhe as nuk shtyhend) elektrizohen akoma më shumë e) shkarkohen.
6. Një shufër qelqi pasi u elektrizua me fërkim me një copë të mëndafshtë u takua me një sferë metalike. Sfera metalike:a) elektrizohet me ngarkesa pozitiveb) elektrizohet me ngarkesa negativec) nuk elektrizohetd) shkarkohet.
7. Cila nga alternativat e mëposhtme është e saktë.Gjatë formimit të një joni:a) masa e bërthamës zvogëlohetb) ngarkesa e bërthamës rritetc) ngarkesa e bërthamës zvogëlohetd) ngarkesa e bërthamës nuk ndryshon.
8. Cila nga alternativat është e saktë.Thërrmija që ka 6 protone, 6 neutrone, 8 elektrone është:a) atom elektroasnjanësb) jon pozitiv me ngarkesë (+2 njesi)c) jon negativ me ngarkesë (-2 njësi)
9. Një shufër plastike fërkohet me një copë të leshtë, ndërsa një shufër qelqi me
42
FIZIKA 8
mëndafsh. Çfarë ndodh kur i afrojmë? Pse?Përgjigje: Shufrat do të tërheqin njëra-tjetrën. Ato elektrizohen me ngarkesa me shenja të kundërta.
10. Çfarë do të ndodhë me fletët e një elektroskopi të ngarkuar, nëse ai takohet me një sferë metalike elektroasnjanëse:a) hapen më shumë b) nuk lëvizin fare c) mbyllen dhe pastaj hapen d) mbyllen pak
12. Sferën e një elektroskopi elektroasnjanës e takojmë me një shufër të ngarkuar negativisht dhe më pas shufrën e largojmë. Përcaktoni:a) si do të ngarkohet elektroskopi dhe llojin e ngarkesësb) si do të jetë ngarkesa e elektroskopit pas largimit të shufrësc) si do të jetë ngarkesa e elektroskopit nëse sferën e tij e prekim me gisht.Përgjigje:a) Elektroskopi do ngarkohet me takim nga shufra dhe ngarkesa e tij do të jetë negative.b) Pas largimit të shufrës elektroskopi do vazhdojë të jetë i ngarkuar negativisht.c) Nëse sferën e prekim me gisht, elektroskopi do shkarkohet.
43
LIBËR PËR MËSUESIN
LENDA: FIZIKËKLASA: VIII
Tema 3.1: lëvizja e njëtrajtshme
OBJEKTIVAT: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:Niveli bazë: Të përkufizojë shpejtësinë e trupit dhe të tregojë se kur një trup kryen lëvizje të njëtrajtshme.Niveli mesatar: Të ndërtojë grafikun e rrugës dhe shpejtësisë në lidhje me kohën për lëvizjen e njëtrajtshme.Niveli i lartë: Të llogarisë rrugën dhe shpejtësinë në lëvizjen e njëtrajtshme.
Konceptet kryesore: shpejtësi, rrugë, kohë, simbolet e tyre, njësitë.
STRUKTURA E MESIMIT
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nx. Organizimi i nx
Parashikim Diskutim për njohuritë paraprake Diskutim i ideve Punë me gjithë
klasën
Ndërtim D- D – M Paraqitja grafike e infomacionit Punë në grupe
Përforcim Rishikim në dyshe Të nxënit në bashkëveprim Punë në çifte
PARASHIKIM: Diskutim për njohuritë paraprake. Rendit – Grupo – Emërto
a) në tabelë shënoj konceptet prehje e lëvizje. U lihet nx. 3 minuta kohë që të shkruajnë sa më shumë fjalë që lidhen me to. (p.sh: makina, pema, shoferi, vendndodhje, trup referimi, trajektore, kali, kalorësi, piloti, avioni etj…)
b) nx. punojnë në grupe bashkëpunuese sipas karakteristikave të përbashkëta. U shpërndaj blloqe të vogla letre që ata të shënojnë termat dhe t`i kalojnë nëpër grupe. Duhet të paktën të sigurojmë 3 terma për grup.
c) nx. shqyrtojnë grupimet e tyre dhe vendosin për një emërtin të përshtatshëm, i cili shkruhet në një copë letër dhe përdoret si titull për secilën nënlistë. Secili grup shkëmben kategorizimet e tij dhe shpjegon arsyen themelore për organizimin e listës (p.sh.: emërtimi për lëvizjen mund të përfshijë, makina në lidhje me pemën ndryshon vendodhje, lëvizjen).
(piloti nuk ndryshon vendndodhjen në lidhje me aeroplanin, prehje).Nx. pyeten çfarë dinë për lëvizjen, prehjen, trupin e referimit, trajektoren dhe llojet e saj.
44
FIZIKA 8
Më pas shpjegoj se shpejtësia e trupit përcaktohet jo vetëm nga vlera numerike, por edhe nga drejtimi i saj, e cila paraqitet me shigjetë. Drejtimi i shigjetës tregon drejtimin e shpejtësisë së trupit, kurse gjatësia tregon vlerën numerike të shpejtësisë.Nx. iu drejtohen disa pyetje:Ç’është lëvizja e njëtrajtshme?Si llogaritet rruga në lëvizjen e njëtrajtshme?
NDËRTIM I NJOHURIVE Në tabelë shënoj shembullin:Një veturë lëviz në mënyrë të njëtrajtëshme dhe pas 4 s ka përshkuar rrugën prej 20 m. Sa rrugë përshkon ajo pas 10 s?U lihet kohë nx. që të mendohen. Në tabelë ngre 2 nx. për zgjidhjen e ushtrimit.
20 m 5 m s4 s
lt
= = =v
Po nga kjo lidhje gjejmë që rruga e përshkuar pas 10 s është:
(5 m s)(10 s) 50 ml t= ⋅ = =v
Më pas në fletore ndërtohet grafiku i rrugës dhe i shpejtësisë në lidhje me kohën duke u mbështetur tek të dhënat e tabelave. A ndryshon shpejtësia në lëvizjen e njëtrajtshme?
UPËRFORCIMIU RISHIKIM NË DYSHE
Nx. do të punojnë ushtrimin 1, 2, 3, 4. Pas punës individuale ata do të diskutojnë në dyshe dhe shkëmbejnë mendimet e tyre për zgjidhjen e ushtrimit. Unë vëzhgoj punën e tyre dhe një nx.përgjigjet.
Nx. vlerësohen për mënyrën si e përkufizojnë lëvizjen e njëtrajtshme dhe shpejtësinë e saj dhe për llogaritjen e rrugës dhe shpejtësisë, duke zbatuar formulat përkatëse.
Ushtrime.
2. Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme:
Në intervale kohe të= përshkon rrugë të=
Paraqitja grafike e shpejtësisë
Shpejtësia nuk ndryshon
Përkufizimi
t l v=Lëvizja e njëtrajtshme
Si llogaritet
V,l,t
l v t= ⋅
v l t=
Makina çdo 1 s përshkon
5l m=
Shembuj
45
LIBËR PËR MËSUESIN
Kategoritë e informacionitPërkufizimi,Si llogariten l, v, t,Paraqitja grafike e shpejtësisë.
PËRFORCIMI RISHIKIM NË DYSHE
Nx. do të punojnë ushtrimin 1, 2, 3, 4. Pas punës individuale ata do të diskutojnë në dyshe dhe shkëmbejnë mendimet e tyre për zgjidhjen e ushtrimit. Unë vëzhgoj punën e tyre dhe një nx. përgjigjet. Nx. vlerësohen për mënyrën si e përkufizojnë lëvizjen e njëtrajtshme dhe shpejtësinë e saj dhe për llogaritjen e rrugës dhe shpejtësisë, duke zbatuar formulat përkatëse.
Ushtrime2. Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme:- Nëse trupi me kalimin e kohës nuk e ndryshon vendndodhjen, ai është në prehje.- Sa më e madhe është shpejtësia e trupit, aq më e gjatë është shigjeta që e paraqet atë.- Gjatë lëvizjes së njëtrajtshme, shpejtësia e trupit nuk ndryshon.- Grafiku shpejtësi-kohë është një drejtëz paralel me boshtin e kohës.
3. Qarko (V) nëse thënia është e vërtetë ose (G) nëse është e gabuar.- Shpejtësia e trupit tregon rrugën që përshkon trupi në një kohë të caktuar. V G- Njësia e shpejtësisë është metër për sekondë. V G- Shpejtësia e një trupi është e përcaktuar kur jepet vetëm vlera numerike e saj. V G- Një trup kryen lëvizje të njëtrajtshme, nëse në intervale të çfarëdoshme të barabarta, përshkon rrugë të barabarta. V G
4. Cila nga formulat shërben për të njehsuar shpejtësinë e trupit në lëvizjen drejtvizore të njëtrajtshme:
a) v l t= + b) v l t= ⋅ c) lvt
= d) tvl
=
5. Një autobus lëviz në mënyrë të njëtrajtshme me shpejtësi 36km ore . Rruga që përshkon ai për 75 minuta është:a) 40km b) 45km c) 50km d) 55km
6. Bëni plotësimet në figurë, nëse lëvizja e veturës është e njëtrajtëshme. Sa është rruga nga 2 s në 4 s?
46
FIZIKA 8
Përgjigje: Rruga e veturës nga 2 s në 4 s është 20.
7. Një makinë lëviz në mënyrë të njëtrajtshme me shpejtësi 60km ore . Rrugën prej 180km ajo e përshkon për:a) 2 orë b) 3 orë c) 4 orë d) 5 orë
8. Ktheni në metër për sekondë njësitë e mëposhtme:a) 180 minm b) 2.4 minkm c) 108km h d) 61.2km hPërgjigje: (a) 180 min 3m m s= ; (b) 2.4 min 40km m s= ; (c) 108 30km h m s= (d) 61.2 17km h m s=
Tema 3.2 Lëvizja e ndryshueshme. Shpejtësia mesatare. Ushtrime
2. Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme:- Gjatë lëvizjes së tyre trupat e ndryshojnë shpejtësinë e lëvizjes.- Madhësia fizike që karakterizon lëvizjen e ndryshueshme është shpejtësia mesatare e lëvizjes.- Shpejtësia mesatare tregon rrugën që përshkon mesatarisht trupi në njësinë e kohës.- Shpejtësia mesatare e lëvizjes së një trupi nuk është e barabartë me shumën e shpejtësive të lëvizjes së tij.
3. Qarko (V) nëse thënia është e vërtetë ose (G) nëse është e gabuar.- Në lëvizjen e ndryshueshme, trupi në intervale kohe të barabarta, kryen rrugë të barabarta. V G- Në lëvizjen e ndryshueshme, shpejtësia e trupit në pjesë të ndryshme të trajektores së lëvizjes të tij është e ndryshme. V G- Me anën e shpejtësisë mesatare mund të gjenden rrugët gjatë intervaleve të ndryshme të kohës. V G- Shpejtësimatësi mat vlerën e shpejtësisë së çastit për intervale shumë të vogla të kohës. V G5. Një motoçiklist lëviz me shpejtësi 35km h për 2 orë dhe me shpejtësi 15km h për 2 orë të tjera. Njehsoni shpejtësinë mesatare të lëvizjes së motoçiklistit.Përgjigje:
1 35 2 70l km h h km= ⋅ = 2 15 2 30l km h h km= ⋅ =
70 30 100pl km km km= + = 2 2 4pt h h h= + =
100 254mes
kmv km hh
= =
47
LIBËR PËR MËSUESIN
6. Një trup për 2 minuta lëvizi me shpejtësi mesatare 5m s . Rruga që përshkon ai është:a) 500m b) 600m c) 700m d) 800m7. Një atlet vrapon me shpejtësi 4m s për 2 min dhe më pas me shpejtësi 3m s për 1min e 20s . Njehsoni shpejtësinë mesatare me të cilën ka vrapuar atleti.Përgjigje:
1 4 120 480l m s s m= ⋅ = 2 3 80 240l m s s m= ⋅ =
480 240 720pl m m m= + = 120 80 200pt s s s= + =
720 3.6200mes
mv m ss
= =;;
8. Një aeroplan që lëviz me shpejtësi mesatare 720km h , rrugën prej 900km do të përshkojë për:a) 1h b) 1.25h c) 1.5h d) 2h
Tema 3.3 Zgjidhje detyrash. Ushtrime1. Cila nga madhësitë fizike të mëposhtme janë të domosdoshme për të llogaritur shpejtësinë e lëvizjes së një trupi:a) koha dhe shpejtësiab) rruga dhe shpejtësiac) rruga dhe kohad) asnjëra prej tyre.
2. Si duhet të kuptohet fakti që një trup lëviz me shpejtësi 60km h :a) që trupi gjatë kohës që ka lëvizur ka përshkuar rrugën prej 60kmb) që trupi për 60h ka përshkuar rrugën prej 1kmc) që trupi gjatë 60h që ka lëvizur ka përshkuar rrugën prej 60kmd) që trupi në çdo orë të lëvizjes së tij përshkon rrugën prej 60km .
3. Dy makina A dhe B lëvizin me shpejtësi 54Av km h= dhe 15Bv m s= . Si janë vlerat e shpejtësive në lidhje me njëra-tjetrën:a) A Bv v=b) A Bv vc) A Bv vd) vlerat e shpejtësive nuk mund të krahasohen
48
FIZIKA 8
4. Një makinë pjesën e parë të rrugës prej 30km e përshkoi me shpejtësi 54km hndërsa rrugën prej 40km e përshkoi për 1ore . Njehsoni shpejtësinë mesatare me të cilën ka lëvizur makina.Përgjigje:
130 0.6
54kmt h
km h= ≈ ; 0.6 1 1.6pt h h h= + =
30 40 70pl km km km= + =
70 43.81.6mes
kmv km hh
= =
5. Nga qyteti A u nis drejt qytetit B një makinë me shpejtësi mesatare 35km h . Në të njëjtën kohë u nis nga qyteti B në drejtim të qytetit A një makinë tjetër me shpejtësi 25km h . Pas sa orësh u takuan të dy makinat, nëse largësia ndërmjet dy qyteteve është 210km .Përgjigje:Meqë kohët e lëvizjes së dy makinave janë të njëjta, atëherë:
1 35l km h t= ⋅ ; 2 25l km h t= ⋅ ;
1 2pl l l= + , zëvendësojmë dhe marrim:210 35 25 (35 25) 60km km h t km h t t t= ⋅ + ⋅ = + = ⋅
210 3.560
kmt hkm h
= =
6. Një trup për 2 sekonda lëvizi me një shpejtësi konstante 2m s dhe për 3 sekonda të tjerë me shpejtësi 4m s . Shpejtësia mesatare me të cilën ka lëvizur trupi është:a) 1.2m s b) 2.2m s c) 3.2m s d) 4.2m s
Tema 3.4 Lëvizja njëtrajtësisht e ndryshuar. Nxitimi. Ushtrime
2. Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme:- Në lëvizjen e përshpejtuar, nxitimi i trupit është pozitiv.- Në lëvizjen e ngadalësuar, nxitimi i trupit është negativ.- Nëse trupi niset nga prehja, shpejtësia fillestare e tij është zero.
49
LIBËR PËR MËSUESIN
- Sa më i pjerrët të jetë grafiku i varësisë së shpejtësisë në lidhje me kohën, aq më i madh është nxitimi i një trupi.
3. Qarko (V) nëse thënia është e vërtetë ose (G) nëse është e gabuar.- Lëvizja gjatë së cilës trupi në intervale kohe të barabarta e ndryshon shpejtësinë me të njëjtën vlerë, quhet lëvizje e njëtrajtshme. V G- Nëse shpejtësia fillestare është zero, nxitimi njehsohet me
formulën: vat
= . V G- Në lëvizjen njëtrajtësisht të ngadalësuar nxitimi është pozitiv. V G- Në lëvizjen njëtrajtësisht të ndryshuar, gryfiku i shpejtësisë në lidhje me kohën është vijë e drejtë. V G
4. Një çiklist çdo 3s e rrit shpejtësinë me 9m s . Nxitimi me të cilin lëviz trupi është :a) 21m s b) 22m s c) 23m s d) 24m s
5. Një trup niset nga prehja dhe fillon të lëvizë me nxitim 23.5m s . Pas 1 minute ai ka përshkuar rrugën prej:a) 112m b) 122m c) 132m d) 142m
6. Një makinë që po lëvizte me shpejtësi 0 15v m s= , fillon të frenojë deri sa ndalet pas 10t s= . Njehsoni:a) nxitimin me të cilin frenon makinab) rrugën që përshkon makina nga momenti që filloi të frenojë deri sa ndalet.Përgjigje:
20 0 15 1.510
v va m st− −
= = = − , lëvizja është e ngadalësuar.
2
0 752
a tl v t m⋅= ⋅ + =
7. Gjeni nxitimet e trupave, grafikët e shpejtësive të të cilëve ne lidhje me kohën jepen në figurë.
Përgjigje: 21
6 32m sa m s
s= = dhe 2
26 1
6m sa m s
s= =
50
FIZIKA 8
Tema 3.5 Zgjidhje detyrash. Ushtrime
1. Nxitimi përcaktohet si:
a) lat
= b) 0v vat−
= c) 0v val−
= d) 0
lav v
=−
2. Një trup niset nga prehja dhe fillon të lëvizë me nxitim 20.5m s . Pas sa kohe shpejtësia e tij do të jetë 40m s .a) 20s b) 40s c) 80s d) 100s
3. Një makinë që po lëvizte me shpejtësi 54km h , frenon dhe ndalon për 15s . Njehsoni nxitimin me të cilin frenon makina dhe rrugën që përshkon ajo deri sa ndalon.Përgjigje:
0 54 15v km h m s= = ; 20 1v va m st−
= = −
2
0 225 112.5 112.52
atl v t m m m= + = − =
4. Duke iu referuar të dhënave të tabelës, përcaktoni:a) llojin e lëvizjes që kryen trupib) nxitimin me të cilin ka lëvizur ai.Përgjigje:a) Trupi kryen lëvizje të përshpejtuar.b) Nxitimi është: 22.5a m s=
5. Një trup e ndryshoi shpejtësinë e tij nga 16m s në 20m s për 25s . Vlera e nxitimit të lëvizjes së tij është:a) 20.16m s b) 20.32m s c) 20.48m s d) 20.64 m s6. Një trup niset nga prehja dhe për 20s arrin shpejtësinë 50m s . Njehsoni rrugën e përshkuar nga trupi gjatë kësaj kohe.
Përgjigje: 250 2.520
v m sa m st s
= = =
2
5002
atl m= =
51
LIBËR PËR MËSUESIN
LËNDA: FIZIKË KLASA: 8
TEMA 3.6: RËNIA E LIRË
OBJEKTIVAT: Në fund të orës së mësimit nx. të jetë i aftë:Niveli bazë: Të japë kuptimin e rënies së lirë të trupave.Niveli mesatar: Të japë kuptimin e nxitimit së rënies së lirë të trupave.Niveli i lartë: Të përdorë formulat e nxitimit të rënies së lirë.KONCEPTET KRYESORE: Rënia e lirë, lartësia, shpejtësia, nxitimi i rënies së lirë.
STRUKTURA E MËSIMIT:
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore
Veprimtaritë e nx.
Organizimi i nx.
Parashikim Diskutim për njohuritë paraprake
Nxitja e diskutimit Punë në grupe
Ndërtim i njohurive Të lexuarit ndërveprues
Të lexuarit ndërveprues Punë në grupe
Përforcim Harta e koncerpteve Paraqitja grafike e informacionit
Punë individuale
PARASHIKIM: DISKUTIM PËR NJOHURITË
PARAPRAKE
Bëj një diskutim paraprak për njohuritë që kanë nx. për rënien e lirë. Klasa ndahet në 3 grupe. Në tabelë shënoj pyetjet. Grupi 1: Pse bie molla në tokë?Grupi 2: Çfarë lëvizje kryen molla gjatë rënies së saj?Grupi 3: Trego raste konkrete të rënies së lirë.Nx. u lihet 2 minuta kohë për përgatitjen e përgjigjeve të pyetjeve dhe 1 minutë për diskutimin e tyre me shokun e bankës. Përgjigjet e nx. shënohen në tabelë. Më pas arrihet në përfundim se molla lëviz nën veprimin e forcës së rëndesës duke kryer kështu rënie të lirë. Themi se rënia e lirë është lëvizje e ndryshueshme sepse shpejtësia e mollës gjatë rënies ndryshon. Diskutohen rastet konkrete të sjellë nga nx. për rënien e lirë.
52
FIZIKA 8
NDËRTIMI I NJOHURIVE: UDHËZUESI I TË LEXUARIT NDËRVEPRUES
Ndahet klasa në grupe me nga 4 nx. dhe lihen të lirë të lexojnë tekstin për 10 minuta. Më pas shkruaj në tabelë pyetjet për secilin grup.
1. A lëviz trupi me nxitim gjatë rënies së lirë? Pse? 2. Cili nga shkencëtarët zhvilloi eksperimentet e para për rënien e lirë dhe
në çfarë përfundimesh arriti? 3. Sa është vlera e saktë e nxitimit të rënies së lirë? Po e përafërta?4. Si do ta llogarisim lartësinë që përshkon trupi gjatë kohës kur shpejtësia
fillestare është 0? Si arritët në këtë përfundim?5. Shkruani formulën e shpejtësisë së trupit në fund të rënies së lirë. Ku e
mbështetni mendimin tuaj?
U lihet nx. 5 minuta kohë që t`i përgjigjen pyetjeve të dhëna dhe më pas fillojmë me diskutimet sipas grupeve. Shkruhen përgjigjet në tabelë.
1. Trupi lëviz me nxitim gjatë rënies së lirë sepse rënia e lirë ishte lëvizje e ndryshueshme.
2. Eksperimentet e para i zbuloi Galileo Galilei që arriti në përfundimin se të gjithë trupat bien me të njëjtin nxitim.
3. Vlera e saktë e nxitimit të rënies së lirë është 29.8m s dhe vlera e përafërt 210m s .
4. Kur shpejtësia fillestare është 0, lartësia është: 2
2gth = dhe v g t= ⋅
U drejtoj nx. pyetje:Ç’ndodh me nxitimin dhe shpejtësinë e trupit që lëviz vertikalisht lart? Shkruhen formulatKur shpejtësia fillesatare nuk është 0:
2
0 2gth v t= + dhe 0v v g t= + ⋅
Lëvizja e trupit kur hidhet vertikalisht lart është e ngadalësuar sepse shpejtësia e trupit vjen duke u zvogëluar. Nxitimi në këtë rast është: 210g m s= −
PËRFORCIMI: Harta e koncepteveNë dërrasë vizatoj një drejtkëndësh, ku shënoj rënia e lirë. Secili nga nx. do të plotësojë në fletore këtë hartë konceptesh e më pas do të plotësohet në dërrasë.
53
LIBËR PËR MËSUESIN
V0 = 0
h = gt2/ 2
v = gt
Nxitimi është i njëjtë
RËNIA E LIRË
Lëvizje e ndryshueshme
0v nuk është 0
0v v g t= + ⋅
2
0 2gth v t= +
E ngadalsuar lëviz vertikalisht lart g < 0
Punohet nga nx. ushtrimi 1, 2, 3.
Detyrë shtëpie 4, 5, 6.
UVLERËSIMI I NXËNËSVE
Meqë puna në grup zë vendin kryesor në këtë orë mësimi, bëj vlerësimin me notë të nx. që janë vëzhguar edhe orë më parë dhe si ka kontribuar ai në grupin e tij. Bëj vlerësim me shkrim në fletore për disa nga nx. që do të më shërbejnë për vlerësim në orët në vazhdim.Vlerësoj nx. në punën individuale për plotësimin e hartës së koncepteve, gjithashtu stimuloj me fjalë nx. e dobët për pjesëmarrjet e tyre në diskutim.
E përshpejtuar bie vertikalisht poshtë g > 0
Punohet nga nx. ushtrimi 1, 2, 3.Detyrë shtëpie 4, 5, 6.
VLERËSIMI I NXËNËSVEMeqë puna në grup zë vendin kryesor në këtë orë mësimi, bëj vlerësimin me notë të nx. që janë vëzhguar edhe orë më parë dhe si ka kontribuar ai në grupin e tij. Bëj vlerësim me shkrim në fletore për disa nga nx. që do të më shërbejnë për vlerësim në orët në vazhdim.Vlerësoj nx. në punën individuale për plotësimin e hartës së koncepteve, gjithashtu stimuloj me fjalë nx. e dobët për pjesëmarrjet e tyre në diskutim.
Ushtrime2. Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme:- Kur trupi bie nga një lartësi në tokë, rënia e lirë është lëvizje njëtrajtësisht e përshpejtuar.- Kur trupi hidhet vertikalisht nag poshtë-lart, rënia e lirë është lëvizje njëtrajtësisht e ngadalësuar.- Gjatë rënies së lirë, për intervale kohe të barabarta, shpejtësia ndryshon me të njëjtën vlerë.- Vlera e nxitimit me të cilën bie një trup nga një lartësi është 210 m s≈ .
3. Qarko (V) nëse thënia është e vërtetë ose (G) nëse është e gabuar.- Trupat kryejnë rënie të lirë dhe në mungesë të forcës së rëndesës. V G
54
FIZIKA 8
- Kur trupi bie nga lart-poshtë, nxitimi i rënies së lirë është pozitiv. V G- Gjatë rënies së lirë, trupat me masa të ndryshme, lëvizin me nxitime të ndryshme. V G- Gjatë rënies së lirë, trupat me masa të ndryshme, bien me shpejtësi të ndryshme. V G
4. Nga lartësia 80m lëshohet pa shpejtësi fillestare një trup. Trupi do ta prekë tokën, pas:a) 4s b) 8s c) 16s d) 32sShpejtësia me të cilën trupi godet tokën është:a) 40m s b) 80m s c) 160m s d) 320m s
5. Një trup hidhet vertikalisht lart me shpejtësi fillestare 0 18v m s= . Njehsoni shpejtësinë dhe lartësinë e trupit pas3s .
Përgjigje: Meqë trupi ngjitet vertikalisht lart, lëvizja është e ngadalësuar dhe 210g m s= − . Njehsojmë kohën gjatë së cilës trupi arrin lartësinë maksimale
dhe shpejtësia e tij bëhet 0.
0 18 1.810
v vg t st− −
= ⇒ = =−
. Njehsojmë lartësinë maksimale për 1.8t s= .
2
max 0 16.22
gth v t m= + =
Pas 1.8 sekondash, trupi kryen rënie të lirë. Njehsojmë shpejtësinë e trupit pas 1.2 sekondave të mbetura nga koha e përcaktuar në ushtrim. (3 1.8 1.2 )s s s− =
210 1.2 12v g t m s s m= ⋅ = ⋅ = /s. Pas 3 sekondash trupi do të jetë duke zbritur nga lart-poshtë dhe shpejtësia e tij është 12m s .Pas 3 sekondash trupi do të ndodhet në lartësinë:
2
0 92
gth v t m= + =
6. Njehsoni lartësinë nga e cila bie një trup pa shpejtësi fillestare dhe prek tokën
pas 8s . Përgjigje: 2
3202
gth m= =
55
LIBËR PËR MËSUESIN
Tema 3.8 Inercia dhe masa. Ushtrime
2. Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme:- Inercia është vetia që e shfaqin të gjithë trupat në natyrë.- Një trup me masë më të madhe është më inert se një trup me masë më të vogël.- Trupat me masë më të vogël kanë më të vogël.
3. Qarko (V) nëse thënia është e vërtetë ose (G) nëse është e gabuar.- Nëse mbi trupat nuk ka veprime të jashtme, ata ruajnë gjendjen në të cilën ndodhen. V G- Inercia është vetia gjatë se cilës trupat ruajnë vetëm gjendjen e tyre të lëvizjes. V G- Për të ndryshuar gjendjen e një trupi me masë të madhe, duhet të veprojmë me një forcë të madhe. V G
4. Pse frutat bien kur shkundim degët e pemëve? Përgjigje: Frutat bien për shkak të veprimeve të jashtme që i detyron ato të ndryshojnë gjendjen e prehjes.
5. Pse kur një makinë lëviz përgjatë një kthese pasagjerët shmangen duke iu larguar qendrës së kthesës?Përgjigje: Sepse trupat për shkak të inercisë duan të ruajnë gjendjen në të cilën ndodheshin.
6. Një djalë është duke lëvizur mbi kalë. Përse kur kali ngalon menjëherë, djali shkon përpara?Përgjigje: Sepse djali tenton të ruajë gjendjen në të cilën ndodhej, atë të lëvizjes.
7. Një shishe qëndron në prehje mbi një pecetë. A do të bjerë shishja nëse tërheqim me shpejtësi pecetën? Pse?Përgjigje: Shishja nuk do të bjerë për shkak të inercisë.
8. Duke iu referuar figurës, komentoni dhe argumentoni secilin rast që paraqitet në të. Përgjigje: Trupave me masë më të vogët është më e lehtë për t`i ndryshuar gjendjen sepse kanë inerci më të vogël.
56
FIZIKA 8
Tema 3.9 Lidhja e nxitimit me forcën dhe masën. Ushtrime
2. Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme:- Një ndër efektet e forcës është se ajo shkakton nxitim të trupit.- Forca 2F i shkakton trupit me masë m nxitim 2 herë më të madh.- 1N është forca, e cila i shkakton trupit me masë 1 kg nxitimin 21m s .- E njëjta forcë, trupit me masë 2m i shkakton nxitim 2 herë më të vogël.
3. Qarko (V) nëse thënia është e vërtetë ose (G) nëse është e gabuar.- Nxitimi që fiton një trup, është në përpjestim të drejtë me forcën që vepron mbi trupin. V G- Nxitimi që fiton një trup është në përpjestim të drejtë me masën e trupit. V G- Sa herë zvogëlohet forca që vepron mbi trupin, aq herë rritet nxitimi që fiton trupi. V G- Sa herë rritet masa e një trupi, aq herë zvogëlohet nxitimi që fiton trupi. V G
4. Forca që ushtrohet mbi një trup rritet tri herë. Nxitimi që fiton trupi: a) rritet tri herë; b) nuk ndryshon; c) zvogëlohet tri herë; d) nuk mund të përcaktohet.5. Cila nga formulat e mëposhtme shpreh saktë ligjin e Njutonit:a) a F m= ⋅ b) a F m= c) m F a= ⋅ d) a m F=
6. Mbi një trup forca 1 45F N= , shkakton nxitimin 21 2a m s= . Forca 2 180F N=
do t`i shkaktojë trupit nxitimin:a) 2
2 2a m s= b) 22 4a m s= c) 2
2 8a m s= d) 22 16a m s=
7. Vlera e forcës, që i shkakton trupit me masë 3.5m kg= , nxitimin 22a m s= është:a) 3.5N b) 7N c) 10.5N d) 14N8. Forca 12.5F N= , i shkakton një trupi nxitimin 225a m s= . Masa e tij është:a) 0.5kg b) 1kg c) 1.5kg d) 2kg
Tema 3.10 Zgjidhje detyrash. Ushtrime
1. Në dy trupa me masa të njëjta veprojnë dy forca të ndryshme. Nxitimi i trupave është:a) i njëjtë për të dy trupatb) më i madh për trupin ku vepron forca më e madhec) më i madh për trupin ku vepron forca më e vogël
57
LIBËR PËR MËSUESIN
d) më i vogël për trupin ku vepron forca më e madhe.
2. Një forcë prej 30N i shkakton një trupi nxitimin 21.5m s . Masa e trupit është:a) 20kg b) 30kg c) 40kg d) 50kg
3. Trupit me masë 5kg forca 20N , i shkakton nxitimin 24m s . Çfarë nxitimi i shkakton kjo forcë trupit me masë 2kg ?
Përgjigje: 220 102
F Na m sm kg
= = =
4. Mbi trupin me masë 75kg vepron forca 150N . Njehsoni:a) nxitimin që fiton trupi nën veprimin e forcësb) rrugën që bën trupi për 4s , nëse shpejtësia fillestare e tij ka qenë 3m s .Përgjigje:
a) 22Fa m sm
= =
b) 2
0 282
atl v t m= + =
5. Trupi me masë 1.6kg lëviz me nxitim 22.5m s . Forca që vepron mbi të është:a) 2.5N b) 4N c) 5.5N d) 7N
6. Një trup me masë 3.5kg , nën veprimin e një force lëviz në mënyrë njëtrajtësisht të ndryshueshme. Gjatë 3s , shpejtësia e tij ndryshon nga 3m s në 9m s . Njehsoni:a) nxitimi me të cilin ka lëvizur trupib) forcën që ka vepruar mbi trupin.Përgjigje:
a) 20 2v va m st−
= =
b) 7F m a N= ⋅ =
58
FIZIKA 8
Tema 3.12 Rezultantja e dy forcave paralele. Ushtrime
2. Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme.- Rezultantja e forcave paralele me drejtime e kahe të njëjta, ka të njëjtin drejtim dhe kah me to.- Rezultantja e forcave paralele me drejtime të njëjta dhe kahe të kundërta ka drejtim të njëjtë dhe kahun e forcës më të madhe.- Nëse trupi nën veprimin e forcave qëndron në prehje, ato baraspeshojnë njëra-tjetrën.
3. Qarko (V) nëse thënia është e vërtetë ose (G) nëse është e gabuar.- Forca që zëvendëson veprimin e njëkohshëm të disa forcave quhet forcë kundërveprimi. V G- Rezultantja e dy forcave paralele me kahe të njëjta gjendet duke i zbritur ato. V G- Rezultantja e dy forcave paralele me kahe të kundërta gjendet duke zbritur nga forca më e madhe forcën më të vogël. V G- Dy forca paralele me kahe të njëjta dhe vlera numerike të barabarta barazpeshojnë njëra-tjetrën vetëm kur zbatohen në të njëjtin trup. V G
4. Mbi trupin vepron forca e fërkimit 200N . Njehsoni forcën rezultante nëse vajza ushtron mbi trupin forcën 270F N= .Përgjigje: 70RF N=
5. Duke iu referuar figurës, interpretoni secilin nga rastet e paraqitura.Përgjigje:a) Në rastin e parë forcat janë me drejtime dhe kahe të njëjta dhe 1 2RF F F= + .b) Në rastin e dytë forcat janë me drejtime të njëjta dhe kahe të kundërta dhe
1 2RF F F= − .c) Në rastin e tretë forcat kanë drejtime të njëjta, kahe të kundërta dhe vlera të barabarta, pra ato ekuilibrojnë njëra-tjetrën.
6. Njehsoni forcën rezultante të dy punëtorëve.Përgjigje: Rezultantja e forcave të dy punëtorëve është zero.
Tema 3.14 Forca e rëndesës. Pesha. Ushtrime
2. Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme:- Forca e rëndesës është e drejtuar gjithmonë nga qendra e tokës.- Forca e rëndesës njehsohet me formulën G m g= ⋅ .- Pesha është forcë që ushtrohet nga një trup mbi sipërfaqen e mbështetjes.
59
LIBËR PËR MËSUESIN
- Pesha P dhe kundërveprimi N nuk ekuilibrohen, sepse janë forca që ushtrohen mbi trupa të ndryshëm.3. Qarko (V) nëse thënia është e saktë ose (G) nëse është e gabuar.- Çdo trup që ndodhet pranë Tokës tërhiqet prej saj me forcën e rëndesës. V G- Forca e rëndesës është në përpjestim të zhdrejtë me masën e trupit. V G- Pesha dhe masa e trupit përfaqësojnë të njëjtën madhësi fizike. V G- Forca e rëndesës dhe forca kundërvepruese barazpeshojnë njëra-tjetrën sepse ushtrohen mbi të njëjtin trup. V G4. Forca e rëndesës së trupit me masë 15kg është:a) 0.15N b) 1.5N c) 15N d) 150N5. Trupi me masë 2.5kg është varur në sustën e një dinamometri. Forca kundërvepruese e sustës është:a) 0.25N b) 2.5N c) 25N d) 250N6. Një trup mëshon mbi një sipërfaqe horizontale me një forcë prej 65N . Masa e tij është:a) 6.5N b) 6.5kg c) 65N d) 65kg
Tema 3.15 Tërheqja e gjithësishme. Fusha gravitacionale. Ushtrime.
2. Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme:- Çdo trup në gjithësi ushtron forcë tërheqëse mbi trupat e tjerë.- Baticat dhe zbaticat janë tregues që .............. tërheq Tokën.- Bashkëveprimi gravitacional realizohet me anë të fushës gravitacionale.- Vlera e nxitimit të rënies së lirë në një trup qiellor varet nga masa e tij.
3. Qarko (V) nëse thënia është e vërtetë ose (G) nëse është e gabuar.- Toka tërheq jo vetëm trupat që ndodhen në të, por dhe ato që ndodhen më larg. V G- Trupat qiellorë nuk bien në Diell sepse forca gravitacionale nuk ndryshon drejtimin e shpejtësisë së tyre. V G- Në trupa qiellorë të ndryshëm nxitimi gravitacional është i ndryshëm. V G- Forca e rëndësës së një trupi në Hënë është e njëjtë me forcën e rëndesës së tij në Tokë. V G4. Qarko alternativën e saktë:Bashkëveprimi i tërheqjes së gjithësishme realizohet me anë të :
60
FIZIKA 8
a) fushës elektrikeb) fushës magnetikec) fushës elektromagnetiked) fushës gravitacionale.
6. Pesha e një njeriu në Tokë është 650N . Sa do të jetë pesha e tij në planetin
Mars? Po në planetin Uran? ( 23.8Mg m s= ; 210.8Ug m s= )Përgjigje:
65m kg=247M MP mg N= =
702U UP mg N= =7. Nëse pesha e një trupi në Tokë është 350N , pesha e tij në Hënë do të jetë:a) 46N b) 56N c) 66N d) 76N
Tema 3.16 Zgjidhje detyrash. Ushtrime
1. Vlera që tregon dinamometri për një trup të varur në të është 4N . Kjo vlerë përfaqëson:a) peshën e trupit, Pb) forcën e kundërveprimit, Nc) forcën e rëndesës, Gd) peshën e trupit, P dhe forcën e rëndesës G.
2. Njësia matëse e peshës së trupave është:a) 2( )m s b) ( )kg c) ( )N d) 3( )kg m
3. Forca 445N i shkakton një trupi prej bakri nxitimin prej 25m s . Vëllimi i këtij trupi është: 3( 8.9 )d g cm=a) 310cm b) 320cm c) 330cm d) 340cm
4. Forca e rëndesës së një trupi në planetin Pluton është 13N . Sa është forca e rëndesës së këtij trupi në Tokë? 2( 0.4 )Pg m s=Përgjigje:
2
13 32.50.4
P
P
G Nm kgg m s
= = =
61
LIBËR PËR MËSUESIN
325G mg N= =
5. Pesha e trupit me masë 25kg në Hënë është:a) 50N b) 40N c) 30N d) 20N
6. Në çengelin e një dinamometri varim me radhë trupat me masa, 1 100m g= ;
2 450m g= ; 3 750m g= . Njehsoni:a) peshën që tregon dinamometri për secilin trupb) peshën që tregon dinamometri kur varen të gjithë trupat së bashku.Përgjigje:a) 1 2 31 , 4.5 , 7.5P N P N P N= = =b) 13P N=
Tema 3.18 Test për vetëkontroll
1. Qarko alternativën e saktë.Në lëvizjen e njëtrajtshme:a) nxitimi është pozitivb) nxitimi është negativc) nxitimi është zerod) nxitimi nuk mund të përcaktohet
2. Qarko alternativën e saktë.Inercia është:a) aftësia e një trupi për të ndaluarb) aftësia e një trupi për të lëvizur me nxitimc) aftësia e një trupi për të lëvizur në mënyrë të njëtrajtshmed) aftësia e një trupi për të ruajtur gjendjen e lëvizjes ose të prehjes.
3. Qarko alternativën e saktë.Mbi dy trupa me masa të ndryshme ushtrohen dy forca të njëjta. Nxitimi i trupave është:a) i njëjtë për të dy trupatb) më i madh për trupin me masë më të madhec) më i madh për trupin me masë më të vogëld) nuk mund të përcaktohet se nuk njihen vlerat e masave dhe të forcave.
4. Qarko alternativën e saktë.
62
FIZIKA 8
Nëse një trup qëndron në prehje mbi një sipërfaqe horizontale:a) G barazpeshohet nga Pb) P barazpeshohet nga Nc) G barazpeshohet nga Nd) N është sa shuma e P me G .
5. Cila nga formulat shpreh ligjin e dytë të Njutonit:
a) F a t= ⋅ b) mFa
= c) a m F= ⋅ d) v a t= ⋅ e) F a m= ⋅
6. Qarko alternativën e saktë:
a) mPV
= b) m P g= ⋅ c) g m P= ⋅ d) P m g= ⋅ e) 1m g P⋅ ⋅ =
7. Dinamometri është:a) mjeti që shërben për të matur masën e trupitb) mjeti që shërben për të matur zgjatimin e sustësc) mjeti që shërben për të matur shpejtësinë e trupitd) mjeti që shërben për të matur peshën e trupit.
8. Trupin me masë 100g Toka e tërheq me forcën:a) 10N b) 1kg c) 1N d) 0.1kg e) 0.1N
9. Bëni kthimin e njësive matëse:a) 5 1.4km h m s=b) 25 7km h m s≈c) 36 10km h m s=d) 1 3.6m s km h=e) 5 18m s km h=f) 50 180m s km h=
10. Një trup për 3min lëviz me shpejtësi mesatare 2.5m s . Rruga që përshkon ai është:a) 400m b) 450m c) 500m d) 550m
63
LIBËR PËR MËSUESIN
11. Një makinë që po lëvizte me shpejtësi 6.5m s , fillon të frenojë deri sa ndalet pas 5s . Njehsoni:a) nxitimin me të cilin frenon makinab) rrugën që përshkon makina nga momenti që filloi të frenojë deri sa ndalet.Përgjigje:
a) 20 6.5 1.35
v va m st− −
= = = −
b) 2
0 32.5 16.25 16.252
atl v t m= + = − =
12. Një trup hidhet vertikalisht lart me shpejtësi fillestare 0 12v m s= . Njehsoni shpejtësinë dhe lartësinë e trupit pas 2s .Përgjigje:Meqë trupi ngjitet vertikalisht lart, lëvizja është e ngadalësuar dhe 210g m s= −Njehsojmë kohën gjatë së cilës trupi arrin lartësinë maksimale dhe shpejtësia e tij bëhet 0.
0 0 1.2v v vg t st g− −
= ⇒ = =−
Njehsojmë lartësinë maksimale për 1.2t s=
2
max 0 14.4 7.2 7.22
gth v t m= + = − =
Pas 1.2 sekondash, trupi kryen rënie të lirë. Njehsojmë shpejtësinë e trupit pas 0.8 sekondave të mbetura nga koha e përcaktuar në ushtrim. ( 2s -1.2s = 0.8s)
0 12 8 20v v gt m s m s m s= + = + =
Pas 2 sekondash trupi do të jetë duke zbritur nga lart-poshtë dhe shpejtësia e tij është 20m sPas 2 sekondash trupi do të ndodhet në lartësinë:
2
0 42
gth v t m= + =
13. Si duhet të jenë drejtimet dhe kahet e forcave 15N dhe 30N në mënyrë që rezultantja e tyre të jetë një herë 45N dhe një herë 15N . Paraqitini ato grafikisht, duke pranuar marrëveshjen 1 10cm N→ .
64
FIZIKA 8
Përgjigje:a) Nëse rezultantja e forcave është 45N, forcat janë me drejtime dhe kahe të njëjta.b) Nëse rezultantja e forcave është 15N, forcat janë me drejtim të njëjtë dhe kahe të kundërta.
Tema 4.1 Energjia kinetike dhe energjia potenciale. Ushtrime
2. Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme.- Fuqia është puna e kryer nga trupi në njësinë e kohës.- Nëse një trup kryen lëvizje rrotulluese rreth një boshti vetiak, ai zotëro energji kinetike.- Energjia potenciale e një trupi është energji potenciale e bashkëveprimit të sistemit trup-Tokë.- Kur një sustë është e shformuar, ajo është e aftë të kryejë punë.
3. Qarko (V) nëse thënia është e saktë ose (G) nëse është e gabuar.- Puna dhe fuqia shprehin të njejtën madhësi fizike. V G- Një trup që është në lëvizje zotëron energji sepse është i aftë të kryejë punë. V G- Energjia kinetike varet vetëm nga masa e trupit. V G- Energjia potenciale varet nga forca e rëndesës dhe lartësia në të cilën ndodhet trupi. V G4. Cila nga formulat e mëposhtme përdoret për njehsimin e punës:
a) FAs
= b) A F s= + c) A F s= ⋅ d) sAF
= e) A F s= −
5. Një top bulingu me masë 3.5kg lëviz me shpejtësi 4m s . Puna më e madhe që mund të kryejë trupi është: a) 50J b) 52J c) 54J d) 56J
6. Një trup që lëviz me shpejtësi 3m s , zotëron një energji kinetike prej 36J . Masa e trupit është:a) 2kg b) 4kg c) 6kg d) 8kg
7. Trupi me masë 11.5kg ndodhet në lartësinë 20m nga sipërfaqa e tokës. Njehsoni:a) Energjinë potenciale të trupitb) Punën më të madhe që mund të kryejë ai.
65
LIBËR PËR MËSUESIN
Përgjigje:
a) 2300pE mgh J= =
b) 2300pA E mgh J= = =
8. Një vinç duke ngritur një ngarkesë në lartësinë 18m , kreu punën prej 9000JNjehsoni:a) Energjinë potenciale të ngarkesësb) Masën e tullave. Përgjigje:
a) 9000pE A mgh J= = = b) 50pEm kg
gh= =
Tema 4.2 Energjia mekanike dhe ligji i ruajtjes së saj. Ushtrime
2. Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme.- Një trup që ndodhet në një lartësi dhe është në lëvizje zotëron energji mekanike.- Kur trupi ndodhet në prehje në një lartësi të caktuar, energjia mekanike e tij është e barabartë me energjinë potenciale.- Kur trupi hidhet vertikalisht lart me një shpejtësi të caktuar, energjia mekanike e tij është e barabartë me energjinë kinetike.- Skiatori që zbret nga maja e një mali zotëron energji potenciale dhe energji kinetike.
3. Qarko (V) nëse thënia është e vërtetë ose (G) nëse është e gabuar.- Energjia potenciale e një trupi mund të shndërrohet në energji kinetike dhe anasjelltas. V G- Shuma e energjisë kinetike me energjinë potenciale të trupit quhet energji termike. V G- Energjia mekanike është gjithnjë më e madhe se shuma e energjisë kinetike dhe potenciale. V G- Gjatë rënies së një trupi, lartësia e tij zvogëlohet ndërsa shpejtësia e lëvizjes së tij rritet. V G
4. Energjia mekanike e një trupi që e ka energjinë potenciale 22J dhe energjinë kinetike 18J është:a) 4J b) 16J c) 32J d) 40J
5. Një trup e ka energjinë mekanike 94J . Nëse energjia kinetike e trupit është
66
FIZIKA 8
37J , energjia potenciale e tij do të jetë :a) 37J b) 47J c) 57J d) 67J
6. Komentoni shndërrimet energjitike që ndodhin gjatë zbritjes së skiatorit nga mali.Përgjigje: Në fillim skiatori zotëron energji potenciale (të lartësisë), vlera e së cilës është maksimale. Gjatë zbritjes, energjia potenciale zvogëlohet (zvogëlohet lartësia) dhe energjia kinetike rritet (trupi lëviz me shpejtësi). Në fund të malit, energjia potenciale bëhet 0, ndërsa energjia kinetike ka vlerë maksimale.
7. Energjia mekanike e një trupi është 100J . Energjia kinetike e tij është 4 herë më e madhe se energjia potenciale. Të njehsohet secila energji e trupit.
Përgjigje: m k pE E E= +
4 4k p m p pE E E E E= ⋅ ⇒ = + , prej këtej marrim:
5 20p mE E J= = , ndërsa 4 20 80kE J J= ⋅ =
8. Një trup lëshohet nga lartësia 10 mh = . Gjeni me ligjin e ruajtjes së energjisë shpejtësinë e trupit pasi ka përshkuar gjysmën e lartësisë.
Tema 4.3 Zgjidhje detyrash. Ushtrime
1. Dy trupa me masa të njëjta ndodhen, i pari në lartësinë h dhe i dyti në lartësinë 2h . Raporti i energjisë së trupit të parë me trupin e dytë është:a) 1 2 1 4k kE E = b) 1 2 1 2k kE E =
c) 1 2 2 1k kE E = d) 1 2 4 1k kE E =
2. Duke iu referuar të dhënave të figurës, njehsoni energjitë potenciale për secilin trup. Cili ka energji më të madhe dhe sa herë më të madhe?Përgjigje: a) 1 4kE mgh= ; 2 2kE mgh= ; 3 2kE mgh=
b) 1 2 3k k kE E dheE ; 1 2 1 32 2k k k kE E dheE E= =
3. Një trup i ndodhur në lartësinë 90m nga sipërfaqa e tokës e ka energjinë potenciale 900J . Njehsoni energjinë potencilale të tij në 2 3 dhe 1 3 e lartësisë.Përgjigje:a) meqë energjia potenciale është në përpjestim të drejtë me lartësinë e trupit, kemi:
67
LIBËR PËR MËSUESIN
12 6003p pE E J= ⋅ = dhe 2
1 3003p pE E J= ⋅ =
4. Një kuboid rrëshqet me shpejtësi fillestare 2m s nga lartësia 1.5m e një rrafshi të pjerrët. Njehsoni shpejtësinë e kuboidit në fund të rrafshit të pjerrët, duke mos marrë parasysh forcat e fërkimit.Përgjigje:
a) 1 1m k pE E E= + ; 2
1 22k
m vE m⋅= = ⋅ ; 1 15pE m g h m= ⋅ ⋅ = ⋅
17mE m= ⋅b) Në fund të rrafshit të pjerrët, lartësia e kuboidit është 0. Energjia kinetike e tij është sa energjia mekanike e trupit në lartësinë 1.5m .
2k mE E= ; 2
234
2km vE v
m⋅
= ⇒ =
5. Një trup me masë 0.5kg zotëron një energji mekanike prej 400J . Nëse energjia kinetike e tij në një çast të dhënë është 250J , njehsoni lartësinë në të cilën ndodhet trupi.Përgjigje:
m k p p m kE E E E E E= + ⇒ = −
400 250 150pE J J J= − =
30pEh m
m g= =
⋅
6. Një lavjerrës me masë 300g , shmanget nga pozicioni i ekuilibrit duke u ngritur në lartësinë 20cm . Shpejtësia e lavjerrësit kur kalon në pozicionin e ekuilibrit është:a) 0.5m s b) 1m s c) 1.5m s d) 2m s
