Upload
others
View
25
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
LIBËR MËSUESI
KIMIA
9
Libër mësuesi Kimia 9 2
Titulli: Libër mësuesi Kimia 9
Autore: Irena Kotobelli
Drejtoi botimin: Anila Bisha
Redaktore: Elona Çali
Design: Mirela Ndrita
Kopertina: Arben Hamzallari
Shtëpia Botuese Mediaprint
ISBN:
Botimi i parë, 2018
Libër mësuesi Kimia 9 3
Përmbajtja Metodologjia 4 Planifikimi vjetor i lëndës Kimia 9 15 Tremujori i parë (shtator - dhjetor) 18 Tremujori i dytë (janar – mars) 23 Tremujori i tretë (prill – maj) 28 Planifikimi i orëve mësimore 32 Teste për secilin tremujor 178 Projekt
Libër mësuesi Kimia 9 4
Metodologjia
Të nderuar kolegë!
Duke e vlerësuar përgjegjshmërinë tuaj në lidhje me përgatitjen ditore, unë dëshiroj t’ju vij sado
pak në ndihmë duke paraqitur në mënyrë të përmbledhur një informacion mbi metodat dhe
teknikat më të përdorshme në mësimdhënien me në qendër nxënësin, për të realizuar tashmë
mësimin me bazë kompetencat.
Të njohësh metodat dhe teknikat e mësimdhënies është një pjesë e punës, por të mund t’i zbatosh ato
në mënyrë të vazhdueshme është shpeshherë jo e lehtë. Gjatë punës sonë ne jemi në kontakt me fëmijë
të natyrave të ndryshme, me mendësi të ndryshme dhe që përfaqësojnë kultura të ndryshme. Gjetja e
urave të komunikimit midis nesh, mësuesve dhe nxënësve është sfida jonë më e madhe. E gjithë
veprimtaria jonë ka synim: të zgjerojmë dijet e fëmijëve tanë, t’i aftësojmë për jetën, t’i ndihmojmë të
krijojnë njohuri, shkathtësi, shprehi, qëndrime dhe vlera për të ardhmen e tyre.
Kjo është arsyeja kryesore që unë po paraqes edhe njëherë një përmbledhje mbi teknikat dhe metodat
e mësimdhënies me në qendër nxënësin. Në këtë material kam listuar teknika dhe metoda të ndryshme
dhe jam përpjekur t’ju tregoj fazat nëpër te cilat kalon realizimi i çdo metode. Në modelet e orëve
mësimore që do paraqiten në kapitullin tjetër do zbatohen pikërisht këto teknika.
Metodat, teknikat, strategjitë e të nxënit në fushën e shkencave të natyrës janë faktorë të
rëndësishëm për një nxënie të suksesshme që nxit interesin, gjithëpërfshirjen, ndërveprimin dhe
punën kërkimore të nxënësit.
Përzgjedhja dhe përdorimi i tyre nga mësuesit bëhet në funksion të zhvillimit të kompetencave të
nxënësit duke respektuar mënyrat e ndryshme të të nxënit.
Mësimdhënia dhe të nxënit i bazuar në kompetenca kërkon që në përzgjedhjen dhe përdorimin e
strategjive, teknikave dhe metodave të mësimdhënies, mësuesi i fushës së shkencave natyrore:
të marrë parasysh njohuritë, aftësitë dhe qëndrimet paraprake të nxënësit, që nënkupton
përvojat individuale të tij dhe mbi këtë bazë të mbështesë e orientojë të nxënit e tij/saj;
të nxitë vrojtimin e drejtpërdrejtë, kureshtjen, arsyetimin dhe gjykimin nëpërmjet
demonstrimeve, vëzhgimeve në natyrë dhe eksperimenteve;
të nxitë të menduarit kritik, krijues dhe zgjidhjen e problemeve;
të motivojë nxënësin, duke e konsideruar si bashkëpunëtor, në kuptimin që në procesin
mësimor mësuesi dhe nxënësi plotësojnë njëri‐tjetrin;
të mbështetë të nxënit e pavarur dhe në bashkëpunim me nxënësit përmes punës me
projekte, punës në grup, punës individuale;
të mbajë parasysh integrimin dhe marrëdhënien ndërmjet lëndëve të shkencave natyrore,
zbatimet e tyre në jetën e përditshme, si dhe lidhjen ndërlëndore;
të shfrytëzoje burime të shumëllojshme informacioni dhe të çmojë tekstin si një burim të
rëndësishëm të informacionit, por të pamjaftueshëm për përmbushjen e kompetencave të
fushës;
të përdorë TIK‐un si mbështetës dhe lehtësues të mësimdhënies dhe të nxënit.
Mësimdhënia e shkencave të natyrës, duke e vendosur nxënësin në qendër të të nxënit, synon të
nxitë qëndrime pozitive ndaj shkencës. Mësuesi duhet të përdorë strategji mësimdhënieje që e
përfshijnë nxënësin. Këto strategji mësimdhënieje do të grupoheshin në këtë mënyrë:
Libër mësuesi Kimia 9 5
I. Teknikat dhe metodat e punës në grup
II. Teknikat dhe metodat e hulumtimit
III. Teknika dhe metodat për zhvillimin e të menduarit kritik dhe krijues
I. Teknikat dhe metodat e punës në grup
Teknikat dhe metodat e punës në grup u japin mundësinë nxënësve që të realizojnë qëllimet
mësimore duke bashkëvepruar me të tjerët.
Këto teknika kanë në thelb të tyre ndërveprimin dhe sigurojnë kushte që nxënësit të paraqesin
idetë, pikëpamjet e veta dhe informacionin që ata zotërojnë
• Mendo/krijo, puno në dyshe
• Pune në grupe
• Grupet e ekspertëve
• Kodimi i tekstit
• Loja me role
• Lëviz, ndalo, krijo dyshe
• Lexim përmbledhje në grupe dyshe
• Tryeza rrethore
1. Lexim përmbledhje në dyshe – Pyet ‐ shkëmbe mendim ‐ puno në grupe dyshe
Është një metodë që në përgjithësi përdoret gjatë ndërtimit të njohurive;
Mësuesi/ja organizon nxënësit në dyshe.
Mësuesi/ja përgatit fleta pune për secilën dyshe.
Njeri bën pyetjen, tjetri përgjigjet ose njëri lexon një paragraf tjetri e përmbledh shkurt me
fjalët e veta. Në një moment të dytë nxënësit mund të ndërrojnë rolet.
2. Grupet e ekspertëve
Është një metodë që mund të përdoret në fazën e ndërtimit të njohurive.
Mësuesi/ja ndan klasën në katër grupe, pastaj duke numëruar në mënyrë rastësore nga 1‐4
përcakton ekspertet, ku çdo numër i korrespondon një eksperti.
Mësuesi/ja harton katër pyetje për çdo grup pune, ku një pyetje i takon një eksperti.
Në këtë moment, ekspertët me numrin 1 mblidhen në një tavolinë për t’i dhënë përgjigje
pyetjes numër 1, ekspertët me numrin 2 do mblidhen bashkë për pyetjen numër 2 ... e
kështu me radhë.
Pasi të kenë mësuar shumë mirë përgjigjen, ekspertët kthehen në grupin fillestar ku do t’ua
mësojnë pyetjen edhe ekspertëve të tjerë të grupit.
Në fund, eksperti 1 do japë përgjigjen e ekspertit 2 e në vazhdim.
3. Kodimi i tekstit
Është teknikë që përdoret kryesisht në ndërtimin e njohurive.
Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë 4 ose 5 kode që ju korrespondojnë 4 ose 5 fjalëve kyçe
Në heshtje, nxënësit hapin librat në faqen ku ndodhet mësimi i ditës, dhe aty ku lexojnë
fjalën kyçe shkruajnë kodin përkatës në libër. (Nxënësit lexojnë me kujdes mësimin.)
Kodet mund të jenë të skicuara në forma të ndryshme.
Libër mësuesi Kimia 9 6
Në fund mësuesi ndërton një tabelë ku vendos të gjitha kodet e përcaktuara.
Plotëson tabelën me ndihmën e nxënësve. P.sh.:
Reaksion kimik
Atom
Enë kimike
≠ Ndryshim kimik
Tabela:
≠
4. Loja me role
Është një metodë që në përgjithësi përdoret në fund të orës së mësimit.
Organizohen nxënësit në grupe sipas aftësive që shfaqin, p.sh grupi i politikanëve, grupi i
ekonomistëve, grupi i menaxherëve etj.
Në një kohë të dytë mund të riorganizohen dhe të krijojnë grupe te reja me secilin
përfaqësues sipas grupeve të interesit.
Mund të përdoret për punët praktike apo projektet.
5. Lëviz ‐ ndalo ‐ krijo në grupe dyshe
Është një teknikë që mund të përdoret në fillim ose në fund të orës së mësimit.
Para nxënësve shtrohet një pyetje.
Sapo jepet komanda ‘lëviz’, nxënësit lëvizin për të krijuar dyshe.
Jepet komanda ‘ndalo’, nxënësit ndalojnë dhe fillojnë të diskutojnë me njëri‐tjetrin për të
marrë përgjigjet e duhura.
Pastaj brenda secilës dyshe, secili flet për përgjigjet që mori nga shoku i vet.
Kjo teknikë mund të përdoret edhe për të hartuar pyetje që nuk kanë lidhje me mësimin, në
mënyrë që nxënësit të shkarkohen nga emocionet.
5. Tryeza rrethore
Është një metodë që mund të përdoret në fund të orës së mësimit.
Mësuesi/ja ndan klasën në disa grupe (ose i vendos në formë rrumbullake).
Në secilin grup, një nxënës fillon lojën i pari; ai mund të shkruajë një substancë kimike p.sh.
hekur, squfur, azot.
Pasi plotësohet nga nxënësi i parë, letra paloset dhe i jepet shokut pasardhës në mënyrë që
të vazhdojë në plotësimin e idesë.
Në fund të kësaj loje nxënësi i fundit hap letrën dhe lexon te gjitha mendimet e dhëna.
II. Teknikat dhe metodat e hulumtimit
Studimi i rastit
Konsiston në studimin e hollësishëm të një rasti apo situate të veçantë
Libër mësuesi Kimia 9 7
Puna me projekte
Projektet janë investigim i pavarur nga ana e nxënësve për një periudhë pak a shumë të gjatë
kohore. Ato janë veprimtari të nxëni që kërkojnë që nxënësit të zbulojnë rreth objekteve,
proceseve apo dukurive.
Ekskursioni/vëzhgime
Kryhet me qëllim që nxënësit të njohin objektet, dukuritë dhe proceset në mjedisin natyror;
është mënyra më e mirë për të bërë mësim real.
Lojërat:
Lojërat angazhojnë nxënësin në simulime për të nxënit e koncepteve apo për zhvillimin e
aftësive dhe të qëndrimeve. Ato përdoren për të ndihmuar nxënësin në vizualizimin apo
ilustrimin e objekteve të botës reale.
Hetimi / Punë praktike
Nxënësi angazhohet në veprimtari përmes të cilave kuptojnë se si shkencëtarët mendojnë dhe
çfarë bëjnë në një proces vendimmarrje, si ngrenë pyetje dhe si planifikojnë hetimin, si
zhvillojnë qëndrimet dhe vlerat që janë themelore për praktikimin e shkencës.
Zgjidhja e problemit:
Zgjidhja e problemit e angazhon nxënësin për gjetjen e zgjidhjeve të problemeve duke zbatuar
njohuritë shkencore.
Historitë/tregimet:
Historitë apo tregimet rreth shkencës në jetën e përditshme nxisin interesin e nxënësit dhe e
angazhojnë atë në biseda. Mësuesi ose nxënësi mund të krijojnë vetë histori apo tregime.
III. Teknikat dhe metodat për zhvillimin e të menduarit kritik dhe krijues
Metoda të zhvillimit të aftësive folëse (shprehëse)
Metoda të zhvillimit të aftësive lexuese
Metoda të zhvillimit të aftësive shkruese
Aftësitë shprehëse
1. Brainstorming / Kllaster (koha – 5 minuta)
Është një metodë e cila përdoret për të nxitur dhe përftuar sa më shumë ide të reja rreth një teme.
• Mësuesi shkruan idetë e nxënësve në tabelë pa i paragjykuar ato. Kjo ndihmon në “hapjen
e mendjeve të nxënësve”.
• Jo të gjitha idetë që ata do të japin do të jenë njëlloj të dobishme.
• Është e ngjashme me kllasterin, por në kllaster shkruajmë në tabelë vetëm ato që janë të
domosdoshme.
• Mund të përdoret në fillim ose në fund të mësimit.
2. Parashikim me terma paraprakë
Është një metodë e cila përdoret për të ngacmuar imagjinatën e nxënësve në fillim apo në fund të
mësimit.
Mësuesi jep disa fjalë nxënësve (mund të mos jenë të gjitha fjalë kyçe).
Ju lë pesë minuta kohë që me këto fjalë të krijojnë një tregim (shkrim, paragraf) të shkurtër.
Lexohen disa nga punimet më të mira.
Libër mësuesi Kimia 9 8
3. “Karrigia e nxehtë”
Është një metodë e cila mund të përdoret më shumë në fund të orës së mësimit.
Një (ose disa nxënës me radhë) mund të ulet në një karrige para klasës, ndërkohë që gjithë
nxënësit e tjerë hartojnë pyetje dhe ia drejtojnë atij.
Synon në përforcimin e dijeve të marra.
4. Dy të vërteta një gënjeshtër
Është një teknikë e cila mund të përdoret më shumë në fund të orës së mësimit.
Mësuesi/ja fillon lojën, liston tri karakteristika, veti, tipare në lidhje me një koncept të
caktuar dhe fton njërin nga nxënësit që të thotë nëse pohimet e tij/saj janë të vërteta apo jo.
Ky nxënës që e vazhdon më tej lojën në të njëjtën mënyrë.
Synohet që në lojë të përfshihen sa më shumë nxënës.
5. Di Dua të di Mësova ‐ Çfarë? Ehe çfarë? Po tani, çfarë?
Është një metodë e cila mund të përdoret gjatë gjithë orës së mësimit.
Janë sa të ngjashme, aq edhe të ndryshme nga njëra‐tjetra; ndryshimi qëndron në faktin se
tek teknika e dytë, në momentin e përforcimit ‘po tani çfarë’, duam të diskutojmë për diçka
praktike, kërkojmë një konkluzion praktik.
Di /çfarë dinim Dua të di /çfarë duam të dimë Mësova / çfarë mund të bëjmë në realitet
çfarë dinim Çfarë duam të dimë Po tani çfarë
(çfarë mund të bëjmë, çfarë detyre del)
Parashikim Ndërtim njohurish Përforcim
6. Rrjeti i diskutimit / Kundërshtia akademike (avokati i djallit)
Janë dy teknika që preferohet të përdoren në përgjithësi në fund të orës, që synojnë në hartimin e
një pyetje në formën ‘A duhet………..?’.
Nxënësit në mënyrë të lirshme sjellin argumentet për t’u përgjigjur me “po” ose “jo”.
Kur mësuesi/ja kërkon që një grup nxënësish të sjellin argumente për po/jo, pavarësisht se
çfarë ata mund të besojnë.
7. Përmbledhje e strukturuar
Është një teknikë e cila mund të përdoret në fillim ose në fund të mësimit.
Në fillim të mësimit mund të përdoret nga mësuesi/ja. që me anë të dy tre fjalive përmbledh
atë që është studiuar dhe atë që do studiohet brenda orës së mësimit.
Në fund të orës kjo teknikë mund të përdoret nga nxënësi; ai/ajo mund të përmbledhin
shkurt se cilat ishin momentet kryesore të orës mësimore.
8. Imagjinatë e drejtuar
Është një metodë e cila mund të përdoret shumë mirë në fillim të orës së mësimit për të
ngacmuar sado pak imagjinatën e nxënësve.
Mësuesi/ja kërkon nga nxënësi të imagjinojë një objekt, substancë, veprim, udhëtim në kohë
që ka lidhje direkt me temën mësimore.
Nxënësi mund të shprehet me fjalë ose ndoshta dhe me një vizatim të thjeshtë.
9. Diskutimi i njohurive paraprake
Teknikë që synon kontrollin e njohurive nga mësuesi ose vetë nxënësit me njëri‐tjetrin.
Libër mësuesi Kimia 9 9
10. Pyetja sjell pyetjen
Është teknikë që gjen zbatim më shumë në fazën e ndërtimit të njohurive.
Mësuesi bashkë me nxënësit bëjnë pyetje të njëpasnjëshme njëri‐tjetrit në formën e një
reaksioni zinxhir.
Pyetjet hartohen në mënyrë të tillë që të ndjekin në mendim njëra‐tjetrën, dhe të synojnë të
arrijnë qëllimin final.
Aftësitë lexuese
1. INSERT‐ Interactive Notice System for Efective Reading and Thinkng.
Nëpërmjet kësaj metode nxënësit kuptojnë atë që lexojnë. Gjatë leximit nxënësit vendosin shenja
(+, –,) të cilat kanë një domethënie të caktuar.
2. Harta e koncepteve / Organizues grafik
Organizohet në tabelë që të bëhet më i kuptueshëm. Në tabelë vendosen: koncepti përkufizimi,
karakteristikat etj. Harta e koncepteve mund të jetë e formave të ndryshme.
3. VLD ‐ Directed Reading Activity – Veprimtari me lexim të drejtuar
Mësuesi pasi organizon nxënësit në grupe, i drejton çdo grupi pyetje që i korrespondojnë
një paragrafi të caktuar në tekst.
Këto pyetje paraqiten dhe në tabelë (dërrasën e zezë).
Nxënësve u lihet koha e duhur për të lexuar dhe formuluar përgjigjet përkatëse duke pasur
edhe ndihmën e mësuesit.
Mësuesi/ja dëgjon me kujdes të gjitha përgjigjet dhe më pas plotëson tabelën në
bashkëpunim me nxënësit.
VLMD – Directed Reading and Thinking Activity – Veprimtari e leximit dhe mendimit të Drejtuar
(kur tema mësimore kërkon një thellim më të madh nga ana e nxënësit).
VDMD – Directed Listening and Thinking Activity – Veprimtari me dëgjim dhe mendim të
drejtuar ‐ i bën lexuesit të jenë të vëmendshëm gjatë asaj që dëgjojnë, të parashikojnë
rreth asaj që do të ndodhë më tej në histori etj.
Aftësitë shkruese
1. Ditari dy pjesësh / ditar tre pjesësh
Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe pune që mund të jenë me nga dy ose me më shumë
nxënës.
Të përgatisë fleta pune për nxënësit sipas grupeve përkatëse.
Çdo fletë do të ketë një pyetje, për të cilën kërkohet komenti nga ana e nxënësit.
Nxënësit plotësojnë kolonën “komente” duke përdorur njohuritë e marra nga teksti.
Fletët e punës të përgatitura për nxënësit duhet të jenë si më poshtë.
Pyetja Komenti i nxënësve
Ndryshim kimik
Nëse koncepti nuk mund të përvetësohet plotësisht nga nxënësi dhe ka nevojë edhe për një koment
nga ana e mësuesit, fleta e punës do të kishte një formë si më poshtë.
Pyetja Komenti i nxënësve Komenti i mësuesit
Ndryshim kimik
Libër mësuesi Kimia 9 10
2. Diagrami i Venit
Shërben për krahasimin e koncepteve dhe dukurive të ndryshme.
3. Alfabeti i njëpasnjëshëm
Është teknikë që gjen më shumë zbatim në fillim të orës së mësimit.
Nxënësit pajisen të gjithë me “alfabetin” në këtë formë.
A B P O D DH
E R
Reduktim
F
Fortë
Gj
Gjysmë
reaksion
H
Hidrogjen
J
Jone pozitive
Jone negative
L
Lëvizje e
drejtuar
K
Katodë
P
Produkt
elektrolize
G
T
Q
Qark i
jashtëm
Sh
Shkrirë
Z
Zink
V
Volt
N
M
Mbitension Y
Mësuesi jep komandën “filloni”.
Nxënësit duke parë shkronjat e “alfabetit”, plotësojnë ato fjalë që mund t’ju vijnë në mendje,
që sigurisht kanë lidhje me mësimin.
Me komandën e dytë “pasoje”, secili ja jep fletën shokut pasardhës.
Ky veprim përsëritet disa herë.
3. Pesëvargëshi
Kjo teknikë mund të përdoret në fillim ose në fund të orës së mësimit.
Shkruhet emri i temës apo një emër që ka të bëjë me temën, si: acide, baza.
Emri shoqërohet nga 2 mbiemra, 3 folje, 1 fjali dhe me sinonimin përkatës.
5. Empatia
Teknikë shumë interesante – nxënësi/ja tregon në veten e parë për një koncept, dukuri,
substancë (e thënë ndryshe vendose veten në vend të tjetrit).
6. Esetë dhe shkrimet e lira
Kjo teknikë lidh shumë mirë shkencat natyrore me ato shoqërore.
Mund të përdoret në fillim ose në fund të orës së mësimit.
Esetë mund të jenë krahasuese, argumentuese, përshkruese.
7. Shkrimi i shpejtë/shkrimi i lirë
Kjo teknikë përdoret në fund të orës mësimore për të testuar njohuritë e marra.
Mësuesi/ja citon njohurinë dhe nxënësit pa ndalur dorën për tre minuta shkruajnë çfarë
mbajnë mend.
Kujdes!
Teknologjia e informacionit dhe komunikimit
Teknologjia e informacionit dhe komunikimit mbështet procesin kërkues, rrit cilësinë e të nxënit
te nxënësve dhe siguron bashkëpunimin mes tyre. Përmes përdorimit të mjeteve digjitale nxënësit
mund të eksplorojnë dhe të perceptojnë konceptet abstrakte, si dhe zbulojnë marrëdhënien
ndërmjet objekteve dhe dukurive.
Libër mësuesi Kimia 9 11
FUSHA: SHKENCAT NATYRORE
LËNDA: KIMI, KLASA IX
I. SYNIMET
Nxënësi:
zhvillon njohuritë dhe konceptet bazë për formimin shkencor në shkencat e natyrës; zbulon lidhjet e varësisë ndërmjet botës së gjallë dhe mjedisit; zhvillon aftësitë shkencore, të menduarit kritik dhe krijues; zbaton njohuritë dhe aftësitë shkencore në mënyrë analitike, kritike dhe krijuese në problemet
që kërkojnë zgjidhje dhe marrje vendimesh; vlerëson kontributin e shkencës dhe teknologjisë për mirëqenien e njeriut dhe shoqërisë; nxit kureshtjen dhe zhvillon interesin për botën që e rrethon; ndërgjegjësohet për të bashkëvepruar me mjedisin në mënyrë të përgjegjshme dhe
konsensuale; përdor teknologjinë e informacionit dhe të komunikimit, si mjet për sigurimin dhe
komunikimin e informacionit; shpjegon rolin e shkencës në zhvillimin e qëndrueshëm, si edhe në ruajtjen dhe mbrojtjen e
mjedisit.
II. REZULTATET E TË NXËNIT TË KOMPETENCAVE KYÇE
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit
Nxënësi:
merr pjesë në bashkëbisedime me moshatarët dhe të rriturit për tema me interes mësimor dhe
shoqëror duke bërë pyetje, duke dhënë përgjigje dhe duke veçuar informacionin kryesor;
transmeton saktë të dhënat e mbledhura për një temë konkrete në formë tekstuale, numerike,
verbale, elektronike apo në ndonjë formë tjetër të të shprehurit;
prezanton para të tjerëve një projekt për një temë të dhënë, të përgatitur vetë ose në grup, duke
gërshetuar format e komunikimit verbal dhe elektronik, si dhe veprimin praktik;
përshkruan me gojë dhe me shkrim një ngjarje të lexuar ose të dëgjuar duke ruajtur rrjedhën
logjike të saj;
analizon përmbajtjen dhe kuptimin e nocioneve (koncepteve) të reja duke përdorur leksikun e
përshtatshëm;
identifikon burime të ndryshme informacioni për arsimim dhe orientim profesional, si dhe
zhvillon një plan individual për zhvillimin e karrierës së tij.
Kompetenca e të menduarit
Nxënësi:
paraqet në forma të ndryshme (me gojë, të shkruar, grafike, me simbole) argumente për të
përforcuar mendimin apo qëndrimin e vet për një problem nga fusha të caktuara;
përzgjedh dhe klasifikon informacionin nga burime të ndryshme në bazë të një kriteri të
caktuar për një temë konkrete dhe e përdor për marrjen e një vendimi apo për zgjidhjen e një
problemi/detyre;
analizon një punim (p.sh., artikull gazete, pikturë, studim shkencor etj.) duke gjetur analogji
dhe dallime me punime të ngjashme nga autorë të ndryshëm;
Libër mësuesi Kimia 9 12
përpunon idenë e vet në një projekt me shkrim për një çështje të caktuar duke propozuar
qëllimin, aktivitetet kryesore, afatet, vendin, personat, materialet dhe mjetet e nevojshme për
kryerjen e tyre dhe parashikon pengesat e mundshme gjatë realizimit;
argumenton ndërmarrjen e hapave konkretë të cilët çojnë në përfundimin e një
detyre/veprimtarie, zgjidhjen e një problemi, të ndonjë punimi në klasë/shkollë apo gjetiu;
demonstron zgjidhjen e një problemi (të matematikës, gjuhësor etj.) bazuar në të dhënat
tekstuale, numerike, eksperimentale të detyrës, e cila realizohet në klasë/shkollë apo jashtë saj,
argumenton ecurinë për arritjen e rezultatit;
interpreton një rregull, koncept apo proces të caktuar duke e ilustruar atë me shembuj konkretë
nga situata të jetës së përditshme me shkrim/me gojë;
identifikon me anë të krahasimit dallimet dhe ngjashmëritë midis ligjeve dhe dukurive që
ndodhin në natyrë me ato në shoqëri duke vënë në dukje lidhjen shkak‐pasojë midis këtyre
dukurive :
Kompetenca e të nxënit
Nxënësi:
regjistron në formë të shkruar, grafike, etj., informacionin/ faktet për një temë; veçon me anë
të teknikave të ndryshme pjesët sipas rëndësisë dhe nevojës për temën/detyrën e dhënë;
shfrytëzon në mënyrë efikase fjalorët, enciklopeditë dhe teknologjinë informative apo burime
të tjera për zhvillimin e një ideje/projekti me bazë klase/shkolle ose jashtë saj;
regjistron, skedon dhe përdor teknika të tjera për të menaxhuar informacionin/ faktet ose
formulat për një temë duke i radhitur ato sipas llojit, burimit dhe rëndësisë;
parashtron pyetje për çështje të ndryshme dhe organizon mendimet për të gjetur përgjigje
për temën apo problemin e caktuar duke evidentuar përparimin/vështirësitë deri në
zgjidhjen përfundimtare;
paraqet/skicon idetë e veta për ecurinë dhe mënyrën e zhvillimit të një aktiviteti duke e
argumentuar para të tjerëve;
prezanton në mënyrë të pavarur udhëzimet/simbolet e dhëna në libër, skicë, plan, partiturë
muzikore, skenar, koreografi etj., për të përmbushur një veprim, aktivitet ose detyrë që
kërkohet prej tij/saj;
shfrytëzon në mënyrë të efektshme teknika të ndryshme gjatë të nxënit të temës së dhënë
duke klasifikuar informacionin e njohur nga ai i panjohur si dhe atë që është i paqartë;
përdor elementet e portofolit personal për vetëvlerësimin dhe identifikimin e anëve të forta, i
shfrytëzon ato për përparimin në mësime dhe orientimin në karrierë.
Kompetenca për jetën, sipërmarrjen, mjedisin
Nxënësi:
analizon pasojat që sjell dëmtimi i mjedisit për jetën e njeriut dhe biodiversitetit duke i
paraqitur idetë në formë të shkruar ose në ndonjë formë tjetër të të shprehurit, jep mendimin
dhe qëndrimin e vet për këtë çështje, si dhe organizon aktivitete për mbrojtjen e mjedisit;
përdor programet kompjuterike për përpunimin e të dhënave dhe paraqitjen e
vizatimeve/diagrameve të nevojshme për përgatitjen e materialeve individuale apo/dhe
publikimeve të ndryshme të shkollës;
përdor materiale, burime të ndryshme informimi dhe teknologjinë në shkollë dhe në jetën e
përditshme si ndihmë për përparimin në mësime dhe për orientim në karrierë;
Libër mësuesi Kimia 9 13
propozon kriteret për vlerësim të paanshëm të një veprimtarie sportive, shkencore,
teknologjike, artistike etj., (anëtar jurie të ngritur në nivel klase, shkolle apo shoqërie civile).
Kompetenca personale
Nxënësi:
vlerëson vlerën ushqyese të ushqimeve që konsumon, duke i klasifikuar ato në bazë të
nevojave të individit për to në situate të ndryshme (gjatë stinëve, sëmundjeve etj.);
argumenton nevojën e respektimit të regjimit ushqimor të shëndetshëm dhe të regjimit ditor,
javor apo mujor sipas udhëzimeve të lexuara ose të dëgjuara nga mjeku gjatë një diskutimi në
klasë, shkollë apo në familje;
vlerëson domosdoshmërinë e kushteve higjienike për përgatitjen dhe konsumimin e
ushqimeve dhe pijeve, shpjegon rrethanat e mundshme të helmimit nga papastërtia;
dallon sjelljen korrekte nga ajo jokorrekte gjatë punës në grup ose në situata emocionale dhe
propozon masat për parandalimin/tejkalimin e tyre;
shpjegon rëndësinë e identifikimit të personave dhe shërbimeve kompetente të nevojshme për
mbështetje në situata që konsiderohen potencialisht të rrezikshme për shëndetin fizik dhe
mendor;
përshkruan mundësitë, rreziqet, pasojat e infeksioneve, sëmundjeve seksualisht të
transmetueshme duke sqaruar mënyrat dhe mjetet për parandalimin e tyre nëpërmjet formave
të ndryshme të prezantimit (të folur, të shkruar, grafike, pllakate, pamflete, apo lojë teatrale,
performancë artistike etj.);
reagon ndaj sjelljeve negative duke identifikuar shkaqet e paraqitjes dhe pasojat e mundshme
për shëndetin dhe mirëqenien e individit (p.sh. përdorimi i duhanit, alkoolit, drogës etj.).
Kompetenca qytetare
Nxënësi:
praktikon të drejtat dhe detyrimet si qytetar në situata konkrete të jetës së përditshme, në klasë,
shkollë, komunitet ose gjatë diskutimit dhe respektimit të mendimit të tjetrit;
reagon ndaj personave të cilët shkelin, cenojnë ose mohojnë të drejtat e të tjerëve duke i
ilustruar këto sjellje me shembuj të figurave të shquara historike, personazheve nga letërsia a
filmat si dhe arsyeton pasojat e këtyre veprimeve për individin, grupin dhe komunitetin;
solidarizohet me personat në nevojë ose të rrezikuar, duke ndërmarrë veprime konkrete për
afrimin e ndihmës sipas nevojës që kanë;
identifikon paragjykimet apo dukuritë jo të mira në klasë, shkollë apo në komunitet, mban
qëndrim ndaj tyre duke propozuar veprime konkrete parandalimi.
Kompetenca digjitale
Nxënësi:
përdor TIK‐un për të lehtësuar procesin e të nxënit dhe për të rritur efektivitetin në
mësimnxënie;
përdor mjetet multimediale për të bashkëpunuar me persona të tjerë dhe për të rritur
produktivitetin e tij dhe të nxënit efektiv;
bashkëpunon me moshatarët e tij duke përdorur mjetet e telekomunikacionit bashkëpunues,
për të hetuar tema mësimore, për të zgjidhur çështje dhe probleme që mund të lindin në shkollë
dhe jashtë saj;
përdor me saktësi komandat e avancuara të programeve për përpunimin e teksteve, tabelave,
videove e fotografive për prezantime;
Libër mësuesi Kimia 9 14
krijon animacione origjinale ose dokumentarë duke u bazuar tek ngjarjet e komunitetit dhe
mjedisit shkollor;
përdor aftësitë e të menduarit kritik për të planifikuar, hulumtuar e menaxhuar projekte, për
të zhvilluar strategji, për të zgjidhur problemet dhe arrin vendimmarrje, në bazë të
informacionit të fituar duke përdorur mjetet dhe burimet e duhura digjitale.
III. TABELA PËRMBLEDHËSE E PROGRAMIT
Nr. Tematika Nëntematikat Nr. i orëve
1
ND
ËRVEP
RIM
E
REAKSIONET KIMIKE
Radha e aktivitetit të metaleve
Metoda të ndryshme për nxjerrjen e metaleve
Përftimi i kripërave
Faktorët kryesorë që ndikojnë në shpejtësinë e
reaksioneve kimike
REAKSIONET TERMOKIMIKE
Reaksionet ekzotermike
Reaksionet endotermike
38 orë
2
DIV
ERSI
TET
I
STRUKTURA E ATOMIT
Modeli atomik i Radhërfordit
Tabela periodike
Grupet e elementeve në tabelën periodike.
a) Grupi I A
b) Grupi VII A (Halogjenet)
ATMOSFERA
Ndotësit atmosferikë të zakonshëm dhe burimet
e tyre
32 orë
Libër m
ësue
si Kimia 9
15
Pla
nif
ikim
i vje
tor
i lën
dës
Kim
ia I
X
NR.
TEMATIKA
SHPËRNDARJA E PËRMBAJTJES SË LËNDËS
SHTATOR‐DHJETOR
22 ORË
JANAR‐MARS
26 ORË
PRILL‐QERSHOR
22 ORË
1
DIVERSITETI ( 22 ORË )
1.1
Teo
ria
atom
ike
e D
alto
nit
2 1.
2 Z
hvil
lim
i i s
truk
turë
s at
omik
e
3 1.
3 A
tom
i, nu
mri
ato
mik
dhe
num
ri i
mas
ës
4 1.
4 S
hpër
ndar
ja e
ele
ktro
neve
5
1.5
Pra
ktik
oni d
he z
bato
ni n
johu
ritë
6 2.
1 Z
hvil
lim
i i ta
belë
s pe
riod
ike
7
2.2
Si ë
shtë
org
aniz
uar
tabe
la e
sis
tem
it
peri
odik
8 2.
3 M
etal
et n
ë si
stem
in p
erio
dik
9
2.4
Jom
etal
et n
ë si
stem
in p
erio
dik
10
2.5
Vet
itë
e el
emen
teve
sip
as v
endi
t në
sist
emin
per
iodi
k
11
2.6
Vet
itë
kim
ike
të h
ekur
it, z
inku
t dh
e ba
krit
12
2.7
Pun
ë la
bora
tori
: Met
alet
kal
imta
re
13
2.8
Kar
akte
rist
ikat
e e
lem
ente
ve të
gr
upit
IA
14
2.9
Vet
itë
kim
ike
të e
lem
ente
ve të
gr
upit
IA
15
2.10
B
rejt
ja e
met
alev
e
16
2.11
K
arak
teri
stik
at
e el
emen
teve
të
gr
upit
VII
A
17
2.12
V
etit
ë ki
mik
e të
hal
ogje
nëve
18
2.13
P
unë
labo
rato
ri:
Vet
itë
kim
ike
të
acid
it k
lorh
idri
k H
Cl
19
2.14
G
azet
e p
logë
ta
Libër m
ësue
si Kimia 9
16 20
2.15
V
lerë
sim
por
tofo
li
21
2.16
T
est
22
2.17
P
roje
kt
23
DIVERSITETI ( 12 ORË )
3.1
Uji
24
3.2
Cik
li i
ujit
25
3.3
Pro
blem
et q
ë sh
kakt
on n
dotj
a
26
3.
4 A
jri d
he d
jegi
a
27
3.5
Mat
ja e
sas
isë
së o
ksig
jeni
t në
ajër
28
3.6
Pro
va e
gaz
eve
në a
jër
29
3.
7 Z
buli
mi i
ajr
it të
fik
suar
30
3.8
Fos
ilet
31
3.9
Dje
gia
e lë
ndëv
e dj
egës
e fo
sile
32
3.
10
Ndo
tja
e aj
rit n
ga lë
ndët
dje
gëse
fo
sile
33
3.11
P
unë
labo
rato
ri: G
atit
ja e
CO
2 dh
e he
tim
i i ti
j
34
3.12
P
rakt
ikon
i dhe
zba
toni
njo
huri
të
35
NDËRVEPRIMET (14 ORË)
4.1
Rad
ha e
akt
ivit
etit
36
4.
2 R
eaks
ione
t e z
ëven
dësi
m
(këm
bim
it )
të m
etal
eve
37
4.3
Shp
ërbë
rja
e ka
rbon
atev
e të
m
etal
eve
38
4.4
Rea
ksio
net e
zëv
endë
sim
it d
yfis
h
39
4.
5 R
eaks
ione
t e f
orm
imit
të k
ripë
rave
40
4.6
Pun
ë la
bora
tori
: Gat
itja
e k
ripë
rave
41
4.
7 Z
buli
mi d
he n
xjer
rja
e m
etal
eve
42
4.8
Nxj
errj
a e
met
alev
e ng
a xe
hero
rët
43
4.9
Nxj
errj
a e
met
alev
e m
e ng
rohj
e në
pr
ani t
ë ka
rbon
it
44
4.10
N
xjer
rja
e m
etal
eve
me
elek
trol
izë
45
4.11
P
rakt
ikon
i dhe
zba
toni
njo
huri
të
46
4.12
V
lerë
sim
por
tofo
li
Libër m
ësue
si Kimia 9
17
47
4.13
T
est
48
4.14
P
roje
kt
49
NDËRVEPRIMET (22 ORË)
5.1
Vep
rim
i i m
etal
eve
me
oksi
gjen
in
50
5.2
Vep
rim
i i m
etal
eve
me
acid
et
51
5.3
Vet
itë
kim
ike
të n
atri
umit
dhe
ka
lium
it
52
5.4
Vet
itë
kim
ike
të k
alci
umit
dhe
m
agne
zit
53
5.5
Pun
ë la
bora
tori
: Vet
itë
e na
triu
mit
dh
e ka
lciu
mit
54
5.
6P
rakt
ikon
i dhe
zba
toni
njo
huri
të
55
6.1
Shp
ejtë
sia
e re
aksi
onev
e ki
mik
e 56
6.
2F
akto
rët q
ë nd
ikoj
në n
ë sh
pejt
ësin
ë e
reak
sion
it k
imik
57
6.
3N
diki
mi i
tem
pera
turë
s dh
e pë
rqen
drim
it
58
6.4
Ndi
kim
i i k
atal
izat
orëv
e 59
6.
5P
ërdo
rim
i i k
atal
izat
orëv
e 60
6.
6P
unë
labo
rato
ri: S
hpej
tësi
a e
reak
sion
eve
kim
ike
61
6.7
Rea
ksio
net e
kzot
erm
ike
62
6.8
Rea
ksio
net e
ndot
erm
ike
63
6.9
Pun
e la
bora
tori
: Rea
ksio
net e
kzo
dhe
endo
term
ike
64
6.10
P
rakt
ikon
i dhe
zba
toni
njo
huri
të
65
6.11
P
ërsë
ritj
e
66
6.12
V
lerë
sim
por
tofo
li
67
6.13
T
est
68
6.14
P
roje
kt
69
6.15
P
roje
kt
70
6.16
P
roje
kt
Libër mësuesi Kimia 9 18
PLANIFIKIMI 3 – MUJOR (SHTATOR – DHJETOR)
REZULTATET E TË NXËNIT SIPAS KOMPETENCAVE KYÇE
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit: Shpreh mendimin e vet për një temë të
caktuar me gojë ose me shkrim, si dhe në forma të tjera të komunikimit.
Kompetenca e të menduarit: paraqet në forma të ndryshme argumente për të përforcuar
mendimin apo qëndrimin e vet për një problem nga fusha të caktuara;
Kompetenca e të nxënit: regjistron në formë të shkruar, grafike, etj., informacionin/ faktet për një
temë; veçon me anë të teknikave të ndryshme pjesët sipas rëndësisë dhe nevojës për
temën/detyrën e dhënë;
Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin: analizon pasojat që sjell dëmtimi i mjedisit
për jetën e njeriut dhe biodiversitetit duke i paraqitur idetë në formë të shkruar ose në ndonjë
formë tjetër të të shprehurit, jep mendimin dhe qëndrimin e vet për këtë çështje, si dhe organizon
aktivitete për mbrojtjen e mjedisit;
Kompetenca personale: merr pjesë ose drejton punën në grup, bashkëpunon me përfaqësues të
komunitetit për të ndihmuar moshatarët dhe anëtarët e tjerë të komunitetit që kanë probleme
shëndetësore
Kompetenca qytetare: Zbaton dhe respekton rregullat e mirësjelljes në klasë, shkollë etj. dhe
mban qëndrim aktiv ndaj personave, të cilët nuk i respektojnë ato.
Kompetenca digjitale: përdor mediat digjitale dhe mjediset informative për të komunikuar,
analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
REZULTATET E TË NXËNIT SIPAS KOMPETENCAVE TË FUSHËS
Identifikimi i problemeve dhe zgjidhja e tyre: identifikon, përshkruan, vlerëson, zhvillon,
analizon të dhënat në lidhje me një dukuri, proces, apo problem dhe zbaton teknika të
përshtatshme për zgjidhjen e këtij problemi.
Përdorimi i mjeteve objekteve dhe procedurave shkencore: Nxënësi identifikon ndikimet e
shkencës dhe të teknologjisë, kupton si funksionojnë objektet teknike dhe kupton dukuritë
natyrore
Komunikimi me gjuhën dhe terminologjinë e shkencës: Shkëmben informacionin shkencor me
të tjerët, interpreton dhe formulon në gjuhën shkencore, përhap dhe zhvillon njohuritë dhe
rezultatet shkencore dhe teknologjike.
Libër m
ësuesi Kimia 9
19
NR
TEMATIKA TEMAT MËSIMORE
SITUATË E PARASHIKUAR E
TË NXËNIT
METODOLOGJIA DHE
VEPRIMTARITË E
NXËNËSVE
VLERËSIMI
BURIMET
1
DIVERSITETI ( 22 ORË )
Sistemet
1.1 Teoria atomike e
Daltonit
A m
und të vendosim shenjën e krahasim
it
midis një tulle, një qelize dhe një atomi duke i
konsideruar ato si njësi bazë të ndërtesave, të
organ
izmit, apo të molekulave dhe
substan
cave?
A) Metoda interaktive,
bashkëvepruese,
gjithëpërfshirëse
‐Lexim përmbledhje n
ë
dyshe
‐Përvijim
i i koncepteve
‐Grupet e ekspertëve
B)Teknika dhe metoda të
hulumtimit
‐Hetim
i dhe zbulimi
‐Metoda eksperim
entale
‐Zbatim
e praktike brenda
dhe jashtë klase
‐Metoda integruese
‐Studim
i i rastit
Puna me projekte
C ) Teknika që zhvillojnë
mendimin kritik dhe
krijues
‐Brain storm
ing
‐Karrigia e nxehtë
‐VLD/VMLD
‐Parashikim nga term
at
parap
rakë
Vl erësim
diagnostikues:
‐Vlerësim për
përdorimin
term
inologjisë
shkencore
‐Intervistë m
e
një listë
treguesish
‐Vetëvlerësim
me listë
kontrolli
Vlerësim për të
nxënë:
(Vlerësim
form
ues)
‐Vlerësimi i
përgjigjeve me
gojë.
‐Vlerësimi i
punës në grup
‐Vlerësim m
es
nxënësish.
‐Vlerësimi i
aktivitetit gjatë
Teksti i
nxënësit
Teksti i
mësuesit
Materiale nga
interneti
Materiale nga
encikloped
i
Revista
Tekste nga
fusha të tjera
Slide/
materiale të
krijuara nga
mësuesit
Modele të
detyrave nga
nxënësit
Mjete të
ndryshme
laboratorike
Lap
ustila
2 1.2 Zhvillimi i strukturës
atomike
‘‘Teoria mbi atomin në video‐projektor’’
https://sites.google.com/site/meesimeinteraktive
ngakim
ia/home/struktura‐atomike‐teoritee‐e‐
hershme‐atomike
3 1.3 Atomi, numri atomik
dhe numri i m
asës
“A m
und ne me sy të lirë të shikojm
ë atomet,
po apo jo, p
se? Si mendoni ju? “
4 1.4 Shpërndarja e
elektroneve
Para nxënësve paraqiten foto të sistem
it tonë
diellor, të galaktikave të tjera në Univers si dhe
foto të ndryshme që japin inform
acion m
bi
ndërtimin e atomit. D
uke shfrytëzu
ar dijet e
tyre të deritan
ishme nxënësit në varësi të faktit
se çfarë paraqesin këto foto pohojnë nëse janë
apo jo të ngjashme këto dy sisteme. Pse?
5 1.5 Praktikoni dhe zbatoni
njohuritë
‘Tabela e pyetjeve‘
Nxënësit përgatisin pyetje dhe ja drejtojnë
njëri‐tjetrit sipas grupeve përkatëse.
6 2.1 Zhvillimi i tabelës
periodike
Je në shtëpi, duhet të dalësh dhe të duhet një
bluzë e bardhë, kërkon n
ë dollap
in e rrobave
por e shikon që është e pam
undur, dollap
i është
një katastrofë e vërtetë , nuk m
und të gjendet
asgjë. Si mendoni ju n
ë qoftë se rrobat do të
ishin të gr upuara dhe vendosura nëp
ër vende
sipas veçorive te tyre a do ishte m
e e lehtë ti
gjenim
?
Libër m
ësuesi Kimia 9
20
Ku do të mbështeteshit ju për t’i grupuar ato?
A m
und të vëm
ë një shenjë krahasim
i midis një
dollap
i me rroba dhe një grumbulli të m
adh
elem
entesh të pagrupuar dhe pa klasifikuar? Si
mendoni ju?
https://sites.google.com/site/meesimeinteraktive
ngakim
ia/home/8‐tabela‐periodike‐dhe‐vetitee‐
kim
ike‐tee‐elem
enteve
‐INSERT
‐D/D
/M
‐Harta e koncepteve
‐Diagram i Venit
‐Ese, shkrim i lirë
‐Shkrim i shpejtë
‐Empatia
debateve në
klasë.
‐Vlerësimi i
detyrave të
shtëpisë.
‐Vetëvlerësim;
‐Intervistë m
e
një listë
treguesish;
‐Vëzhgim m
e
një listë të plotë
treguesish,
‐Prezantim m
e
gojë ose m
e
shkrim,
‐Projekt
kurrikula
Vl erësimi i të
nxënit:
(vlerësimi
përmbledhës)
‐Test për një
grup tem
ash të
caktuara
‐Test në
përfundim të
një kohe të
caktuar
‐Vlerësim i
portofolit
Letra m
e
ngjyra,plasteli
në
Letër form
at
A4
Kujdes!
Në mënyrë të
hollësishme
mjetet
ndihmëse për
realizim
in e
temave
mësim
ore janë
të përshkruara
tek libri i
mësuesit.
Aty do të
gjeni d
he ide
për
mësim
dhën
ien
si dhe
udhëzim
e se si
do t’i kryeni
vep
rimtaritë
sipas tem
ave
përkatëse
7 2.2 Si është organ
izuar
tabela e SP?
A do të mundeshit ju që me aftësitë d
he
njohuritë tuaja të deritan
ishme të m
und të
gruponit elementet me numër atomik nga 1‐20.
Kam besim tek ju , dhe përkushtimi juaj.
https://sites.google.com/site/meesimeinteraktive
ngakim
ia/home/8‐tabela‐periodike‐dhe‐vetitee‐
kim
ike‐tee‐elem
enteve
8 2.3 Metalet në SP
Parashikim
i me term
a parap
rakë.
Me fjalët: zhvillim, shkëlqim
, metal, imagjinatë,
ufo, realizoni një krijim të shkurtër
9 2.4 Jometalet në SP
Shikohet një m
aterial në video‐projektor
Material film
ik për rreth 10’, n
xënësit hartojnë
pyetje për njëri tjetrin në lidhje m
e materialin e
dhënë
10
2.5 Vetitë e elem
enteve
sipas vendit n
ë sistem
in
periodik
Imagjinoni një fëm
ije që ka lindur dhe është
rritur në Amerikë dhe një fëm
ijë tjetër që ka
lindur dhe është rritur në Shqipëri? A ka
ndryshim
e midis tyre? Po apo jo? Pse? Çfarë
ndikon?
A m
und të vendosim shenjën e analogjisë m
idis
fëmijëve dhe elem
enteve në SP?
11
2.6 Vetitë kim
ike të
hekurit, zinkut dhe bakrit
Çfarë ju sjellin në mendje këto sim
bole kim
ike?
12
2.7 Punë laboratori:
Metalet kalim
tare
Parashikim m
e term
at parap
rakë
Laborant i ri, eksperim
ent, imagjinatë, m
etal,
kalim
tare.
Libër m
ësuesi Kimia 9
21
13
2.8 Karakteristikat e
elem
enteve të grupit IA
Çfarë të përbashkët kan
ë elem
entet e një grupi?
A e m
ban
i mend?
14
2.9 Vetitë kim
ike të
elem
enteve të grupit IA
https://sites.google.com/site/meesimeinteraktive
ngakim
ia/home/8‐2‐reaksionet‐e‐m
etaleve‐
alkaline
15
2.10 Brejtja e m
etaleve
Si mendoni ju, cili është m
etali që ndryshket m
ë
shpejt?
16
2.11 Karakteristikat e
elem
enteve të grupit VII
A
Material film
ik m
bi përdorimet e halogjenëve
në jetën e përditshme
17
2.12 Vetitë kim
ike të
halogjenëve
Pse elementet e një grupi ndryshojnë nga vetitë
e elem
enteve të një grupi tjetër?
18
2.13 Punë laboratori:
Vetitë kim
ike të acidit
klorhidrik H
Cl
Pse shpesh ju m
e disa shokë ap
o shoqe krijoni
marrëdhënie të mira dhe me disa të tjerë jo? Si e
shpjegoni këtë? A ndodh e njëjta gjë edhe me
substan
cat kim
ike?
19
2.14 Gazet e plogëta
Material film
ik m
bi “G
AZET E PLOGËTA”
20
2.15 Vlerësim portofoli
21
2.16 T
est
22
2.17 Projekt, H
alogjenët në
jetën e përditshme
‘’A JEMI TË AFTË TË H
ULUMTOJM
Ë ‘’
Libër m
ësuesi Kimia 9
22
REZULTATET E TE NXËNIT PËR SECILËN TEMATIKË
NJOHURITË DHE
KONCEPTET
AFTËSITË DHE PROCESET
QËNDRIMET DHE VLERAT
Struktura e atomit
Ndërtimi i atomit
Modeli atomik i
Rad
hërfordit
Tabela periodike
Grupet e
elem
enteve ne
tabelën periodike:
Grupi I A
Grupi VII A (Halogjenët)
Nxënësi:
� përshkruan strukturën dhe ndërtimin atomit sipas
Rad
hërfordit;
� tregon m
asën dhe ngarkesën për një proton, n
eutron
dhe elektron;
� përcakton numrin atomik të një elementi, d
uke
njohur strukturën e atomeve të tij;
� dallon atomin e një elementi në bazë të numrit të
protoneve dhe elektroneve;
� ndërton strukturat elektronike për 20 elem
entet e
para të tabelës periodike;
� tregon ndërtimin e tabelës periodike dhe vendosjen
e elem
enteve në perioda dhe grupe;
� diskuton vendosjen e m
etaleve dhe jometaleve ne
tabelën periodike;
� diskuton vetitë e përbashkëta të m
etaleve të Grupit I
A si: shkëlqim
i, ruajtja, përcjellshmëria, lehtësia për
t’u prerë m
e thikë;
� dem
onstron vep
rimin e m
etaleve të Grupit I A m
e
ujin dhe të paraqesë produktet e përftuara të këtyre
reaksioneve
Nxënësi:
� tregon interes të m
bledhë të dhëna mbi modelet e
ndryshme atomike;
� vlerëson qëndrimet shkencore siç janë kreativiteti
dhe mendja e hap
ur në krijimin e m
odeleve për të
shpjeguar natyrën them
elore të gjerave dhe
gatishmërinë për të rishqyrtuar m
odelet;
� është i përgjegjshëm dhe i ndërgjegjshëm në
zbatim
in e rregullave të sigurisë, gjatë punës në
laborator, për të realizuar një m
jedis të sigurtë të të
nxënit;
� dem
onstron bashkëp
unim dhe qëndrim etik gjatë
punës në grup dhe diskutimeve;
� tregon interes të m
bledhë të dhëna mbi kontributin
e shkencëtarëve në zbulimin e pjesëzave përbërëse të
atomit
Libër mësuesi Kimia 9 23
PLANIFIKIMI 3 ‐ MUJOR (JANAR – MARS)
REZULTATET E TË NXËNIT SIPAS KOMPETENCAVE KYÇE
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit: Shpreh mendimin e vet për një temë të
caktuar me gojë ose me shkrim, si dhe në forma të tjera të komunikimit.
Kompetenca e të menduarit: Përzgjedh dhe demonstron strategji të ndryshme për zgjidhjen e një
problemi duke paraqitur rezultate të njëjta.
Kompetenca e të nxënit: Përzgjedh të dhëna nga burime të ndryshme (libra, revista, udhëzues,
fjalorë, enciklopedi ose internet), të cilat i shfrytëzon për realizimin e temës/detyrës së dhënë dhe
i klasifikon ato burime sipas rëndësisë që kanë për temën.
Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin: Bashkëvepron në mënyrë aktive me
moshatarët dhe të tjerët (pavarësisht statusit të tyre social, etnik etj.)
Kompetenca personale: Merr pjesë ose drejton punën në grup, bashkëpunon me përfaqësues të
komunitetit për të ndihmuar moshatarët dhe anëtarët e tjerë të komunitetit që kanë probleme
shëndetësore.
Kompetenca qytetare: Zbaton dhe respekton rregullat e mirësjelljes në klasë, shkollë etj. Dhe
mban qëndrim aktiv ndaj personave, të cilët nuk I respektojnë ato.
Kompetenca digjitale: përdor mediat digjitale dhe mjediset informative për të komunikuar,
analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
REZULTATET E TË NXËNIT SIPAS KOMPETENCAVE TË FUSHËS
Identifikimi i problemeve dhe zgjidhja e tyre: Identifikon, përshkruan, vlerëson, zhvillon,
analizon të dhënat në lidhje me një dukuri, proces apo problem dhe zbaton teknika të
përshtatshme për zgjidhjen e këtij problemi.
Përdorimi I mjeteve objekteve dhe procedurave shkencore: Nxënësi identifikon ndikimet e
shkencës dhe të teknologjisë, kupton si funksionojnë objektet teknike dhe kupton dukuritë
natyrore.
Komunikimi me gjuhën dhe terminologjinë e shkencës: Shkëmben informacionin shkencor me
të tjerët, interpreton dhe formulon në gjuhën shkencore dhe zhvillon njohuritë dhe rezultatet
shkencore dhe teknologjike
Libër m
ësuesi Kimia 9
24 NR
TEMATIKA TEMAT MËSIMORE
SITUATË E PARASHIKUAR E
TË NXËNIT
METODOLOGJIA
DHE
VEPRIMTARITË E
NXËNËSVE
VLERËSIMI
BURIMET
1
Sistemet
3.1 Uji
Situatë problemore:
PSE KA RËNDËSI STUDIM
I I UJIT DHE
VETIVE TË TIJ?
Material film
ik në video‐projektor
A) Metoda
interaktive,
bashkëvepruese,
gjithëpërfshirëse.
Lexim përmbledhje
në dyshe.
Përvijim
i i
koncepteve
‐Grupet e ekspertëve
B)Teknika dhe
metodat hulumtimit
‐Hetim
i dhe zbulimi;
Metoda
eksperim
entale
Vlerësim
diagnostikues:
Vlerësim për
përdorimin e
term
inologjisë
shkencore
Intervistë m
e
një listë
treguesish
Vetëvlerësim
me listë
kontrolli
Vlerësim për
të nxënë:
(Vlerësim
form
ues)
Vlerësimi i
përgjigjeve me
gojë.
Vlerësimi i
punës në grup.
Vlerësim m
es
Teksti i
nxënësit
Teksti i
mësuesit
Materiale
nga
interneti
Materiale
nga
encikloped
i
Revista
Tekste nga
fusha të
tjera.
Slide/
materiale të
krijuara nga
mësuesit.
Modele të
detyrave
nga nxënësit
Mjete të
ndryshme
laboratorike
2 3.2 Cikli i ujit
Parashikim m
e term
a parap
rakë: ujë,
galaktikë, i domosdoshëm
, jetë, i
paimagjinueshëm
.
3 3.3 Problemet që shkakton
ndotja
Prezanton para nxënësve foto të mjediseve
të pastra dhe të ndotura.
4 3.4 Ajri dhe djegia
Imagjinoni sikur jeni në mes të një pylli
ose në një dhomë të izoluar pa dyer e pa
dritare. Si mendoni ju, ku do të digjet më
mire një copë druri në mes të pyllit apo tek
dhoma e vogël e izoluar? Kush është
faktori në djegie në këtë rast?
5 3.5 Matja e sasisë së
oksigjenit në ajër
A m
undem
i ne të m
atim sasinë e
oksigjenit në ajër?
6 3.6 Prova e gazeve në ajër
Imagjinoni sikur aksidentalisht po digjet
diçka pranë jush. Si do të vep
ronit? Çfarë
do të bënit?
7 3.7 Zbulimi i ajrit të fiksuar
Reja e fjalëve / Parashikim m
e term
at
parap
rakë
8 3.8 Fosilet
Imagjinatë e drejtuar: Sa je diplomuar dhe
të jepet m
undësia për të qenë pjesë e
rëndësishme e një eksped
ite kërkim
ore
arkeologjike në jug të vendit, p
or në të
njëjtën kohë familja jote ka rezervuar
Libër m
ësuesi Kimia 9
25
pushim
e. Je përballë një dilem
e. Çfarë do
të zgjidhnit? Argumentoni pse. Çfarë do
të ishte m
ë e rëndësishme për ju një javë
pushim
e me familjen apo një javë
eksped
itë drejt të pan
johurave?
Zbatim
e praktike
Brenda dhe jashtë
klase
‐Metoda integruese
‐Studim
i i rastit
Puna me projekte
C) Teknika që
zhvillojnë
mendimin kritik
dhe krijues
‐Brainstorm
ing
‐Karrigia e nxehtë
‐VLD/VMLD
‐Parashikim nga
term
at parap
rakë
‐INSERT
‐D/D
/M
‐Harta e koncepteve
‐Diagram i Venit
‐Ese, shkrimi lire
‐Shkrim i shpejtë
‐Empatia
nxënësish.
‐Vlerësimi i
aktivitetit gjatë
debateve në
klasë.
‐Vlerësimi i
detyrave të
shtëpisë.
‐Vetëvlerësim;
‐Intervistë m
e
një listë
treguesish;
‐Vëzhgim m
e
një listë të
plotë
treguesish,
‐Prezantim m
e
gojë ose m
e
shkrim,
‐Projekt
kurrikula
Vlerësimi i të
nxënit:
(vlerësimi
përmbledhës)
Lap
ustila
Letra m
e
ngjyra,
plastelinë
Letër form
at
A4
Kujdes!
Ne
mënyrë
të
hollësish
me mjetet
ndihmës
e për
realizim
i
n e
temave
mësim
or
e janë të
përshkru
ara te
libri i
mësuesit.
Aty do te
gjeni dhe
ide për
mësim
dhën
i
en si dhe
9 3.9 Djegia e lëndëve djegëse
fosile
Material në video‐projektor
10
3.10 N
dotja e ajrit nga
lëndët djegëse fosile
Parashikim nga term
at parap
rakë.
11
3.11 Punë laboratori:
Gatitja e CO
2 dhe hetim
i i tij
Para nxënësve të ndarë në grupe vendosen
mjete të ndryshme laboratorike dhe disa
përbërje. Ç
farë eksperim
enti m
und të
kryeni me to?
12
3.12 Praktikoni dhe zbatoni
njohuritë
Tabela e pyetjeve
13
4.1 Rad
ha e aktivitetit
Klasat e nënta kan
ë shkuar në ekskursion.
Midis lojërave të ndryshme në një m
oment
mësuesi thotë: d
o zhvillojm
ë tërheqje m
e
litar, bëhuni gati krijoni grupet tuaja, m
ë
të fortët të vendosen në fillim
. A ka të
drejtë mësuesi? Po apo jo? Pse? Si
mendoni ju?
14
4.2 Reaksionet e
zëvendësim
it (këm
bim
it) të
metaleve
Mësuesi/ja m
e ndihmën e nxënësve
zhvillon disa eksperim
ente ku
bashkëvep
rojnë metale me kripëra dhe
okside të ndryshme. Çfarë vini re?
15
4.3 Shpërbërja e
karbonateve të m
etaleve
Mësuesi/ja m
e ndihmën e nxënësve
zhvillon eksperim
entin në lidhje m
e
shpërbërjen e kripërave. Çfarë vini re?
16
4.4 Reaksionet e
zëvendësim
it dyfish
Material në power‐point: “Reaksionet
kim
ike”
Libër m
ësuesi Kimia 9
26 17
4.5 Reaksionet e form
imit të
kripërave
Para nxënësve të ndarë në grupe vendosen
mjete të ndryshme laboratorike dhe disa
përbërje. Ç
farë eksperim
enti m
und të
kryeni me to?
‐Test për një
grup tem
ash të
caktuara.
‐Test në
përfundim të
një kohe të
caktuar.
‐Vlerësim i
portofolit
udhëzim
e
sesi do ti
kryeni
vep
rimtaritë
sipas
temave
përkatëse
18
4.6 Punë laboratori:
Gatitja e kripërave
Para nxënësve të ndarë në grupe vendosen
mjete të ndryshme laboratorike dhe disa
përbërje. Ç
farë eksperim
enti m
und të
kryeni me to?
19
4.7 Zbulimi dhe nxjerrja e
metaleve
Sa i njohim ne metalet?
20
4.8 Nxjerrja e m
etaleve nga
xeherorët
Material film
ik m
bi xeheroret
21
4.9 Nxjerrja e m
etaleve me
ngrohje në prani të karbonit
Përmbledhje e strukturuar
22
4.10 N
xjerrja e m
etaleve me
elektrolizë
Diskutimi i njohurive parap
rake
23
4.11 Praktikoni dhe zbatoni
njohuritë
Tabela e pyetjeve
24
4.12 Vlerësim portofoli
_________________
25
4.13 T
est
__________________
26
4.14 Projekt
‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐
Libër m
ësuesi Kimia 9
27
REZULTATET E TE NXËNIT PËR SECILËN TEMATIKË
NJOHURITË DHE
KONCEPTET
AFTËSITË DHE PROCESET
QËNDRIMET DHE VLERAT
Atmosfera
Ndotësit atmosferikë të
zakonshëm dhe burimet e
tyre
Reaksionet kimike
‐ Rad
ha e aktivitetit tё
metaleve
‐ Metoda të ndryshme për
nxjerrjen e m
etaleve
‐ Pёrftim
i i kripërave
Nxënësi:
�diskuton përbërjen e ajrit: N
2 si përbërësi kryesor, O
2, CO
2 dhe gaze
të tjera;
� heton dhe përshkruan djegshmërinë e substan
cave nё ajёr;
� përshkruan burimet kryesore të dioksidit të karbonit në atmosferë
dhe shpjegon problemet që shkaktohen nga rritja e sasisë së tij
�përshkruan vep
rimin e m
etaleve me oksigjenin, u
jin dhe acidet e
holluara;
� eksploron dhe tregon rad
hën e aktivitetit;
� hulumton vetitë relative të K,N
a, Ca, M
g, Z
n, Fe dhe Cu në ujë dhe
në tretësirë acide dhe përdor rezu
ltatet e këtij hulumtimi për të
përftuar rad
hën e aktivitetit të metaleve;
� përshkruan m
etodat kryesore për nxjerrjen e disa metaleve nga
xeheroret e tyre;
� tregon përdorimin e karbonit në nxjerrjen e m
etaleve nga oksidet e tyre;
� përshkruan përmes shem
bujve reaksione tё zëvendësim
it si:
a) reaksionet e këm
bim
it njëfish;
b) reaksionet e këm
bim
it dyfish.
� shkruan reaksionet e zëvendësim
it të metaleve më aktive me
tretësirat e kripërave të m
etaleve më pak aktive (të tjerë);
� shpjegon se si të përgatitë disa kripëra të zakonshme nga vep
rimet
e metaleve dhe karbonatet e m
etaleve me acidet dhe të shkruajnë
barazim
et për këto reaksione.
Nxënësi:
�vlerëson të dhënat për ndryshim
et
klimatike si pasojë e vep
rimtarisë
njerëzore, d
uke përfshirë rritjen e
përqendrimit të dioksidit të karbonit në
atmosferë si pasojë e djegies së
hidrokarbureve;
� jep ide dhe alternativa për zgjidhjen e
problemeve pёr red
uktimin e ndotjes
dhe punon në grup për ndërgjegjësimin
e komunitetit për zgjidhjen e këtij
� tregon kujdes duke zbatuar rregullat
e sigurisë gjatë punës m
e pajisjet dhe
substan
cat kim
ike;
� tregon interes për të mbledhur
inform
acione në lidhje m
e mënyrat e
ndryshme të nxjerrjes dhe përdorimit të
metaleve të ndryshme;
� diskuton kushtet që favorizojnë
brejtjen e m
etaleve dhe rrugët e
paran
dalim
it të saj.
Libër mësuesi Kimia 9 28
PLANIFIKIMI 3 – MUJOR (PRILL – MAJ)
REZULTATET E TË NXËNIT SIPAS KOMPETENCAVE KYÇE
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit: Shpreh mendimin e vet për një temë të
caktuar me gojë ose me shkrim, si dhe në forma të tjera të komunikimit.
Kompetenca e të menduarit: Përzgjedh dhe demonstron strategji të ndryshme për zgjidhjen e
një problemi duke paraqitur rezultate të njëjtë.
Kompetenca e të nxënit: Përzgjedh të dhëna nga burime të ndryshme (libra, revista, udhëzues,
fjalorë, enciklopedi ose internet), të cilat i shfrytëzon për realizimin e temës/detyrës së dhënë dhe
i klasifikon ato burime sipas rëndësisë që kanë për temën.
Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin: Bashkëvepron në mënyrë aktive me
moshatarët dhe të tjerët (pavarësisht statusit të tyre social, etnik etj.)
Kompetenca personale: Merr pjesë ose drejton punën në grup, bashkëpunon me përfaqësues të
komunitetit për të ndihmuar moshatarët dhe anëtarët e tjerë të komunitetit që kanë probleme
shëndetësore.
Kompetenca qytetare: Zbaton dhe respekton rregullat e mirësjelljes në klasë, shkollë etj. dhe
mban qëndrim aktiv ndaj personave, të cilët nuk i respektojnë ato.
Kompetenca digjitale: përdor mediat digjitale dhe mjediset informative për të komunikuar,
analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.
REZULTATET E TË NXËNIT SIPAS KOMPETENCAVE TË FUSHËS
Identifikimi i problemeve dhe zgjidhja e tyre: identifikon, përshkruan, vlerëson, zhvillon,
analizon të dhënat në lidhje me një dukuri, proces apo problem dhe zbaton teknika të
përshtatshme për zgjidhjen e këtij problemi.
Përdorimi i mjeteve objekteve dhe procedurave shkencore: Nxënësi identifikon ndikimet e
shkencës dhe të teknologjisë, kupton si funksionojnë objektet teknike dhe kupton dukuritë
natyrore.
Komunikimi me gjuhën dhe terminologjinë e shkencës: Shkëmben informacionin shkencor me
të tjerët, interpreton dhe formulon në gjuhën shkencore, përhap dhe zhvillon njohuritë dhe
rezultatet shkencore dhe teknologjike
Libër m
ësuesi Kimia 9
29
NR
TEMATIKA TEMAT MËSIMORE
SITUATË E PARASHIKUAR E
TË NXËNIT
METODOLOGJIA
DHE
VEPRIMTARITË E
NXËNËSVE
VLERËSIMI
BURIMET
1
DIVERSITETI
Sistemet
5.1 Vep
rimi i metaleve me
oksigjenin
Pa ndalur dorën për tri
minuta gjithsecili të shkruajë
reaksione të bashkëvep
rimit
metaleve të ndryshëm m
e
oksigjenin.
A) Metoda
interaktive,
bashkëvepruese,
gjithëpërfshirëse.
‐Lexim përmbledhje
në dyshe.
Përvijim
i i
koncepteve
‐Grupet e ekspertëve
B)Teknika dhe
metoda të
hulumtimit
‐Hetim
i dhe zbulimi;
‐Metoda
eksperim
entale
‐Zbatim
e praktike
brenda dhe jashtë
klase
‐Metoda integruese
‐Studim
i i rastit
Puna me projekte
C) Teknika që
zhvillojnë
Vlerësim
diagnostikues:
‐Vlerësim për
përdorimin e
term
inologjisë
shkencore
‐Intervistë m
e
një listë
treguesish
‐Vetëvlerësim
me listë
kontrolli
Vlerësim për të
nxënë:
(Vlerësim
form
ues)
‐Vlerësimi i
përgjigjeve me
gojë.
‐Vlerësimi i
punës në grup.
‐Vlerësim m
es
nxënësish.
‐Vlerësimi i
aktivitetit gjatë
debateve në
Teksti i
nxënësit
Teksti i
mësuesit
Materiale nga
interneti
Materiale nga
encikloped
i.
Revista
Tekste nga
fusha të tjera.
Slide/
materiale të
krijuara nga
mësuesit.
Modele të
detyrave nga
nxënësit
Mjete të
ndryshme
laboratorike
Lap
ustila
Letra m
e
ngjyra,plasteli
në
2 5.2 Vep
rimi i metaleve me
acidet
Material film
ik i cili jep inform
acion
mbi metalet, p
ërdorimet dhe vetitë e
tyre.
3 5.3 Vetitë kim
ike të natriumit
dhe kaliumit
Cili nga metalet është m
ë aktiv
natriumi ap
o kaliumi?Argumentoni
pse. Ç
farë ndikon në vetitë e tyre?
4 5.4 Vetitë kim
ike të kalciumit
dhe magnezit
A m
und të përcaktojm
ë vetitë e
kalciumit dhe magnezit?
5 5.5 Punë laboratori:
Vetitë e natriumit dhe
kalciumit.
Në laborator!
6 5.6 Praktikoni dhe zbatoni
njohuritë
Tabela e pyetjeve
7 6.1 Shpejtësia e reaksioneve
kim
ike
Çfarë do të thotë për ju fjala
“shpejtësi”?
8 6.2 Faktorët që ndikojnë në
shpejtësinë e reaksionit kim
ik
Pse ashklat e drurit digjen m
ë shpejt
se një trung i m
adh? Pse natriumi
dhe kalciumi treten në mënyra të
ndryshme në ujë? Pse në
temperaturë të lartë tretet m
ë shumë
kripë se në temperaturë të ulët?
Libër m
ësuesi Kimia 9
30
9 6.3 Ndikim
i i temperaturës
dhe përqendrimit
“Situatë problemore”
Kur tretet m
ë shpejt një kilogram
kripë në temperaturën 20
0 C apo
600 C? Argumentoni përgjigjen. Ç
farë
ndodh?
mendimin kritik
dhe krijues
Brain storm
ing
Karrigia e nxehtë
‐VLD/VMLD
‐Parashikim nga
term
at p
arap
rakë
‐INSERT
‐D/D
/M
‐Harta e koncepteve
‐Diagram i Venit
‐Ese, shkrim i lire
‐Shkrim i shpejtë
‐Empatia
klasë.
‐Vlerësimi i
detyrave të
shtëpisë.‐
Vetëvlerësim;
Intervistë m
e një
listë treguesish
Vëzhgim m
e një
listë të plotë
treguesish
‐Prezantim m
e
gojë ose m
e
shkrim
‐Projekt
kurrikular
Vlerësimi i të
nxënit:
(vlerësimi
përmbledhës)
‐Test për një
grup tem
ash të
caktuara.
‐Test në
përfundim të një
kohe të caktuar.
‐Vlerësim i
portofolit
Letër form
at
A4
Kujdes!
Në mënyrë
të
hollësishme
mjetet
ndihmëse
për
realizim
in e
temave
mësim
ore
janë të
përshkruara
tek libri i
mësuesit.
Aty do të gjeni
dhe ide për
mësim
dhën
ien
si dhe
udhëzim
e se si
do t’i kryeni
vep
rimtaritë
sipas tem
ave
përkatëse
10
6.4 Ndikim
i i katalizatorëve
Parashikim nga term
at parap
rakë
11
6.5 Përdorimi i katalizatorëve
Empatia
12
6.6 Punë laboratori:
Shpejtësia e reaksioneve
kim
ike
Në laborator
13
6.7 Reaksionet ekzoterm
ike
Një m
aterial film
ik m
bi zh
villimin
në natyrë të reaksioneve të
ndryshme.
14
6.8 Reaksionet endoterm
ike
Lojë në dyshe, njëri thotë një
ndryshim kim
ik tjetri thotë është i
shpejtë apo jo dhe pse është i tillë.
15
6.9 Pune laboratori:
Reaksionet ekzo dhe
endoterm
ike
Në laborator !
16
6.10 Praktikoni dhe zbatoni
njohuritë
Tabela e pyetjeve
17
6.11 Përsëritje
Unë pyes ‐ju përgjigjeni
18
6.12 Vlerësim portofoli
‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐
19
6.13 Test
‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐
20
6.14 Projekt
‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐
21
6.15 Projekt
‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐
22
6.16 Projekt
‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐
Libër m
ësuesi Kimia 9
31
REZULTATET E TE NXËNIT PËR SECILËN TEMATIKË
NJOHURITË DHE
KONCEPTET
AFTËSITË DHE PROCESET
QËNDRIMET DHE VLERAT
Reaksionet kimike
‐ Shpejtësia e reaksioneve
kim
ike
‐ Faktorët kryesore që
ndikojnë në shpejtësinë e
reaksioneve kim
ike
Reaksionet termokimike
‐ Reaksionet ekzoterm
ike
‐ Reaksionet endoterm
ike
Nxënësi:
� përshkruan faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksioneve
kim
ike si: p
ërqendrimi, m
adhësia e grimcave, tem
peratura dhe
katalizatorët.
� eksploron dhe shpjegon proceset endoterm
ike, p.sh. shkrirja e
akullit, d
he proceset ekzoterm
ike, p.sh. d
jegia oksidim
i.
� interpreton nxehtësinë që thithet ose çlirohet në një reaksion, si
ndryshim të rezervës së energjisë të produkteve me të reaktanteve;
� dem
onstron eksperim
entalisht shem
buj reaksionesh endoterm
ike
dhe ekzoterm
ike dhe shkruan një barazim termokim
ik si:
fotosinteza, frymëm
arrja
Nxënësi:
� tregon interes të m
bledhë të dhëna
mbi reaksionet ekzoterm
ike dhe
endoterm
ike
� dem
onstron bashkëp
unim dhe
qëndrim etik gjatë punës në grup
Libër mësuesi Kimia 9 32
Tremujori i parë
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 1 – Tema 1.1
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Teoria atomike e Daltonit
Situata e të nxënit
A mund të vendosim shenjën e krahasimit midis një tulle, një qelize dhe një atomi duke i
konsideruar ato si njësi bazë të ndërtesave, të organizmit, apo të molekulave dhe substancave?
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas
temës mësimore:
Nxënësi:
Jep konceptin mbi atomin dhe molekulën.
Shpjegon teorinë atomike sipas Demokritit.
Shpjegon teorinë atomike sipas Daltonit.
Argumenton pse kjo teori është mjaft e evoluar.
Fjalët kyçe:
Teori; atom; molekulë; simbol
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimin; Shkencat shoqërore; Gjeografi;
Biologji
Burimet:
Teksti i Kimisë 9; Letra me ngjyra;
Lapustila
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Brainstorming në dyshe
Mësuesi/ja:
Prezanton rezultatet e të nxënit dhe propozon situatën e të nxënit, në përmbushje të interesave
të nxënësit.
Kërkon që nxënësit të organizohen në grupe dyshe.
Ju drejton atyre pyetjen: Çfarë ju vjen në mend kur dëgjoni fjalën ‘atom’?
Në fletë me ngjyra në dyshe ata plotësojnë konceptin mbi atomin, përpiqen të rikujtojnë
njohuritë e marra në klasën e tetë.
Secila dyshe pas disa minutash jep informacionin e vet. (fletët me ngjyra ngjiten në dërrasë)
Në fund mund të marrim një pamje të tillë.
grimca më e vogël
Atom
kanë përmasa të ndryshme
është i përbërë nga protone,
neutrone, elektrone
atomet bashkohen në molekula atome të ndryshme paraqiten me
simbole të ndryshme
Libër mësuesi Kimia 9 33
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ ditar dypjesësh
Mësuesi/ja:
U prezanton nxënësve Demokritin dhe Daltonin, dy filozofët e parë që dhanë mendime mbi
atomin.
Organizon klasën në grupe.
Emërton në mënyrë rastësore GRUP I DEMOKRITIT, GRUPI I DALTONIT, …e kështu me
radhë gjithë grupet... Demokrit, Dalton.
Secilit grup i jep fleta pune me pyetjen përkatëse.
Kërkon nga secila grup të bëjë plotësimin e fletës së punës, duke ju referuar librit si burim
kryesor informacioni.
Fleta nr.1
Filozofi Mendimet dhe idetë
DEMOKRITI
Fleta nr. 2
Filozofi Mendimet dhe idetë
DALTONI
Lihet në dispozicion të nxënësve koha e duhur duke vëzhguar me kujdes punën e gjithsecilit.
Në fund fletët e punës që do të kenë një formë të tillë, ngjiten në tabelë dhe prezantohen me
radhë nga përfaqësuesit e secilit grup.
Fleta nr.1
Filozofi Mendimet dhe idetë
DEMOKRITI
Demokriti ishte një filozof grek që jetoi 350 vjet para Krishtit.
Ai ishte i dhënë pas shkencave të natyrës.
Ishte i pari që përdori konceptin ‘atom’ që vjen nga fjala greke atomos‐ i
pandashëm.
Ai tha:
Grimca më e vogël e lëndës është atomi.
Çdo lëndë është e përbërë nga atomet e saj (uji atome uji, guri nga atome
guri, shkumësi nga atome shkumësi).
Atomi është i pandashëm.
Fleta nr. 2
Filozofi Mendimet dhe idetë
DALTO
NI
Daltoni lindi në Angli më 1766.
Në moshën 12 vjeçare u vendos mësues në shkollën e zonës, ndërsa në moshën
27 vjeç në një kolegj në Mançester.
Libër mësuesi Kimia 9 34
Udhërrëfyesi i tij ishte Demokriti.
Idetë kryesore të Daltonit ishin:
Çdo gjë përbëhet nga grimca të vogla të quajtura atome.
Atomet nuk mund të ndahen apo të shkatërrohen në grimca më të vogla.
Në një element, të gjitha atomet janë të njëjta dhe kanë të njëjtën masë.
Elemente të ndryshme kanë atome me përmasa dhe masa të ndryshme.
Atomet e elementeve të ndryshme kombinohen për të formuar
MOLEKULAT e përbërjeve
Daltoni vendosi SIMBOLE për atomet e çdo elementi, për t’i paraqitur
përbërjet në mënyrën më të thjeshtë.
Atomet kombinohen në raporte të ndryshme për të formuar përbërje të
ndryshme.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / loja me top
Mësuesi/ja:
Organizon përforcimin me anë të një loje:
Hapi 1: Harton pyetjen “Çfarë është atomi?”
Hapi 2: Hedh topin duke ja drejtuar njërit prej nxënësve.
Hapi 3: Nxënësi që ka topin në dorë duhet t’i përgjigjet pyetjes.
Hapi 4: Ja hedh topin një shoku /shoqeje tjetër, duke i bërë pyetjen përkatëse.
Loja përsëritet disa herë zinxhir për të siguruar pjesëmarrjen e sa më shumë nxënësve dhe për
të përforcuar njohuritë e marra.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin,
idetë në lidhje me atomin, historinë e zbulimit të tij, teoritë mbi atomin.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi.
Ato mund të jenë:
pyetje dhe detyra mbas temës së mësimit ose në fund të kapitullit;
pyetje dhe detyra të hartuara nga vetë mësuesi.
Nga përvoja:
Organizimi i lojërave mësimore në përmbyllje të saj motivon dhe rrit interesin e nxënësit për
orën e mësimit
Libër mësuesi Kimia 9 35
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 2 – Tema 1.2
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Zhvillimi i strukturës atomike
Situata e të nxënit
“Teoria mbi atomin në video‐projektor”
https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/struktura‐atomike‐teoritee‐e‐
hershme‐atomike
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas
temës mësimore:
Nxënësi:
Tregon cilat janë grimcat përbërëse të atomit.
Përshkruan modelin e atomit sipas Tomsonit.
Përshkruan modelin e atomit sipas Radhërfordit.
Përshkruan modelin e atomit sipas Çaduik
Argumenton evoluimin e teorisë atomike.
Fjalët kyçe:
Teoria atomike; Modeli i atomit;
Protonet; Neutronet; Elektronet;
Elektroasnjanës
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuha dhe komunikimi; Shkencat shoqërore; Fizikë; TIK
Burimet:
Teksti i Kimisë 9; Shkumësa me
ngjyra; Foto të atomeve të
ndryshme; Video –projektor
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / diskutojmë së bashku
Mësuesi/ja:
Paraqet para nxënësve një dokumentar filmik që jep të dhëna për “Teorinë atomike”
Kërkon nga nxënësit ta shfrytëzojnë më së miri këtë burim informacioni.
E përsërit materialin në qoftë se nxënësit dëshirojnë ta shohin përsëri.
Kërkon nga secili nxënës që në një letër me ngjyrë të shkruajë emrin e njërit prej
shkencëtarëve që ka dhënë kontributin e tij për zhvillimin e teorisë atomike.
Në fund letrat me emrat e filozofëve dhe shkencëtarëve vihen ne tabelë.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari lexim i drejtuar
Mësuesi/ja:
Organizon klasën në grupe (në klasa të mëdha në tri rreshta )
Për secilin grup hartohet një pyetje kryesore.
Grupi 1: Modeli i atomit sipas Demokritit
Grupi 2: Modeli i atomit sipas Daltonit
TomsoRadhërfordi
Çadui
Daltoni Demokriti
Libër mësuesi Kimia 9 36
Grupi 3: Modeli i atomit sipas Radhërfordit
Grupi 4: Modeli i atomit sipas Tomsonit
Grupi 5: Modeli i atomit sipas Çaduik
U jepet kohë nxënësve të hedhin në letër mendimet e tyre
Përfaqësues nga të gjitha grupet japin mendimet e tyre në lidhje me të tria grupet e
hartuara.
Të gjitha mendimet e tyre hidhen në tabelë bashkë me ndihmën e mësuesit.
Në fund tabela do të ketë një pamje të tillë
GRUPI 1 Modeli i atomit sipas Demokritit
Demokriti ishte një filozof grek që jetoi 350 vjet para Krishtit
Pasioni i tij ishin shkencat e natyrës.
Ishte i pari që përdori konceptin ‘ atom’ që vjen nga fjala greke atomos‐ i pandashëm.
Sipas tij:
Grimca më e vogël e lëndës është atomi.
Çdo lëndë është e përbërë nga atomet e saj, pra ai pranonte që uji përbëhet nga atome uji,
guri nga atome guri, shkumësi nga atome shkumësi, e kështu me radhë.
Atomi është i pandashëm
Si pozitive ne pranojmë në teorinë e tij vetëm që atomi është grimca më e vogël e lëndës.
GRUPI 2 Modeli i atomit sipas Daltonit
Duke pasur si udhërrëfyes në zbulimet e tij Demokritin, ai mendonte:
Lënda është e përbërë nga grimca shumë të vogla që quhen atome,të cilat nuk mund të
ndahen apo shkatërrohen më tej në grimca më të vogla.
Në një element, të gjitha atomet janë të njëjta dhe kanë të njëjtën masë.
Elemente të ndryshme kanë atome me përmasa dhe masa të ndryshme.
Atomet e elementeve të ndryshme kombinohen për të formuar MOLEKULAT e përbërjeve
Daltoni vendosi SIMBOLE për atomet e çdo elementi, për t’i paraqitur përbërjet në
mënyrën më të thjeshtë.
Atomet kombinohen në raporte të ndryshme për të formuar përbërje të ndryshme.
Mendimi i Daltonit ishte shumë pozitiv për kohën, negativ ishte vetëm fakti që ai pranonte se atomi
ishte grimca me vogël e lëndës e pandashme.
GRUPI 3 Modeli i atomit sipas Tomsonit
Tomsoni ishte shkencëtar Britanik (1856‐1940)
Në vitin 1897, duke kryer eksperimente në lidhje me përcjellshmërinë elektrike në gaze,
zbuloi se atomi ishte një grimcë që ndahej më tej në grimca pozitive që ai i quajti protone dhe
grimca negative që u quajtën elektrone.
Ky eksperiment pasuroi akoma më tej teorinë e Daltonit.
Libër mësuesi Kimia 9 37
Në përfundim të studimeve ai mendonte se:
Atomi nuk është grimca më e vogël e lëndës, atomi është një sferë e vogël me ngarkesë
pozitive, ndërsa elektronet janë të shpërndara në këtë sferë dhe kanë ngarkesë negative.
Teoria e Tomsonit pati shumë rëndësi se hodhi poshtë mendimin që atomi ishte grimca më e vogël e
lëndës, dhe çoi në zbulimin e protoneve dhe elektroneve.
GRUPI 4 Modeli i atomit sipas Radhërfordit
Radhërfordi (1871‐1937) lindi në Zelandën e Re, studioi dhe punoi në Mançester.
Më 1909 në bashkëpunim me Geiger dhe Marsden kryen një eksperiment duke bombarduar
një fletë të hollë ari me rreze alfa. Ata vunë re se:
Shumica e grimcave e kalonin fletën e hollë të arit dhe përshkruanin lëvizje drejtvizore.
Disa nga grimcat shmangeshin nga rruga drejtvizore, duke u kthyer në një kënd të gjerë.
Vetëm pak grimca mund të ktheheshin mbrapsht.
Si përfundim!
Më 1911 Radhërfordi zëvendësoi teorinë eTomsonit me modelin e tij.
Duke analizuar të dhënat e eksperimentit ai mendoi që në qendër të atomit përqendrohen
grimcat pozitive të atomit duke formuar bërthamën. Hapësira rreth bërthamës zihet
kryesisht nga elektronet grimca me ngarkesë negative që lëvizin rreth saj në trajektore
rrethore të cilat ai i quajti orbita.
Bërthama e atomit është shumë e vogël dhe pothuajse përcakton të gjithë masën e atomit.
Radhërfordi tregoi mënyrën e saktë të vendosjes së grimcave në atom. Nga ana tjetër ky model nuk
ishte plotësisht i drejtë sepse sipas tij atomi dilte i paqëndrueshëm pasi elektronet negative bien në
bërthamë të tërhequra nga ngarkesa pozitive e bërthamës.
Ishte merita e NILS BOHRIT, që i dha frymë të re kësaj teorie duke propozuar orbitat e lejuara ku do
lëvizte e‐.
GRUPI 5 Modeli i atomit sipas Çaduik
Xhejms Çaduik (1891‐1974 ) ishte bashkëpunëtor me Radhërfordin.
Merita e tij ishte se në vitin 1932 zbuloi neutronet.
Ai propozoi që në bërthamën e atomit ndodhen disa grimca që nuk kanë ngarkesë
elektrike por kanë masë të njëjtë me protonet.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / Empatia 5’
Në këtë moment kjo teknikë u shërben nxënësve për të përforcuar njohuritë mbi ATOMIN.
Duke nisur me fjalën
UNË JAM……..!, të gjithë nxënësit do ta vënë veten në vend të njërit prej shkencëtarëve që
kanë kontribuar për teorinë e atomit
UNË JAM ……..Radhërfordi thotë një nxënës! UNË JAM …….Tomsoni thotë një tjetër, UNË
JAM ……..Çaduik e kështu me radhë.
Në fund lexohen disa nga shkrimet më të mira.
Libër mësuesi Kimia 9 38
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin,
idetë në lidhje me atomin, kimistët, dhe modelet atomike.
Nga përvoja:
Empatia është një nga teknikat që pëlqehet dhe zbatohet shumë mirë nga nxënësit.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 3 – Tema 1.3
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Atomi, numri i masës, numri atomik
Situata e të nxënit
“A mund ne me sy të lirë të shikojmë atomet, po apo jo, pse? Si mendoni ju?”
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas
temës mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan atomin si një grimcë me bërthamën e
ngarkuar pozitivisht të rrethuar nga elektronet e
ngarkuara negativisht.
Tregon masën dhe ngarkesën për një proton, neutron
dhe elektron.
Njehson numrin e protoneve, neutroneve dhe
elektroneve në atom kur jepet numri atomik dhe
numri i masës.
Përcakton numrin atomik të një elementi duke njohur
strukturën e atomeve të tij.
Fjalët kyçe:
Protone, elektrone, neutron; Masë
atomike; Numri atomik; Numri
masës; Elektroasnjanës
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuha dhe komunikimi; Shkencat shoqërore; Fizikë;
Gjeografi
Burimet:
Teksti i Kimisë 9; Shkumësa me
ngjyra; Lapsa me ngjyra; Fleta të
mëdha formati
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / diskutimi i njohurive paraprake
Mësuesi/ja:
Harton disa pyetje dhe ua drejton nxënësve.
Si ka evoluar mendimi mbi atomin?
Kush janë shkencëtarët që kanë hedhur bazat mbi teorinë e atomit?
Cili është modeli i atomit sipas Demokritit?
Cili është modeli i atomit sipas Daltonit?
Libër mësuesi Kimia 9 39
Cili është modeli i atomit sipas Tomsonit?
Cili ishte roli i Çaduik në përsosjen e teorisë atomike.
A mund ta përmbledhim teorinë atomike? Cili është mendimi përfundimtar mbi atomin?
Mësuesi/ja:
Prezanton situatën e të nxënit, në përmbushje të interesave të tyre.
“A mund ne me sy të lirë të shikojmë atomet, po apo jo, pse? Si mendoni ju?”
Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme, mendimet e tyre pranohen ashtu siç ato
thuhen nga nxënësit.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari e drejtuar
Mësuesi/ja:
Organizon nxënësit në grupe dhe secilit grup u jep fleta pune me pyetjen përkatëse.
Kërkon nga secili grup të bëjë plotësimin e fletës së punës, duke iu referuar librit si burim
kryesor informacioni.
Grupi 1 Grupi 2 Grupi 3
Struktura atomike Numri atomik Numri i masës
Lihet në dispozicion të nxënësve koha e duhur.
Vëzhgohet me kujdes puna e gjithsecilit.
Komentet e tyre lexohen dhe interpretohen nga nxënës të ndryshëm, më pas hidhen në
tabelën e mëposhtme.
Forma përfundimtare e fletëve të punës do të jetë:
Grupi i parë
Struktura
atomike
Atomi është shumë i vogël.
Nëse 100 000 000 atome karboni vendosen në vijë të drejtë, gjatësia e vijës
arrin në 7,7 nm.
Për të parë atomet e arit në një shufër duhet që të realizohet një zmadhim
100 milionë herë.
Atomi është elektroasnjanës.
Atomi përbëhet nga protone, neutrone, elektrone.
Në qendër bërthama ku vendosen protonet (+) dhe neutronet (pa ngarkesë)
rreth saj në orbita rrethore të përcaktuara lëvizin elektronet
masa e protoneve = masa e neutroneve = 1
numri i elektroneve = numrin e protoneve
masa e elektroneve = 0,0005 thuajse pa masë (1/1840 masës së protonit)
Bërthama është shumë e vogël në krahasim me përmasat e vetë atomit. Në qoftë se
bërthama do mendohet sa një bizele atëherë atomi do të ishte sa një fushë futbolli.
Libër mësuesi Kimia 9 40
Grupi i dytë
Numri
atomik
Numri i protoneve që ndodhet në bërthamë quhet ndryshe numri atomik dhe
shënohet me Z:
Numrin e protoneve
Numrin e elektroneve
Ngarkesën pozitive të bërthamës
P.sh 19Z K 19 protone në bërthamë (+19)
19 elektrone nëpër orbita (‐19)
19r rn p n e
Bashkësia e atomeve me Z të barabartë përfaqëson një element kimik
11Z Na 11r rn p n e (bashkësia e atomeve Na, formojnë
elementin Na)
6Z C 6r rn p n e (bashkësia e atomeve C, formojnë
elementin C)
Elemente të ndryshme kanë numër të ndryshëm atomik pra numër të
ndryshëm protonesh.
Grupi i tretë
Numri i
masës
Shuma e numrit të protoneve dhe neutroneve që ndodhin në bërthamë jep
numrin e masës dhe shënohet me A
Duke shënuar:
A → numri i masës
Z → numri atomik
N → numri i neutroneve
P.sh. 12Z Mg
N=12 𝐴 𝑍 𝑁 12 12 24
A=?
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / parashikimi me terma paraprakë
Mësuesi /ja:
Shkruan në tabelë fjalët:
A = Z+N
Atom Intensiv
Filozof Çuditshëm
Libër mësuesi Kimia 9 41
Duke përdorur renë e fjalëve nxënësi duhet të ndërtojë një shkrim, paragraf, ngjarje apo tregim
të shkurtër.
Disa nga nxënësit lexojnë shkrimet e tyre.
Duke marrë parasysh mendimin e nxënësve shpallet shkrimi më i mirë.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Diskutojnë qartë dhe rrjedhshëm mbi teorinë atomike, atomin, numrin e masës dhe
numrin atomik.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Ushtrimi 1: Sa do të jete numri i masës për elementet me Z= 15, Z= 11, Z= 17.
Ushtrimi 2: Gjeni sa do të jetë masa e atomit kur dimë që numri i protoneve është 15 dhe numri
i neutroneve 12.
Ushtrimi 3: Sa do të jetë numri atomik i një elementi me numër mase 32 dhe numër
neutronesh 16.
Nga përvoja:
Teknika e veprimtarisë së drejtuar është shumë efektive kur zbatohet në mënyrën e duhur.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 4 – Tema 1.4
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Shpërndarja e elektroneve
Situata e të nxënit
Para nxënësve paraqiten foto të sistemit tonë diellor, të galaktikave të tjera në univers si dhe
foto të ndryshme që japin informacion mbi ndërtimin e atomit. Duke shfrytëzuar dijet e tyre të
deritanishme nxënësit në varësi të faktit se çfarë paraqesin këto foto pohojnë nëse janë apo jo të
ngjashme këto dy sisteme. Pse?
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Tregon si përcaktohet shpërndarja e elektroneve në
atome nëpër shtresa elektronike.
Realizon shpërndarjen e elektroneve nëpër shtresa
elektronike për 20 elementet e para të sistemit periodik.
Sjell gjetje origjinale në lidhje me paraqitjen e modelit atomik.
Fjalët kyçe:
Orbita elektronike; Shtresa
elektronike; Shpërndarje
elektronike
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuha dhe komunikimi; Shkenca shoqërore; Fizikë; Gjeografi
Burimet:
Teksti i Kimisë 9; Foto të
sisteme të ndryshme nga
atomi dhe sistemi ynë diellor;
Letra me ngjyra; Lapsa me
ngjyra
Libër mësuesi Kimia 9 42
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / vëzhgo, mendo, puno në dyshe
Mësuesi/ja:
Vendos mbi bankat e nxënësve disa foto.
Në secilën foto janë pamjet e atomeve të ndryshme dhe pamje të sistemit tonë diellor.
Kërkon nga nxënësit që të krahasojnë sistemin tonë planetar me strukturën e ndërtimit të
atomit.
Nxënësit në grupe dyshe i vëzhgojnë me kujdes dhe listojnë pikat e ngjashme dhe të ndryshme
midis tyre.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ marrëdhëniet pyetje–përgjigje
Mësuesi /ja:
Shtron dhe merr përgjigje për disa pyetje para nxënësve:
Çfarë dimë për atomin, si është i ndërtuar ai?
Ku është përqendruar e gjithë masa e atomit? Argumentoni pse?
Cilat janë grimcat përbërëse të atomit?
Ku vendosen elektronet? Si mund t’i quajmë ndryshe orbitat rreth bërthamës?
Sa do të jetë numri maksimal i elektroneve në secilën shtresë?
Të gjitha pyetjet shkruhen në një kënd të tabelës.
Kërkon nga nxënësit që në heshtje të gjejnë përgjigjet e pyetjeve të tyre në tekstin mësimor.
Pasi marrin të gjithë kohën e nevojshme, nxënësit janë gati të përgjigjen.
1. Çfarë dimë për atomin, si është i ndërtuar ai?
Nxënësi: Atomi është grimca më e vogël e lëndës i përbërë nga bërthama dhe mbështjellja
elektronike. Në bërthamë vendosen protonet dhe neutronet dhe në mbështjelljen
elektronike vendosen elektronet të cilat lëvizin në orbita të lejuara.
2 Ku është përqendruar e gjithë masa e atomit? Pse?
Libër mësuesi Kimia 9 43
Nxënësi: Masa e atomit është përqendruar e gjitha në bërthamë, si masë e protoneve dhe
neutroneve. Kjo ndodh sepse masa e elektroneve është shumë e vogël dhe e
papërfillshme.
3. Cilat janë grimcat përbërëse të atomit?
Nxënësi: Grimcat përbërëse të atomit janë protonet, neutronet dhe elektronet. Protonet janë
grimca me ngarkesë pozitive, elektronet grimca me ngarkesë negative dhe neutronet
grimca pa ngarkesë.
4. Ku vendosen elektronet? Si mund t’i quajmë ndryshe orbitat rreth bërthamës?
Nxënësi: Orbitat e lejuara në të cilat vendosen elektronet quhen ndryshe shtresa elektronike.
Deri më sot njihen rreth shtatë shtresa elektronike që mund t’i shprehim me numra
ose me shkronjat e mëdha të alfabetit.
5. Sa do të jetë numri maksimal i elektroneve në secilën shtresë?
Nxënësi: Shtresat elektronike kanë një numër të
caktuar elektronesh:
Shtresa K (1) ‐‐‐‐1‐2 elektrone
Shtresa L (2) ‐‐‐‐1‐8 elektrone
Shtresa M (3) ‐‐‐‐1‐18 elektrone
(kujdes, ne do vendosim maksimumi 8 elektrone)
Shtresat elektronike mund të jenë:
a) të paplotësuara, kur nuk kanë numrin maksimal të elektroneve në to.
b) të plotësuara, kur kanë numrin maksimal të elektroneve në to.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / Diagrami i Venit
Mësuesi /ja:
Kërkon nga nxënësit të shpërndajnë elektronet për disa elemente kimike që kanë Z, të ndryshme.
Paraqisni skemën e shpërndarjes së elektroneve për elementin O me Z= 8; K me Z=19 dhe P me
Z= 15
Mësuesi /ja:
Synon që nxënësit të përmbyllin plotësisht situatën e të nxënit
Kërkon nga nxënësit që të analizojnë, pse është i ngjashëm atomi me sistemin tonë diellor?
Të dyja këto sisteme janë të përbëra nga pjesa qendrore bërthama /dielli
Ndërsa tek sistemi diellor janë planetët që lëvizin rreth diellit tek modeli atomik janë
elektronet që lëvizin rreth bërthamës.
Ashtu si planetët kanë një largësi të caktuar nga dielli edhe elektronet kanë një largësi të
caktuar nga bërthama
Pse është i ndryshëm atomi nga sistemi ynë diellor?
Ndërsa atomi është sistem i mikrotrupave, sistemi diellor është sistem i makrotrupave.
Ndërsa për mikrotrupat e kemi të vështirë të përcaktojmë vendndodhjen dhe shpejtësinë e
lëvizjes së elektronit nëpër orbita, për makrotrupat (planetët) ne mund të përcaktojmë edhe
vendndodhjen edhe shpejtësinë.
3
M 2
L 1
K
Libër mësuesi Kimia 9 44
Sot nga shkenca e gjeografisë dhe astronomisë është e njohur shumë mirë orbita e lëvizjes
së planetëve rreth diellit, pozicionet e tyre nëpër orbitë, largësia dhe shpejtësia.
Toka si një ndër planetët më të njohur të sistemit diellor e ka të njohur shumë mirë orbitën e
lëvizjes rreth Diellit, shpejtësinë e lëvizjes, largësinë pra gjithçka.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
punojnë sipas detyrave në grup.
kanë kuptuar shumë mirë situatën e të nxënit dhe japin përgjigje të sakta në lidhje me të.
arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin dhe
idetë në lidhje strukturën e atomit.
ndërtuan diagram të shpërndarjes së elektroneve në atom me Z15 Z18 Z20
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi.
Ato mund të jenë:
pyetje dhe detyra mbas temës së mësimit, në fund të kapitullit ose tek fletorja e punës;
pyetje dhe detyra të hartuara nga vetë mësuesi;
realizimi i veprimtarive praktike të ndryshme që nuk janë trajtuar si tema mësimore.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 5 – Tema 1.5
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Praktikoni dhe zbatoni njohuritë
Situata e të nxënit
“Tabela e pyetjeve”
Nxënësit përgatisin pyetjet dhe ia drejtojnë njëri‐tjetrit sipas grupeve përkatëse.
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas
temës mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan modelin e atomit sipas Demokritit,
Daltonit, Tomsonit, Radhërfordit dhe Çaduikut.
Tregon cilat janë grimcat përbërëse të atomit.
Tregon masën dhe ngarkesën për një proton, neutron
dhe elektron.
Njehson numrin e protoneve, neutroneve dhe
elektroneve në atom kur jepet numri atomik dhe
numri i masës.
Tregon si përcaktohet shpërndarja e elektroneve në
atom nëpër shtresa elektronike.
Realizon shpërndarjen e elektroneve nëpër shtresa
elektronike për 20 elementet e para të sistemit periodik.
Fjalët kyçe:
Atom; Protone; Neutrone;
Elektrone; Numër atomik; Numri
i masës; Shtresa elektronike
Libër mësuesi Kimia 9 45
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuha dhe komunikimi; Shkencat shoqërore; Arti pamor
Burimet:
Teksti i Kimisë 9; Shkumësa me
ngjyra; Lapustila; Fleta të mëdha
formati; Karton me ngjyrë
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / punë në grupe
Mësuesi/ja:
Synon që me ndihmën e nxënësve të krijojë një tabelë të cilën do ta quajmë “tabela e pyetjeve”.
Organizohen nxënësit në grupe.
Pasi diskutojnë brenda grupit, çdo grup ka për detyrë të hartojë të paktën pesë pyetje në lidhje
me atomin, ndërtimin e tij, modelet atomike, numrin e masës, numrin atomik dhe shpërndarjen
e elektroneve në atom.
Nga anëtarët e grupit pyetjet pikëzohen me 1, 2, 3, 4, 5.
Pasi u jepet gjithë koha e duhur, kërkohet që përfaqësuesit e çdo grupi të vendosin pyetjet e
tyre në një format të përgatitur më parë dhe të quajtur tabela e pyetjeve.
Kur nuk ka më pyetje nga ana e nxënësve kalohet në fazën tjetër të orës mësimore
TABELA E PYETJEVE
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari e drejtuar
Mësuesi /ja:
U tregon nxënësve se mësimi do të vazhdojë në formën e një gare ‘Më i shkathti më i shpejti’
Nxënësit e njërit grup do t’ iu përgjigjen pyetjeve që ka hartuar grupi tjetër.
Citon se cilat grupe do kombinohen:
Grupi 1 Grupin 6 Grupi 2 Grupin 5 Grupi 3 Grupin 4
Mësuesi sqaron më tej:
Nxënësit e grupit të parë do u përgjigjen pyetjeve të grupit të gjashtë, ndërsa grupi gjashtë do i
përgjigjet pyetjeve të grupit të parë. Në këtë mënyrë do veprojnë edhe grupet e tjera.
Grupi 1 5-Pyetje
Grupi 2 5-Pyetje
Grupi 3
Grupi 4 5-Pyetje Grupi
6
Grupi 5
Libër mësuesi Kimia 9 46
Çdo grupi i lihet koha e domosdoshme për t’u njohur me pyetjet dhe përgatitur përgjigjet.
Mësuesi /ja:
Mban shënim pikët për përgjigjet e nxënësve në secilën dyshe. Pikët vendosen nga vetë
nxënësit. Në fund do të shpallet edhe grupi fitues.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / alfabeti i njëpasnjëshëm
Mësuesi /ja:
Për të përforcuar njohuritë mbi atomin zbaton teknikën e alfabetit të njëpasnjëshëm.
Për të realizuar këtë teknikë, mësuesi përgatit për secilin nxënës disa fleta pune, në të cilat
janë të vendosura në mënyrë të njëpasnjëshme shkronjat e alfabetit.
Secilit nxënës i jepet një kopje e alfabetit të njëpasnjëshëm e paplotësuar.
Kërkohet nga secili nxënës të shkruajë një term, një fjalë, një emër që ka lidhje me atomin
dhe ndërtimin e tij sipas shkronjave të alfabetit.
Pasi secili plotëson e shkëmben alfabetin me shokun ngjitur dhe ky veprim përsëritet disa
herë zinxhir për rreth 5 minuta.
Në fund tabela mund të ketë një formë të tillë.
A
Atom
Asnjanës
B
Bërthamë
Ç
Çaduik
O
Orbita
rrethore
Orbita të
lejuara
P
Protone
Pozitiv
Pandashëm
D
Demokriti
Daltoni
E
Elektron
Eksperiment
Element kimik
R
Radhërfordi
T
Tomson
U
K
L
Sh
Shkencëtar
Shtresa
elektronike
G
Grimcë
S
Struktura e
atomit
M
Modeli i
atomit
Mbështjellje
elektronike
Masë atomike
Molekula
N
Neutrone
Ngarkesë
Nils Bohri
Numër atomik
Numër i masës
V
Vogël
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
aftësohen në formulimin, hartimin dhe pikëzimin e pyetjeve.
bashkëveprojnë dhe komunikojnë shumë mirë gjatë organizimit të teknikave të ndryshme.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Ushtrimi 1. Plotësoni tabelën
Libër mësuesi Kimia 9 47
Elementi Simboli A Z N Numri i
protoneve
Numri i
neutroneve
Numri i
elektroneve
ALUMIN 13 14
P 31 15
SQUFUR 16 16
Na
Ushtrimi 2: Skematizoni
Skematizoni në kartonë me ngjyra atomin:
Na me Z= 11, atomin e S me Z=16 dhe atomin e K me Z=19.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 6 – Tema 2.1
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Zhvillimi i tabelës periodike
Situata e të nxënit
Je në shtëpi, duhet të dalësh dhe të duhet një bluzë e bardhë. Kërkon në dollapin e rrobave
por e shikon që është e pamundur, dollapi është një katastrofë e vërtetë, nuk mund të gjendet
asgjë. Si mendoni ju në qoftë se rrobat do të ishin të grupuara dhe vendosura nëpër vende sipas
veçorive të tyre a do ishte me e lehtë ti gjenim?
Ku do të mbështeteshit ju për t’i grupuar ato? A mund të vendosim një shenjë krahasimi midis një
dollapi me rroba dhe një grumbulli të madh elementesh të pagrupuara dhe të paklasifikuara? Si
mendoni ju?
https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/8‐tabela‐periodike‐dhe‐
vetitee‐kimike‐tee‐elementeve
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan me fjalë evoluimin e sistemit periodik.
Përshkruan tabelën periodike si një sistem për të klasifikuar
elementet dhe për të parashikuar përdorimin dhe vetitë e tyre.
Tregon për rëndësinë e studimeve të Xhon Njuland.
Argumenton pse Dimitri Mendelejev ishte shumë më i saktë
në hartimin e Tabelës Periodike
Fjalët kyçe:
Elemente kimike; Tabela
periodike
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore; Fizika;
Burimet:
Libri i nxënësit; Material
filmik; Shkumësa me
ngjyra; Video–projektor
Libër mësuesi Kimia 9 48
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / veprimtari dëgjim i drejtuar
Mësuesi/ja:
Njeh nxënësit me ‘situatën e të nxënit‘
Nxënësit dëgjojnë me vëmendje materialin e përgatitur nga mësuesi.
Je në shtëpi, por duhet të dalësh dhe të duhet një bluzë e bardhë, kërkon në dollapin e
rrobave por e shikon që është e pamundur, dollapi është një katastrofë e vërtetë, nuk mund
të gjendet asgjë. Si mendoni ju në qoftë se rrobat do të ishin të grupuara dhe vendosura
nëpër vende sipas veçorive të tyre a do ishte më e lehtë t’i gjenim? Ku do të mbështeteshit ju
për t’i grupuar ato? A mund të vendosim një shenjë krahasimi midis një dollapi me rroba
dhe një grumbulli të madh elementesh të pagrupuara dhe të paklasifikuara? Si mendoni ju?
Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme.
Mësuesi duhet të synojë të fokusojë mendimin e nxënësve te grupimi i elementeve kimike.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ Mendo – shkëmbe mendim – puno dyshe
Mësuesi/ja:
U prezanton nxënësve një material në video‐projektor që jep të dhëna mbi historikun e
‘Tabelës Periodike ‘
Nxënësit organizohen për të punuar në dyshe.
Secila dyshe zgjedh për të analizuar periudha të ndryshme kohore në lidhje me tabelën e
Sistemit periodik.
Kështu, secila dyshe do të sjellë informacion për një periudhë të caktuar.
Secila dyshe duhet të mbështetet edhe tek informacioni i tekstit për të dhënë përgjigjen e tyre.
Dyshja e parë ‐ analizojnë periudhën e viteve 1800 / 30 elemente kimike
Dyshja e dyte ‐ analizojnë periudhën e viteve 1864 / 50 elemente kimike
Dyshja e tretë ‐ analizojnë periudhën e viteve 1869‐1886 / më shumë se 50 elemente kimike
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / hartë koncepti
Mësuesi/ja:
Dëgjon mendimet nga secila dyshe.
Kërkon prej tyre që mendimet e të gjitha dysheve të grupohen në formën e një harte koncepti
me pamje të tillë.
Sistemi periodik
Viti 1800
30 elemente kimike
Viti 1864
50 elemente kimike
Viti 1869‐1886
Më shumë se 50 elemente kimike
Pasi hidhen në hartë të gjitha mendimet e nxënësve, harta e konceptit mund të ketë këtë pamje:
Libër mësuesi Kimia 9 49
Sistemi periodik
Viti 1800
30 elemente kimike
Viti 1864
50 elemente kimike
Viti 1869‐1886
Më shumë se 50 elemente kimike
Grupimi i elementeve
tre e nga tre p.sh
Li, Na,K
Xhon Njuland i renditi
sipas rritjes së masës
atomike.
Vetitë përsëriteshin pas
tetë elementesh.
Kjo ide nuk gjeti
përkrahje sepse nuk
mund të shpjegoheshin
vetitë dhe rregullsia e
elementeve pas Ca.
Dimitri Mendelejev i vendosi
elementet në një tabelë që përbën
bazën e Tabelës Periodike.
Thelbi ishte i ngjashëm me Njuland.
Mendelejevi parashikoi në tabelë edhe
elemente kimike që nuk ishin zbuluar
akoma.
Ai i vendosi elementet në tabelë sipas
numrit atomik dhe jo masës atomike.
Tabela e Mendelejevit u pranua nga
shumë shkencëtarë sepse shumë
parashikime të tij u vërtetuan.
Tabela e Mendelejevit ka pësuar
ndryshime pas zbulimit edhe të gazeve
inerte por baza ka mbetur po ajo.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
punojnë sipas detyrave dhe roleve në grup, shfrytëzojnë burimet e informacionit dhe
japin mendime të vlefshme.
zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin dhe idetë në
lidhje me tabelën periodike dhe historikun e zhvillimit të kësaj tabele.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
Nga përvoja: Gjatë zbatimit të teknikave të mësimdhënies duhet të jeni të kujdesshëm që të
dëgjoni me vëmendje të gjitha mendimet e nxënësve dhe të menaxhoni shumë mirë të gjitha të
dhënat.
Libër mësuesi Kimia 9 50
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 7 – Tema 2.2
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Si është organizuar Tabela e Sistemit Periodik
Situata e të nxënit
A do të mundeshit ju që me aftësitë dhe njohuritë tuaja të deritanishme të mund të gruponit
elementet me numër atomik nga 1‐20. Kam besim tek ju, dhe përkushtimi juaj.
https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/8‐tabela‐periodike‐dhe‐
vetitee‐kimike‐tee‐elementeve
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan tabelën periodike si një sistem për të klasifikuar
elementet dhe për të parashikuar përdorimin dhe vetitë e tyre.
Interpreton ndërtimin e Tabelës Periodike.
Shpjegon se vendndodhja e një elementi në tabelën
periodike përcaktohet nga shpërndarja e elektroneve në
atomet e tij dhe nga numri i tij atomik.
Përshkruan pozicionin e metaleve, jometaleve, metaloideve,
metaleve kalimtare dhe gazeve të plogëta në sistemin periodik.
Fjalët kyçe:
Grupe; Perioda; Metale;
Jometale; Elemente
kalimtare; Gaze ideale
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkenca shoqërore; Fizika; Gjeografia
Burimet:
Teksti i kimisë; Shkumësa
me ngjyra; Lapsa me ngjyra;
Fleta të mëdha formati
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikim / analizo ‐ evidento ‐ grupo
Mësuesi/ja:
Paraqet para nxënësve ‘’situatën e të nxënit‘’
Organizon nxënësit në grupe.
Detyra e nxënësve është të analizojnë 20 elementet e para të SP.
Secili nga nxënësit merr në analizë një nga elementet e dhëna, me numër atomik nga 1‐20.
Nxënësit në përbërje të grupeve përdorin njohuritë e tyre dhe analizojnë elementet e dhëna,
diskutojnë të dhënat e tyre me njëri‐tjetrin dhe ndërtojnë strategji për organizimin, përpunimin
dhe prezantimin e informacionit.
Secili nga nxënësit përgatit në një letër me ngjyrë emrin e tij dhe tregon sa elektrone ka në
shtresën e jashtme.
Mësuesi kërkon prej tyre të tregojnë se cilin element kanë analizuar.
Libër mësuesi Kimia 9 51
Mësuesi u thotë nxënësve:
Elementet me numër të njëjtë elektronesh në shtresën e jashtme kanë veti të ngjashme, dhe
kur grupohen bashkë formojnë disa kolona në Tabelën Periodike që quhen grupe.
Në këtë moment elementet me veti të ngjashme grupohen bashkë dhe quhen grupe.
Arsyetimi do vazhdojë njëlloj për të gjitha grupimet e mundshme.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive / marrëdhënie pyetje‐përgjigje
Mësuesi/ja:
Mësuesi paraqet para nxënësve në video‐projektor materialin në lidhje me Sistemin
Periodik.(vazhdon situata e të nxënit )
Para tyre tani mund të shtrohen këto pyetje:
Cila është historia e Sistemit Periodik?
Cili është roli i Mendelejevit?
Si është ndërtuar Sistemi Periodik?
Çarë përfaqësojnë kolonat vertikale në SP?
Çarë përfaqësojnë kolonat horizontale në SP?
Kush janë blloqet kryesore, çfarë veçorish kanë?
Nxënësit, të ndarë në grupe, identifikojnë burimet e ndryshme të informacionit të cilat iu
shërbejnë për trajtimin e situatës. (tabela periodike, tekstin, videon, foto të elementeve të
ndryshme kimike)
Hulumtojnë në këto burime, secili grup, në lidhje me: historinë, zbulimin e SP, ndërtimin e
Tabelës Periodike.
Bëjnë një përpunim të informacionit për t’iu përgjigjur pyetjeve të radhës.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / Organizues grafik
Pas punës në grupe, diskutimit të ideve dhe bashkëpunimit me mësuesin, nxënësit
organizojnë të gjitha informacionet e tyre në disa fletë pune të hartuara dhe dhënë më parë nga
mësuesi në formën e një organizuesi grafik.
C
4e‐
F
7e‐
Be
2e‐Li
1e‐
Ne 8e-
He 2e-
Ca
2e‐
K
1e‐
N
5e‐
Si
4e‐
P
5e‐
Ar
8e‐
Cl
7e‐
Al
3e‐O
6e‐ S
6e‐
B
3e‐
Mg 2e-
H 1e-
Libër mësuesi Kimia 9 52
Në fund fleta e punës mund të kishte një pamje të tillë:
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup.
Parashikojnë vendosjen e elementeve kimike në Tabelën Periodike dhe vetitë e tyre
duke u bazuar në shpërndarjen elektronike.
Interpretojnë ndërtimin e Tabelës Periodike.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
Nga përvoja: Gjatë zbatimit të teknikave të mësimdhënies duhet të jeni të kujdesshëm që të
dëgjoni me vëmendje të gjitha mendimet e nxënësve dhe të menaxhoni shumë mirë të gjitha të
dhënat.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 8 – Tema 2.3
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Metalet në Sistemin Periodik
Situata e të nxënit
Parashikimi me terma paraprakë.
Me fjalët: zhvillim, shkëlqim, metal, imagjinatë, ufo, realizoni një krijim të shkurtër.
Libër mësuesi Kimia 9 53
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përkufizon metalet;
Identifikon pozicionin e metaleve në SP;
Përshkruan vetitë fizike të metaleve;
Liston vetitë kimike të metaleve;
Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet kimike që
shprehin vetitë kimike të metaleve.
Fjalët kyçe:
Metal; jone pozitive; okside
bazike; veti fizike; veti kimike
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore; Fizika;
Gjeografia
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa me
ngjyra; Lapsa me ngjyra;
Kartonë me ngjyra
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Parashikim nga termat paraprakë
Për të ngacmuar sado pak imagjinatën e nxënësve mësuesi përdor teknikën e parashikimit me
terma paraprakë.
Me fjalët e mëposhtme krijoni një shkrim, një ese, një paragraf, një tregim.
Fjalët që mund të jepen janë:
Zhvillim Shkëlqim Metal Imagjinatë Ufo
Pasi nxënësit marrin kohën e duhur, disa nga punimet më të bukura lexohen para klasës
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ punë në dyshe
Në mbështetje të tekstit jepni komentin tuaj në lidhje me metalet.
Mund të punoni në dyshe.
Nxënësve u jepen disa fleta pune të përgatitura më parë, të cilat përmbajnë pyetjet kryesore në
lidhje me mësimin.
Nga mësuesi duhet të përgatiten tri fletë pune:
Metalet
Vetitë fizike
Vetitë kimike
Mësuesi / ja:
U lë nxënësve kohën e domosdoshme për të punuar.
Ndjek me kujdes punën e secilës dyshe.
Orienton nxënësit që të punojnë sa më mirë.
Libër mësuesi Kimia 9 54
Kur dyshet tregojnë që kanë realizuar punën grupohen së bashku në një grup të vetëm dhe
hartojnë një tabelë të vetme e cila do prezantohet.
Në fund të punës nxënës nga grupe të ndryshme prezantojnë punën e tyre në tabelë, nxënësit e
tjerë janë aktivë dhe mund të bëjnë vërejtje apo sugjerime.
Në fund fletët e punës do të kishin një pamje të tillë.
Fleta Nr. 1
Metalet
Janë elemente me pak elektrone në shtresën e jashtme.
Në natyrë 75% e substancave janë metale.
Kanë 1‐3 elektrone në shtresën e jashtme
Janë të pozicionuar në majtas vijës zigzage të SP.
Fleta Nr. 2
Vetitë fizike
Me veti fizike të
një elementi
kuptojmë të gjitha
karakteristikat e
jashtme fizike që
shfaq ai element.
• janë të ngurtë, (përjashtim, bën zhiva e cila është e lëngët )
• kanë shkëlqim metalik (ngjyrë të argjendtë )
• shkrijnë në temperatura të ulëta
• kanë dendësi të ndryshme
• formojnë rrjeta kristalore
• përcjellin mirë nxehtësinë dhe elektricitetin
• janë të punueshëm, petëzohen dhe telëzohen lehtë
Gjendja në natyrë: Mund t’i gjejmë në
1. trajtë të lirë, ari, argjendi, bakri
2. trajtë përbërjesh, shumica e metaleve
Fleta Nr. 3
Vetitë kimike
Me veti kimike të
një elementi
kuptojmë sa i aftë
është ky element
për të
bashkëvepruar
me elemente të
tjera.
Metalet
Meqenëse kanë pak elektrone në shtresën e jashtme ata i japin këto
elektrone duke formuar jone pozitive me strukturë elektronike të
qëndrueshme.
M – ne‐ → Mn+
Ngarkesa pozitive e joneve të metaleve është e barabartë me
numrin e elektroneve që lëshojnë metalet.
Sa më lehtë e largojnë elektronin metalet aq më aktiv janë ata, aq
më lehtë marrin pjesë në reaksionet kimike.
Metalet e grupit të IA janë metalet më aktivë sepse lëshojnë më
lehtë elektronet e shtresës së jashtme.
Kjo veti rritet kur kalojmë nga lart –poshtë në grup.
Reaksionet karakteristike të metaleve:
a) Metalet veprojnë me oksigjenin dhe formojnë okside bazike.
Metal + oksigjen → oksid bazik
Libër mësuesi Kimia 9 55
Natrium + oksigjen →oksid natriumi
Na + O2 → Na2O
Zink + oksigjen → oksid zinku
Zn + O2 → ZnO
b) Metalet veprojnë me acidet duke dhënë kripë të acideve dhe
çlirojnë gazin hidrogjen .
Metal + Acid → kripë + hidrogjen
magnezi + acid klorhidrik →klorur magnezi + hidrogjen
Mg + HCl → MgCl2 + H2
c) Metalet veprojnë me jometalet dhe formojnë kripëra.
Metal + jometal → kripë
kalciumi + klor → klorur kalciumi
Ca + Cl2 → CaCl
d) Metalet më aktive zhvendosin metalet më pak aktive nga kripërat
e tyre
Metal +kripë → kripë e re + metal i ri
Zink + klorur bakri → klorur zinku + bakër
Zn + CuCl2 → ZnCl2 + Cu
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / Tryeza rrethore
Mësuesi/ja:
Ndan klasën në disa grupe në varësi të rreshtave (ose i vendos në formë rrumbullake).
Vendos në secilin grup një nxënës që do të fillojë lojën i pari, i jep një letër dhe laps dhe
kërkon të shkruaj një substancë çfarëdo.
Pasi plotësohet nga nxënësi i parë, letra paloset dhe i jepet shokut pasardhës në mënyrë të
vazhdueshme derisa të mbarojnë të gjithë personat e grupit.
Në fund të kësaj loje nxënësi i fundit hap letrën dhe lexon të gjitha shënimet e paraqitura në
letër.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Veprojnë dhe komunikojnë shumë mirë në grup.
Janë të aftë të lexojnë dhe përmbledhin informacionin e ri në mënyrë shumë të
kujdesshme.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
Ushtrimi 1: Shkruani formulat kimike të pesë oksideve bazike.
Ushtrimi 2: Janë dhënë metalet; Na, K, Ca, Cu, Zn, Al,Rb.
Cili nga këto metale është më aktiv? Pse?
Renditi metalet nga metali më aktiv tek ai më pak aktiv.
Libër mësuesi Kimia 9 56
Shkruani formulat kimike të oksideve të këtyre metaleve.
Shkruani me fjalë dhe formulë si veprojnë këto metale me O2, HCl, F2, S, H2SO4
Nga përvoja: Punimi i sa më shumë ushtrimeve siguron shkrimin dhe interpretimin maksimal
të formulave dhe reaksioneve kimike.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 9 – Tema 2.4
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Jometalet në SP
Situata e të nxënit
Shikohet një material në video‐projektor . Material filmik për rreth 10’, nxënësit hartojnë pyetje
për njëri‐tjetrin në lidhje me materialin e dhënë.
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përkufizon jometalet;
Identifikon pozicionin e jometaleve në Sistemin Periodik;
Përshkruan vetitë fizike të jometaleve;
Liston vetitë kimike të jometaleve;
Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet kimike që shprehin
vetitë kimike të jometaleve.
Fjalët kyçe:
Jometal; Jone negative;
Okside acide; Veti fizike;
Veti kimike
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore; Fizika; Gjeografia
Burimet:
Teksti i kimisë; Shkumësa
me ngjyra; Lapustila; Fletë
të mëdha
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / diskutimi i njohurive paraprake
Mësuesi/ja:
Prezanton para nxënësve materialin filmik.
Në qoftë se nxënësit do të duan, materiali mund të shikohet edhe dy herë.
Kërkon nga nxënësit të jenë të kujdesshëm në shikimin e materialit.
U lihet detyrë të formulojnë pyetje në lidhje me materialin që shikojnë dhe këto pyetje më pas
t’i diskutojnë me njëri‐tjetrin.
Është mësuesi ai që do të drejtojë gjithë këtë veprimtari dhe do të gjykojë mbi pyetjet dhe
përgjigjet e nxënësve.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ ditari dy pjesësh
Mësuesi/ja:
Organizon nxënësit në grupe.
Libër mësuesi Kimia 9 57
Emërton në mënyrë rastësore grupin e jometaleve, grupin e vetive fizike dhe grupin e vetive
kimike.
Në mbështetje të tekstit jepni komentin tuaj në lidhje me jometalet, vetitë fizike të tyre dhe
vetitë kimike.
Nxënësve u jepen disa fleta pune të përgatitura më parë, të cilat përmbajnë këto pyetje.
Çdo fletë pune do të ketë një pamje të tillë:
Grupi i parë
Koncepti Komenti
Jometalet
Grupi i dytë
Koncepti Komenti
Vetitë fizike
Grupi i tretë
Koncepti Komenti
Vetitë kimike
Lihet në dispozicion koha e duhur.
Vëzhgohet me kujdes puna e gjithsecilit.
Komentet e tyre lexohen dhe interpretohen nga nxënës të ndryshëm, më pas hidhen në tabelë
Në fund fletët e punës mund të kishin një pamje të tillë.
Grupi i parë
Koncepti Komenti
Jometalet
Janë elemente me shumë elektrone në shtresën e jashtme.
Kanë shumë elektrone në shtresën e jashtme (4‐7 elektrone).
Janë të pozicionuar në të djathtë vijës zigzage të SP.
25% e substancave në natyrë janë jometale.
Grupi i dytë
Koncepti Komenti
Vetitë fizike
Janë të ngurtë, squfuri, fosfori, jodi
të lëngët, bromi me ngjyrë portokalli
të gaztë, hidrogjen, oksigjen, azot
Nuk kanë shkëlqim metalik.
Thërrmohen nga shtypjet ose goditjet.
Nuk e përcjellin mirë nxehtësinë dhe elektricitetin.
Libër mësuesi Kimia 9 58
Nuk petëzohen dhe telëzohen lehtë.
Gjendja në natyrë: Mund t’i gjejmë në
1. trajtë të lirë, azoti dhe oksigjeni
2. trajtë përbërjesh, shumica e jometaleve.
Grupi i tretë
Koncepti Komenti
Vetitë kimike
Jometalet
Meqenëse kanë shumë elektrone në shtresën e jashtme ata marrin
elektrone duke formuar jone negative me strukturë elektronike të
qëndrueshme.
M + ne‐ → Mn‐
Ngarkesa negative e joneve të jometaleve është e barabartë me
numrin e elektroneve që marrin jometalet.
Sa më lehtë e marrin elektronin jometalet aq më aktiv janë, aq më
lehtë marrin pjesë në reaksionet kimike.
Jometalet e grupit të VIIA janë jometalet më aktivë sepse marrin më
lehtë elektronet.
Kjo veti rritet kur kalojmë nga poshtë–lart në grup.
Reaksionet karakteristike të metaleve:
a) Jo metalet veprojnë me oksigjenin dhe formojnë okside acide, në
përgjithësi në gjendje të gaztë,
Jometal + oksigjen → oksid acid
Squfur + oksigjen →oksid squfuri (substance e gaztë)
S + O2 → SO
Hidrogjen + oksigjen → oksid hidrogjeni (substance e lëngët)
H2 +O2 → H2O
Fosfor + oksigjen →oksid fosfori (substance e ngurtë)
P + O2 → P2O5
b) Jometalet veprojnë me metalet dhe formojnë kripëra.
Jometal + metal → kripë
Fluor + magnez → fluorur magnezi
F2 + Mg → MgF2
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / shkrimi i shpejtë
Mësuesi/ja
Përmbledh me anë të dy tri fjalive mësimin e ditës.
Organizon klasën në grupe me nga tre katër nxënës secili.
Libër mësuesi Kimia 9 59
Orienton nxënësit që pa ndalur dorën të shkruajnë sa më shumë metale, jometale,okside bazike
dhe okside acide
Të gjitha formulat shkruhen në letra dhe grumbullohen në mes të grupit
Veprimtaria do të zhvillohet në formën e një loje.
Kujdes!
Shkrimi i formulave fillon me komandën e mësuesit dhe ndërpritet me komandën e tij.
Fiton lojën grupi që do të shënojë më shumë simbole të elementeve të ndryshme kimike.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 10 – Tema 2.5
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Vetitë e elementeve sipas vendit në SP
Situata e të nxënit
“Imagjinoni një fëmije që ka lindur dhe është rritur në Amerikë dhe një fëmijë tjetër që ka lindur
dhe është rritur në Shqipëri? A ka ndryshime midis tyre? Po apo jo? Pse? Çfarë ndikon?”
A mund të vendosim shenjën e analogjisë midis fëmijëve dhe elementeve në SP?
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan ndërtimin e sistemit periodik.
Tregon nga sa perioda dhe sa grupe është ndërtuar sistemi
periodik.
Tregon çfarë kanë të përbashkët elementet e një periode.
Argumenton pse elementet e një grupi kanë veti të ngjashme.
Parashikon se si ndryshojnë vetitë e elementeve në periodë
dhe brenda grupit.
Tregon vendndodhjen e metaleve dhe jometaleve tipike në SP.
Fjalët kyçe:
Periodë; Grupe A; Grupe B;
Metale kalimtarë; Metaloide
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore; Fizika; Gjeografia
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa
me ngjyra; Lapsa; Sistem
periodik; Kartonë me ngjyra
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Imagjinatë e drejtuar
Mësuesi/ja:
Prezanton para nxënësve situatën e të nxënit
U drejtohet atyre me fjalët:
Libër mësuesi Kimia 9 60
“Imagjinoni një fëmijë që ka lindur dhe është rritur në Amerikë dhe një fëmijë tjetër që ka
lindur dhe është rritur në Shqipëri? A ka ndryshime midis tyre? Po apo jo? Pse? Çfarë
ndikon?”
A mund të vendosim shenjën e analogjisë midis fëmijëve dhe elementeve në SP?
Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë.
Disa prej tyre mund të thonë JO, dhe disa të tjerë PO.
Është detyrë e mësuesit t’i japë diskutimit drejtimin e duhur.
Kujdes!
Diskutimi duhet të orientohet drejt faktit që natyra, sjellja, mënyra e të menduarit dhe të
vepruarit e të dy fëmijëve ndryshojnë realisht shumë sepse ndryshojnë vendet në të cilat ata
janë lindur dhe rritur.
Në qoftë se vendosim shenjën e analogjisë midis fëmijëve dhe elementeve në SP, pa
diskutim që do pranonin se do të ndodhte e njëjta gjë, ashtu si vendi ku lindim dhe rritemi
ndikon në formimin tonë ashtu edhe pozicioni i elementeve në SP përcakton vetitë e tyre.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive / Pyetja sjell pyetjen
Në vazhdim të diskutimit mësuesi për të arritur në konkluzionet e duhura harton për nxënësit
disa pyetje:
Si është ndërtuar sistemi periodik? Nxënësi: SP është i ndërtuar nga 18 kolona vertikale që quhen grupe (8A dhe 8B) dhe 7 kolona
horizontale që quhen perioda.
Kush janë grupet kryesore të SP?
Nxënësi: Grupet kryesore të SP janë grupet A dhe grupet B, nga tetë secili dhe shënohen me
numra romak p.sh: IA, IIA, IIIA,…..ose IB, IIB, IIIB……VIIIB.
Çfarë të dhënash na jep numri i grupit?
Nxënësi: Numri i grupit tregon numrin e elektroneve në shtresën e jashtme, kështu:
Elementet e grupit IA ‐‐‐1e –
Elementet e grupit II A ‐‐‐2e ‐
Elementet e grupit IIIA ‐‐‐3e –
Po numri i periodës?
Nxënësi: Numri i periodës tregon numrin e shtresës së jashtme elektronike të elementeve.
Sa blloqe elementesh kemi në SP? Nxënësi: Në SP kemi katër blloqe elementesh që janë
blloku i metaleve
blloku i jometaleve
blloku i metaleve kalimtare
blloku i lantanideve dhe aktinideve
A mund ne, që vetëm duke njohur pozicionin e elementeve në SP të japim karakteristikat kryesore të këtyre elementeve?
Nxënësi: Po sigurisht mjafton themi grupi i IA, dhe ne mund të listojmë ose të japim shumë të
dhëna për këtë grup……..etj.
Libër mësuesi Kimia 9 61
Si ndryshojnë vetitë e elementeve brenda një grupi?
Nxënësi: Nga lart poshtë vetitë e elementeve (dhe të përbërjeve që ato formojnë) të grupeve të
ndryshme ndryshojnë dhe nuk janë të njëjta pavarësisht se kanë të njëjtin numër
elektronesh në shtresën e jashtme.
Po vetitë e elementeve brenda një periode a shfaqin ndryshime kur kalojmë nga e majta në të djathtë në SP?
Nxënësi: Edhe vetitë e elementeve brenda një periode ndryshojnë nga veti metalike, në metale
kalimtare, në metaloide dhe më pas në veti jometalike.
Përfundim!
Faktorë që ndikojnë në vetitë metalike apo jometalike të elementeve në SP janë:
struktura e jashtme elektronike;
lehtësia me të cilën këto elemente japin apo marrin elektrone;
pozicioni i tyre në SP;
ndryshojnë në mënyrë periodike me rritjen e numrit atomik.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi
Mësuesi/ja:
Kërkon nga nxënësit që në formë skematike sipas dëshirës të përpiqen të tregojnë ku janë
metalet dhe jometalet tipike në SP.
Paraqitjet dhe punimet e nxënësve mund të jenë të ndryshme, duke vlerësuar punën e
gjithsecilit mësuesi duhet të japë konkluzionet përfundimtare në lidhje me ndryshimin e vetive
të elementeve në SP.
Metalet në sistemin periodik Jometalet në sistemin periodik
IA IIA IIIA IVA VA VIA VIIA VIIIA
Vetitë e metaleve në
periodë nga e djathta në
të majtë rriten.
Vetitë e metaleve në grup nga lart‐
poshtë rriten.
Vetitë IA > IIA > IIIA
Me + > Me 2+ > Me3+
IA IIA IIIA IVA VA VIA VIIA VIIIA
Vetitë e jometaleve
në periodë nga e
majta në të djathtë ↑
Vetitë e jometaleve në grup nga
poshtë –lart rriten
Vetitë VIIIA > VI A > VA A
J ‐ > J 2‐ > J 3‐
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup.
Parashikojnë ndryshimin e vetive të elementeve kimike brenda një grupi në Sistemin
Periodik.
Parashikojnë ndryshimin e vetive të elementeve kimike në periodë në Sistemin Periodik.
Metalet
Tipike
Jometalet
Tipike
Libër mësuesi Kimia 9 62
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
pyetje dhe detyra mbas temës së mësimit ose në fund të kapitullit;
pyetje dhe detyra nga fletorja e punës,
pyetje dhe detyra të hartuara nga vetë mësuesi;
realizimi i veprimtarive praktike të ndryshme që nuk janë trajtuar si tema mësimore etj.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 11 – Tema 2.6
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Vetitë kimike të hekurit, zinkut dhe bakrit
Situata e të nxënit
Çfarë ju sjellin në mendje këto simbole kimike?
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Evidenton grupet kryesore ku vendosen metalet kalimtare;
Liston disa nga metalet kryesore;
Përshkruan karakteristikat e përgjithshme të metaleve
kalimtare si Fe, Zn,Cu;
Argumenton me anë te reaksioneve vetitë kimike të këtyre
metaleve.
Fjalët kyçe:
Metal kalimtar; Grupe B;
Aktivitet kimik
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore; Fizika; Gjeografia
Burimet:
Libri i nxënësit; Substanca
kimike, sheqer, uthull, sodë
buke; provëza kimike, gotë
kimike; video–projektor
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi Brainstorming në dyshe
Mësuesi/ja:
Organizon nxënësit në grupe.
Secili grup pajiset me një fletë pune ku kërkohet nga nxënësit të shkruajnë të gjitha idetë që ju
vijnë në mëndje në lidhje me konceptin që ju është vendosur.
Fe, Cu, Zn,
Libër mësuesi Kimia 9 63
Koha në dispozicion të nxënësve nuk duhet të jetë më shumë se 3‐4 minuta.
Më pas mendimet e tyre hidhen në tabelë dhe merret një skemë e përbashkët që mund të ishte
e tillë:
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ Veprimtari lexim i drejtuar
Mësuesi/ja:
Organizon nxënësit në dy grupe të mëdha , dhe harton dy pyetje kryesore.
Pyetja 1. Cilat janë karakteristikat kryesore të metaleve Fe, Cu, Zn?
Pyetja 2. Cilat janë vetitë kimike të Fe,Cu, Zn?
Nxënësit, të ndarë në grupe, identifikojnë burimet e ndryshme të informacionit të cilat iu
shërbejnë për trajtimin e pyetjeve të hartuara dhe organizojnë informacionin në lidhje me
karakteristikat e përgjithshme dhe vetitë kimike të metaleve Fe, Cu, Zn.
Brenda secilit grup nxënësit punojnë paralelisht për të tre metalet që janë në studim.
Prezantojnë gjetjet e tyre dhe i diskutojnë ato në grup dhe midis grupeve.
Në fund të këtij procesi të gjitha informacionet e marra dhe të përpunuara paraqiten në tabelë.
Grupi 1 / pyetja 1
Karakteristika të përgjithshme të metaleve
Hekuri Zinku Bakri
Është metal kalimtar
‐ Më i përdorshëm se gjithë
metalet e tjera.
‐ Ndodhet në grupin VIIIB.
‐ Shumë i përhapur në
natyrë, zë 5% të kores së
tokës.
‐ Në natyrë i kemi në trajtë
përbërjesh në formën e
oksideve.
‐ Ka ngjyrë të bardhë argjendi.
‐ Përcjell nxehtësinë.
Është metal kalimtar
‐ Përdoret gjerësisht në industri për veshjen e
hekurit.
‐ Ndodhet në grupin IIB.
‐ Jo shumë i përhapur në
natyrë, zë 0.02% të kores së
tokës.
‐ Në natyrë e kemi në trajtë
përbërjesh.
‐ Ka ngjyrë të verdhë.
‐ Përcjell rrymën elektrike
dhe nxehtësinë.
Është metal kalimtar
‐ Metal që gjen përdorim.
‐ Ndodhet në grupin e IB.
‐ Ka një elektron në shtresën e jashtme.
‐ Jo shumë i përhapur në
natyrë.
‐ Në natyrë e gjejmë në trajtë
përbërjesh me Fe dhe S.
‐ Ngjyrë të kuqërremtë.
‐ Përcjell rrymën elektrike
dhe nxehtësinë.
‐ Shkrin në temperaturë të
lartë.
Fe, Cu, Zn,
Lidhen me elemente të tjera Janë vendosur në grupet B
Metale kalimtare Formojnë okside
Kanë veti të ndryshme
Nuk janë shumë aktiv
Janë në gjendje të ngurtë
Kanë përdorime të shumta
Kanë numër të ndryshëm
elektronesh në shtresën e jashtme
Libër mësuesi Kimia 9 64
‐ Përcjell rrymën elektrike më
pak se Cu.
‐ Telëzohet dhe petëzohet.
‐ Është metal i rëndë.
‐ Shkrin në temperaturë të
lartë.
‐ Në natyrë e gjejmë në trajtë
përbërjesh me Fe dhe S.
‐ Është metal i rëndë.
Grupi 2 / pyetja 2
Vetitë kimike të metaleve kalimtare
Hekuri Zinku Bakri
1. Veprimi me O2
Fe + O2 → Fe2O3
2. Veprimi me HCl
Fe +2HCl = FeCl2 + H2
3. Veprimi me H2SO4
Fe + H2SO4 → FeSO4 + H2
1. Veprimi me O2
Zn + O2 → ZnO
2. Veprimi me HCl
Zn +2HCl → ZnCl2 + H2
3. Veprimi me H2SO4
Zn + H2SO4 → ZnSO4 + H2
1. Veprimi me O2
Cu + O2 = CuO
2. Veprimi me HCl
Bakri nuk e zhvendos hidrogjenin
Cu + 2HCl + O2 → CuCl2 +2H2O
3. Veprimi me H2SO4
Cu + H2SO4 →CuSO4 + SO2 + H2O
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / hartë koncepti
Mësuesi/ja pyet nxënësit:
Sqaron nxënësit se tani është momenti të punojnë në grup (nga katër nxënës në secilin grup).
Secili grup pajiset me fletë pune.
Vetëm një nga anëtarët e grupit do të shkruaj në fletën e punës, të tjerët japin mendime dhe ide.
Fletët e punës do të jenë të njëjta për të gjitha grupet dhe do të kenë një strukturë të tillë.
Karakteristika të
përgjithshme
Veprimi me O2 Veprimi me HCl Veprimi me
H2SO4
Hekuri
Zinku
Bakri
Përfaqësuesi i secilit grup prezanton para klasës
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Bashkëveprojnë shumë mirë në grup, diskutojnë dhe arrijnë në konkluzione.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
Libër mësuesi Kimia 9 65
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 12 – Tema 2.7
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Punë laboratori: Metalet kalimtare
Situata e të nxënit
Parashikim me termat paraprake
Laborant i ri, eksperiment, imagjinatë, metal, kalimtare.
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas
temës mësimore:
Nxënësi:
Tregon aftësi në përdorimin e teknikave, aparateve
dhe materialeve.
Realizon me shumë kujdes të gjitha veprimtaritë.
Vrojton me kujdes të gjithë ecurinë e eksperimentit.
Analizon dhe arrin në konkluzione.
Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet përkatëse
Fjalët kyçe:
Siguria;
Zbatimi i rregullave të sigurisë
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore; Fizika; TIK
Burimet:
Mbajtëse metalike; Mbajtëse dhe
provëza qelqi; Tap me gyp qelqi;
Kristalizator; CuSO4; Kapëse druri;
HCl, H2SO4 ; Gozhdë, ujë
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Parashikim me termat paraprake
Mësuesi/ja:
Synon që në këtë fazë të ngacmoj imagjinatën e nxënësve që të fillojnë sa më këndshëm
veprimtarinë praktike.
U jep nxënësve disa fjalë dhe kërkon prej tyre që të hedhin në letër një tregim, paragraf, ide ku
të përdorin këto shprehje.
Laborant i ri
Imagjinatë
Eksperiment
Kalimtare
Metal
U jep nxënësve kohën e duhur për të paraqitur shkrimin e tyre
Lexohen disa nga punimet më të mira.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari e drejtuar
Mësuesi/ja:
Orienton nxënësit të organizohen në grupe.
Merr informacionin e duhur nga nxënësit në lidhje me metalet kalimtare dhe karakteristikat e tyre.
Libër mësuesi Kimia 9 66
Informon nxënësit se do të zhvillohen tri eksperimente.
Eksperimenti 1. Veprimi i oksidit të bakrit CuO me acidin klorhidrik (HCl)
Eksperimenti 2. Veprimi i metaleve me kripërat
Eksperimenti 3. Veprimi i acidit sulfurik me zinkun.
Nxënësit e secilit grup përshkruajnë me fjalë mënyrën e zhvillimit të eksperimentit.
Pasi jemi të bindur se: Kemi të gjitha mjetet e duhura
Njohim shumë mirë materialin teorik
Kemi marrë të gjitha masat e sigurisë
Jemi pajisur me mjete matëse
Nxënësit të ndarë në grupe zhvillojnë eksperimentet përkatëse.
3) Përmbyllja e situatës: Marrëdhënie pyetje –përgjigje
Mësuesi/ja:
‐ Si u ndjetë në këtë rol?
‐ A patët vështirësi në përdorimin e mjeteve laboratorike?
‐ A arritët rezultate që në provën e parë?
‐ A u përputhën njohuritë tuaja teorike me ato që ju arritët gjatë eksperimentit?
Vetëvlerësimi i situatës:
Situata quhet e realizuar kur nxënësi realizon disa pika kontrolli:
Kujdes !
Për secilin parameter ( pikë kontrolli ) ne mund të ndjekim një sistem vlerësimi si p.sh.
Nëse eksperimenti kryhet saktë nga secili grup 2 nota
Nëse shpjegojnë nga ana teorike ndodhjen e reaksionit kimik 1 notë
Nëse shkruajnë saktë reaksionin me fjalë dhe formulë kimike 1 notë
Pikat e kontrollit Nota
respekton rregullat e sigurisë 1 pikë
përdor me kujdes mjetet laboratorike 2 pikë
kryen me saktësi hap pas hapi të gjitha veprimet në eksperiment 2 pikë
shpjegon teorikisht ndodhjen e reaksionit kimik 1 pikë
shkruan me fjalë reaksionin kimik 2 pikë
shkruan me formulë reaksionin kimik 2 pikë
10‐ Shuma e pikëve
9‐10 Shkëlqyeshëm!
7‐8 Mirë!
5‐6 Fillim i mirë por keni nevojë të përmirësoheni pak.
3‐4 Mjaftueshëm.
1‐2 Mjaft keq!
Libër mësuesi Kimia 9 67
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 13 – Tema 2.8
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Karakteristika e elementeve të grupit të IA
Situata e të nxënit
Çfarë të përbashkëte kanë elementet e një grupi? A e mbani mend?
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan se metalet e grupit të IA quhen ndryshe metale
alkaline.
Liston përfaqësuesit kryesorë të metaleve alkaline.
Përshkruan karakteristikat kryesore të elementeve të këtij
grupi.
Argumenton si bashkëveprojnë me ujin këto elemente.
Fjalët kyçe:
Metale alkalinë; Jon pozitiv;
Veti fizike; Veti kimike
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimin; Shkencat shoqërore; TIK
Burimet:
Teksti i kimisë; Shkumësa me
ngjyra; Lapustila Fleta të
mëdha formati
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / përmbledhje e strukturuar
Mësuesi/ja
Njeh nxënësit me temën e mësimit të ditës.
Realizon lidhjen e informacionit të marrë në klasën e VIII te me informacionin që do të merret në
këtë vit mësimor.
Citon shkurtimisht momentet kryesore të mësimit.
Kërkon vëmendje dhe përgjegjësi gjatë zhvillimit të orës së mësimit.
Kërkon nga nxënësit që në mënyrë të shpejtë të thonë emrat e metaleve kryesore të grupit IA.
Shtron pyetjen? Çfarë të përbashkët kanë elementet e një grupi? A e mbani mend?
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ mendo‐diskuto në dyshe
Mësuesi/ja
Për të nxitur akoma më shumë imagjinatën e nxënësve prezanton para tyre edhe një material
filmik që sjell një informacion të caktuar për elementet e grupit të IA.
Organizon nxënësit në dyshe.
Orienton nxënësit që duke shfrytëzuar të gjitha burimet e informacionit, materialin filmik,
tekstin, njohuritë e mëparshme kanë detyrë t’iu përgjigjen disa pyetjeve të rëndësishme.
Secila dyshe do të punojë mbi një pyetje:
Ç’mund të thoni për elementet e grupit të IA?
Si paraqiten metalet alkaline nga ana fizike?
Libër mësuesi Kimia 9 68
Si bashkëveprojnë me ujin?
Vëzhgohet me kujdes puna e gjithsecilës dyshe.
Komentet e tyre lexohen dhe interpretohen nga nxënës të ndryshëm, më pas hidhen në tabelën
e mëposhtme së bashku me ndihmën e mësuesit.
Dyshja e parë
Ç’mund të
thoni për
elementet e
grupit të IA?
H: janë metale alkaline, japin reaksion spektakolar me ujin
Li kanë një elektron në shtresën e jashtme.
Na kanë një elektron valentor.
K janë aktiv sepse formojnë me lehtësi jone pozitive, Na+, K+,Li+.
Rb Me ‐1e‐ = Me +
CS: formojnë okside bazike.
Fr: japin baza të forta
Në drejtimin nga lart poshtë: rrezja rritet dhe vetitë e mësipërme vinë duke
u forcuar.
Dyshja e dytë
Si paraqiten
vetitë fizike?
‐ janë të butë.
‐ priten lehtë me thikë.
‐ ruhen në enë me vajguri.
‐ kanë shkëlqim metalik (ngjyre të argjendtë)
‐ shkrijnë në temperatura të ulëta që vijnë duke u zvogëluar nga lart–
poshtë.
‐ kanë dendësi më të vogël se uji që rritet duke kaluar nga lart–poshtë.
‐ janë në gjendje të ngurtë dhe formojnë rrjeta kristalore.
‐ përcjellin mirë nxehtësinë dhe elektricitetin.
Dyshja e tretë
Si bashkë‐
veprojnë me
ujin?
1‐Veprimi me ujin:
𝑴𝒆𝒕𝒂𝒍 𝒖𝒋ë → 𝒉𝒊𝒅𝒓𝒐𝒌𝒔𝒊𝒅 𝒉𝒊𝒅𝒓𝒐𝒈𝒋𝒆𝒏 𝑴 𝑯𝟐𝑶 → 𝑴𝑶𝑯 𝑯𝟐
1. 𝐿𝑖 𝐻 𝑂 → 𝐿𝑖𝑂𝐻 𝐻 veprim i ngadaltë, metali nuk shkrin e ruan
formën.
2. 𝑁𝑎 𝐻 𝑂 → 𝑁𝑎 𝑂𝐻 𝐻 veprim i vrullshëm, metali shkrin, gazi i H2 nuk
ndizet.
3. 𝐾 𝐻 𝑂 → 𝐾𝑂𝐻 𝐻 veprim shumë i fuqishëm, metali shkrin, merr
flakë ngjyrë lejla, H2 ndizet spontanisht.
Kujdes, rubidumi dhe ceziumi shpërthejnë sapo bien në kontakt me ujin.
Libër mësuesi Kimia 9 69
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / dy të vërteta një gënjeshtër
Kërkohet që nga nxënës të ndryshëm të listojnë tre karakteristika për elementet e grupit të IA
dhe theksohet fakti se një nga këto karakteristika do të jetë e gabuar.
Është detyrë e nxënësve të tjerë të gjejnë gabimin e shokut p.sh:
Mësuesi thotë: Metalet e grupit të IA:
‐ janë metale alkaline
‐ kanë dy elektrone në shtresën e jashtme
‐ formojnë okside bazike
JONA PLOTËSON
Është e vërtetë që metalet e grupit të parë janë metale alkaline dhe formojnë okside bazike
por ata kanë vetëm një elektron në shtresën e jashtme.
Ky veprim do të përsëritet disa herë nga nxënës të ndryshëm.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin, idetë
në lidhje me metalet alkaline, vetitë, reaksionet që ato shfaqin dhe përbërjet që formojnë.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
NGA PËRVOJA:
Organizimi i lojërave mësimore në përmbyllje të saj motivon dhe rrit interesin e nxënësit për
orën e mësimit.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 14 – Tema 2.9
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Vetitë kimike të elementeve të grupit IA
Situata e të nxënit
https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/8‐2‐reaksionet‐e‐metaleve‐
alkaline
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas
temës mësimore:
Nxënësi:
Sjell argument mbi gjendjen në natyrë dhe përhapjen e
metaleve alkaline.
Liston sa më shumë karakteristika të metaleve të grupit të IA.
Listojnë vetitë kimike të metaleve alkaline.
Shkruajnë me fjalë reaksionet kimike.
Shkruajnë me anë te formulave kimike reaksionet kimike.
Fjalët kyçe:
Aktiv; Oksid bazik; Peroksid;
Hidrure; Hidrokside; Kripëra
Libër mësuesi Kimia 9 70
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimin; Shkencat shoqërore; Fizikë
Burimet:
Teksti i kimisë; Shkumësa me
ngjyra; Lapustila; Fleta të
mëdha formati
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Diskutimi i njohurive paraprake
Mësuesi/ja
Prezanton para nxënësve materialin mbi metalet alkaline në video‐projektor
Kërkon që nxënësit të vëzhgojnë dhe të mbajnë shënime.
U drejton atyre disa pyetje
‐ Cilat janë elementet e grupit të IA?
‐ Listoni disa nga karakteristikat kryesore të elementeve të këtij grupi?
‐ Çfarë vetish fizike paraqesin këto elemente?
‐ Si treten në ujë metalet alkaline?
‐ A mund të shkruajmë reaksionet e bashkëveprimit të metaleve alkaline me ujin?
‐ Si ndryshojnë vetitë e metaleve në drejtimin nga lart poshtë? A ndikon rrezja në këto veti?
‐ A janë aktive elementet e grupit të IA? Argumentoni përgjigjen tuaj.
‐ Sa e vutë re aktivitetin e metaleve në videon e paraqitur?
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ Punë në dyshe
Mësuesi/ja
Grupon nxënësit në dyshe.
Secilës dyshe i jep fletë pune të përgatitura më parë
Përgatiten dy fleta pune.
Fleta nr. 1
Përbërjet e
metaleve alkaline
Fleta nr. 2
Vetitë kimike të
metaleve alkaline
Nxënësit duke shfrytëzuar të gjitha burimet e informacionit, tekstin, njohuritë e mëparshme,
materialin filmik japin përgjigjet e duhura, të cilat mbasi diskutohen hidhen në tabelë.
Pamja përfundimtare e tabelës do të jetë kjo:
Fleta nr. 1
Përbërjet e
metaleve alkaline
Nuk ndodhen në gjendje të lirë por në trajtë përbërjesh sepse janë shumë
aktive.
Kanë 1 elektron, pra kanë valencën I
Na ‐‐‐‐në natyrë në formën e NaCl
Libër mësuesi Kimia 9 71
K ‐‐‐‐ në natyrë në formën e KCl
Janë metale me ngjyrë të argjendtë.
Shkrijnë dhe vlojnë në temperatura të ulëta që vijnë duke u zvogëluar
nga lart –poshtë.
Kanë dendësi më të vogël se uji, që rritet duke kaluar nga lart –poshtë.
Janë në gjendje të ngurtë dhe formojnë rrjeta kristalore.
Përcjellin mirë nxehtësinë dhe elektricitetin.
Fleta nr. 2
Vetitë kimike të
metaleve alkaline
Janë shumë aktive dhe japin disa reaksione karakteristike:
1. Veprimi me oksigjenin:
Li + O2 → Li2O nxihet ngadalë.
Na + O2 → Na2O nxihet shpejt, formon një shtresë oksidi.
K + O2 → K2O nxihet shumë shpejt duke formuar një shtresë oksid.
2. Veprimi me jometalet për të formuar kripëra.
Li + S → Li2S.
Na + Cl2 → NaCl.
K + F 2 → KF.
3. Veprimi me ujin për të formuar hidrokside dhe çliruar hidrogjen.
a. Li + H2O → LiOH + H2
b. Na + H2O → NaOH + H2
c. K + H2O → KOH + H2
4. Veprimi me hidrogjenin për të formuar hidrure.
Li + H2 → Li2S
Na + H2 → NaCl
K + H2 → KH
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / Reflekto /Reflekto /Reflekto
Mësuesi/ja
Organizon përforcimin me anë të një loje.
Synon në përfshirjen e nxënësve në veprimtari të ndryshme me qëllim për të fiksuar sqaruar
dhe reflektuar më tej mbi njohuritë e marra.
Si më të rëndësishme konsiderohen zbatimet praktike.
U jep nxënësve për detyrë.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin,
idetë në lidhje me metalet alkaline, vetitë, reaksionet që ato shfaqin dhe përbërjet që
formojnë.
Libër mësuesi Kimia 9 72
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
Si bashkëvepron Na, Li, K me: HCl, O2, H2SO4, F2, H2O, S.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 15 – Tema 2.10
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Brejtja e metaleve
Situata e të nxënit
Si mendoni ju, cili është metali që ndryshket më shpejt?
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan procesin e ndodhjes së korrozionit brejtjes.
Argumenton pse alumini në ndryshim nga hekuri nuk
ndryshket.
Përshkruan me fjalë çfarë është ndryshku.
Fjalët kyçe:
Brejtja; Korrozion;
Ndryshkja
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore; Fizikë
Burimet:
Teksti i kimisë; Shkumësa
me ngjyra; Lapsa;
Fleta të mëdha formati
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Situatë problemore
Mësuesi/ja:
U drejton nxënësve pyetjen:
Si mendoni ju, cili është metali që ndryshket më shpejt? Si?
Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme: Alumini, hekuri, zinku, bakri, kromi.
Si mendoni ju ndryshket një metal?
Duke qëndruar jashtë për një kohë të gjatë.
Kur hekuri bie në kontakt me ujin, me shiun….
Gozhdët ndryshken shpejt thotë dikush nga nxënësit.
Një anije e lënë në mëshirën e fatit ndryshket shumë shpejt thotë një nxënës tjetër.
Unë kam vënë re se tepsitë apo tenxheret e aluminit nuk ndryshken thotë një tjetër.
Konkluzion! Mendojmë që më shpejt nga të gjitha metalet ndryshket HEKURI.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ Insert
Mësuesi/ja
Shtron para nxënësve disa pyetje:
Libër mësuesi Kimia 9 73
‐ Çfarë është ndryshkja?
‐ Si ndodh ky proces?
‐ A ndryshket alumini? Argumentoni përgjigjen tuaj?
‐ Cilat janë metalet që ndryshken?
‐ Si mund të mbrojmë metalet nga ndryshkja?
Të gjitha këto pyetje mësuesi i shkruan në një kënd të tabelës.
Kërkon nga nxënësit që në heshtje të gjejnë përgjigjet e pyetjeve të tyre në tekstin mësimor.
Pasi marrin të gjithë kohën e nevojshme, nxënësit janë gati të përgjigjen dhe paraprakisht ata
plotësojnë një tabelë ku hedhin të dhënat për disa metale që mund të ndryshken ose jo.
1
elektron
2
elektrone
3
elektrone
I
përhapur
në natyrë
Trajtë
përbërjesh
Shumë
aktiv
Pak aktiv
Aspak
Formon
okside
Pëson
korrozion
Magnez
Natrium
Kalcium
Hekur
Kalium
Zink
Alumin
Bariumi
Bakër
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / Organizuesi grafik
Mësuesi/ja
Synon të fillojë duke parashtruar para tyre një pyetje:
Çfarë ju vjen në mendje kur dëgjoni fjalën ndryshkje?
Libër mësuesi Kimia 9 74
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Lexojnë dhe përpunojnë informacionin, japin mendime të sakta, përshkruajnë dhe
analizojnë mendimet e tyre.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Hulumtim për procesin e ndryshkjes në jetën e përditshme.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 16 – Tema 2.11
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Karakteristikat e elementeve të grupit VIIA
Situata e të nxënit
Material filmik mbi përdorimet e halogjenëve në jetën e përditshme
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Liston elementet kryesore të grupit të VIIA.
Përshkruan disa karakteristika fizike të tyre.
Tregon ku gjejnë më shumë përdorim halogjenët në jetën e
përditshme.
Evidenton si reaksion karakteristik, veprimin e drejtpërdrejtë
të metaleve me jometalet.
Fjalët kyçe:
Halogjenë; Jometal; Jone
negative (aninone);
Gjendje agregate
Dëmton ndërtimet që janë me metale
Ndodh tek metalet (hekuri,
çeliku). Gjatë ndryshkjes metali
humbet shkëlqimin.
Al, dhe Cr nuk ndryshken
kollaj. Kur një metal bie në
kontakt me H2O,O2 Proces kimik.
Ndryshkj
Ndryshku është si një shtresë e kuqe.
Ndodh kur një metal bie në kontakt me H20 dhe O2.
Me ujin dhe oksigjenin e ajrit Shkak sëmundje, infekton
n.q.s dëmtohesh me një
gozhdë të ndryshkur lyerja e makinave
Ndrysh
Libër mësuesi Kimia 9 75
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimin; Shkencat shoqërore; Fizikë
Burimet:
Teksti i kimisë; Shkumësa
me ngjyra; Lapustila; Fleta
të mëdha formati
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Pyetja sjell pyetjen
Mësuesi/ja
Prezanton situatën e të nxënit
Material filmik mbi përdorimet e halogjenëve në jetën e përditshme
‐ Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme për materialin filmik
‐ Synohet nga mësuesi që të vijmë tek shprehja e mësimit të ditës ‘halogjenë‘
‐ Në këtë moment mësuesja kërkon që nxënësit të organizohen në dyshe.
‐ U drejton atyre pyetjen: Çfarë ju vjen në mend kur dëgjoni fjalën ‘halogjenë’?
‐ Në fleta me ngjyra ne dyshe ata plotësojnë konceptin mbi halogjenët.
‐ Secila dyshe pas disa minutash jep informacionin e vet.( fletët me ngjyra ngjiten në
dërrasë)
Mësuesja bashkë me nxënësit hedh të gjitha idetë në tabelë, e cila në fund mund të ketë një
pamje të tillë.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ Lexim përmbledhje në dyshe
Mësuesi/ja synon që nxënësit të marrin njohuri mbi halogjenët. Për këtë realizohet teknika
“lexim përmbledhje në dyshe”.
Mësimi ndahet në paragrafë ku nxënësit në dyshe njëri bën pyetjen, tjetri përmbledh me fjalët
e veta.
Paragrafët përkatës janë tre
Elementet e grupit VIIA , karakteristika të përgjithshme.
Vetitë fizike të elementeve të grupit VIIA
Përdorimet në jetën e përditshme dhe veprimi me metalet
Për secilin paragraf, aktivizohen disa dyshe.
PARAGRAFI I PARË (Elementet e grupit VII, karakteristika të përgjithshme)
Pyetja: Cilat janë elementet e grupit të VIIA?
jometale
janë diatomike
F, Cl, Br, I
formojnë okside acide
formojnë jone negative përdorim në mjekësi
kanë shtatë elektrone
në shtresën e jashtme kanë valenca të ndryshme
I,III,V,VII kanë përdorime të shumta
HALOGJENE
Libër mësuesi Kimia 9 76
Përgjigja : Elementet kryesore të këtij grupi janë: fluor, klor, brom, jod, astat.
Pyetja: Pse quhen halogjenë?
Përgjigja: Quhen halogjenë sepse veprojnë me metalet dhe formojnë kripëra, janë ‘kripëlindësa’.
Pyetja: A mund të listojmë disa karakteristika të përgjithshme për këto elemente?
Përgjigja: Disa prej tyre:
Janë jometale, ndodhen në të djathtë të tabelës periodike.
Janë kripëlindës, veprojnë me metalet dhe formojnë kripëra.
Kanë shtatë elektrone në shtresën e jashtme.
Marrin një elektron dhe formojnë jone negative
M +1e‐ →M1‐
Kanë shtatë elektrone valentore.
Paraqesin disa valenca I, III, V, VII (me përjashtim të fluorit që paraqet vetëm një
valencë).
Formojnë okside acide.
Formojnë molekula diatomike F2,Cl2,Br2,I2.
PARAGRAFI I DYTË (Vetitë fizike të elementeve të grupit).
Pyetja: Çfarë vetish fizike shfaqin halogjenët, në çfarë gjendje janë?
Përgjigja: Halogjenët paraqesin disa veti fizike.
Janë në gjendje të ndryshme fizike. Fluori dhe klori janë gaze, bromi është lëng me
ngjyrë të kuqe, jodi është substancë e ngurtë dhe formon kristale.
Digjen me flakë të ndryshme.
Janë helmues.
Me rritjen e masës molare rriten pikat e shkrirjes dhe vlimit të substancave.
PARAGRAFI I TRETË (Përdorimet në jetën e përditshme)
Pyetja: Ku gjejnë përdorim halogjenët.
Përgjigja: Halogjenët kanë disa përdorime:
Klori përdoret për sterilizimin e ujit të pijshëm dhe pishinave.
Klori përdoret për prodhimin e pesticideve dhe plastikave si PVC, kloruri i
polivinilit.
Jodi përdoret si antiseptik për sterilizimin e plagëve.
PARAGRAFI I KATËRT (Si paraqitet veprimi me metalet)
Pyetja: Si paraqitet veprimi me metalet?
Përgjigja: Halogjenët veprojnë vrullshëm me metalet duke formuar kripëra.
X2 + Me → MeX
klor + natrium → klorur natriumi
Cl2 + Na → NaCl
fluor + litium → fluorur litiumi
Libër mësuesi Kimia 9 77
F2 + Li → LiF
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / tryeza rrethore
Mësuesi/ja
Ndan klasën në disa grupe në varësi të rreshtave (ose i vendos në formë rrumbullake).
Vendos në secilin grup një nxënës që do të fillojë lojën i pari, i jep një letër dhe laps dhe kërkon
të shkruaj një substancë çfarëdo.
Pasi plotësohet nga nxënësi i parë, letra paloset dhe i jepet shokut pasardhës në mënyrë të
vazhdueshme derisa të mbarojnë të gjithë personat e grupit
Në fund të kësaj loje nxënësi i fundit hap letrën dhe lexon të gjitha shënimet e paraqitura në letër.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Janë përfshirë gjatë gjithë orës së mësimit.
Komunikojnë shumë mirë në grup.
Janë të saktë dhe kreativë në përgjigjet e tyre.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
NGA PËRVOJA: Gjatë zbatimit të teknikave të mësimdhënies duhet të jeni të kujdesshëm që
të dëgjoni me vëmendje të gjitha mendimet e nxënësve dhe të menaxhoni shumë mirë të gjitha
të dhënat.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 17 – Tema 2.12
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Vetitë kimike të halogjenëve
Situata e të nxënit
Pse elementet e një grupi ndryshojnë nga vetitë e elementeve të një grupi tjetër?
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Liston halogjenët kryesorë.
Përshkruan si ndryshon aktiviteti i këtyre elementeve brenda
grupit nga lart poshtë.
Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet karakteristike të
halogjenëve.
Fjalët kyçe:
Masa; Vëllimi; Temperatura
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimin; Shkencat shoqërore; Fizikë
Burimet:
Teksti i kimisë; Shkumësa
me ngjyra; Lapsa me ngjyra;
Fleta të mëdha formati
Libër mësuesi Kimia 9 78
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Shkrimi i shpejtë
Mësuesi/ja duhet:
T’iu jap mundësinë nxënësve të shkruajnë për rreth tre minuta pa ndalur dorën në lidhje me
halogjenët, karakteristikat e tyre, vetitë fizike që ato shfaqin, gjendjet agregate në të cilën
ndodhen …..etj.
Të orientojë nxënësit që nuk ka rëndësi mënyra e ndërtimit të fjalive, por rëndësi ka fakti që të
shkruajnë për halogjenët pa ndalur dorën.
Kujdes !
Shkrimi do të fillojë me komandën e mësuesit dhe do të ndërpritet gjithashtu me
komandën e mësuesit.
Në fund nxënës të ndryshëm lexojnë shkrimet e tyre.
Në këtë moment mësuesi shtron para tyre pyetjen:
Pse elementet e një grupi ndryshojnë nga vetitë e elementeve të një grupi tjetër?
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari e drejtuar
Mësuesi/ja
Në vazhdimësi të pyetjes të hartuar në etapën e parë mësuesi, ngre para nxënësve disa pyetje
në lidhje me aktivitetin e halogjenëve.
1. A mund halogjenët të veprojnë me hidrogjenin?
2. A mund halogjenët të veprojnë me kripëra dhe të zhvendosin metalin që është në
përbërje të tyre?
3. A bashkëveprojnë halogjenët me metalet?
Kërkon nga nxënësit që duke shfrytëzuar materialin në tekst dhe informacionet e mëparshme
të japin disa mundësi përgjigje.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / hartë koncepti
Mësuesi/ja
Organizon nxënësit në grupe.
Secilit grup i jep përgjigje për një pyetje të caktuar.
Në tabelë mësuesi paraqet një hartë koncepti në një formë të tillë.
Veprimi me hidrogjenin Veprimi me metalet Veprimi me kripëra
Të gjitha mendimet e nxënësve do të hidhen në hartën e konceptit dhe në fund harta do mund
të ketë një pamje të tillë.
Veprimi me hidrogjenin Veprimi me metalet Veprimi me kripëra
Hidrogjen +halogjen → halogjenur hidrogjeni
H2 + X2 → HX
Metal +halogjen → kripë
Me + X2 → MeX
Na + Cl2 → NaCl
Kripë + halogjen → kripë e re + halogjen i ri
MeX + X2 → MeX + X2
Libër mësuesi Kimia 9 79
H2 + Cl2 → HCl
H2 + F2 → HF
Këto përbërje janë gaze pa
ngjyrë në temperaturën e
zakonshme.
K + F2 → KF
NaCl + F2 → NaF + Cl2
NaCl + I2 → Nuk ndodh
Aktiviteti kimik nga lart
poshtë vjen duke u
zvogëluar.
Vetëm fluori mund të
zhvendos klorin, bromin e
jodin nga kripërat e tyre.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Janë aktiv në orën e mësimit, japin përgjigje të sakta, sjellin sa më shumë shembuj të
reaksioneve kimike, respektojnë dhe bashkëpunojnë shumë mirë me njëri‐tjetrin etj.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në këtë moment do ishte shumë efikase që mësuesi të japë ushtrime në lidhje me reaksionet
kimike.
Ushtrimi 1: Si bashkëvepron Na, K, Li, me O2, HCl, H2SO4, S, F2?
Shkruani me fjalë dhe formula kimike këto bashkëveprime.
Ushtrimi 2: Si bashkëvepron Cl2, F2, Br2, me Na, K, H2, KCl, Na Br?
Shkruani me fjalë dhe formula kimike këto bashkëveprime.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 18 – Tema 2.13
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Punë laboratori: Vetitë kimike te HCl
Situata e të nxënit
Pse shpesh ju me disa shokë apo shoqe krijoni marrëdhënie të mira dhe me disa të tjerë jo? Si e
shpjegoni këtë? A ndodh e njëjta gjë edhe me substancat kimike?
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas
temës mësimore:
Nxënësi:
Tregon aftësi në përdorimin e teknikave, aparateve
dhe materialeve.
Realizon me shumë kujdes të gjitha veprimtaritë.
Vrojton me kujdes të gjithë ecurinë e eksperimentit.
Analizon dhe arrin në konkluzione.
Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet përkatëse.
Siguria
Zbatimi i rregullave të sigurisë
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimin; Shkencat shoqërore; Fizikë; TIK
Burimet:
Stativ; Mbajtëse dhe provëza
qelqi; Kapëse metalike; Gotë
Libër mësuesi Kimia 9 80
kimike me ujë; Letër lakmusi,
fenolftaleinë; Karbonat kalciumi
pluhur; HCl, copa magnezi,
pluhur hekuri; Ujë; Ballon i
shkallëzuar
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / veprimtari e drejtuar në grupe
Mësuesi/ja:
Prezanton nxënësit me ‘situatën e të nxënit’:
Pse shpesh ju me disa shokë apo shoqe krijoni marrëdhënie të mira dhe me disa të tjerë jo?
Si e shpjegoni këtë? A ndodh e njëjta gjë edhe me substancat kimike?
Merr mendimet e nxënësve.
Në fund synohet që të bëhet një paralelizëm i plotë midis individëve dhe substancave kimike.
Konkluzion!
Ashtu si substancat kimike me disa substanca bashkëveprojnë e me të tjera jo, edhe ne
individët krijojmë marrëdhënie të ndryshme me njerëz të ndryshëm!
Në këtë moment mësuesi organizon nxënësit në grupe.
Merr informacionin e duhur nga nxënësit në lidhje me temën e punës së laboratorit.
Informon nxënësit se do të zhvillohen tre eksperimente.
Eksperimenti 1. Zbulimi i acidit klorhidrik në laborator
Eksperimenti 2. Veprimi i acidit klorhidrik me metalet
Eksperimenti 3. Veprimi i acidit klorhidrik me karbonat kalciumi
Nxënësit e secilit grup përshkruajnë me fjalë mënyrën e zhvillimit të eksperimentit.
Pasi jemi të bindur se: Kemi të gjitha mjetet e duhura.
Njohim shumë mirë materialin teorik.
Kemi marrë të gjitha masat e sigurisë.
Jemi pajisur me mjete matëse.
Nxënësit të ndarë në grupe zhvillojnë eksperimentet përkatëse.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ punë në grupe
Mësuesi/ja:
Nxënësit të organizuar në grupe punojnë me eksperimentet.
Secili grup prezanton punën e tij dhe shpjegon rezultatet e arritura.
Në fund të gjithë nxënësit shkruajnë me fjalë dhe formulë reaksionet e eksperimenteve.
Eksperimenti 1: Zbulimi i acidit klorhidrik në laborator
HCl
fenolftaleinë (pa ngjyrë)
letër lakmusi
HCl
Libër mësuesi Kimia 9 81
Eksperimenti 2: Veprimi i acidit klorhidrik me metalet
natrium + acid klorhidrik → klorur natriumi + hidrogjen
Na + HCl → NaCl + H2
pluhur hekuri + acid klorhidrik → klorur hekuri + hidrogjen
Fe + HCl → FeCl2 + H2
Eksperimenti 3: Veprimi i acidit klorhidrik me karbonat kalciumi.
karbonat kalciumi + acid klorhidrik → klorur kalciumi + dioksid karboni + hidrogjen
CaCO3 + HCl → CaCl2 + H2O + CO2
Në qoftë se gazi CO2, mblidhet në një enë me ujë, me shtimin në të të letrës së lakmuesit vihet re
ngjyra e kuqe, pra është krijuar një mjedis acid.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / Marrëdhënie pyetje‐përgjigje
Mësuesi/ja:
‐ Si u ndjetë në këtë rol?
‐ A patët vështirësi në përdorimin e mjeteve laboratorike?
‐ A arritët rezultate që në provën e parë?
‐ A u përputhën njohuritë tuaja teorike me ato që ju arritët gjatë eksperimentit?
‐ Patët vështirësi në shkrimin e reaksioneve kimike?
‐ Cili ishte grupi që punoi më mirë?
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit realizon disa pika kontrolli:
Kujdes!
Për secilën parameter ( pikë kontrolli ) ne mund të ndjekim një sistem vlerësimi si p.sh:
Nëse eksperimenti kryhet saktë nga secili grup 2 nota
Nëse shpjegojnë nga ana teorike ndodhjen e reaksionit kimik 1 notë
Nëse shkruajnë saktë reaksionin me fjalë dhe formulë kimike 1 notë
Karbonat kalciumi
HCl
Acid klorhidrik
Pluhur hekuri B)
Copë natriumi
Acid klorhidrik A)
Libër mësuesi Kimia 9 82
Në rastin tonë pikat e kontrollit do jenë pikërisht si në tabelën e mëposhtme:
Pikat e kontrollit Nota
respekton rregullat e sigurisë 1 pikë
përdor me kujdes mjetet laboratorike 2 pikë
kryen me saktësi hap pas hapi të gjitha veprimet në eksperiment
2 pikë
shpjegon teorikisht ndodhjen e reaksionit kimik 1 pikë
shkruan me fjalë reaksionin kimik 2 pikë
shkruan me formulë reaksionin kimik 2 pikë
10 ‐ Shuma e pikëve
9‐10 Shkëlqyeshëm!
7‐8 Mirë!
5‐6 Fillim i mirë por keni nevojë të përmirësoheni pak
3‐4 Mjaftueshëm
1‐2 Mjaft keq!
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 19 – Tema 2.14
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Gazet e plogëta
Situata e të nxënit
Material filmik mbi “GAZET E PLOGËTA”
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Liston disa nga elementet kryesore të gazeve të plogëta.
Përshkruan vetitë kryesore fizike të gazeve të plogëta.
Jep informacion mbi përdorimet e gazeve të plogëta.
Sjell në vëmendje aftësinë e tyre për të bashkëvepruar.
Fjalët kyçe:
Gaze të plogët; Inerte
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimin; Shkencat shoqërore; Fizikë
Burimet:
Teksti i kimisë; Shkumësa me
ngjyra; Lapustila; Fleta të
mëdha formati
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Di /Dua të di /Mësova
Mësuesi/ja:
Shkruan në tabelë temën e mësimit: ‘gazet e plogëta’.
Libër mësuesi Kimia 9 83
Diskuton me nxënësit në lidhje me temën.
Harton pyetje në lidhje me gazet e plogëta dhe grupin ku ato bëjnë pjesë.
Duke marrë të gjitha mendimet e dhëna nga nxënësit, ndërton tabelën e mëposhtme në
dërrasën e zezë duke plotësuar kolonën “Di”
Di Dua të di Mësova
Bëjnë pjesë elementet
He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn.
Janë elemente të grupit të
VIIIA.
Kanë 8 elektrone në shtresën
e jashtme, bën përjashtim
Heliumi me 2 elektrone.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ Di /Dua të di /Mësova
Mësuesi/ja
U prezanton nxënësve materialin filmik mbi ‘gazet e plogëta’.
Nxënësit përballin ato që dinë për gazet e plogëta me ato që shikojnë gjatë materialit filmik.
Në këtë moment mësuesi/ja pyet: Çfarë doni të dini më tepër për ‘gazet e plogëta’?
Të gjitha pyetjet e dhëna nga nxënësit vendosen në kolonën Dua të di /
Di Dua të di Mësova
Bëjnë pjesë elementet
He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn.
Janë elemente të grupit të
VIIIA.
Kanë 8 elektrone në shtresën
e jashtme, bën përjashtim
Heliumi me 2 elektrone.
Pse quhen inerte?
Çfarë vetish fizike shfaqin
gazet e plogëta?
A kanë përdorime në jetën e
përditshme?
Sa është valenca e tyre?
A janë ndonjëherë aktiv?
A japin ndonjë lloj reaksioni?
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / Di /Dua të di /Mësova
Mësuesi/ja:
U jep mundësinë nxënësve që të lexojnë me kujdes tekstin në mënyre individuale ose në dyshe.
Çdo dyshe ka një fletë pune ku paraqitet struktura e tabelës D/D/M.
Pasi u lë në dispozicion kohën e duhur, mësuesi /ja kontrollon dhe vëzhgon si është plotësuar
tabela nga secila dyshe.
U jep mundësinë të gjithë nxënësve për të dhënë mendimet e tyre.
Diskutojnë të gjithë së bashku dhe plotësojnë bashkë me mësuesin tabelën në dërrasën e zezë.
Libër mësuesi Kimia 9 84
Në fund tabela duhet të ketë një pamje të tillë.
Di Dua të di Mësova
Bëjnë pjesë elementet
He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn.
Janë elemente të grupit
të VIIIA.
Kanë 8 elektrone në
shtresën e jashtme, bën
përjashtim Heliumi me 2
elektrone.
Pse quhen inerte?
Çfarë vetish fizike
shfaqin gazet e plogëta?
A kanë përdorime në
jetën e përditshme?
Sa është valenca e tyre?
A janë ndonjëherë
aktiv?
A japin ndonjë lloj
reaksioni?
Quhen inerte sepse nuk bashkëveprojnë.
Kanë shtresa të qëndrueshme.
Valenca e tyre është vetëm zero.
Kanë pika të ulëta shkrirjeje.
Në përgjithësi janë në gjendje të gaztë.
Gjendja në natyrë:
He—në sasi të vogla në atmosferë,por
mund të dali edhe nga nëntoka me gazet
e tjera natyrale.
Ne, Kr, Xe, gjenden në atmosferë por
nxirren edhe nga distilimi i fraksionuar i
ajrit.
Përdorimet:
He zhduk çdo rrezik zjarri ose shërben
për mbushjen e bombolave të
palombarëve.
Argoni i mbushur me azot dhe neoni
përdoren për mbushjen e llambave.
Aktiviteti:
Në temperatura të ulëta, gazet inerte lidhen
me molekulat e ujit dhe formojnë hidrate të
paqëndrueshëm, qëndrueshmëria varet nga
masa e gazit të plogët.
Ksenoni mund të japi reaksione
bashkëveprimi me fluorin dhe oksigjenin.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar kur nxënësit:
perceptojnë sa më shumë nga materiali filmik, risjellin me fjalët e tyre informacionin për
gazet e plogëta, përdorimet dhe rëndësinë e tyre.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
NGA PËRVOJA: Teknika D/D/M, është shumë interesante dhe shumë praktike për t’u zbatuar.
Libër mësuesi Kimia 9 85
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 20 – Tema 2.17
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Projekt (ora e parë )
Tema: Halogjenët në jetën e përditshme
Situata e të nxënit
‘’A JEMI TË AFTË TË HULUMTOJMË? ‘’
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Liston disa nga mjetet kryesore të matjes.
Përshkruan si matet masa, vëllimi, temperatura.
Evidenton njësitë matëse të masës, vëllimit, temperaturës.
Fjalët kyçe:
Masa; Vëllimi; Temperatura
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimin; Shkencat shoqërore; Fizikë
Burimet:
Teksti i kimisë; Shkumësa
me ngjyra; Lapustila; Fleta
të mëdha formati
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Pyetja sjell pyetjen
Mësuesi/ja
Shtron para nxënësve pyetjen: A JEMI TË AFTË TË HULUMTOJMË?
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ Veprimtari lexim i drejtuar
Mësuesi/ja
Shtron para nxënësve pyetjen: Cilat janë mjetet që ndodhen mbi bankat tuaja?
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / veprimtari praktike
Mësuesi/ja
Sqaron nxënësit se tani është moment të punojnë në grup (nga katër nxënës në secilin grup)
Mbi tavolinat tuaja keni mjete dhe një objekt për të matur njësinë.
Në varësi të mjeteve që keni do masni njësitë përkatëse.
Keni kohë 3’ për të realizuar matje të sakta.
Përfaqësuesi i secilit grup prezanton para klasës çfarë ka matur dhe cilin mjet ka përdorur.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
mund të kryejnë praktikisht matje eksperimentale të ndryshme.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
Si mund të masni në kushte shtëpie një lugë sheqer, dy lugë miell, një gotë ujë.
A do jenë matjet tuaja të sakta?
Libër mësuesi Kimia 9 86
Tremujori i dytë
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 1 – Tema 3.1
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Uji
Situata e të nxënit
Situatë problemore: PSE KA RËNDËSI STUDIMI I UJIT DHE VETIVE TË TIJ?
Material filmik në video‐projektor
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan ndërtimin e molekulës së ujit.
Përshkruan ndryshimet që pëson uji i pastër gjatë rritjes dhe
uljes së temperaturave.
Përshkruan ndryshimet që pëson uji i pasur me kripëra gjatë
rritjes dhe uljes së temperaturave.
Fjalët kyçe:
Ujë; Lakore e ngrohjes;
Lakore e ftohjes
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Gjeografia,
Fizika;
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa
me ngjyra; Lapsa me ngjyra;
Kartonë me ngjyra.
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / diskutojmë së bashku
Mësuesi/ja:
Ju drejton nxënësve pyetjen: Pse ka rëndësi studimi i ujit dhe vetive të tij?
Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme:
o Ka rëndësi jetike për planetin tonë.
o Është pjesë e trupit tonë.
o Pa ujë nuk ka jetë.
o Është me rëndësi jetike për gjallesat.
o Është një ndër substancat më të rëndësishme.
Mësuesi dëgjon mendimet e nxënësve dhe respekton secilën prej tyre.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ dëgjim i drejtuar
Mësuesi/ja:
Mendon që në këtë faze të orës së mësimit me anë të kësaj teknike të paraqesë në video‐
projektor një material të zgjeruar filmik mbi ujin, ndërtimin e molekulës së ujit, ndryshimet që
pëson uji kur nxehet dhe kur ftohet etj.
Organizohen nxënësit në katër grupe, secili grup do jetë përgjegjës për një pyetje të caktuar.
Materiali në video‐projektor ndahet gjithashtu në katër pjesë.
Libër mësuesi Kimia 9 87
Secila pjesë e materialit jep informacion për një nga çështjet e mëposhtme.
Informacion për molekulën e ujit.
Informacion se çfarë ndodh gjatë ngrohjes së ujit.
Informacion se çfarë ndodh gjatë ftohjes së ujit.
Informacion mbi mënyrën e zbulimit të ujit.
Dëgjohet dhe shikohet në fillim vetëm pjesa e parë: ‐ Informacion për molekulën e ujit.
Nxënësit do kenë mundësi të hartojnë pyetje për njëri tjetrin dhe të japin përgjigjet përkatëse në
lidhje me ndërtimin dhe strukturën e molekulës së ujit.
Dëgjohet dhe shikohet pjesa e dytë: ‐ Informacion se çfarë ndodh gjatë ngrohjes së ujit.
Pasi dëgjohet pjesa e dytë, nxënësit synojnë të përshkruajnë se si ndryshon uji me ngritjen e
temperaturës, kur arrihet pika e vlimit dhe si qëndron ajo.
Dëgjohet dhe shikohet pjesa e tretë: ‐ Informacion se çfarë ndodh gjatë ftohjes së ujit.
Pasi dëgjohet pjesa e tretë, nxënësit sjellin në kujtesë ndryshimet që pëson uji me uljen e
temperaturës dhe si ndryshon temperatura gjatë këtij procesi.
Dëgjohet dhe shikohet edhe pjesa e fundit ‐ Informacion mbi mënyrën e zbulimit të ujit.
Pasi dëgjohet edhe pjesa e fundit, nxënësit bëjnë pyetje mbi mënyrën e zbulimit të ujit dhe cilat
janë rrugët për zbulimin e ujit.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / hartë koncepti
Mësuesi/ja pyet nxënësit:
‐ Si ju duk informacioni, a mundët ta kuptoni?
‐ Çʹmund të themi për molekulën e ujit?
‐ Çfarë ndryshimesh pëson uji i pastër kur nxehet deri në vlim, po në qoftë se është ujë me kripëra?
‐ Çfarë ndryshimesh pëson uji i pastër kur ftohet deri në ngrirje, po në qoftë se është ujë me
kripëra?
‐ Si e zbulojmë praninë e ujit në mostra të ndryshme?
Mësuesi/ja:
Merr përgjigjet e nxënësve dhe në këtë moment evidenton dhe korrigjon nëse është e mundur.
Kërkon që secili grup të plotësojë pjesën e vet në fletën e punës në formën e një harte koncepti.
Grupi 1 Grupi 2 Grupi 3 Grupi 4
Si është ndërtuar
molekula e ujit
Ngrohja e ujit Ftohja e ujit Prova për zbulimin
e ujit
Në këtë moment plotësohet harta e konceptit edhe në tabelë.
Mbas të gjitha plotësimeve ‘Harta e konceptit’ do të ishte në këtë mënyrë.
Libër mësuesi Kimia 9 88
Grupi 1 Grupi 2 Grupi 3 Grupi 4
Si është ndërtuar
molekula e ujit
Ngrohja e ujit Ftohja e ujit Prova për zbulimin e
ujit
‐ H2O
‐ 2 atome hidrogjen
dhe 1 atom oksigjen
‐ formë këndore
Uji ngrohet:
→ arrin në pikën e vlimit
→ temperatura nuk
ndryshon
→1000C
→ në qoftë se uji është me kripëra
temperature nuk
qëndron konstante
gjatë vlimit dhe
rritet më shumë se
1000C.
→ lakorja e ngrohjes: grafik që tregon
ndryshimet e ujit
gjatë rritjes së
temperaturës.
Uji ftohet:
→ arrin në pikën e ngrirjes
→ temperatura nuk
ndryshon
→ 00C
→ në qoftë se uji është me kripëra
temperature nuk
qëndron konstante
gjatë ngrirjes dhe
ulet më shumë se
00C.
→ lakorja e ngrirjes: grafik që tregon
ndryshimet e ujit
gjatë uljes së
temperaturës.
→ kristalet e sulfatit të bakrit pa ujë
kanë ngjyrë të
bardhë ndërsa
kristalet me ujë
kanë ngjyrë blu në
rozë.
→ letra e klorurit të kobaltit ndryshon
ngjyrë nga blu në
rozë.
→ për të kontrolluar nëse uji është i
pastër
kontrollohet
temperatura e
vlimit ose e
ngrirjes.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Janë të aftë në hartimin e pyetjeve.
Bashkëpunojnë dhe respektojnë njëri tjetrin gjatë hartimit të pyetjeve dhe dhënies të
përgjigjeve.
Janë të saktë në informacionet që sjellin.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
NGA PËRVOJA: Në një orë të tillë do të vlerësoja realizimin e materialit në video‐projektor si
një pikë shumë të rëndësishme për të realizuar kontrollin e njohurive në mënyrë sa më efikase.
Në të tilla orë nuk mungon asnjëherë shpirti i garës dhe pjesëmarrja është shumë aktive.
Libër mësuesi Kimia 9 89
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 2 – Tema 3.2
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Cikli i ujit
Situata e të nxënit
Parashikim me terma paraprakë: ujë, galaktikë, domosdoshëm, jetë, paimagjinueshëm.
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan ciklin e ujit në tokë.
Identifikon burimet kryesore të furnizimit tonë me ujë.
Argumenton mënyrën e pastrimit të ujit.
Fjalët kyçe:
Cikli i ujit; Gjendjet e ujit;
Impiant
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Gjeografia, Fizika;
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa
me ngjyra; Lapsa me ngjyra;
Kartonë me ngjyra.
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Parashikim nga termat paraprakë
Mësuesi/ja:
Shkruan në tabelë fjalët:
Duke përdorur fjalët në tabelë nxënësi duhet të ndërtojë një shkrim, paragraf, ngjarje apo
tregim te shkurtër.
Disa nga nxënësit lexojnë shkrimet e tyre.
Duke marrë parasysh mendimin e nxënësve shpallet shkrimi më i mirë
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ lexim përmbledhje në dyshe
Mësuesi/ja:
Synon në marrjen e njohurive mbi ciklin e ujit.
Për këtë realizon teknikën ‘lexim përmbledhje në dyshe‘.
Mësimi ndahet në paragrafë ku nxënësit në dyshe njëri bën pyetjen, tjetri përmbledh me fjalët
e veta.
Paragrafët përkatës janë tre.
Paragrafi 1: cikli i ujit në natyrë
Furnizimi me ujë
Pastrimi i ujit
Për secilin paragraf aktivizohen disa dyshe.
Ujë, galaktikë, jetë,
domosdoshmëri, paimagjinueshëm
Libër mësuesi Kimia 9 90
PARAGRAFI I PARË (Cikli i ujit në natyrë)
Pyetjet
‐ Si ndryshon gjendja e ujit?
‐ Si realizohet cikli i ujit?
‐ A ndërpritet ndonjë herë cikli i ujit?
Partnerët në dyshe japin përgjigjet përkatëse.
PARAGRAFI I DYTË (Furnizimi me ujë)
Pyetjet
‐ Përse na shërben uji në jetën e përditshme?
‐ Si e sigurojmë ujin në jetën e përditshme?
Partnerët në dyshe japin përgjigjet përkatëse.
PARAGRAFI I DYTË (Pastrimi i ujit)
Pyetjet
‐ Çfarë mund të thoni për impiantet?
‐ Në sa faza kalon pastrimi i ujit?
Partnerët në dyshe japin përgjigjet përkatëse.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / përmbledhje e strukturuar
Mësuesi/ja:
Për të përmbyllur me anë të dy ose tre fjalive, mësuesi/ja përmbledh atë çfarë u studiua gjatë
orës së mësimit, ku u synua më fort, pse ishin të rëndësishme etj….
Kërkon që në formën e një loje që pasohet nga njëri nxënës te tjetri, ata të përmbledhin me fjalët
e tyre atë çfarë mësuan për ciklin e ujit, burimet dhe pastrimin e tij.
Nxënës të ndryshëm e realizojnë përmbledhjen në mënyra të ndryshme, ka rëndësi që asnjëri
prej tyre mos të paragjykohet por të vlerësohet për mendimin e dhënë.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Diskutojnë qartë dhe rrjedhshëm mbi konceptet e marra gjatë mësimit të ditës.
Respektojnë, bashkëpunojnë dhe komunikojmë shumë mirë me njëri‐ tjetrin.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
NGA PËRVOJA: Organizimi i lojërave mësimore në përmbyllje të saj motivon dhe rrit interesin
e nxënësit për orën e mësimit.
Libër mësuesi Kimia 9 91
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 3 – Tema 3.3
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Problemet që shkakton ndotja
Situata e të nxënit
Prezanton para nxënësve foto të mjediseve të pastra dhe të ndotura.
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan me fjalë ndotjen.
Liston disa nga faktorët kryesorë që rrisin ndotjen e ujit sot
në botë.
Si mund të zbulojmë nëse uji është i pastër.
Fjalët kyçe:
Ndotje; Ujë i distiluar; Ujë i
ndotur
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Gjeografia,
Biologjia
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa
me ngjyra; Lapsa me ngjyra;
Kartonë me ngjyra.
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Brainstorming
Mësuesi/ja:
Organizon me nxënësit një brain‐storming në të gjithë klasën.
Mësuesi ju drejton nxënësve pyetjen: Çfarë ju vjen në mendje kur dëgjoni fjalën ‘ndotje‘
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ mendo / shkëmbe mendim / vepro në grup
Mësuesi/ja:
Prezanton para nxënësve foto të ambienteve të ndotura.
Nxënësit kanë për detyrë të evidentojnë të gjithë faktorët e mundshëm që çojnë në ndotje.
ndotja mund të jetë edhe akustike
Ndotje
Shumë i përhapur në ditët e sotme Problem që kërkon zgjidhje
zvogëlimi i sasisë së oksigjenit në ajër
shkak për sëmundje të ndryshme
ndotje e ajrit, tokës shkatërron botën e gjallë
djegia e mbeturinave të ndryshme
zhvillimi i industrisë
ndotje nga uji dëmtojnë mjedisin
Libër mësuesi Kimia 9 92
Përfaqësues nga secili grup komentojnë fotot dhe listojnë të gjitha burimet e ndotjes dhe dëmet
që ajo sjell në mjedis.
Nxënësit e grupeve të tjera dëgjojnë dhe mund të hartojnë pyetje shokëve të tyre.
Ju lë nxënësve në dispozicion kohën e duhur dhe ndjek me kujdes punën e gjithsecilit grup.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / marrëdhëniet pyetje‐përgjigje
Mësuesi/ja:
Sqaron nxënësit se do fokusohen më shumë tek ndotja e UJIT.
Shtron disa pyetje para nxënësve dhe përpiqet të marri përgjigjet e duhura në lidhje me to.
A mund të flasim për ndotjen? Po për ndotjen e ujit?
Kush janë burimet kryesore të ndotjes?
Çfarë efektesh negative shkakton ndotja?
Si mund ta ndryshojmë këtë realitet?
Si mund të zbulojmë nëse uji është i pastër ose jo?
Të gjitha këto pyetje mësuesi i shkruan në një kënd të tabelës.
Kërkon nga nxënësit që në heshtje të gjejnë përgjigjet e pyetjeve duke u bazuar në gjithçka që
ata mund të dinë, që kanë lexuar apo kanë marrë informacion.
Orientohen nxënësit që të shfrytëzojnë për përgjigje edhe informacionin e dhënë në tekst.
Pasi marrin të gjithë kohën e nevojshme, nxënësit janë gati të përgjigjen.
1. A mund të flasim për ndotjen, po për ndotjen e ujit?
Nxënësi/t: Po, sepse ndotja është një ndër problemet kryesore të shoqërisë së sotme dhe ndotja
e ujit në veçanti është një problem që kërkon zgjidhje.
(dëgjohen mendime nga nxënës të ndryshëm)
2. Kush janë burimet kryesore të ndotjes?
Nxënësi: Janë disa burime kryesore që shkaktojnë ndotjen e ujit në veçanti.
Libër mësuesi Kimia 9 93
Plehrat e përdorura në bujqësi treten në ujë dhe kalojnë në lumenj dhe liqene duke i
dëmtuar ato.
Ujërat e zeza të patrajtuara të qyteteve të derdhen në det.
Derdhjet industriale të fabrikave që përdorin shumë ujë, sidomos industria e letrës dhe
ajo tekstile.
Uji i ngrohtë nga termocentralet e zvogëlon sasinë e oksigjenit në ujë.
Derdhjet aksidentale të naftës nga anijet shkaktojnë ndotje të plazheve dhe rrezikojnë
jetën e gjallesave në det.
3. Çfarë efektesh negative shkakton ndotja e ujit?
Nxënësi: Disa nga efektet negative që shkakton ndotja e ujit janë.
Shkatërrimi i florës dhe faunës në dete, liqene dhe lumenj.
Uji i ndotur në çezmat tona bëhet shkak për sëmundje të ndryshme, ndikon në të gjithë
jetën tonë
4. Si mund ne të ndryshojmë këtë realitet?
Nxënësi: Sensibilizim, rritja e përgjegjshmërisë... etj. Edhe në vendin tonë vitet e fundit po
punohet shumë për një mjedis të pastër.
5. Si mund të zbulojmë nëse uji është i pastër apo jo?
Nxënësi: Në qoftë se avullojmë ujë të papastër në fund të tij do të mbeten kripëra në trajtë
mbetjesh.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë shumë mirë në grupe.
Arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin,
idetë në lidhje me ndotjen, llojet e ndotjes, burimet, pasojat që sjell ndotja si fenomen.
Janë seriozë dhe të përgjegjshëm gjatë grumbullimit dhe përpunimit të informacionit.
Respektojnë dhe dëgjojnë njëri‐tjetrin.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Shkrim i lirë në formën e një eseje, paragrafi analizues apo krahasues për ndotjen dhe efektet e saj.
Mund të jepen edhe tema dhe të shfrytëzohen si detyra portofoli:
Unë, shoqëria dhe mjedisi ! ose Për një mjedis të pastër! Uji dhe jeta!
Libër mësuesi Kimia 9 94
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 4 – Tema 3.4
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Ajri dhe djegia
Situata e të nxënit
Imagjinoni sikur jeni në mes të një pylli ose në një dhomë të izoluar pa dyer e pa dritare. Si
mendoni ju, ku do të digjet më mirë një copë druri në mes të pyllit apo tek dhoma e vogël e
izoluar. Pse? Kush është faktori në djegie në këtë rast?
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan çfarë është ajri.
Identifikon gazet në përbërje të ajrit
Tregon çfarë është atmosfera.
Liston burimet kryesore që ndotin ajrin.
Fjalët kyçe:
Ajër; ajër i thatë; atmosferë
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Gjeografia,
Biologjia
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa
me ngjyra; Lapustila;
Kartona me ngjyra.
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / imagjinatë e drejtuar
Mësuesi/ja:
Prezanton para nxënësve situatën e të nxënit
Në fillim kërkon nga gjithsecili që të mbyllin sytë dhe të dëgjojnë me kujdes.
E nis veprimtarinë duke ju drejtuar nxënësve me fjalët:
Imagjinoni sikur jeni në mes të një pylli ose në një dhomë të izoluar pa dyer e pa dritare. Si mendoni ju,
ku do të digjet më mirë një copë druri në mes të pyllit apo tek dhoma e vogël dhe e izoluar. Pse? Kush
është faktori në djegie në këtë rast?
Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë
Disa prej tyre mund të thonë në dhomë, dhe disa të tjerë në pyll.
Mësuesi kërkon që nxënësit me argumente të mbrojnë mendimin e tyre.
Konkluzion!
Ajri ndihmon djegien, të gjitha substancat digjen në prani të ajrit shpesh deri në dioksid
karboni dhe ujë. Substancat me natyrë inorganike digjen në prani të ajrit dhe japin okside me
natyrë acide apo bazike.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari lexim i drejtuar
Mësuesi/ja:
Organizon nxënësit në dy grupe të mëdha dhe harton dy pyetje kryesore.
Pyetja 1. Çfarë është ajri? Cilat janë gazet në përbërje të ajri?
Pyetja 2. Çfarë është atmosfera, si është ndërtuar ajo?
Libër mësuesi Kimia 9 95
Pyetja 3. Cilat janë burimet kryesore që ndotin ajrin?
Nxënësit, të ndarë në grupe, identifikojnë burimet e ndryshme të informacionit të cilat iu
shërbejnë për trajtimin e pyetjeve të hartuara dhe organizojnë informacionin në lidhje me
ajrin, atmosferën, gazet përbërës dhe burimet e ndotjes.
Të trija pyetjet mësuesi mund tʹi shkruaj në tabelë ose ua jep nxënësve si fleta pune.
Këto fleta pune do kishin një pamje të tillë. (ose dërrasa do të kishte një pamje të tillë)
Ajri dhe djegia
Ajri, gazet në përbërje të tij Atmosfera Ndotja e ajrit
Brenda secilit grup nxënësit punojnë dhe shkëmbejnë mendimet.
Prezantojnë gjetjet e tyre dhe i diskutojnë ato në grup dhe midis grupeve.
Në fund të këtij procesi të gjitha informacionet e marra dhe të përpunuara paraqiten në tabelë
te cilat mund të kenë formë të tillë
Ajri dhe djegia
Ajri, gazet në përbërje të tij Atmosfera Ndotja e ajrit
‐ Ajri është përzierje e gazeve në pjesën e poshtme të atmosferës.
‐ Është pa ngjyrë pa shije ‐ 99% e ajrit përbëhet nga dy gaze azoti dhe oksigjeni, 1% gaze të
ndryshëm.
‐ Sasia e avullit të ujit në ajër ndryshon në sasi të vogla
prandaj ajri mund të jetë i
lagësht ose i thatë.
Ajri i thatë ka:
78% azot
21% oksigjen
0.9 % argon
0.04% dioksid karboni
‐ Është përzierja e gazeve që rrethon
tokën.
‐ ‐sa më larg nga
sipërfaqja e tokës
‐ aq më e rrallë
atmosfera.
‐ është e vështirë të thuhet ku mbaron
atmosfera.
‐ Djegia e lëndëve djegëse fosile.
‐ Lirimi në atmosferë i
kimikateve të fabrikuara nga
njeriu.
‐ Djegia e lëndëve djegëse në motorin e makinave.
‐ Grimcat të vogla të
substancave minerale që
formojnë pluhurin, sasia e
pluhurit është e ndryshme në
periudha të ndryshme të vitit.
‐ Prania e qendrave industrial, rrit sasinë e gazeve helmues
në atmosferë.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / loja me top
Mësuesi/ja:
Organizon përforcimin me anë të një loje:
Hapi 1: Harton pyetjen: A e ndihmon ajri djegien?
Hapi 2: Hedh topin duke ja drejtuar njërit prej nxënësve.
Hapi 3: Nxënësi që ka topin në dorë duhet ti përgjigjet pyetjes së drejtuar nga mësuesi.
Hapi 4: Sa mbaron së dhëni përgjigja, nxënësi ja hedh topin një shoku /shoqeje tjetër,
duke i bërë pyetjen: Cila është përbërja e ajrit?
Libër mësuesi Kimia 9 96
Hapi 5: Loja vazhdon në këtë mënyrë nga njëri tek tjetri me anë të topit. Pyetjet në këtë
rast hartohen nga vetë nxënësit.
‐ Cilat janë gazet përbërës të ajrit?
‐ Cili është gazi më i rëndësishëm në përbërje të ajrit?
‐ Çʹmund të themi për atmosferën?
‐ A ndotet ajri? Si? Cilat janë disa nga burimet e ndotjes?
Loja përsëritet disa here zinxhir për të siguruar pjesëmarrjen e sa më shumë nxënësve dhe për
të përforcuar njohuritë e marra.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin,
idetë në lidhje me ajrin, atmosferën, djegien e substancave në ajër, ndotjen e ajrit …..etj.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Hulumtojmë mbi mjedisin: Si paraqitet ajri në zonën tuaj? A është i ndotur? Pse?
NGA PËRVOJA: Organizimi i lojërave mësimore në përmbyllje të saj motivon dhe rrit
interesin e nxënësit për orën e mësimit.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 5 – Tema 3.5
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Matja e sasisë së oksigjenit në ajër.
Situata e të nxënit
A mundemi ne të matim sasinë e oksigjenit në ajër?
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan aparatin për matjen e përqindjes së oksigjenit
Tregon çʹështë distilimi i fraksionuar i gazeve
Liston informacione në lidhje me vetitë dhe përdorimet e
gazeve në përbërje të ajrit.
Fjalët kyçe:
Oksigjen; Azot; Distilim i
fraksionuar
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Gjeografia,
Biologjia
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa
me ngjyra; Lapsa me ngjyra;
Kartonë me ngjyra.
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / diskutojmë së bashku
Mësuesi/ja:
Prezanton para nxënësve situatën e të nxënit e cila përfaqësohet nga një pyetje e vetme:
Libër mësuesi Kimia 9 97
A mundemi ne të matim sasinë e oksigjenit në ajër?
Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme.
Të gjitha mendimet e nxënësve hidhen në tabelë në mënyrë të rregullt.
Në fund ndoshta tabela do të kishte një pamje të tillë:
Po, mendoj se sasia e oksigjenit mund të matet.
Unë mendoj që kur mbushem me frymë ka shumë oksigjen.
Në një pyll sasia e oksigjenit është më e madhe.
Edhe në mal thotë një nxënës tjetër, ne e ndjejmë se sasia e oksigjenit është shumë e
lartë.
Ne nuk mund ta matim në vlerë të saktë se sa është sasia e oksigjenit, mund të thotë
një nxënës tjetër.
Mësuesi/ja
Në këtë moment mësuesi ndërhyn dhe falënderon nxënësit për mendimet e dhëna dhe
përshkruan para tyre aparatin i cili përdoret për të gjetur sasinë e oksigjenit në ajër.
Kujdes !
Mësuesi i jep rëndësi faktit që në ditët e sotme është shumë e nevojshme matja e sasisë së oksigjenit
në zona të ndryshme të qytetit për të marrë informacion më të detajuar për ndotjen e ajrit.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ empatia
Mësuesi/ja:
Kërkon nga nxënësit që duke e vënë veten në vendin e pare të flasin për gazet që janë në
përbërje të ajrit
Shkrimi i tyre do të fillojë me fjalët: UNË JAM…….!
Do synohet që të jenë vetëm tre lloj shkrimesh ose nxënësit mund të orientohen sipas rreshtave
në klasë dhe të thonë:
Unë jam azoti …!
Unë jam oksigjeni …!
Unë jam dioksidi i karbonit ….!
Nxënës të ndryshëm zgjedhin një prej këtyre mundësive. (Zgjedhja mund të realizohet edhe
sipas rreshtave)
Ju lihet në dispozicion koha e duhur për të përshkruar veten e tyre.
Disa nga punimet e tyre mund të ishin:
Unë jam azoti……….!
Unë jam oksigjeni ……….!
Unë jam dioksidi i karbonit ……….!
Libër mësuesi Kimia 9 98
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / parashikimi me termat paraprakë
Mësuesi/ja:
Për të realizuar një mbyllje sa më të këndshme të orës së mësimit, mësuesi ju jep nxënësve disa
fjalë:
Jetë Dioksid karboni Ëndërr Vullnet
Kërkon nga secili prej tyre që këto fjalë ti përdorë në një shkrim të shkurtër.
Shkrimi mund të jetë, një paragraf, një tregim, një ese…..,
Nxënësit shfrytëzojnë imagjinatën e tyre dhe sjellin sipas dëshirës atë që mund të bëjnë më mirë.
Ju jepet koha e mjaftueshëm për të realizuar detyrën e dhënë.
Pasi përfundojnë nxënës të ndryshëm lexojnë para shokëve materialin e përgatitur.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
bashkëpunojnë në grup, janë aktiv, respektojnë mendimet e njëri tjetrit,sjellin
informacionin e ri në një mënyrë shumë të saktë.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 6 – Tema 3.6
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Prova e gazeve në ajër
Situata e të nxënit
Imagjinoni sikur aksidentalisht po digjet diçka pranë jush, si do të vepronit, çfarë do të bënit, pse?
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan disa nga mënyrat e provës së gazeve në ajër.
Liston gazet që ndihmojnë dhe nuk e ndihmojnë djegien
Shkruan me fjalë dhe formulë reaksione të ndryshme djegie.
Fjalët kyçe:
Djegie; Oksidim;
Trekëndësh i zjarrtë
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Biologjia
Burimet:
Libri i nxënësit; Provëza,
shkrepëse, ujë gëlqere
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / imagjinatë e drejtuar
Mësuesi/ja:
Prezanton nxënësit me situatën e të nxënit.
Kërkon prej tyre që me sytë mbyllur të imagjinojnë:
Sikur aksidentalisht diçka pranë tyre po digjet, si do të vepronit, çfarë do të bënit, pse?
Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme.
Libër mësuesi Kimia 9 99
Mësuesi/ja:
Në një moment të dytë organizon nxënësit në grupe.
Secilit grup i vë në dispozicion disa substanca dhe mjete pune.
Duke shfrytëzuar substancat dhe mjetet e punës në tavolinat e tyre, nxënësit do të vendosin
vetë për eksperimentin që do të zhvillojnë.
Para çdo grupi do të vendosen këto elemente.
Gr 1‐provëz/gotë kimike, fije shkrepëse, ashkël druri.
Gr 2‐magnez, shkrepëse, provëza.
Gr 3‐sulfur hidrogjeni, shkrepëse, llambë me alkool, provëz.
Gr 4‐ujë gëlqeror, provëz e pajisur me gyp zhvillimi (mungon ajri /oksigjeni)
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari praktike
Mësuesi/ja:
Nxënësit e çdo grupi zhvillojnë eksperimentet dhe mbajnë shënim rezultatet përkatëse.
Mësuesi ndihmon dhe orienton secilën prej këtyre grupeve.
Eksperimentet e kryera do të ishin këto:
Eksperimenti 1
Eksperimenti 2
Eksperimenti 3
Eksperimenti 4
Provëza e mbyllur Uji turbullohet
Ca(OH)2 + CO2 → CaCO3 +H2 O
Ca(OH)2
.H2S +O2→H2O+SO2
.Sulfur hidrogjeni
Mg (shufër magnezi)
Mg +O2 → MgO
Libër mësuesi Kimia 9 100
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / përvijimi i koncepteve
Mësuesi/ja:
Cilët janë kushtet që të kemi një trekëndësh të zjarrtë.
Zjarri ka nevojë për tre përbërës:
Lëndë djegëse‐‐‐oksigjen‐‐‐nxehtësi
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup
Parashikojnë drejt çfarë do të ndodhë në secilin eksperiment.
Argumentojnë me anë të fjalëve ose reaksioneve kimikë eksperimentet e kryera.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 7 – Tema 3.7
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Zbulimi i ajrit të fiksuar
Situata e të nxënit
Reja e fjalëve / Parashikim me termat paraprakë
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan kiminë si shkencë natyrore
Tregon ku mbështetet metoda shkencore e kimisë
Liston cilat janë principet kryesore ku mbështetet konceptimi
i shkencës së kimisë
Argumenton rëndësinë e zbulimeve të Jozef Bllek
Jep informacion mbi efektin serë.
Fjalët kyçe:
Ajër i fiksuar; Magnesia
alba; Magnesia usta; Efekti
serë
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, gjeografia,
Matematika
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa
me ngjyra; Lapsa me ngjyra;
Kartonë me ngjyra.
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / parashikim me termat paraprakë
Mësuesi/ja:
Zhvillon teknikën e ‘parashikimit me terma paraprakë’.
Kjo teknikë do të luajë rolin e një situate të nxëni.
Nxënësve mund t’ju jepen këto fjalë:
Libër mësuesi Kimia 9 101
Duke marrë të gjithë kohën e nevojshme nxënësit në mënyrë të pavarur lidhin këto fjalë në një
shkrim, ese, tregim, ngjarje, fantazi etj.
Në fund lexohen punimet më të mira dhe më pas kalohet në fazën tjetër të orës mësimore.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari lexim i drejtuar
Mësuesi/ja:
Në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja për të marrë njohuritë e duhura prezanton nxënësit me
rezultatet e të nxënit në formën e disa pyetjeve.
‐ Si paraqitet kimia si shkencë natyrore?
‐ Pse kanë rëndësi studimet e Jozef Bllek?
‐ Ç’ mund të thoni për efektin serë
Organizon nxënësit në grupe (ose rreshta në klasë)
Secili grup merr njërën nga pyetjet.
Ju lë nxënësve në dispozicion kohën e duhur dhe ndjek me kujdes punën e gjithsecilit grup.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / hartë koncepti
Mësuesi/ja:
Secili grup përfundon punën e tij dhe informacioni mund të paraqitet në karton të madh me
ngjyra ose edhe direkt në tabelë.
Përfaqësuesit e secilit grup japin informacionin e kërkuar.
Në fund është detyrë e mësuesit që të qartësojë dhe të detajojë më tej këtë informacion.
Mbas gjithë diskutimeve tabela në fund mund të kishte një pamje të tillë:
Si paraqitet kimia si
shkencë natyrore
Pse kanë rëndësi studimet e
Jozef Bllek?
Ç’mund të thoni për efektin
serë?
‐ Shkenca që studion botën që na rrethon.
‐ Mbështetet në përshkrimin
dhe interpretimin e
dukurive gjatë zhvillimit të
eksperimenteve
‐ Konceptimi për kiminë
shpesh bazohet në 5
principet e lëndës: uji,
kripa, toka, zjarri,metali
‐ Zbuloi prezencën e CO2
‐ (u quajt ‐‐ajër i fiksuar)
‐ Ai zbuloi, gjatë shpërbërjes me nxehtësi të magnezia
alba, prodhohej ajër i
fiksuar dhe magnezia usta.
‐ kur magnezia usta lihej në ajër formohej prap
magnezia alba
‐ ajër i fiksuar prodhohej:
Frymëmarrjes së gjallesave
Gjatë kalbjes
‐ Sasia e CO2 e dëmshme
sepse:
‐ CO2, luan rolin e një xhami
sere të zakonshëm, ai e
lejon nxehtësinë nga dielli
të vijë në tokë por nuk lejon
që të kthehet mbrapsht pra
të iki nga toka.
CO2 ≈ SERA PREJ XHAMI
Efekti serë, diskutim, imagjinatë, rëndësishëm
Libër mësuesi Kimia 9 102
Djegieve të ndryshme
Qendrat industriale
Vullkanet ne veprim
Burimet nëntokësore
Sasia e CO2 është 0.03% e
sasisë së ajrit
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup
Parashikojnë drejt shkencën e kimisë, principet ku ajo mbështetet, zbulimet e Jozef Bllek
dhe efektin serë.
Respektojnë dhe vetëvlerësojnë njëri tjetrin.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
Punë hulumtuese:
‐ Analizoni zonën tuaj të banimit dhe evidentoni burimet kryesore të CO2 në këtë zonë.
‐ Sillni fakte si ka ndryshuar koha dhjetëvjeçarin e fundit duke u përpjekur të shpjegoni
këto fakte
Nga përvoja: Praktikimi i teknikave të tilla stimulon punën në grup, nxit imagjinatën, forcon
ndjenjën e kolektivitetit..etj.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 8 – Tema 3.8
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Fosilet
Situata e të nxënit
Imagjinatë e drejtuar: Sa je diplomuar dhe të jepet mundësia për të qenë pjesë e rëndësishme e
një ekspedite kërkimore arkeologjike në jug të vendit, por në të njëjtë kohë familja jote ka
rezervuar pushime, je përballë një dileme. Kë do të zgjidhnit? Pse? Kush do të ishte më e
rëndësishme për ju një javë pushime me familjen apo një javë ekspeditë drejt të
panjohurave...!
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan me fjalë ç’janë fosilet
Argumenton mënyrën e formimit të shtresave fosile në shekuj
Tregon mbi rëndësinë e njohjes së fosileve
Identifikon si janë formuar lëndët djegëse fosile në vite.
Fjalët kyçe:
Fosile
Libër mësuesi Kimia 9 103
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, gjeografia
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa
me ngjyra; Lapsa me ngjyra;
Kartonë me ngjyra.
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / imagjinatë e drejtuar
Mësuesi/ja:
Prezanton para nxënësve situatën e të nxënit
Ju drejtohet atyre me fjalët:
Sa je diplomuar dhe të jepet mundësia për të qenë pjesë e rëndësishme e një ekspedite
kërkimore arkeologjike në jug të vendit, por në të njëjtë kohë familja jote ka rezervuar pushime,
je përballë një dileme, kë do të zgjidhnit? Pse? Kush do të ishte më e rëndësishme për ju një
javë pushime me familjen apo një javë ekspeditë drejt të panjohurave...!
Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë.
Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme, disa prej tyre mund të thonë JO, dhe disa të
tjerë mund të mendojnë PO.
Është detyrë e mësuesit të dëgjojë me kujdes të gjitha mendimet dhe të synojë t’i japë
diskutimit drejtimin e duhur.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari lexim i drejtuar
Mësuesi/ja:
Në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja për të marrë njohuritë e duhura prezanton nxënësit me
rezultatet e të nxënit në formën e disa pyetjeve.
‐ Ç’janë fosilet?
‐ Si janë formuar shtresat dhe lëndët djegëse fosile në shekuj?
‐ A ka rëndësi njohja e fosileve ?
Nxënësit, të ndarë në grupe, identifikojnë burimet e ndryshme të informacionit të cilat iu
shërbejnë për trajtimin e pyetjeve të hartuara dhe organizojnë informacionin në lidhje me
fosilet, formimin e shtresave fosile në shekuj si dhe rëndësinë e njohjes së fosileve.
Të tri pyetjet mësuesi mund tʹi shkruaj në tabelë ose ua jep nxënësve si fleta pune.
Këto fleta pune do kishin një pamje të tillë. (ose dërrasa do të kishte një pamje të tillë )
Grupi i parë Grupi i dytë Grupi i tretë
Ç’janë fosilet? Si janë formuar shtresat dhe
lëndët djegëse fosile në
shekuj?
A ka rëndësi njohja e
fosileve?
Ju lë nxënësve në dispozicion kohën e duhur dhe ndjek me kujdes punën e gjithsecilit grup.
Libër mësuesi Kimia 9 104
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / empatia
Mësuesi/ja:
Në këtë fazë të orës mësimore kalohet në një veprimtari tjetër.
Mësuesi kërkon nga nxënësit që të vënë veten në vend të një koncepti të marrë gjatë kësaj ore
mësimore.
Veprimtaria zgjat jo më shumë se dhjetë minuta.
Të gjithë nxënësit e fillojnë fjalën e tyre me shprehjen:
Unë jam një..........një fosil!
Unë jam një......... një lëndë djegëse!
Unë jam një......... një paleontolog!
Në fund lexohen disa nga shkrimet më të bukura dhe më të arrira.
Janë vetë nxënësit ata që do të nxjerrin punimin më të mirë.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup
Parashikojnë drejt karakteristikat dhe veçoritë e fosileve.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
Hulumtojmë së bashku......Fosilet!
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 9 – Tema 3.9
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Djegia e lëndëve djegëse fosile
Situata e të nxënit
Material ne video‐projektor
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Koncepton me fjalë shprehjet, lëndë djegëse dhe energji.
Liston sa lloj djegiesh kemi
Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet e djegies së lëndëve
djegëse.
Fjalët kyçe:
Lëndë djegëse fosile;
Hidrokarbure; Energji
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Fizika
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa
dhe Lapsa me ngjyra;
Kartonë me ngjyra.
Libër mësuesi Kimia 9 105
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / përmbledhje e strukturuar
Mësuesi/ja:
Prezanton para nxënësve një material në video –projektor që paraqet një material mbi lëndët
djegëse dhe mënyrën se si ato sigurojnë energjinë.
Ju jep mundësi nxënësve të diskutojnë për 3‐5 minuta.
Me anë të dy tre fjalive bën një përmbledhje të shkurtër të materialit në video‐projektor dhe ju
bën me dije se ku do të synojë mësimi i ditës duke kaluar në fazën tjetër të orës mësimore.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ mësim i përqendruar mbi argumente
Mësuesi/ja:
Grupon nxënësit në dyshe.
Secilës dyshe i jep fletë pune të përgatitura më parë.
Çdo fletë pune do të ketë një listë elementësh.
Nxënësit do të punojnë pikërisht në përputhje me këtë listë të elementeve.
Fleta e punës:
Pyetja Sa lloj lëndësh djegëse fosile kemi
Përgjigja
Shembuj të lëndëve djegëse
Arsyeja
(pse duhet të pranojmë që janë
lëndë djegëse)
Provat:
(reaksionet e djegies)
Nxënësit punojnë në mënyrë të pavarur dhe në fund secila dyshe prezanton punën e vet në
tabelë.
Kujdes!
Të gjitha punimet e nxënësve vendosen në tabelë, do të jenë vetë nxënësit ata që do
vlerësojnë, plotësojnë dhe diskutojnë punën e njëri‐tjetrit.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / kundërshtia akademike
Mësuesi/ja:
Ju tregon nxënësve se do të kalojnë në një veprimtari të fundit.
Shkruan në tabelë pyetjen:
A duhet t’i përdorim lëndët djegëse? Po? Jo? Pse?
Libër mësuesi Kimia 9 106
E ndan klasën në dy grupe të mëdha dhe kërkon që njëri grup të mbrojë mendimin Po dhe
grupi tjetër të mbrojë mendimin Jo pavarësisht asaj që ata mund të mendojnë në të vërtetë.
Ju bën me dije nxënësve se kjo teknikë njihet ndryshe si “avokati i djallit“, pra ata do të luajnë
rolin e avokatit të djallit.
Të gjitha mendimet e nxënësve hidhen në tabelë.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup, listojnë llojet e lëndëve djegëse dhe shkruajnë
reaksionet karakteristike të djegies së lëndëve djegëse.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi.
A
A duhet t’i përdorim
lëndët djegëse
Janë burimi kryesor i energjisë.
Janë burime natyrore.
Digjen shumë lehtë
Janë shumë të domosdoshëm
Pa to nuk do të kishte zhvillim
.....etj.
Janë burim ndotjeje.
Djegia jo e plotë çliron në ajër
monoksid karboni.
Po Jo
Libër mësuesi Kimia 9 107
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 10 – Tema 3.10
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Ndotja e ajrit nga lëndët djegëse fosile
Situata e të nxënit
Parashikim nga termat paraprake.
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Liston të gjithë lëndët djegëse që ndotin ajrin
Përshkruan secilin prej këtyre gazeve.
Liston problemet kryesore që vijnë nga ndotja e ajrit
Fjalët kyçe:
Ndotje; Monoksid karboni;
Bloza; Dyoksidi i squfurit
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Matematika,
Fizika
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa
dhe Lapsa me ngjyra;
Kartonë me ngjyra.
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / diskutojmë së bashku
Mësuesi/ja:
Për të realizuar një hapje sa më të bukur të orës së mësimit, mësuesi ju jep nxënësve disa fjalë:
Të rinj
Monoksid karboni
Qëllim
Përgjegjshëm
Kërkon nga secili prej tyre që këto fjalë tʹi përdorë në një shkrim të shkurtër.
Shkrimi mund të jetë, një paragraf, një tregim, një ese…..,
Nxënësit shfrytëzojnë imagjinatën e tyre dhe sjellin sipas dëshirës atë që mund të bëjnë më
mirë.
Ju jepet koha e mjaftueshëm për të realizuar detyrën e dhënë.
Pasi përfundojnë nxënës të ndryshëm lexojnë para shokëve materialin e përgatitur.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ hartë koncepti
Mësuesi/ja:
Organizon nxënësit në grupe.
Përgatit në formën e një harte koncepti një fletë pune që synon në dhënien informacionit të ri.
Fleta e punës që do të jetë një e vetme për secilin grup mund të ketë një formë të tillë.
Libër mësuesi Kimia 9 108
Ndotja e ajrit
Djegia e lëndëve fosile
( lëndët djegëse fosile kanë të gjitha karbon )
Shkakton probleme:
1.
2.
çliron në atmosferë gazet
Dyoksid
karboni
Monoksid
karboni
Bloza Dyoksid
squfuri
Okside
të azotit
Ju lihet në dispozicion nxënësve koha e domosdoshme për të punuar me fletën e punës
Secili grup prezanton fletën e punës në tabelë, ata janë të lirë të gjykojnë dhe vlerësojnë punën
e njeri tjetrit.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / marrëdhënie pyetje‐përgjigje
Mësuesi/ja:
Në këtë fazë të orës mësimore shtron para nxënësve disa pyetje dhe merr prej tyre përgjigjet
përkatëse.
Disa nga pyetjet e hartuara mund të ishin:
‐ Ç’janë fosilet?
‐ Si formohen fosilet ne vite?
‐ Si formohen lëndët djegëse fosile në vite?
‐ Çfarë shkakton djegia e lëndëve fosile në vite?
‐ Cilat janë gazet që ҫlirohen në atmosferë?
‐ Çfarë problemesh shkakton ndotja?
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup, respektojnë, vlerësojnë dhe gjykojnë punën e njëri‐
tjetrit.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi.
Libër mësuesi Kimia 9 109
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 11 – Tema 3.11
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Punë laboratori: Gatitja e CO2 dhe hetimi i tij.
Situata e të nxënit
Para nxënësve të ndarë në grupe vendosen mjete të ndryshme laboratorike dhe disa përbërje.
Çfarë eksperimenti mund të kryeni me to?
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas
temës mësimore:
Nxënësi:
Tregon aftësi në përdorimin e teknikave, aparateve
dhe materialeve.
Realizon me shumë kujdes të gjitha veprimtaritë.
Vrojton me kujdes të gjithë ecurinë e eksperimentit.
Analizon dhe arrin në konkluzione.
Siguria
Zbatimi i rregullave të sigurisë.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore,
Matematika, Fizika
Burimet:
Statik metalik; Mbajtëse; Gotë dhe
provëza kimike; Gyp zhvillimi;
Llambë alkooli; Acid klorhidrik,
lakmues; Karbonat kalciumi;
Gëlqere dhe ujë i pastër
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / parashikimi nga termat paraprakë
Mësuesi/ja:
Synon që në këtë fazë të ngacmoj imagjinatën e nxënësve dhe të fillojnë sa më këndshëm
veprimtarinë praktike.
Ju jep nxënësve disa fjalë dhe kërkon prej tyre që të hedhin në letër një tregim, paragraf, ide
ku të përdorin këto shprehje.
Eksperiment
Pasion
Kurioz
Vlerësim
Ju jep nxënësve kohën e duhur për të paraqitur shkrimin e tyre
Lexohen disa nga punimet më të mira.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive / veprimtari e drejtuar
Mësuesi/ja:
Orienton nxënësit të organizohen në grupe
Merr informacionin e duhur nga nxënësit në lidhje me gatitjen e dioksidit të karbonit
Informon nxënësit se do të zhvillohen tre eksperimente.
Libër mësuesi Kimia 9 110
Eksperimenti 1 Gatitja e CO2
Eksperimenti 2 Përfitimi i CaCO3
Eksperimenti 3 Hetimi i CO2.
Nxënësit e secilit grup përshkruajnë me fjalë mënyrën e zhvillimit të eksperimentit.
Pasi jemi të bindur se: Kemi të gjitha mjetet e duhura
Njohim shumë mirë materialin teorik
Kemi marrë të gjitha masat e sigurisë
Nxënësit të ndarë në grupe zhvillojnë eksperimentet.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / marrëdhënie pyetje‐përgjigje
Mësuesi/ja:
‐ Si u ndjetë në këtë rol?
‐ A patët vështirësi në përdorimin e mjeteve laboratorike?
‐ A arritët në matje të sakta që në provën e parë?
‐ A u përputhën njohuritë tuaja teorike me ato që ju arritët gjatë eksperimentit?
‐ A patët vështirësi në montimin e aparateve?
Vet‐vlerësimi i situatës (si gatitet dhe zbulohet CO2)
Situata quhet e realizuar kur nxënësi realizon disa pika kontrolli:
Kujdes!
Për secilin parametër (pikë kontrolli) ne mund të ndjekim një sistem vlerësimi si p.sh.
Nëse gatitet CO2 dhe CaCO3: saktë ‐ 2 nota
Nëse janë bërë përpjekje dhe patën pjesërisht të saktë ‐1 notë
Nëse nuk u tentua të realizohej gatitja ‐ 0 notë
Pikat e kontrollit Nota
respekton rregullat e sigurisë
përdor me kujdes mjetet laboratorike
kryen me saktësi hap pas hapi të gjitha veprimet në eksperiment
arrijnë të gatisin CO2 dhe CaCO3
realizojnë procesin e hetimit të CO2
realizojnë shkrimin me fjalë të reaksioneve kimike
realizojnë shkrimin e reaksioneve kimikë me anë të formulave kimike
11‐14 Shkëlqyeshëm!
10‐11 Mirë!
7‐9 Fillim i mirë por keni nevojë të përmirësoheni pak.
5‐6 Mjaftueshëm.
1‐4 Mjaft keq!
Libër mësuesi Kimia 9 111
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 12 – Tema 4.1
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Radha e aktivitetit të metaleve
Situata e të nxënit
Klasat e nënta kanë shkuar në ekskursion, midis lojërave të ndryshme në një moment mësuesi
thotë: do zhvillojmë tërheqje me litar, bëhuni gati krijoni grupet tuaja, më të fortët të vendosen
në fillim. A ka të drejtë mësuesi? Po apo Jo? Pse? Si mendoni ju?
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan me fjalë se çfarë kuptojnë me radhë aktiviteti të
metaleve
Liston disa prej metaleve me aktiv.
Tregon sepse disa metale janë më aktiv se disa të tjerë.
Argumenton me anë të eksperimentit aktivitetin kimik të
metaleve
Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet bashkëveprimit të
metaleve
Fjalët kyçe:
Aktiv
Radhë aktiviteti
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Matematika,
Fizika
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa
dhe Lapustila me ngjyra;
Kartonë me ngjyra
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / situatë problemore
Mësuesi/ja:
Prezanton para nxënësve situatën e të nxënit
Lexon me kujdes dhe me intonacionin e duhur materialin:
Klasat e nënta kanë shkuar në ekskursion, midis lojërave të ndryshme në një moment mësuesi
thotë: do zhvillojmë tërheqje me litar, bëhuni gati krijoni grupet tuaja, më të fortët të vendosen
në fillim. A ka të drejtë mësuesi? Po apo Jo? Pse?
Si mendoni ju? Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë.
Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme, disa prej tyre mund të thonë JO, dhe disa të
tjerë mund të thonë PO.
Është detyrë e mësuesit të dëgjojë me kujdes të gjitha mendimet dhe të synojë t’i japë
diskutimit drejtimin e duhur.
Në fund diskutimi mund të përmbyllet me fjalët:
Konkluzion!
Në një klasë me 30 nxënës s’mund të pretendojmë që të jenë të gjithë njëlloj, disa kanë prirje në
shkenca natyrore e disa në shkenca shoqërore, disa kanë pasion këngën, disa pikturën e të tjerë
Libër mësuesi Kimia 9 112
sportin, disa prej jush mund të jenë shumë të shkathët e aktiv e disa të tjerë jo, janë të tërhequr e
pasiv. Ashtu si nxënësit e një klase kanë aftësi dhe veçori të ndryshme edhe metalet kanë veti të
ndryshme fizike dhe kimike, pra kanë aktivitet të ndryshëm....!
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ tabela e pyetjeve
Mësuesi/ja:
Në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja për të marrë njohuritë e duhura kërkon nga nxënësit që
të hartojnë në grup pyetje të ndryshme në lidhje me metalet.
Të gjitha pyetjet e hartuara nga nxënësit shkruhen në tabelë /dërrasën e zezë.
Organizon nxënësit në grupe (ose rreshta në klasë), dhe secili grup merr dy pyetje:
Ju lë nxënësve në dispozicion kohën e duhur për t’ju përgjigjur pyetjeve përkatëse dhe ndjek
me kujdes punën e gjithsecilit grup.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / organizues grafik
Mësuesi/ja:
Secili grup përfundon punën e tij dhe informacioni mund të paraqitet në karton të madh me
ngjyra ose edhe direkt në tabelë në formën e një organizuesi grafik
K, Na, Ca, Mg, Al, Zn, Fe, Ni, Sn, Pb, H2, Cu, Hg, Ag, Au
R
Metalet Jo aktiv Aktiv
Veprojnë me oksigjenin
Treten në ujë
Veprojnë me oksigjenin
Nuk veprojnë me oksigjenin
Nuk veprojnë shpejt me ujin
Nuk veprojnë me acide
Tabela e pyetjeve
1. Çʹjanë metalet?
2. Cilat janë metalet kryesore?
3. A veprojnë metalet me oksigjenin?
4. A treten metalet në ujë?
5. A veprojnë metalet me acidet?
6. A mund të shkruajmë reaksione të bashkëveprimit të metaleve me oksigjenin,
ujin dhe acidet
7. A mund të ndërtojmë një radhë aktiviteti të metaleve?
8. Ku do bazohemi për të ndërtuar radhën e aktivitetit të metaleve?
Libër mësuesi Kimia 9 113
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup.
Vlerësojnë dhe vetëvlerësojnë njëri‐tjetrin.
Japin mendime interesante dhe argumentojnë përgjigjet e tyre.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 13 – Tema 4.2
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Reaksionet e zëvendësimit (këmbimit) të metaleve
Situata e të nxënit
Mësuesi/ja me ndihmën e nxënësve zhvillon disa eksperimente ku vë në bashkëveprim metale
me kripëra dhe okside të ndryshëm. Çfarë vini re?
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas
temës mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan me fjalë reaksionet e zëvendësimit.
Liston lloje të ndryshme reaksionesh zëvendësimi
Tregon me fakte raste të zëvendësimit të një metali me një
metal tjetër në reaksione të ndryshme kimikë
Shkruan me fjalë dhe formulë reaksione të ndryshme
zëvendësimi
Fjalët kyçe:
Reaksione zëvendësimi;
Metale; Kripëra; Okside
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Matematika,
Fizika
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa me
ngjyra; Provëza dhe mjete
kimike; Metale, kripëra dhe
okside të ndryshme
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / mendo vepro në grup
Mësuesi/ja:
Duke vendosur mjetet dhe preparatet kimike para çdo grupi prezanton situatën e të nxënit.
Secili grup ka për detyrë që duke analizuar substancat e dhëna, të mendojë për eksperimentin
që do të zhvillojë.
Grupi i parë: hekur, sulfat natriumi dhe sulfat bakri
Grupi i dytë: zink, oksid bakri, oksid natriumi
Grupi i tretë: magnez, nitrat plumbi, nitrat litiumi
Grupi i katërt: alumin, oksid magnezi, oksid hekuri
Kujdes!!!
Nga analiza në grup, duke patur parasysh radhën e aktivitetit të metaleve ata duhet të përcaktojnë
saktë se me kë nga kripërat apo oksidet do të bashkëveprojë secili nga metalet e dhënë.
Libër mësuesi Kimia 9 114
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari praktike e drejtuar/eksperiment
Mësuesi/ja:
Kërkon nga secili grup që duke u bazuar në punën e fazës së parë të veprojnë duke realizuar
eksperimentet përkatëse.
Secili grup realizon me përgjegjshmëri eksperimentin e dhënë
Grupi i parë:
Hekur + sulfat natriumi → hekur + sulfat bakri→
Fe + Na2SO4 → nuk vepron Fe +CuSO4 → FeSO4 + Cu
Konkluzion!
HEKURI mund të zhvendos nga kripërat metalet qe janë më pak aktiv se ai vete, pra kjo do
të thotë që HEKURI është më aktiv se BAKRI por më pak aktiv se NATRIUMI.
Grupi i dytë:
Zink + oksid bakri → zink + oksid natriumi →
Zn + CuO → ZnO + Cu Fe +Na2O → nuk vepron
Konkluzion!
ZINKU mund të zhvendos nga oksidet metalet qe janë më pak aktiv se ai vete, pra kjo do të
thotë që ZINKU është më aktiv se BAKRI por më pak aktiv se NATRIUMI
Grupi i tretë:
Magnez + nitrat litiumi → magnez + nitrat plumbi →
Mg + LiNO3 → nuk vepron Mg +Pb(NO3)2 → Mg(NO3)2 + Pb
Konkluzion!
MAGNEZI mund të zhvendos nga kripërat metalet që janë më pak aktiv se ai vetë, pra kjo
do të thotë që MAGNEZI është më aktiv se PLUMBI por më pak aktiv se LITIUMI.
Libër mësuesi Kimia 9 115
Grupi i katërt:
Alumin + oksid natriumi → alumin + oksid bakri →
Al + Na2O → nuk vepron Al +CuO → Al2O3 + Cu
Konkluzion!
Hekuri mund të zhvendos nga kripërat metalet që janë më pak aktiv se ai vetë, pra kjo do të
thotë që hekuri është më aktiv se bakri por më pak aktiv se natriumi.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / përvijimi i koncepteve
Mësuesi/ja:
Për një përforcim akoma më të mirë të temës së mësimit kërkon nga nxënësit të shkruajnë
reaksione të bashkëveprimit të:
Natriumit, zinkut, bakrit me:
oksid plumbi,
oksid kalciumi,
oksid hekuri,
klorur bakri,
sulfat hekuri.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup, janë aktiv e japin ide interesante.
Parashikojnë drejt se cili prej metaleve është më aktiv dhe japin argumentet përkatës.
Shkruajnë saktë reaksionet kimike me fjalë ose formulë.
Vlerësojnë dhe vetëvlerësojnë njëri‐tjetrin.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
Nga përvoja: Ndërthurja e ideve teorike me ato praktike është shumë efikase gjatë një orë mësimi
Libër mësuesi Kimia 9 116
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 14 – Tema 4.3
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Shpërbërja e karbonateve të metaleve
Situata e të nxënit
Mësuesi/ja me ndihmën e nxënësve zhvillon eksperimentin në lidhje me shpërbërjen e
kripërave. Çfarë vini re?
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan me fjalë çfarë janë reaksionet e shpërbërjes
Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionin e shpërbërjes të
karbonateve
Përcakton produktet që formohen gjatë shpërbërjes
Kryen eksperimentalisht këtë reaksion
Fjalët kyçe:
Reaksion shpërbërje
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Matematika
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa,
Lapsa me ngjyra dhe
kartonë me ngjyra; Provëza
dhe preparate kimike
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / alfabeti i njëpasnjëshëm
Mësuesi/ja:
Realizon me nxënësit teknikën e ʺalfabetit të njëpasnjëshëmʺ.
Për të realizuar këtë teknikë, mësuesi ka përgatitur për secilin nxënës një fletë pune.
Fleta e punës përmban shkronjat e alfabetit të vendosura në një tabelë.
Secili nxënës shkruan në tabelën e alfabetit një term, një fjalë, një emër që sigurisht ka lidhje
me temat e fundit.
Pasi secili plotëson, e këmben alfabetin me shokun ngjitur dhe ky veprim përsëritet disa herë
zinxhir për rreth 5’.
Në fund ndoshta tabela do të kishte një pamje të tillë:
Lexohen me zë para klasës termat apo konceptet për çdo shkronjë të alfabetit.
A
Acid
Aktivitet
B
bazë
G
grup
O
Okside të
metaleve
P
Produkt
D
Dioksid
karboni
E
Eksperiment
R
Reaksion
Reaktant
T
F
formulë
K
Këmbim
L
M
Metale
N
J
SH
Shpërbërje
Z
Zëvendësim
V
Libër mësuesi Kimia 9 117
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ situatë problemore
Mësuesi/ja:
Në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja për të marrë njohuritë e duhura prezanton nxënësit me
situatën problemore /eksperimentin.
I njeh ata me mjetet e tij të punës
Thekson faktin se ai do të zhvillojë një eksperiment të thjeshtë dhe kërkon që të gjithë nxënësit
të jenë të vëmendshëm.
Është detyrë e tyre që të shpjegojnë dukurinë e vënë re dhe të shkruajnë me fjalë dhe formulë
reaksionin kimik të ndodhjes së këtij eksperimenti.
Pa humbur kohë mësuesi/ja kryen eksperimentin:
Eksperimenti:
Katër provëza mbushen me katër kripëra (karbonate) të metaleve të ndryshëm respektivisht,
CuCO3, PbCO3, ZnCO3, MgCO3. Në prani të nxehtësisë vihen re nëse do të shpërbëhen më tej
apo jo.
Mësuesi /ja vepron me kujdes dhe ju jep nxënësve mundësi që të shikojnë secilin eksperiment.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / përvijimi i koncepteve
Mësuesi/ja:
Duke përmbledhur me fjalë secilin prej eksperimenteve mësuesi/ja pyet nxënësit:
A u shpërbën të gjitha kripërat?
Cila u shpërbë më shpejt?
Cila u shpërbë më ngadalë?
Cilat karbonate shpërbëhen më shpejt? Pse? A ka ndonjë lidhje me radhën e aktivitetit
të metaleve?
Shkruani me fjalë dhe formulë reaksionin e shpërbërjes.
Konkluzion!
Kripërat e metaleve më aktiv janë më të qëndrueshme dhe nuk shpërbëhen lehtë, me uljen e
aktivitetit të metaleve rritet mundësia që karbonatet e tyre të shpërbëhen më lehtë sipas
reaksionit:
Karbonat metali oksid metali + dioksid karboni
Na2CO3 nuk ndodh shpejt
CuCO3 → CuO + CO2 ndodh shpejt
MgCO3 ZnCO3 PbCO3 CuCO3
Libër mësuesi Kimia 9 118
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup, janë aktiv e japin ide interesante.
Parashikojnë drejt se cili prej reaksioneve ndodh më shpejt dhe argumentojnë pse
ndodh një dukuri e tillë.
Shkruajnë saktë reaksionet kimike me fjalë ose formulë.
Vlerësojnë dhe vetëvlerësojnë njëri ‐tjetrin.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi.
Nga përvoja: Ndërthurja e ideve teorike me ato praktike është shumë efikase gjatë një orë mësimi
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 15 – Tema 4.4
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Reaksionet e zëvendësimit dyfish
Situata e të nxënit
Material në power‐point: “Reaksionet kimike”
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan me fjalë çfarë janë reaksionet e zëvendësimit
Tregon sa lloj reaksionesh zëvendësimi kemi
Shkruan me fjalë dhe formulë kimike reaksione të ndryshme
zëvendësimi.
Kryen eksperimentalisht disa reaksione zëvendësimi
Fjalët kyçe:
Reaksione zëvendësimi
Zëvendësimi njëfish
Zëvendësimi dyfish
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Matematika
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa,
Lapsa me ngjyra dhe
kartonë me ngjyra; Provëza
dhe preparate kimike
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / kllaster
Mësuesi/ja:
Nxënësit shikojnë në video – projektor një material të përgatitur në power‐point.
Materiali jep informacion mbi reaksionet kimike, llojet e tyre, mënyrën si ndodhin, produktet
që formohen.....etj.
Nxënësit shikojnë dhe dëgjojnë me vëmendje të gjithë materialin.
Libër mësuesi Kimia 9 119
Është detyrë e tyre që në një “kllaster” të hedhin ato çfarë ata kuptuan dhe mbajtën mend nga
materiali në video‐projektor.
Nxënësit mund të punojnë në dyshe
Nxënës të ndryshëm japin përgjigje të ndryshme.
Të gjitha mendimet dhe idetë e tyre e tyre shkruhen në tabelë pa i paragjykuar dhe komentuar.
Në fund të teknikës tabela mund të kishte një pamje të tillë:
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari praktike
Mësuesi/ja:
Në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe.
Secili grup ka në tavolinën e tij të punës mjetet dhe preparatet e caktuara kimike
Nga secili grup kërkohet që:
Të zhvillojë eksperimentin
Të shkruajë me fjalë dhe formulë reaksionin kimik
Të tregojë llojin e reaksionit
Grupi i parë: Vë në bashkëveprim një acid dhe një bazë.
Hidroksid natriumi + acid klorhidrik → klorur natriumi +ujë
Na OH + HCl → NaCl + H2O
Është një reaksion zëvendësimi dyfish
Grupi i dytë: Vë në bashkëveprim një acid dhe një kripë.
Sulfat natriumi Na2SO4
Acid klorhidrik HCl
Hidroksid natriumi NaOH
Acid klorhidrik HCl
shpreh një ndryshim kimik
bashkëveprim substancash janë të llojeve të ndryshme
reaksion zëvendësimi na ndihmojnë në studimet tona
reaksion oksidimi
ka reaktantët dhe produktet reaksion shpërbërje
reaksion këmbimi reaksioni ndryshon nga
barazimi kimik
reaksion asnjanësimi
Reaksione
shkruhet me fjalë dhe
formule kimike
Libër mësuesi Kimia 9 120
Sulfat natriumi + acid klorhidrik → klorur natriumi +acid sulfurik
Na2SO4 + HCl → NaCl + H2SO4
Është një reaksion zëvendësimi dyfish
Grupi i tretë: Vë në bashkëveprim një acid dhe një oksid bazik.
oksid magnezi + acid sulfurik → sulfat magnezi + ujë
MgO + H2SO4 → MgSO4 + H2O
Është një reaksion zëvendësimi dyfish
Grupi i katërt: Vë në bashkëveprim dy kripëra.
Nitrat natriumi + klorur magnezi → nitrat magnezi + klorur natriumi
Na NO3 + MgCl2 → NaCl + Mg(NO3)2
Është një reaksion zëvendësimi dyfish
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / përmbledhje e strukturuar
Mësuesi/ja:
Secili grup përfundon punën e tij dhe informacioni mund të paraqitet në karton të madh me
ngjyra ose edhe direkt në tabelë.
Përfaqësuesit e secilit grup japin informacionin e kërkuar në lidhje me reaksionet e
zëvendësimit dyfish.
Në fund është detyrë e mësuesit që të qartësojë dhe të detajojë më tej këtë informacion.
Konkluzion!!!
Reaksione të zëvendësimit dyfish janë reaksionet midis dy përbërjeve ku jonet e njërës përbërje
zëvendësojnë jonet e përbërjes tjetër.
Reaksionet e zëvendësimit dyfish i kemi midis:
Një acidi dhe një baze
Një acidi dhe një kripe
Një acidi dhe një oksidi bazik
Midis dy kripërave
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup, janë aktiv e japin ide interesante.
Nitrat natriumi NaNO3
Klorur magnezi MgCl2
Oksid magnezi MgO
Acid sulfurik H2SO4
Libër mësuesi Kimia 9 121
Realizojnë praktikisht të gjitha eksperimentet dhe i analizojnë ato.
Shkruajnë saktë reaksionet kimike me fjalë ose formulë.
Vlerësojnë dhe vetëvlerësojnë njëri‐tjetrin.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
Nga përvoja: Ndërthurja e ideve teorike me ato praktike është shumë efikase gjatë një orë mësimi.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 16 – Tema 4.5
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Reaksionet e formimit të kripërave
Situata e të nxënit
Mësuesi/ja me ndihmën e nxënësve zhvillon eksperimentin në lidhje me gatitjen e kripërave.
Çfarë vini re?
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan me fjalë çfarë janë reaksionet e asnjanësimit
Liston disa nga mënyrat për gatitjen e kripërave në laborator
Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet e formimit të kripërave
Kryen eksperimentalisht këto reaksione
Fjalët kyçe:
Kripëra; Acide;
Oksiacide; Hidroacide;
Hidrokside;
Asnjanësim
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Matematika
Burimet:
Libri i nxënësit;
Shkumësa, Lapsa dhe
kartonë me ngjyra;
Provëza dhe preparate
kimike; Metale, acide,
baza, okside.
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / veprimtari praktike e drejtuar
Mësuesi/ja:
Organizon nxënësit në grupe pune dhe secilit grup pajiset me mjetet e duhura dhe substancat
e duhura kimike.
Orienton nxënësit se do të jenë ata që duke zhvilluar eksperimentet do të arrijnë në konkluzion
mbi mënyrat e gatitjes së kripërave.
Libër mësuesi Kimia 9 122
Grupi 1 : Veprimi i një metali me një acid
Grupi 2 : Veprimi i një metali me një jometal
Grupi 3 : Veprimi i një metali me një kripë
Grupi 4 : Veprimi i një oksidi bazik me një oksid acid
Grupi 5 : Veprimi i një acidi me një bazë
Mësuesi/ja:
Ju lë nxënësve në dispozicion kohën e duhur dhe nga secili grup kërkon saktësi dhe kujdes në
zhvillimin e eksperimenteve kimike.
Nga secili grup kërkon që ata të shkruajnë saktë reaksionet kimike me fjalë dhe formulë
kimike.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ hartë koncepti
Mësuesi/ja:
Secili grup prezanton eksperimentin ne tabelë ose karton me ngjyra.
Në fund tabela mund të kishte një pamje të tillë.
Hidroksid kalciumi
Acid sulfurik
Oksid magnezi
Dioksid squfuri
Shufër magnezi Sulfat zinku
Klor Copë natrium
Shufër magnezi Acid sulfuric
Libër mësuesi Kimia 9 123
Grupi 1
Veprimi i një metali me një acid
Magnez + acid sulfurik → sulfat magnezi + hidrogjen
Mg + H2SO4 → Mg SO4 + H2
Formohet kripë e sulfatit të magnezit
Grupi 2
Veprimi i një metali me një jometal
Natrium + klor → klorur natriumi
Na + Cl2→ NaCl
Formohet kripë e klorurit të natriumit
Grupi 3
Veprimi i një metali me një kripë
Magnez + sulfat zinku → sulfat magnezi + zink
Mg + ZnSO4 → Mg SO4 + Zn
Formohet kripë e sulfatit të zinkut
Grupi 4 :
Veprimi i një oksidi bazik me një
oksid acid
Oksid magnezi + dioksid squfuri → sulfit magnezi
MgO + SO2 → MgSO3
Formohet kripë e sulfitit të magnezit
Grupi 5:
Veprimi i një acidi me një bazë
Hidroksid kalciumi + acid sulfurik → sulfat kalciumi +ujë
Ca(OH)2 + H2SO4 → CaSO4 +H20
Formohet kripë e sulfatit të kalciumit
Shufër magnezi Acid sulfuric
Klor Copë natrium
Shufër magnezi Sulfat zinku
Oksid magnezi
Dioksid squfuri
Hidroksid kalciumi
Acid sulfurik
Libër mësuesi Kimia 9 124
Konkluzion!!!
Nga zhvillimi i eksperimenteve arrihet në përfundimin se për gatitjen e kripërave mund të
përdoren disa prej bashkëveprimeve të mëposhtme:
Bashkëveprimi i një metali me një acid
Bashkëveprimi i një metali me një jometal
Bashkëveprimi i një metali me një kripë
Bashkëveprimi i një oksidi bazik me një oksid acid
Bashkëveprimi i një acidi me një bazë
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / empatia
Mësuesi/ja:
Kërkon nga nxënësit që duke e vënë veten në vendin e parë të flasin për substanca, koncepte,
mjete kimike që janë përdorur në temat e fundit.
Shkrimi i tyre do të fillojë me fjalët: UNË JAM…….!
Disa prej mundësive mund të jenë:
Unë jam një provëz …!
Unë jam një krip….!
Unë jam një acid …!
Unë jam një reaksion kimik…!
Nxënës të ndryshëm zgjedhin një prej këtyre mundësive.
Në fund lexohen disa prej punimeve më të mira.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup, janë aktiv e japin ide interesante.
Realizojnë praktikisht të gjitha eksperimentet dhe i analizojnë ato.
Shkruajnë saktë reaksionet kimike me fjalë ose formulë.
Vlerësojnë dhe vetëvlerësojnë njëri‐tjetrin.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Nga përvoja: Ndërthurja e ideve teorike me ato praktike është shumë efikase gjatë një orë mësimi.
Libër mësuesi Kimia 9 125
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 17 – Tema 4.6
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Punë laboratori: Gatitja e kripërave
Situata e të nxënit
Para nxënësve të ndarë në grupe vendosen mjete të ndryshme laboratorike dhe disa përbërje.
Çfarë eksperimenti mund të kryeni me to?
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas
temës mësimore:
Nxënësi:
Tregon aftësi në përdorimin e teknikave, aparateve
dhe materialeve.
Realizon me shumë kujdes të gjitha veprimtaritë.
Vrojton me kujdes të gjithë ecurinë e eksperimentit.
Analizon dhe arrin në konkluzione
Siguria
Zbatimi i rregullave të sigurisë.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat
ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore,
Matematika
Mjetet:
Provëza; Mbajtëse provëzash; Stativ;
Zink, acid klorhidrik, gozhdë hekuri,
sulfat bakri, acid, hidroksid
natriumi, fenolftaleinë, shkrepëse.
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / diskutimi i njohurive paraprake
Mësuesi/ja:
Synon që në këtë fazë të risjellë para nxënësve njohuritë e tyre mbi kripërat dhe përfitimin e
tyre.
Shtron para tyre disa pyetje:
‐ Ҫ’janë kripërat?
‐ Si janë formuar ato?
‐ Listoni lloje të ndryshme kripërash.
‐ Shkruani formulat kimike të kripërave të ndryshme.
‐ Cilat janë reaksionet karakteristike për formimin e kripërave?
‐ A mund të sillni disa shembuj?
Nxënës të ndryshëm përgjigjen rreth pyetjeve të dhëna, në tabelë shkruhen reaksionet kryesore
për formimin e kripërave në laborator.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari praktike
Mësuesi/ja:
Orienton nxënësit të organizohen në grupe.
Merr informacionin e duhur nga nxënësit në lidhje me secilin eksperiment për gatitjen e
kripërave.
Informon nxënësit se do të zhvillohen tre eksperimente.
Libër mësuesi Kimia 9 126
Eksperimenti 1 gatitja e kripërave metal + acid
Eksperimenti 2 gatitja e kripërave metal + kripë
Eksperimenti 3 gatitja e kripërave acid + bazë
Nxënësit e secilit grup përshkruajnë me fjalë mënyrën e zhvillimit të eksperimentit.
Pasi jemi të bindur se: Kemi të gjitha mjetet e duhura
Njohim shumë mirë materialin teorik
Kemi marrë të gjitha masat e sigurisë
Nxënësit të ndarë në grupe zhvillojnë eksperimentet përkatëse
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / marrëdhënie pyetje përgjigje
Mësuesi/ja:
Si u ndjetë në këtë rol.
A patët vështirësi në montimin dhe përdorimin e mjeteve dhe aparateve laboratorike.
A arritët në konkluzione që në provën e parë.
A u përputhën njohuritë tuaja teorike me ato që ju arritët gjatë eksperimentit.
Vet‐vlerësimi i situatës (si gatiten kripërat)
Situata quhet e realizuar kur nxënësi realizon disa pika kontrolli:
Kujdes !
Për secilën parametër (pikë kontrolli ) ne mund të ndjekim një sistem vlerësimi si p.sh.:
Nëse gatitet kripa saktë: 2 nota
Nëse janë bërë përpjekje dhe patën pjesërisht sukses ‐ 1 notë
Nëse nuk u tentua të realizohej gatitja e kripërave ‐ 0 notë
Pikat e kontrollit Nota
respekton rregullat e sigurisë
përdor me kujdes mjetet laboratorike
kryen me saktësi hap pas hapi të gjitha veprimet në eksperiment
arrijnë të gatisin kripëra të ndryshme
realizojnë shkrimin me fjalë të reaksioneve kimike
realizojnë shkrimin e reaksioneve kimike me anë të formulave kimike
11‐14 Shkëlqyeshëm!
10‐11 Mirë!
7‐9 Fillim i mirë por keni nevojë të përmirësoheni pak.
5‐6 Mjaftueshëm.
1‐4 Mjaft keq!
Libër mësuesi Kimia 9 127
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 18 – Tema 4.7
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Zbulimi dhe nxjerrja e metaleve
Situata e të nxënit
Sa i njohim ne metalet?
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Liston lloje të ndryshme metalesh.
Përshkruan disa nga vetitë fizike të tyre.
Tregon si gjenden metalet në natyrë.
Argumenton ndryshimin midis metaleve dhe xeherorëve.
Përshkruan hapat që duhet për të nxjerrë një metal nga
xeherori i tij.
Fjalët kyçe:
Metal
Xeheror
Veti fizike
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Matematika,
Gjeografia
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa,
lapsa dhe kartonë me
ngjyra
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / diskutimi i njohurive paraprake
Mësuesi/ja:
Fillon orën e mësimit duke ju drejtuar nxënësve një pyetje. Sa i njohim ne metalet?
Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme.
Disa prej mendimeve të tyre mund të jenë:
‐ Metalet janë të gjitha elementët që kanë 1‐3 elektrone në shtresën e jashtme.
‐ Metalet zënë pjesën më të madhe të elementeve në sistemin periodik.
‐ Metalet ndodhen në të djathtë të vijës zigzage të sistemit periodik.
‐ Metalet kanë veti fizike të ndryshme, dendësi të lartë, temperatura shkrirje dhe vlimi të
larta.... etj.
‐ Metalet mund të jenë aktiv ose shumë aktiv.
‐ Metalet i gjejmë të lirë ose të lidhur me elementët e tjerë në natyrë.
‐ .... etj.
Pasi dëgjon dhe respekton të gjitha mendimet e nxënësve, mësuesi/ja përgatitet për të kaluar në
fazën tjetër të orës mësimore.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ punë në grup
Mësuesi/ja:
Në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja për të marrë njohuritë e duhura prezanton nxënësit me
rezultatet e të nxënit në formën e disa pyetjeve.
‐ Cilat janë disa nga karakteristikat e përgjithshme për metalet?
Libër mësuesi Kimia 9 128
‐ Si i gjejmë në natyrë metalet?
‐ Cilat janë disa prej xeherorëve kryesorë dhe si përftohen metalet prej tyre?
Organizon nxënësit në grupe (ose rreshta në klasë), dhe secili grup merr njërën nga pyetjet.
Mësuesi/ja:
Në këtë moment orienton nxënësit që duke shfrytëzuar njohuritë e marra deri tani në lëndën e
kimisë si dhe tekstin të përpiqen të sjellin informacion për këto pyetje.
Shkruan në tabelë pyetjet përkatëse në formën e një harte koncepti të vetme.
Ju lë nxënësve në dispozicion kohën e duhur dhe ndjek me kujdes punën e gjithsecilit grup.
Në fund tabela do të kish një pamje të tillë:
Pyetja 1 Pyetja 2 Pyetja 3
Cilat janë disa nga
karakteristikat e përgjithshme
për metalet?
Si i gjejmë në natyrë metalet? Cilat janë disa prej xeherorëve
kryesorë dhe si përftohen metalet
prej tyre?
‐ kanë 1‐3 elektrone në shtresën e jashtme
‐ telëzohen, petëzohen, kanë temperatura dhe
pika të larta shkrirjeje.
‐ zënë 75% të elementeve në
SP.
‐ ndodhen në të djathtë të vijës zigzage të SP.
‐ kanë shkëlqim
‐ janë përcjellës të mirë të
rrymës elektrike.
1. I gjejmë të lirë
p.sh. ari, argjendi, platini
metalet që janë të lirë nuk janë
shumë aktiv nga na kimike
2. Në formë përbërjesh
‐Metale aktiv bashkëveprojnë e
formojnë përbërje
‐xeherorët përmbajnë sasi të
ndryshme metali
‐ shkëmbinjtë kanë përzierje të
elementeve të ndryshëm
gjithashtu.
‐ Disa nga xeherorët kryesorë janë:
hematiti
bokside
galena
cinabar
malahiti
gurgëlqeror
‐ Që të nxjerrim një metal nga
xeherori i tij:
1. Mbledhja e mineralit
2. Shpërbërja e xeherorit për të
nxjerrë metalin.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / loja me top
Mësuesi/ja:
Organizon përforcimin me anë të një loje:
Hapi 1: Hedh topin duke ja drejtuar njërit prej nxënësve
Hapi 2: Harton pyetjen, Ç’janë metalet?
Hapi 3: Nxënësi që ka topin në dorë duhet ti përgjigjet pyetjes
Hapi 4: Ja hedh topin një shoku apo shoqeje tjetër, duke i bërë pyetjen përkatëse.
Loja përsëritet disa here zinxhir për të siguruar pjesëmarrjen e sa më shumë nxënësve dhe për
të përforcuar njohuritë e marra.
Libër mësuesi Kimia 9 129
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup, janë aktiv, të përgjegjshëm, respektojnë dhe vlerësojnë
njëri tjetrin.
Koncepton dhe japin informacionin e duhur në lidhje me metalet, vetitë e tyre,
ndodhjen e tyre në natyrë dhe nxjerrjen nga xeherorët.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
pyetje dhe detyra mbas temës së mësimit ose në fund të kapitullit;
pyetje dhe detyra nga fletorja e punës ose nga vetë mësuesi.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 19 – Tema 4.8
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Nxjerrja e metaleve nga xeherorët
Situata e të nxënit
Material filmik mbi xeherorët
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Koncepton me fjalë xeherorët
Liston mënyrat e gatitjes së metaleve nga xeherorët
Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet e shpërbërjes për
përfitimin e metaleve nga xeherorë të ndryshëm
Fjalët kyçe:
Xeheror
Reduktim
Reaksion shpërbërje
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Gjeografia
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa,
Lapsa me ngjyra dhe
kartonë me ngjyra
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / di
Mësuesi/ja:
Shkruan në tabelë temën e mësimit: xeherorët
Diskuton dhe harton pyetje në drejtim të nxënësve në lidhje me temën.
Duke marrë të gjitha mendimet e dhëna nga nxënësit, ndërton tabelën e mëposhtme në
dërrasën e zezë duke plotësuar kolonën “Di”.
Libër mësuesi Kimia 9 130
Di Dua të di Mësova
‐ xeherorët janë përzierje metalesh
‐ janë të llojeve të ndryshëm
‐ janë të rëndësishëm për përfitimin e metaleve të
tjerë
‐ xeherorë të ndryshëm japin metale të ndryshëm
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ dua të di
Mësuesi/ja:
Ju prezanton nxënësve materialin filmik mbi ‘xeherorët’.
Nxënësit përballin ato që dinin për ‘xeherorët’ me ato që shikojnë gjatë materialit filmik.
Në këtë moment mësuesi/ja pyet: Çfarë doni të dini më tepër për ‘xeherorët’.
Të gjitha pyetjet e dhëna nga nxënësit vendosen në kolonën: Dua të di.
Di Dua të di Mësova
‐ Xeherorët janë përzierje metalesh
‐ janë të llojeve të ndryshëm
‐ janë të rëndësishëm për përfitimin e metaleve të tjerë
‐ xeherorë të ndryshëm japin metale të ndryshëm
‐ Si nxirret një metal nga xeherori i
tij?
‐ A ka rëndësi se sa aktiv është metali?
‐ Sa mënyra ka për nxjerrjen e
metaleve nga xeherorët?
‐ A është i rëndësishëm ky proces?
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / mësova
Mësuesi/ja:
Ju jep mundësinë nxënësve që të lexojnë me kujdes tekstin në mënyrë individuale ose në dyshe.
Ç’do dyshe ka një fletë pune ku paraqitet struktura e tabelës D/D/M.
Pasi ju lë në dispozicion kohën e duhur, mësuesi /ja kontrollon dhe vëzhgon si është plotësuar
tabela nga secila dyshe.
Ju jep mundësinë të gjithë nxënësve për të dhënë mendimet e tyre.
Diskutojnë të gjithë së bashku dhe plotësojnë bashkë me mësuesin tabelën në dërrasën e zezë.
Në fund tabela duhet të ketë një pamje të tillë.
Di Dua të di Mësova
‐ Xeherorët janë përzierje metalesh
‐ Si nxirret një metal nga
xeherori i tij?
‐ Një metal nxirret nga xeherori i tij me
anë të një reaksioni shpërbërje ose
reduktimi.
Libër mësuesi Kimia 9 131
‐ ‐janë të llojeve të ndryshëm
‐ janë të rëndësishëm për përfitimin e
metaleve të tjerë
‐ xeherorë të ndryshëm japin
metale të ndryshëm
‐ A ka rëndësi se sa aktiv është metali?
‐ Sa mënyra ka për
nxjerrjen e metaleve
nga xeherorët?
‐ A është i rëndësishëm ky proces?
‐ Sa më aktiv që të jetë metali aq më të
qëndrueshme përbërjet, aq më e
vështirë përbërja e tyre.
‐ Për nxjerrjen e metaleve me reaksione
reduktimi përdoren tre mënyra:
Vetëm me ngrohje
Ngrohje me karbon
Elektrolizë
P.sh.: Mënyra e parë:
Oksid argjendi + nxehtësi → argjend + oksigjen
AgO + nxehtësi →Ag +O2
Sulfur mërkuri + nx + oksigjen→ mërkur
+dyoksid squfuri
HgS + nx + O2 → Hg + SO2
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup, japin ide dhe mendime interesante, ndërveprojnë me
njëri‐tjetrin dhe vlerësojnë me kujdes punën e gjithsecilit.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 20 – Tema 4.9
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Nxjerrja e metaleve me ngrohje në prani të karbonit
Situata e të nxënit
Përmbledhje e strukturuar
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas
temës mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan me fjalë reaksionin e reduktimit
Shkruan me formulë kimike reaksione reduktimi të
përftimit të metaleve nga xeherorë të ndryshëm.
Bën dallimin midis reaksioneve me ngrohje dhe atyre
me karbon
Fjalët kyçe:
Agjent reduktues
Agjent oksidues
Reaksion reduktimi
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Gjeografia
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa, Lapsa
me ngjyra dhe kartonë me ngjyra
Libër mësuesi Kimia 9 132
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / përmbledhje e strukturuar
Mësuesi/ja:
Me anë të disa fjalive mësuesi/ja përmbledh njohuritë e marra mbi metalet, xeherorët, mënyrat
e përfitimit të metaleve nga xeherorët, përfitimin e metaleve me ngrohje. Ju bën nxënësve me
dije se në këtë orë mësimore do të studiojnë përfitimin e metaleve nga xeherorët me ngrohje me
karbon.
Pa humbur kohë kalon në fazën tjetër të orës mësimore.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ hartë koncepti
Mësuesi/ja:
Organizon nxënësit në grupe.
Çdo grup pajiset me fletë pune të përgatitura që më parë nga mësuesi.
Fleta e punës mund të ishte e tillë:
Nxjerrja e metaleve nga xeherorët
Me ngrohje Me ngrohje me karbon
Në këtë moment orienton nxënësit që duke shfrytëzuar njohuritë e marra deri tani në lëndën e
kimisë si dhe tekstin të përpiqen të sjellin informacion duke plotësuar hartën e konceptit.
Ju lë në dispozicion kohën nevojshme dhe ndjek me vëmendje punën e secilit grup.
Në fund harta e konceptit mund të ishte plotësuar në këtë mënyrë:
Nxjerrja e metaleve nga xeherorët
Me ngrohje Me ngrohje me karbon
‐ xeherorë të metaleve pak aktiv si p.sh.,
argjendi dhe mërkuri.
‐ ‐Reaksionet e shpërbërjes vetëm më
nxehtësi
‐ xeherorët në formë oksidesh ose
sulfuresh
Oksid argjendi + nxehtësi → argjend + oksigjen
AgO + nxehtësi →Ag +O2
Sulfur mërkuri + nx + oksigjen→ mërkur
+dyoksid squfuri
HgS + nx + O2 → Hg + SO2
‐ xeherorë të metaleve pak aktiv si p.sh. bakri,
hekuri, zinku, nikeli, kallaji dhe plumbi
‐ Reaksionet e shpërbërjes vetëm janë me
ngrohje (nx) dhe me karbon, ku karboni
shërben si reduktues duke marrë oksigjenin e
lidhur me metalin
‐ karboni luan këtë rol sepse është më aktiv se
këto metale
‐ xeherorët janë në formë oksidesh
Oksid bakri + nx + karbon → bakër + dioksid karboni
CuO + nx + C →Cu +CO2
Oksid hekuri + nx + karbon → hekur + dioksid karboni
FeO + nx + C→ Fe + CO2
Libër mësuesi Kimia 9 133
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / diagrami i Venit
Mësuesi/ja:
Në ketë moment mësuesi/ja ju drejtohet nxënësve me fjalët:
Duke shfrytëzuar hartën tuaj të konceptit tregoni ndryshimet dhe ngjashmëritë midis dy
mënyrave të përfitimit të metaleve nga xeherorët.
Nxënës të ndryshëm japin mendimet e tyre, janë ata vetë që do të vlerësojnë mendimet e
shokut apo shoqes së tyre.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup, realizojnë detyrat, bashkëpunojnë, plotësojnë saktë
tabelën dhe stimulojnë dhe vlerësojnë njëri‐tjetrin.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 21 – Tema 4.10
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Nxjerrja e metaleve me elektrolizë
Situata e të nxënit
Diskutimi i njohurive paraprake
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas
temës mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan me fjalë konceptin e elektrolizës
Identifikon metalet që mund të gatiten me elektrolizë
nga xeherorë të ndryshëm.
Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet e elektrolizës
që synojnë gatitjen e metaleve nga xeherorë të
ndryshëm.
Fjalët kyçe:
Elektrolizë
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore,Fizika
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa,
Lapsa me ngjyra dhe kartonë me
ngjyra
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / diskutimi i njohurive paraprake
Mësuesi/ja:
Harton disa pyetje në drejtim të nxënësve.
‐ Çfarë dimë për metalet.
‐ Cilat janë disa nga karakteristikat kryesore të metaleve
Libër mësuesi Kimia 9 134
‐ Si përftohen metalet në industri?
‐ Cilat janë mënyrat e përfitimit të metaleve duke u nisur nga xeherorët?
‐ Shkruani reaksionin me fjalë dhe formulë për gatitjen e argjendit dhe mërkurit.
‐ Shkruani reaksionin me fjalë dhe formulë për gatitjen e hekurit, plumbit, zinkut, me ngrohje me
karbon.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari e drejtuar
Mësuesi/ja:
Shtron para nxënësve pyetjen kryesore:
Si përfitohen metalet me elektrolizë?
Pyetja kryesore shkruhet në tabelë, nxënësit lexojnë informacionin në tekst dhe i japin përgjigje
pyetjes kryesore.
Të gjitha mendimet e tyre hidhen në tabelë.
Në fund të teknikës tabela mund të kishte një pamje të tillë:
Si përfitohen metalet me elektrolizë?
‐ Elektroliza kthen energjinë elektrike në energji kimike.
‐ Kalimi i rrymës elektrike në xeheror të shkrirë, shpërbën përbërjen në xeheror dhe
siguron nxjerrjen e metalit.
‐ Elektroliza ndodh në elektrolizier.
‐ Gjatë elektrolizës: metali përfitohet në elektrodën negative.
‐ Elektroliza proces shumë i shtrenjtë, gjen përdorim vetëm kur nuk ka metodë tjetër për
gatitjen metaleve.
P.sh: Oksid alumini + energji elektrike → alumin + oksigjen
Al2O3 + energji elektrike → Al + O2
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / insert
Mësuesi/ja:
Organizon nxënësit në grupe për të realizuar përforcimin e njohurive.
Secilit grup i jep fleta pune të përgatitura më parë që konsistojnë në teknikën INSERT
Nxënësit plotësojnë tabelën me plus (+) ose minus (‐).
Në fund tabela mund të kishte një pamje të tillë.
Me ngrohje Me ngrohje me
karbon
Me elektrolizë
Kalium +
Natrium +
Kalcium +
Magnez +
Libër mësuesi Kimia 9 135
Alumin
Zink +
Hekur +
Nikel +
Kallaj +
Plumb +
Bakër +
Mërkur +
Argjend +
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup, japin ide interesante, respektojnë mendimin e njëri‐
tjetrit dhe vlerësojnë gjithsecilin prej tyre.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi.
Libër mësuesi Kimia 9 136
Tremujori i tretë
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 1 – Tema 5.1
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Veprimi i metaleve me oksigjenin
Situata e të nxënit
Pa ndalur dorën për tre minuta gjithsecili të shkruajë reaksione të bashkëveprimit të metaleve
të ndryshëm me oksigjenin
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas
temës mësimore:
Nxënësi:
Shkruan simbolet kimike të sa më shumë metaleve
Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet e
bashkëveprimit të metaleve me oksigjenin.
Identifikon cilat bashkëveprime janë më të vrullshme
ose jo.
Fjalët kyçe:
Metale; Oksidim; Okside;
Aktiv/joaktiv
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, TIK
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa, lapsa
dhe kartonë me ngjyra; Metale të
ndryshëm, shkrepëse, enë
porcelani, provëza etj.
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / mendo vepro në dyshe
Mësuesi/ja:
Organizon nxënësit në dyshe.
Ju kërkon nxënësve që për tre minuta janë në garë se cila dyshe do të shkruaj me fjalë sa më
shumë reaksione ku metalet të bashkëveprojnë me oksigjenin.
Ju lë nxënësve në dispozicion kohën e nevojshme.
Në fund të gjitha dyshet me radhë lexojnë bashkëveprimet përkatëse.
Dyshja më e mirë do jetë ajo që ka shkruar më shumë bashkëveprime.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari praktike e drejtuar
Mësuesi/ja:
Në këtë moment orienton nxënësit në grupe.
Nga secili grup kërkon që të zhvillojnë praktikisht djegien e metaleve të ndryshëm.
Është detyrë e çdo grupi që të zhvillojnë dhe vëzhgojnë me kujdes eksperimentet përkatëse.
Në fund secili grup shkruan reaksionet përkatëse me fjalë dhe formulë.
Detyrë e rëndësishme është të përcaktojnë cili bashkëveprim është më i vrullshëm.
Secili grup pajiset me mjetet e punës dhe fillon menjëherë eksperimentin.
Libër mësuesi Kimia 9 137
Eksperimenti 1:Veprimi i Na me oksigjenin
Na(Copë natriumi) natrium + oksigjen → oksid natriumi
4 Na +O2 → 2Na2O
Eksperimenti 2: Veprimi i Mg me oksigjen
Eksperimenti 3: Veprimi i Al me oksigjen
Eksperimenti 4: Veprimi i Zn, Fe, Cr me oksigjen
Zink + oksigjen →oksid zinku hekur + oksigjen →oksid hekuri kromi + oksigjen →oksid kromi
2Zn +O2 → 2ZnO 4Fe +3O2 → 2Fe2O3 4Cr + 3O2 → 2Cr2O3
Konkluzion!!
Të gjitha metalet digjen në prani të oksigjenit të ajrit dhe formojnë okside bazike. Disa metale
digjen më lehtë se disa të tjera, kështu p.sh., elementet e grupit të IA dhe IIA, si metale aktive
veprojnë shpejt me oksigjenin. Nëse i referohemi metaleve të tilla si: ari, argjendi apo platini
ato nuk formojnë okside prandaj ne ndryshe i quajmë edhe “metale fisnike”.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / përvijimi i koncepteve
Mësuesi/ja:
Në lidhje me përforcimin e mëtejshëm të njohurive pyet nxënësit:
Plotësoni me fjalë dhe formulë reaksionet e veprimit të metaleve me oksigjenin.
Plumb me oksigjen Litium me oksigjen Hekur me oksigjen (dyvalent)
Barium me oksigjen Bakër me oksigjen
Alumin +oksigjen →oksid alumini
4Al +3O2→2Al2O3
Pluhur alumini Al
magnez + oksigjen →oksid magnezi
2Mg +O2 →2 MgO Mg (shufër magnezi)
Libër mësuesi Kimia 9 138
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Janë të aftë në zhvillimin e eksperimenteve.
Bashkëpunojnë dhe respektojnë njëri‐tjetrin gjatë punës në grup, japin përgjigje të sakta
në lidhje me informacionin e kërkuar dhe janë të sigurt në veprimet e tyre.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi.
NGA PËRVOJA:
Në një orë të tillë do të vlerësoja zhvillimin praktik të eksperimenteve nga ana e nxënësve. Në
të tilla orë nuk mungon asnjëherë shpirti i garës, interesi dhe pjesëmarrja është shumë aktive.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 2 – Tema 5.2
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Veprimi i metaleve me acidet
Situata e të nxënit
Material filmik i cili jep informacion mbi metalet, përdorimet dhe vetitë e tyre.
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Identifikon një acid të holluar nga një acid të përqendruar;
Shkruan me fjalë bashkëveprimin e një acidi me një metal;
Shkruan me formulë kimike reaksionin e bashkëveprimit të
acideve me metale të ndryshëm;
Argumenton pse radha e aktivitetit ndikon në veprimin e
metaleve me acidet.
Fjalët kyçe:
Metale; Acide; Acid i
holluar; Acid i përqendruar
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Gjeografia
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa,
lapsa dhe kartonë me
ngjyra. Metale dhe acide të
ndryshëm, provëza,
kupshore porcelani, gota
kimike, shkrepëse... etj.
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / veprimtari dëgjim i drejtuar
Mësuesi/ja:
‐ Prezanton para nxënësve materialin filmik.
‐ Kërkon nga nxënësit të jenë të vëmendshëm në shikimin dhe dëgjimin e materialit.
‐ Në fund nxënësit duhet t’ju përgjigjen pyetjeve të ndryshme si p.sh.
Ç’janë acidet? Si i grupojmë ato?
Libër mësuesi Kimia 9 139
Ku dallon një acid i holluar nga një acid i përqendruar?
A futen acidet në reaksione bashkëveprimi me substanca të tjera?
Cilat janë substancat bashkëvepruese?
Kujdes!!
Kur nxënësit të theksojnë se acidet bashkëveprojnë me metalet, bazat, kripërat apo oksidet
bazike mësuesi thekson se:
Në temën e sotme do trajtojmë bashkëveprimin e acideve me metalet.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari praktike e drejtuar
Mësuesi/ja:
‐ Në këtë moment orienton nxënësit në grup dhe në tavolinat e punës së secilit grup vendos
mjetet e punës dhe preparatet.
‐ Është detyrë e çdo grupi që të përcaktojnë, zhvillojnë dhe emërtojnë eksperimentin e tyre.
‐ Në fund secili grup shkruan reaksionet përkatëse me fjalë dhe formulë.
Grupi 1: Duke parë mjetet e tij të punës emërton eksperimentin e vet:
Veprimi i magnezit me acid sulfurik të holluar
Grupi 2: Duke parë mjetet e tij të punës emërton eksperimentin e vet:
Veprimi i zinkut me acid sulfurik të holluar:
Grupi 3: Duke parë mjetet e tij të punës emërton eksperimentin e vet:
Veprimi i hekurit me acid sulfurik të holluar:
hekur + acid sulfurik →sulfat hekuri + hidrogjen
Fe + H2SO4 →Fe SO4 + H2 acid sulfurik
hekur
zink + acid sulfurik →sulfat zinku + hidrogjen
Zn + H2SO4 →ZnSO4 + H2 acid sulfurik
zink
magnez + acid sulfurik → sulfat magnezi + hidrogjen
Mg + H2SO4 → Mg SO4 + H2 acid sulfurik
magnez
Libër mësuesi Kimia 9 140
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / përmbledhje e strukturuar
Mësuesi/ja:
‐ Për të përmbyllur me anë të dy ose tre fjalive, mësuesi/ja përmbledh atë çfarë u studiua
gjatë orës së mësimit, ku u synua më fort, pse ishin të rëndësishme etj.
‐ Shkurt disa nga konkluzionet e kësaj ore mësimore mund të ishin:
Konkluzione!
Të gjitha metalet që ndodhen para hidrogjenit në radhën e aktiviteti,si p.sh., zinku, hekuri,
nikeli, kallaji, veprojnë me acidet e holluara dhe nga ky bashkëveprim gjithmonë do
formohet një kripë dhe do ҫlirohet gazi hidrogjen sipas reaksionit:
Metal + acid→kripë +ujë
Sa më aktiv që të jetë metali aq më i vrullshëm do jetë reaksioni kimik, prandaj reaksioni i
bashkëveprimit të magnezit, kaliumit apo natriumit me acid sulfurik është shumë me i
shpejtë se reaksioni i bashkëveprimit të hekurit me të njëjtin acid.
Të gjitha metalet që ndodhen pas hidrogjenit (bakri, merkuri, argjendi, platini) në radhën e
aktivitetit veprojnë me acide të përqendruara dhe japin kripë, gaze të ndryshëm dhe ujë
p.sh..
Cu + HNO3 (C) → Cu (NO3)2 + NO2 +H2O
Acide të ndryshëm japin kripëra të ndryshme p.sh.:
Acidi sulfurik formon kripëra që quhen _____ sulfate
Acidi klorhidrik formon kripëra që quhen ______ klorure
Acidi nitrik formon kripëra që quhen _____ nitrate
Acidi fosforik formon kripëra që quhen _____ fosfate
_______ vazhdohet plotësimi nga nxënësit
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Diskutojnë qartë dhe rrjedhshëm mbi konceptet e marra gjatë mësimit të ditës.
Respektojnë, bashkëpunojnë dhe komunikojmë shumë mirë me njëri‐tjetrin.
Shkruajnë me fjalë dhe formulë reaksione të ndryshme bashkëveprimi midis acideve
dhe metaleve
Lexon dhe emërton reaktantët dhe produktet në secilin prej reaksioneve
Detyrat dhe puna e pavarur:
NGA PËRVOJA:
Dhënia e informacionit me anë të eksperimentit është shumë produktive dhe zgjon ndjenjën e
kuriozitetit, të përgjegjësisë dhe bashkëpunimit në grup.
Libër mësuesi Kimia 9 141
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 3 – Tema 5.3
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Vetitë kimike të natriumit dhe kaliumit
Situata e të nxënit
Çfarë dini për metalet e grupit të IA, a janë aktiv nga pikëpamja kimike, cili nga metalet është
më aktiv? Pse? Kush ndikon në vetitë e tyre?
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas
temës mësimore:
Nxënësi:
Liston elementet e grupit të IA
Përshkruan vetitë fizike të elementeve të grupit të IA
Shkruan me fjalë dhe formulë kimike reaksionet
karakteristike për metalet e grupit të IA
Argumenton pse kaliumi është më aktiv se natriumi
Fjalët kyçe:
Metale alkalinë; Veti fizike; Veti
kimike; Jone pozitivë; Valenca
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Gjeografia,
TIK
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa me
ngjyra; Lapsa; Kartonë me ngjyra.
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / di..
Mësuesi/ja:
‐ Informon nxënësit se mësimi i sotëm do të bazohet në një teknikë të njohur për ata që
quhet: di/dua të di/ mësova
‐ Fillon duke organizuar me nxënësit një diskutim të shpejtë duke parashtruar tek ata
“situatën e të nxënit” e cila është konceptuar si një bllok pyetjesh:
Çfarë dini për metalet e grupit të IA? A janë aktivë nga pikëpamja kimike? Cili nga metalet
është më aktiv? Pse? Kush ndikon në vetitë e tyre?
‐ Nxënës të ndryshëm japin ide dhe mendime të ndryshme
‐ Duke respektuar të gjithë në konceptet dhe idetë e tyre, mësuesi i hedh këto mendime në
tabelë në kolonën “di“
‐ Duke marrë të gjitha mendimet e dhëna nga nxënësit, ndërton tabelën e mëposhtme në
dërrasën e zezë duke plotësuar kolonën “Di”.
Di Dua të di Mësova
‐ Në grupin e IA kemi
Elementet:
Li, Na, K, Rb, Cs, Fr
‐ Metalet e grupit të IA, kanë
një elektron në shtresën e
jashtme
‐ Janë metale sepse kanë pak
elektrone në shtresën e
jashtme
Libër mësuesi Kimia 9 142
‐ Janë në gjendje të ngurtë
‐ Kanë shkëlqim metalik
‐ Përcjellin rrymën elektrike
‐ Kanë temperatura të larta
shkrirje dhe vlimi
‐ Në natyrë i gjejmë në trajtë
përbërjesh.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ dua të di
Mësuesi/ja:
‐ Pa humbur kohë kalon në etapën e dytë të orës mësimore pra në fazën “dua të di”
‐ Në lidhje me këtë, duke diskutuar me nxënësit dhe plotësuar tabelën në të njëjtën kohë,
shtron para tyre pyetjen:
Çfarë doni të dini më tepër për elementet e grupit të IA?
‐ Nxënësit marrin pak kohë për formulimin e pyetjeve, kur ata të jenë gati mësuesi dëgjon
me kujdes pyetjet e tyre dhe i shkruan në tabelë në kolonën: “dua të di“.
‐ Në fund të fazës së dytë ndoshta tabela do të kishte një pamje të tillë:
Di Dua të di Mësova
‐ Në grupin e IA kemi
Elementet:
Li,Na, K, Rb, Cs, Fr
‐ Metalet e grupit të IA, kanë
një elektron në shtresën e
jashtme
‐ Janë metale sepse kanë pak
elektrone në shtresën e
jashtme
‐ Janë në gjendje të ngurtë
‐ Kanë shkëlqim metalik
‐ Përcjellin rrymën elektrike
‐ Kanë temperatura të larta
shkrirje dhe vlimi
‐ Në natyrë i gjejmë në trajtë
përbërjesh.
‐ Sa është valenca e këtyre elementeve?
‐ A janë aktiv nga pikëpamja
kimike?
‐ Si ndryshojnë vetitë kimike
brenda grupit?
‐ Kush ndikon në aktivitetin e tyre kimik?
‐ Cilat janë disa nga reaksionet karakteristike?
‐ A mund ne të shkruajmë
disa nga këto reaksione?
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / mësova
Mësuesi/ja:
‐ Ju jep mundësinë nxënësve që të lexojnë me kujdes tekstin në mënyre individuale ose në
dyshe
‐ Çdo dyshe ka një fletë pune ku paraqitet struktura e tabelës D/D/M.
Libër mësuesi Kimia 9 143
‐ Pasi ju lë në dispozicion kohën e duhur mësuesi /ja kontrollon dhe vëzhgon si është
plotësuar tabela në kolonën ”mësova“ nga secila dyshe.
‐ Ju jep mundësinë të gjithë nxënësve për të dhënë mendimet e tyre.
‐ Diskutojnë të gjithë së bashku dhe plotësojnë bashkë me mësuesin tabelën në dërrasën e zezë.
‐ Në fund tabela mund të ketë një pamje të tillë.
Di Dua të di Mësova
‐ Në grupin e IA kemi
Elementet:
Li,Na, K, Rb, Cs, Fr
‐ Metalet e grupit të
IA, kanë një elektron
në shtresën e
jashtme
‐ Janë metale sepse
kanë pak elektrone
në shtresën e
jashtme
‐ Janë në gjendje të ngurtë
‐ Kanë shkëlqim metalik
‐ Përcjellin rrymën
elektrike
‐ Kanë temperatura
të larta shkrirje dhe
vlimi
‐ Në natyrë i gjejmë
në trajtë
përbërjesh.
‐ Sa është valenca e këtyre
elementeve?
‐ A janë aktiv nga pikëpamja
kimike?
‐ Si ndryshojnë vetitë kimike
brenda grupit?
‐ Kush ndikon në aktivitetin e tyre
kimik?
‐ Cilat janë disa nga reaksionet
karakteristike?
‐ A mund të
shkruajmë disa
nga këto
reaksione?
‐ Janë shumë aktive, sepse formojnë shumë
lehtë jonin pozitiv.
Me ‐1e‐‐ Me +
‐ Janë reduktues të fuqishëm.
‐ Japin këto reaksione kimike:
1‐veprimi me ujin
2Li +2H2O = 2LiOH +H2↑
2Na +2H2O = 2NaOH +H2↑
2K + 2H2O = 2KOH + H2↑
Rubidumi dhe ceziumi shpërthejnë sapo bien
në kontakt me ujin.
2‐veprimi me O2
a) 4Na + O2 =2Na2O
4K + O2 =2K2O
nxihen shumë shpejt duke formuar një shtresë
oksidi
b) me oksigjenin në temperaturë të lartë japin
perokside
2Na + 2O2 =Na2O 2
3‐veprimi me H2
2Na + H2 = 2NaH
2K + H2 = 2KH
4‐veprimi me HCl
2Na + 2HCl = 2NaCl +H2 ↑
2K + 2HCl = 2KCl +H2 ↑
5‐veprimi me jometalet
2Na + Cl2 = 2NaCl 2Na + S = Na2S
2K + Cl2 = 2KCl 2K + S = K2S
Kujdes!
Nga lart poshtë vetitë metalike rriten sepse
rritet rrezja dhe mundësia për të formuar jone
pozitivë. Kjo do të thotë që kaliumi është metal
më aktiv se natriumi sepse ka rreze më të
madhe.
Libër mësuesi Kimia 9 144
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup, japin ide dhe mendime interesante, ndërveprojnë me
njëri‐tjetrin dhe vlerësojnë me kujdes punën e gjithsecilit.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Punë e pavarur: Në fleta formati të konceptojnë në formën e një ʺHARTË KONCEPTIʺ.
Elementet e grupit të IA sipas pyetjeve:
Grupi i IA:
Elementet
Valenca
Elektrone në shtresën e jashtme
Jonet që formojnë
VETI FIZIKE:
Gjendja në natyrë
...
... etj.
VETI KIMIKE:
Me oksigjenin:
Me hidrogjenin:
Me jometalet:
Me ujin:
Me acidet:
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 4 – Tema 5.4
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Vetitë kimike të kalciumit dhe magnezit
Situata e të nxënit
Duke njohur vetitë dhe karakteristikat për metalet e grupit të IA, a mund ne të përcaktojmë
vetitë e kalciumit dhe magnezit, elementeve të grupit të IIA.
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Liston elementet e grupit të IIA.
Përshkruan vetitë fizike të elementeve të grupit të IIA.
Shkruan me fjalë dhe formulë kimike reaksionet
karakteristike për metalet e grupit të IIA.
Argumenton pse kalciumi është më aktiv se magnezi
Fjalët kyçe:
Metale alkalino tokësorë
Jone pozitiv
Libër mësuesi Kimia 9 145
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Gjeografia
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa
me ngjyra; Lapsa; Kartonë
me ngjyra.
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / diskutimi i njohurive paraprake
Mësuesi/ja:
‐ Organizon nxënësit në grupe.
‐ Secili grup vihet përballë një pyetje të caktuar.
Gr. 1‐ Karakteristikat e përgjithshme te grupit të IA
Gr. 2 ‐ Vetitë fizike të elementeve të grupit të IA
Gr. 3 ‐ Vetitë kimike të metaleve të grupit të IA
‐ Duke u mbështetur në njohuritë e marra, duhet që për rreth pesë minuta nxënësit të
përgatisin përgjigjet e këtyre pyetjeve.
Mësuesi/ja:
‐ Kërkon nga nxënësit që të jenë ata që:
t’i drejtojnë pyetjet njëri‐tjetrit;
të marrin përgjigjet nga shokët e tyre;
të vlerësojnë nëse përgjigjet janë të sakta apo jo;
‐ Në një kënd të tabelës, në formën e një harte koncepti (organizues grafik) vendosen të gjitha
përgjigjet e nxënësve.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/diskutojmë së bashku
Mësuesi/ja:
‐ Në këtë moment mësuesi /ja ju jep nxënësve situatën e përgatitur
‐ Nxënësit mund të sjellin mendime të ndryshme:
Po, duke njohur grupin e IA mund të parashikojmë edhe vetitë e grupit të IA.
Po, sepse këto dy grupe janë shumë afër me njëri‐tjetrin, janë metale, kanë pak
elektrone.
Po, metalet e këtyre dy grupeve formojnë jone pozitivë.
Po, mund të parashikojmë edhe vetitë kimike të cilat do jenë të ngjashme me grupin
e IA.
‐ Në këtë moment duke respektuar për të përmbyllur të gjitha idetë dhe mendimet ju jep
nxënësve disa fleta pune të përgatitura më parë që mund të kenë një formë të tillë:
Duke njohur vetitë dhe karakteristikat për metalet e grupit të IA, a mund të përcaktojmë
vetitë e kalciumit dhe magnezit, elementeve të grupit të IIA.
Libër mësuesi Kimia 9 146
Grupi i IA Grupi i IIA
Elementet:
Li......
Elementet:
Karakteristika të përgjithshme:
Valenca....
Nr i elektroneve në shtresën e jashtme...
Jone....
Metale.....
Karakteristika të përgjithshme:
Veti fizike:
Janë të........
Ruhen në......
Kanë temperatura........
Përcjellin shumë........
Telëzohen......
Veti fizike:
Veti kimike:
1. veprimi me oksigjenin
2. veprimi me ujin
3. veprimi me hidrogjenin
4. veprimi me jometalet
5. veprimi me acidet
Veti kimike:
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / organizues grafik i analogjisë
Mësuesi/ja:
Ju thotë nxënësve:
Kjo është faza e fundit e orës mësimore dhe në këtë rast më e rëndësishmja.
Ju duhet të punoni në fleta e punës që ju dhanë ne fund të fazës së dytë të orës
mësimore.
Duke shfrytëzuar informacionin që dini për grupin e IA dhe tekstin keni për detyrë që
në mënyrë analoge të plotësoni të dhënat për grupin e IIA duke ju referuar grupit të IA
Në fund fleta e punës mund të kishte një pamje të tillë:
Grupi i IA Grupi i IIA
Elementet:
Li,Na, K, Rb, Cs, Fr
Elementet:
Be, Mg,Ca, Sr, Ba, Ra
Karakteristika të përgjithshme:
Valenca ‐ I
Nr i elektroneve në shtresën e jashtme ‐1
Karakteristika të përgjithshme:
Valenca ‐ II
Nr i elektroneve në shtresën e jashtme ‐ 2
Libër mësuesi Kimia 9 147
Formojnë jone pozitivë Me +
Me ‐1e‐‐ Me +
Metale alkalinë
Formojnë jone pozitivë Me 2+
Me ‐2e‐‐ Me 2+
Metale alkalino tokësor
Veti fizike:
Janë të butë, priten lehtë me thikë.
Ruhen në enë me vajguri.
Kanë temperatura të larta shkrirje dhe
vlim.
Përcjellin shumë mirë rrymën elektrike
Telëzohen dhe petëzohen lehtë.
Veti fizike:
Janë të butë, priten lehtë me thikë.
Ruhen në enë me vajguri.
Kanë temperatura të larta shkrirje dhe
vlim.
Përcjellin shumë mirë rrymën elektrike
Telëzohen dhe petëzohen lehtë.
Veti kimike:
1. Veprimi me oksigjenin
4Na + O2 =2Na2O
4K + O2 =2K2O
2. Veprimi me ujin
2Na +2H2O = 2NaOH +H2↑
2K +2H2O = 2KOH +H2↑
3. Veprimi me hidrogjenin
2Na + H2 = 2NaH
2K + H2 = 2KH
4. Veprimi me jometalet
2Na + Cl2 = 2NaCl
2K + S = K2S
5. Veprimi me acidet
2Na + 2HCl = 2NaCl +H2 ↑
2Na + 2HCl = 2NaCl +H2 ↑
Veti kimike:
1. Veprimi me oksigjenin
2Ca + O2 =2CaO
2Ca + O2 =2CaO
2. Veprimi me ujin
Ca +2H2O = Ca(OH)2 +H2↑
Mg +2H2O = Mg(OH)2 +H2↑
3. Veprimi me hidrogjenin
Ca + H2 =Ca H2
Mg + H2 =Mg H2
4. Veprimi me jometalet
Ca + Cl2 = CaCl2
Mg + S = MgS
5. Veprimi me acidet
2Ca + 2HCl = CaCl2 +H2 ↑
2Mg+ 2HCl = MgCl2 +H2 ↑
Konkluzion!!
Në të dyja grupet nga lart poshtë vetitë metalike forcohen, pra kaliumi dhe kalciumi janë më
aktiv se natriumi apo magnezi.
Metali më aktiv në sistemin periodik është franciumi, i cili është metali me rreze më të madhe
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
kur nxënësit arrijnë të zgjedhin formën, mënyrën dhe gjuhën e përshtatshme për të
përcjellë informacionin e kërkuar.
Janë të aftë të realizojnë analogjinë midis elementeve të grupit të IA dhe IIA
Vlerësojnë dhe gjykojnë përgjigjet e njëri tjetrit
Detyrat dhe puna e pavarur:
Jepen detyra në varësi të formimit dhe nivelit të nxënësve në klasa të ndryshme
Libër mësuesi Kimia 9 148
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 5 – Tema 5.5
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Punë laboratori: Vetitë e natriumit dhe kalciumit
Situata e të nxënit
Parashikim nga termat paraprakë
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Tregon aftësi në përdorimin e teknikave, aparateve dhe
materialeve.
Realizon me shumë kujdes të gjitha veprimtaritë.
Vrojton me kujdes të gjithë ecurinë e eksperimentit.
Analizon dhe arrin në konkluzione
Shkruan saktë reaksionet kimike
SIGURIA
Zbatimi i rregullave të
sigurisë
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Matematika
Burimet:
Kristalizator; Ujë; Natrium;
Kalcium; Letër lakmusi;
Fenolftaleinë; Hinkë
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / parashikimi nga termat paraprakë
Mësuesi/ja:
Synon që në këtë fazë të ngacmoj imagjinatën e nxënësve dhe të fillojnë sa më këndshëm
veprimtarinë praktike.
Ju jep nxënësve disa fjalë dhe kërkon prej tyre që të hedhin në letër një tregim, paragraf, ide ku
të përdorin këto shprehje.
Eksperiment
Aktiv
Rezultat
Metale
Ju jep nxënësve kohën e duhur për të paraqitur shkrimin e tyre
Lexohen disa nga punimet më të mira.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari e drejtuar
Mësuesi/ja:
Merr informacionin e duhur nga nxënësit në lidhje me zhvillimin e dy eksperimenteve
Nxënës të ndryshëm teorikisht tregojnë mënyrën se si do zhvillohen të dy eksperimentet.
Organizohen nxënësit në grupe dhe informon nxënësit se do të zhvillohen dy eksperimente.
Eksperimenti 1 ‐ veprimi i natriumit me ujin
Libër mësuesi Kimia 9 149
Eksperimenti 2 ‐ veprimi i kalciumit me ujin
Nxënësit e secilit grup përshkruajnë edhe njëherë shkurt mënyrën e zhvillimit të eksperimentit.
Pasi janë të bindur se: Kanë të gjitha mjetet e duhura
Njohin shumë mirë materialin teorik
Kanë marrë të gjitha masat e sigurisë
Nxënësit të ndarë në grupe zhvillojnë eksperimentet.
Eksperimenti 1
Veprimi i natriumit me ujin
‐ bashkëveprim i vrullshëm
‐ natriumi do marri flakë
‐ nëse afrohet një shkrepëse afër ajo do digjet vrullshëm sepse çlirohet gazi hidrogjen
‐ letra e lakmusit merr ngjyrë blu,
fenolftaleina të kuqe
‐ formohet mjedis bazik
Natrium +ujë hidroksid natriumi + hidrogjen
2Na +2H2O = 2NaOH +H2↑
Eksperimenti 2
Veprimi i kalciumit me ujin
‐ bashkëveprim i vrullshëm ‐ kalciumi do të tretet plotësisht
‐ shoqërohet reaksioni me çlirimin e gazit
hidrogjen
‐ letra e lakmusit merr ngjyrë blu,
fenolftaleina të kuqe
‐ formohet mjedis bazik
Kalcium +ujë hidroksid kalciumi + hidrogjen
Ca +2H2O = Ca(OH)2 +H2↑
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / marrëdhënie pyetje‐përgjigje
Mësuesi/ja:
Si u ndjetë në rolin e laborantëve
A patët vështirësi në përdorimin e mjeteve laboratorike.
A arritët në rezultate të sakta që në provën e parë.
A u përputhën njohuritë tuaja teorike me ato që ju arritët gjatë eksperimentit.
A patët vështirësi në zhvillimin e eksperimentit
Vetëvlerësimi i situatës (si tretet në ujë natriumi dhe kalciumi)
Situata quhet e realizuar kur nxënësi realizon disa pika kontrolli:
Kujdes! Për secilën parametër (pikë kontrolli) ne mund të ndjekim një sistem vlerësimi si p.sh.
Nëse bashkëveprimi i natriumit dh kalciumit realizohet plotësisht saktë ‐ 2 nota
Nëse janë bërë përpjekje dhe patën pjesërisht rezultate të sakta ‐ 1 notë
Nëse nuk u tentua të realizohej fare eksperimenti ‐ 0 notë
Na
H2O
H2O
Ca
Libër mësuesi Kimia 9 150
Pikat e kontrollit Nota
respekton rregullat e sigurisë
përdor me kujdes mjetet laboratorike
kryen me saktësi hap pas hapi të gjitha veprimet në eksperiment
arrijnë të realizojnë bashkëveprimin e metaleve natrium dhe kalcium me ujin
realizojnë hetimin e mjedisit që formohet duke përdorur dëftuesit e ngjyrosur
realizojnë shkrimin me fjalë të reaksioneve kimike
realizojnë shkrimin e reaksioneve kimike me anë të formulave kimike
11‐14 Shkëlqyeshëm!
10‐11 Mirë!
7‐9 Fillim i mirë por keni nevojë të përmirësoheni pak.
5‐6 Mjaftueshëm.
1‐4 Mjaft keq! Provoni përsëri
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 6 – Tema 5.6
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Praktikoni dhe zbatoni njohuritë
Situata e të nxënit
Tabela e pyetjeve
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Liston sa më shumë prej elementeve të grupeve IA dhe të IIA.
Përshkruan vetitë fizike të këtyre elementeve.
Argumenton si ndryshojnë vetitë e elementeve në grup
Shkruan me fjalë dhe reaksione kimike bashkëveprime të
metaleve me substanca të tjera.
Krahason dhe tregon ndryshime dhe ngjashmëritë midis
grupeve IA dhe IIA
Fjalët kyçe:
Metale alaklinë; Metale
alkalinë tokësorë; Jone
pozitivë; Aktiv; Dëftues të
ngjyrosur; Okside bazikë
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Biologjia
Burimet:
Libri i nxënësit; Lapsa,
karton dhe letra me ngjyra
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / alfabeti i njëpasnjëshëm
Mësuesi/ja:
Realizon me nxënësit teknikën e ʺalfabetit të njëpasnjëshëmʺ.
Libër mësuesi Kimia 9 151
Për të realizuar këtë teknikë, mësuesi ka përgatitur për secilin nxënës një fletë pune në të cilën
shkronjat e alfabetit vendosen në një format me kuti.
Secili nxënës shkruan në tabelën e alfabetit një term, një fjalë, një emër që sigurisht ka lidhje me
temat e fundit.
Pasi secili plotëson, e këmben alfabetin me shokun ngjitur dhe ky veprim përsëritet disa herë
zinxhir për rreth 5’.
Në fund ndoshta tabela do të kishte një pamje të tillë.
Lexohen me zë para klasës termat apo konceptet për çdo shkronjë të alfabetit.
A
Alkalin
Acid
Aktivitet
B
Bazë
Bashkëveprim
Barium
G
Grup
O
Okside të
metaleve
Oksid bazik
P
Produkt
D
Dioksid
karboni
E
Eksperiment
Energji
R
Rreze
Reduktues
Reaksion
Reaktant
T
Temperatura
shkrirje, vlimi
F
Formulë
Francium
K
Kalçium
Kripëra
L
Litium
M
Metale
Metale alkalin
Metale
alkalino
tokësor
N
Natrium
J
Jometale
Jone
Jone pozitiv
SH
Shpërbërje
Shkrirje
Z
Zëvendësim
V
Valenca
Veti fizike
Veti kimike
Vlim
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ tabela e pyetjeve
Mësuesi/ja:
Në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja për të marrë njohuritë e duhura kërkon nga nxënësit që të
hartojnë në grup pyetje të ndryshme në lidhje me metalet.
Të gjitha pyetjet e hartuara nga nxënësit shkruhen në tabelë /dërrasën e zezë.
Tabela e pyetjeve
1. Çfarë janë metalet?
2. Cilat janë metalet alkalinë dhe alkalinë tokësorë?
3. Cilat janë disa nga karakteristikat kryesore të metaleve alkalinë dhe alkalino tokësor?
4. A mund të listoni disa nga vetitë fizike të metaleve alkalinë dhe alkalin tokësorë?
5. Si mund ti konsiderojmë metalet nga pikëpamja kimike?
6. Cilat janë reaksionet karakteristike për metalet alkalinë dhe alkalino tokësor?
7. A mund të shkruajmë reaksionet karakteristike të tyre?
8. Si ndryshojnë vetitë e metaleve brenda grupit në drejtimin nga lart poshtë?
Libër mësuesi Kimia 9 152
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / lojë në grupe
Mësuesi/ja:
Duke patur parasysh tabelën e pyetjeve, organizon një minikonkurs midis dy grupeve që krijon
në klasë në formën e një loje.
Njëri grup i drejton pyetjet grupit tjetër, ata janë të lirë të ndryshojnë mënyrën dhe formën e të
pyeturit, e rëndësishme është vetëm që ti referohen tabelës së pyetjeve.
Për çdo pyetje ka një pikëzim të caktuar.
Është detyrë e mësuesit që:
Të vlerësojë cilësinë e përgjigjeve
Të mbajë në tabelë pikët e secilit grup
Shpall grupin fitues
Tabela në fund mund të ketë një pamje të tillë:
Lloji i pyetjeve Grupi 1 Grupi 2 Pikët
Çfarë janë _______?
Tre koncepte për secilin grup
3 pikë
Listo _______?
Pesë metale alkalinë
Pesë metale alkalino tokësor
5 pikë
A janë të vërteta pohimet________po /jo, pse?
Dy pohime secili grup
2 pikë
Plotësoni______________?
Metalet alkalinë kanë ____________
Metalet alkalino tokësor kanë __________
2 pikë
Shkruani me fjalë dhe formulë __________?
5 reaksione secili grup
5 pikë
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup
Vlerësojnë dhe vetëvlerësojnë njëri‐tjetrin.
Japin mendime interesante dhe argumentojnë përgjigjet e tyre.
Libër mësuesi Kimia 9 153
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 7 – Tema 6.1
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Shpejtësia e reaksioneve kimike
Situata e të nxënit
Çfarë do të thotë për ju fjala “shpejtësi”
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas
temës mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan me fjalë shprehjen “kinetikë kimike “ dhe
“shpejtësi reaksioni”;
Dallon goditjet e frytshme nga ato jo të frytshme;
Përcakton kushtet që duhen për të realizuar një goditje
të frytshme;
Sjell shembuj nga reaksione që mund të ndodhin
shpejt ose ngadalë;
Fjalët kyçe:
Kinetika kimike; Shpejtësi
reaksioni; Goditje të frytshme
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi, Shkencat shoqërore, gjeografia,
TIK, fizika
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa me
ngjyra; Lapsa; Kartonë me ngjyra
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / klaster
Mësuesi/ja:
Zhvillon një teknikë shumë të njohur për nxënësit
Shkruan në mes të tabelës fjalën
ʺshpejtësiʺ
Kjo teknikë do të luajë rolin e një situate të nxëni
Nxënësit me radhë shprehin mendimet e tyre që mund të kenë lidhje me kiminë ose jo.
Në fund tabela mund të ketë një pamje të tillë:
Koncept fizik V= S x t
Është e matshme
Llogaritet:
për trupa të ndryshëm
për makina
për trena, avionë
për një veprimtari apo punë të kryer
njerëz të ndryshëm ecin me shpejtësi të ndryshme
mjete të ndryshme ecin me shpejtësi të ndryshme
flasim dhe për
shpejtësi zëri, të
foluri, të mësuari...
Shpejtësi
Libër mësuesi Kimia 9 154
Mësuesi/ja:
Duke marrë të gjithë mendimet e nxënësve, në qoftë se ata nuk e lidhin konceptin midis
reaksioneve dhe shpejtësisë, ai mund të shtrojë pyetjen e radhës:
A mund të flasim edhe për shpejtësi të reaksioneve kimike? Si mendoni ju?
Në këtë moment nxënësit bashkë me mësuesen do të konfirmojnë se:
Shpejtësia është një koncept që përdoret gjerësisht edhe në kimi, ajo si koncept analizon se
sa shpejt ndodhin reaksionet kimike. Dega e kimisë që studion reaksionet kimike nga
pikëpamja e shpejtësisë quhet kinetikë kimike!
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari lexim i drejtuar
Mësuesi/ja:
Në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja për të marrë njohuritë e duhura prezanton nxënësit me
rezultatet e të nxënit në formën e disa pyetjeve.
1. Ç’është kinetika kimike?
2. Si ndodh një reaksion kimik?
3. Kur një ndeshje është e frytshme?
Organizon nxënësit në grupe (ose rreshta në klasë) dhe secili grup merr njërën nga pyetjet.
Mësuesi/ja:
Në këtë moment orienton nxënësit që duke shfrytëzuar njohuritë e marra deri tani në lëndën e
kimisë si dhe tekstin e tyre të përpiqen të sjellin informacionin për këto pyetje.
Shkruan në tabelë pyetjet përkatëse në formën e një harte koncepti të vetme.
Ç’është kinetika kimike? Si ndodh një reaksion kimik? Kur një ndeshje është e
frytshme?
Ju lë nxënësve në dispozicion kohën e duhur dhe ndjek me kujdes punën e gjithsecilit grup.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi/hartë koncepti
Mësuesi/ja:
‐ Secili grup përfundon punën e tij dhe informacioni mund të paraqitet në karton të madh
me ngjyra ose edhe direkt në tabelë.
‐ Përfaqësuesit e secilit grup japin informacionin e kërkuar.
‐ Në fund është detyrë e mësuesit që të qartësojë dhe të detajojë më tej këtë informacion.
‐ Mbas gjithë diskutimeve tabela në fund mund të kishte një pamje të tillë:
Ç’është kinetika kimike? Si ndodh një reaksion kimik? Kur një ndeshje është e
frytshme?
‐ Kinetika kimike është një
ndër degët e kimisë
‐ Që të ndodh një reaksion kimik duhet që të
Që të kemi një ndeshje të
frytshme duhet:
Libër mësuesi Kimia 9 155
‐ Studion shpejtësinë e reaksioneve kimike
‐ Faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksionit
përplasen grimcat me
njëra‐tjetrën.
‐ Gjatë përplasjeve prishen disa lidhje e formohen disa
lidhje të reja.
‐ Të gjitha ndeshjet që çojnë në formimin e produkteve
quhen ndeshje të frytshme.
‐ grimcat duhet të zotërojnë
energjinë e domosdoshme
për të bashkëvepruar
‐ Kjo energji shpesh sigurohet nga jashtë në
formën e temperaturës,
flakës së llambës... etj.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup, janë aktiv, parashikojnë drejt kur një ndeshje është e
frytshme.
Respektojnë dhe vetëvlerësojnë njëri‐tjetrin.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
Punë hulumtuese:
‐ Analizoni kohën e ndodhjes së disa ndryshimeve kimike në kushte shtëpie.
‐ Sillni fakte si bëni të mundur apo përshpejtoni ju vetë këto ndryshime.
Nga përvoja:
Praktikimi i teknikave të tilla stimulon punën në grup, nxit imagjinatën, forcon ndjenjën e
kolektivitetit etj.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 8 – Tema 6.2
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksionit kimik
Situata e të nxënit
Pse ashklat e drurit digjen më shpejt se një trung i madh, pse natriumi dhe kalciumi treten në
mënyra të ndryshme në ujë, pse në temperature të lartë tretet me shumë kripë se në
temperature të ulët?
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Koncepton me fjalë shpejtësinë e një reaksioni kimik
Liston faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksioneve
kimike.
Argumentojnë çfarë raporti qëndron midis secilit prej
faktorëve dhe shpejtësisë së reaksionit
Fjalët kyçe:
Shpejtësi reaksioni
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, TIK.
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa,
lapsa ose karton me ngjyra
Libër mësuesi Kimia 9 156
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / situatë problemore
Mësuesi/ja:
‐ Prezanton para nxënësve situatën e të nxënit
‐ Në fillim kërkon nga gjithsecili që të dëgjojnë me kujdes situatën e dhënë dhe t’ju përgjigjen
pyetjeve që do t’ju shtrohen.
‐ Situata që do t’ju jepet përfaqëson edhe situatën e të nxënit, kjo situatë mund të ishte e tillë:
Pse ashklat e drurit digjen më shpejt se një trung i madh, pse natriumi dhe kalciumi treten në
mënyra të ndryshme në ujë, pse në temperature të lartë tretet me shumë kripë se në temperature
të ulët ? Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë.
‐ Nxënës të ndryshëm japin përgjigje të ndryshme
‐ Mësuesi respekton të gjitha përgjigjet e nxënësve dhe i përgatit ata për fazën tjetër të orës
mësimore
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ hartë koncepti
Mësuesi/ja:
‐ Organizon nxënësit në grupe.
‐ Secili grup pajiset me disa fleta pune të përgatitura më parë.
‐ Të gjitha grupet do të kenë të njëjtën fletë pune.
Shpejtësia e reaksioneve
kimike
Çfarë është shpejtësia e reaksioneve kimike?
si shënohet,
me çfarë matet,
kush ndikon në shpejtësinë e reaksioneve kimike?
‐ Ju lë në dispozicion nxënësve kohën e nevojshme për të plotësuar fletën e punës.
‐ Një përfaqësues nga secili grup prezanton punën e grupit.
‐ Synohet që të gjitha grupet të jenë në një konkluzion të përbashkët.
‐ Kur të gjitha grupet mbarojnë prezantimin, fleta e punës mund të kishte një pamje të tillë:
Shpejtësia e reaksioneve kimike
Çʹështë shpejtësia e reaksioneve kimike? Shpejtësia e reaksionit jep të dhëna mbi
ndryshimin e përqendrimit të substancave
në njësinë e kohës.
Si shënohet shpejtësia? Shpejtësia shënohet me ‐ V
Libër mësuesi Kimia 9 157
Me çfarë matet shpejtësia? Mol/l s
Kush ndikon në shpejtësinë e reaksioneve
kimike?
Ndikojnë disa faktorë:
Natyra kimike e substancave
Temperatura
Përqendrimi
Katalizatorë
Sipërfaqja e kontaktit
Trysnia për gazet
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / shkrimi i shpejtë
Mësuesi/ja:
‐ Ju tregon nxënësve se do kalojnë në veprimtarinë e fundit ‐ “shkrimi i shpejtë”
‐ Për të realizuar këtë teknikë, mësuesi/ja ju thotë nxënësve:
Pa ndalur dorën për tre minuta shkruani çfarë t’ju vijë në mëndje për shpejtësinë e reaksioneve
dhe faktorët që ndikojnë në ndodhjen e tyre
‐ Në fund disa nga nxënësit lexojnë shkrimet e tyre, janë ata vetë që përcaktojnë kush është
shkrimi më i mirë.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup, janë të përgjegjshëm dhe respektojnë mendimin e njëri‐
tjetrit
Vlerësojnë dhe vetëvlerësojnë njëri‐tjetrin.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
Hulumtojmë së bashku... shpejtësia e reaksionit!
Konkluzion!!
Të gjitha faktorët e shpejtësisë janë në përpjesëtim të drejtë me shpejtësinë e reaksionit
Kjo do të thotë që:
Sa më e grimcuar që të jetë substanca, aq më i madh është numri i përplasjeve dhe
ndeshjeve midis grimcave, aq më i madh është numri i ndeshjeve të frytshme midis
substancave, aq më e madhe është shpejtësia e vetë reaksionit.
Libër mësuesi Kimia 9 158
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 9 – Tema 6.3
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Ndikimi i temperaturës dhe përqendrimit
Situata e të nxënit
“Situatë problemore”
Një kilogram kripë kur tretet më shpejt në temperaturën 200 C apo 600 C? Pse? Çfarë ndodh?
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas
temës mësimore:
Nxënësi:
Liston të gjithë faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e
reaksionit kimik;
Përshkruan mënyrën se si ndikon përqendrimi i
substancave në shpejtësinë e reaksionit;
Përshkruan mënyrën se si ndikon temperatura në
shpejtësinë e reaksionit kimik;
Identifikon në çfarë raporti qëndron shpejtësia e
reaksionit me këto faktorë.
Fjalët kyçe:
Përqendrimi i substancave;
Temperatura
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Fizika, TIK
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa dhe
lapsa me ngjyra; Kartonë me ngjyra
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / situatë problemore
Mësuesi/ja:
‐ Prezanton para nxënësve situatën e të nxënit, e cila në këtë rast është thjesht një pyetje:
Një kilogram kripë, kur tretet më shpejt në temperaturën 200C apo 600C Pse?, Çfarë ndodh?
‐ Nxënës të ndryshëm japin përgjigje të ndryshme
‐ Synohet që për çdo përgjigje të jepet sqarimi përkatës, kur duhet është mësuesi që ndërhyn
për të sqaruar më tej konceptet dhe idetë.
‐ Mësuesi respekton të gjitha përgjigjet e nxënësve dhe i përgatit ata për fazën tjetër të orës
mësimore
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ ditar dy pjesësh
Mësuesi/ja:
‐ Organizon nxënësit në dyshe dhe ju jep fleta pune në lidhje me ndikimin e temperaturës
dhe përqendrimit në shpejtësinë e reaksionit.
‐ Secila dyshe do të ketë njërën prej fletëve të punës që mund të jenë të tilla.
‐ Nxënësit do të punojnë pikërisht në përputhje me këtë listë të elementeve.
Libër mësuesi Kimia 9 159
Fleta Nr. 1
Koncepti Komenti në lidhje me këtë koncept
Temperatura
Fleta Nr. 2
Koncepti Komenti në lidhje me këtë koncept
Përqendrimi
‐ Ju lë kohë të mjaftueshme nxënësve për plotësimin e fletëve të punës.
‐ Pasi diskutojnë, të gjitha mendimet e tyre do hidhen në tabelë së bashku me mësuesin.
‐ Në fund tabela mund të kishte një pamje të tillë.
Fleta Nr 1
Koncepti Komenti në lidhje me këtë koncept
Temperatura
Faktor në ndryshimin e shpejtësisë së reaksionit.
Sa më e madhe temperatura aq më e madhe edhe shpejtësia e reaksionit dhe e
kundërta. (ushqimet ruhen në frigorifer në temperatura të ulta që të
ngadalësohen reaksionet kimike që mund tʹi prishin ato)
Rritja e temperaturës ndikon në rritjen e shpejtësisë së reaksionit për dy arsye:
Grimcat lëvizin me shpejtësi më të madhe e për pasojë goditen më shpesh;
Grimcat zotërojnë më shumë energji dhe ka më shumë shanse të veprojnë
kur ato përplasen.
Pra: Shpejtësia rritet me rritjen e temperaturës dhe ulet me uljen e temperaturës.
Fleta Nr 2
Koncepti Komenti në lidhje me këtë koncept
Përqëndrimi i substancave Faktor në ndryshimin e shpejtësisë së reaksionit.
Sa më i madh është përqendrimi i substancave aq më e madhe edhe shpejtësia
e reaksionit dhe e kundërta.
Rritja e përqendrimit ndikon në rritjen e shpejtësisë së reaksionit sepse:
Me rritjen e përqendrimit rritet numri i molekulave në njësinë e vëllimit,
pra do rritet numri i goditjeve dhe përplasjeve midis molekulave, do rritet
numri i goditjeve të frytshme, si pasojë do rritet edhe shpejtësia e
reaksionit.
Pra: Shpejtësia rritet me rritjen e përqendrimit dhe ulet me uljen e tij.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / diskutojmë së bashku
Mësuesi/ja:
Nxënësit diskutojnë së bashku mbi të gjitha informacionet e fituara.
Shpeshherë në këto diskutime ndërhyn edhe mësuesi.
Libër mësuesi Kimia 9 160
Në këto diskutime nxënësit aftësohen të vlerësojnë njëri‐tjetrin dhe të vetëvlerësojnë veten e tyre.
Kujdes!
Momenti shumë i rëndësishëm në këtë debat është diskutimi i situatës fillestare dhe
mundësisht sjellja e situatave të reja, e rasteve në të cilat vërtet temperatura dhe
përqendrimi ndikojnë në përshpejtimin e proceseve të ndryshme kimike ose jo.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e
përshtatshme për të diskutuar, komentuar e sjellë ide në lidhje me situatën fillestare.
Situata quhet e realizuar kur nxënësit japin gjykime të sakta në lidhje me shpejtësinë
dhe faktorët kryesorë që ndikojnë në të.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 10 – Tema 6.4
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Ndikimi i katalizatorëve
Situata e të nxënit
Jeni duke biseduar mes miqsh, situata nuk është shumë e këndshme, një ndjesi e zymtë është
në hapësirë, papritur erdhi Keisi!!! Papritur gjithçka ndryshoi, ishte një katalizator i vërtetë.
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Jep informacion mbi katalizatorët dhe llojet e tyre.
Tregon raportin midis katalizatorëve dhe shpejtësisë së reaksionit.
Sjell shembuj të reaksioneve kimike në prani ose jo të katalizatorëve
Interpreton varësinë që ekziston midis katalizatorëve dhe e
shpejtësisë së reaksionit
Fjalët kyçe:
Katalizatorët;
Inhibitorë;
Katalizator biologjik;
Katalizator kimik;
Katalizë homogjene;
Kataliza heterogjene
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Matematika
Burimet:
Libri i nxënësit;
Shkumësa, lapsa dhe
kartonë me ngjyra
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / imagjinatë e drejtuar
Mësuesi/ja:
‐ Propozon situatën e të nxënit, në përmbushje të interesave të nxënësit..
‐ Ju lexon atyre një material të thjeshtë dhe kërkon prej tyre ta imagjinojnë këtë situatë.
Libër mësuesi Kimia 9 161
Jeni duke biseduar mes miqsh, situata nuk është shumë e këndshme, një ndjesi e zymtë
është në hapësirë, papritur erdhi Keisi!!! Papritur gjithçka ndryshoi, ishte një katalizator i
vërtetë.
Mësuesi/ja:
‐ Pyet nxënësit:
Si u ndjetë në këtë rol?
Si e imagjinuat?
Çfarë ju erdhi menjëherë në mendje?
A keni dëgjuar ndonjëherë për katalizatorët? ........ etj
‐ Nxënësit japin mendime dhe ide të ndryshme, për çdo paqartësi që ata mund të kenë ju
bëhet e ditur se do sqarohen më tej gjatë zhvillimit të orës mësimore.
‐ Në këtë moment kalohet në fazën tjetër të orës mësimore.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ punë në grupe
Mësuesi/ja:
‐ Organizon nxënësit në grupe dhe secilit grup iu jep fleta pune me pyetjen përkatëse
‐ Pyetjet e hartuara nga mësuesi janë
Ç’janë katalizatorët, ç’mund të themi për to?
Si i grupojmë katalizatorët?
Si funksionojnë katalizatorët, pra si ndikojnë ata në shpejtësinë e reaksionit kimik?
‐ Në përfundim mësuesi/ja ka përgatitur tre fleta pune në bazë të pyetjeve të hartuara.
Grupi i parë
Ç’janë katalizatorët,
ç’mund të themi për to?
Grupi i dytë
Si i grupojmë
katalizatorët?
Grupi i tretë
Si funksionojnë
katalizatorët?
‐ Ju lihet në dispozicion nxënësve koha e domosdoshme për të punuar me fletën e punës
‐ Secili grup prezanton fletën e punës në tabelë, ata janë të lirë të gjykojnë dhe vlerësojnë
‐ punën e gjithsecilit.
‐ Në fund fletët e punës mund të kishin një pamje të tillë:
Libër mësuesi Kimia 9 162
Grupi i parë Janë substanca që përshpejtojnë pra rrisin, shpejtësinë e
reaksionit kimik.
Përdoren në sasi të vogla.
Në fund të reaksionit katalizatori ngelet i pandryshuar.
Në përgjithësi i kemi substanca të ngurta të cilat mund të
përdoren edhe të grimcuara për të rritur sipërfaqen e kontaktit.
Metalet kalimtare luajnë shpesh rolin e katalizatorëve.
Katalizatorët kanë karakter specifik, pra për një reaksion kemi
një katalizator përkatës.
Ç’janë katalizatorët,
ç’mund të themi për to?
Grupi i dytë Katalizatorët mund t’i grupojmë:
Sipas ndikimit që kanë në reaksionet kimike në
a) katalizator pozitiv ‐ rrit shpejtësinë e reaksionit
b) katalizator negativ ‐ ul shpejtësinë e reaksionit, inhibitorë
Sipas llojit të reaksioneve ku ndikojnë në:
a) katalizatorë kimike
b) katalizatorë biologjikë
Enzima
Përshpejtojnë ndodhjen e reaksioneve biologjik brenda së gjallës
Enzimat janë molekula me natyrë proteinike ‐ katalizatorë
natyralë
Enzimat kanë shumë karakter specifik – çdo enzime kontrollon
vetëm një reaksion në qelizë.
Janë të ndjeshme ndaj temperaturës (denatyrohen, humbasin
funksionin.
Si i grupojmë
katalizatorët?
Grupi i tretë A + BAB
Në prani të katalizatorit ky reaksion do të ndodhte:
A + K AK
AK + B AB +K
Dukuria e ndryshimit të shpejtësisë me anë të katalizatorëve quhet
katalizë.
Kataliza mund të jetë:
Katalizë homogjene:
substancat bashkëvepruese dhe katalizatorët në të njëjtën gjendje
agregate
Katalizë heterogjene:
substancat bashkëvepruese dhe katalizatorët janë në gjendje
agregate të ndryshme.
Si funksionojnë
katalizatorët?
Libër mësuesi Kimia 9 163
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / dy të vërteta një gënjeshtër
Mësuesi/ja:
‐ Informohen nxënësit se do zhvillojnë lojën ʺdy të vërteta një gënjeshtërʺ.
‐ Kërkohet që nxënës të ndryshëm të listojnë tre karakteristika për katalizatorët ku njëra prej
tyre të jetë e gabuar pra e gënjeshtër.
‐ Është detyrë e nxënësve të tjerë të gjejnë gabimin e shokut.
‐ Loja p.sh, mund të nisi në këtë mënyrë nga vetë mësuesi/ja.
Mësuesi thotë: katalizatorët
janë substanca që ndryshojnë shpejtësinë e reaksionit
marrin pjesë në reaksion por nuk harxhohen
nuk kanë karakter specifik
JONA PLOTËSON
Është e vërtetë që katalizatorët e ndryshojnë shpejtësinë e reaksionit dhe nuk
konsumohen kur marrin pjesë në këto reaksione por ato kanë natyrë specifike.
Ky veprim do të përsëritet disa herë nga nxënës të ndryshëm.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup, respektojnë, vlerësojnë dhe gjykojnë punën e njëri‐tjetrit.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 11 – Tema 6.5
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Përdorimi i katalizatorëve
Situata e të nxënit
Empatia
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përshkruajnë me fjalë ç’janë katalizatorët.
Liston disa karakteristika të tyre.
Tregon pse katalizatorët janë të rëndësishëm në industri dhe
jetën e përditshme
Jep informacion për konvertuesit katalitikë
Fjalët kyçe:
Katalizatorë; Konvertues
katalitik
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Matematika,
Fizika
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa,
lapsa dhe kartonë me
ngjyra
Libër mësuesi Kimia 9 164
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / empatia
Mësuesi/ja:
‐ Synon që në këtë fazë të ngacmoj imagjinatën e nxënësve dhe të fillojnë sa më këndshëm
veprimtarinë praktike me anë të një teknike jo të panjohur për ta që është EMPATIA.
‐ Kërkon nga nxënësit që duke e vënë veten në vetën e parë, për rreth pesë minuta të
realizojnë një shkrim që do të fillojë me fjalët: UNË JAM...
‐ Është e rëndësishme që ata të trajtojnë shprehje dhe koncepte të marra pikërisht në këto
mësime të fundit:
‐ Disa prej mundësive mund të ishin:
Unë jam një reaksion kimik........!
Unë jam një katalizator...............!
Unë jam temperatura...................!
Unë jam një enzimë.....................!
Unë jam.......................!
‐ Ju jep nxënësve kohën e duhur për të paraqitur shkrimin e tyre.
‐ Lexohen disa nga punimet më të mira.
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari e drejtuar
Mësuesi/ja
Në vazhdim të diskutimit mësuesi për të arritur në konkluzionet e duhura harton për nxënësit
disa pyetje:
Cilët janë faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksionit kimik?
Nxënësi: në shpejtësinë e reaksionit kimik ndikojnë disa faktorë që janë:
Temperatura
Përqendrimi
Sipërfaqja e kontaktit
Lloji i substancave bashkëvepruese
Katalizatorët
Në çfarë raporti janë këto faktorë dhe shpejtësia e reaksionit?
Nxënësi: Shpejtësia e reaksionit me të gjithë këto faktorë është në përpjesëtim të drejtë, pra sa
më e madhe temperatura, përqendrimi i substancave, aktiviteti i tyre apo prania e
katalizatorëve aq më e madhe do të jetë edhe shpejtësia e reaksionit
Çfarë dimë për katalizatorët?
Nxënësi: Katalizatorët janë substanca kimike që përshpejtojnë ose ngadalësojnë reaksionet
kimike. Ato mund të jenë katalizatorë kimikë apo biologjik.
A janë të rëndësishëm katalizatorët në reaksione të ndryshëm kimike?
Nxënësi: Katalizatorët janë shumë të rëndësishëm sepse:
1. Përdorimi i tyre kursen kohë, energji dhe para.
2. Shumica e proceseve biokimike ndodhin në prani të enzimave.
Libër mësuesi Kimia 9 165
3. Në shumë reaksione industriale përdoren enzimat sepse shpesh janë shumë efikase
edhe për këto procese.
Ç’mund të themi për konvertuesit katalitik?
Nxënësi: Janë filtra katalitik, pjesë sistemi e të gjitha makinave (detyrim ligjor). Shmangin
çlirimin në atmosferë të gazeve të monoksidit të karbonit, të oksideve të azotit dhe
hidrokarbureve të tjera që janë të padjegura.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / organizues grafik
Mësuesi/ja:
‐ Synon në përmbledhjen e të gjithë informacioneve në një organizues grafik
‐ Nxënësit në grupe hartojnë organizues grafik të formave të ndryshme, ndoshta një mënyrë
paraqitje do të ishte si kjo këtu:
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup, respektojnë, vlerësojnë dhe gjykojnë punën e njëri‐
tjetrit.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi.
Përcakton ndodhjen e reaksionit
Tregon sa shpejt zvogëlohet
përqendrimi i substancave
fillestare Tregon sa shpejt
formohen produktet Shpejtësia e reaksionit
varet nga temperatura
varet nga sasia e
substancave
(përqendrimi)
varet nga aktiviteti i
substancave pjesëmarrëse
varet nga katalizatorët
shkalla e grimcimit
sipërfaqja e kontaktit
katalizatorë + enzima katalizatorë ‐
Varet nga disa
faktorë
Libër mësuesi Kimia 9 166
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 12 – Tema 6.6
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Punë laboratori: Shpejtësia e reaksioneve kimike
Situata e të nxënit
Përmbledhje e strukturuar
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës
sipas temës mësimore:
Nxënësi:
Tregon aftësi në përdorimin e teknikave,
aparateve dhe materialeve.
Realizon me shumë kujdes të gjitha veprimtaritë.
Vrojton me kujdes të gjithë ecurinë e
eksperimentit.
Analizon dhe arrin në konkluzione
SIGURIA
Zbatimi i rregullave të sigurisë
Lidhja me fushat e tjera ose me temat
ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore,
Matematika, Fizika
Burimet:
Mbajtëse provëzash; stativ, klorat
kaliumi, dioksid mangani, llambë
alkooli, acid klorhidrik, copa zinku,
karbonat kalciumi, pipëz e shkallëzuar
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / përmbledhje e strukturuar
Mësuesi/ja:
‐ Me anë të dy ose tre fjalive përmbledh atë që do synohet në këtë punë laboratori.
‐ Kërkon nga nxënësit kujdes në përdorimin e mjeteve dhe aparateve të ndryshëm.
‐ Kërkon që të jenë të përgjegjshëm gjatë zhvillimit të eksperimenteve
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive / veprimtari e drejtuar
Mësuesi/ja:
‐ Orienton nxënësit të organizohen në grupe.
‐ Merr informacionin e duhur nga nxënësit në lidhje me mënyrën se si ndikon temperatura,
përqendrimi dhe katalizatorët në shpejtësinë e reaksionit.
‐ Informon nxënësit se do të zhvillohen tri eksperimente.
Eksperimenti 1 Ndikimi i katalizatorit në shpejtësinë e reaksionit kimik
Eksperimenti 2 Ndikimi i përqendrimit në shpejtësinë e reaksionit kimik
Eksperimenti 3 Ndikimi i sipërfaqes së kontaktit në shpejtësinë e reaksionit kimik
Nxënësit e secilit grup përshkruajnë me fjalë mënyrën e zhvillimit të eksperimentit.
Pasi jemi të bindur se kemi të gjitha mjetet e duhura.
Njohim shumë mirë materialin teorik.
Kemi marrë të gjitha masat e sigurisë.
Libër mësuesi Kimia 9 167
Nxënësit të ndarë në grupe zhvillojnë eksperimentet.
Eksperimenti 1
Ndikimi i
katalizatorit
MnO2—luan rolin e katalizatorit i cili rrit shpejtësinë e reaksionit
Eksperimenti 2
Ndikimi i
përqendrimit
Në provëzën që përqendrimi i acidit klorhidrik është më i madh,
eksperimenti ndodh më shpejt.
Eksperimenti 2
Ndikimi i
sipërfaqes së
kontaktit
Sa më e grimcuar të jetë substanca aq më shpejt ndodh edhe
reaksioni kimik, pra atje ku kemi gëlqere pluhur reaksioni ndodh më
shpejt.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / marrëdhënie pyetje‐përgjigje
Mësuesi/ja:
‐ Si u ndjetë në këtë rol?
‐ A patët vështirësi në përdorimin e mjeteve laboratorike?
‐ A arritët në PËRFUNDIME të sakta që në provën e parë?
‐ A u përputhën njohuritë tuaja teorike me ato që ju arritët gjatë eksperimentit?
‐ A patët vështirësi në montimin e aparateve?
Vetëvlerësimi i situatës (FAKTORËT DHE SHPEJTËSIA E REAKSIONEVE KIMIKE)
Situata quhet e realizuar kur nxënësi realizon disa pika kontrolli:
Kujdes!
Për secilën parametër (pikë kontrolli) ne mund të ndjekim një sistem vlerësimi si p.sh.
KClO3
MnO2
nx
KClO3 KCl + O2
5 ml acid klorhidrik
ZINK
Zn + HCl Zn Cl2 + H2
3 ml acid klorhidrik
pluhur CaCO3CaCO3
CaCO3 + HCl CaCl2 +H2CO3
Shtojmë 2ml acid klorhidrik
Libër mësuesi Kimia 9 168
Nëse zhvillohen të tria eksperimentet saktë ‐ 2 nota
Nëse janë bërë përpjekje dhe patën pjesërisht sukses ‐ 1 notë
Nëse nuk u tentua të realizohej asnjë eksperiment ‐ 0 notë
Pikat e kontrollit Nota
respekton rregullat e sigurisë
përdor me kujdes mjetet laboratorike
kryen me saktësi hap pas hapi të gjitha veprimet në eksperiment
vëzhgojnë procesin e ndikimit të temperaturës dhe përqendrimit dhe shkallës së
grimcimit të substancave në shpejtësinë e reaksionit
realizojnë shkrimin me fjalë të reaksioneve kimike
realizojnë shkrimin e reaksioneve kimike me anë të formulave kimike
11‐14 Shkëlqyeshëm!
10‐11 Mirë!
7‐9 Fillim i mirë por keni nevojë të përmirësoheni pak.
5‐6 Mjaftueshëm.
1‐4 Mjaft keq!
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 13 – Tema 6.7
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Reaksionet ekzotermike
Situata e të nxënit
Një material filmik mbi zhvillimin në natyrë të reaksioneve të ndryshme dhe energjinë që i
shoqëron këto reaksione
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan me fjalë reaksionet ekzotermike;
Përcakton drejt raportin midis energjisë së reaktantëve dhe
produkteve në një reaksion ekzotermik;
Liston lloje të ndryshme reaksionesh ekzotermike;
Shkruan me fjalë dhe formulë reaksione të ndryshme
ekzotermike;
Identifikon saktë cilat reaksione sillen si reaksione ekzotermike;
Përcakton njësinë matëse të sasisë së energjisë për një reaksion
ekzotermik.
Fjalët kyçe:
Energji; reaksione
ekzotermike
Libër mësuesi Kimia 9 169
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Matematika
Burimet:
Libri i nxënësit;
Shkumësa, lapsa dhe
kartonë me ngjyra
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / brain storming
Mësuesi/ja:
‐ Prezanton rezultatet e të nxënit dhe propozon një material filmik
Nxënësit vëzhgojnë me kujdes materialin filmik.
Japin mendime dhe diskutojnë rreth këtij materiali duke u përqendruar më shumë tek koncepti
mbi energjinë:
‐ Në këtë moment mësuesi organizon nxënësit në dyshe dhe ju drejton pyetjen:
Duke u bazuar në ato që dinit dhe patë gjatë materialit filmik plotësoni fletët e punës mbi ‘ENERGJINË’
Në fleta me ngjyra në dyshe ata plotësojnë konceptin mbi ENERGJINË
Secila dyshe pas disa minutash jep informacionin e vet. (fletët me ngjyra ngjiten në dërrasë)
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ mësim i përqendruar mbi argumente
Mësuesi /ja
‐ Grupon nxënësit në dyshe.
‐ Secilës dyshe i jep fletë pune të përgatitura më parë.
‐ Çdo fletë pune do të ketë një listë elementesh.
‐ Nxënësit do të punojnë pikërisht në përputhje me këtë listë të elementëve.
Pyetja Çfarë janë reaksionet ekzotermike
Për Përgjigja që duhet të japin
Ars Arsyeja (pse duhet ta pranojmë përgjigjen e dhënë)
Shëm Shembuj reaksionesh
Pr Provat që të pranojmë faktet.
‐ Orientohen nxënësit qe të vendosin këto shenja në paragrafët e mësimit dhe të plotësojnë
me kujdes fletët e punës.
aftësi për të kryer punë shprehet në forma të ndryshme
jaul /kilojaul
energji e erës, ujit, diellit
shoqëron reaksionet kimike
është e domosdoshme për natyrën
energji
Libër mësuesi Kimia 9 170
‐ Ndërkohë që ata janë duke punuar mësuesi kalon me kujdes tek secila dyshe dhe sqaron
për pyetjet që ata mund të kenë.
‐ Studiojnë tekstin për rreth 10‘ dhe më pas diskutojnë në grup dhe me gjithë klasën.
‐ Të dhënat për pyetjen e shtruar hidhen në tabelë.
Pyetja Çfarë janë reaksionet ekzotermike
Për Reaksione ekzotermike janë reaksionet që shoqërohen me çlirim energjie
Ars Reaksion ekzotermik, çlirim energjie
Energjia e reaktantëve ˃ Energjia e produkteve
Energjia që shoqëron reaksionin kimik shënohet me Q dhe shprehet me
kiloxhaul /jaul
Q< 0
Sasia e energjisë në përpjesëtim të drejtë me substancat nistore.
Shë 2 2C O CO
2 3CaO CO CaCO
2 2 33N H NH
CH4 + O2 CO2 + 2H2O
Pr Reaksionet e djegies
Reaksionet e bashkimit
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / loja me top
Mësuesi/ja:
Organizon përforcimin me anë të një loje:
Hapi 1: Harton pyetjen: Ç’janë reaksionet ekzotermike?
Hapi 2: Hedh topin duke ia drejtuar njërit prej nxënësve.
Hapi 3: Nxënësi që ka topin në dorë duhet tʹi përgjigjet pyetjes.
Hapi 4: Ja hedh topin një shoku/shoqeje tjetër, duke i bërë pyetjen përkatëse.
Loja përsëritet disa herë zinxhir për të siguruar pjesëmarrjen e sa më shumë nxënësve dhe për
të përforcuar njohuritë e marra.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup, janë aktiv e japin ide interesante.
Shkruajnë saktë reaksionet ekzotermike me fjalë ose formulë.
Vlerësojnë dhe vetëvlerësojnë njëri‐tjetrin.
Libër mësuesi Kimia 9 171
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 14 – Tema 6.8
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Reaksionet endotermike
Situata e të nxënit
Lojë në dyshe, njëri thotë një reaksion kimik tjetri thotë nëse është apo jo reaksion ekzotermik.
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Përshkruan me fjalë reaksionet endotermike.
Përcakton drejt raportin midis energjisë së reaktantëve dhe
produkteve në një reaksion endotermik.
Liston lloje të ndryshme reaksionesh endotermike.
Shkruan me fjalë dhe formulë reaksione të ndryshme
endotermike.
Identifikon saktë cilat reaksione sillen si reaksione
endotermike.
Përcakton shenjën e Q në një reaksion ekzo dhe endotermik.
Tregon ndryshimet midis reaksioneve ekzo dhe
endotermike.
Fjalët kyçe:
Reaksion endotermik;
Reaktant; Produkte
reaksione Shpërbërje
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Matematika
Burimet:
Libri i nxënësit;
Shkumësa,lapsa dhe
kartonë me ngjyra
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / mësim i përqendruar në argumente (VAZHDIM I ORËS
SË KALUAR)
Mësuesi/ja:
‐ Grupon nxënësit në dyshe.
‐ Secilës dyshe i jep fletë pune të përgatitura më pare
‐ Çdo fletë pune do të ketë një listë elementësh.
‐ Nxënësit do të punojnë pikërisht në përputhje me këtë listë të elementëve.
Pyetja Çfarë janë reaksionet ENDOTERMIKE
Për Përgjigja që duhet të japin
Ars Arsyeja (pse duhet ta pranojmë përgjigjen e dhënë)
Shëm Shembuj reaksionesh
Pr Provat që të pranojmë faktet.
‐ Orientohen nxënësit qe të vendosin këto shenja në paragrafët e mësimit dhe të plotësojnë
me kujdes fletët e punës
Libër mësuesi Kimia 9 172
‐ Studiojnë tekstin për rreth 10‘ dhe më pas diskutojnë në grup dhe me gjithë klasën.
‐ Të dhënat për pyetjen e shtruar hidhen në tabelë.
Pyetja Çfarë janë reaksionet endotermike
Përgjigje Reaksione endotermike janë reaksionet që shoqërohen me marrje energjie
Arsyeja Reaksion endotermik, thithje energjie
Energjia e reaktantëve < Energjia e produkteve
Q > 0
Sasia e energjisë në përpjesëtim të drejtë me substancat nistore.
Shembuj 3 2 23NH N H
3 2
T
MgCO MgO CO
3 2KClO KCl O
Prova Reaksionet e shpërbërjes
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ evidento, grupo dhe puno në grup
Mësuesi/ja:
‐ Organizon klasën në grupe me 3‐4 nxënës.
‐ Në secilën tavolinë në letra me ngjyra shkruhen reaksione të ndryshme kimike.
‐ Synon që këto reaksione të jenë edhe ekzotermike edhe endotermike.
‐ Duke marrë kohën e domosdoshme nxënësit në grup evidentojnë, dhe grupojnë reaksionet
në ekzo dhe endotermike.
‐ Secili grup i prezanton gjetjet në tabelë në kartonë me ngjyra ose edhe thjesht në tabelën e
zeze me shkumësa me ngjyra.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / Diagrami i Venit
Mësuesi/ja:
‐ Ju bën me dije nxënësve se do kalohet në etapën e fundit të orës mësimore.
‐ Duke shfrytëzuar të gjitha njohuritë tuaja mbi reaksionet ekzo dhe endotermike evidentoni
të gjitha ndryshimet dhe ngjashmëritë midis tyre.
‐ Nxënësit punojnë në grupe, ju lihet koha e domosdoshme dhe më pas secili grup prezanton
punën e vet në tabelë.
‐ Grupet e tjera përballin mendimet e tyre me ato të shokëve, n.q.s ka nevojë bëhen edhe
ndryshime deri sa të arrihet në një mendim përfundimtar.
‐ Në fund tabela mund të kishte një pamje të tillë.
Reaksionet ekzotermike Reaksionet endotermike
Ngjashmëri midis reaksioneve ekzo dhe endotermike
Shoqërohen me ndryshim energjie Shoqërohen me ndryshim energjie
Libër mësuesi Kimia 9 173
Energjia në përpjesëtim të drejtë
reaktantët
Energjia shprehet me kilojaul
Energjia në përpjesëtim të drejtë
reaktantët
Energjia shprehet me kilojaul
Ndryshime midis reaksioneve ekzo dhe endotermike
Çlirohet energji
Er > Ep
Q < 0
Janë reaksionet e bashkimit dhe djegies
Thithet energji
Er < Ep
Q > 0
Janë vetëm reaksionet e shpërbërjes
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup, janë aktiv e japin ide interesante.
Parashikojnë saktë reaksionet ekzo dhe endotermike.
Sjellin sa më shumë shembuj reaksionesh ekzo dhe endotermike
Vlerësojnë dhe vetëvlerësojnë njëri‐tjetrin.
Detyrat dhe puna e pavarur:
Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:
Nga përvoja:
Puna në grup është shumë e rëndësishme për nxënësit.
Ndërthurja e ideve teorike me ato praktike zgjon më shumë interesin dhe ngacmon te
nxënësit ide interesante.
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 15 – Tema 6.9
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Punë laboratori: Reaksionet ekzo dhe endotermike
Situata e të nxënit
Shembuj reaksionesh në laborator
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Tregon aftësi në përdorimin e teknikave, aparateve dhe
materialeve.
Realizon me shumë kujdes të gjitha veprimtaritë.
Vrojton me kujdes të gjithë ecurinë e eksperimentit.
Analizon dhe arrin në konkluzione
SIGURIA
Zbatimi i rregullave të
sigurisë.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Matematika
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa,
lapsa dhe kartonë me
ngjyra; Mbajtëse provëzash
Libër mësuesi Kimia 9 174
me provëza, kapëse
kupshore, porcelani, lugë
metalike, stativ, llambë
alkooli, gyp zhvillimi,
klorat kaliumi, dioksid
mangani, zink e acid
sulfurik.
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / diskutimi i njohurive paraprake
Mësuesi/ja:
‐ Synon që në këtë fazë të sjellë para nxënësve njohuritë teorike mbi reaksionet ekzo dhe
endotermike
‐ Shtron para nxënësve disa pyetje të rëndësishme:
Si i klasifikojmë reaksionet nga pikëpamja energjetike.
Çfarë janë reaksionet ekzotermike. Çfarë janë reaksionet endotermike.
A mund të sillni teorikisht shembuj të reaksioneve ekzo dhe endotermik.
A mund të dallojmë me sy të lirë një reaksion ekzo apo endotermik
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari e drejtuar në grupe
Mësuesi/ja:
‐ Pa humbur kohë organizon nxënësit në dy grupe që të kalojnë në veprimtari praktike.
‐ Merr nga nxënësit informacionin e duhur mbi eksperimentet që do të zhvillohen.
‐ Nxënës të ndryshëm sjellin informacion mbi të dy eksperimentet që do të zhvillohen
‐ Pajis secilin grup me mjetet kryesore të punës dhe shkruan në tabelë të dyja titujt e
eksperimenteve:
Eksperimenti 1 ‐ Shpërbërja e kloratit të kaliumit, KClO3
Eksperimenti 2 ‐ Bashkëveprimi i zinkut me acid sulfurik
Pasi jeni të bindur se: Keni të gjitha mjetet e duhura
Njihni shumë mirë materialin teorik
Keni marrë të gjitha masat e sigurisë
Nxënësit të ndarë në grupe zhvillojnë eksperimentet përkatëse.
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / marrëdhënie pyetje‐përgjigje
Mësuesi/ja:
‐ Si u ndjetë në këtë rol.
‐ A patët vështirësi në përdorimin e mjeteve laboratorike.
‐ A arritët që me sy të lirë të dalloni një reaksion ekzotermik nga një reaksion endotermik.
‐ A u përputhën njohuritë tuaja teorike me ato që ju arritët gjatë eksperimentit.
Vetëvlerësimi i situatës (a e vutë re?)
Situata quhet e realizuar kur nxënësi realizon disa pika kontrolli:
Kujdes!
Për secilën parametër (pikë kontrolli) ne mund të ndjekim një sistem vlerësimi si p.sh.
Libër mësuesi Kimia 9 175
Nëse realizohet:
‐ shpërbërja e KClO3→KCl +O2
‐ bashkëveprimi Zn + H2SO4 → ZnSO4 + H2 ‐ saktë ‐ 2 nota
Nëse janë bërë përpjekje dhe patën pjesërisht rezultat ‐ 1 notë
Nëse nuk u tentua të realizoheshin fare eksperimentet ‐ 0 notë
Pikat e kontrollit Nota
respekton rregullat e sigurisë
përdor me kujdes mjetet laboratorike
kryen me saktësi hap pas hapi të gjitha veprimet në eksperiment
arrijnë të realizojnë shpërbashkimin e kripës
realizojnë procesin e bashkëveprimit të zinkut me acidin sulfurik
realizojnë shkrimin me fjalë të reaksioneve kimike
realizojnë shkrimin e reaksioneve kimike me anë të formulave kimike
11‐14 Shkëlqyeshëm!
10‐11 Mirë!
7‐9 Fillim i mirë por keni nevojë të përmirësoheni pak.
5‐6 Mjaftueshëm.
1‐4 Mjaft keq!
PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 16 – Tema 6.10
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX
Tema mësimore: Praktikoni dhe zbatoni njohuritë
Situata e të nxënit
Unë pyes, ju përgjigjeni
Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës
mësimore:
Nxënësi:
Koncepton me fjalë shprehjet, termokimi, energji, reaksione
ekzotermike dhe reaksione endotermike
Liston sa më shumë lloje reaksionesh ekzo dhe endotermike
Shkruan me fjalë dhe formulë kimike reaksione të ndryshme
ekzotermike dhe endotermike
Fjalët kyçe:
Termokimi; Energji;
Reaksione ekzotermike
Reaksione endotermike
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Matematika
Burimet:
Libri i nxënësit; Shkumësa,
lapsa dhe kartonë me
ngjyra
Libër mësuesi Kimia 9 176
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
1) Veprimet në situatë: Parashikimi / mendo puno në grup
Mësuesi/ja:
‐ Organizon nxënësit në dy grupe të mëdha dhe i vendos në klasë përballë njëri tjetrit
‐ Secili grup do hartojë në mënyrë të pavarur pyetje për grupin përballë
‐ Orientohen nxënësit që të jenë të kujdesshëm në hartimin e pyetjeve dhe ju kërkohet që
mundësisht të realizojnë pyetje të tipit:
Çfarë janë__________?
Listo________?
A janë të vërteta pohimet__________ po/jo pse?
Plotësoni ______________?
Shkruani me fjalë dhe formulë ___________?
Të gjitha pyetjet do të merren nga mësuesi
2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari e drejtuar
Mësuesi/ja:
‐ Organizon një mini konkurs midis të dy grupeve;
‐ Njëri grup i drejton pyetjet grupit tjetër;
‐ Për çdo pyetje ka një pikëzim të caktuar;
‐ Është detyrë e mësuesit që:
Të vlerësojë cilësinë e përgjigjeve;
Të mbajë në tabelë pikët e secilit grup;
Shpall grupin fitues;
Tabela në fund mund të ketë një pamje të tillë:
Lloji i pyetjeve Grupi 1 Grupi 2 Pikët
Çfarë janë______?
Tre koncepte për secilin grup
3 pikë
Listo___________?
Tre reaksione ekzotermike dhe tre reaksione
endotermike
6 pikë
A janë të vërteta pohimet_________po /jo pse?
Dy pohime secili grup
2 pikë
Plotësoni ___________?
Dy fjali secili grup
2 pikë
Shkruani me fjalë dhe formulë __________?
Dy reaksione secili grup
4 pikë
Libër mësuesi Kimia 9 177
3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / empatia
Mësuesi/ja:
‐ Kërkon nga nxënësit që duke e vënë veten në vendin e parë të flasin për koncepte të
ndryshme si: energji, ekzotermik, endotermik, që janë përdorur në temat e fundit.
‐ Shkrimi i tyre do të fillojë me fjalët: UNË JAM…….!
‐ Disa prej mundësive mund të jenë:
Unë jam një reaksion ekzotermik …!
Unë jam një reaksion endotermik….!
Unë jam energjia …!
Unë jam një ndryshim kimik …!
Nxënës të ndryshëm zgjedhin një prej këtyre mundësive.
Në fund lexohen disa prej punimeve më të mira.
Vlerësimi i situatës
Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:
Punojnë sipas detyrave në grup, janë aktiv e japin ide dhe përgjigje interesante.
Libër mësuesi Kimia 9 178
Test për tremujorin e parë
Grupi A
1. Përshkruaj shkurt ndërtimin e atomit sipas Daltonit. 3 pikë
2. Plotëso fjalinë: Numri atomik tregon numrin ........... dhe të.......... 1 pikë
3. Një element ka 13 protone dhe 14 neutrone. Gjej masën e elementit. 2 pikë
4. Për elementin squfur S (Z = 16) bëj shpërndarjen e elektroneve nëpër shtresa. 2 pikë
5. Rendit 3 veti fizike të metaleve. 3 pikë
6. Shkruaj reaksionin me fjalë të veprimit të klorit me:
a. Hidrogjenin 1 pikë
b. Natriumin 1 pikë
c. Jodurin e natriumit 1 pikë
7. Si paraqiten vetitë metalike brenda periodës dhe brenda grupit. 2 pikë
8. Shkruaj tre metale kalimtare dhe reaksionin me fjalë të veprimit të njërit prej tyre me acidin
sulfurik. 4 pikë
9. Në elementet e mëposhtme nënvizo cilët janë metalet:
squfur, kalcium, alumin, jod, oksigjen, hekur 3 pikë
10. Sa elektrone ka heliumi në shtresën e jashtme. 1 pikë
Nota 4 5 6 7 8 9 10
Pikët 1 – 6 7 – 9 10 – 12 13 – 15 16 – 18 19 – 21 22 – 24
Libër mësuesi Kimia 9 179
Grupi B
1. Përshkruaj shkurt ndërtimin e atomit sipas Radhërfordit. 3 pikë
2. Plotëso fjalinë: Numri i masës tregon numrin ........... dhe të ........ 1 pikë
3. Një element ka masën 24. Numri i protoneve është 12. Gjej numrin e neutroneve. 2 pikë
4. Bëj mbushjen me elektroneve për elementin kalium K (Z = 19). 2 pikë
5. Rendit 3 veti fizike të jometaleve. 3 pikë
6. Shkruaj reaksionin me fjalë të veprimit të natriumit me:
a. ujin 1 pikë
b. oksigjenin 1 pikë
c. squfurin 1 pikë
7. Si ndryshojnë vetitë e jometaleve sipas grupit dhe periodës. 2 pikë
8. Shkruaj tre metale kalimtare dhe reaksionin me fjalë të veprimit të njërit prej tyre me acidin
klorhidrik. 4 pikë
9. Në elementet e mëposhtme nënvizo jometalet:
fosfor, magnez, hekur, brom, zink, hidrogjen. 3 pikë
10. Sa elektrone ka neoni në shtresën e jashtme. 1 pikë
Nota 4 5 6 7 8 9 10
Pikët 1 – 6 7 – 9 10 – 12 13 – 15 16 – 18 19 – 21 22 – 24
Libër mësuesi Kimia 9 180
Test për tremujorin e dytë
Grupi A
1. Shpjegoni kalimin e ujit nga gjendja e ngurtë në të lëngët nëpërmjet temperaturës
së avullimit ngrirje‐shkrirje. 1 pikë
2. Jep shembull reaksioni me fjalë për djegien e një elementi. 1 pikë
Bëj dallimin e oksidimit me djegien. 1 pikë
3. Shkruani reaksionin me fjalë për djegien e plotë të një hidrokarburi me oksigjenin.
1 pikë
4. Listo tre gaze që ndotin ambientin nga lëndët djegëse fosile. 3 pikë
5. Si bëhet veçimi i metaleve nga xeherorët. 2 pikë
6. Shkruaj me fjalë veçimin e dy metaleve nga xeherorët me karbon nëpërmjet nxehtësisë.
2 pikë
7. Shpjego si ndodh veçimi i bakrit nga elektroliza e klorurit të bakrit. Shkruani
reaksionin e elektrolizës me fjalë. 4 pikë
8. Shkruaj reaksionin me fjalë të veprimit të hekurit me:
a. Oksigjenin 1 pikë
b. Acidin klorhidrik 1 pikë
c. Acidin sulfurik 1 pikë
9. Shkruaj dy reaksione me falë të veprimit të kaliumit me:
a. Oksigjenin
b. Jodin 2 pikë
10. Shkruaj me fjalë reaksionin e veprimit të kalciumit me:
a. Ujin
b. Squfurin 2 pikë
11. Shkruani një veti kimike për: hekurin (Fe) dhe magnezin bakrin (Mg). 2 pikë
Nota 4 5 6 7 8 9 10
Pikët 1 – 6 7 – 9 10 – 12 13 – 15 16 – 18 19 – 21 22 – 24
Libër mësuesi Kimia 9 181
Grupi B
1. Shpjegoni kalimin e ujit nga gjendja e lëngët në atë të gaztë nëpërmjet
temperaturës së vlimit lëng‐avuj. 1 pikë
2. Jep një shembull reaksioni me fjalë për oksidimin e një elementi. 1 pikë
Bëj dallimin e oksidimit me djegien. 1 pikë
3. Shkruaj reaksionin me fjalë për djegien e pjesshme të një hidrokarburi me oksigjenin. 1 pikë
4. Listo tre shembuj të zvogëlimit të ndotjes së ajrit. 3 pikë
5. Ku qëndron ndryshimi i metaleve xeherorë nga përbërja. 2 pikë
6. Shkruaj me fjalë veçimin e dy metaleve nga xeherorët e tyre nëpërmjet metaleve aktive.
2 pikë
7. Shpjego si ndodh veçimi i natriumit nëpërmjet elektrolizës së klorurit të natriumit.
Shkruaj reaksionin e elektrolizës me fjalë. 4 pikë
8. Shkruaj me fjalë reaksionin e veprimit të zinkut me:
a. Oksigjenin 1 pikë
b. Acidin klorhidrik 1 pikë
c. Acidin sulfurik 1 pikë
9. Shkruaj dy reaksione me fjalë të veprimit të natriumit me:
a. Ujin
b. Squfurin 2 pikë
10. Shkruaj me fjalë reaksionin e veprimit të magnezit me:
a. Hidrogjenin
b. Bromin 2 pikë
11. Shkruani nga një veti kimike për zinkun (Zn), bakrin (Cu). 3 pikë
Nota 4 5 6 7 8 9 10
Pikët 1 – 6 7 – 9 10 – 12 13 – 15 16 – 18 19 – 21 22 – 24
Libër mësuesi Kimia 9 182
Test për tremujorin e tretë
Grupi A
1. Shkruaj reaksionin e zëvendësimit njëfish ndërmjet:
a. Zinkut dhe acidit klorhidrik 1 pikë
b. Oksidit të hekurit me karbon 1 pikë
2. Shkruaj reaksionin e zëvendësimit ndërmjet bashkëveprimit të karbonatit të natriumit me
acidin sulfurik. 2 pikë
3. Jep dy shembuj të formimit të:
a. Një kloruri ndërmjet veprimit të kaliumit me klorin 1 pikë
b. Një sulfati ndërmjet klorurit të bariumi me acidin sulfurik 2 pikë
4. Klasifiko reaksionet e mëposhtme
a. Karbonat kalciumi → oksid kalciumi + dioksid karboni 1 pikë
b. Natrium + oksigjen → peroksid natriumi 2 pikë
5. Listo dy kushte që ndodhin reaksionet kimike. 1 pikë
6. Plotëso fjalitë e mëposhtme.
a. Katalizatori ............... shpejtësinë e reaksionit kimik quhet inhibitor. 1 pikë
b. Grimcimi i substancave rrit shpejtësinë e reaksionit sepse ........... 1 pikë
7. Shpjego nëse ndodhin reaksionet e mëposhtme dhe pse. Plotëso barazimet e mëposhtme
a. Zink + sulfat bakri → 2 pikë
b. Nikel + klorur alumini → 1 pikë
c. Magnez + klorur zinku → 2 pikë
d. Hekur + sulfat magnezi → 1 pikë
8. Gjatë veprimit të 54 gramëve alumin me oksidin e hekurit trevalent çlirohet – 848 Kj.
a. Sa kJ çlirohet kur në reaksion hyjnë 27 gram alumin? 3 pikë
b. Shkruaj reaksionin kimik të këtij bashkëveprimi. 1 pikë
c.
9. Ç’është fotosinteza. 1 pikë
Nota 4 5 6 7 8 9 10
Pikët 1 – 6 7 – 9 10 – 12 13 – 15 16 – 18 19 – 21 22 – 24
Libër mësuesi Kimia 9 183
Grupi B
1. Shkruaj reaksionin e zëvendësimit njëfish ndërmjet:
a. Hekurit dhe acidit sulfurik 1 pikë
b. Oksidit të kromit me alumin 1 pikë
2. Shkruaj reaksionin e zëvendësimit dyfish ndërmjet veprimit të hidroksidit të kaliumit me
acidin nitrik. 2 pikë
3. Jep dy shembuj të formimit të:
a. Një sulfuri ndërmjet veprimit të kaliumit me squfurin 1 pikë
b. Një kloruri ndërmjet klorurit të karbonatit të natriumit me acidin klorhidrik
2 pikë
4. Klasifiko reaksionet e mëposhtme
a. Karbon + oksigjen → dioksid karboni 1 pikë
b. Karbonat magnezi → oksid magnezi + dioksid karboni 1 pikë
5. Listo dy faktorë që ndikojnë në shpejtimin e reaksionit kimik. 1 pikë
6. Plotëso fjalitë e mëposhtme.
a. Katalizatori që rrit shpejtësinë e reaksionit quhet__________ 1 pikë
b. Rritja e temperaturës rrit shpejtësinë sepse _________ 1 pikë
7. Shpjego nëse reaksionet e mëposhtme zhvillohen ose jo dhe pse. Plotëso barazimet:
a. hekur + nitrat bakri → 2 pikë
b. zink + klorur magnezi → 1 pikë
c. bakër + nitrat argjendi → 2 pikë
d. argjend + klorur hekuri → 1 pikë
8. Gjatë shpërbërjes së 34 gramëve amoniakut me azot dhe hidrogjen thithet 92 kJ.
a. Sa gram amoniak shpërbëhet kur thithet 184 kJ? 3 pikë
b. Shkruaj reaksionin e shpërbërjes. 1 pikë
9. Ç’është frymëmarrja? 1 pikë
Nota 4 5 6 7 8 9 10
Pikët 1 – 6 7 – 9 10 – 12 13 – 15 16 – 18 19 – 21 22 – 24