Upload
others
View
20
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Unibersidad ng Pilipinas Maynila
Kolehiyo ng Agham at Sining
Departamento ng Agham Panlipunan
LIPUNAN, BITUKA AT ALIKABOK:
Isang Kritikal na Pagsusuri sa Pagpa-Pagpag ng mga Maralitang
Naninirahan sa Barangay Payatas sa Lungsod ng Quezon at Tatlong
Barangay sa Tondo Slum Areas at ang Implikasyon nito sa Kanilang
Panlipunang Pamumuhay
Isang undergradweyt tesis bilang parsyal na katuparan sa
mga rekisito sa kursong BA Araling Pangkaunlaran
Ipinasa ni
Cesar A. Mansal
2011-85004
BA Araling Pangkaunlaran
Ipinasa kay
Propesor Ida Marie Pantig
Tagapayo
Mayo 2016
i
PAGKILALA AT PASASALAMAT
Naging madugo at mapanghamon ang pagsusulat ko ng tesis sa aking huling taon
sa pamantasan. Kalakip ng bawat titik na inilalagak ko sa manyuskriptong ito ay ang
pagtambad sa aking mga mata ng masasakit na reyalidad na hindi ko kahit kailanman
inakalang masasaksihan ng aking mga mata. Naging mahapdi para sa aking damdamin ang
makita ang totoong kalagayan ng mga abang maralita sa Kamaynilaan habang masayang
namumuhay sa karangyaan ang marami. Ang kanilang kasadlakan sa hirap na nakikita ko
araw-araw sa Tondo ang siyang nagtulak sa akin upang isulat ng pananaliksik na ito. Wala
man akong kakayahan sa kasalukuyan na makatulong sa pagpapataas sa antas ng
pamumuhay ng mga maralitang Pilipino, nawa’y sa pamamagitan ng panananaliksik na ito
ay makapag-ambag ako ng kaalaman patungkol sa pamamagpag ng mga maralita at
makapagmulat ako ng isip ng maraming Pilipinong hindi batid ang pag-iral nito.
At dahil naging matagumpay ang pagsulat ko sa tesis na ito, nais kong
magpasalamat at ialay ang pananaliksik na ito sa lahat ng umagapay sa akin sa araw-araw
na paglubog at pag-inog sa mga pook maralita. Una sa lahat, nais kong ialay sa DIYOS
ang tesis na ito dahil sa araw-araw na lakas at buhay na ipinagkakaloob niya sa akin. Hindi
magiging posible ang lahat ng mga ito kundi dahil sa kanyang paggabay sa akin sa bawat
paghakbang ko sa mundo. Para sa iyo DIYOS ang tagumpay na ito!
Pangalawa, iniaalay ko ang tesis na ito sa aking mga magulang at mga kapatid. Ang
pagbibigay ninyo ng lakas at suporta sa akin lalo na sa mga oras na malapit na akong
sumuko ang naging dahilan ko upang patuloy pa ring lumaban sa mapanghamong taong
ito sa Unibersidad. Para sa inyo ang sakripisyong ito!
ii
Pangatlo, nais kong ialay itong pananaliksik na ito kay Ginoong Carlo C. Magat
dahil sa kanyang walang-sawang pagtulong sa akin sa pangangalap ng mga datos sa mga
pook slums at pook iskwater sa Kamaynilaan. Hindi magiging ganito kahusay ang mga
datos na nakalap ko kung hindi ko nasumpungan ang iyong pagtulong, maraming salamat
sa iyo!
Pang-apat, nais ko ring ialay ang tesis na ito sa aking tagapayo, si Bb. Ida Pantig at
sa lahat ng aking mga barkada sa kolehiyo na kasama kong nagpuyat, nagbuwis-buhay, at
lumaban matapos lamang ang aming mga pananaliksik. Naging makahulugan ang kolehiyo
ko dahil sa inyo. Mahal na mahal ko kayo. Ang mga kaalamang ibinahagi ninyo sa akin ay
dadalhin ko hanggang sa maging isa na akong ganap na propesyunal. Mabuhay kayo!
At panghuli, iniaalay ko itong pananaliksik na ito sa masang maralita, na silang
sumasalo sa lahat ng hapis at pagdurusa sa mga kalunsuran. Nasaksihan at naranasan ko
ang araw-araw ninyong pamumuhay, at masasabi kong hindi talaga madaling maging kayo.
Masalimuot ang kasaysayang inyong tinahak, at patuloy pang nilalakaran. Maalab ang
aking kahilingan na sana ay dumating ang araw kung saan makakalaya rin kayo mula sa
inyong kinalalagyan. Mabuhay kayo at huwag mawalan ng pag-asa!
At sa babasa nito, hindi ko kahilingan ang kayo’y maaliw sa mga mababasa at
makikita ninyong larawan. Bagk us nawa ay tumagos sa inyong mga puso ang
nasyonalismo at pagmamahal sa mga aba nating kababayan. Imulat natin ang ating mga
mata, at makialam dahil may nagdurusa. Hangga’ may mahirap, h’wag itigil ang laban!
Isang mapagpalayang araw!
iii
Unibersidad ng Pilipinas Maynila
Kolehiyo ng Agham at Sining
Departamento ng Agham Panlipunan
Kalye Padre Faura, Armita, Maynila
PAHINA NG PAGPAPATIBAY
Mayo 2016
Bilang bahagi ng katuparan para makamit ang antas na titulong Batsilyer sa Sining,
Dalubhasa sa Araling Pangkaunlaran, ang tesis na ito na pinamagatang “LIPUNAN,
BITUKA AT ALIKABOK: Isang Kritikal na Pagsusuri sa Pagpa-Pagpag ng mga
Maralitang Naninirahan sa Barangay Payatas sa Lungsod ng Quezon at Tatlong
Barangay sa Tondo Slum Areas at ang Implikasyon nito sa Kanilang Panlipunang
Pamumuhay” na inihanda at isinumite ni Cesar A. Mansal ay inirerekomenda ngayon para
sa pagpapasiya.
________________________________
Propesor Ida Marie Pantig, MPP
Tagapayo sa Tesis
Tinanggap at pinagtibay bilang bahagi ng pagtupad sa pangangailangan ng kursong
Batsilyer sa Sining, Dalubhasa sa Araling Pangkaunlaran.
______________________________
Propesor Jerome Ong, MA History
Tagapangulo
Departamento ng Agham Panlipunan
Unibersidad ng Pilipinas Maynila
iv
ABSTRAKTO
Isa ang Pilipinas sa mga bansang pinipigalot ng kahirapan sa Asya at sa buong mundo. Dahil
sa patuloy na urbanisasyon kung saan tumutulak patungong mga kalunsuran ang maraming Pilipino sa
pagnanasang mapaglalaanan sila ng mas maunlad na kabuhayan at serbisyong panlipunan ng
pamahalaan, mas lumalaki ang bilang ng populasyon sa mga pook urban. Nagreresulta ito sa pagdami
ng bilang ng mga mamamayang mahihirap sa mga lungsod dahil sa pagdagsa ng tao ay siya naman ang
paghina ng kapasidad ng industriya at pamahalaan na tugunan ang pangangailangan ng lahat. Kakaiba
ang manipestasyon ng pag-iral ng kahirapan at kagutuman sa mga pook urban, sapagkat talamak dito
ang bentahan at pagkonsumo ng mga pagkaing itinapon na sa basurahan ng maraming kainan at
kabahayan na para sa mga ordinaryong mamamayan ay nakasusulasok, at nakapagpapanginig laman-
ang Pagpag.
Sa pag-aaral na ito, ay ginalugad ng mananaliksik ang apat sa pinakamalalaking slum
communities sa Kamaynilaan upang mapatunayan ang existensiya ng pagpa-Pagpag sa bansa. Ang mga
komunidad na ito ay ang mga sumusunod: Brgy. 128 (Smokey Mountain), Brgy. 105 (Aroma/Helping
Land), Brgy. 129 (Daungan) at Brgy. Payatas sa Lungsod ng Quezon. Sa pag-aaral na ito, nagsagawa
ng panayam ang mananaliksik sa 100 maralita upang malaman ang kanilang mga kadahilanan at
saloobin sa kanilang araw-araw na pagkain ng Pagpag. Bukod dito, personal ding nakilahok sa
pagbubukod-bukod at pagkain ng Pagpag ang mananaliksik upang mas mapalalim pa ang kaalaman at
pang-unawa patungkol sa kalikasan ng ganitong uri ng pamumuhay. Dagdag pa rito, kumapanayam din
ang mananaliksik ng mga eksperto sa larangan ng Medisina, Ekonomiks, Nutrition, at Sosyolohiya
upang malaman ang implikasyon ng pagpa-Pagpag sa kalusugan, pagtingin sa lipunan, at pamumuhay
sa impormal na ekonomya ng mga maralita. Kasama rin sa mga kinapanayam ang mga punong barangay
at mga kagawad sa mga lugar na ito.
Lumalabas sa pananaliksik na hindi lamang maiuugnay sa isa o iilang kadahilanan ang
nagtutulak sa mga maralita upang mamagpag. Ang istraktura ng sistemang panlipunan at ang mga
kondisyong nakapaloob dito sa pook urban na kanilang ginagalawan ay ang may malaking pananagutan
upang kumain sila ng mga pagkaing galing na sa basurahan na pinamumugaran ng maraming mikrobyo.
Sa huli, nakakaapekto ito ng hindi maganda sa kanilang kalusugan at pagtingin sa lipunan. Bukod pa
rito, dahil natutugunan ng impormal na ekonomya ng pagpa-Pagpag ang mga pangangailan ng mga
maralita, nagiging bibihira na lamang ang kanilang pagbisita sa mga merkado kung saan ayon sa kanila
ay may mga bilihing masyadong mahal para sa kanila. Sa huling bahagi ng pananaliksik na ito, ginawan
ng pagsusuri ng mananaliksik ang paglabag ng pag-iral ng Pagpag sa bansa sa right to food ng mga
mamamayan.
v
TALAAN NG NILALAMAN
PASASALAMAT ...................................................................................................................................I
PAHINA NG PAGPAPATIBAY ...................................................................................................... III
ABSTRAKTO ...................................................................................................................................... IV
KABANATA 1: MUNGKAHING PAG-AARAL............................................................................... 1
I. INTRODUKSYON ....................................................................................................................... 2
II. SANDIGAN NG PANANALIKSIK ............................................................................................ 8
A. PAGLIKHA NG MGA LUNGSOD AT PAGLIKHA NG KAHIRAPAN .................................... 8
B. LIPUNAN NG ISKWATER AT SLUMS .................................................................................... 11
C. ANG LIPUNAN, BITUKA AT ALIKABOK .............................................................................. 13
III. LAYUNIN NG PANANALIKSIK ............................................................................................. 18
IV. KABULUHAN NG PANANALIKSIK ................................................................................. 22
KABANATA 2: PAGSUSURI NG KAUGNAY NA LITERATURA ............................................. 26
V. PAGSUSURI NG MGA KAUGNAY NA LITERATURA ...................................................... 27
A. ANG ISTARBASYON BILANG PANDAIGDIGANG KRISIS ................................................. 27
B. ISTARBASYON SA IBA’T IBANG PANIG NG MUNDO ....................................................... 31
C. PLANETA NG SLUMS AT ISKWATER .................................................................................... 33
D. ANG KULTURA NG KAGUTUMAN SA PILIPINAS .............................................................. 37
E. SURROGATE ULAM, PAGPAG AT IBAPA ............................................................................. 40
F. BAKIT MARAMING PILIPINO ANG NAGUGUTOM? ........................................................... 41
KABANATA 3: METODOLOHIYA ................................................................................................ 47
VI. METODOLOHIYA ................................................................................................................ 48
A. DISENYO NG PANANALIKSIK................................................................................................ 48
B. INSTRUMENTO .......................................................................................................................... 49
C. PINANGGALINGAN NG MGA DATOS ................................................................................... 52
D. BALANGKAS PANGTEORYA .................................................................................................. 54
E. BALANGKAS PANGKONSEPTO ............................................................................................. 61
F. SAKLAW AT HANGGANAN .................................................................................................... 63
KABANATA 4: PAGLALAHAD AT PAGSUSURI NG MGA DATOS ....................................... 65
VII. PAGLALAHAD AT PAGSUSURI NG MGA DATOS ....................................................... 66
A. BUHAY MARALITA: PAGKAGAPOS SA LIPUNANG MAPANIIL ..................................... 66
B. PAGPAG: SAGOT SA KUMAKALAM SA SIKMURA NG MARALITANG PILIPINO ........ 74
- “BUNDOK NG BASURA, BUNDOK NG PAG-ASA” .................................................................. 75
vi
- “LAPAG-KAINAN” ...................................................................................................................... 79
- PAGPAG 101 ............................................................................................................................... 85
- ANG MARALITA NG ISKWATER AT SLUM ..................................................................... 88
C. MGA KALAGAYANG PANLIPUNAN NA NAGIGING SANHI SA PAMAMAGPAG NG
MARALITA .......................................................................................................................................... 91
- “SCHOOL IS NOT COOL…” ...................................................................................................... 91
- HANAPBUHAY NG MARALITA: “HINAHANAP ANG BUHAY” .......................................... 93
- MARALITA SA PAMAHALAAN: “GANITO SILA NOON, GANITO PA RIN KAMI
NGAYON…” ........................................................................................................................ 101
- COVER-UP: HINDI PAGKILALA SA TUNAY NA KALAGAYAN NG MARALITA .... 106
- “ANG PAGLUSOB NG MGA MANANALAKAY SA POOK ISKWATER…” ............................. 108
- “TIRA MO, BUHAY KO…” ................................................................................................... 110
D. MGA IMPLIKASYON NG PAGPA-PAGPAG SA PAMUMUHAY NG MGA MARALITA 113
- BITUKA O KALUSUGAN? ...................................................................................................... 113
- LIPUNAN SA MATA NG MAHIRAP ...................................................................................... 124
“REHAS AT BITUKA” ......................................................................................................... 132
- IMPORMAL NA EKONOMYA: MERKADO NG MARALITA ............................................. 133
E. ANG KAGUTUMAN SA BANSA AT ANG PAG-IRAL NG KALAKALANG PAGPA-
PAGPAG ............................................................................................................................................. 138
KABANATA 5: KONKLUSYON AT REKOMENDASYON....................................................... 141
VIII. KONKLUSYON ................................................................................................................... 142
A. LIPUNANG MARALITA AT URBANISASYON.................................................................... 142
B. ALIKABOK AT MARALITA ................................................................................................... 144
C. MGA PUWERSA NG LIPUNANG TUMUTULAK SA MARALITA UPANG KUMAIN NG
PAGPAG ............................................................................................................................................. 146
D. MGA IMPLIKASYON SA PAMUMUHAY NG MARALITA ................................................ 147
E. ANG KARAPATAN SA PAGKAIN ......................................................................................... 149
IX. REKOMENDASYON............................................................................................................... 151
A. UNANG HAKBANG: PAGKILALA SA PROBLEMA ........................................................... 151
B. “BOTTOM RISE PROJECTS” ................................................................................................... 152
C. HANAPBUHAY PARA SA MASA .......................................................................................... 153
D. “RURALIZATION” .................................................................................................................... 155
E. “THINK. EAT. SAVE.” ............................................................................................................... 156
F. PULA ANG KULAY NG TUNAY NA PAGBABAGO ........................................................... 157
X. BATIS ........................................................................................................................................ 161
vii
XI. HUGPONG (APENDIKS) ........................................................................................................ 167
APENDIKS A: SA LIPUNANG ISKWATER AT SLUM ..................................................................... 167
APENDIKS B: ANG TANIKALA NG KAHIRAPAN SA PILIPINAS .................................................. 173
APENDIKS C: KAGUTUMAN SA IBA’T IBANG PANIG NG MUNDO ........................................... 180
APENDIKS D: QUESTIONNAIRE #1: MGA KATANUNGAN PARA SA MGA KUMAKAIN NG
PAGPAG ............................................................................................................................................. 190
APENDIKS E: MGA KATANUNGAN PARA KAY PROF. CHRISTLE CUBELO ....................... 195
APENDIKS F: MGA KATANUNGAN PARA KAY PROF. CHESTER ARCILLA ....................... 197
APENDIKS G: MGA KATANUNGAN PARA KAY PROF. ANDREA MARTINEZ .................... 199
APENDIKS H: MGA KATANUNGAN PARA KINA DR. GERARD CORRAL & DR.
JACQUELINE MIRANDA-CORRAL ............................................................................................... 200
APENDIKS I: MGA KATANUNGAN PARA KAY MS. JOCELYN M. APAG ............................. 202
APENDIKS J: MGA LARAUAN NG PAGPUPUNYAGING MABUHAY SA GITNA NG
KAHIRAPAN ..................................................................................................................................... 204
viii
“Masaya kami hindi dahil masarap sa kalagayan namin. Masaya kami
dahil alam namin na hangga’t may itinatapon sa basurahan ang mga
tao, alam namin na mabubuhay kami araw-araw.”
– Mga Maralitang Tagalunsod
Pahina 1 ng 212
KABANATA 1
MUNGKAHING PAG-AARAL
Pahina 2 ng 212
I. INTRODUKSYON
Sa isang makabagong lipunan kung saan patuloy ang mga pananaliksik sa mga
paksang pumapatungkol sa mga imbensyon at pagtuklas, ang mga paksa patungkol sa
kahirapan, kagutuman, at malnutrisyon ay sila ring nagiging sentrong paksa ng mga pag-
aaral. Sa kasalukuyan, ang maraming pananaliksik patungkol sa tatlong elementong ito na
pumipigil sa kakayahan ng tao upang linangin ang kanyang sarili at pamumuhay ay
nagiging isang napapanahong bagay. Sa tatlong elementong ito, ang kagutuman ang
pinakamapaniil (Warnock, 1987). Sa katunayan, ayon sa World Food Programme, ang
kagutuman ay pumapatay ng mas maraming tao- 9 milyong katao, doble pa kumpara sa
pinagsama-samang bilang ng mga taong pinapatay taun-taon ng AIDS, Malaria at
Tuberkulosis. Ang tao upang mabuhay ay nangangailangan ng maraming sustansya katulad
ng mga bitamina at mineral na makukuha sa mga pagkaing kinokonsumo niya. Tinatawag
ang mga ito na micronutrients (Block et al. 1992). Dahil sa kagutuman, milyun-milyong
tao sa iba’t ibang panig ng mundo bawat taon ang nangamamatay dahil sa kakulangan sa
mga sustansyang ito.
Ayon sa estadistikang inilabas ng Food and Agriculture Organization of the United
Nations sa kanilang taunang ulat na pinamagatang The State of Food Insecurity in the
World Meeting the 2015 international hunger targets: taking stock of uneven progress, sa
kasalukuyang 7 bilyong populasyon na mamamayan ng daigdig, humigit kumulang na 795
milyong katao ang gutom sa kabuuan ng mundo. Ang kontinenteng may pinakamaraming
bilang ng taong pinipighati ng kagutuman ay ang Asya partikular sa Timog-Silangan na
may humigit kumulang na 525.6 milyung katao. Ayon pa sa samahan, pinakatinatamaan
ng kagutuman at malnutrisyon ang mga bansang Indonesia at Pilipinas sa Timog-Silangang
Pahina 3 ng 212
Asya. Samantala, ang bilang ng mga taong nagugutom at dumaranas ng malnutrisyon sa
Aprika (Disyerto ng Sub-Saharan) at Latin Amerika ay 214 milyun at 37 milyung katao.
Ayon naman sa estadiktika ng MercyCorps noong taong 2014, isang pandaigdigang
samahan na tumutulong sa mga taong naghihikahos sa buhay at bulnerableng miyembro
ng isang lipunan, kada araw, ay tinatayang 300 milyung katao ang nagugutom at kada 10
segundo, isang bata ang namamatay dahil sa gutom. Sa kabuuang bilang ng mga taong
nagugutom sa buong mundo, 98 % nito ay matatagpuan sa mga papaunlad na bansa, at
karaniwan sa mga bansang ito ay maraming surplus. Nakapagtatakang isiping hindi
kakulangan o shortages ang dahilan ng kagutuman sa maraming papaunlad na bansa, ayon
sa samahan. Isa raw itong kabalintuaan ng sistemang umiiral sa lipunan. Samantala, ayon
sa TheHungerProject, isa ring samahan kontra kagutuman, 60% ng mga taong dumaranas
ng chronic hunger1 sa buong mundo ay kababaihan at 100 milyung batang nagugutom dito
ay undernourished2. Ang mga datos na ito ay nagpapakita kung gaano kalaganap ang
kagutuman sa lahat ng panig ng mundo.
Ayon kay Moore Lappe at Collins (1986), ang pagkakaroon ng istarbasyon sa iba’t
ibang panig ng mundo ay umiiral hindi dahil mayroong kakulangan sa yaman na
nagmumula sa kalikasan. Mayroong napakalaking kapasidad ang mundo upang
masuplayan ng pagkain ang lahat ng nagugutom, taliwas sa pagkakaalam ng marami na
limitado ang yaman ng kalikasan kaya marami ang dumaranas ng istarbasyon. Sa
katunayan, may kakayahang magbigay ng 2,720 kilocalories sa isang tao kada araw ang
mundo- sapat na ito upang patabain ang lahat ng populasyon ng daigdig. Gayunpaman,
1 Ang salitang chronic hunger sa layman’s term ay nangangahulugang “matinding kagutuman.” 2 Ang undernourishment ay isang uri ng malnutrisyon. Ang isa pa ay ang tinatawag na overnutrition na nagreresulta sa pagiging obese ng isang indibidwal.
Pahina 4 ng 212
nakalulungkot isiping milyun-milyong katao pa rin ang pinipighati ng kagutuman araw-
araw. Ayon kay Baradat (1988), nagaganap ang mga pandaigdigang krisis at suliraning
kagaya ng kagutuman dahil sa hindi supisyenteng istrakturang panlipunan na hindi
natutugunan ang pangangailangan ng mga taong nasasakupan ng isang estado. Ang
kabalintunaan sa istrakturang panlipunan na ito ay bunga ng isang sistemang pandaigdigan
na kumikiling sa pangkagalingan3 ng iilang tao lamang na kumokonsumo ng higit pa sa
kanilang normal na pagkonsumo. Samakatwid, dahil sa world system na ito, ang maraming
mamamayan ay nakararanas ng marginalisasyon o exclusion sa mga pribilehiyo. Ang
nagiging kalabisan o sobra sa mga kinokonsumo ng mga “iilang taong” ito ang siya namang
pinagpipiyestahan ng mga “nakararaming tao” na naghihirap at gutom.
Ang pagiral ng kagutuman ay bunga ng kawalan ng access sa pagkain ng mga
mamamayan ng isang estado. Sa mga papaunlad na bansa, ginagamit ang terminong Food
Poverty upang isalarawan ang isang kalagayan kung saan hindi nagtatamo ng pagkain ang
mga tao. Ang Food Poverty4, ayon kay Balanda (2008), ay ang:
“… kondisyon kung saan ang mga tao ay walang kakayahang kumonsumo ng
sapat, ligtas, at nakalulusog na pagkain sa kanilang sariling kapamaraanan upang
mapagtibay ang kanilang pangkultural at panglipunang gawi. Ito ay nagreresulta sa
problemang pang-pisikal, pang-mental, at panlipunang kalusugan at kabuuang
pangkagalingan ng kanilang pangangatawan. Dahil sa suliraning pangpinansyal, at
kawalan ng abilidad na magkaroon ng kakayahang magkaroon ng ligtas at nakalulusog na
3 Kagalingan=Welfare 4 Sa mga bansang gaya ng USA, Canada at Australia, ang Food Poverty ay tinatawag na Food Insecurity. Ang terminong Food Poverty ay ginagamit ng mga bansang papaunlad (Carne & Mancini, 2012).
Pahina 5 ng 212
pagkain, ang mga tao na may mas mababang estado ng pang-ekonomiya sa lipunan ay may
mas mataas na posibilidad na dumanas ng food poverty, malnutrisyon at obesity.”
Batay sa pagpapakahulugang ito, malinaw na ang Food Poverty ay hindi nangangahulugan
ng kakulangan sa pagkain, bagkus, ay tumutukoy ito sa kakulangan sa accesibilidad sa
pagkain. Batay din sa depenisyong ito, ang kahirapang humahantong sa kawalan ng
kakayahang magkaroon ng sapat, ligtas at nakalulusog na pagkain ay isang matanda nang
krisis panlipunan ng mundo (Garthwaite & Bambra, 2010). Isa itong napakamapaniil na
isyung pandaigdigan sa kalusugan at ekonomiya ng mga estado. Ang mababang klase ng
mga pagkain na mayroong kaunting sustansiya ay siyang nagiging dahilan ng kamatayan
ng maraming tao. Ito ay nakapagpapabagal din sa dami ng mga manggagawang tumutulong
sa pagpapaunlad ng ekonomiya ng mga bansa. Samakatwid, ang ekonomiya ay nagiging
tuod sa ganitong kapamaraanan.
Sa Pilipinas, ang kuko ng istarbasyon ay nananalasa rin na parang bagyo. Sa
katunayan, ayon sa inilabas na ulat noong 2014 ng Pandaigdigang Programa sa Pagkain o
World Food Programme5, 17 milyong Pilipino o 1 sa 5 Pilipino ang dumaranas ng
istarbasyon araw-araw. Bukod dito, ang Pilipinas din sa buong Timog-Silangang Asya ang
may pinakamaraming bilang mga taong nabubuhay sa ilalim ng poverty threshold6.
Samantala, ayon sa pag-aaral ng Bangko sa Pagpapaunlad ng Asya o Asian Development
Bank, 84 milyong Pilipino ang nabubuhay sa 2 dolyar kada araw. Ayon sa Food and
5 Ang Pandaigdigang Programa sa Pagkain o World Food Programme ay ang natatanging sangay sa pagkain ng Mga Nagkakaisang Bansa o UN. Ito rin ang kasalukuyang pinakamalaking organisasyon na tumutugon at nananaliksik sa usapin ng kagutuman at kawalan ng seguridad sa pagkain. 6 Ang Poverty Threshold ay ang minimum na lebel ng kita na kinakailangan upang matugunan ang mga food at non-food na pangangailangan ng isang pamilya. Ang mga mamamayang nasa ilalim nito ay minamarkahang “poor.”
Pahina 6 ng 212
Agriculture Organization of the United Nations (2014), ang kawalan ng seguridad sa
pagkain na nararanasan ng mga Pilipino ay nagdudulot ng kagutuman na siya rin namang
hahantong sa malnutrisyon. Ang malnutrisyon kapag lumaon ang panahon ay magreresulta
sa kahinaang pang-pisikal at pag-iisip. Sa huli, magiging mababa ang produktibidad ng
isang tao sapagkat mga hanapbuhay na may mababang kasanayan at mababang kita lamang
ang kanyang kayang gawin. Narito ang malinaw na representasyon ng sikulo ng kahirapang
humahantong sa malnutrisyon at mababang produktibidad ayon sa Food and Agriculture
Organization of the United Nations:
Ang Sikulo ng Kagutuman na Humahantong sa Suliraning Pangkalusugan at Pangekonomiya
Ang mga datos at prinsipyong nailahad ay malaking pagpapatunay ng kahirapan,
kagutuman at malnutrisyong sumasakop sa bawat sulok ng daigdig na may kaugnayan sa
kawalan ng seguridad sa pagkain (food poverty). Sa kasalukuyang panahon ng
Globalisasyon at Urbanisasyon, hindi tayo bulag sa katotohanang malayo na ang nararating
at patuloy pang tinatahak ng Agham at Teknolohiya. Gayunpaman, hindi rin tayo bulag sa
Kahirapan
Mababang
Produktibidad
Kawalan ng Seguridad
sa Pagkain, Kagutuman,
at Malnutrisyon
Mahinang sistemang
pangangatawan at
mentalidad
Pahina 7 ng 212
mga kagimbal-gimbal na epekto ng mga prosesong ito sa iba’t ibang bansa lalo na sa mga
papaunlad na mga estado (developing nations). Dahil sa Urbanisasyon at iba pang mga
kaugnay na proseso ng modernong lipunan, pakaunti ng pakaunti ang kapangyarihang
magtamo ng yaman mula sa kalikasan ng mga tao at ang mga taong nakaririwasa lamang
ang nagkakaroon ng pagkakataong makabili ng mga tapos na produktong dumaan sa mga
proseso ng mga pagawaan. Dahilan ito upang lalo pang lumaganap ang kahirapan sa
pagkain at kagutuman sa maraming tao ng daigdig. Sa Pilipinas, humahanap ng iba’t ibang
pamamaraan upang mabuhay ang mga taga-rural at tagalunsod. Sa mga pook rural at
kabukiran, sandigan ang kalikasan ng mga mamamayang mahihirap upang mayroong
makain. Samantala, sa mga kalunsuran naman, ay nakikipagpatintero kay kamatayan ang
mga maralitang lumilikha ng paraan mula sa mga “mumu” at “surrogate ulam” may
maipantawid gutom lamang. Isa itong pagpapatunay na hindi ligtas ang Pilipinas sa
pandaigdigang krisis ng kagutuman na laganap sa lahat ng panig ng mundo.
Pahina 8 ng 212
II. SANDIGAN NG PANANALIKSIK
A. Paglikha ng mga Lungsod at Paglikha ng Kahirapan
Saksi ang Kasaysayan ng Pilipinas kung paano nagsulputan at nagsipagkalatan ang
mga kalunsuran sa kapuluan, mula sa Kabisayaan patungong Hilaga at Timog. Mula sa
Cebu na kauna-unahan naging lungsod noong 1565, nagpatuloy ang proseso ng paglikha
ng mga urban o lungsod sa bansa. Nariyan ang pagkakadeklara bilang mga Lungsod ang
Maynila (1571), Quezon (1939), San Juan (2007) at iba pa. Kaalinsabay ng paglikha ng
ulunlungsod (capital city) at mga pangunahing lungsod (main cities), ay siya rin namang
pagtakbo ng mabilis ng Urbanisasyon, o paglipat ng mga mamamayan mula sa mga pook
rural patungong kalunsuran na siyang nagpaparami sa bilang ng populasyong nakatira sa
urban. Ayon kay Tacoli, McGranahan, at Satterthwaithe (2015), ang mga magagarang
imbensiyon, mas mataas na antas ng edukasyon, hindi mahulugang karayom na bilang ng
mga malalaki at maliliit na pamilihan at malls, at pasalin salin na kuwento ng mga moderno
at makabagong kapaligiran ang nanghihikayat sa mga taga-lalawigan upang tumungo sa
mga urban sa pag-aakalang matutupad nila ang kanilang mga maniningning na pangarap
sa mga dakilang siyudad.
Ayon sa ulat noong 2009 ng UNICEF, World Food Programme, at UNDFP, sa
kasalukuyan, ang halos lahat ng paglaki ng populasyon o population increase sa maraming
bansa lalo na sa mga papaunlad na bansa ay pinakanagaganap sa mga kalunsuran, kung
saan dumadagsa ang mga mamamayan. Ang mga lungsod ng mga papaunlad na bansa gaya
ng Pilipinas ay mayroong dalawang bahagi: Ang una ay ang bahagi kung saan pinaka-
organisado ang mga kabahayan, at pinakatumatanggap ng mga benepisyo at oportunidad
ang mga mamamayang nakatira rito. Ang pangalawang bahagi naman ay binubuo ng
Pahina 9 ng 212
pinakamaraming mamamayan na nakatira bilang mga iskwater na walang sariling
kabahayan, pinakanahihirapang makahanap ng sustenableng hanapbuhay, bibihirang
makapagtapos ng pag-aaral, nakararanas ng maraming sakit at kagutuman at
nangamamatay ng maaga. Sa mga papaunlad na bansa, habang palaki ng palaki at parami
ng parami ang mga siyudad, ay siya rin namang kasabay na paglaki ng populasyon ng mga
iskwater. Sa madaling sabi, kung lumalaki ang populasyon ng mga mamamayan sa
iskwater ay nangangahulugan ito na mas dumarami ang bilang ng mga taong nakararanas
ng eksklusyon pagdating sa mga oportunidad, accesibilidad at serbisyong panlunsod.
Dahilan ito ayon sa UNICEF, kaya’t pinakalaganap ang kahirapan sa mga pook urban sa
Asya at Aprika.
Pumapabor sa pahayag na ito ng UNICEF ang estadistikang inilabas noong 2006
ng Presidential Commission for the Urban Poor at National Statistics Office patungkol sa
tantos ng kahirapan sa mga pook rural at urban sa bansa.
AREA
POVERTY THRESHOLD Philippine Peso
POVERTY
INCIDENCE
%
Families
MAGNITUDE
OF
POVERTY
#Families ALL
AREAS URBAN RURAL
Philippines 15,057 17,035 14,123 26.9 4,677,305
National Capital Region
(NCR) 20,566 7.1 167,316
Cordillera Admin Reg'n
(CAR) 16,810 17,316 15,895 28.8 878,050
Ilocos Region (Region I) 15,956 16, 284 15,699 26.2 248,443
Cagayan Valley (Region II) 13,791 15, 450 12,973 20.5 126,726
Central Luzon (Region III) 17,298 17, 589 15,474 16.8 320,109
CALABARZON (Region
IV a) 17,161 17,779 16,771 16.7 374,952
Pahina 10 ng 212
MIMAROPA (Region IV
b) 14,800 15,420 14,184 43.7 238,489
Bicol Region (Region V) 15,015 18,493 14,027 41.8 422,278
Western Visayas (Region
VI) 14,405 14,759 14,515 31.1 425,571
Central Visayas (Region
VII) 13,390 14,482 12,741 30.3 391,484
Eastern Visayas (Region
VIII) 13,974 14,420 13,325 40.7 331,426
Zamboanga
Peninsula(Region IX) 13,219 16,160 12,898 40.2 250,696
Northern Mindanao
(Region X) 14,199 15,805 13,687 36.1 285,054
Davao Region (Region XI) 14,942 17,221 13,860 30.6 257,554
SOCCKSARGEN
Region(Region XII) 14,225 16,783 12,878 33.8 253,009
Caraga (Region XIII) 15,249 17,270 14,059 45.4 201,929
ARMM (Region XIV) 15,533 16,491 14,528 55.3 295,220
Talaan mula sa National Statistics Office
Kung paghahambingin ang poverty threshold sa mga kalunsuran at poor rural batay sa
talaan, mapapansing mas mataas ang tantos ng kahirapan sa mga pook urban. Malaki ang
pinagkaiba ng kahirapan ng mga maralitang taga-pook urban kumpara sa mga mahihirap
na mamamayan sa mga rural ayon sa World Food Programme. Ang mg maralitang
tagalunsod ay nagbabayad sa halos lahat ng bagay na kanyang kinakailangang- non-food
at food na pangangailangan, sa kabila ng kanyang kakarampot na sahod na kinikita mula
sa nakakapagod na hanapbuhay. Taliwas ito sa buhay sa mga bukirin kung saan bagamat
nakararanas din ng kahirapan ang mga mamamayan ay maaari namang makuha ang mga
pangangailangan (lalo na ang food needs) mula sa kapaligiran.
Pahina 11 ng 212
B. Lipunan ng Iskwater at Slums
Sa mga kalunsuran sa Pilipinas, umiiral ang malaking deperensiya sa pagitan ng
mga nakakariwasa at maralita ayon kay Ballesteros (2011). Kapansin-pansin ang malaking
puwang na ito sa pagitan ng dalawang uri ng tao sa siyudad batay sa tatlong bagay: una,
pagkakaroon o kawalan ng mga tahanan; ikalawa, pagkakamit ng mga oportunidad at
serbisyong panlipunan; at panghuli, accesibilidad sa “mabuting” pagkain. Ang mga
maralita dahil sa kawalan ng tahanan ay napipilitan na lamang na magsama-sama sa isang
bahagi ng lungsod na inaari nilang lugar na maaaring matirhan sa maikling panahon,
hanggang dumating ang isang araw na sila ay paaalisin na sa lugar ng mga tauhan ng
pamahalaan. Kung mangyari iyon, sila ay lilipat naman sa isang panibagong bahagi ng
lungsod na maaaring matirikan ng mga tahanan. Sa ganitong proseso ay tinatawag silang
squatters, dahil tinititikan nila ng mga bahay ang isang lupain na bagamat wala silang
pinanghahawakang titulo nito. Habang dumarami ang mga mamamayan sa lungsod, at
parami ng parami ang walang tahanan at pagkain, ang malaking bilang ng mga
mamamayang ito ay mapipilitang tumira rin sa mga squatters’areas at makikipagsiksikan
sa lugar (Srinivas, 2015). Sa ganitong proseso, ang mga taong nagsisiksikan na sa isang
bahagi ng lungsod dahil sila ay walang mga tahanan ay tinatawag na slum o informal
settlers. 7
Sa mga purok din na ito, hindi nakakamit ng mga maralitang Pilipino ang mga
oportunidad, hanapbuhay at serbisyong panlipunan na siya namang tinatamasa ng labis ng
mga panggitnang uri sa lipunan. Ang mahirap ay lalong naghihirap at ang mayaman ay lalo
7 Ang squatter’s area ay isang bahaging ng lungsod na tinitirikan ng lupa bagamat walang titulo ang mga
nakatira rito, samantala, ang mga slum areas naman ay isang pangkapaligiran na termino na naglalarawan
sa anyo ng lugar- siksikan, maalinsangan, hindi kaaya-aya ang amoy, at ibapa.
Pahina 12 ng 212
pang yumayaman. Dahilan ito kaya’t karaniwan na’ng basura mula sa unang bahagi ng
siyudad (mga nakaririwasa) at pagbabasura ang nagpapatakbo sa buhay ng mga maralita
sa lungsod. Sapagkat walang mga bukirin, pagpapastulan, at palaisdaan sa pook urban, ang
mga itinatapon bilang kalabisan ng mga kapalian (elite) at panggitnang uri ng mga tao sa
lungsod ang nagiging pambuhay sa mga abang mamamayan. Dahil din sa mga itinatapon
na ito, nagkakaroon sila ng mga hanapbuhay bilang scavengers. Sa Pilipinas, halos lahat
ng nakukuha mula sa basura ay nagagamit ng mga maralita para kanilang mga tahanan.
Ang mga pira-pirasong bubong at kahoy ng isang maralita ay mga reject na materyales
mula sa ilang pagawaan at tahanan. Ang karamihan sa kanilang mga palamuti sa tahanan
ay mga itinapon nang kagamitan ng mga tao sa unang bahagi ng lungsod (mga kapalian).
Ang mga mamamayan sa mga purok iskwater at slum na ito ayon sa UNICEF ay
ang halos pinakatinatamaan ng food poverty, at karamihan sa kanilang mga pagkain ay
nakabatay lamang sa kanilang income o kita na siya rin namang nakadepende sa kanilang
hanapbuhay. Ang 60% mahigit ng kinikita ng mga maralitang tagalunsod ay napupunta
lamang sa pagkain, at napapabayaan na nila ang iba pa nilang mga pangangailangan,
katulad ng mataas na kwalidad ng edukasyon, pangangailangang magkaroon ng matiwasay
na tahanan, at ibapa. Ang pagkakaroon ng ligtas, sapat, at nakalulusog na pagkain ay ang
pinaka-krusyal na pangangailangan ng mga mamamayan. Ngunit dahil sa nararanasan ng
mga maralita, wala silang magawa kundi dumepende na lamang sa mga itinatapon ng mga
nakaririwasang pamilya upang mabuhay.
Sa mga pinakamahihirap na pook iskwater at slum sa Kamaynilaan, ay nakalikha
ng paraan ang mga maralitang Pilipino upang may maipantawid-gutom. Ang mga tira-
tirang pagkain na ating sinusuka at pinandidirian, na hangga’t maaari ay nais na nating
Pahina 13 ng 212
maitapon agad mula sa ating mga tahanan at sa mga kainan, ay nagsisilbing maniningning
na gintong maaaring makapagligtas sa kumakalam na sikmura ng mga kababayan nating
ito.
C. Ang Lipunan, Bituka at Alikabok
Sa isang dokumentaryo ng GMA (Global Media Arts, Network, Inc) na
pinamagatang Tunay na Buhay: Buhay Pagpag (Disyembre 23, 2011), ipinakita ang aktwal
na nagaganap sa mga purok iskwater sa Kalakhang Maynila. Habang payapang kumakain
ang mga kabahayan sa kanilang mga tahanan, sa purok naman na ito ay abalang
nangangalakal at nagbubukod-bukod ng mga basura ang maraming pamilyang sadlak sa
hirap at gutom. Sa pagsapit ng gabi, habang ang mga nakakariwasang pamilya ay
naghahapunan pagsapit ng alas-sais ng gabi, ang mga Pilipinong nakatira sa mga abang
bahaging ito naman ng Maynila ay maghahapunan pa lamang pagsapit ng alas-onse ng
gabi. Ang harurot ng mga malalaking trak na dala-dala ang maraming mga basura ang
hudyat ng pagdating ng pagkaing makapaghahatid laman sa kumakalam na sikmura ng
mga pamilyang Pilipinong ito. Ang mga pagkaing nakukuha mula sa mga basurahan na
maaari pang kainin ay pinagbubukod-bukod ng mga mamamayan. Pagkatapos, ang duming
nasa mga pagkaing napili ay pinapagpag at saka direkta nang kinakain sa lugar o dili kaya’y
dinadala sa bahay upang mailutong muli. Ang mga pagkaing ito ay tinatawag na Pagpag8,
na siyang pinakapatok sa mga mahihirap na masang Pilipino. Ang ganitong mga eksena ng
kahirapan ay karaniwan nang nagaganap sa mga kilalang pook iskwater ng Tondo sa
8 Ang pangalang Pagpag ay nagmula sa gawain kung saan pinapagpag ang alikabok at dumi mula sa itinapong pagkain bago ihain upan kainin.
Pahina 14 ng 212
Maynila (Barangay Smokey Mountain, Barangay Happyland/Helpingland/Aroma,
Barangay Daungan,) at sa Barangay Payatas sa Lungsod ng Quezon.
Ang Smokey Mountain9 o Barangay 128 sa Tondo ay dating garbage landfill sa
Maynila na ipinasara ng pamahalaan noong 1995 dahil sa paglikha nito ng masamang
imahe ng kahirapan sa internayunal na media (Abad, 2009). Tinatayang ang lugar ay may
populasyon humigit kumulang na 25,000 katao. Bagamat ipinasara ang lugar noong 1995,
sa kasalukuyan ay patuloy pa rin itong tinitirhan ng maraming taong nabubuhay sa
pamamagitan ng pagbabasura. Ang Proyektong pabahay na inilunsad noong 1993 ng
National Housing Authority at R-II Builders Inc. na isang kontraktwal na kumpanya para
sa mga taong natamaan ng pagpapasarado sa Smokey Mountain ay isa nang pook slum sa
kasalukuyan. Ito ay pinamamahalaan ng Home Owner’s Association.
Nang ipinasara ang landfill noong 1995, inilipat ang maraming mga mamamayan
sa lugar sa tinatawag na Temporary Housing sa Barangay 105. Ang Barangay 105 ay
mayroong humigit kumulang sa 26, 000 populasyon at ito ay nahahati sa anim na dibisyon:
Aroma Area, Helping Land Area, Happy Land Area, GK Compound, Sitio
Damayan/Ulingan Area at ang 105 Proper. Ang Aroma, Helping Land at Happyland ang
kinalulugaran ng mga temporary housing na naging slum na sa kasalukuyan. Katulad ng
sa Barangay 128, pagbabasura rin ang pangunahing hanapbuhay ng mga tao rito. Mula
noong dinala ng pamahalaan ang mga mamamayan sa Smokey Mountain sa lugar ito, hindi
na sila naibalik pa sa dating tahanan sa Barangay 128. Samantala, ang mga mamamayan
na hindi nailipat sa Barangay 105 sa Tondo ay nanirahan sa karatig barangay ng Smokey
9 Ang Smokey Mountain ay tinawag na Smokey Mountain dahil sa usok na nililikha ng sama-samang reaksyon ng mga basura sa lugar. Ito ay ang kasalukuyang Barangay 105 sa Tondo, Maynila. Tinatayang mayroong 2,000,000 tonelada ng basura sa Smokey Mountain.
Pahina 15 ng 212
Mountain, ang Barangay 129 na mas kilala sa pangalang Barangay Daungan kung saan
scavenging din ang pangunahing hanapbuhay ng mga mamamayan. Ang lugar na ito ay
mayroon ding populasyon na humigit kumulang sa 20, 000 katao. Araw-araw ay makikita
ang mga tao rito na nangangalakal ng maraming basura at Pagpag. Ang ganitong mga
eksena ay araw-araw ding nagaganap sa Payatas10 na kung tawagin ay “ikalawang Smokey
Mountain.” Matatagpuan ito sa Lungsod ng Quezon ay mayroong itong populasyon na
humigit kumulang sa 113, 000 katao sa kasalukuyan. Ang mga Pilipinong nakatira dito
kagaya sa Smokey Mountain ay karaniwan nang kumakain ng 1 hanggang dalawang beses
kada araw (Murakami, 2011). Masuwerte ang ilan sapagakat nagagawa nilang kumain ng
3 beses sa isang araw. Karaniwang inihahain ng mga pamilya sa kanilang mga hapag-
kainan 11 ay tuyo, Lucky Me, chichirya katulad ng Lala, asin, tubig, toyo o mantika bilang
pangsabaw sa kanin, o sa mas maraming pagkakataon ay naghahain sila ng Pagpag. Ang
ganitong mga pamilya ay nabubuhay sa pamamagitan ng araw-araw na pakikipag-unahan
sa pagkuha ng mga basura kung saan maaari silang makakuha ng pagkaing maaari pang
pagpagin ang dumi upang makain.
Ang pagkakaroon ng pagkaing Pagpag sa bansa ay isang lehitimong tanda ng
matinding istarbasyon na umiiral sa bansa. Ang pagkain ng Pagpag ayon sa mga eksperto
(Tunay na Buhay: Buhay Pagpag, Disyembre 23, 2011) ay nagdudulot ng masama sa
katawan ng taong kumakain nito sapagkat hindi lahat ng mikrobyong ay namamatay kapag
10 Ang Payatas ay isang barangay na matatagpuan sa Ikalawang Distrito ng Lungsod ng Quezon. Ayon sa estadistikang inilabas ng National Statistics Office noong 2007, mayroong humigit kumulang 80,000 pamilyang nakatira sa lugar. Ang Payatas ay nanggaling sa salitang “Payat sa Taas,” sapagkat ang lupa sa hilagang bahagi nito ay tigang at makitid. Ang Payatas sa kasalukuyan ang pinakamalaking garbage landfill sa bansa. 11 Ang hapag kainan ng mga pamilyang nakatira sa Smokey Mountain at Payatas ay karaniwang isang papag o sahig lamang. Ang paggamit ng mga lamesa ay hindi gaanong nagagawa ng mga pamilya sa lugar (Lah, 2012).
Pahina 16 ng 212
iniinit ang Pagpag. At dahil galing sa basurahan ang Pagpag, hindi nito kayang tugunan
ang mga bitamina at mineral na kailangan ng katawan upang mapalakas ang resistensya
nito (Willett, Sesso, & Rimm, 2013). Sa paglaon ay nagreresulta ito sa paghina ng
kalusugan pang-pisikal at pang-mentalidad ng isang taong kumukonsumo nito. Sa huli,
bababa ang kapasidad sa produksyon ng isang indibidwal.
Kakaiba ang Pagpag kumpara sa ibang mga pagkaing kinakain ng mga mahihirap
na mamamayan sa Asya. Bagamat mayroon ding mga nagbabasura sa ibang bansa, sa
Pilipinas lamang umiiral ang “Pagpag” ayon kay Rodriguez (2015). Ang mga nagbabasura
sa lahat ng panig ng mundo na kumakain ng Pagpag ay isa nang karaniwang bagay. Ngunit
kakaiba ang pagkaing Pagpag sa bansa sapagkat hindi lamang mga nagbabasura ang
kumakain ng Pagpag, kundi pati na rin ang iba pang mga mahihirap na Pilipinong may
hanapbuhay ngunit hindi sapat ang kinikita upang makabili ng pagkain para sa kanilang
pamilya. Sa kasalukuyan, unti-unting nang nagiging tanyag ang pagkain ng mga mahihirap
na Pilipino ng Pagpag sa mga dayuhan sa ibang mga bansa sa Amerika, Asya, at Europa
(Deia, 2012).
Sa pag-aaral na ito, ang “Lipunan” ay tumutukoy sa mga slums na kabilang sa mga
pinakamalalaki sa bansa. Ang apat na barangay na pinili ng pananaliksik na ito ay ang mga
sumusunod: Barangay 128 (Smokey Mountain), Barangay 105
(Aroma/Happyland/Helpingland), Barangay 129 (Daungan) at Barangay Payatas, mga
purok ng kahirapan na sumasalamin sa iba pang komunidad ng mga urban poor. Ang mga
lugar na ito ay kabilang sa mga pinakamahihirap na pook sa bansa kaya’t sila ay ang
napiling lokasyon ng pananaliksik na ito. Sa katunayan, noon pa lamang panahon ng mga
Kastilang mananakop sa bansa, kilala na ang Tondo kasama ang mga barangay na ito bilang
Pahina 17 ng 212
clase pobre (Agoncillo, 1990). Dagdag pa rito, tanyag ang mga barangay na ito dahil sa
malawakang kalakalan at pagkokonsumo ng Pagpag na sinasabing nagsimula na mula pa
noong naitatag ang Smokey Mountain at Payatas. Mula sa dalawang dumpsites na ito ay
umusbong ang iba pang mga barangay slums na namamagpag din ng lumaon. Ang“Bituka”
sa naman sa pananaliksik na ito ay ang simbolismo na kumakatawan sa mga indibidwal na
maralitang Pilipinong naghihirap at nakararanas ng matinding gutom. Tinatangkang ilatag
ng pag-aaral na ito kung ano ang nagtutulak sa mga maralita upang kumonsumo ng pagkain
mula sa mga basurahan. Ang pag-uusap sa bagay na ito ay isang maselan na usapin
sapagkat kalusugan at katawan ng mga mamamamayn ang nakasasalalay sa bawat pagkain
ng Pagpag. Ang mga gawi at kilos ng mga abang Pilipinong ito ay nakabatay sa dikta ng
kanilang mga nangangalit na bituka. Ang “Alikabok” naman sa pag-aaral na ito ay sentrong
paksain na tinatangkang analisahin ng mananaliksik. Ito ay tumutukoy sa kalakalan o
proseso ng pagpa-Pagpag na lumilikha ng Pagpag na mula sa basurahan ay dumidiretso sa
mga gutom na bituka ng masang Pilipino.
Pahina 18 ng 212
III. LAYUNIN NG PANANALIKSIK
Ang pag-aaral sa mekanismo ng pagpapa-Pagpag ay isang napapanahon subalit’y
napaka-lawak na paksa. Sa kasalukuyan, limitado ang ating mga materyales at
mapagkukuhanan ng mga datos upang lubusang maipaliwanag ang pagpa-Pagpag sa bansa.
Sa katunayan, wala pang datos ang pamahalaan at ang mga lokal na pamahalaan patungkol
sa bilang ng mga pamilya at mga indibidwal na kumakain ng pagkaing Pagpag, ngunit sa
pagbisita o paglalakad-lakad sa mga pook iskwater (slum areas) sa Kamaynilaan partikular
sa Tondo (sa bahagi ng Pier) at Payatas, mapapansing kabilaan ang mga residente ng lugar
na kumakain ng Pagpag. Dagdag pa rito, makikita rin sa mga lokalidad na ito ang mga
bilihan ng mga di-pa-lutong Pagpag at mga karinderia (eatery) ng mga ito. Sa kabila ng
pag-iral ng mga pagkaing ito, karamihan sa mga nakaupo sa pamahalaan at lokal na
pamahalaan ay hindi pa gasinong mulat sa nakalulungkot na hanapbuhay. Dahil dito, ang
pangunahing layunin ng pananaliksik na ito ay 1.) Una, patunayan ang existensiya o pag-
iral ng pagpa-Pagpag sa bansa sa pamamagitan ng paglalarawan sa kalakaran nito; 2.)
Pangalawa, ilahad ang mga salik na nagtutulak sa mga mamamayan upang mag-Pagpag at
3.) Suriin ang nagiging implikasyon ng paglaganap ng Pagpag sa kalusugan, pagtingin sa
lipunan ng mga maralitang nakatira sa Tondo Slum Areas at Payatas, at implikasyon nito
sa impormal na ekonomya sa kanilang lugar. Mula sa tatlong pangunahing layuning ito ay
sumasanga ang mga sumusunod na sekondaryang layuning nais ding suriin ng
mananaliksik. Nakapaloob din sa bawat sekondaryang layunin ang mas tiyak na obhetibo.
1. Ilahad ang kalagayan ng food poverty (at malnutrisyon) sa bansa at isalarawan
ang katayuan ng mga urban poor sa mga slum areas sa Kamaynilaan
partikular sa mga barangay na sentro ng pananaliksik na ito.
Pahina 19 ng 212
- Mayroon bang matatag na seguridad sa pagkain ang sistema ng bansa sa
kasalukuyan?
- Mayroon bang sapat na accesibilidad sa sapat, ligtas at nakalulusog na pagkain ang
mga maralitang Pilipinong nakatira sa mga kalunsuran?
- Ano ang kalagayan ng pamumuhay ng mga urban poor?
- Ano ang karaniwang trend sa mga pagkaing kinokonsumo ng mga urban poor?
- Ano-anong ang mga elemento at kondisyon sa kanilang lipunan na nagiging balakid
sa pagtatamo ng sapat, ligtas at nakalulusog na pagkain ng mga maralitang Pilipino?
2. Ilantad at ilarawan ang pag-iral ng kalakalan ng pagpa-Pagpag ng mga
maralitang nasa pook urban.
- Ano ang kahulugan ng Pagpag? Paano ba masasabi na ang isang maruming pagkain
ay Pagpag?
- Ano ang iba’t ibang uri ng Pagpag? Ano-ano ang mga batayan o paraan ng
pagkaklasipika ng mga Pagpag?
- Paano nakakakuha ng Pagpag ang mga maralita?
- Paano tumatakbo ang mekanismo ng pagpa-Pagpag sa Smokey Mountain,
Daungan, Aroma (Happyland at Helpingland) at Payatas?
3. Suriin ang masasamang dulot ng pagkonsumo ng Pagpag sa kalusugan ng pag-
iisip at pangangatawan ng mga maralitang Pilipino.
- Epektibo ba ang mga food method na isinasagawa ng mga Pilipino bago ihain ang
Pagpag? Matitiyak ba nating nangamamatay ang mga mikrobyo ng Pagpag sa
ganitong proseso?
- Ano ang mga masasamang dulot sa kalusugan ng katawan ng pagkain ng Pagpag?
Pahina 20 ng 212
- Ano ang epekto kalusugan ng pag-iisip ang pagkain ng Pagpag sa araw-araw?
- Mayroon bang sustansiyang nakukuha sa pagkain ng Pagpag?
4. Suriin ang nagiging epekto ng pagpa-Pagpag sa pag-uugali, pagtingin sa
sarili/buhay, pagtingin sa lipunan/mundo ng mga kumokonsumo ng Pagpag.
(behavioral na dimensyon)
- Paano nakaka-apekto sa pagtingin sa sarili (self-esteem) at willpower para sa pag-
unlad ng isang maralita ang pagkonsumo ng Pagpag?
- Paano nakaka-apekto sa pagtingin sa lipunan at mundo ang pamumuhay sa pagpa-
Pagpag?
- Bakit nahihikayat na kumain ng Pagpag ng mga maralita sa kabila ng pagiging
marurumi ng mga pagkain ito?
5. Paano nakakaapekto sa informal economy sa kanilang lugar ang pagpa-
Pagpag?
- Madalas pa bang nakakatungo sa mga merkado ang mga maralita? Kung hindi, ano-
ano ang mga kadahilanan kung bakit hindi na sila nakakatungo sa mga ito?
- Saan madalas bumubili ng mga pangangailangan ang mga maralita?
6. Ilantad ang kaugnayan ng pamahalaan at lokal na pamahalaan sa paglaganap
ng pagpa-Pagpag.
- Ano ang sensyales ng pagkakaroon ng ganitong uri ng pagkain sa bansa? Ano ang
indikasyon nito kalagayan ng mga pook urban?
- Sino ang may kakulangan sa pag-iral ng ganitong uri ng pagkain?
- Mayroon bang aksyon sa kasalukuyan ang isinasagawa ng pamahalaan patungkol
sa pag-iral ng pagpag?
Pahina 21 ng 212
- Ano-anong karapatan/pribilehiyo ng mga mamamayan ang nalalabag ng mga
namumuno sa Pilipinas dahil sa pag-iral ng Pagpag?
- Paano ba masosolusyunan ng pamahaaln at lokal na pamahaaln ang krisis sa
pagkain ng mga naghihikahos na urban slum areas
Pahina 22 ng 212
IV. KABULUHAN NG PANANALIKSIK
Minsang sinabi ni Mahatma Gandhi, isang bantog na lider ng bansang Indiya na
ang pinakamasang anyo ng karahasan ay ang kahirapan. Ngunit ayon naman sa pag-aaral
ng Mga Nagkakaisang Bansa (United Nations), ang kagutuman ang pinakalaganap na anyo
ng kahirapan. Sa kasalukuyang kalagayan ng bansa, habang palaki ng palaki ang
populasyon, ay siya rin naman kasabay na pagtaas ng tantos ng kagutuman. Ang mga
maralitang tagalunsod na silang namamarginalisa sa mga benepisyong panlipunan ay
napipilitan na lamang na gumawa ng paraan upang maibsan ang mga nangangait sa
sikmura. Bunga ng ganitong kalagayan, sila ay nahihikayat na kumain na lamang ng mga
pagkaing galing sa basurahan at tira-tira sa mga restawran na tinatawag na Pagpag. Ang
mga taong ito ay walang hanap-buhay, walang lupang matatawag na kanila, walang
mahahalagang gamit o hiyas, at ayon din sa kanila mismo, walang tiyak na kinabukasan.
Sila’y mga taong kumakalam din ang sikmura at handang gawin ang lahat ng bukas na
oportunidad mayroon lamang maipantawid sikmura.
Dahil sa mga kadahilanang ito, mahalaga ang pananaliksik na ito sapagkat
maimumulat nito ang karamihan sa mga Pilipino patungkol sa mapait na katotohanan-ang
pagiral ng kultura ng pagpa-Pagpag sa bansa. Marahil ay marami na sa atin ang nakanuod
na ng ilang dokumentaryo sa mga telebisyon katulad ng Tunay na Buhay: Buhay Pagpag,
Discarte a la Pobre, Tira mo, Tinitira ko na naglalantad ng kaaba-abang kalagayan ng mga
pamilyang kumakain ng Pagpag upang mabuhay lamang. Ipinapakita sa mga
dokumentaryong ito na ang mga tira-tira nating pagkain sa ating mga tahanan at kainan at
atin nang itinatapon ay sila namang pinaka-inaabangan ng mga pamilyang umaasa sa mga
Pahina 23 ng 212
mumung12 ito. Gayunpaman, hindi sapat ang mga dokumentaryong ito sapagkat
ipinapakita lamang ng mga ito ang kalagayan ng mga mamamayang ito, at hindi malalim
na hinuhukay ang mga elementong maaaring maiuugnay sa existensiya ng mga pagkaing
Pagpag at implikasyon sa pagkatao at pamumuhay ng mga urban poor. Samakatwid, ang
pananaliksik na ito ay nagtatangkang ugnay-ugnayin ang isyung ito na nagdudulot ng
inaccessibility sa pagkain at food poverty na siya naman nagtutulak sa mga Pilipino upang
kumonsumo ng Pagpag. Sa ganitong kapamaraanan ay mas mapapalalim pa ang kamalayan
ng mga ordinaryong Pilipino patungkol sa kahirapan at kagutuman na nararanasan ng iba
pang mga tao na nakatira sa mahihirap na pook (locality) at purok (district).
Isa rin sa pinakamagandang ibubunga ng pananaliksik na ito ay ang pagkuha ang
mga pagtingin at opinyon ng mga kawani ng iba’t ibang institusyong pangkalusugan sa
lipunan-mga pampublikong Ospital man, o mga sangay ng pamahalaan. Ang mga
institusyong ito kasama ang Kagawaran ng Kalusugan ay mayroong malaking pananagutan
sa pagpapaunlad at pangangalaga sa kaligtasan at kalusugan ng mga mamamayan Pilipino.
Ang pananaliksik na ito ay magbibigay ng kaalaman at kamulatan sa kanila patungkol sa
lumalalang krisis sa pagkain sa bansa. Sa pamamagitan nito ay inaasahang
makapaglulunsad sila ng mga talakayang pambarangay at iba pang proyekto upang
mapagtibay ang pagkakandili13 sa karapatan sa pagkain ng mga mamamayang Pilipino ng
bansa.
Sa pamamagitan din ng pagpapalalim sa mga isyung may kinalaman sa pagpag (o
istarbasyon), layunin din ng pananaliksik na ito na magbigay rekomendasyon o suhestiyon
12 Ang mumu ay nangangahulugang “tira-tira” o food excess. 13 Pagkakandili=Pagbibigay Proteksyon
Pahina 24 ng 212
sa mga kinauukulan partikular sa pamahalaan at lokal na pamahalaan kung paano pa nila
mapapaigting ang tunay na pagtulong sa mga nagugutom na kapus-palad. Sa prosesong ito,
makapagbibigay ang pag-aaral na ito ng malinaw na larawan ng kahirapan at istarbasyon
ng mga maralitang tagalunsod habang ang ilan ay sagana sa pagkain at yaman. Ang
pamahalaan at mga lokal na pamahalaan ay mayroong mabigat na responsibilidad sa
pagtugon sa mga pangangailangan ng mga mamamayang nasasakupan ng mga ito.
Nakasaad ang mga responsibilidad na ito sa konstitusyon at sa mga batas internasyunal.
Ang kanilang pagsasagawa ng kanilang mga tungkulin ay krusyal at tunay na mahalaga sa
pagpapanatili ng katatagan ng estado at pagpapanigo14 ng ekonomiya ng bansa.
Ang pag-aaral na ito ay makatutulong din sa lahat ng mga kinauukulan upang
malaman din ang pagtingin at analisa ng mga eksperto at edukador sa larangan ng food
poverty and hunger. Ang mga analisis at prinsipyong ibabahagi ng mga eksperto sa
larangang ito ay maaaring magamit ng pamahalaan upang mas epektibo pa ang kanilang
pagpapatupad ng mga polisiya at proyekto. Dagda pa rito, magagamit din ang mga
impormasyon ito mula sa mga eksperto at edukador upang mas mapalawig pa ang mga
kaalamang ilalatag ng pag-aaral na ito.
At panghuli, ang pananaliksik na ito ay makatutulong sa mga maralitang
pinakatinatamaan ng kahirapan at istarbasyon. Ang kanilang kalagayan ay hindi
nabibigyang pansin ng publiko at kung napapansin naman, ang kanilang kalagayan ay
umaani pa ng samu’t saring mapangmatang pagtingin ng publiko kaysa simpatya. Dahil
dito, ang pag-aaral na ito ay nagtatangkang magmulat sa publiko patungkol sa abang
14 Ang “pagpapanigo” ay nanggaling mula sa salitang kaniguan (prosperity). Halimbawa: “Manigong Bagong Taon!”
Pahina 25 ng 212
kalagayan ng masang nagugutom, na ang kanilang kalagayan ay hindi dapat minamata
bagkus ay binigyan ng malawak na pang-unawa at pagtulong. Dagdag pa rito, tinatangka
rin ng pag-aaral na ito na makapagmulat sa mga maralita kung ano-ano ba ng maaari nilang
makuha mula sa pagkain ng Pagpag. Inaasahan din sa pamamagitan ng pananaliksik na ito
ay, magiba rin ang mga mito (myth) patungkol sa paghahain ng Pagpag na pinaniniwalaan
ng mga maralitang tagalunsod gaya ng paniniwalang nangamamatay sa apoy ang mga
mikrobyo kapag niluto ang mga Pagpag. Sa kabuuan, ang pananaliksik na ito ay magiging
isa sa mga tagapagsulong na pag-aaral para sa totoong kaunlaran sa pagkain na
kinakailangan ng bansa at ng mga urban poor.
Pahina 26 ng 212
KABANATA 2
PAGSUSURI NG MGA KAUGNAY NA LITERATURA
Pahina 27 ng 212
V. PAGSUSURI NG MGA KAUGNAY NA LITERATURA
A. Ang Istarbasyon Bilang Pandaigdigang Krisis
Sinasabing ang kahirapan ay ang pinakamasahol na anyo ng karahasan. Isa itong
anyo ng abstrakto ngunit mapaniil sa maraming anyo ng buhay. Sa kabilang dako, ang
kagutuman naman ay ang pinakamapanirang anyo ng kahirapan (McKeown, 1969). Libo-
libo nang taon ang dumaan at patuloy pa ring dumaraan sa buhay ng iba’t ibang
mamamayan sa daigdig ngunit ang kagutuman ay hindi pa rin naglalaho. May mga
pagkakataong mawawala ang kagutuman ngunit muli itong babalik sa mas kakila-kilabot
pa nitong anyo. Sa mga telebisyon, internet at mga babasahin, karaniwan na tayong
nakakakita ng mga litrato at bidyo ng pagkagutom (famine) o nagugutom (famished)
(Moore Lappe at Collins, 1986). Gayunpaman, ang pagkagutom ay isa lamang mababaw
na anyo ng kagutuman (hunger) o istarbasyon (starvation). Ang kagutuman o istarbasyon
ay isang pandaigdigang kaganapang kumikitil sa buhay ng mas higit pa na bilang ng mga
tao kaysa pagkagutom o famine taun-taon- higit pa sa bilang ng mga taong namatay noong
Ikalawang Digmaang Pandaigdig at mga taong nawakasan ng buhay noong pambobomba
sa Hiroshima at Nagasaki. Nananalasa ito taun-taon na parang isang bagyo sa milyun-
milyong tao sa bawat panig ng mundo.
Dahil sa pandaigdigang epekto ng kagutuman, hindi nakapagtatakang maraming
ideya at pag-aaral ang inilalabas patungkol dito.
Ayon kay Moore Lappe at Collins (1986), maraming mga paniniwala o ideya
patungkol sa ugat ng kagutuman ang hindi makatotohanan at walang matibay na batayan.
Isa na rito ang pinaniniwalaan ng maraming tao na ang limitadong yaman sa kapaligiran
Pahina 28 ng 212
ang dahilan kung bakit laganap ang istarbasyon, at hindi kayang tugunan ng iba’t ibang
kapamaraanang pamproduksyon ang dumaraming pangangailangan ng lahat ng tao upang
makakain. Samakatwid, tunay na kinakailangan ng iba na magutom upang makakain ang
ilan. Ang kaisipang ito ay hindi makatotohanan sapagkat kayang tugunan ng daigdig ng
makailang henerasyon ang lahat ng pangangailangan ng lahat ng tao. Kaya itong
suportahan ng mga datos mula sa iba’t ibang sektor pang-agrikultura ng maraming bansa
na nagpapakitang taun-taon ay napakaraming ani ng iba’t ibang pananim ang naipo-
prodyus. Sa katunayan, ayon sa mga pag-aaral na isinagawa ng mga siyentipiko at
ekonomista, may kakayahan ang daigdig na magbigay ng 3,600 calories kada araw sa isang
tao, sapat na ito upang siya ay patabain. Samakatwid, hindi totoong ang kakulangan at
kakapusan ang sanhi ng kagutuman. Ayon kay Brown at Shue (1977), may kaugnayan ang
paghihirap sa pagkain ng mga low-income na estado sa mga estadong high-income. Ayon
sa kanya, ang pagsandig sa tradisyunal na paraan ng pagpapalago ng kita na nagdudulot ng
mas malawakang hindi pagkakapantay-pantay sa pagitan ng mayaman at mahirap ang sanhi
ng kagutuman sa maraming bansa. Sa katunayan, dahil sa paglipana ng teknolohiya at
komunikasyon, lumawak ang kamulatan ng mga taga-Kanluranin patungkol sa kahirapan
ng mga tao sa Silanganan. Ang kinikita ng mga magsasakang Amerikano, ang mga salapi
ng mga Amerikanong mamimili at iba pa ay may kaugnayan sa kasalatan ng makakain sa
Asya, kahirapan ng mga tao sa Timog Amerika at tagtuyot sa Aprika. Sa madaling sabi,
nakadepende ang pag-unlad ng ilang estado sa pagdurusa ng mas maraming bansa at
kontinente.
Sa isang lipunan kung saan talamak ang kagutuman, ay laganap din ang
malnutrisyon (Warnock, 1987). Patunay rito halimbawa ay ang mga mamamayang
Pahina 29 ng 212
Aprikano. Sa mga litrato sa media at internet ay nakikita natin ang pangangatawan nilang
halos buto at balat na lamang. Malaki ang kanilang mga tiyan na hindi angkop sa
proporsyon ng kanilang mga katawan. Halos hindi na sila makalakad at ayon sa mga pag-
aaral, maikli lamang ang haba ng kanilang mga buhay (span of life). Ang mga taong ito ay
nakararanas ng ganitong mga karamdaman sapagkat sila ay kulang sa mga pangunahing
bitamina kagaya ng Bitamina A, C, at B complex. Upang malabanan ang mga
nakakahawang sakit at masasamang mikrobyo, lumilikha ang katawan ng tao ng mga
complex na protinang tinatawag na antibodies. Ang mga antibodies na ito ay nagsisilbing
guwardiya at sundalo ng katawan laban sa mga mapanghihimasok na mga organismo sa
katawan. Nangangahulugan ito na ang kakulangan ng mga Aprikano sa mga bitaminang
nabanggit ay nakapag-aantala o sa mas nakalulungkot na pagkakataon, nakapagpapahinto
sa paglikha ng mga antibodies sa kanilang katawan. Dahilan ito upang mas maging
bulnerable sila sa maraming anyo ng karamdaman. Ang mga bitaminang A (retino at
carotene complex), C (Ascobic Acid), B Complex kasama na rin ang iba pang bitamina gaya
ng Bitamina D at Bitamina K ay makukuha lamang sa mga pagkaing sagana sa kanila,
halimbawa ay gulay, prutas, karne at gatas. Ngunit ang mga pagkaing ito ay mahirap
matamo o makuha ng mga mamamayan sa mga bansa ng Aprika at ilang bahagi ng Asya
at Timog Amerika, dahilan upang matuloy na lumaganap ang malnutrisyon sa kanilang
lupain.
Sa isang bansa, partikular sa isang pamilyang patriyarkal, pinakatinatamaan ng
kagutuman ang pinakabulnerableng miyembro ng tahanan, ang mga bata at mga babae
(Dewey, 1979). Karaniwang dahilan ng mga patriyarkal na lipunan sa kanilang kaunting
alokasyon ng pagkain sa mga kababaihan at kabataan ay ang mga kaugaliang
Pahina 30 ng 212
pangrelihiyon. Sa isang pelikulang Osama (2003), ipinakita ang dinaranas na kalupitan ng
mga kababaihan sa isang lipunang mas malakas ang mga kalalakihan. Ang mga kababaihan
ay hindi maaaring maghanap-buhay para sa kanilang sarili at pamilya, kaya nang namatay
ang ama ni Osama (na isang batang babae), napuwersa siyang magpanggap na lalaki upang
matulungan ang kanyang ina at lola. Sa kabila nito, natuklasan pa rin ng mga Taliban15 ang
tunay nakasarian ni Osama na nagdulot upang siya ay mabilanggo at mahiwalay sa
kaniyang pamilya.
Sa lahat ng ideyang nabanggit, isa ang ating mahihinuha: Hindi pantay ang
pagtatamasa ng pagkaing mula sa kalikasan ng mga tao. May iilang taong mas napapaburan
kumpara sa mas nakararaming taong naghihikahos. Kasama sa elementong nagtatakda ng
dami ng pagkaing makukuha sa ating kasalukuyang panahon ay ang kasarian, estado sa
buhay, at lahi. Ang mga taong mas “mataas” ang antas ng pamumuhay sa buhay ang
nagkakaroon ng higit na kapangyarihang makagamit ng kalikasan. Gayunpaman, hindi
tama ito sapagkat ang pagkain ay bahagi ng kalikasan o ng naturalesa, kaya’t walang
sinuman ang dapat magmay-ari nito kundi ang lahat ng totoong nangangailangan ng mga
ito (Brown and Shue, 1977). Isang nakakapagtakang bagay kung bakit hinahayaang maging
“property” o ari-arian ang ilang bahagi ng bundok, minahan, taniman, at gubat ng ilang
kumpanya at tao gayong umiiral ang mga lugar na ito para sa lahat. Isa itong malaking
dahilan kung bakit nagkakaroon ng hindi pagkakapantay-pantay at sa huli, ng matinding
kagutuman sa maraming tao. Ang isyung ito ayon kay Jean Jacques Rosseau (1762) ay
15 isang partidong pampulitika sa Afghanistan na naghahari dito mula pa noong 1996.
Pahina 31 ng 212
dapat tugunan ng pamahalaan at ng iba pang institusyong nilikha ng tao na nakatakdang
magbigay ng proteksyon sa pribilehiyo ng mga mamamayang nasasakupan nito.
B. Istarbasyon sa Iba’t Ibang Panig ng Mundo
Sa kasalukyan, maraming bansa sa mga Ikatlong Daigdig ang patuloy na pinipighati
ng kagutuman. Magkakaiba man ang kultura ng iba’t ibang mamamayan ng daigdig,
mistula pinag-iisa naman sila ng isang kultura ng kagutuman o culture of hunger (Warnock,
1987). Sa Aprika, sa estado ng Timog Sudan na may kabiserang Juba, ang mga
mamamayan dito lalo na ang mga kababaihan ay pinipighati ng matinding gutom at hirap.
Ayon sa isang pag-aaral ng Samahang Care International na pinamagatang CRITICAL
DIAGNOSIS: The Case of Placing South Sudan’s Healthcare System at the Heart of the
Humanitarian Response (2014), dahil sa walang katapusang digmaang sibil sa bansang
Timog Sudan, nakararanas ng kakapusan sa presensiya ng mga pagkain at kawalan ng
kapangyarihang magtamo ng pagkain ang mga mamamayan nito. Ang mga inang Sudanese
upang may maihain sa kanilang mga pamilya ay napupuwersang lumusong sa mga ilog na
malapit sa kanilang lugar upang kumuha ng mga water lily. Ang mga buto ng mga water
lily ang silang inihihiwalay ng mga babaeng Sudanese upang dikdikin upang makain. Wala
silang kanin, tinapay, o anumang pagkain na itinatambal sa pagkain ng water lilies. Ayon
sa samahan, dahil sa pagkain ng water lilies, hindi nakakamit ng mga taga-Timog Sudan
ang kanilang nutritional requirement. Dahil dito, karamihan sa mga Sudanese na bata man
o matanda ay nakararanas ng malnutrisyon.
Sa bansang Haiti naman sa Carribean, isang pagkaing tumutugon sa gutom na
bituka ng mga Haitian ang pinagkakaguluhan ng internasyunal na media nitong mga
nakaraang taon. Tinatawag itong Mud Cookies (Sletten at Egset, 2004). Ang Mud Cookies
Pahina 32 ng 212
ay mga biskwit na nilikha gamit ang putik na kulay dilaw ng mga Haitian upang mapawi
ang kanilang nangangalit na bituka. Ang mga Mud Cookies ay ginagawa sa pamamagitan
ng paghahalo ng mga pampalasa, asin, at vegetable shortenings sa putik na ibinibilad sa
araw. Kapag tumigas o naluto na sa init ng araw ang mga biskwit ay maaari na silang
kainin. Ang pagiging tanyag ng biskwit na ito bilang agahan, tanghalian at hapunan ng mga
Haitian ay bunga ng mataas na inflation rate o pagtaas ng presyo ng mga bilihan- gulay,
prutas, at karne sa kanilang bansa.
Habang sinasalot ng mga digmaang sibil ang Timog Sudan at habang patuloy pa
rin ang pagtaas ng mga bilihin ng mga pangunahing produkto sa Haiti, iba naman ang
nararanasang paghihirap ng mga taga-Hilagang Korea. Dahil sa pagtutok ng pamahalaan
ng Hilagang Korea sa pagpapaunlad ng mga sandatang nukleyar at militar nito,
nagkukulang ito na tugunan ang mga pangunahing pangangailangan ng mga nagugutom na
Koreano (Haggard at Noland, 2005). Dahil sa istarbasyong nararanasan ng mga
mamamayan ng Hilagang Korea, iba’t ibang moda kontra gutom ang ginagawa ng mga
Koreano upang labanan ito. Bukod sa paglilimita ng pagkain ng 1 hanggang 2 beses kada
araw, napipilitan din ang ibang mga Koreano upang kumain ng mga ugat ng mga halaman,
damo at mushroom nang hindi nila natitiyak kung ligtas ikonsumo ang mga ito. Bukod dito,
marami ring mga ulat ng cannibalism sa bansa dahil sa matinding kawalan ng seguridad sa
pagkain. Mayroong mga ulat mula sa internayunal na media katulad ng CNN News
patungkol sa mga kaso ng pagkain ng ilang magulang sa kanilang mga anak dahil sa
matinding kagutuman.
Samantala, sa mga estado sa Asya-Pasipiko, patok ang pagkonsumo ng mga
insekto. Ayon kina Riggi, Veronesi, Verspoor at MacFarlane (2013), naging bahagi ng
Pahina 33 ng 212
pamumuhay ng mga Asyano sa Asya-Pasipiko ang pagkain ng mga insekto hindi lamang
dahil sa kultural na aspeto kundi dahil rin sa krisis sa pagkain. Dahil kulang ang access sa
pagkain, naisip ng mga Asyano na gamitin ang napakaraming populasyon ng insekto upang
may maipantawid-gutom. Gayunpaman, hindi lahat ng insekto ay maaaring ikonsumo
sapagkat mayroong ilang species ng mga ito ang may hindi magandang reaction o epekto
sa katawan ng tao, ayon sa Food and Agriculture Organization ng Mga Nagkakaisang
Bansa o United Nations.
Ang lahat ng mga uri ng pagkaing ito na nabanggit ay iilan lamang sa mga anyo ng
kagutuman na sumisira sa milyun-milyong buhay sa ibabaw ng mundo. Ang pagkakaroon
ng mga panibagong paraan upang maibsan ang mga kumakalam na sikmura ay isa lamang
tanda ng pagpupunyaging mabuhay ng tao. Ang kagutuman ay isang pandaigdigang
suliraning umiiral sa lahat ng bansa. Ang mga mukha ng istarbasyon na ipinakita sa
seksyong ito ay umiiral sa mga pook rural sa mga papaunlad na bansa. Nakababahala at
nakagigimbal man ang mga nararanasan ng mga taga-rural, iba naman ang anyo ng
kahirapang dinaranas sa mga pook urban. Ang buhay sa pook urban ay pinalalala ng mga
kondisyong unti-unting lumuluray sa kalusugan at buhay ng mga maralita- walang malinis
na tubig, walang mahusay na pabahay, walang kuryente, laganap ang kriminalidad, bukas
na bukas sa mga sakit, mikrobyo, polusyon, at mataas na tantos ng kawalan ng hanapbuhay.
C. Planeta ng Slums at Iskwater
Sa kasalukuyang ika-21 milenyo daigdig, ang konsepto ng Urbanisasyon ay
nagiging isang napapanahon at malaking usapin kinakailangang pagtuunan ng pansin ng
lahat ng bansa lalo na sa Ikatlong Daigdig (Awumbila, 2014). Ayon sa United Nations
Department of Economic and Social Affairs, ang mahigit sa kalahati ng kabuuang
Pahina 34 ng 212
populasyon ng daigdig ay nakatira sa pook urban at sa pagsapit ng 2050, tinatayang tataas
pa ng 75 porsyento ang bilang ng mga taong maninirahan sa mga pook urban, at karamihan
sa mga paglaking ito ng populasyon ay magaganap sa Asya at Aprika. May kaibahan ang
populasyon ng urban sa mga maunlad na estado at mga papaunlad pa lamang na mga bansa.
Sa mga papaunlad na bansa, higit na mas marami ang bilang ng mga mamamayang nakatira
sa kalunsuran dahil nakasentro ang mga proyekto at polisiya sa mga pook na ito. Dagdag
pa rito, iba rin ang istruktura ng dalawang populasyon ng urban ng dalawang uri ng mundo
sapagkat mas mataas ang young population ng mga nasa papaunlad na estado. Ayon kay
Ross (2014), ang pagdami ng batang populasyon ay nakapagpapababa ng demographic
dividend 16ng isang bansa dahil tumataas ang youth dependency ratio17. Ang magiging
epekto sa hinaharap nito ay pagkakaroon ng mas maraming bitukang nakadepende at
kailangang mapakain ng naghahanapbuhay na uri o working class. Kapag dumami ang
bilang ng mga nakadependeng kabataan at bata sa mga working class, magreresulta ito
upang magkaroon ng kakulangan sa accesibilidad pagkain sapagkat kaunti lamang ang
naghahanapbuhay kumpara sa mga pinapakain. Dito papasok ang iba’t ibang kapamaraan
ng mga taong nakatira sa urban upang may makain, katulad ng pamumulot, pagbabasura,
at iba pa. Dagdag pa rito, ang pagkakaroon ng marginalisasyon ng mga pangangailangan
(pagkain) at oportunidad sa pagitan ng mga nakaririwasang seksyon ng urban at mga
naghihirap na uri ay nakadaragdag suliranin din upang lalong maghirap ang mga mahihirap
na taga-urban. Samakatwid, ayon kay Awumbila (2014), ang pag-aaral sa terminong
16 Ang demographic dividend ay tumutukoy sa paglago ng ekonomiya na nangyayari kapag mas marami ang bilang ng mga mamamayang naghahanapbuhay kumapara sa bilang ng mga may edad na at bata na nakadepende sa mga naghahanap-buhay na populasyon. Kapag mataas ang demographic dividend ng isang bansa, nangangahulugan ito na mas mataas ang paglaki ng ekonomiya ng bansa. 17 Ang youth dependency ratio ay ang proporsyon ng mga batang nasa edad 15 pababa kumpara sa mga taong nasa edad 16-64 na populasyong naghahanapbuhay.
Pahina 35 ng 212
Urbanisasyon ay hindi lamang nakalimita sa paulit-ulit na depinisyong “paglaki ng bilang
ng populasyon sa mga lungsod at bayad” kung pati rin sa mga structural shifts o pagbabago
ng istraktura ng lipunan sa aspetong pangekonomiya, panghanapbuhay, panlipunan,
pampulitika, kabahayan at ibapa. Mas mahalagang mapag-aralan ang kabuuang anyo o
morpolohiya ng urban kaysa tumutok lamang sa paglaki ng populasyon, bagamat ang
paglaki ng populasyon sa mga lungsod at bayan ang nagiging dahilan kaya’t nagkakaroon
ng mga kakulangan halimbawa sa hanapbuhay at kabahayan. Isa pang konektadong
termino na nakapailalim sa proseso ng Urbanisasyon ay ang Rural-Urban Migration18,
kung saan lumilipat ang grupo ng mga tao patungong urban sa pag-aakalang mas giginhawa
ang kanilang mga buhay sa kalunsuran. Dahil sa prosesong ito, nagkakaroon ng agawan sa
mga pangangailangan at oportunidad sa kalunsuran.
Ayon sa mga naging unang pag-aaral, sinasabi ng mga eksperto na ang kagutuman,
kahirapan, at kakulangan sa oportunidad at serbisyong panlipunan ay nakasentro sa mga
pook rural na mas mahirap pa sa mga pook urban. Sa mga pook urban ay mas
naipamumudmod sa mga mamamayan ang serbisyong pangkalusugan, mataas na antas ng
edukasyon, oportunidad, at iba pa. Gayunpaman, nagiging taliwas na ang mga bagong pag-
aaral dito. Ayon kay Satterthwaite (2014), dahil sa dumaraming bilang ng mga
mamamayan sa pook urban, pakaunti ng pakaunti ang bilang ng mga taong nakatatanggap
ng mga serbisyo at oportunidad. Sa pagdami ng tao sa pook urban, mas tumataas ang bilang
ng mga hanapbuhay na may mataas na kasanayan kaya’t lumalakas ng kompetisyon at
napagiiwanan ang mga maralitang may mababang antas ng pinag-aralan at kasanayan.
18 Hindi dapat malito sa kaibhan ng Urbanization sa Rural-Urban Hypothesis. Ang unang termino ay mas malawak na proseso kung saan bumubuo ng mas malalaking pook urban dahil sa iba’t ibang salik gaya ng population increase sa lugar at rural-urban migration.
Pahina 36 ng 212
Dagdag pa rito, dahil sa pagtaas ng pangangailangan sa mga hanapbuhay na may mataas
na kasanayan, ang ilan sa mga panggitnang uri o media clase na nabibigong
makipagsabayan sa kompetisyon ay nagiging “new poor,” na dadagdag sa bilang ng mga
urban poor. Ayon kay Davis (2006), dahil sa pagdami ng bilang ng mga “new poor” sa
mga pook urban ay nagiging iskwater19 at slum sila na naninirahan sa mga lugar na may
napakababang accesibilidad sa mga infrastraktura at pagkain. Ginamit niya ang terminong
planet of slums upang ilarawan ang palaki ng palaking bilang ng mga mamamayang
maralita sa daigdig na nagsisiksikan at nagkukumpulan sa isang bahagi ng lungsod habang
ang ibang mga nakakariwasa sa buhay ay mayroong disenteng buhay at magagarang lupain
at bahay. Ang urban poverty ang pangunahing itinuturong dahilan kung bakit nagkakaroon
ng mga pook iskwater at slums20 sa mga lungsod at bayan. Ang mga iskwater at slums na
ito ay lumilikha ng subpopulasyon at subkultura na mayroong pamumuhay na kakaiba at
hindi madaling maiintindihan kundi bagkus ay pandidirian ng mga matataas na klase ng
tao sa pook urban ayon sa UNICEF. Ang mga iskwater ay kilala rin sa iba’t ibang mga
katawagan sa maraming bansa: Informal settlements, Low-income settlements, Semi-
permanent settlements, Shanty towns, Spontaneous settlements, Unauthorized settlements,
19 Sa Pilipinas, mas pinipili ng maraming eksperto at mambabatas na gamitin ang terminong informal settlers imbis na squatters. 20 Mayroong iba’t ibang mga impormal na katawagan sa slums sa iba’t ibang panig ng mundo ayon kay Srinivas (2016): Ranchos = Venezuela Callampas, Campamentos = Chile Favelas = Brazil Barriadas = Peru Villas Misarias = Argentina Colonias Letarias = Mexico Barong-Barong = Philippines Kevettits = Burma Gecekondu = Turkey Bastee, Juggi-johmpri = India Ghetto=USA
Pahina 37 ng 212
Unplanned settlements, Uncontrolled settlements. Sa Pilipinas, sa mismong pusod ng
Kamaynilaan sa Maynila at Lungsod ng Quezon, magkakarugtong at dikit-dikit ang mga
kabahayang iskwater at slum. Ang mga kabahayang ito ay namumuhay na kakambal ang
basura, panganib at kamatayan sa araw-araw.
D. Ang Kultura ng Kagutuman sa Pilipinas
Katulad ng mga bansang nabanggit, laganap din ang istarbasyon sa Pilipinas lalo
na sa mga pook iskwater sa Kamaynilaan. Sa isang dokyumentaryo ng I-Witness noong
Mayo 3, 2014 na pinamagatang Black Manila, ipinakita ni Howie Severino ang isang
bahagi ng Barangay 105 sa Tondo na tinatawag na “Ulingan.” Ang Ulingan ay isang maliit
na komunidad na matatagpuan sa Pier 18 ng Tondo kung saan ang marami sa mga
mamamayan nito ay nabubuhay sa pamamagitan ng pamumulot ng anumang kahoy at
bagay na maaaring sunugin upang “ulingin.21” Ang mga usok mula sa mga sinusunog na
kahoy upang maging uling ang nilalanghap ng mga residente dito sa araw-araw. Karaniwan
nang tanawin sa mga lugar na ito ang pakikipamuhay ng mga mamamayan-bata, babae o
matanda kasama ang mga daga, lamok, langaw, iba pang kulisap, at usok. Dahil sa usok
mula sa mga pagawaan ng uling, pinakalaganap dito ang mga karamdamang may
kinalaman sa sistemang respiratoryo. Gayunpaman, sa isang isyu ng magasin na Inquire
noong Oktubre 2012, sinasabi ng mga mamamayan sa lugar na ito na hindi sakit sa baga
ang pinakamalaking suliranin nila. Ang kanilang binabaka sa kanilang araw-araw na
pamumuhay ay ang pagbabata ng kagutuman. Sa araw-araw, hinahawi ng mga bata at mga
nanay ang bawat usok sa maraming lugar kung saan sila ay makakukuha ng mga kahoy at
21 Ang ulingin o pag-uuling ay ang tawag sa proseso ng paglikha ng mga uling mula sa mga kahoy at iba pang bagay.
Pahina 38 ng 212
pira-pirasong bagay na kanilang dinadala sa mga pagawaan ng uling. Ang maliit na
baryang kanilang nakukuha bilang kabayaran sa kanilang mga napulot ay kanilang
ginagamit upang ipambili ng mga Pagpag na siyang patok na uri ng pagkain sa kanilang
lugar dahil sa murang halaga ng mga ito. Sa mga pagkakataong nakakapulot din sila ng
mga basurang maaaring kainin, hindi na nila kailangan pang bumili ng Pagpag upang
maging tanghalian o hapunan. Gayunpaman, bago pumasok ang 2015 ay tuluyan nang
giniba ang Sitio Damayan (Ulingan) sapagkat walang titulo sa kanilang mga lupain ang
mga residente dito. Ang matatagpuan sa lugar ay ang mga naglalakihang pagawaan ng mga
bakal at kagamitan sa pier na pagmamay-ari ng mga pribadong kumpanya. Kung nasaan at
paano nabubuhay sa kasalukuyan ang mga dating nakatira sa sitio ulingan ay isang
panibagong istorya.
Ang ganitong mga uri ng karanasan patungkol sa kagutuman at kahirapan ay hindi
lamang nararanasan sa pook “Ulingan” na ito. Sa Smokey Mountain, isang tampok na lugar
ng mga dumi at basura sa bansa, ay nabubuhay din ang mga mamamayang kumakayod
upang may maipantawid-gutom (Angeles, 2013). Ang pinaka-popular na uri ng
hanapbuhay dito ay ang pagbabasura kung saan namumulot ang anumang bagay na maaari
pang mapakinabangan ang mga mamamayan. Ang pagkaing maaari pang “pagpagin”upang
kanin ay inilalagay sa mga supot ng mga bata at ng iba pang mamamayan. Bukod sa
pagbabasura, tampok din na gawain ang paggawa ng mga basahan at ang paghuhugas ng
mga gamit’ na plastic na kutsara at tinidor upang ipagbiling muli sa lugar na ito. Ang lahat
ng hanapbuhay na ito ay patunay ng pagiging mapamaraan ng mga Pilipino upang
matugunan ang kanilang pangangailangan sa pagkain.
Pahina 39 ng 212
Ayon kay Lah (2012) sa kanyang isang ulat, sa iba namang lugar sa Sta. Cruz at
Binondo sa Maynila, laganap naman ang pamumulot at pangangalkal ng mga tira-tirang
pagkain ng mga abang Pilipino sa mga basurahan ng mga restawran at kainan. Ang napulot
na tirang pagkain na tinatawan na Pagpag ay dinadala sa ibang bahagi ng Tondo kabilang
na ang Smokey Mountain, Parola, Pier, at “Ulingan.” Sa mga pook na ito, ipinagbibili sa
mas murang halaga ang mga Pagpag na nahita. Sa mga parehong lugar din na nabanggit,
isang organisasyong di-pampamahalaan 22 ang tumutulong sa mga batang nakasubsob sa
paghahanapbuhay araw-araw. Ito ay ang Project Pearls. Ayon kay Maria Theresa
Sarmiento, tagapangasiwa ng samahan sa kalusugan at nutrisyon, nang sila ay naglunsad
ng maliit na paaralan sa lugar, nadiskubre niyang marami sa mga kabataan sa mga
nabanggit na pook ay dumaranas ng mga karamdaman at matinding kakulangan sa
nutrisyon. Karamihan sa mga bata ay kumakain ng 2 beses lamang sa araw-araw at ang
kanilang kinokonsumong mga pagkain ay marurumi at walang sustansya. Ayon kay
Ballesteros (2011), tumataas taun-taon ang populasyon ng mga nakatira sa pook slum at
iskwater ng 3.5%, samantala ang populasyon naman ng urban na wala sa mga pook slum
at iskwater ay tumataas ng 2.3% kada taon. Noong 2010, tinatayang 37% ng populasyon o
mahigit sa 4 milyong populasyon sa Kamaynilaan ay matatagpuan sa mga slum at
squatters’ area. Sa mga taon pang darating, inaasahang lalaki pa ang populasyon ng mga
maralita na aabo sa 9 na milyon. Ang ganitong mga larawan ng malnutrisyon ay isang
masamang pangitain sa ekonomiya at imahe ng bansa.
22 Organisasyong di-pampamahaan= Non-government Organization
Pahina 40 ng 212
E. Surrogate Ulam, Pagpag at Ibapa
Sa maraming pamilyang nakatira sa Kalakhang Maynila, mahalaga rin ang
ginagampanan ng junk foods at iba pang mga pampalasa bilang pamalit ulam sa hapag-
kainan (Grace at O’Keefe, 2007). Tinatawag itong mga surrogate ulam dahil hindi sila
aktwal na ulam kundi mapalit ulam lamang dapat sa pansamantalang panahon. Ngunit dahil
sa nagtataasang presyo ng mga bilihan, at mababang kinikita ng mga magulang at
indibidwal na may mababang kasanayan sa hanapbuhay, wala silang magawa kundi
gawing ulam ang mga chichirya, toyo, asin, mantika at ibapa sa kanin sa mahabang
panahon. Sa halagang sampung piso, bumibili ng mga pamilyang maralita ng mga
chichiryang katulad ng Lala upang ihalo sa kanin bilang tanghalian at hapunan. Ang mga
pagkaing ito ayon sa Kagawaran ng Kalusugan ay sagana sa asin at mga sangkap
pampalasa na wala namang naibibigay na bitamina sa katawan ng mga kumakain. Sa ilan
pang kalsada at pook sa Pambansang Rehiyon ng Bansa, makikita ang ilang mga batang
kumakain ng kanin na walang ulam sa mga karinderya bago pumasok sa paaralan (Alave,
2011). Ang halaga ng kanin ay kadalasang 6 hanggang 10 piso na sinasabawan ng libreng
soup upang maging pampalasa na ng kanin. Dagdag pa dito, sa ibang pamilyang tunay na
wala nang maipambili ng ulam, sapat na ang isang ulam pinagtitiyagaang pagkasyahin
mula umaga hanggang gabi. Ayon sa mga datos ng Kawanihan ng Pananaliksik sa
Agrikultura, mataas ang lebel ng pagkonsumo ng kanin ng mga Pilipino, ngunit ang
pagkain sa mga gulay at karne ng mga Pilipino ay mababa. Itinuturo ng mga pamilyang
Pilipino ang kahirapan bilang kadahilan kung bakit hindi sila makabili ng mga karne at
gulay. Ito ang rason kung bakit sa marami pang mga pag-aaral at sarbey ng Social Weather
Station, karamihan sa mga Pilipino ay kulang sa mga sustansya, samakatwid, nagiging
Pahina 41 ng 212
malnourished. Samantala, marami sa mga pamilya sa Rehiyon at Gitnang Luzon ay
nakukuntento na sa mantika na hinaluan ng toyo bilang pampalasa sa mga kanin.
Bukod sa mga surrogate ulam, talamak din sa ilang bahagi ng Luzon ang pagkain
ng aso. Sa ilang bahagi ng Cordillera, ang aso ay kinakain bilang bahagi ng kanilang
kultura at paniniwala. Ngunit sa paglipas ng panahon, ang kultural na batayan sa pagkain
ng aso ay nagbabago na kasabay ng daloy ng panahon (Bartlett at Clifton, 2003). Sa
kasalukuyan, maraming Pilipino hindi lamang sa Cordillera ang kumokonsumo ng aso
ngunit maski sa maraming lungsod sa Gitnang Luzon at sa Kalakhang Maynila. Ayon kay
Sarte (2013), kumakain ng aso ang ilang pamilyang Pilipino dahil madaling makakuha ng
karne nito kumpara sa baboy at baka. Dahil sa pagiging mahal ng mga karne ng mga baboy,
manok at baka mula sa mga pamilihan, minamabuti na lamang ng ilang mga Pilipino na
katayin at ihain sa kanilang mga hapag-kainin ang mga asong gumagala sa kanilang mga
komunidad sa kabila ng mga batas na ipinanunukala laban sa pagkain ng mga aso. Ang
mga asong ito na palaboy ay mayroong mga mikrobyo na maaaring magdulot ng masamsa
sinumang kakain sa kanila. Sa marami namang pook iskwater sa Kalakhang Maynila,
partikular sa Tondo sa Maynila at Payatas sa Lungsod ng Quezon ay talamak ang pagkain
ng mga galing sa basurahan. Tinatawag itong Pagpag. Binabalaan ng Kagawaran ng
Kalusugan at Lokal na Pamahalaan ang pagkonsumo ng mga naturang pagkain.
Gayunpaman, ang dikta ng sikmura ay mas mahalaga pa rin para sa isang taong nagugutom.
F. Bakit Maraming Pilipino ang Nagugutom?
Iba iba ang pagpapaliwanag ng iba’t ibang mga eksperto at manunulat patungkol
sa sanhi at pag-iral ng kagutuman sa bansa. Ayon kay Reyes at Rivera (2013), mayroong
Pahina 42 ng 212
kaugnayan ang access sa pagkain sa layo ng isang lugar mula sa isang daklungsod23. Ang
mga mamamayan sa mga malalayong pook sa bansa ay may mas mataas na propensidad
na makaranas ng limitadong accessibilidad sa mga pagkain at tubig. Dahil sa kanilang
layo mula sa sentro ng bansa, sila ay namamarginalisa sa mga pribilehiyong ibinibigay ng
pamahalaan. Sa mga lugar na ito, bukod sa suliranin sa pagkain, ang pagkakaroon ng
malinis na tubig upang ikonsumo ay isa ring mabigat na pasanin ng mga mamamayang
nakatira sa mga lugar na ito. Halimbawa, sa Agusan del Sur at mga karatig pa nitong
lalawigan, ang mga mamamayang nakatira sa mga ito ay dumaranas ng mabibigat na
suliranin sa pagtatamo ng malilinis na tubig bukod pa sa pagkakaroon ng mga pagkain
upang ihain sa kanilang mga pamilya.
Ayon naman kina Abad Santos, Edillon at Piza (2006), may direktang kaugnayan
ang pagdanas ng kagutuman sa laki ng pamilya o bilang ng mga anak sa isang pamilya (na
sa mas malawakang pagpapalawig, ay may direktang kaugnayan sa laki ng populasyon sa
isang lugar o bansa). Sa kanilang isinagawang sarbey at pag-aaral sa tulong ng Food and
Agriculture Organization, nakuha ang mga sumusunod na mga datos ng hunger incidence
sa Pilipinas:
23 Daklungsod= dakilang lungsod o pangunahing lungsod
NUMBER OVERALL SLIGH TO PERHAPS
TRANSITORY MODERATE
SEVERE TO CHRONIC
HOUSEHOLD SIZE
One to two 3.7 1.2 2.3 0.2
Three to four 6.4 1.3 4.5 0.7
Five to six 15.3 1.9 11.5 1.9
Seven to eight 28.8 2.8 21.2 4.7
Nine or more 37.4 3.0 26.2 8.1
YOUNG DEPENDENTS
Pahina 43 ng 212
Batay sa datos na ito, makikitang habang lumalaki ang bilang ng miyembro sa isang
pamilya, mas lumalaki ang propensidad na dumanas ng kagutuman ng mga miyembro ng
pamilyang yaon. Ang paglaki ng dami ng miyembro sa isang pamilya ay nagiging dahilan
upang maging limitado lamang sa kanila ang nakatutuntong at nakapagtatapos ng pag-
aaral. Sa paglaon ng panahon, ang mga hindi nakapagtapos ng pag-aaral ay makakakuha
ng mababang klase ng hanapbuhay. Humahantong ito upang maging limitado ang kanilang
accessibilidad sa pagkain dahil sa mababang kita mula sa hanapbuhay na may mababang
kasanayan. Sa huli, daranas sila ng kagutuman. Nangangahulugan lamang ito na hindi
direktang populasyon ang dahilan kung bakit mayroon mga taong dumaranas ng
istarbasyon. Ang mga elementong kagaya ng mababang edukasyon at kakulangan sa
hanapbuhay na humahantong sa kawalan ng accessibilidad sa pagkain at yaman ay ang
dahilan kung bakit may mga taong nagugutom. Ayon din sa kanilang pag-aaral, isang
malaking kabalintuan na makitang ang mga Pilipinong mayroong permanenteng
hanapbuhay ngunit kumikita ng minimum wage ang pinakanakararanas ng kagutuman at
mga Pilipinong nabubuhay sa pagsasaka ay ang pinakanakararanas din ng kagutuman.
Ang pananalasa ng kagutuman sa iba’t ibang sektor sa lipunan lalo na sa mga urban
poor (pati na rin sa mga rural poor) ay bunga din ng hindi epektibo, maanomalya, at
mapang-aping mga polisiya ng pamahalaan na hindi tunay na nagtataguyod ng kagalingang
panglahat (Chavez, Manahan at Purungganan, 2004) . Dahil sa liberalisasyon o patuloy na
None 5.3 1.6 3.3 0.4
One to two 9.8 1.8 7.1 0.9
Three to four 22.3 1.9 17.3 3.2
Five to six 45.3 1.8 32.9 10.7
Seven or more 56.3 2.5 35.3 18.5
Pahina 44 ng 212
pagpapaluwag ng mga taripa at polisiya ng bansa patungkol sa pakikipagkalakalan,
hinahagupit ng kakapusan ang agrikultura ng bansa at ang mga mahihirap na sektor sa
lipunan ay patuloy pang naghihirap. Sa katunayan, ang malaking pagbabawas ng tariff rate
mula taong 1994 hanggang taong 2000 ay nagbunga ng malaking hindi pagkakapantay-
pantay sa kita (income) ng mga mamamayan. Ang mga mayayaman o elitista lalo na ang
mga nakikinabang sa mga kita mula sa kalakakan ay lalo pang yumayaman ngunit ang mga
bulnerable at mahihirap na sektor sa lipunan ay lalo pang naghihirap. Ang malaking
porsyento ng ani na pinoprodyus ng mga sakahan ay ini-export sa ibang bansa imbis na
ipangkonsumo para sa mga nagugutom na Pilipino. Samakatwid, napakalaki ng papel na
ginagampanan ng liberalisasyon at globalisasyon sa pagkakaroon ng mga gutom na bituka
sa ating bansa.
Sa ulat na inilabas noong 2009 ng Bangko sa Pagpapaunlad ng Asya (Asian
Development Bank), ang kawalan ng maayos na daloy ng impormasyon mula sa mga
maralitang Pilipino patungong pamahalaan at iba pang kinauukulan ang isa rin sa mga
itinuturong dahilan kung bakit laganap ang kahirapan at kagutuman sa bansa. Ang
pagkakaroon ng isang maayos na channel o daluyan ng mga hinaing at pagsaklolo ay isang
mahalagang bagay na hindi malinaw sa istraktura ng ating lipunan. Tinawag na vertical
flow of information ng Bangko ang pagdaloy ng impormasyon mula sa mga kabahayan
patungong lokal at nasyunal na pamahalaan. Samantala, hindi sapat na nasa ganitong anyo
lamang ang desiminasyon ng mga impormasyon. Kinakailangan din daw ang isang
horizontal flow of information kung saan ang mga kabahayan at nagkakaisa rin upang
magkaroon ng kamulatan sa nararanasang hirap ng kanilang mga ka-lugar. Dahil ang
Pahina 45 ng 212
ganitong sistema ay hindi umiiral sa ating bansa, patuloy pa rin na naghihikahos at
nangangalit ang sikmura ng maraming Pilipino.
Ang hindi maaayos na paglalaan ng national budget ng bansa ay may malaking
papel din kung bakit talamak ang kagutuman sa bansa (Angeles, 2013). Sa mga nakalipas
na taon, ang malaking bahagi ng kinikita ng bansa ay napupunta sa pagbabayad utang (debt
servicing) at sa pagpapaunlad ng sistemang panghukbo ng bansa. Noong 2014, 791.5
bilyon piso ang ipinambayad ng utang ng bansa at sa 2016 budget proposal, sinasabing
13% ang pinaplano ng pamahalaan na ipambayad utang. Kung iisipin, ang ganitong
kalaking budget ay mas tunay makatutulong ng malaki kung gagamitin na lamang ito sa
pagpaparami ng hanapbuhay at pagpapaunlad ng sistema ng edukasyon sa bansa. Isa ring
napakainam na bagay na gamitin ito sa paglulunsad ng mga proyektong tutugon sa kawalan
ng seguridad sa pagkain ng bansa.
Ssa kasalukuyan ay wala pa ring magawa ang mga pamilyang Pilipinong
naghihikahos sa buhay kundi gumawa ng paraan upang mabuhay at may maipantawid
gutom lamang sa araw-araw. Anumang ang panghuhusga ng lipunan, mas mahalaga pa rin
ang pagtugon sa gutom na bituka. Ang mga ideya at larawang inilatag dito ay isang
malaking hamon sa ating estado ang pagsupil sa iba’t ibang mukha ng istarbasyon sa bansa.
Habang patuloy na nagugutom ang milyun-milyong Pilipino, mas lalong kinakailangang
maglunsad ng pamahaan ng mga agarang proyekto at kasagutan upang mawakasan ang
pighati ng pamilyang Pilipino sapagkat kung hindi ito maisasagwa, ang kultura ng
kagutuman ay hindi mapuputol at ito ay magpapatuloy-tuloy pa sa maraming salinlahi ng
Pilipino.
Pahina 46 ng 212
Ang Pilipinas ay hindi rin ligtas sa kagutumang dinaranas ng ibang mga estado.
Kung mayroon silang water lilies, damo, mud cookies at iba pa, sa Pilipinas naman ay
laganap ang pagkain ng isa pang mukha ng istarbasyon- ang Pagpag.
Pahina 47 ng 212
KABANATA 3
METODOLOHIYA
Pahina 48 ng 212
VI. METODOLOHIYA
A. Disenyo ng Pananaliksik
Ang pananaliksik na ito sa kabuuan ay kwalitatibo. Nangalap ng mga datos mula
sa mga taong kinapanayam ang mananaliksik, at saka hinaluan ang mga datos na ito ng
mga impormasyon batay sa mga naging karanasan at obserbasyon ng mananaliksik sa
lugar. Upang mas maging matingkad ang resulta ng pag-aaral, gumamit ng tatlong disenyo
ang pananaliksik na ito sa ilalim ng kwalitatibong pananaliksik: Ethnographic Research,
Case Study, Exploratory Research at Grounded Theory.
Ang Ethnographic Research ay isang pananaliksik na naglalayong isalarawan at
ipaliwanag ang isang kultura sa isang tiyak na lugar o lipunan. Nakasentro ang ganitong
uri ng pananaliksik sa kultura ng isang lugar na kakaiba kumpara sa kultura ng mas
nakakarami (mainstream culture). Ang disenyong ito ay nangangailangan ng malalim,
kritikal at mahabang pakikipag-usap, pakikipanayam, at pagmamasid sa mga tao ng lugar.
Sa pag-aaral na ito, naipakita ng disenyong ito na kakaiba ang kultura at pamumuhay ng
mga maralitang nakatira sa mga slum areas kumpara sa mga tao ng mas nakaririwasang
bahagi ng mga lungsod.
Ang Case Study naman ay isang komprehensibo at malalim na pag-aaral patungkol
sa isang phenomenon o isyu. Ayon kay (Baxter & Jack, 2008), nakatutulong ang Case
Study upang mapakitid ang isang malawak na isyu. Sa paraang ito, mas naipapakita kung
angkop bang gamitin bilang framework ang isang modelong teorya. Sinasagot ng
disenyong ito ang mga katanungang sino, ano, paano, kelan at saan. Bagamat hindi nito
napupunan ng sagot ang katanungang “bakit,” nakapaglalarawan naman ito ng maigi
Pahina 49 ng 212
patungkol sa isang kapangyayarian (phenomenon) na may kaugnayan sa mga kondisyong
panlipunan at iba pang mga variable na nakapaligid sa mga tao. Sa pag-aaral na ito, pumili
ng apat na malalalaking slum areas ang mananaliksik kung saan kumuha ng mga
maralitang isinailalim sa isang malalim na pakikipanayam.
Sa mga bagong pag-aaral naman na katulad nito, makatutulong ang Exploratory
Design upang makapaglatag ng pinakamabisang approach o kapamaraanan sa pagsusuri
ng paksang ito. Ang sentro ng disenyong ito ay ang pagkakaroon ng pamilyaridad at
paunang pagkilala sa kalagayan ng isang lugar. Sa paraang ito, ay nagkakaroon ng mga
ideya at kaisipan ang mananaliksik kung paano gagawin ang mga hakbangin sa
pananaliksik patungkol sa isang phenomenon sa lugar. Sa pag-aaral na ito, nakatulong ng
malaki ang pagkokondukto ng obserbasyon sa pagpapalawak ng pamilyaridad sa mga
napiling lugar.
At dahil layunin din ng pananaliksik na ito na makalikha ng mga bagong ideya,
kaalaman, konsepto at pagtingin patungkol sa pagpa-Pagpag at ang mga kadahilanang
nagtutulak sa mga maralita upang kumain ng Pagpag, ginamit ang Grounded Theory upang
makamit ang mga hangaring ito. Ang disenyo ng pananaliksik na ito ay dumaloy sa
pamamagitan ng walang humpay na pagkakalap ng mga datos na maaaring makuha ng
mananaliksik sa mga areas. Sa huli, ang mga datos ay lumikha ng mga trends o patterns
na silang naging batayan ng mga bagong teorya sa pag-aaral na ito
B. Instrumento
Sa pananaliksik na ito, ginamit ang proseso ng Triangulation upang mapag-ugnay-
ugnay o mapagbangga-bangga ang mga impormasyong nakuha patungkol sa paksa. Ang
Pahina 50 ng 212
tatlong pamamaraan na ginamit upang makalap ang mga datos ay ang mhga sumusunod:
1.) Pagkuha ng mga datos mula sa mga maralitang tagalunsod na kumokonsumo at
nangangalakal ng Pagpag; 2.) Pagkuha ng mga datos mula sa mga Key Informant at 3.)
Participatory Observation o aktwal na partisipasyon sa mga gawain ng mga nagpa-Pagpag.
Isinagawa ang Triangulation hindi lamang upang suriin kung tama ang nakuhang mga
datos ngunit upang ipinta rin ang kabuuang larawan ng kagutuman at kahirapan ng mga
lugar batay sa iba’t ibang anggulo at perspektibo. Sa paraan naman kung paano isinagawa
ang aktwal na pagkuha ng mga datos, narito ang pagpapaliwanag sa mga intrumentong
ginamit ng mananaliksik.
Sa isang pananaliksik na katulad nito, hindi matatawaran ang kahalagahan ng
pakikipanayam upang makuha ang mga datos na kinakailangan. Sa pamamagitan ng
epektibo at malalim na pakikipanayam na nakabatay sa mga konsiderasyong pang-etika,
naitala ang mga perspektibo, damdamin, hinaing at iba pang mensahe at saloobin ng mga
kinakapanayam. Bukod sa pakikipanayam, ginamit din ng mananaliksik ang questionnaire
upang makuha rin ang mga datos mula sa mga mamamayan na hindi kayang gumamit ng
berbal o talastasan upang masagutan ang mga katanungang kinakailangan ng pag-aaral. Sa
tulong ng pagkokondukto ng mga questionnaire ay naging mas pribado ang mga
impormasyong nakuha mula sa mga mamamayan sa mga pook iskwater na ito. Dagdag pa
rito, naging mas malaya sa pagbubukas ng kanilang mga saloobin ang mga kinapanayam.
At panghuli, tinangka din ng pananaliksik na ito na magpakita ng bilang ng mga kumakain
ng Pagpag mula sa mga lugar na sentro ng pananaliksik. Kaugnay ng pagsasagawa ng
panayam, gumamit din ang mananaliksik ng Focus Group Discussion upang sabayang
makuha ang kabuuang impormasyon at saloobin ng mga taong nakatira sa lugar. Sa
Pahina 51 ng 212
pamamagitan nito, nakuha agad ang mas maraming impormasyon mula sa mga tao sa
kaunting panahon lamang.
Gayunpaman, mahalagang makumpirma ang mga impormasyong makukuha sa
FGD sa pamamagitan ng pagsasagawa ng KII o Key Informant Interview. Ang mga
napiling maging mga Key Informant Interviewee ng pananaliksik ay ang mga taong lubos
na nakaaalam sa lugar at pamumuhay ng mga mamamayang maralita. Ilan sa mga
kinapanayam ay ang mga taong may katungkulan sa lugar katulad ng punungbarangay,
kagawad, at iba pa. Bukod dito, ang mga Key Informant din ay ang mga lubos na may
kadalubhasaan sa paksa at sa mga larangang may kaugnayan sa paksa. Sila ay mga eksperto
sa Food Poverty at Nutrition, Medisina, Economics, at Behavioral Science.
Panghuli, napakalaki rin ang naiambag ng participatory observation o
partisipasyon habang nagmamatyag. Sa prosesong ito, ay nakalikha ng trend o pattern ng
isang kapangyayarian (phenomenon) ang mananaliksik. Sa pag-aaral na ito, nakatulong ang
pagmamatyag upang maunawaan ng mananaliksik ang likas na takbo ng kalakaran ng
Pagpag sa mga komunidad na sentro ng pananaliksik. Bukod dito, ang pagsasagawa rin ng
participatory observation ay isang napakahalagang anyo ng observation. Sa pamamagitan
nito ay hindi nailang ang mga tao sa ginagawang pag-aaral ng mananaliksik. Nagresulta
ito sa paglitaw ng mga pinakapurong datos patungkol sa mga gawi ng mga mamamayan sa
lugar, at hindi artipisyal na datos lamang ng kanilang mga kilos at gawi.
Pahina 52 ng 212
C. Pinanggalingan ng mga Datos
Ang iba’t ibang datos ng pananaliksik na ito ay hango mula sa iba’t ibang
institusyong nakapagpayaman pa ng higit sa kaalaman patungkol sa Pagpag at sa mga
bagay na may kinalaman o relasyon dito.
Una, tinungo ng mananaliksik ang tanggapan ng Social Weather Station upang
mangolekta ng mga datos patungkol sa dami ng mga taong nagugutom sa bansa partikular
sa Kalakhang Maynila. Sa pagtungo sa tanggapang ito ay nakalap ang mga datos patungkol
sa hunger incidence at poverty rate. Upang mas mapalawig pa ang pag-aaral, tumungo rin
ang mananaliksik sa isa sa mga bantog na pamahayagan sa bansa, ang GMA Network,
upang makahingi ng mga dokyumentaryo at iba pang esensyal na bagay na may kinalaman
sa pagpa-Pagpag sa bansa. Naging mahalaga ang pag-iintegra ng mga impormasyong
nakalap dito sa pagpapalalim ng pag-aaral na ito patungkol sa Pagpag.
Ikatlo, tumungo ang mananaliksik upang kumuha ng mga datos patungkol sa epekto
sa kalusugan ng pagkain ng Pagpag sa mga sumusunod na institusyon: Kagawaran ng
Kalusugan (Department of Health), dalawang Lokal na Ospital (Gat Andres Bonifacio
Medical Hospital at Tondo Medical Center) at Manila City Health Department. Naging
isang magandang istratehiya ang pagbisita at pakikipanayam sa mga kawani ng mga
nabanggit na institusyong ito sapagkat nakapagbigay sila ng mga kasagutan sa mga
katanungan hinggil sa kalakaran ng pagpa-Pagpag at ang epekto ng mga ito sa kalusugan
ng mga kumakain nito.
Bukod sa mga nabanggit, nagsagawa rin ng panayam ang mananaliksik sa mga
eksperto sa larangan ng Food Poverty, Nutrition, Economics at Behavioral Science mula
sa iba’t ibang mahuhusay na pamantasan sa bansa. Kinapanayam sa Unibersidad ng
Pahina 53 ng 212
Pilipinas-Diliman si Prof. Christle Cubelo patungkol sa aspetong pang-nutrisyunal ng pag-
aaral; Para naman sa larangan ng Ekonomiks ay kinapanayam si Prof. Chester Arcilla; at
si Prof. Andrea Martinez naman para sa aspetong behavioral. Mula sa mga ekspertong ito
ay nakalap din ang iba’t ibang prinsipyo at konsepto patungkol sa kahirapan, kagutuman,
at Pagpag. Ang mga ideyang nakuha mula sa kanila ay isinama rin sa iba pang
mahahalagang datos na nakalap na upang mas maging matatag ang mga teorya ng
pananaliksik na ito.
Pinuntahan din ang mga sumusunod na institusyon: Mga Lokal na Pamahalaan ng
Maynila at Lungsod ng Quezon, Kagawaran ng Kagalingang Panlipunan at Pagpapaunlad
(Department of Social Welfare and Development), at Pambansang Komisyon Laban sa
Kahirapan (National Anti-Poverty Commission). Layunin ng mananaliksik na malaman
ang mga opinyon at pagtingin ng mga kawani ng mga nasabing tanggapan patungkol sa
pagkakaroon ng pagpa-Pagpag sa bansa.
At panghuli, nangalap ng mga mahahalagang datos ang mananaliksik mula sa mga
libro katulad ng mga diksyunaryo, encyclopedia, almanacs, at iba pa. Mahalaga rin ang
mga datos na nakuha mula sa mga artikulo sa mga journal, magasin, pahayagan, at iba pang
mga inilimbag na materyales. Isa ring napaka-importanteng batayan ng pag-aaral na ito
ang mga datos ng mga tesis at disertasyon, at iba pang mga papel ng pananaliksik. Ang
lahat ng materyales na ito ay nakapagpatingkad sa mga kaalaman na kinakailangan ng
pananaliksik na ito.
Pahina 54 ng 212
D. BALANGKAS PANGTEORYA
Ang pananaliksik na ito ay gumamit ng limang teorya upang maisalarawan,
maipaliwanag at matugunan ng maigi ang mga layunin ng pag-aaral na ito. Ang mga
teoryang ito ay malalawak ang saklaw at makakatulong ng maigi sa pagpapatalos sa
mahahalagang ideya ng pag-aaral. Sa pamamagitan ng limang magkakaugnay na mga
teoryang ito, naitatag ng mananaliksik ang isang matibay na banghay upang maisalarawan
ang kalikasan ng kultura ng pagpa-Pagpag sa mga pook urban sa Kalakhang Maynila sa
bansa.
Ang Structural Violence Theory 24ay ginamit ng pananaliksik na ito upang
mailantad ang maanomalyang pagkaka-organisa ng lipunan na siyang nagdudulot sa mga
maralita upang magutom at mapilitang kumain ng mga Pagpag. Ayon sa teoryang ito, ang
mga taong napapahamak o nalalagay sa alanganin sa konteksto ng pananaliksik na ito ay
ang mga mahihirap at ito ay bunga ng isang ma-anomalyang anyo o istruktura ng lipunan.
Tinawag na structural ang karahasang ito sapagkat hindi maiuugnay ang karahasan sa mga
pisikal na tao o grupo ng mga tao. Ang karahasang ito ay bunga ng pagkakalatag ng anyo
ng pulitika at ekonomya sa lipunan na nagdudulot upang malimita ang “choice” ng
maraming maralita sa pagkakamit ng mga pangunahing pangangailangan nila. Sa
Structural Violence ay konektado rin ang konsepto ng Economic Determinism ni Karl Marx
na nagsasabing ang antas ng pamumuhay o ang katanungang “Nakanino ang yaman at
makinarya sa lipunan?” ang nagdidikta sa magiging kalagayan sa lipunan ng isang
24 Ang Structural Violence Theory ay unang ginamit ni Johan Galtung noong 1969 sa kanyang aklat na pinamagatang Violence, Peace and Peace Research.
Pahina 55 ng 212
mamamayan. Ang usapin nang pamumuno ng may mas malakas na kontrol sa yaman ay
isang structural problem sa halos lahat ng lipunan sa daigdig.
Bukod dito, ang pagsasa-alanganin ng grupo ng mga tao sa lipunan ay bunga rin ng
kanilang mga katangian o kalagayan na ginagawang basehan upang imarginalisa sila o
pigilan sila ng lipunan na magkaroon ng accesibilidad mula sa mga oportunidad, at
serbisyong dapat nilang tinatamasa. Ang mga katangian at kalagayang ito ay ang kanilang
pisikal na kaanyuhan, edad, kasarian, edukasyon, lahi, pangkat ethniko, kasanayan, at antas
ng pamumuhay sa lipunan. Ipinapaliwanag naman ito ng Intersectionality of Social
Exclusion25 na pangalawang teoryang konektado rin sa Teoryang Structural Violence.
Ang teoryang ito ay nabuo mula sa dalawang konsepto, ang Intersectionality at
Social Exclusion. Ang Social Exclusion o panlipunang diskriminasyon ay kadalasang
organisado: nangangahulugang ang napagkakaitan ng karapatan o oportunidad ay mga
taong may pare-parehong kalagayan o katangian. Halimbawa, sa Pilipinas, marami sa mga
hindi nabibigyan ng maayos na hanapbuhay ay yaong hindi nakakasampa ng hayskul at
kolehiyo. Gayundin naman ang mga maralitang hindi gaanong kaaya-aya ang pisikal na
kaanyuhan, na hindi rin nabibiyayaan ng pagkakataong makapag-hanapbuhay ng maayos.
Ayon sa Intersectionality, ang mga mapang-aping institusyon sa lipunan at ang samu’t
saring anyo ng pangdidiskrimina ay magkaka-ugnay at hindi masasabing magkakahiwalay.
Ayon pa rito, ang mga bayolohikal, panlipunan at pangkultural na batayan ng
pagmamarginalisa- kasarian, lahi, edad, antas ng pamumuhay, relihiyon, ay konektado sa
bawat isa at hindi maaaring aralin ng magkakahiwalay. Ang lahat ng paraan ng pagtatangi
25 Ang Intersectionality naman ay isang konseptong unang ginamit ng isang dalubgurong Amerikanong si Kemberle Crenshaw noong 1989.
Pahina 56 ng 212
sa lipunan ay nagbubunga sa panlipunang hindi pagkakapantay-pantay o social injustice
na nagpapahirap sa maraming tao. Nangangahulugan na ang intersectionality of social
exclusion ay isang teorya na nagsasabing ang mga kapamaraanan ng pagmamarginalisa
batay sa kasarian, lahi, edad, antas ng pamumuhay, relihiyon, ay magkakasamang
ginagamit na batayan ng mga mapang-aping institusyon sa pagtatangi at pagmamarginalisa
ng mga tao. Halimbawa, ang ilang mga maralitang Pilipino ay may-edad na (edad), hindi
nakapag-aral (edukasyon), at mahihirap pa (antas ng pamumuhay). Dahil dito sa kanilang
kalagayan, mas higit pa silang napagkakaitan ng maraming oportunidad sa lipunan.
Upang maipaliwanag naman ang basehan sa pagkain ng Pagpag mula sa
perspektibo ng mga maralita ay ginamit ding balangkas pangteorya ang Teoryang
Hierarchy of Needs26 na unang iminungkahi at pinaunlad ni Abraham Maslow noong 1943
sa kanyang inilimbag na manyuskripto na pinamagatang A Theory of Human Motivation.
Lumikha si Maslow sa kanyang teoryang ito ng isang “tagilo” o pyramid kung saan
nakasaad ang mga pangunahing pangangailangan ng bawat indibidwal. Ayon kay Maslow,
kinakailangan munang mapunan ang pangangailangan ng isang indibidwal mula sa
pinakamababang lebel ng tagilo pataas sa rurok nito. Ang mga pangangailangang ito na
nasa pinakamababang lebel ng tagilo ay ang mga pisiyolohikal na pangangailangan upang
mabuhay. Kapag napunan ang mga pangangailangang ito, saka pa lamang maaaring
matugunan ang mga needs na nasa itaas ng piramid. Narito ang tagilo na nagpapakita ng
pagkakasunod-sunod na pangangailangan ng mga indibidwal ayon kay Maslow.
26 Bagamat unang iminungkahi ni Maslow ang kanyang Hierarchy of Needs sa kanyang manyuskriptong A Theory of Human Motivation, pormal naman niyang inilimbag ang kanyang mga prinsipyo patungkol dito sa kanyang aklat na pinamagatang Motivation and Personality noong 1954.
Pahina 57 ng 212
Ang bahagdan ng mga pangangailangan ng isang indibidwal ayon kay Abraham
Maslow
Ang apat na baitang na nasa pinakailalim ng piramid ay ang tinatawag na mga
deficiency needs (D-needs), mga pangangailangan mula sa kakulangan. Kailangang
masuplayan ang mga needs na ito bago tumuntong sa pinakamataas na pangangailangan,
ang self actualization na isang growth needs. Ang mga growth needs ay mga
pangangailangan na hindi bunga ng kakulangan, bagkus ay bunga ng pagnanasang mas
umunlad pa bilang indibidwal ng isang tao. Dahil kailangang mapunan ng mga maralita
ang kanilang pisiyolohikal na pangangailangan sa pagkain, kahit na marumi ang Pagpag
ay handa pa rin nila itong kainin. Dahil hindi rin ganap na natutugunan ang kanilang
pangangailangan sa mahusay na pagkain, hindi gaanong napapansin ng mga maralita ang
iba pa nilang pangangailangang katulad ng self-esteem at self-actualization.
Sa pananaliksik na ito, nakatulong din ang phenomenological approach sa
pagpapaliwanag at pagsasalarawan ng epekto sa Sikolohikal at dimensyong pang-kaasalan
Pahina 58 ng 212
ng mga nagpa-Pagpag sa mga pook iskwater. Ang kanilang lipunan ay binubuo ng mga
bagay (objects) at mga pangyayari (events) na silang nagbibigay karanasan sa mga
mahihirap. Nangangahulugan lamang ito na sa teoryang ito, ang unit of analysis ay ang
“indibidwal” (maralita). Ayon kay Edmund Husserl na unang gumamit at nagpaunlad ng
approach na ito noong 1905, tanging ang mga taong nasa isang lugar lamang ang
makapagpapaliwanag ng maayos patungkol sa isang kaganapan sa kanilang lugar. Tinawag
niya ang anyo ng pagpapaliwanag na ito na “point of view of the insiders.” Samantala, ang
mga mamamayan naman na nasa labas ng lipunan o lugar na yaon ay mga “outsiders.” Sa
tulong ng kapamaraanang ito, naipinta ng mananaliksik ang isang larawan ng abang
kabahayan na walang magawa kundi kumain ng anumang bagay na madaling makuha sa
kanilang kapaligiran, ang Pagpag. Ang batayan ng pag-aanalisa gamit ang teoryang ito ay
ang mga personal na karanasan, isipin, damdamin, perspektibo at iba pa ng mga taong
naninirahan sa isang lugar na hindi alam ng mga taong nasa labas ng kanilang mundong
ginagalawan. Ang ganitong mga personal na karanasan ay unang tinawag na Lebenswelt
(Life World) ni Edmund Husserl (1927) sa kaniyang akda na pinamagatang
Phenomenology. Ang tanging paraang upang makalikha ng isang komprehensibong
paglalahat ang isang mananaliksik gamit ang teoryang ito ay sa pamamagitan ng
pakikipanayam at pagsisiyasig (observation) upang makuha ang iba’t ibang pananaw ng
iba’t ibang tao sa parehas na instansiya at karanasan.
Dahil sa kanilang kapaligiran kung saan nakakakuha ng mga pagpapakahulugan
patungkol sa maraming bagay ang mga mahihirap na ayon nga sa Phenomenological
Pahina 59 ng 212
Approach, nagkakaroon ng tinatawag na Subculture of Poverty27 ang mga maralita. Ayon
kay Oscar Lewis na unang gumamit ng teoryang/terminong ito, bunga ng kahirapan ay
natututunan ng mga maralita ng isang paraan upang mabuhay (way to survive). Ang
pamumuhay na ito ay masalimuot nga lamang dahil ito’y bunga ng kahirapan. Sa paglaon,
ang pamumuhay na ito ay nagiging isang sub-kultura ng grupo ng mga taong ito, ang mga
maralita. Ang katangian ng subculture na ito ay naiiba (kumpara sa mga nasa labas na
kultura), semi-isolated at self-perpetuating. Dagdag pa ni Lewis, ang pamumuhay sa
mahihirap na sub-kulturang ito ay may mga sumusunod na katangian: kawalan ng lakas ng
mga tao, kawalan ng pag-asang makalaya mula sa hirap, pagiging palaasahin ng iba, at
pagiging marginalisado sa maraming oportunidad at serbisyong panlipunan. Sa ganitong
uri ng sub-kultura, ang mga mamamayan ay naka-tuon lamang sa kanya-kanyang
indibidwal na pangangailangan at hindi sa kolektibong kamalayan upang maka-alpas sa
kahirapan. Samakatwid, nagsisimula ang kahirapan at kagutuman mula sa ilang pamilya
na magkakaanak sa hinaharap. Ang mga anak na ito ay magkaka-anak rin na siyang
magpapamilya din sa marami pang mga dekadang darating. Lahat ng henerasyong ito iba-
iba man ang kapanahunan ay makararanas ng paghihirap. Samakatwid, magkakaroon ng
Cycle of Deprivation, na nagsasabing magpapatuloy pa ang kagutuman at kahirapan sa
marami pang salinlahi (generation) dahil sa maraming elemento at aspetong umiiral sa
kasalukuyang sistema.
Panghuli, gagamiting din ng pananaliksik na ito bilang balangkas na teorya ang
Human-Rights Based Aproach to Food and Nutrition Security. Ang teoryang ito ay kakaiba
27 Ang konsepto ng Sub-Kultura ng Kahirapan ay unang ginamit at pinaunlad ng Amerikanong
Anthropologong si Oscar Lewis noong sa kanyang aklat na pinamagatang Families: Mexican Case Studies in the Culture of Poverty noong 1959.
Pahina 60 ng 212
sa ibang mga kapamaraanan ng pagpapaliwanang patungkol sa kawalan ng seguridad sa
pagkain ng bansa. Sa ilalim ng teoryang ito, pinakabinibigyang diin ang karapatan ng tao
na magkaroon ng pagkain at inoobliga nito ang pamahalaan at anumang institusyong
obligado sang-ayon sa batas upang gumawa ng paraan upang magtamo ng tama, ligtas at
sapat na pagkain ang mga mamamayan. Ayon sa approach na ito, hindi naman
nangangahulugan na karapatan ng bawat mamamayan na humingi ng pagkain sa
pamahalaan, sapagkat ang tungkuling palawigin ng pamahalaan ay ang right to adequate
food, hindi right to be fed. Ayon sa approach na ito, ang right to adequate food ay
nangangahulugang tungkulin ng pamahalaan na magtaguyod ng isang kapaligiran kung
saan lahat ng maralita ay magkakaroon ng sapat at pantay na kapamaraanan upang
magtamo ng pagkain. Ayon pa rito, nasa mga kamay ng pamahalaan ang susi upang iwaksi
ang mga pumipigil na elemento sa mga maralita upang magkaroon ng accesibilidad sa
sapat, nakalulusog, at ligtas na pagkain. Sa kabuuan, nais bigyang diin ng approach na ito
na napalaki ng ginagampanang responsibilidad ng mga namumuno sa isang bansa upang
tiyakin na ang lahat ng nasasakupan nito anuman ang kanilang mga edad, kasarian,
relihiyon, antas ng edukasyon at pamumuhay, at ethniko ay nagiging bahagi ng pag-unlad
ng bansa at sila ay nagtatamasa ng kanilang mga pangunahing pangangailangan lalo na ang
pagkain.
Pahina 61 ng 212
E. BALANGKAS PANGKONSEPTO
MARALITANG
MAMAMAYANG
NAKATIRA SA MGA
URBAN NA KOMUNIDAD
KAWALAN NG
ACCESSIBILITY SA
LIGTAS, SAPAT AT
NAKALULUSOG NA
PAGKAIN
PAGKAIN NG
PAGPAG
Overconsumptio
n and Wasting
Epekto sa
Pamumuhay Pinang-
gagalingan
ng Pagpag
Epektong
Pangkalusugan
Epektong Pang-
Impormal na
Ekononiya
Epekto sa behavior
na dimensyon at
pangsikolohikal
Fast Food Chains
Mga Kabahayan
Pamilihan at iba
pang kainan
(karinderya, street
stores, at ibapa)
Kawalan ng
Hanapbuhay at
Mapagkakakitaann
Kawalan ng
matatag na
Edukasyon
Kakulangan sa mga
Proyektong tutugon
sa pangangailangan sa
pagkain
Epekto ng Mga
Mayayamang Tao
sa mga Maralita
KAGUTUMAN SA
BAWAT ARAW
Pahina 62 ng 212
Pagpapaliwanag sa Balangkas Pangkonsepto:
Sa balangkas na ito, makikita ang daloy ng kalakaran ng Pagpag sa mga purok
maralita. Ang mga ay nagpapakita ng mga elementong nagpapanatili sa isang mahirap
na tagalunsod upang manatiling mahirap. Ayon sa Intersectionality of Social Exclusion,
walang makapagsasabi kung alin sa mga elementong ito ang mauunang makakaapekto sa
isang urban poor upang maging/manatiling mahirap ngunit tiyak na ang pinagsama-
samang elementong ito (e.g. kawalan ng matatag na edukasyon, konsentrasyon ng yaman
sa iilang tao) ang nagiging malaking dahilan upang siya ay manatiling naghihikahos sa
buhay. Ayon din sa Structural Violence Theory, ang ganitong mga mga suliranin ay
karaniwan nang nagaganap sa isang lipunan dahil sa paraan ng pagkaka-organisa ng
pampulitika at pang-ekonomiyang aspeto ng lipunan.
Ang lahat ng nabanggit na elementong ito ay nagiging dahilan kung bakit
nakararanas ng kahirapan sa araw-araw na pamumuhay ang mga Pilipino at hindi rin
lalaon, ang kahirapan ay hahantong sa istarbasyon. Dahil sa araw-araw na kagutuman o
istarbasyon ng mga Pilipino, sila ay walang magawa kundi kumain ng mga pagkaing mula
sa basurahan na tinatawag na Pagpag. Ayon sa Phenomenological Approach, nagiging
isang natural nang pamumuhay para sa mga maralitang Pilipino ang ganitong mga
karanasan, at bukod tanging sila-sila lamang ang nagkakaintindihan sa ganitong mga gawi.
Ang mga nasa “labas” ng kanilang “lipunan” ay hindi makakaunawa sa kanilang
pamumuhay na maaari pang mamukol ng mga pamumuna at pangungutya. Samakatwid,
ayon sa konsepto ng Subculture of Poverty, ang ganitong mga pangyayari ay lumilikha ng
mga sub-kultura ng kahirapan ng mga maralitang tagalunsod na siya rin namang maipapasa
nila sa mga susunod pang henerasyon ng kanilang lahi.
Pahina 63 ng 212
Sa madaling sabi, ang kahirapang nararanasan ng mga Pilipinong maralita ay
maiuugat sa mga nakaraan pang karanasan ng kanilang kanunununuan (na ayon nga sa
Subculture Theory of Poverty). Ang mga kapanahong (contemporary) mahihirap na
tagalunsod at ang mga susunod pa na henerasyon ay gagawa ng paraan upang maibsan ang
nagugutom nilang mga bituka kaya’t kumakain/kakain sila ng Pagpag. Makararanas sila
ng mga suliraning pangkalusugan ngunit hindi na nila ito gasinong iindain sapagkat
natutugunan ng Pagpag ang pisiyolohikal nilang pangangailangan (na pagkapawi nga ng
gutom) ayon sa Hierarchy of Needs at sa pagdaloy pa ng panahon, ito na ang kanilang
kinamumulatan.
F. Saklaw at Hangganan
Ang pag-aaral na ito ay isinagawa sa apat na barangay sa Kamaynilaan- tatlong
mga barangay mula sa Tondo at isa mula sa Lungsod ng Quezon. Ang mga ito ay ang mga
sumusunod: Barangay 105 (Helpingland/Happyland), Barangay 128 (Smokey Mountain),
Barangay 129 (Daungan), at Barangay Payatas sa Lungsod ng Quezon. Pinili ang apat na
barangay na ito sapagkat pinakatalamak at pinakatanyag ang pagkain at pagbebenta ng mga
Pagpag sa mga lugar na ito. Ang pananaliksik ay ikinondukta sa mga maralitang tagalunsod
(urban poor) na kumokonsumo at nagbebenta/nangangalakal ng Pagpag sa mga nabanggit
na lugar. 100 indibidwal-25 indibidwal na kumakain ng Pagpag mula sa bawat barangay
ang kinuhang sample (consumer), at 10 indibidwal din na nagbebenta ng Pagpag ang
kinapanayam at sinagawan ng pagsasarbey upang makuha ang mga datos na kinakailangan.
Ang pag-aaral na ito ay tumagal ng 5 buwan, mula Disyembre taong 2015 hanggang Abril
taong 2016.
Pahina 64 ng 212
Nakatuon lamang ang pag-aaral na ito sa pagpapatunay sa existensiya ng pag-iral
ng pagpa-Pagpag, paglalahad ng mga salik o elementong tumutulak sa mga urban poor
upang kumain at magbenta ng Pagpag at pagsusuri sa mga implikasyon ng pagpa-Pagpag
sa kanilang pamumuhay. Sa konteksto ng pananaliksik na ito, ang pamumuhay ay
nakalimita lamang sa 3 salik: (1) dimensyong pang-Kalusugan at (2) pang-Sosyolohikal ng
mga maralita at sa (3) kanilang pamumuhay sa pang-Impormal na Ekonomiya sa kanilang
mga lugar.
Pahina 65 ng 212
KABANATA 3
PAGLALAHAD AT PAGSUSURI NG MGA DATOS
Pahina 66 ng 212
VII. PAGLALAHAD AT PAGSUSURI NG MGA DATOS
Sa seksyong ito, ilalahad ng mananaliksik ang lahat ng mga datos na nakalap
patungkol sa paksa. Una munang ilalahad sa unang bahagi ng seksyong ito ang mga
nakuhang datos na maglalarawan sa lipunang ginagalawan ng mga maralitang tagalunsod.
Mahalaga ito sapagkat ang mga katangian ng lipunan ng mga maralita ang isa sa mga
pangunahing dahilan kaya’t nagpapatuloy ang kalakalan ng pagpa-Pagpag. Pagkatapos
nito, sa ikalawang bahagi ng seksyong ito ay susuriin naman ng maigi ang Pagpag (mga
pagkaing naalikabukan na o nadumihan na) at ang mekanismo ng pagpa-Pagpag. Sa
pangatlong bahagi, ilalatag naman ang mga kondisyon ng mga maralitang nagtutulak sa
kanila28 upang kumain ng Pagpag. Kasama rin sa bahaging ito ang pag-aanalisa patungkol
sa implikasyon ng pagpa-Pagpag sa kalusugan, panlipunang persepsyon ng mga maralita,
at sa impormal na ekonomya ng mga lugar na napili ng pananaliksik. Wawakasan ang
seksiyong ito sa pamamagitan ng pagtatalakay sa right to food at ang kaugnayan nito sa
pag-iral ng Pagpag.
A. Buhay Maralita: Pagkagapos sa Lipunang mapaniil
Hindi maikakailang nakalagak sa mga lumang manyuskripto at babasahing
pangkasaysayan ang napakahalagang papel na ginampanan ng distrito ng Tondo sa
paghuhunos ng Kasaysayan ng Pilipinas. Kilala ang distrito noong panahon ng mga ninuno
sa mayayamang hiyas, hayop, halaman, at perlas. Ang mga bantog na bayaning “ama” ng
makapangyarihang kaharian ng Tondo ay sina Rajah Soliman at Rajah Matanda na silang
nagpayabong sa antas ng pamumuhay ng mga Pilipinong taga-Tondo. Ngunit dahil sa
28 PAALALA: Ang mga pangalang ginamit sa pananaliksik na ito ay hindi tunay na pangalan ng mga nakapanayam.
Pahina 67 ng 212
patuloy na urbanisasyon sa lugar at patuloy na pagdagsa ng maraming mamamayan sa
distrito na napasimulan na noon pa lamang panahon ng mga Kastila, ang kinikilalang
kaharian ng mga maharlika at magigiting na Pilipino sa pusod ng Maynila ay isa nang
distrito ng mga iskwater at maralitang Pilipino. Sa bahagi ng Tondo na malapit sa pier ay
matatagpuan ang libo-libong pamilyang nakatira sa mga eskinita, lansangan, likuang-daan
at pinagtagpi-tagping kabahayan. Ang ganitong larawan ng kahirapan ay nakapinta rin sa
Barangay Payatas sa Lungsod ng Quezon kung saan kalunos-lunos din ang pamumuhay sa
araw-araw ng mga maralitang Pilipino.
Sa mga pook
iskwater na ito ay
nasaksihan ng
mananaliksik ang
maraming basurang
nagkalat sa mga likuang
daan at eskinita. Ang mga
di kanais-nais na amoy ay
siya ring pumapalibot sa
buong lugar na humahalo
sa makakapal na usok na
nagmumula sa mga
tsasakyan at dambuhalang trak na rumaragasa sa mga malalaking kalsada. Nagmumula
ang masangsang na amoy sa mga basurang organiko29 na kung hindi galing sa mga tira-
29 Organiko=galing sa may-buhay (hayop, halaman, tao)
Larawan #1: Mga Bata sa Lipunan ng Maralita sa Helping Land, Barangay 105
Pahina 68 ng 212
tirang ulam na katulad ng manok, baboy at gulay na dumadaan sa proseso ng putrefaction30,
ay galing sa mga dumi ng tao at hayop na umaalingasaw sa lugar. Sa dibisyon ng Helping
Land sa Barangay 105, ay mistulang bundok ng mga agnas agnas na tira-tirang pagkain at
luray-luray na mga lata at plastic cups ang lugar. Makikita rito ang maraming batang edad
12 pababa na masayang naglalaro at nagpapagulong-gulong sa mga bundok ng basura.
Hindi nila alintana ang mga mikrobyong maaari nilang makuha sa mga ito, malamang dahil
sa hindi pagkaalam.
Larawan #2: Kababaihan at Pagbabasura sa Barangay Payatas
Dahil sa anyo ng kapaligiran, pangunahing hanapbuhay ng mga mamamayan dito
ang pagbabasura upang mabuhay sa araw-araw. Sa Barangay Payatas, makikita ang
maraming ina na nagbabanlaw at nagbibilad ng mga plastik bag sa bubong at bintana upang
makatulong sa paghahanapbuhay ng kanilang mga asawang sila namang namumulot ng
mga basura at namamagpag mula sa landfill. Lupang Pangako ang tawag ng mga residente
30 Ang putrefaction ay isang proseso kung saan naaagnas o nabubulok ang isang organikong bagay at kadalasang naglalabas ng masamang amoy.
Pahina 69 ng 212
sa pinakamataas na bahagi ng landfill sa Payatas, sapagkat dito nila nakukuha ang kanilang
mga pangangailangan.
Bukod sa mga magulang, marami ring mga bata ang tumutulong sa kanilang
pamilya sa pamamagitan ng pamumulot din ng mga basura sa Payatas. Napansin ng
mananaliksik na habang siya ay papalapit ng papalit sa landfill ay padumi ng padumi ang
pisikal na anyo ng mga bata. Ang bubundok ng basurang kagaya sa Helping Land at
Payatas ay makikita rin sa Smokey Mountain sa Tondo. Ayon sa mga residente ng Smokey
Mountain, tinawag ang lugar sa pangalang ito dahil noong araw ay maya’t maya ang
pagkakaroon ng usok mula sa landfill bunga ng mga maliliit na pagsabog mula sa mga
gas31 na nagmumula sa mga naiipon na bundok ng basura. Bukod sa mga usok na ito ay
napakarami rin ng langaw sa landfill, dahilan ito kaya karamihan sa mga scavenger na
nagtatanghalian sa bundok ng basura ay nagkukulambo upang hindi dumugin ng langaw
ang kanilang kinakain.
Sa pook na ito ng mga maralita, hindi rin bago ang pagiging bukas ng mga lugar sa
iba’t ibang anyo ng polusyon at maruruming hangin. Bukod sa mga nagkalat na basura at
polusyon, talamak din ang maraming anyo ng kriminalidad sa mga pook iskwater na ito
bunga ng mababang antas ng edukasyon ng maraming kabataan. Sa paglalakad-lakad ng
mananaliksik, nasaksihan ng kanyang mga mata ang iba’t ibang anyo ng bisyo ng mga
kabataan lalo na sa pagsapit ng alas-6 ng gabi-solvent, rugby, droga at ibapa. Ayon kay
Kloppers (2014), ang paggamit ng mga droga at iba pang mga anyo ng bisyo ay isang
manipestasyon ng kagustuhang tumakas o escapism mula sa reyalidad na maaaring mapait
31 Methane ang tawag sa mga gas na lumalabas mula sa mga basurahan (Brown, 2011).
Pahina 70 ng 212
para sa isang indibidwal. Maiuugat ang ganitong mga kilos at gawain mula sa mga
kabiguan sa buhay, maaaring mula sa pamilya, sa pag-aaral o iba pang kadahilanan. Bukod
sa pagiging isang paraan ng pagtakas mula sa reyalidad, ang kalakalan ng mga
ipinagbabawal na droga ay isinasagawa rin bilang kabuhayan ng ilang pamilya sa lugar
dahil sa kawalan ng disenteng hanapbuhay na tutulong sa kanilang pamilya.
Kalunos-lunos din
ang kalagayan ng mga
kabahayan sa mga pook
iskwater na ito. Nanggigitata
at gawa mula sa mga
pinagtagpi-tagping mga yero
at marurupok na kahoy ang
tahanan ng mga pamilyang
maralita sa mga lugar na ito.
Siksikan ang mga miyembro
ng pamilya na nakatira sa
ilalim ng isang bubong na minsa’y matatagpuan malapit sa ilog. Magkakadikit din ang
bawat kabahayan. Minsan nang nagkaroon ng sunog sa mga bahay ng mga iskwater sa
Barangay Payatas ngunit nasupil din agad ang apoy. Ayon sa mga residente sa lugar, kung
hindi agad naagapan ang apoy, marahil sa kasalukuyan ay palaboy- laboy na ang kanilang
mga pamilya. Ayon kay Annan (2002), ang ganitong istraktura ng mga bahay sa slum ay
bulnerable sa maraming kalamidad kagaya ng paglindol, sunog, at pagbaha. Sa katunayan,
sabi ni Nonoy, 27, residente mula sa Helping Land, minsan nang binaha ang kanilang lugar
Larawan #3: Mga Kabahayan sa Aroma, Barangay 105
Pahina 71 ng 212
at muntikan nang tangayin ang kanilang barung-barong na bahay na gawa mula sa
substandard na mga materyales kasama ang mga basurang nakapaligid dito. Naganap ang
insidente noong nakaraang taon nang sunod-sunod ang pagpasok ng maraming bagyo sa
bansa.
Ayon kay punungbarangay Elenita Reyes, walang tenure sa lupa ang maraming
mamamayan sa kanyang nasasakupan dahil halos lahat ng nakatira dito ay mga iskwater.
Kapag dumating ang panahong nais na muling kuhanin ng pamahalaan ang mga lupain ay
paaalisin ang mga maralita sa kanilang mga lugar. Si Orpah32, na 43 taong gulang, ay
tatlong beses ng nakaranas ng relokasyon mula Barangay 128 sa Smokey Mountain. Siya,
kasama ang maraming kapitbahay ay pinalipat sa Barangay 129 ng pamahalaan at sa
kasalukuyan ay nasa Barangay 105 naman siya sa Tondo naninirahan. “Hindi ko dama na
bahagi kami ng bansang ito, ng tinatawag nilang pag-unlad.!” Ang mariing naibulalas sa
mananaliksik ni Orpah. Ayon sa kanya, nakakaapekto sa kanilang pamamagpag ang palipat
lipat nila ng tahanan sapagkat sa pag-alis sa naiwang lugar ay naiiwan nilang mag-asawa
ang teritoryo sa basura. Sa pagdating sa panibagong lugar ay nagkakaroon sila ng
panibagong mga kaagaw sa mga ito. Isa lamang si Orpah, sa libo-libong maralitang ina na
tinatawag na “ina ng tahanan” ngunit walang mauwiang tahanan.
Pasan pasan din ng mga tahanan ng maralita ang suliranin sa kuryente, palikuran at
tubig. Sa pagsapit ng gabi, nagtitiis ang mga pamilya sa gasera o kung mas sinusuwerte ay
kumokonekta sila sa pamamagitan ng jumper at submeter sa mga pamilyang may kuryente.
Sa paraan ng pagkokonekta gamit ang submeter, mataas ang sinisingil sa kanila ng mga
32 Ang mga pangalang ginamit sa pananaliksik na ito ay hindi tunay na pangalan ng mga nakapanayam.
Pahina 72 ng 212
pamilyang may kuryente. Sa Barangay Happyland, P35 pataas kada kilowatt ang sinisingil
ng mga may kuryente sa nakikikonekta sa kanila-5 beses na mas mataas kumpara sa P7.42
na binabayad kada kilowatt ng isang ordinaryong pamilya. Samantala, kung jumper naman
ang paraan ng pagkakaroon ng kuryente ng isang pamilya ay hindi ito nahuhuli ng
MERALCO subalit malalayo ang mga tahanang kinokonektahan kaya’t madalas ay
kinakapos sila sa pambili ng mga kawad ng kuryente.
Kalunos-lunos din ang kalagayan ng mga palikuran sa mga pook iskwater. Sa
barangay 105, partikular sa Helping Land, hindi lahat ay mayroong sariling palikuran. Sa
katunayan, mabibilang lamang sa daliri sa kamay ang may palikuran sa lugar. Dahil dito,
nakikigamit ng mga palikuran ang mga wala nito sa mga mayroong palikuran o dili kaya’y
dumudumi sa mga diyaryo at plastik at saka itinatapon sa mga bundok ng basura sa tapat
o gilid ng bahay. Bukod sa kakulangan sa palikuran mas nagpapabigat din sa suliranin ang
kakapusan sa tubig sa lugar. Ayon kay Melody, 13 taong gulang, P3.00 kada galon ang
kanilang ibinabayad upang magkaroon ng mga tubig pampaligo at pangluto. Mura ito
subalit bukod sa iilan lang talaga ang may tubig sa kanilang lugar, napakalalayo naman ng
mga bahay na ito na nagbebenta ng tubig. Bukod dito, sadyang may kagaspangan din daw
sa ugali ang mga bahay na nagbebenta ng tubig sa kanilang lugar. Kung minsan pa, kung
nakakaalitan ang nagbebenta ng tubig ay tuluyan na talagang nawawalan ng tubig ang
ibang pamilya na napipilitan na lamang maglakad ng mas malayo pa sa kanilang lugar
upang makisalok. Dahil sa suliranin sa tubig, hindi naiiwasan ang pagkakasakit at
pagbubulati ng maraming bata sa barangay dahil sa kawalan ng hygiene.
Pahina 73 ng 212
Dahil sa kahabag-
habag na kalagayan ng
mga maralita sa mga
mahihirap na pook na ito,
marami sa kanila ang
nangamamatay ng
maaga. Gayunpaman,
hindi pa rin natatapos ang
kanilang kalbaryo
hanggang sa pagpanaw.
Sa Barangay 105 sa
Helpingland, hindi uso
ang pagbuburol sa mga
pumapanaw na kaanak. “Masyadong mahal sa bulsa, at wala namang tulong ang
gobyerno,” sabi ng isang residente sa lugar na ayaw magpakilala. Sa halip na ipaburol pa
ang yumaong kaanak, karamihan sa mga pamilya ay mas pinipili na lang na diretso
ipalibing na ang kanilang mga yumaong kaanak. Ngunit masuwerte pa ang pamilya kung
may kabaong pa ang namatay na kaanak. Ayon sa Kalayaan Community Ministry, isang
organisasyon ng mga Kristiyanong misyunaryo sa lugar, ang mga pamilyang sadlak sa
hirap sa Helping Land ay napipilitan na lamang isilid sa kahon na may kahoy ang kanilang
yumayaong kaanak, lalo na kung ito’y bata. Kung sanggol, minsan ay iniiwan na lamang
sa mga basurahan ang bangkay. Ayon pa sa organisasyon, hindi naaabot ng lokal na
Larawan #4: Sanggol na itinapon sa bundok ng basura sa Tondo, Maynila
*Larawang kuha ng isang residente sa Tondo
Pahina 74 ng 212
pamahalaan ang kanilang lugar sapagkat walang nais pumasok dito, dahilan upang
maganap ang mga kahindik-hindik na mga kaganapang ito.
Ang mga mahihirap na pook na ito-Barangay 105, Barangay 128, Barangay 129 at
Barangay Payatas ay sumasalamin sa tunay na mundo ng mga maralitang mistula hiwalay
sa nakaririwasang bahagi ng Kalakhang Maynila. Sila ay karaniwang nakararanas ng
labelling33 at ostracism34, dahilan upang mahirapan lalo silang makalaya mula sa kuko ng
kagutuman. Ang kanila ring pang-araw-araw na pamumuhay ay hindi pangkaraniwan para
sa mga angat na Pilipino. Matatawag itong alternative culture sapagkat taliwas ito sa
mainstream culture at umiiral ito sa ilalim mismo ng huli. Dahil sa matinding kahirapan at
kagutuman, dikta ng bituka ang sinusunod ng mga maralitang ito. Sa kanilang paghahanap
ng solusyon sa suliranin sa pagkain, hindi pamahalaan, subalit kapaligiran at ang mga
kondisyong nakapaloob dito ang nakapagbigay kasagutan laban sa istarbasyong
nararanasan nila.
B. Pagpag: Sagot sa Kumakalam sa Sikmura ng Maralitang Pilipino
Sa ating bawat pagkonsumo ng pagkain mula sa iba’t ibang fast food chain, alam
nating ang ating mga tira (morsels) ay dumidiretso na sa mga basurahan. Ang mga buto ng
manok na mayroon na lamang kaunting laman ay karaniwan nating itinatapon. Ngunit
lingid sa ating kaalaman, ang mga susunod na mangyayari sa ating mga tira-tira sa
basurahan ay isang katotohanang hindi natin batid. Sapagkat ang mga pagkaing “tira-tira”
33 Ang Labelling ay isang terminong pang-sosyolohiya kung saan ikinakabit ang isang salita o pariralang may negatibong kahulugan sa isang tao. Halimbawa, dahil marumi ang kaanyuahan ng isang mamamayan, ikinokonekta na agad natin sa kanya ang mga terminong “magnanakaw” o “snatcher.” 34 Ang Ostracism naman ay unang ginamit ni Kipling Williams. Ayon sa kanya, ang Ostracism ay isang paraan kung saan ang isang tao ay hindi kinakausap ng ibang tao, at inihihiwalay sa mga pribelihiyo ng lipunan. (Williams, 2007)
Pahina 75 ng 212
o “basura” para sa atin, ay maaari pa palang makapagligtas sa kumakalam na sikmura ng
maraming tao at pamilya.
i. “Bundok ng Basura, Bundok ng Pag-asa”
Karaniwan, mula kabahayan, kainan at fast food chain ay dinadala ang mga basura
ng malalaking trak patungo sa Payatas landfill sa Lungsod ng Quezon. Pagkatapos itambak
ang mga basura sa mga garbage sites, nagkakaroon na ng transpormasyon sa mga tira
nating pagkain- mula sa pagiging basura, sila’y magiging pagkaing muli. Kapag nagbigay
na ng hudyat ang tsuper ng trak na maaari nang kumuha ng mga basura, makikitang
magtatakbuhan na agad ng mabilis ang maraming pamilya upang halungkatin ang mga
basura. Kanya kanya silang dakot ng basura, na hindi na alintana pa ang amoy at pawis na
tumutulo mula sa kanilang mga mukha. Sa maraming pagkakataon ay nagkakaroon ng
matinding alitan na minsa’y humahantong sa pagpapatayan sa lugar, ayon sa mga residente.
Larawan #5: Pangunguha ng Pagpag mula sa mga plastic bag ng basura
Pahina 76 ng 212
Halos lahat ng kasapi ng mga pamilyang maralita sa Payatas ay makikitang
naghahalungkat sa bundok ng basura. Ang ilan sa kanila’y namumulot ng mga buo-buong
manok at pizza at isinisilid ang mga ito sa mga plastic upang ipagbili sa halagang bente
pesos (P20.00) kada balot. Ang halagang dalawampung piso ay isang mabigat na halaga
na para sa mga nakatira sa mga lugar na ito. Kung hindi nila maipagbibili ang mga plastik
ng Pagpag, ay siya na nilang pagsasaluhan ang mga ito.
Sa proseso ng pamamagpag35, pinupulot ang mga pagkaing mula sa mga plastic
bags at saka pina-Pagpag upang mawala ang mga dumi at alikabok na nasa pagkain. Ang
mga pagkaing mukha pang bago at wala pang amoy ay direkta nang kinakain sa lugar.
Samantalang ang ibang pagkain naman na mayroon nang amoy ay inuuwi sa bahay at
hinuhugasan sa timba ng tubig o niluluto sa kumukulong mantika upang mamatay ang mga
mikrobyo nito. Naniniwala ang mga maralita na nangamamatay ang mikrobyo sa mainit na
temperatura.
Sa kasalukuyan, iba na ang nangyayaring paraan ng pagkuha ng Pagpag ng mga
residente sa Payatas. Hindi na ito katulad ng dati na malayang nakakapasok sa landfill ang
mga mag-anak upang kumuha ng Pagpag. Bago pumasok ang 2010, ang mga kalalakihang
mula sa mga pamilyang namamapagpag na nagtatrabaho sa mga trak ng basura ng Lungsod
na lamang ang nagkakaroon ng pagkakataong makapasok sa landfill. Dahil dito, nagkaroon
ng bagong sistema ng pamamagpag sa lugar. Habang umaandar ang mga trak ng basura na
papasok sa landfill, nagsisipag-akyatan na sa ibabaw ng mga naglalakihang trak ng basura
ang mga kabataang kung tawagin ay “jumper boys.” Pagdating sa ibabaw ng trak, kanya
35 Ang “pagpa-Pagpag” ay tumutukoy sa pagkuha, paghahanda, at pagkonsumo ng Pagpag.
Pahina 77 ng 212
–kanyang
paghahalungkat at
agawan ng mga
Pagpag ang mga
batang lalaki, na
pinapayagan din
naman ng mga
driver ng trak na
mga residenteng
namamagpag din
naman sa lugar.
Ang mga pagkaing kanilang nakukuha ay kanilang dinadala sa kanilang mga gutom na
pamilya. Ang pagiging jumper boy ayon kay Justin, 12 gulang ay hindi isang madaling
hanapbuhay. Marami na ang mga nadidisgrasya at namamatay dahil sa pagkakahulog,
maling pagtalon mula sa trak, pagkakatapak sa mga bubog at matutulis na bagay,
pagkakakawit sa bakal, pagkakasagasa at pagkaka-ipit sa mga gulong at bahagi ng trak.
Nakakalungkot isipin na sa murang edad, imbis na papel at lapis ang hawak ng mga
kabataan ay pagsusuong sa mapanganib na hanapbuhay ang kanilang pinagkakaabalahan.
Bukod sa mga jumper boys, tumutulong din ang maraming kalalakihang naghahanapbuhay
sa loob ng landfill sa pagkuha ng Pagpag. Mula sa loob ay sila ang nagdadala ng mga
Pagpag sa kanilang mga pamilya at ang sobra ay kanilang ipinagbibili sa mga kapitbahay.
Sa mga pook iskwater naman ng Smokey Mountain, Daungan, Helpingland,
Happyland at Aroma, ay kakaiba ang paraan ng pagkuha ng Pagpag ng mga mamamayan.
Larawan #6: Mga Jumper Boys sa Barangay Payatas sa Lungsod ng Quezon
Pahina 78 ng 212
Pagsapit ng alas 6 ng gabi, ay bumibiyahe na sila Melda36, 40 taong gulang patungong UN,
Mabini, Tayuman at Sampaloc, gamit ang kanyang trak na humahakot ng basura. Kasama
niya ang ilang mga manggagawang tagahakot din ng basura na kanyang sinusuwelduhan
ng maliit na halaga at Pagpag. Kung minsang sira ang kanilang trak ay gamit naman nila
ang kanilang nanggigitatang kuliglig. Ayon kay Melda, mayroon nang kasunduan sa
pagitan ng mga nagbabasurang kagaya niya at ang mga manager ng mga fast food chain.
Kapalit ng mga malalaking plastic ng basura, ay binabayaran nila ng P800.00 ang mismong
kainan upang sa kanila lamang ibigay ang mga basura at Pagpag sa gabing iyon.
Masyadong malaki ang kanilang ibinabayad ayon sa ginang, ngunit wala silang magawa
sapagkat marami silang kalaban sa basura. Mula Lunes hanggang Biyernes kasama ang
Sabado at Linggo ay obligado silang kumuha ng basura sa mga naturang fast food chain
dahil kapag nakapagpaliban sila ng kahit isang araw sa pagkuha ng mga ito ay ibinibigay
na sa ibang mga scavenger ang mga plastic ng basura. Sa susunod na araw ay hahanap na
naman sila ng fast food chain na magbebenta sa kanila ng mga basura. Maaga silang
bumibiyahe mula Helping Land (Barangay 105) at Daungan (Barangay 129). Naghihintay
sila sa tapat ng mga kainan na ito mula alas-9 ng gabi hanggang 12 ng madaling-araw.
“Early birds, more foods,ang labanan dito. Pumuti na nga ang uban ko rito,” sabi ni Ada
ng Barangay Daungan, 53 taong gulang, na nangangalakal din ng basura at Pagpag. Ayon
sa kanya, pagkatapos nilang makakuha ng mga basura at Pagpag ay inaabot sila ng tatlong
oras mahigit sa pagbubukod-bukod sa mga ito. Matapos magbukod, ipagbibili ang mga
kalakal na basura ngunit inihihiwalay ang Pagpag upang linisin muna bago iluto.
Kinabukasan, ipagbibili nila ang mga Pagpag sa murang halaga upang maubos lahat. “Ang
36 Ang mga pangalang ginamit sa pananaliksik na ito ay hindi tunay na pangalan ng mga nakapanayam.
Pahina 79 ng 212
labanan kasi dito [rito], pamurahan ng tinda.” Si Melda at Ada ay dalawa lamang sa mga
maralita na nagiging bahagi ng Informal Economy dahil sa pangangalakal at pagbebenta
ng mga Pagpag.
Iba naman ang pinaggagalingan ng Pagpag sa ilang lugar sa Daungan sabi ni Daisy,
28 taong gulang. Ayon sa kanya, kapag mga hapon na kada Lunes hanggang Biyernes, ay
dumidiretso silang magkakapit-bahay sa pagawaan ng Knorr Cubes sa United Nations.
Ibinibigay sa kanila ang mga pinagpigaang manok ng kumpanya na wala nang katas. Ang
mga manok na ito ay titimplahan ng mga magkakapit-bahay upang maging ulam muli.
ii. “Lapag-Kainan”
Malaki ang kaibahan ng paraan ng pagkain ng ordinaryong Pilipino at ng maralita.
Sa tahanan ng ordinaryong Pilipino, lilinisin ang mga pinamiling isda, karne o gulay bago
iluto at kapag daka’y ihahain sa hapag-kainan kung saan nakapalibot ang masasayang
miyembro ng pamilya. Samantala, para sa mga maralitang Pilipino, sapat at malawak na
ang lapag upang maging hapag-kainan. Sa ibabaw ng lapag-kainan na ito, ay inilalatag ng
pamilya ang mga pagkaing kaiba rin sa mga kinokonsumo ng mga ordinaryong pamilya.
Nakadepende ang inihahain ng mga maralitang pamilya sa kinikita ng pamilya. Sa
mga pagkakataong wala talagang kita ang naghahanapbuhay sa pamilya (na karaniwan ay
ang ama, ina o mga kalalakihan sa pamilya), ay surrogate ulam 37 ang inihahain bilang
ulam ng pamilya dahil hindi nila kayang bumili ng isda, gulay, at karne sa palengke. Ang
surrogate ulam o pamalit-ulam ay tawag sa mga pampalasang inilalagay ng mga maralita
sa kanilang kanin upang makadagdag lasa. Karaniwang ginagamit na surrogate ulam ang
37 Ang terminong Surrogate Ulam ay unang ginamit ng market guru na si Ned Roberto noong 2001 sa isa kanyang mga pag-aaral patungkol sa alternative viand ng mga mahihirap na Pilipino (Arroyo, 2013).
Pahina 80 ng 212
toyo, asin, mantika, bagoong, o kape. Kung bahagyang nadagdagan ang kita ng mag-anak,
inihahain nila karaniwan ang mga instant noodles na dinadamihan ng asin at tubig upang
maging sapat sa buong pamilya. Kung minsan, iniuulam din ang mga chichirya kagaya ng
Lala at mga tig-pipisong chichirya mula sa mga tindahan.
Sa pagkakataong namang maayos ang kinikita ng mga pamilya, nakakabili sila ng
mga isda, gulay at karne sa palengke ngunit napakabibihira lamang ng mga pagkakataong
ito dahil sa presyo ng mga bilihin. Kapag kumikita ng sapat si Christine ng Helpingland,
20 taong gulang, ay bumibili siya ng mga isdang inilalako ng mga nanghuhuli ng isda sa
Manila Bay na malapit lamang sa kanilang lugar sa halagang P20.00 kada tabo. Ang mga
isdang ito ay huli mula sa mga maruruming tubig ng Look ng Maynila na tambak ng basura.
Sa kabila niyo, hindi nila ito alintana.
Sa mas maraming
pagkakataon, kung saan
kumikita ng sapat ang pamilya,
ay nakakakain sila ng
masasarap na pagkain na
tinatawag na Pagpag. Sa pag-
aaral ng mananaliksik sa lugar,
napag-alamang may tatlong
paraan upang makakuha ng
Pagpag ang mga maralita at ito ay ang: 1.) Direktang pangunguha mula sa mga basurahan;
2.) Pagbili sa mga nagbebenta ng Pagpag, “sariwa” man o luto; 3.) Panghihingi sa mga
kaibigan, kapitbahay, o kamag-anak na namamagpag. Ang mga Pagpag na mula sa mga
Larawan #7: Mechadong Manok (Pagpag) para tanghalian
Pahina 81 ng 212
basurahan ay minsang kinakain ng direkta kung “sariwa38” pa ito. Ngunit kung mayroon
na itong amoy, inuuwi ito sa mga kabahayan upang hugasan, pakuluan, at saka ilulutong
muli. Si Ada, 53 taong gulang mula sa Barangay Daungan ay sinasabon pa muna ang
Pagpag bago pakuluan at iluto upang matiyak na mamamatay ang anumang mikrobyong
taglay nito. Ayon sa kanila, galing din naman sa prutas ang sabon gaya ng Papayas Soap
kaya ayos lang itong makain. Sa Payatas naman, ang ilang residente ay naglalagay ng asin
at tawas sa Pagpag habang pinapakuluan ang mga ito. Ang mga putaheng madalas na
niluluto ng mga maralitang nakapanayam ng mananaliksik mula sa mga Pagpag ay adobo,
prito, at mechado. Sa tatlo, pinakamadalas ang adobo sapagkat hindi raw ito madaling
mapanis na maaari pang mapagsalu-saluhan ng ilan pang araw. Sabi naman ni Gian, 40
mula sa Smokey Mountain, hindi lamang pang-ulam ang Pagpag, kundi pang-pulutan pa
nilang magkakaibigan. Samantala, ginagawa ring negosyo o pagkakakitaan ang pagtitinda
ng Pagpag sa mga karinderiya. Maraming ganitong mga karinderiya sa barangay 105, 128
at 129. Ayon kay Elliott (2014), walang food integrity o food assurance ang ganitong mga
pagkain sapagkat hindi magagarantiya ang kaligtasan at kalusugan ng mga kumakain. Sa
pagbili ng pagkain saan mang tindahan o pamilihan, hindi lamang pagkain ang binibili ng
mga mamimili kundi pati ang kaligtasan ng kanilang buhay at kalusugan.
Ayon sa mga nakapanayam ng mananaliksik, totoong laganap ang pagkain ng
Pagpag sa kanilang mga barangay. Katibayan nito ay sa 100 sample ng mananaliksik, lahat
ng mga ito ay nagsabing halos lahat sa kanilang lugar ay kumakain ng Pagpag. Dahil dito,
tinangkang alamin ng mananaliksik ang pattern at iba pang mga kaugnay na impormasyon
38 Ang pagiging “sariwa” ng Pagpag ayon sa mga namamagpag ay nangangahulugang “walang-amoy” o bagong kuha at hindi na naimbak pa ng isa o higit pang gabi.
Pahina 82 ng 212
patungkol sa pagkain ng Pagpag ng mga maralita sa apat na barangay. Narito ang mga
nakalap na impormasyon:
Sa tsart no. 1, ipinapakita kung ilang beses kumakain ng Pagpag kada araw ang
mga maralitang nakapanayam ng mananaliksik. Mapapansing pinakamarami ang mga
kumakain ng 1-2 beses ng Pagpag sa bawat araw. Mayroong pagpapaliwanag ang mga
residente patungkol rito. Ayon sa karamihan sa mga nakapanayam, bukod sa pagkain ay
kailangan din nila ng salapi para sa pagpapaaral sa kanilang mga anak. Dahilan ito kaya’t
nililimitahan nila sa tanghalian at hapunan ang kanilang pagkain ng Pagpag, at ang mas
maraming natitirang Pagpag ay ipinagbibili upang maging salapi. Samantala sa umaga
naman ay kape lamang sa kanin (surrogate ulam) ang kanilang karaniwang inuulam.
Pangalawa lamang sa pinakamataas ang bilang ang mga nakakakumpleto ng 3-4 na beses
na pagkain ng Pagpag kada araw.
16
4
19
3 30
17
8
1
19
3
0 BESES 1-2 BESES 3-4 BESES 5-7 BESES
Bila
ng
ng
mga
sa
mp
le
TALAAN #1: ILANG BESES KA KUNG KUMAIN NG PAGPAG KADA-ARAW?(Kabuuang bilang ng respondents=100)
BRGY 105 BRGY 128 BRGY 129 PAYATAS
Pahina 83 ng 212
Sa ikalawang tsart naman, makikitang 73 porsyento sa mga nakapanayam ay
mahigit sa 5 taon nang kumakain ng Pagpag.
Ayon sa kanila, kung gaano katagal na silang nakatira sa kanilang mga lugar ay
ganoon katagal na rin silang kumakain ng Pagpag. Ang ilan sa kanila ay nagsasabing
natutunan nila ang pagkain nito mula pa lamang sa kanilang mga magulang na unang
nanirahan sa lugar. Ang iba naman ay nagsasabing natutunan nila ang pagkain ng Pagpag
simula nang natira sila sa lugar. Sa mga pagpapaliwanag na ito, malinaw na malaking salik
ang kapaligiran o lipunan ng mga maralita sa paguudyok sa kanila upang kumonsumo ng
Pagpag. “Hindi ako titigil sa pagkain ng Pagpag hanggang nandito ako nakatira,” sabi ni
Norberta mula sa Payatas, 56 taong gulang. Ayon sa kanya, hanggang may basura, may
Pagpag. Hindi ito mauunawaan ng iba, ngunit mismong sistema na nila ang humahana-
hanap sa lasa ng Pagpag sapagkat kahit hindi nila matukoy kung kaninong bibig galing ang
mga ito, masarap ito, nakasasapat sa kanilang pamilya, at higit sa lahat, mura ang mga ito.
4 1
16
42
20
31 3
18
33 2
19
1
1-2 TAON 3-4 NA TAON 5 - HIGIT PANG TAON WALA PANG ISANG TAON
Bila
ng
ng
mga
sa
mp
le
TALAAN #2Gaano katagal ka nang kumakain ng Pagpag?
(Kabuuang bilang ng respondents=100)
BRGY 105 BRGY 128 BRGY 129 PAYATAS
Pahina 84 ng 212
Sa Barangay Payatas, nasaksihan ng mananaliksik ang isang buong manok na nanggigitata
na at ipinagbibili pa rin ng isang namamagpag. Galing daw ito sa Max’s Restaurant at
ipagbibili niya ang buong manok sa halagang P50.00. Wala raw kasi bibili kung tataasan
pa niya ang halaga nito. Bagamat mura na ang halaga ng buong manok, napansin ng
mananaliksik na ilan lamang ang interesadong bumili rito. “100 lang kinikita ng asawa ko
sa pagbabasura, mabigat pa sa bulsa ang singkuwenta kuya,” sabi ni Marivick, 27 taong
gulang. Ganito ang labanan ng pagtitinda sa mga pook iskwater na ito. Pamurahan at hindi
na alintana kung ano ang anyo o amoy ng pagkain. Ayon sa mga nakapanayam, kahit
biyayaan sila ng pera ng sinumang tao upang kumain sa mga kilalang kainan gaya ng
Jollibee o Inasal, hindi nila ito gagawin. Mas pipiliin pa rin nilang bumili ng Pagpag
sapagkat sa halagang P200.00 na isang kainan lamang sa mga pamosong kainang ito,
maaari nang tumakbo ng maraming araw ang halaga ng salaping ito kung mapupunta sa
Pagpag..
Ang pagkain ng Pagpag ng mga maralita ay isang patunay ng kawalan ng choice o
pagkakataong makapili ng tama at ligtas na pagkain ang mga maralita. Dahil ito sa
mababang antas ng hanapbuhay at mababang kitang inaani nila rito. Tinatawag na food
justice ni Helen Browning ng Food Ethics Council sa Britanya ang ganitong uri ng
kondisyon. Ayon sa kanyan, hindi lahat ng tao sa isang lipunan ay nagkakaroon ng pantay
na oportunidad at pagkakataon upang pumili ng nakalulusog at ligtas na pagkain.
Nakakababahala ito, sapagkat mula dito, ay sumasanga-sanga ang maraming suliraning
pangkalusugan at pangsikolohiya ng mga mamamayan. Sa kanilang isinagawang pag-
aaral, napag-alamang higit na mas mataas ang kawalan ng food justice sa mga Papaunlad
na bansa, kagaya ng Pilipinas.
Pahina 85 ng 212
iii. Pagpag 101
Sa matinding pag-aaral at paglubog sa mga maralita ng mananaliksik, naging klaro
kung ano nga ba talaga ang mga kwalipikasyon upang matawag na Pagpag ang isang
pagkaing marumi. Batay sa mga pinagsama-samang impormasyon na nakalap, ang Pagpag
ay anumang pagkaing itinapon na sa basurahan na tumagal na ng ilang oras, at saka
kinuhang muli, pinagpag (upang matanggal ang mga alikabok o dumi), at saka kakainin
na muli o dili kaya’y idadaan muna sa proseso ng paglilinis o pagluluto. Samakatwid,
“mula sa basurahan” at “marumi na” ang mga pangunahing kwalipikasyon upang
matawag na Pagpag ang isang pagkain. Kakaiba ito sa mga pinupulot na pagkain sa
lansangan o kalsada na kung tawagin ng ibang maralita ay Liglig at sa mga Tirtir (Tira-
Tira/Tira) na mga pagkaing natira sa isang kainan o fast food chain ngunit hindi naitapon
o nailagay man lamang sa basurahan. Ayon pa sa mga maralitang nakapanayam, maraming
paraan upang maklasipika ang mga Pagpag. Narito ang ilang kapamaraanan ng
pagkaklasipika ng nito:
1. Batay sa uri ng pagkaing pinaggalingan ng Pagpag: Maaaring ang Pagpag ay may
karne (manok, baboy, hotdog, isda, hipon, burger, pizza), gulay o tinapay/kanin.
2. Batay sa paraan ng paghahanda ng Pagpag: Niluluto o direkta nang kinakain mula
sa basurahan.
3. Batay sa anyo ng Pagpag: Durog-durog, may kagat, o buo pa.
4. Kung galing sa mga fast food chain, batay sa pinanggalingang kainan: Jollibee,
KFC, Inasal, Mcdo, Chowking, Starbucks at ibapa.
5. Minsan ang Pagpag ay maaaring may halong botcha (double dead meat)
Pahina 86 ng 212
6. Minsan ang mga itinapon nang expired na de latang pagkain ay maaari ring
matawag na Pagpag.
Ayon kay Aling Amalia, 48 taong gulang, dating tinatawag na Batchoy39 ang Pagpag
dahil sa halo-halong ulam na bumubuo rito. Ayon sa kanya, ang Batchoy na ito noong araw
ay mula sa mga pinagsama-samang tira-tirang pagkain [Tirtir] sa mga kainan at napupulot
na pagkain sa mga
kalye [Liglig].
Ngunit dahil nga
hindi supisyente
ang mga pagkaing
ito para sa
lumalaking bilang
ng mga maralitang
Pilipino, natuklasan
ng marami ang
paghahalungkat at
pagkuha ng mga pagkain sa mga basurahan na maaari pang ikonsumo. Walang nakakaalam
kung kailan, paano, at saan nagsimula ang pagpa-Pagpag. Ngunit para sa kanila, isa lamang
ang kanilang masasabi patungkol sa Pagpag. Kung saan, paano, at sino man ang nagsimula
ng Pagpag, ang pagkaing ito ay ang ulam ng maralitang Pilipino.
39 Sa kasalukuyan, ayon sa mga maralita ay tumutukoy sa magkakahalong Pagpag, Liglig, at Tirtir. Mambabatchoy ang tawag sa mga taong namumulot ng mga ito, ay saka kinukuha ang mga bahaging maaari pang mapakinabangan.
Larawan #8: “Fresh Pagpag” from KFC
Pahina 87 ng 212
Ayon kay Aling Ina
ng Smokey Mountain, 71,
dahil sa Pagpag ay
nakakakain siya ng Fried
Chicken na sa tala ng
buhay niya ay hindi niya
natikman dahil sa
matinding kahirapan.
Nalulungkot raw ang
kanyang mga anak kapag
walang tindang Pagpag sa
kanilang barangay, kaya’t
napipilitan silang dumayo
pa sa Aroma o Daungan upang makabili nito. Nakakalungkot din daw isipin na dahil sa
dumaraming pamilya na dumedepende sa Pagpag, ay nagmamahal ang halaga nito. Noong
mga taong lumipas bago ang 2010, P20.00 kada plastik/kilo lamang ang bentahan sa
Pagpag. Maghapon na itong ulam ng kanyang pamilya. Sa kasalukuyang taong, P35.00-
P50.00 na kada plastik/kilo ang halaga ng Pagpag depende sa nagbebenta. Napakabigat ito
para sa bulsa nilang mag-anak na kumikita lamang ng P80.00 hanggang P100 kada araw.
Ayon kay Virginia, 24 taong gulang mula sa Smokey Mountain, hindi magkauga-uga ang
maraming residente sa kanilang barangay kapag dumarating ang mga scavenger na
namimigay ng libreng Pagpag. San katunayan, mayroong mga pagkakataong
nagkakapatayan pa ang ilang mamamayan sa lugar dahil sa Pagpag.
Larawan #9: Pagpag na may kahalong “double dead meat”
Pahina 88 ng 212
Ang proseso ng “Pagpa-Pagpag” o ang “Pamamagpag” ay tumutukoy sa paraan
ng pagkuha ng Pagpag mula sa basurahan, paghahanda nito (huhugasan, iluluto at ibapa)
at pagkokonsumo nito. Namamagpag ang tawag sa taong may ganitong pamumuhay.
Samakatwid ang Pagpa-Pagpag ay hindi lamang basta basta isang hanapbuhay, kundi anyo
ng pamumuhay (way of life). Kung minsan, maaaring wala ang pangalawa o pangatlong
yugto ng paghahanda ngunit pagpa-Pagpag pa rin ang tawag sa isang gawain. Halimbawa,
may ilang mga nakapanayam ang mananaliksik na nagsasabing hindi na nila hinuhugasan
o niluluto pa ang Pagpag, samakatwid, wala ang pangalawang yugto ngunit masasabi pa
ring namamagpag siya. Ang iba naman ay kumukuha ng Pagpag ngunit hindi raw
kumakain nito. Sila ay namamagpag rin. Ang pamamagpag ay isang uri ng pamumuhay na
eksklusibo sa mga pook urban lamang kung saan walang bukirin, ngunit tambak naman
ang mga basurang itinatapon ng mga nakaririwasang kabahayan.
iv. Ang Maralita ng Iskwater at Slum
Sa pananaliksik na katulad nito, mahalaga ring ilahad ang istraktura ng kasarian,
edad, at katayuang sibil ng 100 sample na silang ginawan ng panayam at sarbey ng
mananaliksik. Narito ang mga talaan patungkol rito:
1618 18
15
97 7
10
BRGY 105 BRGY 128 BRGY 129 PAYATAS
Bila
ng
ng
mga
sa
mp
le
TALAAN #3: KASARIAN(Kabuuang bilang ng respondents=100)
BABAE LALAKI
Pahina 89 ng 212
Batay sa ikatlong talaan, makikitang mas marami sa mga nakapanayam ng
mananaliksik ay babae. May dalawang pagpapaliwanag na nakita ang mananaliksik kung
bakit gayon. Una, halos buong maghapong wala sa kanilang mga tahanan ang karamihan
sa mga kalalakihan sapagkat sila’y abala sa pangangalakal ng Pagpag at basura. Pangalawa,
karamihan sa mga kalalakihan ay maiilap sa mga taong hindi nakatira sa kanilang lugar,
marahil dahil ang naikintal na sa kanilang mga isipin ay mapanghusga ang mundo sa labas
ng kanilang lipunan. Isa si Donato, 46 taong gulang mula sa Barangay 129, sa mga
nagpahayag ng ganito: “Allergic kami sa mga katulad niyo sir, kasi kayo ay malilinis at
masusuwerte, kami ganito lang.” Batay sa pag-aanalisa ng mananaliksik, anuman ang
kasarian, babae man o lalaki, ay bulnerable sa kagutuman at pagkain ng Pagpag.
Gayunpaman, hindi maikakailang mas kahabag-habang ang kalagayan ng mga kababaihan
sa ganitong mga komunidad lalo na kung sila’y nabubyuda na. Sa pakikipanayam ng
mananaliksik, napag-alaman niyang mas nais ng mga may-ari ng junk shop o trak ng basura
ang lalaking trabahador kumpara sa mga kababaihan na mas mahina pagdating sa
34
8 8
2
8
67
21 1
2
5 5 5
7
12
4
7
9
12
10-20 EDAD 21-30 EDAD 31-40 EDAD 41-50 EDAD 51-60 EDAD 61-70 EDAD 71-80 EDAD
Bila
ng
ng
mga
sa
mp
le
TALAAN #4: EDAD(Kabuuang bilang ng respondents=100)
BRGY 105
BRGY 128
BRGY 129
PAYATAS
Pahina 90 ng 212
pampisikal na lakas ayon sa kanila. Sa pang-apat na talaan naman, batay sa pag-aanalisa
ng mananaliksik, bata man o matanda o nasa tamang gulang, ay hindi nadidiskrimina ng
hagupit ng kagutuman at kahirapan. Silang lahat ay namamagpag din.
Sa ikalimang talaan, ay nakatala naman ang katayuang sibil ng mga sample. Batay
sa talaan, makikitang iba-iba ang katayuang sibil ng mga maralitang kumakain ng Pagpag,
nangangahulugang wala ring pinipiling kalagayan sa buhay ang kagutuman na
magbubunga sa pagkain ng Pagpag. Gayunpaman, kumpara sa mag-live in at kasal na
estado, higit na mas marami ang bilang ng mga mag-live in na kumakain ng Pagpag. Sa
pag-aanalisa ng mananaliksik, signipikante ang resultang ito sapagkat makatwiran naman
na mas maraming mag-live in kumpara sa kasal ang kumakain ng Pagpag sapagkat patunay
ito na talagang mahihirap ang kumakain ng Pagpag sapagkat maski pampakasal, ay wala
ring magastos ang maralita. Samantala, ang mga kasal naman sa sample ay dating
nakakariwasa na pagkatapos maghirap, at tumira sa mga barangay na sentro ng
pananaliksik na ito, ay nakahanap ng pampagaan sa gastusing sa kanilang pagkain.
1
910
5
1 1
11
9
3
6
1
87
34
1
9 9
2
BIYUDO/BIYUDA HIWALAY KASAL LIVE-IN WALANG ASAWA
Bila
ng
ng
mga
sa
mp
le
TALAAN #5: KATAYUANG SIBIL(Kabuuang bilang ng respondents=100)
BRGY 105
BRGY 128
BRGY 129
PAYATAS
Pahina 91 ng 212
C. Mga Kalagayang Panlipunan na Nagiging Sanhi sa Pamamagpag ng mga
Maralita
i. “School is not cool…”
Isa sa mga kalagayan ng mga mahihirap na nakakaapekto sa kanila upang
mamagpag upang mabuhay ay ang pagkakaroon ng mababang antas ng edukasyon. Kaunti
lamang sa mga nakapanayam ang tumuntong ng kolehiyo, at wala ni isa sa kanila ang
nakapagtapos ng pag-aaral o nagkamit ng degree. Nasa ika-anim na talaan sa baba ang mga
impormasyon patungkol sa antas ng edukasyong narating ng mga nakapanayam.
Maraming paliwanag kung bakit ganito karami ang hindi nakakatuntong sa mas
mataas na lebel ng pag-aaral. Ang ilan sa mga nakapanayam ng mananaliksik sa Smokey
Mountain ay hindi naniniwala sa kapasidad ng edukasyon upang maiangat ang antas ng
kanilang mga buhay. Ayon sa kanila, marami silang mga nababalitaang mag-aaral na
1
6
3
13
2
45
9
7
2
7
4
10
2
6
11
34
1
NAKATUNTONG NG PRIMARYA
NAGTAPOS NG PRIMARYA
NAKATUNTONG NG SEKONDARYA
NAGTAPOS NG SEKONDARYA
NAKATUNTONG NG KOLEHIYO
Bila
ng
ng
mga
sa
mp
le
TALAAN #6: ANTAS NG PINAG-ARALAN(Kabuuang bilang ng respondents=100)
BRGY 105
BRGY 128
BRGY 129
PAYATAS
Pahina 92 ng 212
nagtatapos taun-taon ngunit hindi pa rin nagkakaroon ng trabaho. Kaya upang hindi
masayang ang panahon, kasama nila araw-araw ang kanilang mga anak sa pangangalkal at
pangangalakal ng Pagpag. “Mas may pera pa sa basura,” ayon sa kanila. Hindi mo na
kailangan pang mag-aral. Ang iba namang scavenger sa Helping Land ay nag-aaral sa
pamamagitan ng pagkakaroon ng mga suporta mula sa ilang mga sponsors. Ngunit dahil
sa mababang gradong nakukuha ng mga mag-aaral, napipilitaan nang ihinto ng mga
sponsors ang kanilang pagbibigay tulong-pinansiyal. “Mahirap magreview samin kuya.
Walang ilaw pag gabi, maingay naman kapag umaga,” sabi ni Melody, 13. Dahil sa hirap
ng buhay, ang ilan naman sa mga magulang sa Daungan ay laging nagiging mainitin ang
ulo sa kanilang mga anak kaya’t hindi na nila pinapaaaral pa ang kanilang mga anak. Ayon
sa kanila, pabalat-bunga lamang ang pagtawag na public sa mga pampublikong paaralan
sapagkat napakarami pa rin ng mga binabayaran dito.
Sa kasalukuyang panahon ay palakas ng palakas ang kompetisyon sa paghahanap
ng trabaho. Ang mga natatalo ay nalulugmok sa hirap. Ang kawalan ng mataas na antas ng
edukasyon ay isa sa mga pinaka-krusyal na rekisito upang makawala mula sa kahirapan at
kagutuman ang isang maralita. Ngunit paano makakapag-aral ang isang maralitang maski
salapi sa pang-kain ay kapos? Dahil sa kawalan ng paraan upang makapag-aral,
nagkakaroon ng mababang antas ng edukasyon ang isang indibidwal na nagiging
kadahilanan upang siya ay mamarginalisa sa mga oportunidad at mapagkakakitaan.
Nangangahulugang nagkakaroon ng tinatawag na panlipunang eksklusyon (social
exclusion) sa mga taong walang kapamaraanan (means o salapi) upang makapag-aral.
Dahil dito, mga hanapbuhay na may mababang kasanayan lamang katulad ng pagpa-
Pagpag ang maaaring maging source nila ng kita. At dahil marami sa mga maralita ay
Pahina 93 ng 212
walang kapasidad upang matapos ang tatlong yugto ng pag-aaral, halos lahat sa kanila ay
nauuwi sa pamamasura at pamamagpag lamang.
ii. Hanapbuhay ng Maralita: “Hinahanap ang Buhay”
Bukod sa edukasyon, malaki rin ang ginagampanan ng kalagayan at kwalidad ng
hanapbuhay sa pamamagpag ng mga maralita sa pook iskwater at slums. Dahil sa
mababang antas ng edukasyon at dahil rin sa anyo ng kapaligiran, marami sa mga nakatira
sa pook na ito ay mayroong hanapbuhay na may mababang kasanayan. Pinapakita ng
ikapitong tsart ang mga impormasyong ito:
Sa talaang ito, mapapansing ang pinakamalaking bahagi ng mga nakapanayam- 42
porsyento nito, ay namamasura o namamagpag. Sa barangay 105 sa Tondo pinakamarami
ang bilang ng mga namamasura dahil sa mga tumpok-tumpok at bundok ng mga basura.
Dahil sa malaking bilang ng mga namamasura at namamagpag, marami sa kanila ang
kumakain ng Pagpag dahil maliit lamang ayon sa kanila ang kanilang kinikita sa bawat
16
4 55
14
3 3
9
51
1012
3 1
9
SCAVENGER HINDI SCAVENGER NAG-IBANG HANAPBUHAY NAKADEPENDE
Bila
ng
ng
mga
sa
mp
le
TALAAN #7: HANAPBUHAY(Kabuuang bilang ng respondents=100)
BRGY 105 BRGY 128 BRGY 129 PAYATAS
Pahina 94 ng 212
araw. Nang bumisita ang
mananaliksik sa apat na
mga barangay na ito,
napansin niyang nagkalat
ang mga junk shop sa lugar,
at halos lahat ng
mamamayan ay
nagbabasura-bata man,
nasa wastong gulang man o
may edad na. Marami sa
mga kabahayan ang may
nakasabit na mga plastik
na pinapatuyo sa kanilang
bintana at bubong.
Ang ilan naman sa kanila
ay mayroong mga dram
na puno rin ng mga
plastic bottles na silang
iniipon upang ipagbili at
nang may maipambili ng
mga ulam at Pagpag. Sa
Helpingland, sa Barangay
105, tumambad sa mga
Larawan #10: Garbage Industry sa pusod ng Maynila, Barangay 105
Larawan #11: Garbage Industry sa Smokey Mountain
Pahina 95 ng 212
mata ng mananaliksik ang
kapaligirang punung-puno ng
basura na halos bundok-bundok
na sa dami. Ang mismong
nilalakaran sa lugar ay mga
basura. Sa mga basurang ito
nakakakuha ng mga kagamitan sa
bahay, pera at pagkain ang mga
residente sa lugar. Sa Barangay
Payatas naman, namamasura rin
ang maraming kabataan at sila ay tinatawag na jumper boys, dahil umaakyat sila sa ibabaw
ng mga umaandar na trak ng basura upang kumuha ng mga basurang maaari nilang kainin
o mapakinabangan. Isang hanapbuhay na punung-puno ito ng peligro dahil minsan,
nagiging mali ang pagtalon ng mga bata na siyang nagiging dahilan ng kanilang aksidente
at kamatayan. Ayon kay Hernando, 52 mula sa Barangay 105, mainam mamasura kaysa
mamasukan dahil sa pamamasukan, may amo kang abusado na binabantayan ang lahat ng
gawa mo samantalang maliit naman ang iyong kinikita. Pagkatapos ng ilang buwan, tapos
na ang kontrata, panibagong gastos na naman upang maghanap ng bagong
mapagtatrabauhan.
Sa Smokey Mountain naman, mas malaki ang bilang ng mga hindi scavenger. Ayon
sa kanila, simula nang ipasarado ang landfill, nagsipaghanap sila ng bagong
mapagkakakitaan. Sa kasalukuyan, iba iba ang kanilang pinagkakakitaan. Ang ilan sa
kanila ay nagpapa-igib o nagbebenta ng tubig. Ang ilan naman ay namamasukan bilang
Larawan #12: Garbage Industry sa Barangay 129
Pahina 96 ng 212
kasambahay o alalay sa mga karinderya ng mga kapitbahay. Anuman ang kanilang naging
hanapbuhay, mapapansing may mabababa pa ring kasanayan at kita ang ganitong mga uri
ng hanapbuhay. Dahilan ito upang malimita ang kanilang kakayahang makabili ng mga
pagkaing may mataas na kwalidad. Nagreresulta ito upang magpatuloy sila sa pagkonsumo
ng Pagpag.
Sa ika-walo at ika-siyam na tsart naman, inilalahad kung magkano ang kinikita ng
mga maralita at kung gaano ito kasapat para matustusan ang kanilang mga
pangangailangan.
Ginawang kada araw ang basehan ng kita ng mananaliksik sapagkat araw-araw
kung bumili ng ulam (Pagpag) ang mga maralita para sa kanilang pamilya. Mula sa tsart
na ito, makikitang pinakamalaki ang bilang ng mga residenteng kumikita ng P300.00
21
4
15
6
1 2 1
18
52
21
3 1
300 - PABABA 300-500 500-1000 1000-3000 3000-PATAAS
Bila
ng
ng
mga
sa
mp
le
TALAAN #8: MAGKANO ANG IYONG KINIKITA KADA ARAW?
(Kabuuang bilang ng respondents=100)
BRGY 105 BRGY 128 BRGY 129 PAYATAS
Pahina 97 ng 212
pababa, na bumubuo sa 75 porsyente ng sample. Sa pagpunta sa Barangay Payatas,
naabutan pa ng mananaliksik si Levie, 43, na nagbabanlaw ng mga malalaking plastik na
bag sa isang batsang may maitim nang tubig dahil sa mga dumi. Ayon sa kanya, patutuyuin
niya ang mga ito at saka ibebenta kada kilo sa halagang P15.00-P20.00 na siyang ginagamit
niya pambaon sa kaniyang 3 anak at upang may maipambili na rin ng Pagpag. Dahil sa
maliit na kinikita, napupuwersa na lamang siyang pagbaunin ng pamasahe at baong ulam
na Pagpag ang kanyang mga anak na nag-aaral sa kolehiyo at sekondarya. Sa mga maralita
namang nakatira sa Barangay 128, kailangang tiyagahin ang paghahati-hati ng kanilang
mga kita. Kailangan nilang matiyak na mahusay ang paghahati ng kanilang mga kita para
sa pambaon ng kanilang mga anak, pangbayad sa mga tubig na iniigib, bayad sa mga
submetro ng kuryente (kung mayroon man), at pambili ng ulam. Nangangahulugan, na
pagkaing may murang halaga at nakasasapat sa pamilya ang pinaka-swak sa kanilang
budget. At dahil sa ganitong mga kondisyon, Pagpag lamang ang tunay na tutugon sa
nangangalit na tiyan ng kanilang mga pamilya.
Sa talaan mapapansing kaunti lamang ang bilang mga nakapanayam na kumikita
ng 500-3000. Ayon sa mga nakapanayam, isang napakailap na pagkakataon ang kumita ng
ganito kalaking salapi sa kanilang mga pook. Sa dulong kolumn naman ng talaan ay
makikita ang apat na bilang ng mga sample na kumikita ng P3000.00 pataas kada raw, 2
sa Barangay 129, 1 sa Barangay 128 at 1 sa Barangay Payatas. Ang isa sa taga-Barangay
129 na kumikita ng ganito kalaking salapi ay isang guro, ngunit ayon sa kanya, dahil sa
maliit na sahod kasabay ng kanyang pagpapa-aral sa 3 anak, napipilitan pa rin silang bumili
ng Pagpag minsan sa isang araw. Ang natitira namang isa sa Barangay 129 at yaong isa pa
sa Barangay 128 ay mga negosyanteng may-ari ng isang malaking junk shop sa kanilang
Pahina 98 ng 212
mga barangay. Samantala, ang nag-iisang nakapanayam sa Payatas na kumikita ng
P3000.00 mahigit ay nagbebenta ng ipinagbabawal na gamot. Ayon sa kanya, dahil sa hirap
ng buhay sa kanilang lugar, lahat ng uri ng hanapbuhay ay susuungin ng lahat, may
maipambuhay lamang sa pamilya. Nang siya ay tanungin ng mananaliksik kung bakit
patuloy pa rin siya sa pagkonsumo ng Pagpag gayong sapat na sapat rin naman ang kanyang
kinikita, sinabi niyang ito’y dahil nakasanayan na ng kanyang sistema ang pagkain ng
Pagpag. Ayon sa kanya, araw-araw na hinahanap-hanap ng kanyang bituka ang pagkaing
Pagpag sa umaga, tanghali at gabi.
Sa ika-siyam na talaan, makikitang halos 78% sa mga nakapanayam ay nagsasabing
kulang o kulang na kulang ang kanilang kinikita. Ang kanilang kakarampot na kinikita
mula sa mga hanapbuhay na may mababang kasanayan ay ang nagtutulak sa kanila upang
sumandig sa Pagpag na tinatawag nilang “Pagkain ng Masa.”
4
9
12
86
11
4
9
12
1
57
12
SAPAT NA SAPAT SAPAT LANG HINDI GAANONG SAPAT KULANG NA KULANG
Bila
ng
ng
mga
sa
mp
le
TALAAN #9: GAANO KASAPAT ANG IYONG KIKINIKITA?
(Kabuuang bilang ng respondents=100)
BRGY 105 BRGY 128 BRGY 129 PAYATAS
Pahina 99 ng 212
Sa mga nakapanayam na nabubuhay sa pamamagpag, inalam din ng mananaliksik
kung ang ganitong hanapbuhay ba ay nais rin nilang iwanan kung magkakaroon sila ng
mas sustenableng mapagkakakitaan. Halos lahat ng nakapanayam na nagpa-Pagpag ng
mananaliksik ay nagsabing hindi sila makasumpong ng pagkakataong magkaroon ng iba
pang hanapbuhay kaya mas pinili na lamang nilang magbasura. Ayon sa kanila,
napakahirap humanap ng kumpanyang tatanggap sa kanila dahil mababa ang kanilang
narating sa pag-aaral. Bukod sa antas ng edukasyong nakamit, masyado ring maraming
kwalipikasyon ang hinahanap ng mga kumpanya, katulad ng edad, hitsura, pisikal na taas
at ibapa kaya nahihirapan silang mamasukan. Ngunit sa kabila nito, hindi pa rin sapat ang
kanilang kinikita. Dahilan upang ang ilan sa kanila ay mamasukan din sa mga kapitbahay
bilang tagabukod (segregate) ng mga basura.
Kung bakit at paano naging mamamagpag ang ilan sa mga maralita ay isa ring
kuwentong maiuugat sa mga pwersang ng sistema ng lipunan dumudusta sa mga
mamamayan. Sa Helpingland, nakapanayam ng mananaliksik si George, 40. Ayon sa
kanya, iba naman ang naging kaso niya kaya siya nauwi sa pagbabasura. Dati siyang may
mahusay na hanapbuhay sa Intramuros, ngunit dahil sa nasunog ang kanyang kumpanya,
mistula nasunog din ang kanyang pinagpaguran dito ng mahigit kumulang na 10 taon.
Ayon sa kanya, nang nagawang muli ang kanilang kumpanya, hindi na siya tinanggap pang
muli ng bagong pamunuan nito dahil daw hindi siya nakapagtapos ng kahit hayskul man
lamang. Dahil limitado sa kaalaman pagdating sa kanyang mga karapatan, wala na siyang
nagawa kundi humanap ng panibagong hanapbuhay: ang pamamagpag. Iba naman ang
kaso ni Arnel, 46, mula Barangay Daungan. Ayon sa kanya, dati siyang nagtatrabaho sa
Leonel Waste Management ngunit dahil sa hindi makatwirang pamamalakad ng
Pahina 100 ng 212
administrasyon na kasabwat din ng kanilang union, kabilang siya sa mga napaalis sa
kumpanya dahil lumaban siya rito. Itinanggi niyang ibigay ang ilang pang detalye hinggil
sa hindi makatwirang pagpapaalis sa kanya ngunit para sa kanya, ang paghahanapbuhay sa
bundok ng basurahan ay epekto ng karahasan at kawalan ng oportunidad sa bansa
pagdating sa pagbibigay ng mahusay at disenteng hanapbuhay.
Ang paghahanapbuhay bilang mamamagpag at scavenger ay hindi tunay na ninais
ng bawat maralita. Bagamat may ilang nagsasabing sanay na sila sa ganitong gawain, wala
sinuman ang makapagsasabing naliligayahan sa panganib bilang basurero ang isang
indibidwal. Sa katunayan, isang napakahirap na hanapbuhay ang pamamasura sapagkat
kakambal lagi nito ang disgrasya at kamatayan sa bawat hakbangin. Dahil madalas
mamasura ang mga scavenger kapag gabi o paumaga kung kailan madilim pa, marami sa
kanila ay nasasagasahan, nabubundol o nagugulungan ng mga trak at sasakyan, lalo na sa
kahabaan ng Road 10 sa Barangay 105. Ang iba naman sa kanila ay napagtitripan at
pinapatay ng mga taong lulon sa bisyo. Ang ilan naman sa kanila ay natitibo, nabubulag
kapag may mga kemikal sa basurahan, at natetenano. Ang kanilang mga kamatayan ay
nagiging napakasaklap ayon kay Punungbarangay Elenita Reyes, sapagkat hindi sila
nabibigyan ng hustisya. Dahil madilim na kung maganap ang ganitong mga malalagim na
pangyayari, mahirap matukoy ang mga may sala.
Ngunit sa kabila ng panganib ng pagbabasura, bakit marami pa ring maralita ang
nagpapatuloy sa ganitong uri ng hanapbuhay? Ayon sa mga nakapanayam ng mananaliksik
na ito, isang marangal na hanapbuhay ang pagbabasura para sa kanila bagamat ito’y
mapanganib sapagkat nakapagdadala sila ng Pagpag na siyang ulam ng masa sa kanilang
mga tahanan. Kung may basura, may Pagpag. Ang kakarampot na kinikita sa pagbabasura
Pahina 101 ng 212
ay hindi sapat kung ipambibili ito ng mga produkto sa palengke, ngunit sapat upang
maipambili ng Pagpag na sa halagang P35.00-P50.00 kada kilo, ay nagiging ulam ng mga
mag-anak sa buong araw o ilan pang araw. Mas mainam ang pagbabasura na nakatutulong
upang makabili ng Pagpag kaysa magnakaw, ayon kay Myra, 32. Nakaka-enganyo ang
pagkain ng Pagpag ayon sa mga maralita, sapagkat mura, masarap, at nakasasapat ito sa
kanilang buong pamilya. Bukod sa pagkakaroon ng Pagpag, nakatutulong din ang
pagbabasura sa mga masang Pilipino upang makabenta ng sobrang Pagpag upang may
kitain din silang salapi panggastos. Sa pamamasura at pamamagpag nakukuha ng maralita
ang halos lahat ng kanilang materyal na pangangailangan.
iii. Maralita sa Pamahalaan: “Ganito sila noon, ganito pa rin kami
ngayon…”
Sa mga bahagi ng bansa kung saan pinakalaganap ang kagutuman, inaasahan na
ang pamahalaan at lokal na pamahalaan ang unang reresponde sa mga pangangailangan ng
mga mamamayan. Bilang mga namumuno ng bansa, sa kanilang balikat nakaatang ang
mabigat na responsibilidad sa pagpapanatili ng katarungan (equity) o kalagayan kung saan
mas nabibiyayaan ng oportunidad ang mas nangangailangan kumpara sa mas nakaririwasa.
Gayunpaman, isang malaking kabalintunaan ang umiiral sa lipunan sapagkat ang mahirap
ay lalo pang naghihirap at ang mayaman ay lalo pang yumayaman.
Sa pagtungo ng mananaliksik sa apat na barangay, napansin niyang habang
papalapit siya ng papalapit patungo sa sentro ng apat na barangay na ito kung saan
matatagpuan ang bubundok ng basura, ay parumi ng parumi ang anyo ng mga kabahayan
at residente. Sa pakikipanayam sa mga tao sa lugar ng mananaliksik, napag-alaman niyang
hindi naaabot ng mga proyekto (kung mayroon man) ang mga pusod na ito sa gitna ng mga
Pahina 102 ng 212
pook iskwater. Ang mga taong naninirahan sa mga lugar na ito ay mahigit sa isang dekada
nang naninirahan kasama ang mga dumi at sakit. Ayon pa sa mga nakapanayam, isa lamang
ang proyektong alam nila sa kanilang lugar, at hindi rin lahat sa kanila ay nabibiyayan nito:
ng 4Ps. Maanomalya din di umano ang paraan ng pamamahagi nito sa mga mamamayan.
Ayon kay Vivian ng Helpingland, 55 taong gulang, hindi mapagkakatiwalaan ang
sistemang isinasagawa sa pagpili ng mga beneficiary ng programa. Wala siyang sariling
bahay, mag-isa na lamang siyang bumubuhay sa kanilang pamilya, at maysakit pa siyang
malubha sa baga ngunit hindi niya maisip kung bakit sa kabila ng mga kalunos-lunos na
katotohanang ito sa kanya ay hindi pa rin siya “qualified” upang magkaroon ng 4Ps. Bukod
dito, sa mga pinalad naman na makakuha nito, hindi rin nila dama ang tulong ng programa.
Dumadaing ang maraming residente sa Barangay Payatas dahil ayon sa kanila, inaabot ng
maraming buwan bago nila makuha ang kanilang tulong mula sa programang 4Ps. Madalas
pa ay bawas ito, at ang laging nirarason sa kanila ng namamahagi nito ay dahil mayroon
silang mga pagkukulang sa kanilang kasunduan sa Programang 4Ps. Bukod sa 4Ps, wala
nang maiturong iba pang proyekto ng pamahalaan ang mga maralita sa apat na barangay
na ito.
Sa pag-aaral na ito, hindi inaasahan ng mananaliksik na ang kakulangan ng mga
proyekto at programa sa mga pook rural ay nakakaapekto rin sa pagkakaroon ng mga
“bagong” namamagpag sa Kamaynilaan. Dahil sa mga kakulangan sa mga proyekto sa
rural, natututunan ng ilang Pilipino ang pagkain ng Pagpag sa Kamaynilaan. Isa si Simeon,
42, taga Payatas sa mga dating magsasaka na ngayon ay isa nang mamamagpag. Ayon sa
kanya, nagsimula ang lahat ng una niyang nakilala ang kanyang pag-ibig sa Rizal na
kanyang probinsiya. Dahil sa kahirapang nararanasan ng mga magsasaka, madaming
Pahina 103 ng 212
binabayaran sa mga kabukiran kagaya ng pataba, patubig at ibapa, sumama siya sa kanyang
nobya upang tumira sa Payatas sa Lungsod ng Quezon kung saan nakatira ang huli. Sa
Barangay Payatas, natutuhan niya ang pagpa-Pagpag mula sa mga kapitbahay at misis.
Ayon sa kanya, sa bukirin ay kinakailangan mo pang mag-antay ng mahabang panahon
bago tuluyang magbunga ang iyong mga pananim. Para kanya, ang pagpa-Pagpag ay isang
mas praktikal na paraan upang may maipambuhay sa pamilya. Halos araw-araw ay
nakakakain sila ng fried chicken ng kaniyang pamilya. Mula sa mapang-aping kuwento sa
sakahan, kuwento ng pagpa-Pagpag dahil sa kalamidad naman ang istorya ni Leah Tamayo,
34, na dating taga-Iloilo. Ayon sa kanya, 2013 ang taong sumira sa masasayang araw nila
ng kanyang pamilya sa lalawigan, sapagkat sa taong ito ay winasak na parang papel ng
bagyong Yolanda ang kanilang tahanan sa Iloilo. “Halos walang natira sa aming mga
gamit, back to zero kami sir,” ang mangiyak-ngiyak na pahayag ni Leah sa mananaliksik.
Dahil mayroong kamag-anak sa Tondo sa Happyland, tumira sila sa lugar matapos maging
survivor40 mula sa pananalasa ng bagyo. Sa Happyland unang beses nakatikim ng pagkain
mula sa KFC, McDonald’s, at Jollibee ang pamilya ni Leah. Dahil dito, minahal niya ang
pagpa-Pagpag para sa pamilya.
40 Mas mainam gamitin ang terminong survivor kaysa biktima sapagkat nagpapahayag ng helplessness ang huling salita bagamat sa reyalidad ay mayroon namang talagang maaaring magawa laban sa mga sakuna.
Pahina 104 ng 212
Sa minsang pagtungo ng mananaliksik sa Helpingland, nasaksihan niya ang
maraming batang nakapila sa ilang lugar kung saan namamahagi ng pagkain ang isang
grupo ng mga tao. Tinanong niya ang mga residente kung ang proyekto ba ay inilunsad ng
lokal na pamahalaan. Sa huli, napag-alamang maraming NGOs ang namamahagi ng tulong
sa mga maralita sa lugar at hindi ang pamahalaan. Isa na rito ang Kalayaan Community
Ministry na silang pinamamahalaan ng mag-asawang pastor Ron at pastor Joanna Domingo
na kapwa nagmula pa sa
Inglatera. Sabi ni Celina
ng Aroma, 45 taong
gulang, walang
kinalaman ang
pamahalaan sa mga
proyektong tinatamasa ng
mga mamamayan sa
lugar. Sumisilip lamang
ang barangay sa kanilang
lugar kapag paparating na
ang eleksyon. Ang
nasyunal na pamahalaan at ang lokal na pamahalaan naman ay naglulunsad ng mga
proyektong puro pang-kalsada, hindi pang-bituka. Kahit kailan ay hindi man lamang daw
sila kinonsulta ng kahit sino man sa pamahalaan kung ano ang kanilang tunay na mga
pangangailangan. Sa Barangay Payatas naman, nagsasawa na sa pagboto si Amy, 32 taong
Larawan #13: “Kailangan namin ay proyektong pang-gutom namin, hindi puro pang- kasada” - maralita
“Ang larawang ito ay kuha mula sa www.sunstar.com”
Pahina 105 ng 212
gulang, mapa-eleksyong pambarangay man o pang-nasyunal. Wala naman daw kasing
nangyayari sa buhay nila sa kanilang komunidad. Lahat sila ay mahirap pa rin.
Tatlo ang nakita ng mananaliksik na nagiging resulta ng mga kakulangan sa
proyektong tutugon sa pagkain ng pamahalaan. Una, marami sa mga mamamayan sa mga
pook na ito ay hindi na nagiging aktibo sa pagsasanay ng kanilang mga karapatan. Sa
katunayan, ayon kay Amy Soria ng Payatas, 32, hindi na siya nakikilahok sa lahat ng
eleksyon, sa kanilang barangay man o sa Nasyunal na botohan ng mga mamumuno sa
bansa. “Hindi ko ramdam na parte [bahagi] kami ng tinatawag na pag-unlad na yan,” ang
sabi niya. Isa lamang si Amy Soria sa maraming pamilya na nagsasabing hindi nila
nararamdaman na bahagi sila ng tinatawag na “pag-unlad ng bansa.” Dahil dito, hindi
nagiging makatotohanan ang pagtawag sa bansa bilang isang nasyong demokratiko at
mapaglaya. Pangalawa, dahil sa 4Ps lamang ang proyektong nakakarating sa mga barangay
ito, nagkakaroon ng utang na loob naman sa pamahalaan ang mga maralitang patuloy pa
ring bumoboto, at kung sino man ang i-eendorso ng kasalukuyang administrasyon ay siya
namang ihahalal daw ng mga maralitang ito. “Si Mar Roxas ang iboboto namin kasi
ipagpapatuloy niya ang 4Ps, saka sabi kasi ni [Presidente] Aquino yun e’,” sabi ni Mayeth,
40, mula sa Helpingland. At pangatlo, dahil sa kakaunting tulong na naibibigay sa mga
maralitang ito, nagiging mas laganap sa kanilang lugar ang pamamagpag at pamamasura
bilang pangunahing hanapbuhay. Ang kakulangan ng pamahalaan sa pagpapalaganap ng
kagalingang panglahat ay hindi totoong naipapatupad sa bansa. Patunay nito ang kawalan
ng oportunidad sa edukasyon at hanapbuhay ng mga mahihirap, na dinadagdagan pa ng
hindi pagbibigay-atensyon sa kalagayan ng mga tao sa pamamagitan ng kakulangan sa
paglulunsad ng mga proyektong tutugon sa kahirapan at kagutuman ng mga mamamayan.
Pahina 106 ng 212
iv. Cover-Up: Hindi Pagkilala sa Tunay na Kalagayan ng Maralita
Bahagi rin ng pag-aaral ng mananaliksik ang pagtungo sa ilang sangay ng
pamahalaan at lokal na pamahalaan upang alamin ang kanilang opinyon at pagtingin
patungkol sa pagpa-Pagpag sa Kamaynilaan. Tinungo ng mananaliksik ang Aurora Quezon
Health Center sa Unang Distrito at ang Manila Health Bureau upang malaman ang analisis
ng mga pampublikong manggagamot na nakadestino sa mga barangay ng Helpingland,
Smokey Mountain, at Daungan. Nagulat ang mananaliksik sapagkat mismong mga doktor
sa lugar ay hindi alam na halos lahat sa mga nabanggit na barangay na kanilang
nasasakupan ay kumokonsumo ng Pagpag. Sa pagkakaalam nila, iilang pamilyang
scavenger lamang ang nagpa-Pagpag.
Nakababahala ang ganitong senaryo sapagkat kahit kailan ay hindi matutugunan
ang suliranin sa pagpa-Pagpag sa bansa hanggang walang pakialam at pagkilala ang mga
namumuno patungkol sa existensiya nito. Sa isang programa sa Amerika na pinamagatang
The Newsroom noong 2012, sinabi ng isang piksyonal na tauhan na si Will McAvoy na
ang unang paraan upang masolusyunan ang isang problema ay sa pamamagitan ng
pagkilala sa pag-iral nito. Kung hindi kinikilala ng mga kinauukulan ang isang suliranin,
hindi kailanman ito mareresolba. At sa pag-aaral na ito, napatunayan nga ng mananaliksik
na makatotohanan ang pahayag niyang ito sa makatotohanang mundo.
Samantala, tunay na mas malala ang naging karanasan ng mananaliksik sa
Barangay Payatas sa Lungsod ng Quezon. Nang unang nagpapa-apruba ng mga rekisito at
sulat ang mananaliksik sa city hall ng Lungsod ng Quezon para sa isasagawang pag-aaral,
tinangka siyang harangin ng isa sa mga opisyales ng City Planning na nagpupumilit
magsabing hindi maaaring isagawa ang pananaliksik sa barangay Payatas sapagkat una,
Pahina 107 ng 212
mga kawani lamang ng Lungsod ang pinapayagang tumungo sa barangay, at pangalawa,
hindi na umiiral pa ang kalakalan ng pagpa-Pagpag sa lugar. Nagkaroon ng malaking alitan
ngunit sa huli, nasunod pa rin ang paghahangad ng mananaliksik na patunayan ang
existensiya ng pagpa-Pagpag sa barangay. Sa pagtungo at pagpupugay naman sa tanggapan
ng barangay ng Payatas, parehas din ang sentimiento ng mga opisyales ng Barangay sa
mga sinabi ng taga-city hall ng Quezon. Dahil sa pagpupumilit ng mananaliksik, sa wakas
napagtagumpayan din ang paglubog at pakikipanayam sa mga maralitang taga-Payatas. Sa
unang pagbisita sa barangay, mapapansing malinis, malaki at maganda ang labas ng
barangay. Ngunit sa pagpasok sa loob nito, hindi inaakala ng mananaliksik na makakausap
at makakasalamuha niya ang maraming pamilyang magkakadikit ang mga tahanan,
nagigiyagis sa hirap at kumokonsumo ng Pagpag. “Halos buong Payatas ay kumakain ng
Pagpag, hindi totoong wala nang kumakain yun dito, sikat na sikat nga rito ‘yun eh!”
bulalas ni Lorena, 34 nang tanungin siya ng mananaliksik kung totoo bang wala nang
kumakain ng Pagpag sa kanilang lugar. Ayon sa mga residente sa lugar, pilit silang
pinapaalis sa barangay ng lokal na pamahalaan dahil nakasisira raw sila sa imahe ng
Lungsod. Ang ilan sa kanila ay pinangakuan ng relokasyon sa Rizal at Bulacan ngunit
bumalik din sa lugar ang ilan dahil wala raw hanapbuhay sa mga sites. Sa kasalukuyan,
pinagkakakitaan ng lokal na pamahalaan ang sanitary landfill. Sa katunayan, patuloy itong
pinalalaki at sinasadya daw idinidikit sa mga kabahayan nila ang landfill upang mapilitan
silang lumikas at lumayas sa kanilang mga lugar. Ayon kay Propesor Christle Cubelo ng
Kolehiyo ng Pantahanang Ekonomya, hindi kailanman mareresolba ang isang panlipunang
suliranin hangga’t hindi ito kinikilala ng ibang mga tao at ng pamahalaan. Sa lahat ng uri
ng suliranin, ang laging unang solusyon ay ang pagkilala sa pag-iral nito. Saka pa lamang
Pahina 108 ng 212
magaganap ang iba pang mga hakbangin upang ito’y matugunan. Sa kasalukuyan, walang
magawa ang mga maralitang taga-Payatas na walang kalaban-laban sa panggigipit sa kanila
ng lokal na pamahalaan.
v. “Ang Paglusob ng mga Mananalakay sa Pook Iskwater…”
Ipinapaliwanag ng Push-Pull Hypothesis na dahil sa proseso ng urbanisasyon, parami
ng parami ang mga Pilipinong tumutulak patungong Kamaynilaan sa pag-aakalang
masusumpungan nila ang pag-unlad dito. Sa mga pook urban kagaya ng Maynila at
Lungsod ng Quezon, umiiral ang isang kompetisyon sa pagitan ng mayaman at mahirap
pagdating sa pagtatamo ng mga oportunidad at accesibilidad sa maraming pangunahing
pangangailangan katulad ng pagkain. Sa ganitong uri ng kompetisyon, talo ang mga
mahihirap, na natataboy sila sa isang bahagi ng siyudad kung saan nagkukumpulan silang
lahat.
Kung minsan, hindi nakukuntento ang mga mayayaman kaya’t maski ang mismong
lugar ng mga maralita ay kanila ring pinapasok. Sa mga pook na ito ay nagtatayo sila ng
mga korporasyon, malls, supermarket, at iba pang gusaling kanilang pagkakakitaan. Ayon
sa mga residente ng ng Barangay 105, dating sakop ng kanilang barangay isang lugar na
tinatawag na Sitio Damayan o “Ulingan” kung tawagin. Ngunit dahil binili ito sa
pamahalaan ng isang pribadong korporasyon, napaalis sa lugar ang mga residenteng
nakatira rito. Sanay na raw sa ganitong palagiang kalakaran (pattern) ng pamumuhay ang
mga residente sa lugar. Titira sila sa isang lugar. Ngunit dahil sa migrasyon ng mga
mayayaman sa kanilang lugar, paaalisin sila rito gamit ang pinagsamang puwersa ng
pamahalaan at ng pribadong lakas. Tinatawang na Elite Capture ang pangyayaring ito kung
saan inaagaw ng isang grupo ng makapangyarihang mamamayan ang isang yaman o ari-
Pahina 109 ng 212
arian na maaari pa sanang mas mapakinabangan ng mas maraming mamamayan.
Tinatawag naman ni Antonio Gramsci na cultural hegemony ang konseptong nagaganap
kung saan kontrolado ng isang grupo ng mayayaman o makapangyarihang tao ang desisyon
na isinasagawa ng pamahalaan.
Pinakakapansin-pansin ang ganitong kalakaran sa Payatas, kung saan karamihan sa
mga may-ari ng junk shops ay mga nakakariwasa sa buhay na kakaiba sa mga barangay ng
mga maralita sa Tondo kung saan lahat halos ay mahihirap. Dahil sa patuloy na
pagmamarginalisa ng lokal na pamahalaan sa mga informal settlers, mas nabibigyan ng
pagkakataong magkaroon ng permit at makapagbukas ng junk shops ang mga mayayaman
at may puhunan. Samantalang ang mga mahihirap na residente naman ay tingi-tinging
namumulot, nangangalakal, at namamagpag. Ang mga bata naman ay nagiging jumper
boys upang makatulong din sa kanilang mga pamilya.
Sa Smokey Mountain, kahit mga may-kaya ay nakikiagaw na rin sa mga pabahay
na para sana sa mga residente ng lugar na mga mahihirap na pamilya. Dahil walang
kakayahang magbayad ng 25 taon upang maging pag-aari ang unit, napipilitan ang mga
maralita na ipagbili na lamang sa mga mayayaman ang kanilang unit. Sa prosesong ito, na
kung tawagin ay gentrification41, unti-unti nang nawawala sa kanilang sana’y lugar ang
mga maralita. Dahilan ito kaya sa mga datos na inilahad sa tsart bilang 7 kanina, makikitang
mas marami sa mga nakapanayam sa barangay ay hindi scavenger bagamat kumakain ng
Pagpag.
41 Ang gentrification ay nagaganap kapag ang isang grupo ng mayamang pamilya ay tumungo sa isang lugar upang manirahan dito. Sa prosesong ito, napapaalis sa kanilang lugar ang mga maralita.
Pahina 110 ng 212
Dahil sa unti-unting pagtataboy sa mga maralita sa kanilang lugar sa mga pook
urban, ay lalo silang naghihirap. Sa ganitong kapamaraanan, lalo silang napagkakaitan ng
mga oportunidad at accesibilidad sa maraming bagay. Dahil dito, natutunan nila ang
pagkain ng Pagpag na mula sa basurahan ay kinakalkal upang ilutong muli. Tanging
matinding kalagayan ng kahirapan lamang ang makapag-uudyok sa isang taong nasa pag-
iisip upang kumain ng pagkaing mula sa basurahan.
vi. “Tira mo, buhay ko…”
Kung susuriin ng maigi ang pagkakaroon ng pagkaing Pagpag, malalamang ang
pag-iral nito ay bunga ng pagkakaroon ng maraming food waste at food loss mula sa
maunlad na bahagi ng siyudad at pati na rin sa mga kabahayan. Laganap ang pagkakaroon
ng maraming food waste at food loss sa buong daigdig.
Ayon sa ulat ng United Nations Development Program, 1/3 ng mga pagkaing ipino-
prodyus sa buong mundo ang nasasayang at nagiging food loss kada taon. Isa itong
kabalintuan sapagkat mahigit 2 bilyong mamamayan ng daigdig ang nabubuhay sa ilalim
ng poverty line at 700 milyong katao mahigit ang nakararanas ng matinding kagutuman
araw-araw ayon naman sa Food and Agricultural Organization ng United Nations. Sa pag-
aaral ng Cornell Food and Brand Lab ng Cornell University, ang pagkakaroon ng
maraming food waste ay bunga ng masyadong mataas na lebel ng consumerism42, kung
saan malakihan ang pagbebenta at pagbili ng mga produkto sa isang bansa. Ayon sa
institusyon, dahil dito, marami sa mga kabahayan ay bumibili ng sobra pa sa kanilang
42 Isa pang maiuugnay na konsepto sa Consumerism ay ang Affluenza, na isang kondisyon kung saan dahil mataas na kapasidad pampinansyal ng isang inidibidwal, at sa dahil kawalan ng kakuntentuhan, nagkakaroon ng mga negatibong epekto ang kanyang malakihang paggastos (isa sa mga negatibong epekto ang food loss).
Pahina 111 ng 212
pangangailangan. Sa mga tahanang ito, ang mga natitirang pagkain sa hapag-kainan, at
hindi wastong pag-iimbak ng mga ito ang nagdudulot ng upang magkaroon ng maraming
food waste. Bukod sa consumerism, dahil din sa conspicuous consumption, o pagbili ng
mga produkto para lamang maipakita ang antas ng pamumuhay, nagkakaroon ng maraming
tira. Maraming kabahayan sa panahon ngayon ang bibili ng isang pagkain o produkto, idi-
display sa tahanan, at saka itatapon. Ayon pa sa institusyon, ang malaking bahagi rin ng
food waste ay tinatawag na food loss, kung saan natatapon ang maraming pagkain mula sa
mga pagawaan o kumpanya ng mga processed food.
Sa Pilipinas naman, ayon kay Dr. Liza Bordey ng Philippine Rice Reseaarch
Institute at Hazel Antonio, director ng National Year of the Rice Campaign noong 2013,
ang bawat Filipino ay nagsasayang ng 3.29 kilo ng bigas kada taon (P23 milyong kada
araw), na kung pagsasamasamahin ay aabot sa 296, 869 metro tons ng kanin kada taon
(P8.4 bilyon kada taon). Sa laki ng kasayangang ito sa kanin, maaari pa sanang mabigyan
ng maaayos at malinis na pagkain (food integrity) ang mahigit 2 milyong Pilipinong
nagugutom. Ngunit dahil sa kalabisang ito na nasasayang, natututunan ng ibang mahihirap
sa bansa ang kainin pa rin ito, ngunit sa paraang mapanganib, sa paraang pagpa-Pagpag.
Pahina 112 ng 212
Bukod sa mga kabahayan, dahil din sa tinatawag na McDonaldization of the
societies ni George Ritzer sa mga bansa sa daigdig kasama ang Pilipinas, marami ang
nagiging basura at tira bunga ng kalabisan sa pagkain at sobrang pagkonsumo ng mga tao
sa mga fast food chain. Ayon kay Ritzer, pakalat ng pakalat ang maraming kainan o fast
food chain sa maraming bansa bunga ng Globalisasyon. Dahil dito, napapadali na ang
pagbili at pagkonsumo ng pagkain dahil sa pagiging moderno ng mga tradisyunal na
sistema bunga nito. Bunga ng paglaganap ng mga instant food houses na ito, parami ng
parami ang nahihikayat
na kumain sa mga ito. Sa
pagkonsumo ng mga
pagkain, marami ang
nagiging tira, na siya
namang pinagtitiyagahan
ng mga taong hindi
makabili ng pagkain sa
mga kainang ito. Sa mga
lungsod, kapansin-pansin
ang paglakas ng cash
economy o pagiging batayan ng salapi para mabuhay sa araw-araw.
Ang ganitong sistema ng mundo ay nagiging dahilan upang hindi maging balanse
ang pamumudmod ng pagkain sa lahat ng mamamayan. Habang ang ilan ay kumokonsumo
ng higit pa sa pangangailangan nilang pagkain, ang marami naman sa mga maralita ay
mistula laging nakaabang sa mga matitirang “mumu” mula sa mga pagkaing ito. Ang
Larawan #14: Labis na tirang pagkain mula fast food chains at mga kabahayan
Pahina 113 ng 212
larawan ng matinding karahasan na katulad nito sa lipunan ay bunga ng maling
pagkakalatag-latag ng mga sistemang pampulitika at pang-ekonomya sa bansa. Hanggang
nananatili ang ganitong sistema, patuloy na mapipighati sa istarbasyon at kagutuman ang
maraling maralita.
D. Mga Implikasyon ng Pagpa-Pagpag sa Pamumuhay ng mga Maralita
i. Bituka o Kalusugan?
Ang pagkain ng Pagpag bagamat nakababawas sa gutom ng mga maralita ay
totoong mapanganib. Ayon kay doktor Noel Coronel ng Tondo Medical Hospital, ang
pagkain ng mga pagkaing mula sa basurahan [Pagpag] ay nagdudulot ng maraming sakit
sapagkat mula sa basurahan, ay nagiging bukas sa maraming uri ng mikrobyo ang Pagpag.
Gayunpaman, nakakalungkot isipin na ang malaking bilang ng mga maralita ay hindi
naniniwala sa doktor.
Sa ika-sampung tsart, mapapansing 58% ang hindi naniniwala sa mga sinasabi ng
doktor na mapanganib ang pagkain ng Pagpag. Ayon sa kanila, bunga ito ng kahirapan
kaya hindi na sila pa naniniwala sa mga manggagamot. “Wala naman siya sa sitwasyon
namin kaya madaling sabihin ‘yan,” sabi ni Edna, 25. Marami silang pagpapaliwanag kung
bakit naniniwala silang mabuti pa ring ikonsumo ang Pagpag. Una, ayon sa mga
nakapanayam sa Barangay Payatas, ang nagkakasakit lamang sa pagkain ng Pagpag ay
iyong maseselan ang tiyan. Sabi naman ng mga taga-Barangay 128 sa Smokey Mountain,
mas madami ang nangamamatay sa pagod kaysa sa pagkonsumo ng Pagpag. Sa Barangay
29 sa Daungan naman, ayon kay Sofia, 32 taong gulang, mas marami raw ang namamatay
Pahina 114 ng 212
sa kagutuman kaysa pagkain ng Pagpag. Ang mga namamatay lang daw sa pagkain ng
Pagpag ay iyong hindi marunong magluto ng Pagpag ng tama.
Ayon naman sa mga taga-Barangay 105 sa Aroma, ang polusyon dahil sa coal dust
company sa lugar ang totoong pumapatay sa maraming tao sa kanilang lugar. Sabi ni Diego
47 mula sa Barangay 105, hindi totoo ang sinasabi ng mga doktor na hindi maganda sa
katawan ang Pagpag dahil marami sa kanila ay malulusog at matataba. Sa katunayan, hindi
raw sila nangangayayat, kabaligtaran ng sana’y nararanasan nila.
Ang 38% naman na nagsasabing naniniwala sila sa doktor ay nagsabing
makatotohanan man ang sabihin ng isang manggagamot, wala silang magawa sapagkat
limitado ang kanilang kakayahan upang magkaroon ng pagkain. Nang tanungin naman ng
mananaliksik kung nakaramdam na ba ang kinakapanayam ng anumang karamdaman
8
12
6
12
16
12
18
12
1 1 1 1
BRGY 105 BRGY 128 BRGY 129 PAYATAS
Bila
ng
ng
mga
sa
mp
le
TALAAN #10Naniniwala ka ba sa sinasabi ng mga doktor at eksperto na hindi maganda sa kalusugan
ang pagkain ng Pagpag?(Kabuuang bilang ng respondents=100)
OO
HINDI
EWAN
Pahina 115 ng 212
katulad ng pananakit ng tiyan, pagtatae at ibapa, nakalap ang mga datos mula sa tsart no.
11 at tsart no. 12.
2124
2016
4 1 59
BRGY 105 BRGY 128 BRGY 129 PAYATAS
Bila
ng
ng
mga
sa
mp
le
TALAAN #11: Nagkasakit ka na ba dahil sa pagkain ng Pagpag?
(Kabuuang bilang ng respondents=100)
HINDI
OO
10
27
1615
23
18
9
BRGY 105 BRGY 128 BRGY 129 PAYATAS
Bila
ng
ng
mga
sa
mp
le
TALAAN #12: May kakilala ka bang nagkasakit na dahil sa pagkain ng Pagpag?
(Kabuuang bilang ng respondents=100)
OO WALA
Pahina 116 ng 212
Makikita mula sa dalawaang talaan na pinakamalaking porsyento ng mga
nakapanayam ay nagsabing hindi pa sila nakaramdam ng anumang karamdaman bunga ng
pagkain ng Pagpag. Dagdag pa rito, malaking porsyento rin sa kanila ay nagsabing wala
silang kakilalang nagkasakit bunga ng pagkonsumo ng Pagpag. Kung mayroon man raw
sumasakit ang tiyan sa kanila, ito ay dahil naalimuoman lang ang mga ito at walang
kaugnayan ang Pagpag dito.
Ayon ka Propesor Andrea Martinez ng Department of Behavioral Science ng
Pamantasan ng Pilipinas Maynila, dahil sa matagalang kagutuman o kawalan ng
accesibilidad sa pagkain ng isang grupo ng mga tao, maaaring mabulag sila sa mga
negatibong maaaring maidulot sa kanila ng isang bagay na para sa kanila ay tanging paraan
upang sila ay mabuhay. Ipinapaliwanag ito ayon sa kanya ni Abraham Maslow sa kanyang
Teoryang Basic Needs. Maaaring humina ang faculty of rationalization ng isang tao kapag
hindi napupunan ang kanyang mga pangunahing pangangailangan. Ito ang kadahilanan
kung bakit hindi kinikilala ng marami sa mga pook iskwater ang pag-iral ng panganib na
kaakibat ng pagkonsumo ng Pagpag.
Samantala, sa dalawang talaan na ito (talaan 11 at talaan 12), mayroong 19
porsyentong nagsabing nagkasakit na sila dahil sa pagkonsumo ng Pagpag at 35 porsyento
ang nagsabing may kilala silang nagkaroon na ng masamang karamdaman dahil dito. Ayon
sa kanila, ang mga karaniwang sakit na nararanasan ng mga tao sa kanilang lugar ay
pagtatae (diarrhea), lagnat, sakit ng tiyan, at pagkakaroon ng bulati. Mayroon rin daw
ibang nakatira sa kanilang lugar na na-operahan dahil sa pagkakaroon daw ng parasitiko sa
atay. Ang ilan naman ay talagang matitibay daw ang sistema ng panunaw. Isa si Michelle,
35 taong gulang, taga-Barangay 105 sa mga nagsabing natuto siyang maniwala sa doktor
Pahina 117 ng 212
ng minsanang dumumi at sumuka ng napakaraming bulati ang kanyang dalawang anak na
lalaki. Dahil dito, itinigil na nila ang pagkain ng Pagpag. Sa mga pagkakataong wala na
silang salapi, mas pinipili raw nila ang magsabaw ng toyo, mantika, o kape sa kanin bilang
ulam (surrogate ulam). Mas ligtas daw ito kaysa sa pagkain ng Pagpag. Bukod kay
Michelle, nasa tsart no. 13 ang iba pang mga datos patungkol sa bilang ng mga maralitang
taga-lungsod na tumigil na sa pagkain ng Pagpag.
Makikita mula rito na sa 100 nakapanayam ng mananaliksik, 6 lamang ang huminto
sa pagkain ng Pagpag, isa na rito si Michelle mula sa Barangay 105. Bukod sa kanya,
nahinto na rin sa pagkain nito si Maritess, 44 taong gulang na naninirahan din sa Barangay
105 sa Aroma. Ayon sa kanya, nasaksihan mismo nila ng kanyang asawa kung paano
lagyan ng formaline ng mga crew sa isang fast food chain sa Malate ang mga Pagpag na
ipinagbibili sa mga namamagpag. Nasa puntong kukunin na rin daw nila ang kanilang
biniling Pagpag ngunit dahil dito nga sa kanilang nakita, nagising sila na huwag na lamang
20
25 2524
5 1
BRGY 105 BRGY 128 BRGY 129 PAYATAS
Bila
ng
ng
mga
sa
mp
le
Tsart #13: BILANG MGA HUMINTO AT HINDI PA RIN HUMIHINTO SA PAGKONSUMO NG
PAGPAG(Kabuuang bilang ng respondents=100)
HINDI HUMINTO
HUMINTO
Pahina 118 ng 212
ito kuhanin. Bukod dito, bago pa ang insidente, dumumi na rin si Maritess ng may
kasamang dugo. Hindi siya nabahala dito sapagkat inisip niyang matigas lamang ang
kanyang dumi kaya nagkakaganoon. Ngunit napapaisip na siya ng nagiging madalas na
ang pagdumi niya ng dugo. Dahil sa insidente ng paglalagay ng mga fomaline sa Pagpag,
tuluyan na nilang mag-asawang winakasan ang pamamagpag. Ngayon, bagamat
namamasura pa rin, hindi na kumakain pa ng Pagpag ang pamilya ni Maritess.
Bukod sa kanila, ang ilan pa sa mga nanay ay tumigil na sa pagkain ng Pagpag dahil
sa mayroon daw “sundalo” ang mga ito at nagbubulati na ng malala ang kanilang mga
anak. “Sundalo” ang tawag nila sa mga uod na nasa Pagpag sapagkat mistulang
binabantayan nito ang Pagpag upang hindi makain. Ayon kina Josie, 43 taong gulang mula
Barangay 105, kapag ang Pagpag ay may amoy na, hindi na nila ito kinakain pa, kundi ay
isinasama sa kaning-baboy na ipinapakain nila sa kanilang mga aso. Ayon naman kay
Karina, 39, dati naman siyang mayroong karinderia ng mga lutong Pagpag sa labas ng
Helpingland sa malaking kalsada ng Road 10 subalit simula nang awayin siya ng isang
customer na sumakit daw ang tiyan matapos kumain ng luto niya, itinigil na niya ang
pagbebenta at pagkain ng Pagpag
Sabi naman ni Serafin, 46 taong gulang mula Payatas, ang pagkain ng Pagpag ay
parang isang sugal- hindi mo alam kung kailan ka matitiyempuhan na makakuha ng sakit.
Kung bakit patuloy na kumakain pa rin ng Pagpag ang maraming Pilipino sa kanilang lugar
ay dahil daw ito sa wala silang “choice,” o kakayahang pumili sa mga kakainin sapagkat
wala namang pagpipilian kundi Pagpag. Ang Pagpag ay mayroon nang iba’t ibang laway,
at tanging taong desperado na upang mabuhay lamang ang mapipilitang kumain nito. Ayon
sa kanya, noong una ay ginagamit nilang mga mamamagpag ang paraan ng pag-amoy sa
Pahina 119 ng 212
Pagpag upang malaman kung ito ay sariwa pa o hindi. Kapag napansing maaayos-ayos pa
sa palagay ng mamamagpag ang Pagpag ay direkta na itong kakainin ngunit kung may
amoy na, iuuwi ito upang mailutong muli. Ngunit nang minsang nakaranas ng food
poisoning ang kanyang mga anak at apo, nahinto na rin sila sa pagkain nito.
Ayon naman sa mga hindi pa rin humihinto sa pagkain ng Pagpag, ang kawalan ng
kita o paraan upang makabili sa merkado ng mga pagkain ang matinding kalaban nila sa
paghinto sa pagkain ng Pagpag. Si Stephanie. 34, mula Barangay Daungan ay isa sa mga
ito. Ayon sa kanya, ang pagkain ng Pagpag ay isa sa mga pangunahing dahilan kung bakit
namamatay ang mga tao sa kanilang lugar. Nagising lamang siya mula sa katotohanang ito
nang mamatay ang kanyang asawa noong taong 2014. Mula noon, minsanang sinubukan
ng kanyang pamilyang tumigil sa pagkain nito ngunit nagutom naman sila ng maraming
araw dahil masyadong mataas ang preso ng mga bilihin sa mga pamilihan. Dahil dito,
patuloy pa rin silang kumakain ng Pagpag hanggang sa kasalukuyan. “Diyos na po ang
bahala sa ‘min sir,” sabi ni Melody Tabilog, 32. Sabi naman ni Rosalia, 49 taong gulang
mula Smokey Mountain, naniniwala siyang madumi ang Pagpag sapagkat kung sinu-sino
na ang humawak dito. Ngunit para sa kanila, mas nakakatakot pa rin daw ang mamatay sa
gutom.
Ayon kay Propesor Christle Cubelo, na isang eksperto sa Public Health Nutrition
mula sa Kolehiyo ng Pantahanang Ekonomiya, ang anumang pagkain na naitapon na sa
basurahan ay hindi na dapat pang kainin. Ito dahil sa tinawag na spoilage, o “pagkapanis”
sa literal na pagpapakahulugan. Karaniwang nangyayari ang spoilage kapag nakalatag ang
isang pagkain ng matagal sa isang lugar habang nagiging bukas ito sa maraming anyo ng
mikrobyo sa paligid. Ngunit sa kaso ng mga pagkaing Pagpag nasa basurahan na kasama
Pahina 120 ng 212
ang iba pang pagkain at di-pagkaing komponiente, mas napapabilis ang rate of spoilage
dahil sa madumi at siksikang kapaligiran (ang basurahan). Sa isang pagkaing nakalatag ng
normal sa hapag-kainan, karaniwan na 4 na oras ang pinakamatagal na maaari nitong itagal
upang masabing mahusay pa itong kainin. Ngunit sa kaso ng mga naitapon, hindi na ito
dapat pang kainin. Dahil nasa basurahan na, maraming uri ng mikrobyo ang nasasama sa
Pagpag. Kung ito man ay iluto o hugasang mabuti katulad ng ginagawa ng ibang pamilya
at indibidwal, maaaring makapatay ng ibang mikrobyo ngunit hindi pa rin ganap na
mapapatay ang lahat ng naririto. Ayon sa kanya, may mga mikrobyong tinatawag na
thermophiles o heat-loving microorganism na kapag lalong naiinitan ay lalong dumarami.
Bukod dito, may ibang mga mikrobyong bago mamatay sa prosesong ginagawa ng mga
namamagpag ay nag-iiwan muna ng toxins sa Pagpag na hindi basta-basta naaalis ng kahit
anong hugas o pagluluto dito. Kung ito naman ay sasabunin katulad ng ginagawa ni Ada
na taga-Barangay 129, masasama sa kanyang bituka ng komponiente ng sabon na hindi
kayang tunawin ng sistema ng panunaw kasama ang mga mikrobyong hindi namatay sa
proseso. Kung iisipin, mistulang nasa larangan ng probability ang pagkain ng Pagpag. May
mga pagkakataong ligtas ito kainin, ngunit, gaano naman karami ang pagkakataong
mapanganib ito sa buhay at kalusugan?
Ayon kay Doktor Gerard Corral, inspektor ng sanitasyon ng Manila Health Bureau,
ang pagkain ng Pagpag ay karaniwang nagdudulot ng mga sumusunod sa mga kumakain
nito:
1. Paglaki ng tiyan
2. Pagbubulati
3. Pamamayat o paglaki ng wala sa proporsyon
Pahina 121 ng 212
4. Panghihina sa mga gawaing nangangailangan ng lakas
5. Paghina ng memorya at kapasidad ng utak na mag-isip
6. Pagiging bansot (lalo na sa mga bata)
7. Kahirapan sa paghinga
8. Iba pang mga food-borne disease katulad ng diarrhea
9. Mga gastro-intestinal disease katulad ng cholera at typhoid fever
10. Food Poisoning o Pagkalason
11. Kamatayan
Bukod sa mga ito, marami pang ibang maaaring idulot ang pagkain ng Pagpag sa
kalusugan ng mga maralita. Nakadepende ang karamdaman sa anumang uri ng mikrobyo,
o parasitikong matatagpuan sa Pagpag na minsan ay nanggaling sa bibig ng isang taong
may karamdaman. Dagdag pa niya, hindi ibig sabihin na hindi nakakakuha ng anumang
karamdaman ang isang namamagpag ay mainam na agad ang pagkain ng Pagpag. Ayon sa
kanya, sa unang pagkakataong kumain ng Pagpag ang isang indibidwal, ay karaniwang
makakaranas siya ng lagnat o iba pang reaksyon ng katawan, katulad ng pagtatae. Sa
pagtagal ng panahon, maaaring mahinto ang mga karamdamang ito, ngunit sa maikling
panahon lamang ito. Sa pagtagal ng panahon, mayroong long-term effect ang pagkain nito
katulad ng pag-ikli ng life span ng isang tao dahil sa kakulangan sa mga bitamina at mineral
na makukuha mula sa Pagpag. Bukod dito, hindi ganap na mapapalawak ng isang tao ang
kanyang kakayahan sapagkat may epekto rin sa kapasidad ng memorya at pag-iisip ang
Pagpag.
Bukod dito, hindi rin dahil sa tumataba ang isang tao o lumalaki ang kanyang katawan
dahil sa pagkain ng Pagpag ay nangangahulugan na agad ito na mainam na rin ang
Pahina 122 ng 212
pagkonsumo ng pagkaing ito, pagpapaliwanag naman ni Propesor Christle Cubelo. Ang
pagiging malusog ayon sa kanya ay hindi nakabatay sa laki o liit ng katawan. Ito ay
nakabatay sa kondisyon ng pag-iisip, looban ng pangangatawan, at buong pagkatao. Sa
maikling panahon ay maaaring walang epektong masama sa katawan ang pagkain ng
Pagpag ngunit sa paglipas ng mahabang panahon ay maaaring magsulputan ang maraming
sakit bunga ng pagkain nito.
Ayon sa kanya, marami sa mga manggagamot at eksperto sa kalusugan ay hindi pa rin
ganap na mulat patungkol sa pag-iral ng pagkaing ito kaya hindi mabigyan-bigyan ng
malalim na atensyon ang
isyung ito. Naririnig
lamang ito ng ilan niyang
kasamahan sa Medisina,
na nag-aakalang kaunti
lamang ang bilang ng
mga kumokonsumo nito.
Sa mga pagamutan na
malapit sa apat na
barangay, halimbawa ay
sa Gat Andres
Bonifacio Memorial Medical Hospital at Tondo Medical Center, ay marami nang na-
ospital na residente dahil sa pagkain ng Pagpag. Sa kabila nito, hindi pa rin nagkakaroon
ng record o talaan ang mga pagamutang ito patungkol sa Pagpag dahil sa mga sumusunod
na kadahilanan: Una, Jargon ang salitang “Pagpag” para sa maraming manggagamot
Larawan # 15: Mga Residente ng Smokey Mountain- “Lumusog kami dahil sa Pagpag dahil nagtatabaan kami.”
Pahina 123 ng 212
sapagkat nakaluklok lamang sila sa kanilang tungkulin sa mga pagamutan; Pangalawa,
hindi nakikipagtulungan ang mga barangay at lokal na pamahalaan upang mailahad ang
suliranin patungkol dito at panghuli, hindi rin nakikipagtulungan ang mismong mga
maralitang na-oospital dahil sa pagkain nito. Sa katunayan, isa sa mga nakapanayam, si
Maritess, 44 taong gulang mula sa Barangay Aroma, ang naospital na minsan dahil sa
pagdumi ng may kasamang dugo. Ayon sa kanya, hindi niya kailanman sinabi sa doktor na
Pagpag ang tawag sa kanyang kinain sapagkat nahihiya siya. Sa halip ay sinabi na lamang
niyang “aksidente siyang nakakain ng panis na pagkain.” Dahil sa mga ganitong
pangyayari, hindi napapalalim ang kamalayan ng mga eksperto sa Medisina patungkol sa
Pagpag.
Sa mga nakalap na datos, maliwanag ang mga maralita ay hindi naniniwala sa mga
impormasyon o pag-aaral na isinasagawa ng maraming eksperto sapagkat para sa kanila,
mas mahalaga ang dikta ng bituka kaysa dikta ng bibig ng ibang taong puro pamumuna
ngunit wala namang mailahad na alternatibo para sa kanilang kakapusan sa accesibilidad
sa pagkain. Batay dito, makikitang napakalaki ng health gap sa pagitan ng mga
nakakariwasang pamilya at maralitang mamamayan. Ang mga maralitang mamamayan
dahil namamarginalisa sa maraming bagay sa lipunan ay umaasa na lamang sa basura na
magbibigay pagkain sa kanilang lapag-kainan. Ang ilan sa mga pagkaing ito na tinatawag
na Pagpag ay totoong nagbibigay ng enerhiya (dahil sa kanin at carbohydrate content ng
mga pagkain) sa mga kumokonsumo sa kanila subalit kapos na kapos naman sa maraming
sustansiyang kailangan ng isang tao para mabuhay. Dahil sa sobrang pagluto, paulit-ulit na
pagluto, pagsasabon, o sobrang pagbabanlaw, tuluyan na talagang nangamamatay ang mga
bitaminang dapat ay nasa mga pagkaing ito. Dahilan dito kaya hindi nakakamit ng mga
Pahina 124 ng 212
maralita ang tinatawag ni Rene Dubos na holistic health, isang kalagayan ng katawan kung
saan nasa mabuting kondisyon hindi lamang ang pisikal na aspeto ng isang tao, kundi maski
ang kanyang pag-iisip, panlipunan at iba pang aspeto ng pagiging isang buhay na
organismo. Dahil hindi nakakamit ng mga maralita ang estadong ito, hindi nila nararating
ang lahat ng potensyal nila bilang tao.
ii. Lipunan sa Mata ng Mahirap
“Kakaiba,” ang karaniwang terminong ikinakabit natin sa isang gawain o
kaugaliang kakaiba para sa ating paningin. Nasanay ang maraming mamamayan na
umayon sa pangunahing daloy ng mga bagay-bagay sa mundo, at kapag hindi ka nakasabay
sa daloy, hindi ka pasok sa panlasa ng nakararami. Ganito ang mismong inaani ng pagpa-
Pagpag at iba pang gawain ng mga maralita. Maraming puna, panlalait, at iba pang
negatibong termino ang ikinakabit ng marami sa mga ito. Ayon kay Propesor Andrea
Martinez, ang pagtawag na deviant behavior sa isang kaugalian o gawain lalo na sa mga
mahihirap ay wala sa kalikasan (inherent) ng kaugalian o gawaing yaon. Nangangahulugan
na ang mga social labels katulad ng “mabaho,” “kadiri,” at iba pa ay mga produkto
lamang ng social construction ng lipunan sa mga minoryang maralita. Sa bahaging ito,
ilalahad at tatalakayin ang mga epekto sa pag-iisip, kaugalian, paniniwala, at pagtingin sa
mga bagay-bagay sa lipunan ng pagkain ng Pagpag.
Dahil sa matinding kahirapan upang magtamo ng ibang pagkain, nasanay sa
pagkain ng Pagpag ang mga maralitang nakapook urban. Ayon sa mga nakapanayam, nang
unang beses silang tumikim ng pagkain ay nakararamdam sila ng samu’t saring
panginginig at pandidiri sa kanilang kinakain. Ngunit sa paglaon ng panahon, ayon sa mga
nakapanayam, naisip rin nilang nasa utak lamang ang lahat. “Mind conditioning” lamang
Pahina 125 ng 212
daw ang pagkain nito. Ayon sa maraming nakapanayam, sapat ang kanilang prosesong
pagluluto sa Pagpag upag mamatay ang mga mikrobyo nito. Dahil din sa paghuhugas ng
paulit-ulit at paglalagay ng Pagpag sa kumukulong mantika ay mas lalong nakatitiyak
silang nangamamatay ang mikrobyong nasa Pagpag. Sa katunayan, batay sa tsart #14 sa
ibaba, makikitang 63% sa mga nakapanayam ay naniniwalang namamatay ang mikrobyo
ng Pagpag dahil sa init.
Ang 33 porsyento naman ay naniniwalang hindi namamatay ang mikrobyo sa
Pagpag, lutuin man ito. Ngunit hindi pa rin ito sapat na dahilan upang itigil nila ang pagkain
ng Pagpag. Ayon sa kanila, matitibay ang kanilang mga sikmura kaya’t kaya nilang kumain
ng Pagpag. Ang Pagpag ayon sa kanila ay masarap para sa taong gutom, marumi man ito
o malinis. Dahil sa gutom, hindi na nila nais pang isiping marumi ang Pagpag. Mas
mamamatay ka pa raw dahil sa gutom kaysa pagkain nito. Ang ibang mga kinapanayam
naman ay nagsabing sa mga pagkakataong nakakaramdam sila ng sakit sa tiyan at pagtatae,
isinisisi na lamang nila ang nararamdaman sa kapaligiran, sa init at sa alimuom. Ang
1 3
79 8 9
17
13
17 16
BRGY 105 BRGY 128 BRGY 129 PAYATAS
Bila
ng
ng
mga
sa
mp
le
Tsart #14: Naniniwala ka bag namamatay ang mikbrobyo kapag niluto ang Pagpag?
(Kabuuang bilang ng respondents=100)
EWAN
HINDI
OO
Pahina 126 ng 212
pagkain ng Pagpag ay isang sanayang bagay lamang. Sa unang pagkain mo nito, maaaaring
magkaroon ng reaksyon ang katawan mo dito. Ngunit sa paglaon ng panahon, matututo
ring makibagay ang iyong sistema. Sa kanilang mga lugar, totoong matindi raw ang
kanilang pakikibaka upang may makain. Sa katunayan, marami ang nagiging kriminalidad
sa kanilang mga barangay dahil sa kawalan ng makain. Ang pagkain ng Pagpag ay
nakakabawas sa krimen dahil kaysa magnakaw pa at pumatay, mas mainam na kumain na
lamang ng Pagpag, anuman ang mikrobyong taglay nito.
Mahalaga rin daw ang ginagampanan ng panalangin ng pamilya bago kumain ng
Pagpag. Ang pamilya ni Rowena, 35, mula Barangay 128, ay laging sama-samang
nananalangin bago kumain ng Pagpag. Naniniwala silang sa pamamagitan ng dasal ay
mamamatay ang anumang organismong nasa pagkaing nakahain sa kanilang lapag-kainan.
Isa lamang si Rowena sa maraming pamilyang nagsabing dahil sa gutom at pagkain ng
Pagpag ay mas nagiging mahalaga ang pagsasagawa ng panalangin bago kumain.
Bukod dito, inalam din ng mananaliksik kung ano ang pagtingin ng mga maralita
patungkol sa bitaminang makukuha mula sa pagkain ng Pagpag. Batay sa mga nakuhang
datos na nasa tsart bilang 15 sa ibaba, dikit halos ang bilang ng mga naniniwalang mayroon
pa itong bitamina (44%) at naniniwalang wala na itong bitamina (51%).
Ayon sa mga nakapanayam, hindi na mahalaga pa ang kung mayroon o wala nang
sustansiyang matatagpuan pa sa mga Pagpag. Sapat na raw para sa kanila ang magkaroon
ng laman ang kanilang mga tiyan. Dahil sa kahirapan, naghahanap ng paraan ang mga tao
upang may makain, “Panawid gutom, kumbaga,” sabi ni Pilita, 48 ng Smokey Mountain.
Sabi naman ni Edna, 25 taong gulang mula sa Barangay Smokey Mountain, naniniwala
siyang maaari pang magkaroon ng sustansiya ang Pagpag sa pamamagitan ng paglalagay
Pahina 127 ng 212
ng mga gulay at iba pang sangkap dito bago ihain sa pamilya. Sa katunayan, mula
pagkabata ay ito na ang nakasanayang gawin ng kanyang pamilya, kaya nagtatabaan sila
ayon sa kanya. Si Melanie naman, 36 mula sa Barangay Daungan ay naniniwalang may
sustansiya pa ang kinakain niyang manok na Pagpag ngunit hindi lamang niya matukoy
kung kaninong bibig ito galing. Hindi na raw iyon mahalaga sapagkat ang mga pagkain
ano pa man ang anyo ng mga ito ay dapat kainin.
Sa tsart bilang 16 naman, nakatala kung gaano karami ang mga maralitang
nakararanas ng mga pamumuna at panlalait mula sa mga tao sa kanilang paligid. 51% nito
ang nagsabing nakararanas sila ng ganitong mga pangungutya at 49% naman ang
nagsabing wala silang naririnig na pambabatikos mula sa ibang tao.
2 3
1316
9
1310 9
13 12
BRGY 105 BRGY 128 BRGY 129 PAYATAS
Bila
ng
ng
mga
sa
mp
le
Tsart #15: Sa palagay mo ba ay natutugunan ng Pagpag ang pangangailangan ng katawan
sa bitamina?(Kabuuang bilang ng respondents=100)
EWAN HINDI OO
Pahina 128 ng 212
Ayon sa mga nagsabing wala silang naririnig na panlalait mula sa iba, ito
ay sa dahil lahat halos ng nakatira sa kanilang mga pook ay kumakain ng Pagpag. Ang iba
naman daw sa kanila ay walang naririnig marahil ay dahil sa kadahilanang hindi na nila
iniisip pa ang sabihin ng ibang tao, sapagkat prayoridad nila ang gutom kaysa sabihin ng
ibang tao.
Ayon naman sa mga nagsabing mayroon silang naririnig na puna at batikos mula
sa iba, ang mga nangungutyang ito sa kanila ay mga “dayo” at hindi nakatira sa kanilang
lugar. Minsan, mayroon ding bagong lipat sa kanilang lugar na sa simula’y mambabatikos
sa pagkain nila ng Pagpag. Ngunit makalipas ng ilang araw o linggo ay kumakain na rin
ang mga ito.
5
17
10
1920
8
15
6
BRGY 105 BRGY 128 BRGY 129 PAYATAS
Bila
ng
ng
mga
sa
mp
le
Tsart #16: Mayroon ka bang naririnig na puna o pangungutya mula sa mga tao dahil sa
pagkain mo ng Pagpag?(Kabuuang bilang ng respondents=100)
OO WALA
Pahina 129 ng 212
Ayon sa Anthropolohistang si Oscar Lewis, ang mga maralitang nakatira sa isang
pook ay nagkakaroon ng tinatawag sa subculture na nakapaloob sa isang mas malaki pang
kultura na tinatawag na mainstream culture. Sa ilalim ng subculture na ito, tanging sila
lamang ang nagkakaintindihan sa bawat isa sapagkat mayroon silang magkakaparehas na
karanasan. Ang mga taong labas naman sa kanilang subkultura ay hindi sila mauunawaan
sapagkat hindi nila sila kaparehas ng karanasan at pamumuhay. Ngunit sa pagpasok ng
mga “taga-labas” sa kanilang “sub-lipunan,” nauunawaan din sila ng mga ito, katulad nga
ng sinabi ng mga nakapanayam patungkol sa mga bagong lipat sa kanilang lugar. Sa
paglipas ng panahon, ang mga “taga-labas” na “bagong-lipat” na sa mga lugar ng maralita
ay nagiging katulad na rin nila.
Batay rin sa mga datos na ito, masasabing ang kawalan ng mga oportunidad dahil
sa tunggaliang umiiral sa lipunan ang pangunahing dahilan kaya’t napipilitan ang mga
maralita na kumain ng Pagpag. Ngunit dahil nga sa pilit silang ikinukulong ng lipunan sa
kahon ng kahirapan, wala silang magawa kundi maki-ayon sa dikta nito. Sa talaan bilang
17, ipinapakita na marami sa kanila ay mas nanaising magpalit ng hanapbuhay kung may
iba pang pagpipilian o pagkakataon. Halos 66 porsyento ang nagsabing nais nilang
magkaroon ng mas desente pang hanapbuhay kaysa pamamagpag, at tanging sa ganitong
kapamaraanan lamang sila mahihinto sa pagkain ng Pagpag. Ayon kay Propesor Andrea
Martinez, ang kalikasan ng hanapbuhay na pamamasura o pamamagpag at ang kitang
inaani ng mga maralita mula rito ang nagtutulak upang kumain sila ng Pagpag. Bagamat
hindi talaga nila ito nais, ang exposure naman nila sa mga bukas na oportunidad sa pagkain
na mura at nakasasapat para sa kanilang pamilya ang nagiging mga salik na nagtutulak sa
kanila upang kumain ng mga pagkaing katulad ng Pagpag.
Pahina 130 ng 212
Samantala, ang natitirang 34% naman ay nagsasabing hindi nila kailanman iiwan
ang pagkain ng Pagpag sapagkat hahanap-hanapin na ito ng kanilang sistema. Totoo ito,
ayon din kay Propesor Andrea Martinez. Sa buhay ng isang indibidwal, mahirap daw na
kalimutan ang mga bagat na natutunang nang gawin sa mahabang panahon. Sa pagpa-
Pagpag ng mga maralita, magkasanib ang kanilang damdamin, bayolohikan na sistema, at
pag-iisip sa pagkakatuto sa pagkain ng Pagpag. Dahil dito, kahit na magkaroon pa ng salapi
o mas produktibong hanapbuhay ang isang maralita, patuloy pa ring hahanapin ng kanyang
sistema ang pagkonsumo ng Pagpag. Ang tanging paraan lamang ayon sa kanya upang
matigil sa pagkain nito ang mga mahihirap sa pamamagitan ng pagtatanggal sa kanilang
pinagbibilhan o pinagkukunan ng Pagpag o kaya’ sa pamamagitan ng pag-aalis sa kanila
sa kanilang lugar. Ang nagiging suliranin nga lamang madalas sa pagtatanggal sa mga
maralita sa kanilang lugar ay kawalan ng oportunidad at hanapbuhay sa panibagong
10 911
4
15 1614
21
BRGY 105 BRGY 128 BRGY 129 PAYATAS
Bila
ng
ng
mga
sa
mp
le
Tsart #17: Kung magkakaroon ka ng panibagong hanapbuhay, titigil ka ba sa
pagkain ng Pagpag?(Kabuuang bilang ng respondents=100)
HINDI OO
Pahina 131 ng 212
kapaligiran. Dahil dito, muli na naman silang babalik sa mga pook iskwater kung saan
mayroon silang Pagpag na nakakain.
Ang pangangailangan upang magkaroon ng pagkain ay isang primaryang rekisito
upang mabuhay at maganap ng isang indibidwal ang lahat ng kanyang responsibilidad at
gawain. Ang pangangailangang ito sa pagkain ay isang “recurrent need” ayon kay
Propesor Martinez, at hindi isang “one-time need” na katulad na pangangailangang
magkaroon ng mga karangalan o pagkilala ng ibang tao sa akademiko o trabaho. Araw-
araw na kakailanganin ng katawan ang pagkakaroon ng pagkain kaya kahit marumi,
natutunan din itong kainin ng mga mamamayan. Ito ang dahilan kung bakit hindi alintana
ng maraming maralita anuman ang ipukol na puna o pangungutya ng ibang tao sa kanilang
pagpa-Pagpag.
Ayon sa teoryang Drive-Reduction sa Sikolohiya, bunga ng isang pisiyolohikal na
pangangailangan sa isang bagay lalo na sa pagkain, gumagawa ng “tensyon” sa pag-iisip
ang katawan dahil sa pangangailangang ito. Tanging ang pagpupunan ng pagkain upang
makuntento ang katawan lamang ang paraan upang matanggal ang “tensyong” ito. Ito ang
dahilan ayon pa sa Propesor kung bakit anumang paraan ng pagtatakwil, pandidiri, at
pangdudustay o panlalait ng mga kapwa ay patuloy pa ring kumakain ng Pagpag ang mga
maralita. At dahil nga mahalaga sa kulturang Pilipino ang konsepto ng “kapua/kapwa,”
ipinamamahagi ng mga maralita ang nakagawiang pagpa-Pagpag sa kanilang mga kamag-
anak at kapitbahay. Dahil din nakikita ng mga maralita na wala gaanong nagkakasakit sa
kanila sa ganitong paraan (dahil sa immunity nila), lalong lumalakas ang kanilang
pamamagpag. Ang nagiging bunga nito sa kanilang panlipunang pagtingin ay ang hindi
nila pagkilala sa mga sinasabi ng mga doktor, eksperto, nutritionist, at iba pang mga tao na
Pahina 132 ng 212
“taga-labas” sa kanilang lipunag ginagalawan na para sa kanila ay nangangahas lamang na
magsalita laban sa kanilang pamumuhay ngunit walang mailahad na alternatibo sa kanila
upang mabuhay.
“Rehas at Bituka”
Dahil sa kawalan ng maraming oportunidad at hanapbuhay, apektado rin ang mga
pinaka-bulnerableng miyembro ng pook maralita, ang mga bata at kababaihan. Sa
kagustuhang makatulong sa pamila, bukod sa pamamasura ay natututunan din ng
maraming bata sa pook iskwater na ito ang pagiging snatcher sa mga lansangan kung saan
mabilis na nagsasalimbayan ang maraming mga sasakyan at trak. Batang hamog kung sila
ay tawagin ng mga tao. Isa si Rhey, 14 anyos, hindi rin niya totoong pangalan, sa mga
batang hamog na minsan nang nabundol ng isang pampribadong sasakyan sa Smokey
Mountain. Masuwerte siya sapagkat nabigyan pa siya ng panibagong buhay, ngunit
pagkatapos gumaling mula sa pagkakabangga, balik sa dating mapanganib at madilim na
hanapbuhay si Rhey. Ayon sa kanya, siya na lamang ang inaasahan ng ina at lola na kapwa
may sakit sa baga dahil sa korporasyong nasa kanilang lugar na naglalabas ng maraming
coal dust sa kanilang barangay.
Sa Happy Land, pagsapit ng alas-8 ng gabi, ay makikita naman kung paano
tumutugon ang mga kababaihan sa kawalan ng hanapbuhay. makikita ang tumpok tumpok
na mga kababaihang naglalakad palabas mula sa mga eskinita patungong Pier at bar sa
Tondo. Sila ay mga kababaihang dahil sa kahirapan ay piniling ipagbili ang kanilang
katawan kapalit ng kaunting gusing na makakatulong sa kanilang pamilya. Kung sila’y
aksidenteng mabuntis ayon sa kanila, ay ipinalalaglag nila ang bata. Ang mga batang
nailalaglag ay itinatapon at tinatabunan ng maraming basura sa lugar. Nagulat ang
Pahina 133 ng 212
mananaliksik nang minsan sa kanyang paglalakad ay nakakita siya ng isang fetus na
nabubulok sa gilid ng bundok ng basura. “Normal na sa aming lugar ang mga ganyang
pangyayari,” sabi ni Aling Melda, 37, isang mangangalakal ng basura sa lugar. Kapansin-
pansin na ang Happyland at Helpingland sa Barangay 105 ay hindi gaanong naaabot ng
mga pulis sapagkat maraming mga eskinita at basura ang daraanan bago makarating sa
mismong gitna ng mga dibisyon ito. Gayunpaman, hindi ito sapat upang makaligtas laban
sa rehas ng mga kababaihan. Ang ilan sa kanila ay natitiyempuhan at hinuhuli rin ng mga
kapulisan.
Dahil sa ganitong anyo ng lipunan ng mga maralita, nagkakaroon ng tinatawag na
conformity ang maraming residente sa masasamang gawain ng kanilang mga kaibigan
bunga ng kahirapan at kagutuman. Ayon sa Sosyolohistang si Robert Merton43, dahil sa
kagutuman at kahirapan, natututong gumawa ng krimen ang mga mahihirap na tao
[maralita]. Sa isang taong gutom, mas inuuna niyang sinusunod ang dikta ng bituka kaysa
pag-iisip o rationalization.
iii. Impormal na Ekonomya: Merkado ng Maralita
Hindi madaling bagay ang tumira sa mga pokk iskwater. Bukod sa limitadong
accesibilidad ng mga tao upang magkaroon ng pagkain, tubig at pabahay, samu’t saring
panunuya at panlilibak din ang ipinupukol ng maraming taga-ibang lipunan sa mga
maralita. Katulad ng nabanggit sa seksyong nasa itaas, nilalait, pinandidirian, at kinukutya
ang mga mahihirap na wari ba’y nais na silang tanggalin sa mundong ito ng mga tao. Ayon
kay Propesor Martinez, dahil sa ganitong pang-aalipusta ng mga “taga-labas” sa mga
43 Si Robert Merton ang unang gumamit ng Relative –Deprivation Theory upang ipaliwanag ang kaugnayan ng kriminalidad sa kahirapan at kagutuman (Brown, 2014).
Pahina 134 ng 212
maralita, nagkakaroon sila ng isang subculture na isang anyo ng pananangga o paglaban
(resistance) sa mga mapangdiskriminang taga-labas. Sa isang lipunang maralita na may
sariling sub-kultura, lahat halos ng naninirahan dito ay nagkakaunawaan sapagkat mayroon
silang tinatawag na “shared culture and practice”at ang mga kasama nila sa lipunang ito
na may ibang gawi o kultura ay siya namang namamarginalisa. Batay sa huling tsart sa
ibaba, makikitang 98% ng mga nakapanayam ng mananaliksik ay nagsabing halos lahat sa
kanilang lugar ay kumakain ng Pagpag. Nang sila naman ay tanungin kung marami ang
kumakain ng Pagpag sa labas ng kanilang mga pook o barangay, ang tugon nila ay hindi
nila alam. Isa itong manipestasyon ng pagiging semi-isolated nila sa ibang mga pook.
Ayon sa dalubguro ng Ekonomiks sa UP Manila na si Propesor Chester Arcilla, na
eksperto rin sa larangan ng Urban Poverty, kung bakit at papaano nagkakaroon ng sub-
25 25 2523
2
BRGY 105 BRGY 128 BRGY 129 PAYATAS
Bila
ng
ng
mga
sa
mp
le
Tsart 18: Masasabi mo bang halos lahat sa inyong lugar ay kumakain ng Pagpag?
(Kabuuang bilang ng respondents=100)
OO HINDI
Pahina 135 ng 212
society ang mga maralita ay dahil ito sa migrasyon ng maraming populasyon mula sa mga
pook rural patungong mga kalunsuran. Ayon sa kanya, maraming dahilan kung bakit sila
tumutulak patungong Kamaynilaan, katulad ng kawalan ng mga mapagkakakitaan, at
serbisyong panlipunan. Ngunit sa kanilang pagtungo sa Kamaynilaan, hindi nila inaakalang
mas lalo silang malulugmok sa hirap. Dahil dumarami sila, itinataboy sila ng pamahalaan
at mga pribadong establishimento para magsama-sama sa isang bahagi ng siyudad na kung
tawagin ay pook iskwater o pook slum. Dahil limitado ang salapi at iba pang kapamaraanan
upang makabili ng mga pangangailangan ang mga maralita sa loob ng kanilang lipunan,
natututo silang tumayo at sumandig sa bawat isa sa pamamagitan ng pagtataguyod ng sarili
nilang maliliit na mga pamilihan. Sa mga pamilihan at tindahang ito, mabibili ng isang
ordinaryong maralita ang halos lahat ng kanyang pangunahing pangangailangan, lalo na
ang Pagpag na siyang pagkain ng maraming mahihirap sa Kamaynilaan. Ang mga
pamilihan at tindahang ito ay bahagi ng tinatawag na Informal Economy, na bahagi ng
ekonomiya ng Pilipinas na hindi nasusubaybayan o napapatawan ng mga tax ng
pamahalaan. Sa mga pook maralita na pinuntahan ng mananaliksik, pinakamarami ang
bilang ng maliliit na tindahang nagbebenta ng Pagpag.
Ayon sa mga nakapanayam, bihira na silang tumungo sa mga merkadong malapit
sa kanilang mga lugar dahil sa sobrang taas ng mga bilihin kumpara sa mga kinikita nilang
kakarampot lamang. Ayon kay Rosalia, 49, mula Smoke Mountain, pamurahan ng mga
produkto at pagkain ang labanan sa mga pook iskwater. “Kung mahal ang mga binebenta
mo, lalangawin yan. Baka nakawin na lang din ng mga tao,” ang sabi niya. Tumungo ang
mananaliksik sa isang maliit na pamilihan sa Barangay 105 at tumambad sa kanya ang
maraming basura at namamagpag sa lugar. Napansin niyang tila mas marami ang mga
Pahina 136 ng 212
tindahang nagbebenta ng mga produkto galing sa basura. Sa barangay na ito rin, sa lugar
na tinatawag na “Tambakan,” here-herera ang mga karinderyang nagluluto at nagbebenta
ng mga fried chicken, adobo, mechado at mga gulay. Nang kinapanayam ng mananaliksik
ang mga nagtitinda sa mga karinderyang ito, napag-alaman niya na lahat ng mga ulam na
ito ay mga nilutong muli at galing sa mga Pagpag. Patok sa lahat ng tao sa lugar ang mga
tinda rito, dahil bukod sa mura na, masarap na, madami pa raw. Bukod sa nakukuha ng
mga maralita ang kanilang mga pagkain mula sa basurahan, nakukuha rin nila ang marami
nilang mga gamit sa bahay mula sa mga itinapon na ng mga kabahayan.
Dahil sa pagtangkilik ng maraming tao (mga maralita) sa mga impormal na sektor
sa kanilang lugar, tataas at magpapatuloy ang pag-iiral ng ganitong mga tindahan dahil sa
patuloy na pagkakaroon ng mga supply ng Pagpag mula sa mga fast food chain, kabahayan,
at iba pang pribadong establishimiento. Dahil sa mga supply na ito, lumilikha naman ng
continuous demand mula sa maraming maralita na kailangan ding bumili ng mga ito upang
mabuhay. Ayon kay Propesor Chester Arcilla, ang pagpa-Pagpag ay isang kalakalang
nagaganap lamang sa mga pook urban kung saan maraming naitatapon at tira ang mga tao.
Kaya hanggang may itinatapon ang mga tao, at nagkakaroon ng Pagpag na siyang
tinatangkilik ng mga masang maralita, patuloy pa na lalakas ang Informal Economy.
\
Pahina 137 ng 212
Larawan #15: Sinong mag-aakalang ang mga gamit na ito na itinapon na ay napapakinabangan pang muli ng mga maralita?
Pahina 138 ng 212
E. Ang Kagutuman sa Bansa at ang Pag-iral ng Kalakalang Pagpa-Pagpag
Sa mga nakaraang SONA (State of the Nation Address) ng Pangulong Benigno Simeon
Aquino, ipinagmalaki niya ang tumataas daw na antas o lebel ng ekonomiya ng Pilipinas.
Ginamit niya ang mga konseptong pang-ekonomiyang kagaya ng Gross National Product
at Gross Domestic Product upang ipamalas ang naging dulot ng kanyang “Tuwid na Daan.”
Ngunit sa kabila ng sinasabing mataas na GDP at GNP ng Pilipinas ayon kay Pangulo
Ninoy, hindi naman nararamdaman ng mga kababayan nating kumakain ng Pagpag ang
“kauswagan” na ito. Patuloy pa rin ang pakikipagsapalaran nila sa mga bundok ng basura
at gubat ng panganib magkaroon lamang ng pagkaing maipantatawid gutom. Sa madaling
sabi, ang mga datos at figures na ipinakikita ng pamahalaan na ito ay walang kabuluhan
sapagkat hindi sila tunay sa sumasalamin sa pag-unlad na mistulang pinapaginipan lamang
ng estado. Patunay nga nito ang patuloy na paghihirap ng mga pamilyang tumatangkilik ng
mga pagkaing Pagpag.
Ang pagkakaroon at paglaganap ng pagkaing Pagpag sa bansa ay isang matinding
paglabag sa karapatan sa pagkain na isang pangunahing karapatang pantao ayon sa batas
internasyunal (international law). Unang kinilala ng artikulo 25 ng Universal Declaration
of Human Rights ng UN ang karapatan sa pagkain ng lahat ng mamamayan, anuman ang
kanilang uri, estado sa buhay, edad, lahi, kulay, relihiyon at iba pa. Ayon sa Committee on
Economic, Social and Cultural Rights ng UN sa kanilang General Comments 12:
“Ang karapatan sa sapat na pagkain ay nangangahulugan na ang bawat
lalaki, babae, at bata, mag-isa man, o kabilang sa isang malaking komunidad, ay
nagkakaroon ng pangpisikal at pangekonomiyang pagtatamasa sa sapat na pagkain
Pahina 139 ng 212
ng may lubos na kalayaan sa kahit anong kapamaraanan nila nais itong makuha
anumang oras.”
Ayon sa deklarasyon ito, ang karapatan sa pagkain ay nagbibigay ng tatlong
obligasyon sa lahat ng estado: una, ang paggalang sa anumang paraang (na nakabatay sa
legal na proseso) isasagawa ng mamamayan upang magtamo ng pagkain; pangalawa, ang
pagsasanggalang sa karapatang ito ng lahat ng mamamayan; at panghuli, ang pagganap sa
tungkulin upang siguraduhin na lahat ng mamamayang sakop ng teritoryo ng isang estado
ay mayroong malinis at sapat na pagkain, at kung mayroong pagkakataong may sakop na
mamamayan na naghihikahos sa pagkain ang isang estado, tungkulin ng nito na matugunan
ang mga pangangailangang ng mga mamamayan sa pamamagitan ng paglulunsad ng mga
proyektong tutugon sa kanilang kakapusan sa pagkain.
Ang karapatan sa pagkain ay nangangahulugang ng pagkakaroon ng availability,
sustainability, accessibility, at non-discrimination bilang elementong nagpapatibay sa
moog ng karapatan ito. Bukod sa Artikulo 25 ng UDHR, kumakandili rin sa karapatan sa
pagkain ang Artikulo 11 ng International Covenant on Economic Social and Cultural
Rights, Artikulo 24 at 27 ng Convention on the Rights of the Child, at ng Artikulo 11
ng American Declaration on the Rights and Duties of Man.
Sa kasalukuyan ay wala pa ring magawa ang mga pamilyang Pilipinong
naghihikahos sa buhay kundi gumawa ng paraan upang mabuhay at may maipantawid
gutom lamang sa araw-araw. Naging isang magandang pagkakataon sa pananaliksik na ito
na masilip ang sistema ng kalakaran ng pagpa-Pagpag sa bansa upang mailantad ang
nakapanglulumong kalagayan ng mga kababayan nating Pilipino sa mga tampok na lugar
Pahina 140 ng 212
kung saan laganap ang nasabing pagkain- sa Payatas at iba pang mga pook iskwater sa
Tondo..
Pahina 141 ng 212
KABANATA 5
KONKLUSYON AT REKOMENDASYON
Pahina 142 ng 212
VIII. KONKLUSYON
A. Lipunang Maralita at Urbanisasyon
Kung susuriing mabuti ang mga datos at impormasyong nakalap ng mananaliksik,
masasabing may malaking relasyon ang urbanisasyon sa paglikha ng maraming iskwater
at slums sa mga kalunsuran. Sa proseso ng urbanisasyon ay tumutungo ang maraming t
ao sa mga pook urban. Maraming kadahilanan at pagpapaliwanag kung bakit ito
nangyayari. Una, maaaring ito’y nangyayari dahil sa kawalan ng sariling bahay at lupa sa
mga pook rural. Pangalawa, maaaring bunga ito ng pagkakaroon ng mabababang kita at
kawalan ng mapagkikitaan. Pangatlo, ito’y marahil sa pagnanasa ng mga mamamayan na
sila’y makinabang sa iba’t ibang serbisyong panlipunan katulad ng mga ospital o
pagamutan, paaralan at iba pang serbisyong panlipunan na hindi nila masumpungan sa mga
kanayunan.
Batay sa historikal na obserbasyon sa bansa, ayon kay Propesor Chester Arcilla, habang
humihirap ang mahihirap, ay lalong lumalaki ang populasyon. At sa Pilipinas, halos
kalahati ng populasyon ng bansa ay naninirahan sa mga pook urban. Ang pagdagsa ng mga
tao sa pook urban ang nagiging dahilan kaya’t natututong mamagpag ang marami sa kanila.
Paano ito nangyayari? Una, dahil dito sa malaking populasyon sa mga urban, hihina ang
kapasidad ng pamahalaan at mga industriya para mabigyan ang lahat ng mga serbisyong
panlipunan, hanapbuhay, edukasyon at ibapa. Di maglaon ay magreresulta ito sa urban
poverty na lumilikha ng mga iskwater at slums. Walang bahay, walang hanapbuhay o
mapagkakakitaan, at higit sa lahat, walang makain. At dahil sa kawalan ng accesibilidad sa
pagkain ang mga maralita, nauuwi ang karamihan sa kanila sa pamamagpag, pamamasura
Pahina 143 ng 212
at iba pang maliitang mapagkakakitaan (paggawa ng basahan, pagbebenta sa mga
karinderya at ibapa). Dahil ang uri ng pagkain na kinokonsumo ng isang tao ay nakabatay
sa kanyang kita, sa mga maralita ay murang pagkain lamang na marami at swak para sa
kanilang panlasa ang kaya nilang bilhin. Sa kapamaraanang ito, sila’y natutong kumain ng
Pagpag. Lalo pang dumarami ang tumatangkilik sa Pagpag dahil sa murang halaga ay
nagagawa na nilang makabili ng mga fried chicken at iba pang pagkaing nakakain din ng
ibang mga nakaririwasa sa lipunan. Magpapatuloy-tuloy pa ang ganitong kalakalan ng
Pagpag sa marami pang salinlahi dahil sa tinatawag na poverty trap, kung saan hindi na
nakakatakas pa ang mga maralita sa kanilang kultura ng kahirapan dahil sa kanilang
kalagayang pinapanatili ng lipunan.
Ang mismong lipunan ng mga maralita at ang mga kondisyong nakapaloob dito ay
isang malaking dahilan kung bakit mas lalo pang nagiging talamak ang pagpa-Pagpag sa
mga pook iskwater. Ang anyo ng mga nanggigitatang kabahayan, talamak na polusyon at
kriminalidad, ay mga konkretong patunay ng isang lipunang nakalugmok sa kalunos-lunos
na kalagayan. Ang mga taong nakatira rin rito ang silang nag-uudyok sa bawat isa upang
mapagpag. Tinatawag ito na conformity, kung saan nakikiayon ang isa sa bawat isa.
Katulad ng sinabi ni Sofia, 32, mula sa Barangay 128, una niyang natutunan ang pagkain
ng Pagpag bunga ng kanyang pakikisama sa mister na matagal nang namamagpag. Hindi
niya namamalayang unti-unti na rin pala niyang nakakasanayan ang pamamagpag,
hanggang dumating sa puntong hinahanap-hanap na ng kanyang sistema ang pagkain nito
sa sa bawat araw. Ayon din kay Norberta, 56, taga-Barangay Payatas, tanging sa
pamamagitan ng pag-aalis sa kanya sa kanyang lugar sa Payatas lamang siya mahihinto sa
Pahina 144 ng 212
pagkain ng Pagpag. Dahil dito, totoong ang lipunan ng mga maralita ang nagdidikta sa mga
maralita na kumain ng Pagpag.
Bukod sa mga pook slums na ito, umiiral din ang pagpa-Pagpag sa iba pang maraming
bahagi ng Kamaynilaan. Halimbawa, karaniwan ding makikita ang ibang mga
mamamayang nakaabang sa mga basurahan ng maraming tampok na kainang katulad ng
Jollibee at McDonalds. Ang iba namang namamagpag ay mga pulubing matatagpuan sa
mga ilalim ng tulay sa kahabaan ng EDSA at Kamuning. Ang ilan din sa kanila’y
karaniwang makikitang nakaupo sa mga LRTs at mga gilid ng kalsada. Ang mga
namamagpag na ito ay mistula mga ibong pagala-gala na naghahanap ng mga bagay na
maaari nilang isilid sa nag-ngangalit nilang bituka. Ang isa pang pinakamalaking
katanungang tinangkang sagutin ng panaliksik na ito ay bakit sa kabila ng mga banta sa
kalusugan ng Pagpag ay patuloy pa rin itong kinakain ng mga tao. Tanging matinding
kalagayan ng kahirapan lamang ang makapagtutulak sa isang taong nasa matinong pag-
iisip upang kumonsumo ng pagkain mula sa basurahan. Dahil napatunayan ng pananaliksik
na ito ang pag-iral ng Pagpag na hindi lamang kinakain ng mga pulubi o iilang tao kundi
ng maraming maralitang Pilipino, napatunayan din ng pananaliksik na ito na mataas ang
lebel ng food poverty sa maraming pook iskwater sa Kamaynilaan, kung saan ang mga
maralita at nadidiskrimina at napagkakaitan ng mga oportunidad at mga resources. Ang
ganitong larawan ng kahirapan ay isang malaking dagok para sa isang bansang katulad ng
Pilipinas na minsa’y naging maunlad at sagana sa yaman.
B. Alikabok at Maralita
Ang pagkaing Pagpag ay hindi isang bagong pagkaing kakapanganak pa lamang.
Simula pa lamang noong araw kung kailan dumami na ang bilang ng mga maralitang
Pahina 145 ng 212
nakatira bilang mga iskwater sa mga pook urban kasabay ng pagkakaroon ng maraming
basura at tira mula sa mga kabahayan at kainan, nagkaroon na ng Pagpag. Gayunpaman,
hindi matukoy kung saan, kailan eksakto, at paano nagsimula ang pagpa-Pagpag ng mga
maralita. Ito ay dahil hindi pinagtutuunan ng atensyon ng pamahalaan ang ganitong isyu.
Kilala ang Pagpag bilang Batchoy noong araw. Sa kasalukuyan, ang Batchoy ay
tumutukoy na sa isang uri ng pinagsama-samang pagkain na hindi naipagbili sa mga
pamilihan. Ang Pagpag naman ay ang mga pagkaing itinapon na sa basurahan saka
inihanda at kinakaing muli. Ang mga pagkaing hindi pa naitatapon ngunit natitira sa mga
kainan at kabahayan ay tinatawag na Tirtir. Liglig naman ang katawagan sa mga pagkaing
pinupulot mula sa mga kalsada at saka kinakaing muli. Karaniwang mga pulubi ang
kumukuha ng mga Liglig.
Halos lahat sa mga pook iskwater na ito ay kumakain ng Pagpag. Sa katunayan, sa
100 nakapanayam ng mananaliksik, 94 dito ang patuloy pa ring kumakain nito. Bagamat
nakaramdam na ng sakit ang ilan sa kanila dahil sa pagkain ng Pagpag, hindi pa rin ito
naging dahilan upang maputol ang pamamagpag ng mga maralita.
Ang mga Pagpag ay kinukuha mula sa basurahan, inihahanda, at saka inihahain sa
lapag-kainan sa pamamagitan ng tinatawag na pagpa-Pagpag. Sa paraang ito, karaniwan
ay hindi kinokonsumo ng pamilya ang lahat ng Pagpag. Sa maraming pagkakataon,
ipinagbibili nila ito ibang tao sapagkat kailangan din nila ng salapi para sa iba pang
pangangailangan. Para sa maraming nakapanayam, tanging kapwa maralita lamang ang
makakaunawa sa kapwa maralita, sapagkat ang pagkaing pinandidirian ng mga tao, ay ang
pagkaing nagbibigay buhay sa maraming mamamayang sadlak sa hirap at gutom.
Pahina 146 ng 212
C. Mga Puwersa ng Lipunang Tumutulak sa Maralita upang Kumain ng
Pagpag
“Ang antas ng pamumuhay ng mga tao sa bansa ay parang daliri sa kamay: hindi
pantay-pantay.” Ang linyang binitawan na ito ni Roberto, 59 taong gulang mula Barangay
129 sa Daungan ay isang katotohanang umiiral sa lipunang Pilipino. Bagamat paulit-ulit
na sinasabi ng marami na demokratiko ang bansa, hindi ito dama ng maraming maralita.
Sa bansa, mistula isang buhawing nananalanta sa maraming pamilya ang kahirapan at
kagutuman bunga ng mapang-aping ayos o pagkaka-organisa ng sistemang pampulitika at
pangekonomiya. Sa paraang ito, nagiging mga second-class citizen ang mga maralita
sapagkat hindi sila nabibiyayaan ng mga serbisyo at oportunidad na tinatamasa ng iba.
Dahil dito, walang pinipiling kasarian, edad, at katayuang sibil ang istarbasyon at
kahirapan.
Marami sa maralitang nakatira sa pook iskwater ay may mababang antas ng
edukasyon dahil sa kawalan ng salapi upang makapag-aral. Dahil dito, mga hanapbuhay
na may mababang kasanayan lamang ang maaari nilang makuha kung saan kumikita sila
ng kakarampot na kita. Dahil dito, nauuwi sila sa pagbili at pagkain ng Pagpag. Bukod dito,
may malaking pagkukulang din ang pamahalaan kung bakit namamagpag ang maraming
maralitang Pilipino. Dahil sa hindi epektibong plano at proyekto ng pamahalaan na tutugon
sa mga pangangailangan sa pagkain ng Pilipino, marami ang namamagpag na lamang.
Kung tutuusin, napakadami ng resources ng bansa. Sa katunayan, ayon kay Propesor
Christle Cubelo, ay makikita ang halos kalabisan nga ng mga pagkain sa Balance Sheet ng
Pilipinas. Gayunpaman, sa reyalidad ay hindi pantay ang distribusyon ng pagkain sa lahat
ng mamamayan. Ito ay dahil sa korupsyon sa pamahalaan at kasalukuyang umiiral na
Pahina 147 ng 212
sistema ng Kapitalismo, na nagbubunga upang magkaroon ng surplus o kalabisan sa ibang
hapag-kainan. Ang kalabisan na ito ang nagiging pagkain naman ng natitirang ibang
mamamayan na walang makain. Ayon pa sa kanya, mahigit sa 50% ng taga-Kalakhang
Maynila ay nagsasabing hindi sila food secured. Hangga’t marami ang nagiging tira at
hanggang may basura, hindi matitigil ang kalakalan ng Pagpag sa mga pook urban.
Sa Kamaynilaan, nangingibabaw ang tinatawag na cash economy kung saan salapi
ang nagiging labanan upang makamit ang isang produkto o serbisyo. Isa rin itong salik sa
pamamagpag ng mga maralita. Dahil walang maraming salapi ang mga maralita,
nahihirapan silang makabili ng mga pangangailangan nila katulad ng pagkain. Dahil dito,
nauuwi sila sa pagkonsumo ng Pagpag. Bukod dito, sinasamantala rin ng mga mayayamang
korporasyon ang kawalan ng salapi ng mga maralita sa pamamagitan ng pangangamkam
ng mga lupang kinatitirikan ng kanilang mga tahanan. Nagbubunga ito upang lalong
maghirap ang mahirap at mamagpag na lamang.
D. Mga Implikasyon sa Pamumuhay ng Maralita
Ang pagpa-Pagpag ay hindi basta-basta isang ordinaryong paraan o hanapbuhay
upang may maisilid na pagkain ang mga abang Pilipino sa kanilang mga tiyan. Ito ay isa
ring pamumuhay (way of life) na nakakaapekto sa kanilang kalusugan, panlipunang
pagtingin at sa impormal na ekonomiya ng kanilang lugar.
Ayon sa mga eksperto, ang pagkain ng Pagpag bagamat nakapapawi ng gutom ay
mapanganib. Mula sa Pagpag ay matatagpuan ang napakaraming uri ng mikrobyo na may
kanya-kanyang taglay na sakit. Samakatwid, ang pagkonsumo nito ay parang isang sugal,
sapagkat itinataya ng isang indibidwal ang kanyang kalusugan at buhay kapalit ng laman-
Pahina 148 ng 212
tiyan. Ang Pagpag ay nagiging sanhi ng maraming sakit na tinatawag na food-borned
disease o mga sakit na makukuha mula sa mga mikrobyong naninirahan sa maruruming
pagkain. Bukod dito, dahil sa mga taglay nitong mikrobyo ay maaari rin itong magdulot
ng gastro-intestinal disease na katulad ng Cholera at Typhoid Fever. Ang paghuhugas,
paglalagay ng tawas, pagsasabon, paglalagay sa kumukulong mantika, at pagluluto ng
Pagpag ay hindi ganap na nakakapatay sa lahat ng anyo ng mikrobyong matatagpuan dito.
Samakatwid, totoong hindi ligtas kainin ang Pagpag.
Dahil nagagawang masolusyunan ng Pagpag ang gutom ng mga maralitang
Pilipino, ang marami sa kanila ay nagiging sarado sa mga impormasyong ibinibigay ng
mga eksperto laban sa pagkain ng Pagpag. Para kanila, nasa utak lang naman ng tao kung
ano ang maiisip niyang negatibo patungkol sa kanyang kinakain. Mabuti na lamang na isisi
sa ibang kadahilanan ang pagkakasakit bunga nga pagkain ng Pagpag dahil maaari raw na
hindi na nila ito kainin pa sa hinaharap. Kung mangyari iyon, wala na silang kakainin pa.
Gumagamit na lamang ng panalangin bilang pananggalang laban daw sa mga organismong
nasa Pagpag ang maraming pamilyang maralita bago kumain. Ayon kay Maslow, ginagawa
ng isang tao ang isang gawaing “kakaiba” para sa paningin ng iba dahil mayroong
kakulangan sa pisiyolohikal na pangangailangan ang taong iyon. Katulad ng sinasabi ng
mga nakapanayam, mas mahirap mamatay sa gutom, kaysa kumain ng Pagpag. Sa kaso ng
mga nagpa-Pagpag, ang kakulangan sa accesibilidad upang magkaroon ng pagkain ang
nagiging dahilan upang kumonsumo sila ng Pagpag.
Dahil din sa patuloy na labelling ng mga tao sa mga maralitang iskwater,
Nagdudulot ito ng semi-isolation sa mga maralita, kung saan namumuhay sila ng
magkakasama sa isang komunidad (dikit-dikit ang kanilang mga tahanan at lugar). Sa
Pahina 149 ng 212
kanilang komunidad na ito, sila-sila rin ang nagkakaintindihan. Alam nila ang
pangangailangan ng kapwa maralita, kaya’t ipinagbibili ang mga pagkain at iba pang
produkto sa murang halaga. Dahil dito, nagiging madalang na lamang ang pagbili sa mga
pamilihan ng mga maralita, at mas tinatangkilik nila ang mga maliliit na tindahang
nagbebenta ng mga produktong galing sa basura. Sa mga pook iskwater na ito na
napuntahan ng mananaliksik, karaniwan ang presensiya ng maliliit na tindahan na
nagbebenta ng tingi-tinging produkto at pagkaing Pagpag. Ipinagbibili ang mga ito sa
murang halaga. Marami rin kung mamigay ang nagbebenta sa mga bumibili. Tugon daw
ito sa mahinang kakayahan at maliit na kitang inaani ng mga maralita. Sa ganitong paraan,
mas lumalakas ang impormal na ekonomiya (lalo na sa basura) sa kanilang lugar.
E. Ang Karapatan sa Pagkain
Ayon sa World Food Summit, ang lahat ng mamamayan sa isang bansa ay
kinakailangang magkaroon ng pisikal, panlipunan, at pangekonomiyang accesibilidad sa
sapat, ligtas at nakalulusog na pagkain. Mula dito, nabuo ang tinatawag na Right to Food
bilang isang pang-internasyunal na karapatan. Hindi ito nangangahulugan na kailangang
magbigay ng pamahalaan ng pagkain sa lahat ng mamamayang nasasakupan nito, kundi
kailangang siguraduhin ng isang estado ng bansa na lumilikha siya ng isang lipunan kung
saan umiiral ang food justice. Ang ibig sabihin nito ay lahat ng mamamayan ay mayroong
accesibilidad sa pagkain at hindi lamang iilang tao. Sa mga pagkakataong mayroong
mamamayang hindi nagkakamit ng pagkain, kailangan ng pamahalaan na maglunsad ng
proyektong tutugon sa mga direktang pangangailangan sa pagkain ng mga mamamayan.
Sa ilalim ng batas na ito, kailangan ang tatlong elementong ilalahad upang matiyak
ang pagkakaroon ng right to food. Ang una ay ang availability. Dito pumapasok ang
Pahina 150 ng 212
pagiging bukas ng pagkain kung saan hindi mahihirapang makakuha ng pagkain ang isang
indibidwal. Ang mga paraan upang mapanatili ito ay ang pagbibigay ng hanapbuhay sa
mga maralita kung saan magagawa nilang mapunan ang kanilang mga pangangailangan.
Ang isa pang paraan nito sa mga kanayunan naman ay ang pagbibigay lupain sa mga
magsasakang walang lupain. Sa paraan ng pagbibigay kapangyarihan sa mga tao, magiging
“bukas” ang pagkain para sa lahat. Pangalawa ay ang “means to access.” Sinasagot nito
ang tanong na, “lahat ba ng tao sa iyong nasasakupan ay maaaring makakuha ng pagkain?”
o dili kaya’y “tinitiyak ba ng pamahalaan ang pagkakaroon ng food justice sa lahat ng
mamamayan?” Ang panghuli ay ang utilization. Dito naman pumapasok ang nutrional
value ng isang pagkain at ang pagiging socially acceptable nito. Masasabing may nutrional
value ang isang pagkain kung ligtas at nakalulusog ito para kainin. Ang pagiging socially
acceptable naman ay nangangahulugang tanggap ng lipunan kung paano nakuha ng isang
tao ang pagkain. Kung galing ito sa nakaw o kaya’y galing sa basurahan, hindi masasabing
socially acceptable ang isang pagkain. Kung wala ang alinaman sa tatlong elementong ito
sa pagkain, iiral ang tinatawag na food poverty or food insecurity.
Pahina 151 ng 212
IX. REKOMENDASYON
Ayon sa pag-aaral ng Mga Nagkakaisang Bansa (United Nations), ang kagutuman
ang pinakalaganap na anyo ng kahirapan. Nangangahulugan lamang na ang
pinakamahalagang tanda ng pagkalas mula sa tanikala ng kahirapan ay ang pagkawala sa
lahat ng anyo ng kagutuman. Bilang isang bansang naglalayong maka-alpas mula sa
pagiging isang bansang kabilang sa Ikatlong Daigdig (Third World Country), pangunahing
rekisito ang pagwawaksi sa lahat ng uri ng istarbasyon. Hindi ito mapapasimulan sa
pamamagitan ng pamahalaan lamang o ng mamamayan lamang. Lahat ng stakeholders o
bumubuo sa lipunan ay konektado sa bawat isa- pamahalaan, health providers, mga lokal
na pamahalaan, pribadong institusyon, mamamayan, at mga maralita. Ang pagbabago ay
kinakailangang masilayan at mapasimulan sa lahat ng sektor na ito. Kinakailangang ang
sanib-lakas nilang lahat sa lipunan upang mapagtagumpayan ang laban kontra istarbasyon
ng mga maralita. Ngunit una sa lahat, kailangang munang simulan ang malawakang
katarsis ng pagbabago sa pamahalaan.
A. Unang Hakbang: Pagkilala sa Problema
Ang unang hakbang upang masolusyunan ang dumaraming bilang ng mga
namamagpag ay sa pamamagitan muna ng pagkilala sa pag-iral ng suliranin. Kailanman ay
hindi magtutuloy-tuloy ang pagreresolba sa problema hanggat hindi kinikilala ng
pamahalaan na umiiral ang existensiya ng pagpa-Pagpag sa bansa. Pagkatapos ay
kailangang alamin ng pamahalaan kung ano ang mga kadahilanang nagtutulak sa mga
mamamayan upang mamagpagpag.
Matapos kilalanin ang problema, sunod naman ay dapat kilalanin ng gobyerno na
may karapatan ang mga maralita. Karapatan para sa desenteng pamumuhay, desenteng
Pahina 152 ng 212
pabahay, sustenableng hanapbuhay, at karapatan sa pagkain. Sa short term, maaaring
maglunsad ang pamahalaan ng mga conditional cash transfer ngunit kailangang sabayan
agad ito sa lalong madaling panahon ng mga solusyong pang-long term, katulad ng
paglulunsad ng maraming hanapbuhay at pagpapatibay sa edukasyon sa bansa.
Bukod dito, kailangang isama rin ang partisipasyon ng mga lokal na pamahalaan at
mga barangay na unit. Epektibo ang pagpapadaloy ng vertical information. Sa prosesong
ito, katuwang ng mga pamahalaang munisipyo at lungsod ang mga barangay sa
pangangalap ng mga detalye patungkol sa mga hinaing ng kanilang mga nasasakupan. Ang
mga detalyeng ito ay sila namang iuulat sa nasyunal na pamahalaan na siyang
magsasagawa ng hakbangin upang matugunan ang mga pangangailangan ng mga maralita.
B. “Bottom Rise Projects”
Pagkatapos kilalanin ang pag-iral ng suliranin sa pagpa-Pagpag sa bansa, kailangan
ding kausapin at bisitahin ng pamahalaan ang mga pook maralita upang makilala nila ang
tunay na mukha ng kahirapan dito lalo na’t sa kasalukuyang panahaon ay limitado ang
datos at impormasyon ng gobyerno patungkol sa pagpa-Pagpag. Kinakailangan ng
pamahalaan ang isang genuine democratic project kung saan lulubog, at mag-iintegra sa
mga komunidad ang mga namumuno at tatanungin kung ano-ano ang mga
pangangailangan ng mga tao, hindi katulad ng kasalukuyang sistema kung saan
magpapababa ng mga programa at proyekto ang pamahalaan na mistulang eksperto sa pag-
alam sa problema ng mga tao. Sa ganitong depektong sistema, mugmog ang nakukuha ng
mga mamamayan at hindi totoong kaginhawaan ng buhay.
Pahina 153 ng 212
Ang tawag sa genuine democratic project na kailangan ng mga mamamayan ay
bottom-up projects o grassroots projects. Sa pananaliksik na ito, tinawag itong “bottom-
rise” dahil sa prosesong ito, magkakaroon ng masinsinang pag-uusap sa pagitan ng
pamahalaan at ng mga tao upang malaman ng gobyerno ang tunay na mga pangangailangan
ng masang maralita. Dito ay magkakaroon ng sense of ownership ang mga mamamayan
sapagkat sa kanila mismo nanggaling ang mga mungkahi upang mabuo ang proyekto o
programa. Hindi proyektong mala-paracetamol na pansamantalang magtatanggal ng sakit
sa ulo ng mga maralita ang kanilang kailangan, ngunit mga proyektong mistula-antibiotic
na totoong mag-aalis sa kanilang mga mabibigat na suliranin.
C. Hanapbuhay Para sa Masa
Sa halos lahat ng nakapanayam ng mananaliksik, hindi nawawala ang kanilang
daing patungkol sa pagkakaroon ng desenteng hanapbuhay. Ang pagkakaroon ng
mapagkakakitaang walang kinalaman sa basura ay tila isang mailap reyalidad sa mga pook
iskwater, kung kaya’t kinakailangan itong tutukan ng pansin ng pamahalaan.
Dahil ang kawalan ng matinong hanapbuhay ang isa sa mga pangunahing suliranin
ng mga maralita kaya’t napipilitan silang kumain ng Pagpag, ang paglalagay naman ng
marami nito sa lungsod ay isa sa mga kasagutan upang matigil ang pagpa-Pagpag. Ang
kailangan ng mga maralitang Pilipino ay hindi lamang basta-basta hanapbuhay. Kailangan
ito ay marami at makamasa, nakabubuhay ng pamilya, pangmatagalan o sustenable, at may
dignidad.
Kailangan na ang mga hanapbuhay na ipamumudmo ng pamahalaan ay madami at
makamasa. Ang ibig sabihin nito ay marami ito upang saklawin ang pangangailangan ng
Pahina 154 ng 212
maraming mamamayan. Ang pagiging makamasa naman nito ay nangangahulugang hindi
masyadong maraming kwalipikasyon ginagawang batayan sa pagpili sa mga tao.
Kailangang tanggalin ang maanomalyang pagbabatay sa hitsura o anyo, at mabababang
edukasyon ng mga mamamayan. Katulad ng sinabi ni Aling Melda ng Barangay 105,
“Paano na ang kinabukasan mo sa bansang ito kung maski grade 1 [elementarya] ay hindi
mo narating?” Ang pagiging makamasa ng mga hanapbuhay ay makakatulong ng mahigit
sa pagbabawas sa bilang ng mga taong namumuhay bilang mamamagpag at mambabasura.
Ayon kay Pastor Ron ng Kalayaan Christian Ministry sa Barangay 105, ang mga
namamagpag at basurero ay mistula nasa dulo ng Food Chain, kung saan kabilang ang mga
decomposers at scavenging organisms. Nakakalungkot isiping dahil sa umiiral na sistema
sa bansa kung saan namamarginalisa ang mga mamamayan ay nagkakaroon ng mga taong
sumasandig sa mga itinapon na ng iba.
Ang mga hanapbuhay ay kailangan din na totoong nakatutugon sa mga
pangangailangan ng mga maralita. Hindi rin tamang magbigay ng mga hanapbuhay na
panandalian lamang kung saan pagkatapos ng kontrata ay mapipilitan muling bumalik sa
pamamasura at pamamagpag ang mga maralita. Maaari ring maglunsad ng mga proyektong
katulad ng urban gardening ang pamahaalan kung saan makapagtatanim ng mga gulay at
prutas sa lungsod ang mga maralita. Ngunit sa proyektong ito, kailangan ng malaking
pondo sa lupa at malawakang pangtuturo sa mga tao kung paano at bakit mahalaga ang
proyektong ito.
Ayon kay Propesor Andrea Martinez, dahil sa kawalan ng hanapbuhay sa bansa at
dahil sa “binabarat” o inaabusong kita ng mga propesyunal, marami sa mga Pilipino kahit
propesyunal ay nagkakaroon ng undignified job, kung saan halimbawa, ang isang Pilipini
Pahina 155 ng 212
ay natapos bilang isang guro ngunit namamasukan bilang domestic helper sa ibang bansa.
Bukod sa pagiging undignified ng mga trabaho, nagreresulta din ito sa tinatawag na brain
drain, kung saan nababawasan ang mga mahuhusay na tao sa bansa na nakakaapekto sa
mismong ekonomya nito.
D. “Ruralization”
Dahil nakasentro ang maraming proyekto at plano ng pamahalaan sa mga
pangunahing lungsod, dumarami ang populasyon sa mga pook urban na nagreresulta sa
urban poverty. Sa ilalim ng kahirapan sa mga kalunsuran na ito, namamagpag at
namamasura ang maraming maralita. Ayon kay Ms. Jocelyn Apag, Integrated Food
Production Program Manager ng National Anti-Poverty Commision, kailangan ng
desentralisasyon ng mga oportunidad at serbisyo mula sa mga pangunahing lungsod upang
hindi magsiksikan ang mga Pilipino sa mga pook urban. Sa halip na mamigay ng mga token
projects katulad ng 4Ps sa mga mahihirap, magpalaganap dapat ng mga long-term projects
sa mga mamamayan gaya ng pamimigay ng maraming hanapbuhay sa mga kanayunan.
Malaki ang bukirin at mga lalawigan ng bansa, kaya kung maayos lamang ang pagpaplano
ng lahat ng sangay at kawanihan ng pamahalaan, lahat ay magkakaroon ng hanapbuhay.
Kailangang sugpuin ang kahirapan sa mga pook rural, sapagkat ito ang isa sa mga
pangunahing dahilan kung bakit tumutungo sa mga lungsod ang mga mamamayan na
nagiging maralitang tagalungsod dahil sa kawalan ng kakayahan ng estado na tugunan ang
lahat ng pangangailangan nila. Ang pagkakaroon ng mataas na tantos ng unemployment sa
mga Kamaynilaan ay siya nang nagpapakita ng pangangailangan upang lumikha ng mga
hanapbuhay sa mga pook rural na hihila sa mga taong nagsisiksikan sa mga pook urban.
Sa paraang ito ay mawawala ang dingding na humahati sa depinisyon ng mga urban bilang
Pahina 156 ng 212
“mas maunlad” at rural bilang “di gasinong maunlad.” Tinatawag ang prosesong ito na
Ruralization. Sa tulong ng Ruralization, magiging balanse ang populasyon sa mga rural at
urban at magiging matiwasay ang kalagayan ng buong bansa.
E. “Think. Eat. Save.”
Hindi rin kaya mag-isa ng pamahalaan na akuhin ang lahat ng responsibilidad
patungkol sa kagutuman ng mga maralita. Kailangan din ng tulong mula sa mga
ordinaryong mamamayan na kumokonsumo ng maraming produkto sa kanilang mga
kabahayan, sa mga kainan at malls, at kung saan-saan pa. Ang pinaka-epektibong paraan
upang mapatigil ang mga mamamayan sa kanilang pagpa-Pagpag ay sa pamamagitan ng
pagsusuri at pag-aalis sa tunay na ugat nito: Pagkakaroon ng maraming tirang pagkain mula
sa basurahan. Hanggang maraming natitirang pagkain sa mga kapag-kainan, hanggang
marami ang bumibili at kumakain ng sobra pa sa kanilang pangangailangan ay hindi
mahihinto ang pagpa-Pagpag.
Sa paraang ito, kailangan ng utak at will power mula sa pamahalaan upang
masubaybayan ang pagbabawas ng basura at mga tira. Mainam ipatupad ang isang Planned
Economy sa bansa kung saan tanging mga pangangailangan lamang ng mga mamamayan
ang maaaring i-prodyus, at hindi puro paramihan ng produkto ng mga kapitalistang
korporasyon ang nasusunod. Gayunpaman, mahirap mangyayari ang ganito sa Pilipinas.
Sa ngayon, ang tanging solusyon lamang para dito ay magmumula sa pamilya, na siyang
may kontrol sa pagpili at paghahanda sa pagkain sa kanilang mga tahanan. Kung gusto rin
natin ng pagbabago, maaari rin itong magsimula mula sa ating mga sarili. Baguhin natin
ang ating pagtingin sa pagkain, at dapat isang-alang alang ang ibang tao at mga susunod
pang henerasyon.
Pahina 157 ng 212
F. Pula ang Kulay ng Tunay na Pagbabago
At ang pinakamahalagang dapat mangyari sa lipunan ay ang pagbabago sa buong
sistema ng mga kalakaran sa bansa at sa mga batas na umiiral dito. Ayon kay Propesor
Chester Arcilla, ang pag-iral ng pagpa-Pagpag sa bansa ay isang panlipunang sakit, at hindi
isang sakit lamang sa kalusugan ng mga tao. Sa mga pagkakataong maaaring makaranas
ng sakit sa tiyan ang isang maralita, maaari siyang mabigyan ng gamot ng isang
manggagamot. Ngunit habang umiiral ang istarbasyon sa mga pook urban, patuloy na iiral
ang pagkain ng Pagpag ng mga mahihirap.
Sa pagkakaroon ng pagpa-Pagpag sa bansa, ang may pangunahing pananagutan
dito ay ang pamahalaan dahil sa limitadong oportunidad at serbisyo, at hindi matalinong
pagbubuo ng mga proyektong totoong makakatulong sa mga mahihirap. Hindi totoo ang
kinakatwiran ng iba na kaya naghihirap ang mga maralita ay dahil din sa kanilang
katamaran. Sa katunayan, maraming maralita ang matitiyaga. Ngunit sa kabila ng kanilang
mga pagpupursigi, bakit hindi pa rin sila umuunlad? Ayon sa mga maralita, wala silang
choice pagdating sa pagkain. Wala na silang iba pang pagpipiliang pagkain bagamat
marami rin namang pagkaing ipinagbibili sa mga pamilihan. Ito ay dahil sa Kamaynilaan
at iba pang pook urban, nakakabit ang ideya ng value sa lahat ng produkto. At kung may
value ang bawat pagkain, nangangahulugan na kailangan ng salapi upang matamo ang
anumang pagkain. Ngunit dahil walang hanapbuhay na desente ang mga maralita, wala
silang salapi. At dahil wala silang salapi, wala silang accesibilidad sa pagtatamo ng mga
pagkaing desente. Dahil dito, wala silang choice, kundi ang magtiyaga sa pagkain ng
Pagpag.
Pahina 158 ng 212
Magaganda ang mga batas sa Pilipinas, ngunit sa pagkakasulat lamang at hindi sa
epektibong pagpapatupad ng mga ito. Kinakailangan ng mas matatag na political will ng
pamahalaan sa pagpapatupad at pagsususog ng mahahalagang batas. Kailangang isama sa
mga batas ng bansa at epektibong ipatupad ang right to food at seguridad sa kalusugan ng
lahat ng mamamayan. Ang mga anti-hunger mitigation projects din sa bansa ay kailangang
mas palawakin ang sakop at mas palawigin ang responsibilidad ng mga LGU at barangay
sa pagpapatupad nito. Kailangan ding baguhin ang mga pahirap na batas sa bansa lalo na
yaong mga laban sa mga maralita sa lungsod na nagpapaalis sa kanila sa kanilang mga
lugar habang ang mga pribadong kumpanya ay nagpapakasasa sa mga lupaing ito. Isang
malaking sagabal sa mga lokal na pamilihan at sa mga maralita ang nagaganap na
Walmarting sa mga pook urban kung saan nalulugi at napapaalis sila sa lugar kapag
dumarating ang mas malalaking kumpanya na tumatalo sa kanilang mga pinagkakakitaan.
Hindi token projects katulad ng 4Ps, at hindi puro proyekto sa kalsada, kundi Genuine
Housing Projects ang tunay na pangangailangan ng mga maralita. Sa ganitong proyekto,
mayroong mapagkakakitaan sa bagong lugar na pinaglilipatan ng mga mahihirap na
Pilipino at hindi mga kabahayan na pagkalayo-layo sa mga hanapbuhay. Mahalaga rin ang
pagpapatupad ng mga polisiya at batas na magpapababa sa presyo ng mga bilihin upang
maging abot-kamay din ng mga maralita ang mga produkto sa merkado.
Kailangan ding maituro sa mga doktor at mga eksperto sa larangan ng kalusugan
ang pag-iral ng pagpa-Pagpag sa pamamagitan ng pagtungo sa mga pook iskwater. Para sa
maraming manggagamot sa kasalukuyan, isang jargon ang salitang “Pagpag” kaya’t hindi
ito nareresolba. Ngunit hindi ito maaaring gawin ng mga doktor lamang, sapagkata wala
silang moral authority upang isagawa ang ganitong mga bagay ng sila lamang.
Pahina 159 ng 212
Kinakailangan din na kasama ng mga eksperto sa Medisina ang mga namumuno sa bansa
na siyang tutugon naman sa panlipunang pangangailangan at daing ng mga maralita.
Malaki ang maitutulong ng mga manggagamot sapagkat makapapamahagi at
makapagmumulat sila ng maraming tao patungkol sa masasamang epekto sa kalusugan ng
pagkain ng Pagpag. Bukod dito, maaari rin silang makapagturo sa mga mamamayan ng
family planning upang hindi na lalo pang dumami ang bilang ng mga mahihirap na Pilipino
sa pook urban.
At panghuli, kailangang magtaguyod ng food democracy sa bansa ang estado kung
saan titiyakin ng mga namumuno sa pamahalaan at lokal na pamahalaan ang pagkakaroon
ng paraan upang magkaroon ng pagkain ng lahat ng mamamayan. Maaari ring gawing
modelo ang mga food banks sa ibang bansa katulad ng Australia at iba pa sa Hilagang
Amerika. Sa modelong ito, kinokolekta ng isang organisasyon o isang samahan ang
maraming sobrang pagkain mula sa maraming pamilya at saka ipinamamahagi sa mga
taong walang kapasidad na bumili ng pagkain. Maaari ring idagdag ng pamahalaan dito
ang kanilang pondo sa pagbibigay ng pagkain sa mga taong hindi talaga kayang bumili ng
makakain (halimbawa: matanda na, hindi nakapag-aral, walang hanapbuhay, mahirap
pa). Hindi literal na obligasyon ng pamahalaan ang mamigay ng pagkain subalit obligasyon
nitong maghatid ng kaginhawaan at serbisyo sa lahat ng nasasakupan nitong mamamayan.
Hindi na bago para sa isang maralita ang matulog sa isang masikip na lugar, habang
nilalamig sa gitna ng gabi, at isinasang-alang alang ang kalusugan at buhay; walang gamot,
walang pang-ospital, tinitiis ang polusyon, at kumakain ng mga pagkaing bagamat
nakabubusog ay nakamamatay naman. Marahil para sa atin ay hindi natin maisip ang
ganitong uri ng buhay ng isang maralita, ngunit para sa kanya, hindi na bago iyon. Mahaba
Pahina 160 ng 212
ang tinahak niyang kasaysayan at pagsasakripisyo sa buhay bago niya narating ang
kalagayang kalunos-lunos. Ngunit kung mapapatupad ng tama ang mga pagbabagong
tutugon sa konkretong kalagayan ng maralita, maaaring mawakasan ang kultura ng
istarbasyon sa mga lungsod. Sa ganitong paraan, hindi na kailanman itatanong ng isang
maralita sa kaniyang sarili ang: “Paano na ang buhay ko kapag tumanda na ako?” o
kaya’y “Paano na ang kakainin namin bukas?” Sa halip, ay mamumutawi sa kanyang mga
labi ang matatamis na ngiti bunga ng pagsasakripsisyo at pagnanais ng lahat na tuldukan
ang pananalasa ng kahirapan at kagutuman sa lahat ng panig ng bansa sa pamamagitan ng
pagtataguyod sa “pula” bilang simbolo ng tunay na pagbabago sa lipunan.
Pahina 161 ng 212
X. BATIS
Abad Santos, C. O., Edillon, R. G., & Piza, S. F. (2006). Causes of Hunger : A Profile of
Hunger and Analysis of its Causes. Right to Food Assessment Philippines.
Abad, R. G. (1991). Squatting and Scavenging in Smokey Mountain. Philippine Studies
vol. 39, no. 3 (1991): 263–286.
Alave, K. L. (2011, December 13). Filipinos eating more rice due to poverty–survey.
Philippine Daily Inquirer.
Angeles, M. L. (2013). Smokey Mountain Continue Their Struggle.
Angeles-Agdeppa, I. (2009, July 8). Food and nutrition security and poverty alleviation in
the Philippines. Asia Pacific Journal of Clinical Nutrition, 1.
Arceo-Dumlao, T. (2014, October 23). Filipinos have worst health habits in Asia, says
study. Philippine Daily Inquirer.
Arroyo, D. M. (2013, March 21). Poverty data from a survey on coping consumers.
Inquirer.net.
Bank, A. D. (2009). Poverty in the Philippines: Causes, Constraints, and Opportunities.
Philippines.
Baradat, L. P. (1988). Political Ideologies: Their Origins and Impact. New Jersey,
U.S.A.: Prentice Hall.
Bartlett, K., & Clifton, M. (2003, September). How many dogs and cats are eaten in
Asia? Animal People.
Baxter, P., & Jack, S. (2008). Qualitative Case Study Methodology: Study Design and
Implementation for Novice Researchers. The Qualitative Report Volume 13
Number 4,
1-5.
Bone, J.(2005), “Why the middle classes go scavenging in dustbins,” The Times, 26
November,
2005. Retrieved on March 3, 2006 from
http://www.timesonline.co.uk/article/0,,11069-
1891251,00.html
Pahina 162 ng 212
Brown, P. G., & Shue, H. (1977). Food Policy. New York: The Free Press, Macmillan
Publishing Co., Inc.
Chavez, C. A. (2015, November 16). Greenpeace claims gov’t hunger data misleading .
Manila Bulletin, p. 1.
Chavez, J. J., Manahan, M. A., & Purungganan, J. (2004, October). Hunger on the Rise in
the Philipines. Focus on Trade.
Denzin, NK. (1978). Sociological Methods. New York: McGraw-Hill.
Dewey, K. G. (1979). Agricultural Development, Diet and Nutrition. Ecology of Food
and Nutrition, VIII(4), 265-272.
Durst, P. B., Johnson, D. V., Leslie, R. N., & Shono, K. (2010). Edible Forest Insects:
Humans Bite Back. Food and Agricultural Organization of the United Nations
(pp. 1-241). Chiang Mai, Thailand: Rap Publications.
Ferrell, J. (2006) Empire of Scrounge: Inside the Urban Underground of Dumpster
Diving,
Trash Picking, and Street Scavenging, New York: New York University Press.
(2008). Food Crisis in Haiti. Connecticut: The Haitian Health Foundation.
Grace, G., & O'Keefe, J. (2007). International Handbook of Catholic Education:
Challenges for School Systems in the 21st Century. United States of America:
Springer.
Gramsci, A. (2000). The Antonio Gramsci Reader: Selected Writings 1916-1935. New
York:
NYU Press.
Haggard, S., & Noland, M. (2005). Hunger and Human Rights: The Politis of Famine in
North Korea. United States of America: U.S. Committee for Human Rights in
North Korea.
Halkier, B. (2004), “Handling Food-related Risks,” in M. Lien an d B. Nerlich (eds) The
Politics of Food, New York: Berg.
Pahina 163 ng 212
Halloran, A., & Vantomme, P. (2013). The Contribution of Insects to Food Insecurity,
Livelihoods, and the Environment. Edible Insects: future prospects for food and
feed security.
Hoffman, E. (1988). The right to be human: A biography of Abraham Maslow. Jeremy P.
Tarcher, Inc.
Iglesias, E. (2014). Dialectical Materialism and Economic Determinism Freedom of the
Will and the Interpretation of Behavior . Athene Noctua: Undergraduate
Philosophy Journal Issue No. 2 , 1.
Katz, J. M. (2008, March). Poor Haitians Resort to Eating Dirt. Danita's Children, pp. 2-
4.
Keenan, J. (2013, July). My Escape from North Korea. Marie Claire, pp. 90-93.
Laura, R., Mariangela, V., Rudi, V., & Craig, M. (2013). Exploring Entomophagy in
Northern Benin: Practices, Perceptions and Possibilities. 1-48.
Leacock, Eleanor Burke. 1971. The Culture of Poverty: A Critique. New York: Simon
and
Schuster.
Lee, D. S. (2004, May 21). North Korean Human Rights: A Story of Apathy, Victims,
and International Law. Standford Journal of East Asian Affairs, 103-114.
Levitas, R. (2006) ‘The concept and measurement of social exclusion’ in Pantazis, C.,
Gordon,
D. and Levitas, R.Poverty and Social Exclusion in Britain, Bristol, Policy Press.
Lewis, Oscar. 1959. Five Families: Mexican Case Studies in the Culture of Poverty. New
York:
Basic Books.
Lincoln, YS. & Guba, EG. (1985). Naturalistic Inquiry. Newbury Park, CA: Sage
Publications.
Mangin, William (1967), Squatter Settlements in "Cities: Their Origin, Growth and
Human
Impact". Readings from Scientific American, pp. 233-240.
Pahina 164 ng 212
Martell, L. (2009). Globalisation and Economic Determinism. Global Studies Association
Conference. London: Challenging Globalization.
McKeown, R. J. (1969). Food and Survival in Asia. United States of America: Field
Educational Publications, Inc.
Moore Lappe, F., & Collins, J. (1986). World Hunger: Twelve Myths. New York: Grove
Press, Inc.
Moran, D. (2000). Introduction to Phenomenology. New York, U.S.A.: Routledge
Publishing.
Murakami, C. (2011). Effectiveness of Education for Working Children: A Case Study of
Payatas in the Philippines. Ritsumeikan Asia Pacific University.
Nations, F. a. (2015). The State of Food Insecurity in the World 2015. Meeting the 2015
international hunger targets: taking stock of uneven progress. Rome.
North Korea Today. (2008, July). Research Institute for North Korean Society(179), pp.
1-5.
Park, M. (2014, February 17). North Korea: 'We were forced to eat grass and soil'.
CNN.com, pp. 1-3.
Payne, Geoffrey K. (1977), Urban Housing in the Third World. London: Leonard Hill.
Pogge, T. (2003) ‘Priorities of Global Justice’ in David Held and Anthony McGrew
(eds.),
The Global Transformations Reader, Cambridge: Polity Press. 548-558.
Potter, D. W. (2004). State Responsibilities, Sovereignty, and Failed States. 1-16.
Rathje, William L. 1984. "The Garbage Decade." American Behavioral Scientist 28(1),
pp. 9-39.
Rejai, M. (1991). Political Ideologies: A Comparative Approach. New York: M.E.
Sharpe, Inc.
Rivera, J. P., & Reyes, P. O. (2013). The Implications of Government's Poverty
Reduction Programs on the States of Poverty and Hunger in the Philippines.
Policy Brief: AKI Research Grants on Poverty Issues, Vol No.5.
Rodriguez, F. (2015, September 1). How Hungry was the Philippines in 2014. p. 1.
Pahina 165 ng 212
Roger C.; & Rosati, J. (1988). "Human Needs in World Society," in The Power of
Human
Needs in World Society, ed. Roger A. Coate and Jerel A. Rosati. Boulder, CO:
Lynne
Rienner Publishers. 1-20.
Rutter, M., & Madge, N. (1976). Cycles of Disadvantage. USA.
Sarte, C. E. (2012, June 21). The Dogeaters. BusinessWorld Weekender, p. retrieved at
http://www.bworldonline.com/weekender/content.php?id=53873.
Siegle, L. (2006), “Is 'freegonomics' really an option?” The Observer, 5 February 2006.
Sletten, P., & Egset, W. (2004). Poverty in Haiti. Fafo, 1-27.
Srinivas, Hari, "Defining Squatter Settlements". GDRC Reseaarch Output E-036. Kobe,
Japan:
Global Development Research Center. Retrieved from
http://www.gdrc.org/uem/squatters/define-squatter.html onSunday, 27 March
2016
Stewart, F., & Brown, G. (2009). Fragile States. CRISE: Centre for Reseach on
Inequality, Human Security and Ethnicity.
Tacoli, C., McGranahan, G., & Satterthwaite, D. (2015). Urbanisation, Rural-Urban
Migration and Urban poverty. London: IIED.
Tay, L., & Diener, E. (2011). Needs and subjective well-being around the world. Journal
of
Personality and Social Psychology, 101(2), 354.
(2010). The Crumbling State of Health Care in North Korea. United Kingdom: Amnesty
International Publications.
The Poorest Countries in the World. (2015, November 16). Global Finance, p. 1.
Warnock, J. W. (1987). The Politics of Hunger: The Global Food System. New York:
Methuen Publications.
Pahina 166 ng 212
Willett, W., Sesso, H., & Rimm, E. (2013). Food and Vitamins and Supplements! Oh
My! Demystifying nutrition: the value of food, vitamins and supplements .
Harvard Medical School, 2-5.
Woods, N. (2003). ‘Order, Globalization and Inequality in World Politics’ in David Held
and Anthony McGrew (eds.), The Global Transformations Reader, Cambridge:
Polity
Press. 463-476.
Yen, A. L. (2014). Insects as Food and Feed in the Asia Pacific Region: Current
Perspectives and Directions. Wageningen Academic Publishers, 33-55.
Pahina 167 ng 212
XI. HUGPONG (APENDIKS)
APENDIKS A
Sa Lipunang Iskwater at Slum
ni Cesar A. Mansal
Talagang kaaba-aba ang kalagayan ng mga maralita sa kanilang mga lugar. Sa mga
pook iskwater na ito, nasaksihan ng mananaliksik ang maraming basurang nagkalat sa mga
likuang daan at eskinita. Ang mga di kanais-nais na amoy ay siya ring pumapalibot sa
buong lugar na humahalo sa makakapal na usok na nagmumula sa mga sasakyan at
dambuhalang trak na rumaragasa sa kalsada. Nagmumula ang masangsang na amoy sa mga
basurang organiko44 na kung hindi galing sa mga tira-tirang ulam na katulad ng manok,
baboy at gulay na dumadaan sa proseso ng putrefaction45, ay galing sa mga dumi ng tao at
hayop na umaalingasaw sa lugar. Sa dibisyon ng Helping Land sa Barangay 105, ay
mistulang bundok ng mga agnas agnas na tira-tirang pagkain at luray-luray na mga lata at
plastic cups ang lugar. Makikita rito ang maraming batang edad 12 pababa na masayang
naglalaro at nagpapagulong-gulong sa mga bundok ng basura. Hindi nila alintana ang mga
mikrobyong maaari nilang makuha sa mga ito, malamang dahil sa hindi pagkaalam.
Dahil sa anyo ng kapaligiran, pangunahing hanapbuhay ng mga mamamayan dito
ang pagbabasura upang mabuhay sa araw-araw. Sa Barangay Payatas, makikita ang
maraming ina na nagbibilad ng mga plastik bag sa bubong at bintana upang makatulong sa
44 Organiko=galing sa may-buhay (hayop, halaman, tao) 45 Ang putrefaction ay isang proseso kung saan naaagnas o nabubulok ang isang organikong bagay at kadalasang naglalabas ng masamang amoy.
Pahina 168 ng 212
paghahanapbuhay ng kanilang mga asawang sila namang namumulot ng mga basura at
namamagpag mula sa landfill. Lupang Pangako ang tawag ng mga residente sa
pinakamataas na bahagi ng landfill sa Payatas, sapagkat dito nila nakukuha ang kanilang
mga pangangailangan. Bukod sa mga magulang, marami ring mga bata ang tumutulong sa
kanilang pamilya sa pamamagitan ng pamumulot din ng mga basura sa Payatas. Napansin
ng mananaliksik na habang siya ay papalapit ng papalit sa landfill ay padumi ng padumi
ang pisikal na anyo ng mga bata. Ang bubundok ng basurang kagaya sa Helping Land at
Payatas ay makikita rin sa Smokey Mountain sa Tondo. Ayon sa mga residente ng Smokey
Mountain, tinawag ang lugar sa pangalang ito dahil noong araw ay maya’t maya ang
pagkakaroon ng usok mula sa landfill bunga ng mga maliliit na pagsabog mula sa mga
gas46 na nagmumula sa mga naiipon na bundok ng basura. Bukod sa mga usok na ito ay
napakarami rin ng langaw sa landfill, dahilan ito kaya karamihan sa mga scavenger na
nagtatanghalian sa bundok ng basura ay nagkukulambo upang hindi dumugin ng langaw
ang kanilang kinakain.
Sa pook na ito ng mga maralita, hindi rin bago ang pagiging bukas ng mga lugar sa
iba’t ibang anyo ng polusyon at maruruming hangin. Sa Happy Land sa Barangay105,
binabaka ng mga residente sa araw-araw ang pakikipamuhay kasama ang makakapal na
coal dust mula sa isang malaking korporasyon na pagawaan ng uling sa lugar, ang Rock
Energy International Corporation. Ayon kay Gng. Elenita Reyes, punungbarangay ng
Barangay 105, marami sa mga batang naninirahan sa Happy Land ay nagkakasakit at
nangangamatay dahil sa pagkaroon ng Black Lung Disease o Coalworker’s
Pneumoconiosis, sakit na nakukuha mula sa matagalang pagkakalanghap ng coal dust.
46 Methane ang tawag sa mga gas na lumalabas mula sa mga basurahan (Brown, 2011).
Pahina 169 ng 212
Dagdag pa niya, dahilan din ito kaya’y marami sa mga karinderya at tindahan ng mga karne
at gulay sa lugar ay nagkakaroon ng alikabok mula sa mga usok na nagmumula rito. Napag-
alaman din ng mananaliksik na marami sa mga kabataan at bata sa dibisyong ito ng
Barangay 105 ay nagkakaroon ng allergy, sakit sa respiratoryo, at mga sakit sa balat.
Kalunos-lunos din ang kalagayan ng mga kabahayan sa mga pook iskwater na ito.
Nanggigitata at gawa mula sa mga pinagtagpi-tagping mga yero at marurupok na kahoy
ang tahanan ng mga pamilyang maralita sa mga lugar na ito. Siksikan ang mga miyembro
ng pamilya na nakatira sa ilalim ng isang bubong na minsa’y matatagpuan malapit sa ilog.
Magkakadikit din ang bawat kabahayan. Minsan nang nagkaroon ng sunog sa mga bahay
ng mga iskwater sa Barangay Payatas ngunit nasupil din ito agad ang apoy. Ayon sa mga
residente sa lugar, kung hindi agad naagapan ang apoy, marahil sa kasalukuyan ay palaboy
laboy na ang kanilang mga pamilya. Ayon kay Annan (2002), ang ganitong istraktura ng
mga bahay sa slum ay bulnerable sa maraming kalamidad kagaya ng paglindol,
pagkasunog, at pagbaha. Sa katunayan, sabi ni Nonoy, 27, residente mula sa Helping Land,
minsan nang binaha ang kanilang lugar at muntikan nang tangayin ang kanilang barung-
barong na bahay na gawa sa substandard na mga materyales kasama ang mga basurang
nakapaligod dito. Naganap ang insidente noong nakaraang taon nang sunod-sunod ang
pagdatingan ng maraming bagyo sa bansa.
Ayon kay punungbarangay Elenita Reyes, walang tenure sa lupa ang maraming
mamamayan sa kanyang nasasakupan dahil halos lahat ng nakatira dito ay mga iskwater.
Kapag dumating ang panahong nais na muling kuhanin ng pamahalaan ang mga lupain ay
paaalisin ang mga maralita sa kanilang mga lugar. Si Orpah, na 43 taong gulang, ay tatlong
beses ng nakaranas ng relokasyon mula Barangay 128 sa Smokey Mountain. Siya, kasama
Pahina 170 ng 212
ang maraming kapitbahay ay pinalipat sa Barangay 129 ng pamahalaan at sa kasalukuyan
ay nasa Barangay 105 naman siya sa Tondo. “Hindi ko dama na bahagi kami ng bansang
ito, ng tinatawag nilang pag-unlad.!” Ang mariing naibulalas sa mananaliksik ni Orpah.
Ayon sa kanya, nakakaapekto sa kanilang pamamagpag ang palipat lipat nila ng tahanan
sapagkat sa pag-alis sa naiwang lugar ay naiiwan nilang mag-asawa ang teritoryo sa basura.
Sa pagdating sa panibagong lugar ay nagkakaroon sila ng panibagong mga kaagaw sa mga
ito. Isa lamang si Orpah, sa libo-libong maralitang ina na tinatawag na “ina ng tahanan”
ngunit walang mauwiang tahanan.
Samantala, sa Smokey Mountain, ay mayroon namang programang pabahay ang
National Housing Authority mula pa noong panahon ni Pangulo Fidel Ramos. Ito ay mga
20 mahigit na apartment na pinapabayad sa mga maralita sa loob ng 25 taon, bago ito
maging lehitimong kanila. Ang halaga na binabayaran ng mga nakatirang maralita rito ay
hindi pare-parehos bagamat karaniwan ay P500 ang ibinabayad kada buwan, depende kung
saang palapag nakaluklok ang unit. Sa ganitong proyekto ay may kakaibang patakaran ang
NHA: ito ay ang paniningil ng mas malaki kapag may edad na ang nangungupahan sa bahay
upang mas mapaliit daw ang maiiwang babayaran ng mga magiging anak-anakan kung
sakaling yumao ang may edad na. Hindi makatwiran ito ayon sa mga taga-Smokey
Mountain sapagkat walang kapasidad na magbayad ng malaki ang matandang maralita.
Kung hindi raw kasi mabuo ang bayad ay paaalisin sila sa unit at ang may kapasidad ang
papatirahin sa lugar, na kadalasay hindi naman maralita. Sa kasalukuyan, ang mga
proyektong pabahay ng pamahalaan sa Smokey Mountain ay isa nang slums kung saan
nagkalat ang mga basura at di kanais-nais na amoy. Ang unang palapag ng mga gusali ay
mistulang palengke dahil naglalawa ang mga kanal nito.
Pahina 171 ng 212
Ang sistema ng pabahay na ito sa Smokey Mountain ay tinatawag na permanent
dahil permanenteng maaaring tirhan ang mga apartment na ito. Samantala, ang mga hindi
naman magkasya sa lugar ay inililipat sa temporary (sa Aroma o Helpingland sa Barangay
105) o kung saan-saan mang barangay sa palibot ng Smokey Mountain. Ang iba rin ay
dinadala sa malalayong probinsiya. Isa si Roland, 30 taong gulang sa mga nailipat ng
pamahalaan sa isang relokasyon site sa Rizal ngunit bumalik ulit siya sa Smokey Mountain.
Ayon sa kanya, sa mga lugar kung saan inililipat ang mga maralita ay wala namang
mapagkakakitaan. Ilan lamang sa kanila ang nagtatagumpay na bumalik sa Smokey
Mountain upang bumalik sa dating hanapbuhay na pagbabasura at pamamagpag.
Ang iba namang pamilya na talagang walang makuhang materyales para sa
paggawa ng kanilang mga kabahayan ay tumitira na lamang sa mga ilalim ng tulay sa
Barangay 128, Smokey Mountain. Gamit ang malalaking tolda o tela, matatawag na agad
na tahanan ng kaaba-abang maralita ang isang lugar. Nang minsang nanatili hanggang alas-
9 ng gabi ang mananaliksik sa isang pamilya sa ilalim ng tulay, naramdaman niya ang
napakalamig na hanging humahampas sa tela na tabing ng “tirahan” ng isang pamilya.
Nakalulungkot na hindi ito alintana ng pamilya bagamat mayroon silang sanggol na halos
umubo na ng umubo sa lamig.
Ang mga mahihirap na pook na ito-Barangay 105, Barangay 128, Barangay 129 at
Barangay Payatas ay sumasalamin sa tunay na mundo ng mga maralitang mistula hiwalay
sa nakaririwasang bahagi ng Kalakhang Maynila. Sila ay karaniwang nakararanas ng
Pahina 172 ng 212
labelling47 at ostracism48, dahilan upang mahirapan lalo silang maka-alpas sa kuko ng
kagutuman. Ang kanila ring pang araw-araw na pamumuhay ay hindi pangkaraniwan sa
mga ordinaryong Pilipino. Matatawag itong alternative culture sapagkat taliwas ito sa
mainstream culture at umiiral ito sa ilalim mismo nito. Dahil sa matinding kahirapan at
kagutuman, dikta ng bituka ang sinusunod ng mga maralitang ito. Sa kanilang paghahanap
ng solusyon sa suliranin sa pagkain, hindi pamahalaan, subalit kapaligiran at ang mga
kondisyong nakapaloob dito ang nakapagbigay kasagutan laban sa istarbasyong
nararanasan nila.
47 Ang Labelling ay isang terminong pangsosyolohiya kung saan ikinakabit ang isang salita o pariralang may negatibong kahulugan sa isang tao. Halimbawa, dahil marumi ang kaanyuahan ng isang mamamayan, ikinokonekta na agad natin sa kanya ang mga terminong “magnanakaw” o “snatcher.” 48 Ang Ostracism naman ay unang ginamit ni Kipling Williams. Ayon sa kanya, ang Ostracism ay isang paraan kung saan ang isang tao ay hindi kinakausap ng ibang tao, at inihihiwalay sa mga pribelihiyo ng lipunan. (Williams, 2007)
Pahina 173 ng 212
APENDIKS B
Ang Tanikala ng Kahirapan sa Pilipinas
ni Cesar A. Mansal
Noong nakaraang taong 2015, inilabas ng Mga Nagkakaisang Bansa o United
Nations ang taunang Mithiing Pangkaunlaran ng Milenyo (Millenium Development Goals),
mga mithiing pandaigdigan na binubuo ng walong hangarin na naglalayong tuldukan ang
mga pandaigdigang problema na kalaban ng tao sa kanyang pag-unlad. Ang pinakauna sa
mga mithiing ito ay ang Goal No. 1: ERADICATE EXTREME POVERTY AND HUNGER.
Isang reyalidad ng buhay ang kahirapan at kagutuman at nais itong supilin ng samahan. Sa
maraming bansa hindi lamang sa Pilipinas, maraming mamamayan ang nagkukubli sa
dilim at walang makain. Ayon sa Mga Nagkakaisang Bansa o UN sa kanilang ulat, bumaba
ang tantos ng kahirapan mula pa noong nakalipas na dalawang dekada. Noong mga taong
1990s, halos kalahati ng populasyon sa mga papaunlad na bansa ay nabubuhay lamang sa
pamamagitan ng pagkita ng 1.25 dolyar kada araw. Bumaba ang bilang ng mga taong nasa
ganitong kalagayan ng 4% sa pagpasok ng taong 2015. Bukod pa rito, ang bilang ng mga
taong dumaranas ng undernutrition sa Ikatlong Mundo ay bumaba ng makalawang beses
mula noong taong 1990-1992 na may bilang na 23.3%. Nang dumating ang taong 2015,
bumaba ang bilang na ito sa 12.9%. Dagdag pa ng UN, marami nang estado ang
nagtagumpay upang makamit ng bahagya ang unang layunin sa Mithiing Pangkaunlaran
ng Milenyo. Gayunpaman, mintula hindi kabilang ang Pilipinas mga nagtagumpay na
estadong binabanggit ng UN.
Pahina 174 ng 212
Sa Pilipinas, malinaw na hindi nabibigyang sakatuparan ang goal #1 na ito sapagkat
marami pa ring Pilipino ang lubog sa kahirapan at kagutuman lalo na sa mga pook urban
kung saan nakatira ang pinakamaraming Pilipino sa bansa. Sa katunayan, ayon sa
International Food Policy Research Institute (IFPRI) sa kanilang global nutrition
report nitong 2014, hindi pa rin nakamit ng Pilipinas ang anim (6) na pinakamahahalagang
mithiing pang-kagutuman at kalusugan. Ang mga ito ay ang mga sumusunod:
1. Bawasan ng 40% ang kabansutan ng mga bata
2. Paliitin ng 50% ang bilang nga mga kababaihang mayroong anemia
3. Bawasan ng 30% ang bilang ng mga bagong panganak na underweight
4. Supilin ang pagdami ng mga batang nagiging overweight
5. Aumentuhin ng 50% ang exclusive breastfeeding sa mga bagong panganak
6. Bawasan ang bilang ng child wasting at panatilihin ito na hindi bababa sa 5%.
Ang anim na rekisitong ito ayon sa IFPRI ay may direktang kaugnayan sa isyu ng
kagutuman sapagkat ang malnutrisyon at hindi pagtatamo ng mga sustansya sa pagkain ay
bunga ng kagutuman sa isang bansa. Kung sapat ang pagkaing nairarasyon sa mga
mamamayan, hindi sila makararanas ng anemia, kabansutan, underweightness,
overweightness, at child wasting.
Samantala, noong 2014, sinasabi ng mga ekonomista na ang Global Hunger Index ng
Pilipinas ay mas bumaba sa loob ng dalawang puntaon, isang magandang pangitain ayon
sa ilang mga optimistikong eksperto. Kinokompyut ang GHI sa pamamagitan ng mga datos
ng isang bansa patungkol sa malnutrisyon, child mortality, at child underweight. Noong
1990, ang GHI ay nasa 20.1% na bumaba sa 17.9% noong 2000. Pagsapit ng taong 2014,
ang GHI ay mas bumaba pa sa 13.1%. Samakatwid, mas bumaba ang tantos ng kagutuman
Pahina 175 ng 212
sa bansa, sapagkat noong 1990, minarkahan itong “alarming” batay sa GHI, samantala,
pagsapit ng 2014, pinalitan ang marka ng “serious.” Upang masabing tunay na bumaba ang
GHI, isang rekisito na bumaba ito sa 5%, isang bagay na hindi nangyayari sa bansa.
Samakatwid, ang pagiging “serious” na marka ng Pilipinas sa batay sa GHI ay hindi
signipikante, sapagkat nasa estado pa ri tayo ng maraming nagugutom.
Sa kasalukuyan, patuloy pa rin na nahuhuli ang Pilipinas sa mga tinagurian nang Tiger
Economies ng rehiyong Timog-Silangang Asya- Thailand, Malaysia, Vietnam at Indonesia
pagdating sa usapin ng Global Health Index.
Narito ang ilan pang mga datos ng GHI ng iba pang mga estado ayon sa 2014 na ulat
ng International Food Policy Research Institute (IFPRI) na pinamagatang Global Health
Index: The Challenge of Hidden Hunger.
Mga Bansa/Estado 1990 1995 2000 2005 2014
1. Mauritius 8.3 7.6 6.7 6 5
2. Thailand 21.3 17.3 10.2 6.7 5
3. Albania 9.1 6.3 7.9 6.2 5.3
4. Colombia 10.9 8.2 6.8 7 5.3
5. China 13.6 10.7 8.5 6.8 5.4
6. Malaysia 9.4 7 6.9 5.7 5.4
7. Peru 16.1 12.4 10.6 10 5.7
8. Syrian Arab Republic 7.8 6.1 5 5.1 5.9
9. Honduras 14.6 13.9 11.2 9 6
10. Suriname 11.3 10.1 10.9 9 6
Pahina 176 ng 212
11. Gabon 10 8.6 7.8 7.4 6.1
12. El Salvador 10.8 8.8 7.9 6.4 6.2
13.Guyana 14.5 10.9 8.1 7.9 6.5
14. Dominican Republic 15.6 11.5 9.9 9.6 7
15.Vietnam 31.4 25.4 17.3 13.1 7.5
16. Ghana 27.2 20.2 16.1 11.3 7.8
17. Ecuador 14.9 11.9 12 10.3 7.9
18. Paraguay 9.2 7.4 6.8 6.3 8.8
19. Mongolia 20.3 23.1 18.5 14.1 9.6
20. Nicaragua 24 19.7 15.4 11.4 9.6
21. Bolivia 18.6 16.8 14.5 13.9 9.9
22. Indonesia 20.5 17.8 16.1 15.2 10.3
23. Moldova - 7.9 9 7.4 10.8
24. Benin 22.5 20.5 18 15.3 11.2
25. Mauritania 23 18.7 17.1 14.4 11.9
26. Cameroon 23.3 24.6 21.3 16.6 12.6
27. Iraq 8.6 11.9 12.8 11.6 12.7
28. Mali 27.2 27.2 24.8 20.7 13
29. Lesotho 13.1 15.4 14.6 15 13.1
30. Philippines 20.1 17.5 17.9 14.7 13.1
31. Botswana 15.6 16.5 18.1 16.8 13.4
Pahina 177 ng 212
Ang mga bansang kabilang sa ranggong #1 hanggang #31 batay sa Global Hunger
Index ng Internatonal Food Policy Research Institute noong mga taong 1990, 1995, 2000,
2005, 2014
Grapikang pagsasalarawan ng mga bansang kabilang sa ranggong #1 hanggang #31 batay sa Global Hunger
Index ng Internatonal Food Policy Research Institute noong taong 2014
Sa pinakabagong inilabas naman na sarbey ng SWS noong taong 2015, lumalabas na
11.4 milyong pamilyang Pilipino pa rin ang naghihirap at nagugutom. Samantala, inilabas
ayon sa taunang ulat ng Global Finance Magazine (2015), ang Pilipinas ay nasa pang-68
ranggo sa pinakamahirap na bansa sa buong daigdig. Isa na itong pagpapatunay sa
kabalintuaan ng sinasabing pag-unlad ng pamahalaang Aquino.
Bagama’t ayon sa mga datos ng Social Weather Station noong pagbubukas ng 2015 ay
bumaba ang tantos ng kagutuman sa bansa, iba naman ang lumalabas sa mga pag-aaral at
sarbey ng internasyunal na ulat (Rodriguez, 2015). Iniulat ni Kalihim ng Agrikultura
5 5 5.3
5.3 5.4
5.4 5.7 5.9 6 6 6.1 6.2 6.5 7 7
.5 7.8 7.9 8
.8 9.6
9.6 9.9 10
.3
10
.8
11
.2
11
.9
12
.6
12
.7
13 13
.1
13
.1
13
.4
1.
MA
UR
ITIU
S
2.
TH
AIL
AN
D
3.
AL
BA
NIA
4.
CO
LO
MB
IA
5.
CH
INA
6.
MA
LA
YS
IA
7.
PE
RU
8.
SY
RIA
N A
RA
B …
9.
HO
ND
UR
AS
10
. S
UR
INA
ME
11
. G
AB
ON
12
. E
L S
AL
VA
DO
R
13
.GU
YA
NA
14
. D
OM
INIC
AN
…
15
.VIE
TN
AM
16
. G
HA
NA
17
. E
CU
AD
OR
18
. P
AR
AG
UA
Y
19
. M
ON
GO
LIA
20
. N
ICA
RA
GU
A
21
. B
OL
IVIA
22
. IN
DO
NE
SIA
23
. M
OL
DO
VA
24
. B
EN
IN
25
. M
AU
RIT
AN
IA
26
. C
AM
ER
OO
N
27
. IR
AQ
28
. M
AL
I
29
. L
ES
OT
HO
30
. P
HIL
IPP
INE
S
31
. B
OT
SW
AN
A
2014
Pahina 178 ng 212
Proceso J. Alcala kay Pangulong Pinoy na batay sa datos na inilabas ng SWS, sinasabing
ang self-rated hunger sa mga kabahayan ay bumaba mula 19.5% patungong 18.3%. Ang
hunger incidence naman sa Pambansang Punong Rehiyon ay bumaba mula 23.5%
patungong 16% nitong taong 2014. Ang proporsyon naman ng mga pamilyang dumaranas
ng involuntary hunger ay bumaba mula Disyembre 2014 hanggang Marso 2015- mula
17.2% patungong 13.5%. Ang 3.7 puntos na pagbabang ito ay katumbas sa bilang na
800,000 na pamilyang hindi na dumaranas ng involuntary hunger at ang 13.5% ng mga
Filipinong nagugutom ay katumbas naman ng 3 milyong katao- na kung iisipin, ay isang
malaking dagok pa rin sa ating bansa.
Ang ulat na ito ni Kalihim ng Agrikultura Proceso J. Alcala patungkol sa sarbey ng
SWS (Social Weather Station) ay nagresulta sa iba’t ibang negatibong pagtingin ng mga
eksperto sa nutrisyon, karapatang pantao at kapaligiran (Chavez, 2015). Ayon kay Virginia
Benosa-Llorin, isang tagapagsulong ng Greenpeace sa Pilipinas at Palamuhayang
(Ecology) pang-Agrikultura, ang mga datos na inilalabas ng SWS nitong nakalipas na taong
2014-2015 ay hindi tumutugma sa bawat isa. Ang mga datos ng SWS noong taong 2014 at
nitong kakalabas lamang na datos ngayong 2015 ay hindi “proportionate.”
Anong impormasyon ang hindi sinasabi ng sarbey ng SWS? Nitong taong 2014, ang
produksyon sa agrikultura ay mas lumaki kumpara sa mga nakaraang taong. Ayon sa datos
na inilabas ng Philippine Star (Enero 22, 2015), ang umabot sa 1.83% ang itinaas ng
produksyon sa agrikultura noong 2014, kumpara sa 1.12% na produksyon noong 2013.
Ngunit ano nga ba ang dahilan kung bakit marami pa ring nagugutom na mga Pilipino?
Ang kasagutan ay dahilan sa inflation, o ang pangkalahatang pagtaas ng presyo ng mga
bilihin sa bansa. Noong 2013, ayon sa ulat ng Philippine Statistics Authority, tumaas sa
Pahina 179 ng 212
4.1% ang taunang inflation rate ng Pilipinas kumpara sa 3.0% na taunang inflation rate
noong 2013. Kasabay ng pagtaas ng mga bilihin, ay ang hindi pa rin sapat na kita ng mga
manggagawa at bilang ng maraming walang hanapbuhay sa bansa. Dahil dito, marami pa
ring mga Pilipino ang kinukulang sa mga sapat na salapi upang matustusan ang kanilang
mga pangangailangan. Dahilan ito upang patuloy na malugmok sa piitan ng kahirapan at
kagutuman ang maraming Pilipino.
Pahina 180 ng 212
APENDIKS C
Kagutuman sa Iba’t Ibang Panig ng Mundo
(Bahagi ng Pagsusuri ng mga Kaugnay na Literatura)
ni Cesar A. Mansal
Sa kasalukyan, maraming bansa sa mga Ikatlong Daigdig ang patuloy na pinipighati
ng kagutuman. Magkakaiba man ang kultura ng iba’t ibang mamamayan ng daigdig,
mistula pinag-iisa naman sila ng isang kultura ng kagutuman o culture of hunger (Warnock,
1987).
Water Lilies: Tagapagligtas sa mga Kumakalam na Sikmura sa Timog Sudan
Ang Timog Sudan na may kabiserang Juba ay isang bansang matatagpuan sa
Hilagang Silangang bahagi ng Aprika. Halos lahat ng mga taong naninirahan dito ay may
relihiyong Islam. Ang Timog Sudan o Republika ng Timog Sudan ay isang bagong
estadong kumalas mula sa Sudan noong Hulyo 9, 2011. Para sa mga mamamayan nito,
isang napakagandang yugto sa kanilang kasaysayan ang pagsasarili. Gayunpaman, sa
kabila ng magandang kwento ng pagiging independente ng Timog Sudan, sa kasalukuyan
ay nababalot ito ng pighati at kagutuman.
Ayon sa isang ulat ng Famine Early Warning Systems Network (May to September
2014), nagsimula ang matinding kagutuman sa Timog Sudan nang nagkaroon ng matinding
tensyon sa pagitan ng pamahalaan ng bansa (Government of the Republic of South Sudan)
at sa oposisyon nito (South Sudan People’s Liberation Army in Opposition) noong
Disyembre 2013. Ayon sa ulat, pinaratangan ni Pangulong Salva Kiir ang kanyang Bise
Pahina 181 ng 212
Pangulong si Riek Machar ng coup d’ etat na siyang nagpasiklab ng digmaang sibil sa
kanilang bansa. Nagtulak ang pangyayaring ito upang manirahan sa ibang estado ang ilang
mga Sudanese at ang mga natirang milyung Sudanese naman ay napuwersang iwanan ang
kanilang mga tahanan upang tumungo sa pook na masusukal at matubig upang mapalayo
sa mga panganib ng labanan at tunggalian. Bunga ng mahigit kumulang na isang taon nang
digmaan sa bansa, sa mga bagong lugar na ito ay binisita ang mga Sudanese ng isa na
namang anyo ng kahirapan at pighati.
Sa isang pag-aaral na inilabas ng Samaritan’s Purse International Relief (2014) sa
bayan ng Mayendit sa Timog Sudan, napag-alamang isang napakalaking suliranin ang
pagkakaroon ng malinis na tubig. Bunga ng digmaan sa bansa, kaunting pondo lamang ang
nailaan para sa pagpapagawa ng mga poso sa bayan. 15 ang matatagpuang poso sa lugar
ngunit 5 lamang dito ang gumagana. Bukod dito, sa 5 posong gumagana, 3 lamang ang
nagagamit ng mga tao sa paginom dahil ang natitirang dalawa ay may kakaibang lasa at
kulay. Ayon sa mga nakatira sa lugar, mataas ang lebel ng asin sa tubig 49 sa mga poso, at
nitong kamakailan lamang, pati na rin ang dalawang posong gumagana ay kuntaminado na
rin ng mga asin. Dahil dito, ang ilang mamamayan ng lugar ay umiinom na lamang ng mga
tubig sa mga batis at ilog. Naniniwala silang mas nakamamatay ang asin sa mga tubig sa
poso kaysa sa mga mikrobyong nasa tubig sa ilog at batis.
Bukod sa suliranin sa tubig, isa pang pinakamalaking katanungan araw-araw sa
mga Sudanese sa bansa ay kung ano ang kanilang kakanin sa araw-araw. Ang Samahang
Care International ay naglabas ng isang pag-aaral na pinamagatang CRITICAL
49 Ang lebel ng asin sa tubig ay tinatawag na Salinity.
Pahina 182 ng 212
DIAGNOSIS: The Case of Placing South Sudan’s Healthcare System at the Heart of the
Humanitarian Response (2014). Sa pag-aaral na ito, kinapanayam ang mga kababaihang
Sudanese at inalam ang kanilang pang-araw-araw na pamumuhay. Sa pakikipag-usap sa
kanila ay napag-alamang walang pagkain ang makukuha sa kanilang bagong lugar. Umaasa
lamang ang mga tao roon sa mga halamang nakapaligid sa kanila at sa mga gatas ng
kanilang mga bakang may sakit. Nagtatanim ang mga Sudanese sa kanilang lugar ng mga
mais at iba pang mga pananim at kinakain nila ang mga ito kahit ang mga pananim na ito
ay hilaw pa. Dagdag pa rito, tinangka ng ilang Sudanese na tumungo sa pinakamalapit na
pamilihan upang ipagbili ang kanilang mga alagang baka. 3 araw ang layo ng
pinakamalapit na pamilihan sa kanilang lugar at naipagbibili ang kanilang mga baka sa
murang halaga lamang dahil sa mataas na inflation rate 50ng mga produkto. Ngunit sa
paglipas ng panahon, nang dumoble ang populasyon sa lugar, naubos din ang kanilang mga
pananim. Sapagkat malapit sa ilog ang kanilang mga bagong tahanan, nagkaroon ng
bagong maihahain sa hapag-kainan ang mga Sudanese- ang water lilies.
Sa paraan ng paghahain ng mga water lilies, ay isa-isang kinukuha ng mga
kababaihang Sudanese ang mga ito mula sa mga ilog at pampang. Ang mga buto ay
inihihiwalay sa iba pang bahagi ng halaman. Ang mga buto ay dinudurog at pinipino at
saka inihahalo sa tubig at kapag daka’y pinakukuluan. Kulang sa bitamina at mineral ang
mga pagkaing kagaya nito, at mayroong ding mga mikrobyong kasama ang mga water
lilies lalo na’t madudumi ang mga ilog kung saan matatagpuan ang mga water lilies.
Mayroong mga mikrobyong hindi nangamamatay sa init 51kahit pakuluan. Ang ganitong
50 Ang Inflation rate ay ang malakihang pagtaas sa pangkalahatang halaga ng mga bilihin. 51 Ang mga mikrobyong hindi namamatay sa mataas na temperature ay tinatawag na Thermophic Bacteria.
Pahina 183 ng 212
mga senaryo ay bunga lamang ng naaantalang pagtatanim at pag-aani ng mga magsasaka
bunga ng tuloy-tuloy na kaguluhan sa bansa. Isa pang nakababahalang bagay patungkol sa
mga water lilies ay ang paraan ng pagkuha ng mga ito. Ang mga water lilies ay isang
gawaing ikinamamatay din ng ilang mga mamamayan ng Sudanese, sapagkat mayroong
mga nakatirang iba’t ibang hayop katulad ng buwaya at ahas sa mga ilog. Dagdag pa rito,
ang pagkakaroon ng mga water lilies ay hindi panghabang-buhay. Dahil sa dumodobleng
populasyon ng mga Sudanese, paubos na ng paubos ang suplay ng water lilies.
Nakalulungkot isiping ang isang kakalayang estado ay puno ng pighati at pagdurusa.
Mud Cookies ng Haiti: Putik ay Lamang Tiyan Din
Kung sa bansang Timog Sudan ay laganap ang pagkain ng mga water lilies, sa Haiti
52 naman ay patok na patok sa mga masang Haitian ang pagkain ng mga biskwit na hindi
gawa sa harina. Ang mga biskwit na ito ay tinatawag na Mud Cookies o Dirt Cookies dahil
sila ay gawa sa putik na kulay dilaw na hinahaluan ng kaunting asin, vegetable shortening
at iba pang pampalasa. Sa isang magazine na inilabas ng Danita’s Children (March 2008,
Volume 1, Issue 1), isinalarawan ang kalakaran ng paggawa at pagtitinda ng mga mud
cookies sa mga pamilihan at likuang-daan sa Haiti.
Dahil sa patuloy na pagtaas ng mga presyo ng mga bilihin- gulay, prutas, at karne
sa Haiti (Sletten at Egset, 2004), nagsulputan ang mga produktong Mud Cookies. Noong
una, ang mga mud cookies sa Haiti katulad sa ibang bansa ay ginagamit lamang upang
gamutin ang mga karamdamang nalulunasan nito, halimbawa ay ang pagkalason. Sa
katunayan, maski ang mga ibon at hayop sa kalikasan ay kumokonsumo nito kapag
52 Ang Haiti ay isang bansang matatagpuan sa Carribean. Ito ay may kabiserang Port-au-Prince. Ang mga tao rito ay gumagamit ng wikang Pranses at Haitian Creole sa kanilang pakikipagtalastasan.
Pahina 184 ng 212
nararamdaman nilang may nakain silang toxin at iba pa. Ngunit nang lumaon, nagbago ang
gampanin ng mga mud cookies sa buhay ng mga Haitians. Mula sa pagkonsumo sa mga ito
dahil sa pangkaramdamang usapin, naging pamatid gutom ang mga biskwit na ito sa mga
umaalab na sikmura ng mga Haitians. Nang tumagal, hindi na pamatid gutom ang mga mud
cookies ng Haiti, sapagkat kinokonsumo na ang mga ito ng tatlong beses sa isang araw ng
mga Haitians, bilang agahan, tanghalian, at hapunan. Samakatwid, ang mga biskwit na ito
ang normal nang pagkain ng mga tao sa bansa. Ayon sa isang peryodiko ng The Haitian
Health Foundation (2008), ang mga putik na pinanggagawa ng mga biskwit na ito ay
kinukuha pa ng mga bata at matatandang masa ng Haiti mula sa ilalim ng mga ilog at kundi
rito ay sa mga clay mula sa mga kagubatan sa bansa. Lumalabas, hindi rin isang madaling
bagay ang kumuha ng mga putik sa paglikha ng mud cookies. Ang rumaragasang tubig
mula sa mga ilog ay maaaring tumangay sa mga batang kumukuha ng putik mula sa mga
ilog.
Iba-iba ang pagtingin ng mga siyentipiko patungkol sa isyung ito ng mud cookies
(Katz, 2008). Sinasabi ng ilang eksperto na ang dumi mula sa mga biskwit na ito ay
maaaring magdulot ng mga malulubhang karamdaman. Sa kabilang panig, ayon naman sa
ibang eksperto sa Medisina, ang pagkonsumo ng mga mud cookies ay maaaring magdulot
ng immunity sa katawan laban sa mga sakit at mikrobyo. Ano man sa mga pag-aaral na ito
ang makatotohanan, ang pagkakaroon ng mga mud cookies o dirt cookies sa Haiti ay isang
masamang tanda ng matinding kagutuman sa kanilang bansa. Hindi makatarungang hayaan
na lamang ang pagkonsumo ng putik ng Haitians sapagkat hindi ito tunay na pagkain. Ang
pamahalaan ng Haiti, kasama ang mga kapitalistang bansa na nakikinabang sa likas na
Pahina 185 ng 212
yaman ng Haiti habang nagdurusa ang masa nito ay may mabigat na pananagutan hinggil
sa paglaganap ng istarbasyon sa bansa.
Ang Kagimbal-Gimbal na Kalagayan ng mga Taga-Hilagang Korea
Nang una nating aralin ang Kasaysayan ng Mundo, napag-alaman natin kung gaano
kayaman ang bansang Korea hindi lamang sa kasaysayan mula sa mala-alamat na kuwento
ng Chosun, kundi kahit sa mga likas na yamang nagagamit ng mga mamamayan ng
sibilisasyon nito. Ngunit sa kasalukuyan, ang dating mayamang bansa ng Hilagang Korea
ay pinamamahayan ng sindak at kagutuman.
Sinasabing ang estado ay binuo ng mga mamamayan upang matugunan ang
kanilang mga pangangailangan at maisulong ang kagalingang pangkalahatan. Kapag
dumating ang puntong hindi na natutugunan ng pamahalaan ang mga pangangailangang ito
ng mga mamamayan, nagiging isang failed state ang buong estado (Potter, 2004). Dagdag
pa rito ng Amnesty International (2004) sa kanilang isang ulat, isang malaking paglabag
ng pamahalaan sa karapatang pantao ang pagtanggi at pagkakait sa mga seguridad, tubig,
at pagkain sa mga mamayang nasasakupan nito. Sa kasalukuyan, inilalaan ng pamahalaan
ng Hilagang Korea ang pinakamalaking pondo nito sa pagpapalipad ng mga rocket at
pagpapaunlad pa ng militar at mga programang pang-nukleyar, samantala, ang mga
programang dapat sana’y nakapagbibigay ng maraming hanapbuhay at pagkain sa mga
mamamayan nito ay napapabayaan. Ang mga sakahan ay naiiwang tigang kasama ang ilan
pang mga gawaing pang-agrikultura. Ang mga mamamayan nito ay nababalot ng takot sa
tuwinang sila ay napagdidiskitahan ng mga sundalo ng pamahalaan.
Pahina 186 ng 212
Ngunit sa lahat ng dinaranas ngayon ng mga Koreano, ang pinakamasaklap dito ay
ang matinding kagutuman (Haggard at Noland, 2005). Ang kasalatan sa pagkain ang
nagtutulak sa mga taga-Hilagang Korea upang limitahan ang kanilang pagkain sa isang
araw, mula 3 ay nagiging 2 o 1 beses na lamang. Karaniwan silang naghahanda sa kanilang
mga hapag-kainan ng mga produktong kanila mismong itinatanim sa kanilang mga
bakuran. Ngunit minsan, dahil sa iba’t ibang gawaing militar at nukleyar ng bansa, nasisira
ang mga pananim at walang nagagawa ang mga Koreano kundi humanap ng ibang
makakain. Sa isa pang ulat ng Amnesty International (2010), inilarawan kung paano
kumakain ang maraming pamilya ng Korea ng mga damo, mga mushroom, at iba pang mga
halamang nakatanim sa paligid kahit walang pagkaklasipika o pagsusuring ginawa kung
maaaring kainin ang mga ito. Ang mas nakagigimbal pa rito, ang ibang mga pamilyang
wala na talagang makain ay napuwersa nang kumain ng lupa kasama ang mga ugat ng mga
halamang nakatanim dito. Noong 2013, inimbitahan ng U.N.’s Human Rights Council at
ng U.N. Commission on Inquiry ang pamahalaan ng Hilagang Korea upang tingnan nila
ang mga ebidensyang hawak ng U.N. patungkol sa mga paglabag sa mga karapatang pantao
ng nasabing bansa. Kasama sa mga ebidensiyang ito ang panayam sa 100 Koreanong
biktima di umano ng kagutuman at panggigipit ng kanilang pamahalaan. Kasama rin dito
ang mga litratong kuha ng mga satellite sa bansa patungkol sa pamumuhay ng mga tao.
Ngunit sa huli, hindi ito pinaunlakan ng mga pamahalaan ng Hilagang Korea. Sa isa
namang pahayagang North Korea Today (2008) ng Research Institute for North Korean
Society, iniulat na mayroong mga pamilyang nakakakain ng tatlong beses sa isang araw.
Ang kanilang kinokonsumo ay mga patatas. Ayon pa sa ulat, nakalulungkot isiping sa
bansang ito, ang kanilang pambansang pagkaing Kimchi ay nabibili o nagagawa lamang
Pahina 187 ng 212
ng mga nakaaangat na pamilya sa kanilang bansa samantala hindi ito magawa ng mga
masang Koreano. May mga ulat din na gumagamit ng tubig na may asin ang mga Koreano
bilang pamalit sa kanilang Kimchi Soup.
Isang pinaka-nakaririmarim na balitang inilabas ng mga online news sa internet
kasama ang CNN News kamakailan lamang ay nang mapabalita ang paglaganap ng
cannibalism sa bansa. Sa isang panayam ng isang Koreanang nakulong sa mga selda ng
Hilagang Korea ay nagtangkang lumabas sa publiko at nagsalita sa media patungkol sa
mga nasaksihan niyang malalagim na senaryo sa selda. Ang babae ay nagngangalang Kim
Hye Sook. Aniya, dahil sa matinding kagutuman, nagawang patayin ng isang ina ang
kanyang anak upang ito ay kainin. Naulit ulit ang parehas na insidente sa maraming
pagkakataon sa iba pang mga ina at kanilang mga anak sa loob ng selda. Samantala, sa
labas ng mga rehas ng kulungan, sa probinsiya ng Hwanghae, isang lalaki ang binitay sa
pamamagitan ng punlo53 matapos niyang patayin ang dalawa niyang anak upang kainin.
Dagdag pa rito, napabalita rin ang isang lalaki na hinukay ang puntod ng kanyang apo at
kinain niya ang mga labi nito.
Madami na, Masarap pa: Ang Pagkain ng Insekto Kontra Kagutuman
Sinasabi ng mga eksperto na ang mga insekto ay ang pinakamabilis magparami na
uri ng organismo sa mundo, kasunod sa mga microorganism. Mula pa noong nakalipas na
libo-libong taon, kumakain na ang mga tao ng iba’t ibang insekto. Iba iba ang kadahilanan
ng pagkonsumo ng insekto sa iba’t ibang kultura. Ang iba ay kumokonsumo nito dahil sila
ay wala nang makain. Ang iba ay kumakain nito bilang bahagi ng kanilang kultura.
53 Punlo = Baril, Gun
Pahina 188 ng 212
Samantala, ang iba pa ay kumokonsumo nito bilang nakasanayan ng parte ng hapag-kainan
(Durst at Shono, 2008).
Dahil sa iba’t ibang krisis sa pagkain na tumatama sa iba’t ibang estado sa bawat
bahagi ng mundo, naisipan ng taong kainin ang napakaraming suplay ng insekto (Riggi,
Veronesi, Verspoor at MacFarlane, 2013). Nang lumaon, ang paggamit ng mga insekto
bilang emergency foods ay nauwi sa kasanayan at kultura ng mga sumunod pang
henerasyon sa iba’t ibang bansa. Sa bansang Benin sa Aprika, halimbawa ay karaniwan
nang gawain ng mga mamayan nito ang humuli ng iba’t ibang uri ng insekto sa kagubatan
upang kainin. Sa katunayan, nagawa ng lokal na pamahalaan sa Benin ang pagkaklasipika
ng mga uri ng insektong maaaring kainin at hindi dapat kainin. Sa kabila nito, ayon sa
kanila, kailangan pa rin ng mas malalim na pag-aaral patungkol sa pagkonsumo ng mga
insekto. Sa bansang Thailand, laganap ang iba’t ibang bilihan ng mga insekto saan mang
bahagi nito. Iba iba rin ang mga kapamaraanan ng pagluluto ng mga insekto sa Thailand.
Piniprito, inihahalo sa mga kanin, at iba pa.
Sa kabila ng pagiging madali sa pagkuha ng mga insekto, at sa kabila ng mga pag-
aaral patungkol sa mayamang mga protina ng mga insekto, hindi pa rin lubos at ganap ang
pag-aaral sa lahat ng uri ng insekto sa kagubatan at pamayanan. Sa isang pag-aaral ng Food
and Agricultural Organization ng United Nations (2013), sinasabing ang epekto ng
pagkonsumo sa ilang insekto ay hindi pa rin isang ganap na pananaliksik. Bukod sa allergy
na maaaring makuha mula sa pagkonsumo ng mga insekto, maaari ring makakuha ng mga
malulubhang sakit kagaya ng Malaria at iba pang sakit na nakukuha sa pagkain ng insekto.
Ang ilang mga larva rin ng mga insektong may mga microorganism ay may pagkakataong
hindi namamatay sa init. Sa kabila nito, dahil sa matinding kagutuman sa maraming bahagi
Pahina 189 ng 212
ng daigdig, hindi pa rin matatawaran ang halagang ibinibigay ng mga insekto sa milyun-
milyong kumakalam na sikmura mula Afrika at Asya patungong Timog Amerika. Dahilan
ito kung bakit ang maraming developing countries ay nakadepende na sa pagkain ng
maraming mga insekto.
Ang lahat ng mga uri ng pagkaing ito na nabanggit ay iilan lamang sa mga anyo ng
kagutuman na sumisira sa milyun-milyong buhay sa ibabaw ng mundo. Ang pagkakaroon
ng mga panibagong kapamaraanan upang maibsan ang mga kumakalam na sikmura ay isa
lamang tanda ng pagpupunyaging mabuhay ng tao. Ang kagutuman ay isang
pandaigdigang suliraning umiiral sa lahat ng bansa. Walang bansa ang makapagsasabing
lahat ng kanyang mamamayan ay sagana sa pagkain o dili kaya’y wala sa kanyang
nasasakupan ang hindi nagugutom. Ang mga mukha ng istarbasyon na ipinakita sa
seksyong ito ay umiiral sa mga pook rural sa mga papaunlad na bansa. Sa kabilang bansa,
nakababahala at nakagigimbal man ang mga nararanasan ng mga taga-rural, iba naman ang
anyo ng kahirapang dinaranas sa mga pook urban. Ang buhay sa pook urban ay pinalalala
ng mga kondisyong unti-unting lumuluray sa kalusugan at buhay ng mga maralita- walang
bukid o bundok, walang malinis na tubig, walang mahusay na pabahay, walang kuryente,
laganap ang kriminalidad, pagiging bukas na bukas sa mga sakit, mikrobyo, polusyon, at
mataas na tantos ng kawalan ng hanapbuhay.
Pahina 190 ng 212
APENDIKS D
Questionnaire #1: Mga Katanungan para sa mga Kumakain ng Pagpag
Isang mapagpalayang araw! Ako si Cesar A. Mansal, isang mag-aaral ng Araling
Pangkaunlaran mula sa Unibersidad ng Pilipinas (University of the Philippines). Ako po
ay gumagawa ng isang pag-aaral patungkol sa kawalan ng seguridad sa pagkain, kahirapan,
at kagutuman sa Pilipinas na ang batayan ay ang pagkain ng Pagpag ng mga Pilipino. Sa
aking pag-aaral, ako ay nangangailangan ng sarbey mula sa 30 indibidwal o pamilya upang
makamit ko ang mga rekisito sa aking pananaliksik. Tinitiyak ko po sa inyo na ang inyong
tugon ay magiging kompidensyal at gagamitin lamang para sa pang-akademikong
pananaliksik. Marami pong salamat!
BACKGROUND:
Pangalan:______________________________________ Kasarian: □ Lalaki □ Babae
Edad:___________Tirahan:______________________________________________________
_______
______________________________________________________________________________
_______
Katayuang sibil: □ Walang Asawa □Kasal □Hiwalay □Biyuda/Biyudo
□Live in
Bilang ng kasama sa tahanan: ______ Pinakamataas na tinapos sa pag-
aaral:___________________
1. Ano ang inyong pinagkakakitaan?
________________________________________________________________________
______
2. Magkano sa iyong tantiya ang kinikita mo kada-araw?
□ 300 pababa
□ 300-500
□ 500-1000
□ 1000-3000
□ 3000-pataas
3. Gaano kasapat ang inyong kinikita upang masustentuhan ang pangangailangan ng iyong
pamilya?
□ Sapat na sapat □ Sapat lang □ Hindi gaanong sapat □ Kulang na kulang
Pahina 191 ng 212
Iba pang tugon: ______________________________________________________
Sa Nagbabasura:
4. Bakit mo piniling magbasura?
(Maaaring pumili ng higit sa isang sagot)
□ Nakasanayan ko na ang pagbabasura.
□ Sa hanapbuhay na ito ko lamang natutugunan ang pangangailangan ng pamilya ko.
□ Wala na akong iba pang makuhang hanapbuhay
Iba pang tugon ______________________________________________________
5. Sa paanong paraan mo natutugunan ang pangangailangan ng pamilya mo sa pagbabasura?
(Maaaring pumili ng higit sa isang sagot)
□ Nakapagdadala ako ng salapi para pamilya ko.
□ Nakapagdadala ako ng pagkain sa pamilya ko.
Iba pang sagot _____________________________________
6. Mayroon ka pa bang ibang kaanak na nagbabasura?
□ Oo □ Wala na
Kung mayroon, ilan sila? _____________________________________
7. Kung magkakaroon ng pagkakataon, pipiliin mo bang magkaroon ng iba pang hanapbuhay?
□ Oo □ Hindi
Bakit?
________________________________________________________________________
______
________________________________________________________________________
______
PAGPAG: Eating Patterns:
8. Ilang beses ka kumakain kada araw?
□ 1-2 □ 3-4 □ 5-7 □ 7-higit pa
Ano-ano ang kadalasang inihahain niyo bilang ulam o pagkain sa inyong hapag-kainan?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Pahina 192 ng 212
9. Gaano kayo kadalas kumakain ng Pagpag?
□ 1-2 beses □ 3-4 beses □ 5-7 beses □ 7-higit pa
10. Ano po ba yung Pagpag? Bakit siya tinatawag na Pagpag?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
11. Mayroon bang iba’t ibang uri ng Pagpag? Ano-ano ang mga iyon?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
12. Paano kayo kumukuha ng Pagpag?
□ Bumibili ng Pagpag
□ Kami mismo ang kumukuha ng mga ito mula sa mga basurahan
□ Mayroon kaming trak na taga-kuha ng mga Pagpag na aming kinakain
Iba pang tugon:
_____________________________________________________________
13. Bakit kayo kumakain ng Pagpag?
(Maaaring pumili ng higit sa isang sagot)
□Masarap
□Napipilitan lamang
□Mura
□Madami at nakasasapat sa buong pamilya
□Nakasanayan lamang
Iba pang tugon:
________________________________________________________________
13. Paano mo nalaman ang pagkain ng Pagpag?
□Natutunan mula pa sa mga magulang at lolo at lola
□Natutunan lamang dahil sa mga kaibigan at kapitbahay
Iba pang tugon
________________________________________________________________
14. Gaano katagal ka nang kumakain ng Pagpag?
□ Wala pang isang taon □ 1-2 taon □ 3-4 na taon □ 5- higit pang taon
15. Paano ninyo inihahain ang Pagpag?
(Maaaring pumili ng higit sa isang sagot)
□ Niluluto □ Direktang kinakain
Pahina 193 ng 212
Iba pang
tugon:__________________________________________________________________
Kung niluluto, sa paanong paraan ninyo ito niluluto?
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
16. Sa palagay ba ninyo ay namamatay ang mga mikrobyong nasa Pagpag sa paraan
ninyo ng paghahain ng Pagpag?
□ Oo □ Hindi □ Ewan ko
Bakit?_______________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
17. Nagawa niyo na po bang magrekumenda ng pagkain ng Pagpag sa iba pang mga
kaibigan o kamag-anak na wala ring makain? Bakit?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
18. Sa inyong palagay, natutugunan ba ng pagkain ng Pagpag ang mga nutrisyon na
kinakailangan ng inyong katawan?
□ Oo □ Hindi □ Ewan
Bakit?
________________________________________________________________________
19. Nagkasakit ka na ba o nakaramdam ka na ba ng masamang pakiramdam dahil sa pagkain
ng Pagpag?
□ Oo □ Hindi
20. May kakilala ka bang nagkasakit na o nakaramdam na ng masamang pakiramdam dahil sa
pagkain ng Pagpag?
□ Oo □ Hindi
21. Ayon sa mga eksperto at doktor, ang pagkain ng Pagpag ay hindi nakabubuti sa katawan
ng isang tao. Naniniwala po ba kayo rito?
□ Oo □ Hindi
22. Masasabi mo bang halos lahat sa inyong lugar ay kumakain ng Pagpag?
□ Oo □ Hindi
Pahina 194 ng 212
Bakit?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
23. Kung magkakaroon ng pagkakataon, titigil ka ba sa pagkonsumo ng Pagpag kapag
nagkaroon ka ng iba pang hanapbuhay?
□ Oo □ Hindi
Bakit?
________________________________________________________________________
24. Mayroon ka bang naririnig na batikos/panlalait mula sa ibang tao dahil sa pagkain mo ng
Pagpag?
□ Oo □ Wala
Ano-ano ang mga halimbawa ng mga ito?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Paano ka tumutugon dito?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
25. Sa palagay mo, sino ang dapat managot dahil sa pagkain ng Pagpag ng mga Pilipino?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Bakit?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
26. Ano ang iyong mairerekumenda sa pamahalaan patungkol sa pagkakaroon ng mga
pagkaing Pagpag?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Pahina 195 ng 212
APENDIKS E
Mga Katanungan para kay Prof. Christle Cubelo
Nutritionist-Dietitian (RND), Eksperto sa Larangan ng Public Health Nutrition
Kolehiyo ng Pantahanang Ekonomiya, Unibersidad ng Pilipinas Diliman
1. Ano po ba ng kahulugan ng Food Poverty? Ano po ang kaibahan nito sa Food
Insecurity?
2. Mataas po ba ang lebel o rate ng Food Poverty sa bansa?
3. Ano po ang kahulugan ng Malnutrition? Ano po ang kaibahan nito sa
undernutrition?
4. Gaano po karami ang bilang ng mga Pilipinong nakararanas ng malnutrition o
undernutrition?
5. Bakit po ba nagkakaroon ng Food Poverty at malnutrition?
6. Totoo po bang may kakulangan sa pagkain sa bansa? O sa access to foods ang
suliranin?
7. Ano po ba yung Pagpag? Bakit po siya tinawag na Pagpag?
8. Sa ano pang mga katawagan kilala ang pagkaing Pagpag?
9. Mayroon po bang iba’t ibang klasipikasyon o uri ng Pagpag?
10. Batay po sa inyong mga pananaliksik o pag-aaral, kalian po nagsimula ang
pagkonsumo ng Pagpag ng mga Pilipino?
11. Totoo po bang naging/nagiging dahilan o factor sa pagbaba ng incidence of hunger
ang pagkain ng Pagpag ng mga Pilipino?
12. Sa pagpunta namin sa SWS, mga institusyong pangkalusugan, DOH, napag-alaman
naming wala silang (ang mga nabanggit na institusyon) mga datos patungkol sa
bilang ng mga Pilipinong kumakain ng Pagpag at bilang ng mga Pilipinong
nalalason at namamatay dahil sa pagkain ng Pagpag, gayong nagiging isang popular
na isyu na sa bansa ang dumaraming bilang ng mga Pilipinong kumakain ng
Pagpag. Bakit po kaya wala pa ring means o paraan ang ating bansa upang
masubaybayan o ma-monitor ang ganitong suliranin?
Pahina 196 ng 212
13. Totoo po bang namamatay ang mga mikrobyo ng Pagpag kapag pinakukuluan sila
ng matagal bago iluto sa mainit na mantika?
14. Ano po baa ng nagiging epekto sa katawan, sa mentalidad o memorya, at sa
kabuuang pisikal na katawan ng tao ang pagkain ng Pagpag?
15. Sa pagpunta po namin sa Smokey Mountain sa Tondo at sa Payatas, napansin namin
at ipinagmamalaki sa amin ng mga tao roon na lumulusog ang marami sa kanila
dahilan sa pagkain ng Pagpag. Dahi dito, naniniwala silang mahusay sa katawan
ang pagkain ng Pagpag. Ano po ang inyong masasabi rito?
16. Ano po ba ng kahulugan ng right to food? Ang mismong existensiya po ba ng
pagkaing Pagpag sa bansa ay isang patunay sa paglabag sa right to food?
17. Ano po ang inyong mairerekumendang solusyon o kahit paunang lunas upang
mapigulan/makontrol ang pagkain ng Pagpag ng mga maralita?
Pahina 197 ng 212
APENDIKS F
Mga Katanungan para kay Prof. Chester Arcilla
Eksperto sa Larangan ng Urban Poverty, Propesor ng Ekonomiks
Kolehiyo ng Sining at Agham, Unibersidad ng Pilipinas Maynila
1. Ano po ba ng kahulugan ng Food Poverty? Bakit po mas maraming bansa sa
Ikatlong Daigdig ang nakararanas nito?
2. Mataas po ba ang lebel o rate ng Food Poverty sa bansa?
3. Bakit po ba nagkakaroon ng Food Poverty at malnutrition?
4. Totoo po bang may kakulangan sa pagkain sa bansa? O sa access to foods ang
suliranin?
5. Ano po ba yung Pagpag? Bakit po siya tinawag na Pagpag?
6. Sa ano pang mga katawagan kilala ang pagkaing Pagpag?
7. Mayroon po bang iba’t ibang klasipikasyon o uri ng Pagpag?
8. Batay po sa inyong mga pananaliksik o pag-aaral, kalian po nagsimula ang
pagkonsumo ng Pagpag ng mga Pilipino?
9. Ano po ang kaugnayan ng existensiya ng pagpa-Pagpag sa urbanisasyon?
10. Bakit po sa mga pook urban lamang umiiral ang Pagpag?
11. Totoo po bang naging/nagiging dahilan o factor sa pagbaba ng incidence of hunger
ang pagkain ng Pagpag ng mga Pilipino?
12. Sa pagpunta namin sa SWS, mga institusyong pangkalusugan, DOH, napag-alaman
naming wala silang (ang mga nabanggit na institusyon) mga datos patungkol sa
bilang ng mga Pilipinong kumakain ng Pagpag at bilang ng mga Pilipinong
nalalason at namamatay dahil sa pagkain ng Pagpag, gayong nagiging isang popular
na isyu na sa bansa ang dumaraming bilang ng mga Pilipinong kumakain ng
Pagpag. Bakit po kaya wala pa ring means o paraan ang ating bansa upang
masubaybayan o ma-monitor ang ganitong suliranin?
13. Ano-ano kaya ang mga factors na nagtutulak kung bakit kumakain ng mga Pagpag
ang mga Pilipino?
Pahina 198 ng 212
14. Ano naman po ang inyong analisa kung bakit kumakain ng Pagpag ang mga
mahihirap na Pilipino?
15. Ano-ano po ang epekto ng pagkain ng Pagpag sa sosyo-ekonomik at politico-
ekonomik na pamumuhay ng mga Pilipino?
16. Mayroon po bang epekto sa mga business at markets ng bansa ang pagkakaroon ng
kalakalan ng Pagpag?
17. Mayroon po kaming nakapanayam na isang mangangalakal ng Pagpag. Sila ay
mayroong 3 karinderyang nagbebenta ng mga putaheng mula sa Pagpag. Ayon sa
kanila, magandang business ito dahil wala silang binabayarang tax. Ano po ang
inyong masasabi hinggil sa bagay na ito?
18. Sino po kaya ang may malaking pananagutan dahilan sa malaki/lumalaki (kung ano
ang tama) na bilang ng mga Pilipinong kumakain ng Pagpag?
19. May sapat po bang mga proyekto ang ating pamahalaan at mga lokal na pamahalaan
patungkol sa kagutuman at kahirapan?
20. Ano-ano po ang inyong mga nakikitang suhestiyon o rekomendasyon sa mga ss.
patungkol sa kagutuman at pagkakaroon ng Pagpag sa bansa:
a. Kumakain ng Pagpag/Mga mahihirap na mga Pilipino
b. Pamahalaan at Lokal na Pamahalaan (DSWD, NFA, FDI, etc)
c. Institusyong Pangkalusugan (Health Centers, Hospitals, DOH, etc)
d. Research Institution (Mga edukador at eksperto sa larangan ng food poverty at
hunger)
Pahina 199 ng 212
APENDIKS G
Mga Katanungan para kay Prof. Andrea Martinez
Propesor ng Behavioral Science
Kolehiyo ng Sining at Agham, Unibersidad ng Pilipinas Maynila
1. Ano po ang inyong masasabi patungkol sa pag-iral ng Pagpag sa bansa?
2. Sa pagpunta namin sa SWS, mga institusyong pangkalusugan, DOH, napag-alaman
naming wala silang (ang mga nabanggit na institusyon) mga datos patungkol sa
bilang ng mga Pilipinong kumakain ng Pagpag at bilang ng mga Pilipinong
nalalason at namamatay dahil sa pagkain ng Pagpag, gayong nagiging isang popular
na isyu na sa bansa ang dumaraming bilang ng mga Pilipinong kumakain ng
Pagpag. Bakit po kaya wala pa ring means o paraan ang ating bansa upang
masubaybayan o ma-monitor ang ganitong suliranin?
3. Ano-ano kaya ang mga factors na nagtutulak kung bakit kumakain ng mga Pagpag
ang mga Pilipino?
4. Ano naman po ang inyong analisa kung bakit kumakain ng Pagpag ang mga
mahihirap na Pilipino?
5. Ano-ano po kaya ang nagiging implikasyon ng pagkain ng Pagpag sa pagtingin sa
lipunan ng mga maralita?
6. Sa pagpunta po namin sa Smokey Mountain sa Tondo at sa Payatas, napansin namin
at ipinagmamalaki sa amin ng mga tao roon na lumulusog ang marami sa kanila
dahilan sa pagkain ng Pagpag. Dahi dito, naniniwala silang mahusay sa katawan
ang pagkain ng Pagpag. At hindi raw po sila naniniwala sa mga doktor dahil higit
na paniniwalaan daw nila ang kalam ng kanilang mga sikmura. Ano po ang inyong
masasabi rito?
7. May ilan sa aming mga kinapanayam na kumakain ng Pagpag ay nagsabing hindi
pa rin nila kayang bitawan ang pagkain ng Pagpag kahit magkaroon sila ng iba pang
hanapbuhay. Ano po ang inyong analisa sa bagay na ito?
8. Ano-ano po ang inyong mga nakikitang suhestiyon o rekomendasyon sa mga ss.
patungkol sa kagutuman at pagkakaroon ng Pagpag sa bansa:
a. Institusyong Pangkalusugan (Health Centers, Hospitals, DOH, etc)
Pahina 200 ng 212
APENDIKS H
Mga Katanungan para kina Dr. Gerard Corral & Dr. Jacqueline Miranda-Corral
Sanitary Inspectors ng Distrito 1 54ng Maynila, at mga Pampublikong Manggagamot
Manila Health Department
1. Paano po tumatakbo ang kalakaran ng pagpa-Pagpag sa inyong distrito?
2. Mayroon po bang umiiral na ordinansa patungkol sa pagpa-Pagpag ng mga
residente sa inyong lugar?
3. Kailan po nagsimula ang pagkain ng Pagpag ng mga tao sa inyong distrito?
4. Totoo po bang namamatay ang mga mikrobyo ng Pagpag kapag pinakukuluan sila
ng matagal bago iluto sa mainit na mantika? Anu-ano po ang halimbawa ng
matitinding mikrobyong maaaring makuha mula sa Pagpag ng mga kumakain ng
Pagpag?
5. Ano po ba ng nagiging epekto sa katawan, sa mentalidad o memorya, at sa
kabuuang pisikal na katawan ng tao ang pagkain ng Pagpag?
6. Kung hindi sapat ang paggamit ng apoy upang maging safe to eat ang Pagpag, sa
palagay niyo po ba ay may paraan pa upang maging safe to eat ang mga ito?
7. May naitatala po ba kayong mga rekord ng mga residenteng nagkakasakit o
namamatay dahil sa pagkain ng Pagpag?
8. May naidudulot din po ba s pag-uugali, asal, mentalidad, o behavior ng isang tao
ang pagkain ng Pagpag?
9. Mayroon po bang istandard na oras ang exposure ng isang pagkain sa kapaligiran
upang masabing ligtas pa itong kainin?
10. Sa pagpunta po namin sa Smokey Mountain sa Tondo at sa Payatas, napansin namin
at ipinagmamalaki sa amin ng mga tao roon na lumulusog ang marami sa kanila
dahilan sa pagkain ng Pagpag. Dahi dito, naniniwala silang mahusay sa katawan
ang pagkain ng Pagpag. Ano po ang inyong masasabi rito?
54 Sa distrito 1 ng Maynila nakapaloob ang Barangay 128, 129, at 105.
Pahina 201 ng 212
11. Ayon sa isang pagamutan sa Tondo, hindi raw alam ng mga doktor ang “Pagpag,”
“Batchoy” at iba pang terminong pumapatungkol sa Pagpag. Dahilan daw ito kaya’t
walang makuhang datos patungkol sa bilang ng mga Pilipinong kumakain,
nagkakasakit, at namamatay dahilan sa pagkain ng Pagpag. Ano po ang masasabi
ninyo patungkol dito?
12. May sapat po bang mga proyekto/serbisyo ang ating pamahalaan, mga lokal na
pamahalaan at health institution sa bansa bilang pagtugon sa kagutuman at
kahirapan?
13. Mayroon po ba kayong nakikitang alternatibo na maaaring gawing alternative sa
Pagpag?
14. Ano-ano po ang inyong mga nakikitang suhestiyon o rekomendasyon sa mga ss.
patungkol sa kagutuman at pagkakaroon ng Pagpag sa bansa:
a. Kumakain ng Pagpag/Mga mahihirap na mga Pilipino
b. Pamahalaan at Lokal na Pamahalaan (DSWD, NFA, FDI, etc)
c. Institusyong Pangkalusugan (Health Centers, Hospitals, DOH, etc)
d. Research Institution (Mga edukador at eksperto sa larangan ng food poverty at
hunger)
Pahina 202 ng 212
APENDIKS I
Mga Katanungan para kay Ms. Jocelyn M. Apag
Development Management Officer IV, ICFP (Integrated Community Food Production) Program
Officer
National Anti-Poverty Commission
1. Ano po ang pangunahing mandatos sa NAPC patungkol sa pagpapa-angat sa
kalagayan ng buhay ng mga urban poor?
2. Ano-ano po ba yung mga nalunsad na, at nilulunsad pang proyekto ng inyong
ahensiya kontra kagutuman at kahirapan ng bansa?
3. Sa kalukuyan po, kamusta po ang poverty at hunger sa bansa partikular sa
Kalakhang Maynila at sa Tondo at Payatas?
4. Ano po kaya ang mga nagiging suliranin o gap kung bakit sa kabila ng mga
pagsisikap ng ating pamahalaan, ay mataas pa rin po ang tantos ng kahirapan at
kagutuman sa bansa?
5. Ano po ba ng kahulugan ng Food Poverty?
6. Mataas po ba ang lebel o rate ng Food Poverty sa bansa?
7. Ano po ang kahulugan ng Malnutrition? Ano po ang kaibahan nito sa
undernutrition?
8. Gaano po karami ang bilang ng mga Pilipinong nakararanas ng malnutrition o
undernutrition?
9. Bakit po ba nagkakaroon ng Food Poverty at malnutrition?
10. Totoo po bang may kakulangan sa pagkain sa bansa? O sa access to foods ang
suliranin?
11. Totoo po bang naging/nagiging dahilan o factor sa pagbaba ng incidence of hunger
ang pagkain ng Pagpag ng mga Pilipino?
12. Sa pagpunta namin sa SWS, mga institusyong pangkalusugan, DOH, napag-alaman
naming wala silang (ang mga nabanggit na institusyon) mga datos patungkol sa
bilang ng mga Pilipinong kumakain ng Pagpag at bilang ng mga Pilipinong
nalalason at namamatay dahil sa pagkain ng Pagpag, gayong nagiging isang popular
Pahina 203 ng 212
na isyu na sa bansa ang dumaraming bilang ng mga Pilipinong kumakain ng
Pagpag. Bakit po kaya wala pa ring means o paraan ang ating bansa upang
masubaybayan o ma-monitor ang ganitong suliranin?
13. Ano-ano kaya ang mga factors na nagtutulak kung bakit kumakain ng mga Pagpag
ang mga Pilipino?
14. Ano naman po ang inyong analisa kung bakit kumakain ng Pagpag ang mga
mahihirap na Pilipino?
15. Sino po kaya ang may malaking pananagutan dahilan sa malaki/lumalaki (kung ano
ang tama) na bilang ng mga Pilipinong kumakain ng Pagpag?
16. Masasabi po ba ninyo na may sapat na mga proyekto ang ating pamahalaan at mga
lokal na pamahalaan patungkol sa kagutuman at kahirapan?
17. Ano-ano po ang inyong mga nakikitang suhestiyon o rekomendasyon sa mga ss.
patungkol sa kagutuman at pagkakaroon ng Pagpag sa bansa:
e. Kumakain ng Pagpag/Mga mahihirap na mga Pilipino
f. Pamahalaan at Lokal na Pamahalaan (DSWD, NFA, FDI, etc)
g. Institusyong Pangkalusugan (Health Centers, Hospitals, DOH, etc)
h. Research Institution (Mga edukador at eksperto sa larangan ng food poverty at
hunger)
Pahina 204 ng 212
APENDIKS J
Mga Larauan ng Pagpupunyaging Mabuhay sa Gitna ng Kahirapan
(Orihinal na Kuha ng Mananaliksik)
Larauan #1: “Ang mga tulong sa mga kabataan dito ay nagmumula sa mga NGOs, walang nagmumula sa
pamahalaan” – Aling Vivian, Brgy. 105
Larauan #2: Basura ang bumubuhay sa maralitang Pilipino
Larauan #3: “Araw o gabi, parehas lang ‘yan. Dilat kami’t gutom.” – Kuya George, Brgy. 105
Pahina 205 ng 212
Larauan #4: Lalaki o babae, walang pinipiling kasarian ang kahirapan.
Larauan #5: Mag-asawa magkatuwang sa hirap at basura
Larauan #6: “Kaning-baboy para sa baboy? Dito para sa tao ‘yan.” – Aling Vivian, Brgy. 105
Pahina 206 ng 212
Larauan #7: Hayop man di makaliligtas ‘ pag gutom ang humagupit
Larauan #8: Here-hererang karinderya ng Pagpag sa Sitio Damayan, Brgy. 105
Larauan #9: Bukas na karinderya ng Pagpag para sa masa
Pahina 207 ng 212
Larauan #10: Pakikipagsapalaran ng mga jumper boys sa mga dambuhalang trak sa Payatas
Larauan #11: Programang pabahay ng NHA sa Smokey Mountain ngayo’y Slum Areas na
Pahina 208 ng 212
Larauan #12: Kalaykay pang-hukay sa bundok ng basura
Larauan #13: Ngayon ay basura, mamaya’y pagkain na Larauan #14: Pagbabasura bilang pangunahing hanapbuhay sa Brgy. 129
Pahina 209 ng 212
Larauan #16: Pagpag para kay ‘baby”
Larauan #17: May pera sa basura
Larauan #15: “Ako si Jeffrey, at basura ang kapiling ko sa bawat araw”
Pahina 210 ng 212
Larauan #18: Ang Helping Land sa Tanghaling Tapat Larauan #19: Isdang inilalako, huli mula sa maduming tubig ng Look ng Maynila
Larauan #20: “Ako’y isang ama, hinahalukay ko ang basurahan hindi dahil wala akong pakialam sa kalusugan ko, kundi dahil may pakialam ako sa pamilya ko.” – Mang Nestor
Pahina 211 ng 212
Larauan #21: “Laruan dapat ang aking tangan, ngunit basura ngayon ang nasa kamay ko.” – bata
Pahina 212 ng 212
Ang Mananaliksik sa piling ng Masang Maralita